Update landenrisico Spanje 14 november 2012
Samenvatting
1
Spaanse economie zal in 2012 en 2013 krimpen.
Krappere kredietvoorwaarden benadelen veel TTbedrijven.
Zakelijke faillissementen stijgen opnieuw in 2012.
Hervorming van overheidsfinanciën en herstructurering van banken op de rails, maar er is tijd nodig om deze daadwerkelijk te realiseren.
2
Kerncijfers 2010
2011
2012*
2013*
Reële groei bbp (jaar-op-jaar, % verandering)
-0,3
0,4
-1,4
-1,9
Inflatie consumptieprijzen (jaar-op-jaar, % verandering) Reële particuliere consumptie (jaar-op-jaar, % verandering)
1,8
3,2
2,4
1,9
0,7
-1,0
-1,9
-1,8
Detailverkoop (jaar-op-jaar, % verandering) Industriële productie (jaar-op-jaar, % verandering) Werkloosheidscijfer(%)
-1,1
-4,8
-5,1
-3,7
0,8
-1,4
-5,2
-2,5
20,1
21,6
24,6
25,3
Bruto investeringen in vaste activa (jaar-op-jaar, % verandering)
-6,2
-5,3
-9,2
-4,2
Reële netto export (miljard EUR)
-18,7
5,7
24,8
28,7
Begrotingsevenwicht (% van bbp)
-9,3
-8,9
-6,5
-6,0
Staatsschuld (% van bbp)
61,2
68,5
79,6
91,5
* prognose
Bron: IHS Global Insight
Update landenrisico Spanje – november 2012
1
3
Situatieschets en visie van Atradius
Huidige economische gebeurtenissen
De Spaanse economie blijft verslechteren, aangezien het bbp in het tweede kwartaal van 2012 in vergelijking met het voorgaande kwartaal met 0,4% is gekrompen (eerste kwartaal van 2012: -0,3%). Op jaarbasis is de economie in het tweede kwartaal van 2012 met 1,3% gekrompen (-0,6 in het eerste kwartaal van 2012).
De binnenlandse vraag blijft verder dalen; consumptie- en investeringsindicatoren weerspiegelen nog steeds de ongunstige trend van de particuliere binnenlandse vraag.
Ook de overheidsconsumptie en -investeringen nemen af. Door het schuldniveau van de overheidssector is het onwaarschijnlijk dat deze in deze recessie stimulerend kan werken.
De netto buitenlandse vraag heeft op een positieve manier bijgedragen aan het bbp, en geholpen om de economische krimp te compenseren en het saldo van de lopende rekening te verbeteren. De trend die in 2008 begon - met het teruglopen van de binnenlandse vraag en de groei van de netto export zet zich verder. Hoewel de internationale concurrentiepositie van Spanje door structurele hervormingen (bijv. van de arbeidswetgeving) is verbeterd, is dit nog steeds niet voldoende om een exportgeleide groei te stimuleren. Tegelijkertijd is de vraag van de EU-buurlanden verzwakt.
De werkloosheid, die in het tweede kwartaal van 2012 24,6% bedroeg, zal naar verwachting nog verder toenemen.
De economische groei wordt ondermijnd omdat de banken het aantal leningen beperken
De kredietvoorwaarden zijn strenger geworden en de binnenlandse leentarieven zijn gestegen. Dit zet nog meer druk op de dalende handelswaarden en vastgoedprijzen en zal een rem op de economische activiteit zetten.
Er bestaat een aanzienlijk gevaar dat steeds meer leningen ten gevolge van de prijscorrecties voor onroerend goed niet zullen worden terugbetaald.
Volgens de Banco de Espana is het aandeel slechte leningen in augustus 2012 gestegen tot 10,5% van alle leningen bij Spaanse banken (na 10,1% in juli 2012), het hoogste niveau sinds 1994. Sinds januari 2012 nam het aandeel iedere maand toe. Op jaarbasis steeg het aantal slechte leningen per augustus 2012 met 39,7%.
De inspanningen om de economie te hervormen gaan verder...
De Spaanse regering heeft sinds haar aantreden belangrijke fiscale stappen gezet, zoals structurele hervormingen in de gezondheidszorg en het onderwijs, het verminderen van de loonkosten van de overheidssector en het verbeteren van het begrotingskader voor de regio's.
Update landenrisico Spanje – november 2012
2
Tot de begrotingsmaatregelen die in juli 2012 werden goedgekeurd behoren verhogingen van de indirecte belastingen (btw, accijnzen op tabak en milieuheffingen) en verminderingen in de lopende uitgaven. Begin september 2012 werden de btw-tarieven opnieuw opgetrokken, om de overheidsinkomsten te verhogen. Het algemene btw-tarief werd verhoogd naar 21% en het verlaagd tarief steeg van 8% naar 10%, terwijl de btw op basisbehoeften 4% blijft. Andere maatregelen zijn onder andere de vermindering van de sociale bijdragen en het terugdringen van de werkloosheidsuitkeringen.
Een andere geplande maatregel om de belastingen efficiënter te maken, is de afschaffing van het verlaagde btw-tarief op de aankoop van huizen vanaf 2013. De regering heeft ook extra besparingen aangekondigd voor 2012, onder andere de afschaffing van de kerstbonus voor ambtenaren, hooggeplaatste overheidsfunctionarissen, senatoren en parlementsleden.
...net als de inspanningen om de banken te herkapitaliseren
Op 10 juni 2012 kwamen de Spaanse regering en de landen van de eurozone overeen dat Spanje een beroep kan doen op een kredietlijn tot maximaal 100 miljard euro van het EFSF (European Financial Stability Facility - Europese Faciliteit voor Financiële Stabiliteit), of van zijn opvolger, het ESM (European Stability Mechanism - Europees Stabiliteitsmechanisme) om de banken te herkapitaliseren.
Onafhankelijke auditors stelden dat de banken tot 60 miljard euro aan financiële steun nodig hebben.
Op 25 juni heeft de Spaanse regering een formeel verzoek tot financiële steun ingediend. De details van de overeenkomst moeten nog worden afgesproken. De financiële steun is echter nog steeds onderworpen aan de voorwaarde dat er een Europees toezichtsmechanisme op de banken komt.
In augustus 2012 stemde Spanje in met de oprichting van een "bad bank" om problematische vastgoedinvesteringen en slechte leningen van kredietverstrekkers over te kopen teneinde de financiële sector te zuiveren en het vertrouwen van de investeerders in de economie te herstellen. De bad bank - SAREB genaamd - krijgt een maximale omvang van 90 miljard euro. Het is de bedoeling dat de activiteiten starten tegen eind 2012 voor een periode van 15 jaar.
Landenrisicoratings:
Op 10 oktober 2012 verlaagde Standard & Poor's (S&P) de Spaanse kredietwaardigheid op lange termijn met twee stappen, van BBB+ tot BBB-, wegens de aanhoudende druk als gevolg van de economische recessie van het land. S&P handhaaft een negatieve outlook voor de nieuwe rating.
Op 13 juni 2012 verlaagde Moody's de rating van Spanje van A3 tot Baa3 met "negatieve vooruitzichten", hetgeen een verdere ratingverlaging niet uitsluit. Maar op 16 oktober 2012 bevestigde Moody's de rating van Spanje.
Op 7 juni 2012 verlaagde Fitch de Spaanse rating met drie stappen, van A tot BBB, en verklaarde dat de intensivering van de schuldencrisis in de eurozone een schadelijke invloed heeft gehad op het land.
Update landenrisico Spanje – november 2012
3
Fitch handhaaft een negatieve outlook voor de nieuwe rating. Fitch heeft de rating sindsdien ongewijzigd gelaten.
Ratings
Outlook
Moody’s Standard & Poor’s (S&P) Fitch
Baa3
Negatief
BBB+
Negatief
BBB
Negatief
Ontwikkeling van staatsspreads en credit defaultswaps
De rente op Spaanse staatsobligaties is in de afgelopen weken enigszins gedaald, nadat de rente op Spaanse staatsobligaties met een looptijd van 10 jaar in juni en juli 2012 tot meer dan 7% was gestegen. Dit werd in de hand gewerkt door de overeenkomst om het bankwezen te herkapitaliseren en de aankondiging door de Europese Centrale Bank (ECB) begin september dat het, indien nodig, bereid is om een onbeperkte hoeveelheid staatsobligaties te kopen op de secundaire markt.
Bron: Atradius Economic Research
De economische verwachtingen van Atradius - korte en lange termijn
De economische prestaties van Spanje zullen in 2012 en 2013 zwak blijven. De groeiverwachtingen werden opnieuw naar beneden toe bijgesteld, en het bbp zal in 2012 naar verwachting krimpen met 1,4% en met 1,9% in 2013. De binnenlandse vraag zal beneden peil blijven door de hoge werkloosheid, de druk op de lonen, de broze banksector en bezuinigingsmaatregelen. De werkloosheid zal in 2013 blijven toenemen tot meer dan 25%.
Update landenrisico Spanje – november 2012
4
De binnenlandse vraag zal zwak blijven en de particuliere consumptie traag. De toenemende werkloosheid zal een negatieve invloed blijven hebben op het consumentenvertrouwen. De zwakke binnenlandse vraag zal de import temperen, wat zal bijdragen aan een vermindering van het tekort op de lopende rekening.
Terwijl de export in 2011 een positieve bijdrage aan de economische groei leverde, zal de exportgroei op jaarbasis in 2012 vertragen met 1,6% en in 2013 met 0,5% omdat de wereldwijde vraag verzwakt. De groei van de nettohandel zal niet voldoende zijn om de daling van de binnenlandse vraag te compenseren. De Spaanse exportsector is relatief gezond en concurrentiëel, maar de geografische diversifiëring is nogal beperkt en vooral gericht op de eurozone (59% exportaandeel).
De structurele hervormingen en maatregelen, bedoeld om de begrotingspositie te consolideren, zullen waarschijnlijk de economische prestaties op korte termijn schaden. Op middellange en lange termijn echter zal de budgettaire consolidatie de duurzaamheid van de overheidsschuld verzekeren en het vertrouwen van de financiële markten verbeteren, terwijl de structurele hervormingen de efficiëntie en het concurrentievermogen van de Spaanse economie zullen verbeteren.
Voor 2013 werden nieuwe structurele hervormingen aangekondigd, die de perceptie dat de Spaanse economie kan groeien verder moeten verbeteren, om de duurzaamheid van de financiën te bewijzen en het vertrouwen van de investeerders te herstellen.
Als gevolg van het voortdurende herstructureringsproces van de Spaanse banksector, door het versterken van de solvabiliteit en liquiditeit, wordt verwacht dat de financiële sector geleidelijk zal opleven en het vertrouwen van de markt zal terugwinnen en dat weer volop leningen zullen worden verstrekt om de reële economie te ondersteunen.
De overheidsfinanciën blijven een groot probleem
Voor de Lehmancrisis in 2008 bedroeg de staatsschuld van Spanje 30% van het bbp en was er sprake van een begrotingsoverschot van 2%. Het niveau van de overheidsschuld steeg echter tot 68,5% van het bbp in 2011 en zal naar verwachting verder stijgen tegen eind 2012. Officieel houdt de Spaanse regering vast aan de tekortdoelstelling van 6,3% van het bbp, zoals overeengekomen met de EU, maar dat zou onhoudbaar kunnen blijken omdat de aanhoudende recessie de belastinginkomsten ondermijnt en verschillende Spaanse regio's de centrale overheid om een bail-out hebben gevraagd. Hoewel de regering Rajoy actie heeft ondernomen om de uitgaven van de regio's te controleren, blijft ze afhankelijk van de regionale overheden om bij te dragen aan de vereiste budgettaire consolidatie.
Politieke situatie: kansen en risico's
Het helpt dat de huidige regering van premier Rajoy zich, vergeleken met andere Europese landen in economische moeilijkheden, in een sterke positie bevindt om haar economisch beleid verder te zetten, omdat ze een absolute meerderheid heeft in het parlement en haar termijn nog loopt tot eind 2015. De positie van Rajoy werd verder versterkt door de overwinning van zijn Partido Popular (PP) bij de regionale verkiezingen in Galicia op 21 oktober 2012.
Update landenrisico Spanje – november 2012
5
Het vermogen van de regering om bezuinigingsmaatregelen in te voeren zou echter aan banden kunnen worden gelegd door de toenemende sociale protesten en de druk "op straat". Hoewel de meeste Spanjaarden het in het algemeen eens zijn dat het land door een periode van bezuinigingen moet om zijn begrotingssituatie te verbeteren, zijn de stakingen als protest tegen de besparingsplannen van de nationale en regionale overheden in de afgelopen maanden intenser geworden. In het hele land hebben een aantal kleinere demonstraties plaatsgevonden en er was al één algemene staking sinds de PP aan de macht kwam. Er kunnen er nog meer komen, vooral omdat ook een aantal overheidsdiensten (zoals onderwijs en gezondheidszorg) worden getroffen door de besparingen. Premier Rajoy raakt in een steeds lastigere positie onder de Spaanse kiezers die tegen verdere besparingen zijn en onder investeerders en Europese financiële ambtenaren die garanties vragen dat Spanje zijn begrotingstekortdoelstellingen zal halen.
4
De gevolgen voor bedrijven die zaken doen in Spanje
Sectoren die het verlies op de binnenlandse markt nog kunnen compenseren door verkoop aan het buitenland
De algemene regel is dat sectoren en/of subsectoren die voornamelijk/uitsluitend afhankelijk zijn van de particuliere binnenlandse vraag minder sterk zullen presteren dan die sectoren/subsectoren die het verlies op de binnenlandse markt kunnen goedmaken door meer te exporteren.
Commerciële sectoren die een bijzonder aandeel hebben in de Spaanse export zijn: o
Machines en werktuigen
o
Voedingsproducten
o
Chemische producten
o
Auto-industrie
Sectoren die momenteel -en in de nabije toekomst- meer problemen krijgen door de economische crisis
Algemeen gezien kunnen bedrijven uit alle sectoren meer problemen verwachten in de toekomst als ze sterk afhankelijk zijn van:
o
Investeringen en consumptie door overheidsinstellingen/de staat
o
Particuliere consumptie (naar verwachting zal deze in 2012 jaar-op-jaar met 2,1% afnemen, zie de tabel op pagina 1)
Bouw en bouwmaterialen o
De Spaanse bouwsector blijft door de dalende binnenlandse vraag slecht presteren, aangezien de binnenlandse vraag is verslechterd door de afname van de particuliere investeringen en investeringen door de overheid/de staat.
o
Omdat het moeilijker is om krediet te krijgen en er aan leningen strengere voorwaarden worden verbonden, is de situatie verder verslechterd.
Update landenrisico Spanje – november 2012
6
o
De bouwsector en alle nauw verbonden industrietakken dienen daarom met extra zorg te worden behandeld. Het gaat hier bijvoorbeeld om de sector van de bouwmaterialen (bijv. cement), installaties (voorzieningen), meubelmakers en timmerlieden en leveranciers van sanitaire benodigdheden.
Staal/metaal o
De Spaanse staalindustrie, met uitzondering van wereldwijd actieve multinationals, is zeer gevoelig voor zwakke binnenlandse prestaties van de bouwsector.
o
Dit wordt nog erger nu de overheid in de uitgaven snijdt om het begrotingstekort terug te dringen.
o
Door een stijging van de grondstofprijzen in 2011 hebben banken de sector zwaarder moeten financieren, terwijl de voorwaarden om een lening te krijgen strenger zijn geworden.
o Er gaat daarom speciale aandacht uit naar lokale staalbedrijven (of aanverwante ondernemingen) die voor hun bedrijfskapitaal in hoge mate afhankelijk zijn van financiering en slechts over beperkte netto activa beschikken. o
De prijzen voor metaal en staal zijn beginnen te dalen. De winstmarges zouden daardoor kunnen gaan slinken. Bijgevolg zullen ook de voorraadniveaus van bedrijven in het oog moeten worden gehouden.
Detailhandel/dienstverlening o
Sectoren die vooral afhankelijk zijn van consumentenbestedingen en consumentenkrediet zijn het meest kwetsbaar.
o
De haperende binnenlandse vraag is een algemeen probleem voor de detailhandel.
o
Zo heeft de Spaanse detailhandel in huishoudapparatuur sinds het begin van de crisis een flink waardeverlies moeten incasseren.
Transport, brandstof, geneesmiddelen o
Bedrijven in deze sectoren ondervinden in het algemeen meer problemen als gevolg van een hoge schuldenlast, verminderde cashflows en een hoge afhankelijkheid van financiering door de banken.
Nog steeds betalingsachterstanden in 2013
De achteruitgang van de economische activiteit en de moeilijke toegang van Spaanse bedrijven en gezinnen tot de kredietmarkten hebben geleid tot een algemene verslechtering in het betaalgedrag. Na verbeteringen in 2010 en de eerste helft van 2011 begonnen de betalingsachterstanden in de tweede helft van 2011 opnieuw toe te nemen en stegen deze in het derde kwartaal van 2012 tot 34% op jaarbasis (zie onderstaande grafiek). Hoewel deze stijging minder sterk was dan in de voorgaande kwartalen van 2012, verwachten we toch verdere jaar-op-jaar stijgingen voor de rest van 2012 en de eerste helft van 2013, omdat de financiën van veel Spaanse bedrijven onder druk blijven staan en de bankleningen beperkt blijven. Hoewel er betalingsachterstanden zijn geconstateerd in alle sectoren, worden bedrijven die afhankelijk zijn van de binnenlandse consumptie (bijv. klein- en groothandel) meer getroffen dan andere.
Update landenrisico Spanje – november 2012
7
Bron: Atradius
Faillissementen zullen in 2012 verder toenemen
Het insolventiepeil bij bedrijven is sinds 2008 een goede barometer voor het economische klimaat, met een hoge stijging van 100% jaar-op-jaar in 2008 en 50% in 2009. Na een lichte daling op jaarbasis in 2010 is het aantal faillissementen in 2011 weer gestegen, met 15,4% tot 6551 gevallen, vooral als gevolg van de dalende binnenlandse vraag en de toegenomen druk op de liquiditeitspositie van bedrijven door de moeilijkere externe financiering.
In het derde kwartaal van 2012 daalde het aantal faillissementen met 33% ten opzichte van het voorgaande kwartaal, maar was er jaar-op-jaar sprake van een stijging met 26%. Faillissementen van bouwbedrijven en bouwgerelateerde bedrijven zijn nog steeds goed voor het merendeel van de faillissementen, gevolgd door de dienstensector en retailhandel.
Gezien het hoge aantal faillissementen op dit moment, voorzien we geen grote verbetering in het laatste kwartaal van dit jaar, we verwachten een nieuwe jaar-op-jaar stijging van 10% of meer.
Bron: Atradius en Spaans Staatsblad
Update landenrisico Spanje – november 2012
8
Waarschuwingssignalen - ons advies aan onze klanten
Wij raden onze klanten aan om het gedrag van hun klanten nauwlettend in de gaten te houden en te letten op waarschuwingssignalen, zoals het annuleren van bestellingen, vragen om uitstel van betaling en afbetalingsplannen, met name in de sectoren die volgens ons het meest kritiek zijn (zie hierboven).
5
Gevolgen – maatregelen Atradius
Houding met betrekking tot risicoacceptatie
In onze risicoacceptatie moeten wij rekening houden met de licht opwaartse trend van het wanbetalingsgedrag op de Spaanse markt, wat de komende maanden zal aanhouden en alle sectoren zal treffen (zie hierboven).
Wij verwachten dat de gevolgen iets zwaarder zullen doorwegen in de sectoren die in hoge mate afhankelijk zijn van de binnenlandse consumptie, zoals detailhandel/verkoop. Het insolventiepeil zal weer het hoogst (één op vier) zijn in de bouwsector en aanverwante bedrijfstakken, gevolgd door de dienstensector.
In dit moeilijke bedrijfsklimaat zullen wij een nieuwe evaluatie moeten maken van het risico van handel drijven met kopers waarvoor onze interne ratings, economische en financiële informatie wijzen op solvabiliteits-, liquiditeits- of rentabiliteitsproblemen en een hoge kans op wanbetaling.
Dat betekent dat bijgewerkte informatie van groot belang is om de sterkte van het afnemerskrediet zo nauwkeurig mogelijk te beoordelen. Naast jaarrekeningen voor 2011 vragen we daarom tussentijdse financiële overzichten voor 2012.
Als kredietverzekeraar is het onze taak om de ontwikkelingen op de Spaanse markt en haar commerciële sectoren steeds in het oog te houden. Verder kunnen wij onze klanten van dienst zijn met ons vermogen de prestaties van sectoren en kopers tot in de details te belichten. De recessie treft niet alle bedrijven even hard, omdat sommige er beter tegen gewapend zijn, en wij zijn in staat het risico van wanbetaling in te schatten van kopers waarmee onze klanten zaken willen doen.
Niettemin zijn de risicoacceptatiemaatregelen die wij de afgelopen jaren hebben genomen doeltreffend genoeg en hebben wij de beheersbare risico's voldoende zorgvuldig geselecteerd om, ondanks de verslechterende situatie, klanten te helpen bij de beschermen van hun handelskredieten.
Update landenrisico Spanje – november 2012
9
Volg Atradius op Social Media
Atradius Copyright 2012 Disclaimer. Dit rapport wordt louter ter informatie verstrekt en is niet bedoeld als enige aanbeveling aan de lezer(s) met betrekking tot een specifieke transactie, investering of strategie. Lezers zijn zelf verantwoordelijk voor het nemen van commerciële en andere beslissingen omtrent de verstrekte informatie. Hoewel Atradius al het noodzakelijke heeft gedaan om te verzekeren dat de informatie in dit rapport verkregen is van betrouwbare bronnen, kan Atradius niet verantwoordelijk gesteld worden voor fouten of omissies, of voor de resultaten verkregen door gebruik van deze informatie. Alle informatie in dit rapport wordt gegeven ‘zoals ze is’, zonder garantie op volledigheid, accuraatheid, tijdsgebondenheid, of op de resultaten verkregen door gebruik van het rapport, en zonder garantie van enige soort, uitdrukkelijk of geïmpliceerd. In geen geval zal Atradius, haar gerelateerde partners of corporaties, of de partners, agenten of werknemers hiervan verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor enige genomen beslissing of actie die zij zouden nemen op basis van de in dit rapport verstrekte informatie om het even welke schade het betreft, zelfs wanneer vooraf geïnformeerd over de mogelijke negatieve gevolgen.
Atradius Credit Insurance N.V
Meir 30 2000 Antwerpen Tel 070/661 708
[email protected] www.atradius.be Update landenrisico Spanje – november 2012
10
