KERK&NIEUWS WENST ZIJN LEZERS GEZEGENDE KERSTDAGEN EN EEN VOORSPOEDIG NIEUWJAAR

Van PKN gemeenten in Heerewaarden, Kerkdriel, Rossum-Hurwenen, Well-Ammerzoden en Zaltbommel

15de jaargang – 19 december 2014 – no. 26

ANNUNCIATIE (MARIA-BOODSCHAP) ‘Ave gratia plena Dominus tecum’ (Wees gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met u) De lelieblanke bloem in de hand van de engel verwijst naar Maria’s zuiverheid. Gebrandschilderd nieuw raam naar middeleeuws voorbeeld uit het atelier van Paolo Cupido Vetrate Artistiche (Recanati, Italië.)

KERK&NIEUWS WENST ZIJN LEZERS GEZEGENDE KERSTDAGEN EN EEN VOORSPOEDIG NIEUWJAAR

INHOUD • • • • • • • •

Meditatie Activiteiten Zondagen Diensten Nieuws uit de gemeente Prikbord Classis Bommel 400 jaar Kerstverhaal (voor jong en oud )

MEDITATIE MET HET OOG OP KERSTFEEST Wij noemen het kerstfeest het feest van het licht. Dat zien we ook overal om ons heen. Straten gezellig verlicht, kerstmarkten die beslist een zekere knusheid en warmte uitstralen, in de kerken maken we ons op om het feest te gaan vieren met extra veel lichten en lichtjes. Grootgruttersgiganten doen een duit in het kerstzakje door vrijgevig mensen de kans te bieden om ook eens heerlijk te dineren. De ingrediënten worden in feestelijk verlichte vrachtwagens door het barre winterlandschap getransporteerd. Het Leger des Heils poetst de extra pannen van de welgemeende zorgzaamheid op. Allemaal positieve initiatieven die bij de mensen horen en passen die de lasten van het alledaagse even van zich af willen schudden. Het geeft iets goeds, met kerstmis ontmoeten we de spelende mens, in muziek en kerstspel, in de liederen van oudsher en de teksten die we al zo vaak gehoord hebben maar die hun glans en kleur en inhoud niet verliezen omdat ze iets inluiden wat ons onderhuids of bovenhuids zeer dierbaar is: Het kerstgevoel. Het kerstgevoel is óf iets behaaglijks óf iets uitermate onbehaaglijks. Iets er tussenin lijkt niet te kunnen. De straten en de huizen ademen samenzijn óf eenzaamheid, even worden we boven de haast van het alledaagse uitgetild in genoeglijk bij elkaar zijn of met de neus op de feiten gedrukt: dat we iemand missen of dat we iets missen. Kerstfeest is feest van het licht waarbij we in ieder geval, en dat is het mooie, pogingen wagen om het mensen naar de zin te maken. Het hoort erbij en ik denk dat we ons in deze tijden van donkerheid in de wereld best eens blij mogen maken over de goedheid en vriendelijkheid die in veel mensen al is, maar zeker met kerst “aan het licht” komt. Niet altijd valt de aardigheid van mensen direct op; de aardigheid wordt meegenomen in de dingen van alledag. Maar met kerst lijkt het nadrukkelijk zo te zijn dat de aardigheid van mensen zich verenigt in groepen mensen die iets moois doen voor anderen. Kerstfeest is Gods sprong in ons duister, en dat brengt licht met zich mee. Licht in mensen. Licht in de dingen die we doen. Natuurlijk weten we dat het overal in de wereld echt akelig duister is. De meeste mensen willen daar ook iets aan doen. De meeste mensen willen dat ook heel graag veranderen. Dat lukt niet zomaar. Maar ik houd mij ook met het oog op kerst aan een variatie op de woorden van Emmanuel Levinas: de vrede in de wereld begint niet in Geneve of in Washington, maar thuis aan de ontbijttafel. Of, in dit geval: Aan de kerstdis, waar dan ook, en hoe rijk of eenvoudig ook voorzien van het goede, daar waar mensen samenkomen om elkaar te waarderen om wie zij voor elkaar zijn, om te luisteren naar het hart van ieders verhaal, om samen te zingen en te horen, die aloude woorden: Het geschiedde in die dagen…… Van harte wens ik u dagen vol Emmanuel Levinas licht en genegenheid en hoop en warmte toe. 1906-1995 ds. Afke Boezewinkel

ACTIVITEITEN De Ontmoeting

Elke maandag van 10.00 tot 12.00 uur of van 10.00 tot 14.00 uur Het Zonnelied, Hogesteeg 2 in Ammerzoden. (zie Prikbord)

Vrijdag 19 dec. 20.00 uur:

mantra zingen in de Gasthuiskapel, Gasthuisstraat 34 te Zaltbommel. (Zie onder Rossum Hurwenen)

Zaterdag 20 dec. 19.00 uur:

volkskerstzang in de Sint Martinuskerk

ZONDAGEN zondag 21 december Naam: 4de zondag van Advent / Rorate Kleur: paars woensdag 24 december Naam: Kerstnacht / Dixit Dominus Kleur: wit donderdag 25 december Naam: Kerstdag / Puer natus est Kleur: wit vrijdag 26 december Naam: Tweede Kerstdag / Stefanus, diaken en 1ste martelaar Kleur: rood zondag 28 december Naam: zondag na Kerst / Onschuldige Kinderen Kleur: rood woensdag 31 december Naam: Oudjaar Kleur: wit donderdag 1 januari Naam: Naamgeving en besnijdenis Kleur: wit

DIENSTEN Weeksluiting Wielewaal J. van Oldenbarneveldtstraat 1, Zaltbommel. Aanvang 19.00 uur woensdag 24 december - Kerstavond Voorganger: ds. M. Tel vrijdag 2 januari Voorganger: dhr. L. Bras

Kapeldienst in Verpleegtehuis Het Zonnelied, Hogesteeg 2, Ammerzoden. Aanvang: 14.30 uur. zondag 21 december Voorganger: M.A. Kuijt, Wijk woensdag 24 december – Kerstavond Voorganger: ds. M. Tel

zondag 28 december Voorganger: ds. A.C. de Kruijff, Haaften

HEEREWAARDEN Zondag 22 december Aanvang Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Collectes:

10.00 uur ds. G. Kerssen mw. T. Amsing dhr. H. Vuijk kind in de knel / kerkvoogdij

Woensdag 24 december - kerstavond Vanaf 21.00 uur Ensemble van de harmonie! Aanvang 22.00 uur Voorganger: ds. G.H. Kerssen Ouderling van dienst: mw. R de Koeijer Organist: dhr. H. Vuijk Collectes: kind in de knel en kerkvoogdij Woensdag 25 december 2014 – 1ste Kerstdag Aanvang 10.00 uur Voorganger: ds. G. Kerssen Ouderling van dienst: dhr. G. Lam Organist: dhr. J. van Niekerk Soort dienst: gezinsdienst Collectes: kind in knel en kerk Zondag 28 december Soort dienst:

gezamenlijke dienst in Kerkdriel (zie Kerdriel)

Woensdag 31 december - Oudejaarsavond Aanvang 19.00 uur Voorganger: ds. G.H. Kerssen Ouderling van dienst: mw. A. van Meurs Organist: dhr. P. Reesink Collectes: oudejaarscollecte en kerk

ROSSUM/HURWENEN Zondag 21 december Aanvang: Plaats: Voorganger: Ambtsdragers: Organist: Autodienst: Oppasdienst: Uitgangscollecte:

10.00 uur kerk aan de Maasdijk ds. A. de Boer dhr. R. v.d. Wijngaard en mw. J. v.d. Sluijs dhr. R. Bragt dhr. L.v.d. Sluijs (tel. 662419) mw. R. Tiekstra (tel. 633592) eigen werk en kerk

Woensdag 24 december - kerstavond Aanvang: 22.00 uur Plaats: kerk in Hurwenen

Voorganger: Ambtsdragers: Organist: Uitgangscollecte:

ds. C.A. Davidse dhr. D. Jonkerman en dhr. M. van Sonsbeek dhr. R. Bragt kerk en diaconie

Donderdag 25 december 1ste Kerstdag / gezinsdienst Aanvang: 10.00 uur Plaats: kerk aan de Maasdijk Voorganger: ds. C.A. Davidse Ambtsdragers: dhr. K.v.d. Sluijs en mw. W. van Boxel Organist: dhr. R. Bragt Autodienst: dhr. K. van Drunen (661295) Uitgangscollecte: Kerk in Actie: kinderen in de knel Zondag 28 december Soort dienst: Autodienst:

gezamenlijke dienst in Kerkdriel (zie Kerkdriel) D. Jonkerman (tel. 06 11358400)

Woensdag 31 december - Oudjaarsavond Aanvang: 19.30 uur Plaats: kerk in Hurwenen Voorganger: ds. W.L. de Koeijer Ambtsdragers: dhr. R. v.d. Wijngaard en mw. J. v.d. Sluijs Organist: dhr. H. Visser Uitgangscollecte: kerk en diaconie

KERKDRIEL Zondag 21 december Aanvang: Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Collecte: Crèche: Autodienst:

10.00 uur ds. H. Fontijn uit Culemborg Adrie Flikweert Dirk Kool diaconie en kerk Pita Tiekstra Heiltje Stevense (tel. 631891)

Woensdag 24 december - kerstavond Aanvang: 22.30 uur Soort dienst: Kerstnachtdienst Voorganger: ds. Maria Baan Ouderling van dienst: Frank Akihary Organist: Dirk Kool Collecte: diaconie en kerk Deurcollecte: kinderen in de knel Muzikale medewerking: Ensemble van KHSC en het koor OBK uit Kerkwijk Autodienst: Heiltje Stevense (tel. 631891) Donderdag 25 december – 1ste Kerstdag Aanvang: 10.00 uur Soort dienst: Gezinsdienst Voorganger: ds. Maria Baan Ouderling van dienst: Willie Elfring

Organist: Collecte: Deurcollecte: Crèche: Autodienst:

Dirk Kool diaconie en kerk onkostenbestrijding kerstfeest fam. van Doremaele Heiltje Stevense (tel. 631891)

Zondag 28 december Aanvang: Soort dienst:

10.00 uur gezamenlijke dienst met Heerewaarden en Rossum-Hurwenen

Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Collecte: Crèche: Autodienst: Koffie:

ds. L. Sterk uit Rhenen Jeanne van Zanten Peter van Korlaar diaconie en kerk Christel Grandia Heiltje Stevense (tel. 631891) na de dienst

Woensdag 31 december - Oudjaarsdag Aanvang: 19.00 uur Soort dienst: Oudjaarsdienst Voorganger: ds. Maria Baan Ouderling van dienst: Beno Oldenhuis Organist: Dirk Kool Collecte: diaconie en kerk Deurcollecte: Oudjaarscollecte Autodienst: Heiltje Stevense (tel. 631891)

WELL/AMMERZODEN Zondag 21 december Ochtenddienst: Plaats: Voorganger: Soort dienst: Collecte: Kinderoppas: Kindernevendienst: Kerkauto: Koster/organist:

10.00 uur Well ds. J. Mulder Doopdienst kerkvoogdij / diaconie Adrie & Juriena Carien / Albertine; Anya / Arie-Willem mw. R. Verhoeks (tel. 0418-552730) P. van Genderen / T. Nagel

Maandag 22 december Tijd: Plaats: Soort bijeenkomst:

20.00 uur, inloop vanaf 19.15 uur Well Kerstconcert OBK en optreden koor

Woensdag 24 december – kerstavond Aanvang: 18.30 uur Soort dienst: KinderKerst, zie bericht Collecte: Compassion (doel KinderKerk)

Dienst: Soort dienst: Voorganger: Collecte: Medewerking: Koster/organist:

21.30 uur Kerstnachtdienst Ds. L.M. Aangeenbrug onkosten / minima in Well en Ammerzoden instaporkest OBK en De Volharding G. Vos / T. Nagel

Donderdag 25 december– 1ste Kerstdag Aanvang: 10.00 uur Plaats: Well Soort dienst: Kerstdienst Voorganger: ds. L.M. Aangeenbrug Medewerking: hervormd kerkkoor Collecte: onkosten / kind in de knel Kinderoppas: Annet & Lisanne (& Elise) Kerkauto: mw. R. v. Veldhoven (tel. 0418-642524) Koster/organist: H. Wijburg / J. Bragt Zondag 28 december Ochtenddienst: Plaats: Voorganger: Collecte: Kinderoppas: Kindernevendienst: Kerkauto: Koster/organist:

10.00 uur Well ds. M. Aangeenbrug sr. (Apeldoorn) kerkvoogdij / diaconie Dirgje & Ali Saskia/Gerda; Myrthe mw. M. van Santen (tel. 073-5992343) R. van de Werken / R. Bragt

Woensdag 31 december 2014 Oudjaarsdag Avonddienst: 19.30 uur Soort dienst: oudejaarsdienst Voorganger: ds. L.M. Aangeenbrug jr. Collecte: Kerkvoogdij/Diaconie Kerkauto: Dhr. A.W. van Beek (tel. 073-5997320) Koster/organist: S. van Tuyl / R. Bragt

ZALTBOMMEL - HET ANKER Zondag 21 december Aanvang: Plaats: Voorganger: Soort dienst: Ouderling van dienst: Collecte: Kindernevendienst: Crèche: Kerkauto:

10.00 uur Het Anker ds. A. Boezewinkel schrift en tafel R. Boeschoten Hulpfonds / ouderenwerk plaatselijk Inge Verrsteege (jongste groep); Astrid Pouw (oudste groep) Carola den Oudsten / Emma Boeschoten / Leon v. Domselaar (tel. 515035) H. v. Haaften / G. Rinkel

Woensdag 24 december kerstavond – gezamenlijke dienst met PKN gemeente St. Maarten Aanvang: 22.00 uur Plaats: schip Sint Maarten Dienst: schrift en gebed m.m.v. cantorij

Voorganger: Ouderling van dienst: Collecten:

ds. H. Veltkamp / ds A. Boezewinkel A. Braspenning diaconie en werk in eigen gemeente

Donderdag 25 december – 1ste Kerstdag Aanvang: 10.00 uur Plaats: Het Anker Voorganger: ds. A. Boezewinkel Ouderling van Dienst: A. v.d. Vlist Collecten: Kindren in de knel / plaatselijk jeugdwerk en catechese Kindernevendienst: Joke Benschop (jongste groep); Cees v. Domselaar (oudste groep) Crèche: Marjanneke de Jong / Merel v. Wolferen / Sanne v. Domselaar Kerkauto: (tel. 514419) P. Klop / C. Satter Zondag 28 december Aanvang: Plaats: Voorganger: Ouderling van dienst: Kindernevendienst: Crèche: Kerkauto:

10.00 uur Het Anker ds. L.J. Lamens (Dalem) B. de Bruijn Wilma v.d. Hengel (jongste groep); Carolien v. Steenis (oudste groep) Dilia v. Wolferen / Thom v.d. Ende / Juliette v. Rossum (tel. 564084) K. Wijngaarden / M. Erlings

Woensdag 31 december 2014 Oudjaarsdag Aanvang: 19.30 uur Plaats: Het Anker Voorganger: ds. A. Boezewinkel Ouderling van dienst: A. Blom Collecte: Eindejaarscollecte / plaatselijk jeugdwerk en catechese Kerkauto: (tel. 643033) B. de Bruijn

ZALTBOMMEL - ST. MAARTEN Zondag 21 december Aanvang: Plaats: Dienst: Voorganger: Ouderling van dienst: Collecten: Geluidsopname: Autodienst:

10.00 uur koor Sint Maarten schrift en tafel ds. H. Veltkamp G. van Wijnen diaconie en werk in eigen gemeente G. Meiering R. Thedinga (tel. 512909)

Woensdag 24 december kerstavond – gezamenlijke dienst met PKN gemeente Het Anker Aanvang: 22.00 uur Plaats: schip Sint Maarten Dienst: schrift en gebed m.m.v. cantorij Voorganger: ds. H. Veltkamp / ds. A. Boezewinkel Ouderling van dienst: H. Vuuregge Collecten: diaconie en werk in eigen gemeente Geluidsopname: B. Wiggers

Donderdag 25 december – 1ste Kerstdag Aanvang: 10.00 uur Plaats: schip Sint Maarten Dienst: schrift en gebed m.m.v. cantorij Voorganger: ds. H. Veltkamp Ouderling van dienst: M. Schouten Collecten: diaconie en werk in eigen gemeente Geluidsopname: B. Heldring Autodienst: B. van Kooten (tel. 06 51519627) Kinderdienst: Els (Jolanda) Zondag 28 december Aanvang: Plaats: Dienst: Voorganger: Ouderling van dienst: Collecten: Geluidsopname: Autodienst:

10.00 uur koor Sint Maarten schrift en gebed ds. H. Veltkamp E. van de Werken diaconie en werk in eigen gemeente J. de Beun J.S.H. Flamman (tel. 513848)

Woensdag 31 december - Oudjaarsavond Aanvang: 19.30 uur Plaats: koor Sint Maarten Dienst: avondgebed

NIEUWS UIT DE GEMEENTE HEEREWAARDEN Bij de diensten - Zondag 21 december: Wij mensen denken vaak dat wij een huis bouwen voor God, maar God bouwt een huis voor mensen, zo horen we opnieuw, dit keer uit 2 Samuel 7: 1-16. Een samenleving die als een huis voelt, heeft een goede regering nodig. God zal er voor zorgen dat er altijd een ‘David’ is. Bij de aankondiging van de geboorte van Jezus aan Maria, horen we dat God Hem de troon van zijn vader David zal geven (Lucas 1: 26-38). Zo wordt de belofte waar: God bouwt opnieuw een huis voor de mensen. Welkom met Kerstmis: Ook dit jaar zijn er met Kerstmis weer twee Kerstvieringen in onze kerk. U/jij bent daarbij van harte welkom. Ook al is het voor het eerst ( sinds lange tijd ), wij verheugen ons op uw komst. Wij wensen u/jou deze Kerstmis licht toe en nieuw leven. 24 december Bijzondere Woensdag 24 december: Kerstnachtviering; let op de tijd! Kerstmis gaat over je diepste verlangens. Verlangen naar licht, naar nieuw leven. Kom tot ons de wereld wacht is het thema. Dit jaar beginnen we om 21.00 uur met het luisteren naar een ensemble van Harmonie Concordia dat Kerstliederen zal spelen tot 21.45uur. Na een kleine pauze gaan we om 22.00 uur verder met de Kerstnachtdienst, waarin we luisteren naar het Kerstverhaal, ons Projectkoor en naar piano en fluit:He will feed his flock uit de Messiah van Händel. Er is natuurlijk gelegenheid om samen te zingen. Als we buiten zijn zullen Perdy Lacet en Piet Zwemstra weer vanaf de toren kerstliederen spelen. Woensdag 25 december Kerstmis, 10.00 uur: gezinsdienst. Bericht uit de hemel. Er komt een bericht uit de hemel over vrede op aarde. Naar wie wordt dat bericht gestuurd? Naar een belangrijk iemand zoals de keizer? In het verhaal voor de kinderen gaat het over zien en horen. “Zie je dat? Hoor je dat?” zeggen de herders. Wat zouden ze zien en horen? Kom maar kijken en luisteren! Wij vinden het extra leuk als je

verkleed naar de kerk komt! Na de dienst is er koffie/limonade of Glühwein met iets lekkers erbij. Welkom! Zondag 28 december is er geen dienst in onze kerk. We zijn dan samen met onze broeders en zusters uit Rossum te gast in Kerkdriel. Woensdag 31 januari Oudejaarsdienst 19.00 uur: Hoe stap jij het nieuwe jaar in? We kijken terug naar het voorbije jaar. In 2014 is er veel gebeurd in de wereld, in ons land, in Heerewaarden en voor elk van ons in onze eigen omgeving. Gebeurtenissen die iets met je doen en waardoor je anders 2015 in stapt dan een vorig nieuw jaar. Wie ben jij voor mensen die jou tegen zullen komen in 2015? Hoe sta je in het leven? Is dat iets wat je zelf maar moet uitvechten of krijg je er hulp bij? We horen hoe het Kind dat met Kerstmis is geboren een naam krijgt die vertelt wie hij zal zijn en hoe we in het nieuwe jaar de zegen meekrijgen. Zegen is veel meer dan een goede wens. Kom er maar bij! Activiteiten • woensdag 7 januari 2015 Open Eettafel. Na een geslaagde Kerstmaaltijd beginnen we op 7 januari al weer met onze eerste Open Eettafel van het nieuwe jaar. U bent welkom vanaf 12.00 uur. Als u zich nog niet hebt opgegeven, kan dat bij Hanneke Mora (e-mail: [email protected] of tel. 507977). Er komt ook een lijst in de kerk. • woensdag 7 januari 19.30 uur in “de Gaarde”, Zorg voor elkaar. Door de politiek wordt zorg weer dicht bij onze dorpsgemeenschap gebracht. Vanuit allerlei levensbeschouwingen is er aandacht voor de zorg voor anderen. In het christendom werd door de eeuwen heen aandacht gevraagd voor acht werken van barmhartigheid: mensen met honger voeden, wie dorst heeft te drinken geven, zorgen voor kleding, ruimte geven aan vreemdelingen, zieken en gevangenen bezoeken, doden begraven en vrede stichten. Als kerk doen we dat tegenwoordig samen met anderen. Wat inspireert jou om zorg te hebben voor anderen? Wat zie jij als noden in het dorp? Hoe kunnen we met elkaar aan die zorg gestalte geven? opgeven bij mw. Reina de Koeijer-Meijer (e-mail: [email protected] of tel. 0487-573357). Collecten - De collectes van november kerkvoogdij totaal € 246,35. Diaconie: 2 nov. najaarszending: € 31,60, 9 nov. € 22,55, 16 nov. De Glind: € 124,15, 23 nov. € 29,00, 30nov. Kinderen in de knel: € 21,40. Agenda donderdag 18 december 14.00 uur: “Open Gaarde”. donderdag 18 december 16.00 uur: oefenen Projectkoor. woensdag 7 januari: ophalen oud papier. woensdag 7 januari 12.30 uur: open eettafel in “de Gaarde”. woensdag 7 januari 19.30 uur: avond rond zorg voor elkaar in “de Gaarde”. Gelezen Morgen zal alles beter zijn… Morgen, morgen, zal alles beter zijn. Morgen, ja morgen… de angsten verdwijnen, het zonlicht gaat schijnen, dan loop jij, mijn kind, door een bloeiende woestijn. Morgen, morgen, geloof me maar, mijn kind. Morgen, ja morgen… geen fluitende kogels, maar vliegende vogels als hoopvol symbool dat de vrede altijd wint. Morgen, morgen,

Geen tranen meer, mijn kind. Morgen, ja morgen… dans jij door de steden, het leed is geleden, jij weet en gelooft dat de toekomst nú begint. Uit: De droomboom, adventskalender van SGO

Ten slotte - Mede namens de kerkenraad wensen we u Kerstdagen vol Licht en warmte en voor het nieuwe jaar vrede en alle goeds. ds. Gepke Kerssen en Trijnie Amsing- Kieffer

ROSSUM/HURWENEN Bij de diensten - Zondag 21 december: Vierde zondag van Advent. De lezingen zijn 2 Samuël 7, 4-16 en Lucas 1, 26-38. Kerstavond 24 december in de kerk van Hurwenen: Vanavond maken we een begin met het vieren van de geboorte van Christus. ‘Licht in de nacht’ is het thema. Samengekomen in het duister vieren we dat de duisternis en het kwaad niet het laatste woord hebben. Het Licht van Christus verdrijft onze duisternis. Daarom verdient God onze eer. We zingen veel bekende kerstliederen, we luisteren naar mooie muziek van orgel, fluit en piano, en natuurlijk horen we het kerstevangelie. Herders worden verrast door hemels licht, wat hun leven een totaal nieuw aanzicht geeft! Wat betekent dit licht voor ons? Kerstmorgen 25 december: In deze feestelijke dienst zetten we het vieren van de geboorte van Christus voort. We zetten in met veel muziek: orgel, trompet, fluit, piano, solozang, samenzang. Wat in de nacht van Kerst gebeurt is eigenlijk niet met woorden te vatten. Muziek opent diepere lagen van de ziel. Daarom kan muziek ons soms boven onszelf uit tillen. Toch willen we ook woorden geven aan het wonder van Kerst: we lezen het evangelie uit Lucas 2 en denken erover na in de overweging ‘God laat zich zien’. Ook dit jaar spelen de kinderen een kerstspel. We hopen dat er veel andere kinderen zullen zijn om dit te gaan zien. Want Kerstmis is een feest voor iedereen! Uitgangscollecte 25 december: Ieder kind verdient een Jozef. Met Kerst denken we aan de geboorte van Jezus. Een bijzonder kind dat veilig opgroeide met de steun en liefde van zijn moeder Maria en Jozef die als een vader voor hem zorgde. Jozef als het ware een pleegvader voor Jezus. Deze Kerst willen we denken aan de duizenden weeskinderen in Rwanda die geen steun en liefde in hun eigen gezin ontvangen. Zij staan er alleen voor en daar willen wij iets aan doen. De stichting Mwana Ukundwa staat in deze kerstcollecte centraal. Deze stichting geeft weeskinderen in Rwanda een nieuwe kans door voor hen een veilige plek in een pleeggezin te vinden. Zij gaan weer naar school en krijgen liefde en zorg die ieder kind nodig heeft. Zondag 28 december: We gaan uitkerken naar Kerkdriel. Oudjaarsavond 31 december: Eén van onze vroegere voorgangers, ds. W. de Koeijer, leidt deze dienst in de kerk van Hurwenen. Belijdenis doen - Een paar mensen uit onze gemeente hebben aangegeven dat zij in het nieuwe jaar belijdenis willen doen. Om dit voor te bereiden starten we op maandagavond 5 januari 2015 met belijdeniscatechese. Ook anderen die belijdenis overwegen zijn natuurlijk welkom. Neem even contact op met ondergetekende. We komen samen in de pastorie, Kerkplein 2 te Rossum, van 19.30 – 21.00 uur. ds. Lia Davidse (tel. 648962) Kerstsamenzang - Dinsdagavond 16 december is onze Kerstsamenzang in de rooms-katholieke kerk. Een delegatie van het fanfarekorps ‘Juliana’ ondersteunt het zingen. Iedereen is welkom. Aanvang: 20.00 uur. ds. Lia Davidse

Onze zieken - In het JBZ is op genomen dhr. S. Weijgerse. Mw. M. van Loon-de Ruiter is gelukkig weer thuis. We hopen dat het goed mag gaan met haar gezondheid. Er zijn veel zorgen om zieke gemeenteleden. Wij noemen: mw. T. Dingemans-van Leeuwen. Zij ligt in het JBZ en wacht op een oproep voor een behandeling in Tilburg. Mw. A. van Duinen-Looijschelder. Ook zij ligt in het JZB. Zij zal binnenkort voor revalidatie opgenomen worden in een verpleeghuis. Dhr. Sjaak van Loon is ook weer opgenomen in het JZB. Er zijn veel zorgen om zijn gezondheid. Wij wensen hen en diegenen die om hen heen staan veel kracht en sterkte toe. Henny van Ommen Bloemen - De bloemen voor zondag 7 december gingen met en hartelijke groet naar mw. G. Merks-van Haaften te Hurwenen en de fam. Valkis-Jonkerman. Het boeket uit de dienst van zondag 14 december ging naar dhr. en mw. Van Loon-de Ruiter. Voorts ging een kaart van onze gemeente naar mw. T. Dingemans-de Leeuw en dhr. J. van Loon. Verantwoording - Mw. W. van Boxel ontving € 10,- voor het bloemenfonds en mw. T. Liebrecht ontving bij een verjaardagsbezoek € 20,- voor de kerk om te besteden daar waar nodig. Voorts meldde mw. G. Liebrecht de ontvangst van € 10,- voor het bloemenfonds en via mw. H. van Ommen eveneens € 10,-. Collecten voor de kerk - De collecte opbrengsten over de maand november: voor de kerk € 313,15; extra collecte € 289,16. Koffiepotje: medio oktober t/m eind november: € 69,Mantra zingen - Vrijdag 19 december is het mantra zingen; elkaar ontmoeten, samen zingen, samen verbinden zo vlak voor het Kerstfeest, feest van Licht! We zijn deze avond te gast in de Gasthuiskapel, Gasthuisstraat 34 te Zaltbommel. Maurice Hamilton zal ons voor deze gelegenheid begeleiden op de vleugel. Aanvang: 20.00 uur, welkom vanaf 19.15 uur. Entree: € 8,- Zangervaring is niet nodig, een flesje water is wenselijk! Tiny Hemels

KERKDRIEL Bij de diensten – Zondag 21 december zal ds. Fontijn de dienst leiden. Inmiddels is ds. Fontijn geen onbekende meer voor ons, en we hopen op een fijne dienst. Het feest van Kerst, de menswording van God in onze wereld, komt daarna heel dichtbij! Een drukke tijd, vol verwachting, maar ook vol herinneringen, aan hoe het ooit is geweest. Voor de één het hoogtepunt van het jaar, met gezelligheid en warmte, voor de ander een kille en eenzame tijd. In de kerk is het het feest van de geboorte van Jezus. Daar leven we al bijna 4 weken naar toe, en rond de 25ste zal het feest echt gevierd gaan worden. Woensdagavond 24 december om 22.30 is er de kerstnachtviering. Evenals voorgaande jaren verleent het kerstensemble van de Koninklijke Harmonie Semper Cresendo zijn medewerking. Nieuw dit jaar is de medewerking van het koor O.B.K. uit Kerkwijk. Zij zullen een aantal meerstemmige kerstliederen zingen. Fijn dat dit kan! We hopen dat in deze diepe nacht het Kerstkind bij ons een welkom onderkomen mag vinden! Na afloop van de dienst drinken we in de hal van de kerk nog een glaasje glühwein. Donderdag 25 december vieren we de geboorte van het Kind. We zullen dit met jong en oud vieren in een gezinsdienst. De kinderen van de kinderkerk zullen een gedeelte van het kerstverhaal in dichtvorm voordragen, en op allerlei andere momenten in de dienst een bijdrage leveren. In de kerk zullen de lampionnen die de kinderen gedurende de tijd van advent maken klaar zijn, en licht geven! Zondag 28 december: Deze zondag gaat ds. Sterk uit Rhenen voor bij ons in de kerk. Het is een regionale dienst, de gemeenten uit Rossum/Hurwenen en Hereewaarden zullen bij ons aansluiten. Woensdagavond 31 december komen we voor het laatst samen dit jaar in een oudejaarsviering, die begint om 19.00 uur. We hopen u bij (één van) deze vieringen te mogen ontmoeten! Bloemen – Deze gingen uit de dienst van zondag 7 december naar mw. H. van Acquoij, Hertog Arnoldstraat 75 en uit de dienst van 14 december naar dhr. en mw. van Wessel, Hogebankweg 13. Zoals

gewoonlijk waren beide bossen vergezeld van een mooie kaart met de hartelijke groeten van de aanwezige gemeenteleden. Zieken - Mw. S. van Wijngaarden uit Hedel is voor revalidatie opgenomen in Het Zonnelied in Ammerzoden. Wij wensen haar veel sterkte toe. We weten ook van gemeenteleden die thuis herstellende zijn van ziekte of die weten dat herstel is uitgesloten. Het feest van Kerst lijkt dan haaks te staan op de beleving van deze mensen en hun naasten. Wij blijven hopen en bidden dat de komst van het Kind de duisternis in het leven mag verlichten. Financiële verantwoording diaconie - extra collecte t.b.v. Tear: € 59,80; extra collecte KIA noodhulp Syrische vluchtelingen :€ 56,00; collectes sept.: € 79,28; extra collecte KIA werelddiaconaat: € 38,00; extra collecte KIA zending: € 35,00; collectes okt.: € 59,11; extra collecte KIA diaconaat: € 39,90; collectes nov.: € 210,65; Allen hartelijk dank voor uw bijdragen. J. van Zanten Wijkontmoetingsavonden 2015 - Het duurt nog even, maar graag willen wij u uitnodigen deel te nemen aan de wijkontmoetingsavonden die in januari en februari gehouden gaan worden. Een wijkontmoetingsavond is een eenmalige ontmoetings- en gespreksavond met ongeveer tien gemeenteleden. Op zo’n avond ontmoeten mensen elkaar in informele sfeer. Die bijeenkomsten kunnen natuurlijk in de kerk gehouden worden, maar meestal is de woning van een van de gemeenteleden de plaats van handeling. Je zou het daarom ook wel ‘huiskamergesprek’ kunnen noemen. Mensen gaan met elkaar in gesprek rond een thema en delen met elkaar iets van hun leven, hun gedachten, hun ervaringen en hun geloof. De ervaring leert dat dit verdiepend werkt en iets kan toevoegen aan de band die mensen met elkaar hebben. Deze avonden haken aan bij drie belangrijke elementen van gemeentezijn: ontmoeting, bezinning en pastoraat. De avonden zullen in het teken staan van het jaarthema: ‘Met hart en ziel – vieren en verbinden.’ De data zijn: 21 januari 2015 bij Johan en Mien Clement; 27 januari 2015 bij Wim en Christel Grandia; 2 februari 2015 bij Gerard Kok en Carla Besems; 11 februari 2015 bij Herman en Willy Elfring. U zult persoonlijk worden uitgenodigd door middel van een brief. Maar voelt u zich ook vrij een buurman, buurvrouw mee te nemen: de avonden staan open voor iedereen! In ieder geval zou de gastheer/gastvrouw het erg op prijs stellen wanneer u zich van te voren opgeeft. Wij hopen op een aantal goede avonden, weet u zich hierbij van harte uitgenodigd. Namens de kerkenraad, ds. Maria Baan Kinderkerk - In de periode van advent heeft Allard van Zijderveld - tijdelijk - de kinderkerkleiding versterkt, waarvoor grote dank! Echter, dat laat niet onverlet, dat Petra Oldenhuis en Daniëlle van den Bigchelaar de kinderkerk niet met zijn tweeën kunnen leiden, er is echt dringend behoefte aan versterking… We willen voorkomen dat er in het nieuwe jaar zondagen gaan komen waarop er geen kinderkerk is. Vandaar deze hartenkreet: wie wil Petra en Daniëlle komen versterken? Een tweetal nieuwe medewerkers heeft al tot resultaat dat een ieder slechts één keer per maand dienst heeft. ds. Maria Baan Tenslotte - Van 1 tot en met 4 januari 2015 heb ik een paar dagen vakantie. In geval van nood kunt u leden van de kerkenraad bereiken. Zij zijn op de hoogte van beschikbare vervanging. Rest mij nog u allen heel goede en gezegende kerstdagen te wensen, met voor het nieuwe jaar veel heil en zegen! ds. Maria Baan

WELL/AMMERZODEN Bij de diensten - Doopdienst 21 december: Op 4e advent wordt onze dochter Sophie (Lynde Elise) gedoopt. Het was even zoeken naar een geschikte datum met collega Mulder uit Hedel. Als ouders zijn we verheugd en dankbaar dat we ook Sophie mogen dopen als teken van Gods trouw en als verbinding met de gemeente.

Kerst: Rond het kerstfeest zijn er weer diverse diensten. Nieuw dit jaar is de KinderKerst; zie het bericht hieronder. Daarnaast draait de kerstsite kerstwell.nl ook weer. Daarop staat alle informatie rond de kerstdiensten. Het is een tijd waar we veel gasten mogen ontvangen. Maar de belangrijkste Gast is de Here Jezus zelf. God is in ons midden gekomen. Een tijdloos en ingrijpend wonder. We hoeven niet alles zelf te verzinnen, maar God is met ons! Wilt u de diensten en het werk wat er gedaan wordt rond de kerstdiensten in uw voorbede meenemen? ds. L. Aangeenbrug KinderKerst – We vieren het kerstfeest op kerstavond ook met de jonge kinderen: Er is kinderkerst in de dorpskerk van Well. Het is op 24 december en het begint om 18.30 uur. Jonge kinderen (tot ongeveer 10 jaar) met hun ouders of verzorgers zijn welkom!. We gaan een klein uurtje samen zingen en luisteren naar het geboorteverhaal van Jezus. Daarna drinken we chocomelk en is er nog wat lekkers. Zie ook www.kerstwell.nl Vrijwilligers gevraagd voor de kerstdiensten: Er worden vrijwilligers gevraagd voor het verrichten van hand- en spandiensten. (inschenken chocolademelk, meehelpen dingen klaar te zetten en opruimen) Neem contact op met jeugdouderling Arja van Beem (tel. 0418642018) of met Marius van Tuijl (tel. 0418-642317). Kindernevendienst

GEMEENTELEVEN Onze zieken – Mw. Baijense (Henja) wordt op 19 december geopereerd aan haar schouder. Dhr. Rooijens is voor enkele dagen opgenomen geweest in het ziekenhuis. Dhr. A. Struik ligt in het JBZ in den Bosch. Mw. v.d. Elst ligt in het JBZ in den Bosch. Mw. Landheer-Bos is opgenomen in zorgcentrum ’t Slot in Gameren op de afdeling Bastion. We wensen alle zieken Gods nabijheid toe. Kerstpost (decemberpost) actie Worldservants-Bommelerwaard 2014 – Het kan nog net met deze uitgave van Kerk&Nieuws mee. De laatste ronde voor de kerstpost dit jaar voor de WestBommelerwaard kan worden ingeleverd tot en met 19 december. Zie voor exacte details de vorige kerkbode of kerstwell.nl onder 'Projecten' . Bijbelkring – Voor het eerst in het nieuwe jaar komen we bij elkaar op donderdagmorgen 8 januari bij mw. A. van der Schans, Slijkwellsestraat 8 in Well. Opnieuw gaan we verder met de Heidelberger Catechismus. Hartelijk welkom allemaal, vanaf 9.45 uur staat de koffie klaar. Het Bijbelkringteam

KERKRENTMEESTERS Opbrengst collectes november - Kerkvoogdij: 2 nov. €167,32; 9 nov. €159,90;16 nov. € 252,21 ;23 nov. €203,51; 30 nov. € 217,60. Deurcollecte: 2 nov. € 115,89; 9 nov. €129,74; 16 nov. € 80,85; 23 nov. € 160,30; 30 nov: € 137,14. Dankdag: 5 nov. € 1512,75; 5 nov. deurcollecte: € 116,77. Onderhoudsfonds: nov. 43,15. Allen hartelijk dank voor deze gaven, Houtmot – De uitgangscollecte is in de maanden december en januari bestemd voor bestrijding van houtmot in de kerk van Well. Er is houtmot geconstateerd in diverse banken en de vloer onder de banken. Door de agressiviteit van de houtmot moeten we de bestrijding daarvan laten uitvoeren door een gespecialiseerd bedrijf om verdere uitbreiding/schade te voorkomen. Dit brengt flinke kosten met zich mee. College van Kerkrentmeesters Inzamelen spullen rommelmarkt - Zaterdag 3 januari kunt u weer spullen brengen voor de rommelmarkt in de schuur aan de Slijkwellsestraat nr. 8. U kunt terecht van 9.00 tot 12.00 uur. Kom ook eens in de nieuwe verkoophoek kijken!

Kienen 2015 - In de eerste maanden van het nieuwe jaar zal er op de volgende data Kienen zijn in het dorpshuis te Well om 20.00 uur: 9 januari, 30 januari, 27 februari en 20 maart. het onderhoudsfonds

DIACONIE Kerktelefoon - In de maand januari hopen de vrijwilligers de abonnees van de kerktelefoon weer te bezoeken. Alvast hartelijk dank voor uw bijdrage. Vergadering vrijwilligers diaconie - De jaarlijkse vergadering met de vrijwilligers van de diaconie wordt gehouden op woensdag 7 januari 2015. U wordt van harte uitgenodigd om 19.30 uur in de consistorie van de kerk te Well. Collectes - 21 december: Stichting Open Doors: Open Doors staat wereldwijd op de bres voor christenen die om hun geloof worden vervolgd of verdrukt. Ze willen datgene doen wat de vervolgde kerk nodig heeft om standvastig te blijven in Christus. Dat doen we zo veel mogelijk in samenwerking met de plaatselijke kerk en lokale christenen. Collecte kinderkerst 24 december: Compassion: Door het “Child Survival Programma” helpt men de meest kwetsbare (zwangere) moeders en baby’s te overleven. Ze helpen de moeders bij de bevalling en geven les op het gebied van gezondheid, hygiëne en voeding. Een medewerker bezoekt de moeder elke week thuis en volgt de ontwikkeling van de baby. Zij vertelt ook over Jezus en legt uit wat geloofsopvoeding is. Door het project leren de moeders lezen, schrijven en een vak, zodat zij financieel zelfstandig kunnen worden en voor hun gezin kunnen zorgen. Vrouwen die een onderneming willen beginnen kunnen les krijgen in het schrijven van een businessplan en eventueel een microkrediet. Collecte kerstnachtdienst 24 december: De collecte is bestemd voor mensen die leven op of onder het bijstandsniveau. Ondanks de sociale voorzieningen zijn er steeds meer mensen die in financiële of anderszins in problemen raken. Daarin biedt de kerk “stille hulp”, zodat de privacy van betrokkenen niet geschaad wordt. Dat gebeurt voor Well en Ammerzoden in samenwerking met de sociale dienst. Ook dit jaar bieden wij deze mensen in de maand december een extraatje d.m.v. bonnen die ze kunnen besteden bij de winkels in “de Haar te Ammerzoden.” Gemeenteleden die buiten Well of Ammerzoden wonen en ook voor dit extraatje in aanmerking komen zijn voor de diaconie niet te achterhalen. Wel wil de diaconie ook deze mensen graag een helpende hand bieden. Mocht u gemeenteleden kennen of zelf zo’n gemeentelid zijn, neem dan gerust contact op met een van de diakenen. Elke aanvraag zal anoniem behandeld worden. Collecte 25 december: Kerstcollecte Kerk in Actie - Kinderen in de Knel - Ieder kind verdient een Jozef! Papa’s sterke hand om vast te pakken. Mama’s ogen die aandachtig naar je kijken als je iets vraagt. Onmisbare momenten, waardoor je als kind voelt dat je veilig bent en er niet alleen voor staat. Veel weeskinderen in Rwanda missen dat gevoel. Met kerst willen wij die kinderen iets van die onmisbare momenten gunnen. Steun die ze nodig hebben om onbezorgd groot te worden. Geef daarom deze kerst een pleegouder cadeau! Dit jaar staat in de kerstcampagne van Kerk in Actie het werk van onze partner Mwana Ukundwa in Rwanda centraal. Zij zet zich in voor de vele aidswezen in Rwanda door voor hen een pleeggezin te zoeken. De kinderen en hun pleeggezinnen worden gesteund en begeleid. In de pleeggezinnen vinden de weeskinderen weer geborgenheid en veiligheid. Doe mee met de kerstcollecte van Kerk in Actie en geef weeskinderen in Rwanda een pleegouder cadeau! Collecte 28 december: Stichting Open Doors: Open Doors werkt wereldwijd in zo’n vijftig landen. Daarnaast wil Open Doors westerse christenen betrekken bij de vervolgde kerk. Daarom houdt Open Doors speciale campagnes, organiseert zij reizen naar gesloten landen en geeft Open Doors presentaties in heel Nederland om de verhalen van vervolgde christenen te vertellen. Collecte 4 januari 2015: De Herberg: Het Pastoraal Diaconaal Centrum de Herberg wil als verlengstuk van de plaatselijke kerkelijke gemeente een tijdelijk huis en geestelijke begeleiding bieden aan individuele gemeenteleden die, om wat voor reden dan ook, even afstand willen nemen van hun woon/werksituatie en zich willen bezinnen op levensvragen. Daarbij kunnen psycho-sociale problemen een rol spelen. De stichting tracht haar doel te bereiken door het bieden van: - Een christelijke leefgemeenschap - Individuele geestelijke begeleiding door professionele begeleiders. Een beperkt

dagprogramma, rust en ruimte - advies m.b.t. nazorg - Informatie en advies aan de plaatselijke gemeente. Opbrengst collectes oktober - 5 okt: € 173,15 Kerk en Israël; 12 okt: € 149,40 werelddiaconaat; 19 okt: € 265,32 (avondmaal) De Hoop; 26 okt: € 143,40. Kapeldiensten € 105,02, Kinderkerk € 157,97 Compassion. Opbrengst collectes november - 2 nov. € 139,91 zending; 9 nov: € 125,69; 16 nov: € 264,80 binnenlandsdiaconaat; 23 nov: € 173,70; 30 nov: € 179,07 Open Doors. Kapeldiensten € 87,31. Hartelijk dank voor uw gaven. Bloemengroet - De bloemen uit de dienst van 7 december zijn met en hartelijke groet van de gemeente bezorgd bij dhr. E. van Genderen in Well en dhr. P. v.d. Nieuwegiessen in Ammerzoden. Op 14 december bij mw. C.E. Hoeflaken-v.d. Heuvel in Well. uw diaconie Kerk&Nieuws - Kopij mag gemaild worden naar [email protected] of via kerkwell.nl/kopij ingevuld worden. De deadline voor de volgende uitgave is zaterdag 27 december 12.00 uur. Kerk&Nieuws verschijnt dan in het jaar erop. Ten slotte - Wereldwijd is 2014 een rampjaar geweest door barbaars oorlogsgeweld, de ebolaepidemie en niet te vergeten het vliegtuig dat onder afschuwelijke omstandigheden is neergestort, waardoor heel Nederland in rouw gedompeld was. Geen reden om feest te vieren. Stel je eens voor dat de regeringsleiders zouden voorstellen om het Kerstfeest dit jaar niet te vieren! Ondenkbaar natuurlijk. Kerstfeest vieren we altijd en ieder jaar, al twee millennia lang en dat mogen we nooit overslaan. Ook dit jaar blazen we het stof van de kerstballen, tuigen we de kerstboom op en ontsteken we vele lichtjes en kaarsen om de duisternis te verdrijven.. We vieren dat het kindje Jezus is geboren. Het Licht is in de wereld gekomen en de duisternis is overwonnen. Door onze tranen is onze blik op het Licht wel eens vertroebeld of vervormd. Dan is het soms moeilijk om Kerst te vieren. Vergeet dan het volgende niet: De Here is voor je, achter je en in je hart om je te troosten als je verdriet hebt. Hij omgeeft je als een beschermende muur en Hij is boven je om je te zegenen. God zegent je vandaag, morgen en in eeuwigheid. Namens de kerkenraad wens ik iedereen een gelukkig en gezegend Kerstfeest. Hannie Veldhuijzen

ZALTBOMMEL – HET ANKER Wijknieuws - De bloemen uit de dienst van 7 dec. werden gebracht bij Klaas en Dina van Veen die op 11 dec. vierden dat zij 50 jaar getrouwd waren. De bloemen uit de dienst van 14 dec. gingen met een hartelijke groet van de gemeente en beterschapswensen naar onze organiste An van Tuijl. Verjaardagen: Mw. Lies Nielen in de Wielewaal hoopt op 22 dec. 91 jaar oud te worden en mw. Jacoba van Manen-Hilgeman viert haar 86ste verjaardag op 29 dec. Van harte proficiat! In Memoriam - Op woensdag 10 december droegen wij mw. Katharina Gijsberta van Willegen-van den Anker uit uit Het Anker naar haar laatste rustplaats aan de begraafplaats op de Nieuwe Tijningen. Mw. van Willegen ging rustig heen op 5 december in het bijzijn van haar kinderen. Zij werd geboren op 18 maart 1921 en werd 93 jaar oud. Mw. van Willegen was een hele lieve vrouw die wist wat zij wilde. Haar muren waren bekleed met de beelden van die haar lief waren. Stralende kinderen, stralende bruidsparen, mensen die gelukkig zijn, met elkaar, met muziek. Zij was een heldere vrouw die midden in het leven stond. Ze wilde weten wat er in de wereld omging, ze was open naar wat goed was en ongerust over wat niet klopt in de wereld. Ze verheugde zich op ieder bezoek. Ze heeft een klap te verwerken gehad toen haar lief, Peter, zo plotseling stierf. Ze moest het zien te redden, maar de kleur,

de glans en de sprankeling zijn er voor haar lange tijd vanaf geweest. Kameraden waren zij. En bij iedere grote gebeurtenis, trouwen, geboortes, miste ze hem, zijn muziek, zijn betrouwbare aanwezigheid. Ze trouwde met hem met die prachtige woorden van Psalm 125 die we ook tijdens de herdenkingsdienst lazen: Hij zal noch wanklen, noch bezwijken, / Die op den Heer' vertrouwt, / En op Zijn goedheid bouwt; / Hij zal, als Sions berg, nooit wijken, / Wiens grondslag door geen aards vermogen / Ooit wordt bewogen. Het zullen die oude woorden geweest zijn die zij over zich hoorden uitspreken als bruidspaar. Haar geloof heeft niet gewankeld, maar ze durfde wel aan God te vragen. Ze durfde net als Job, te denken dat sommige dingen toch niet kloppen. Toen zij gaandeweg haar ouderdom het licht uit haar ogen verloor en niet meer al die mooie lieve nieuwe gezichtjes van haar achterkleinkinderen kon zien, wist ze dat ze iets ging missen wat voor haar essentieel was: Licht is zo zoet aan de ogen, zegt de prediker ergens, maar het missen van dat licht, dat missen van al die dingen waar ze zo innig naar verlangde om die te kunnen zien, dat werd een last voor haar. Er kwamen steeds meer mensen van voorbij voor haar en steeds meer geliefden ontvielen haar. Een stroomversnelling van afscheid nemen. Het was Tijd voor haar om te verlangen naar het andere weten waarop mw. van Willegen vertrouwde. Zoals de oude Simeon in de tempel van God (Lucas 2), een wijs mens, een liefdevol mens, een mens die de waarde en de waardigheid van het leven heeft gesmaakt en er in dankbaarheid van heeft genoten, zo ging zij tegemoet aan de dag van licht waar zij naar uitzag, een dag waarop zij Gods eeuwigheid zou mogen zien in een nieuw licht. Laat uw dienstknecht gaan want zij heeft uw heil aanschouwd, zoals Simeon de liefde van God in zijn armen hield, zo heeft Katharina van den Anker zo veel liefs in de armen gehad, zoveel heil aanschouwd, zoveel wonderbare schepselen van God mogen koesteren, in de mensen waar zij van houdt. In deze dagen van advent, ging zij, heen. Met alle gemis dat er zal zijn, ging zij in vrede en konden die haar liefzijn haar ook in vertrouwen laten gaan. Te midden van die liefde, betrokken zorgzaamheid en speelse humor wuifde zij de aarde vaarwel in een rustig op reis gaan naar dat land van ver verschiet. We wensen de kinderen Wim en zijn vrouw Joke en Mieke en haar man Bert, de kleinkinderen, de familie en de trouwe vrienden van mevrouw van Willegen- Katrien- Gods warmte en troostrijke nabijheid toe. ds. Afke Boezewinkel Van de kerkrentmeesters - In de laatste vergadering van de kerkrentmeesters dit jaar, is de actie “Sluitende rekening” voorbereid. Inmiddels heeft u hierover van ons een brief ontvangen. De ventilatie in de clubruimte is ontoereikend ( hetzelfde geldt voor de jeugdruimte daarachter). Met name wanneer een grotere groep daar een activiteit heeft. Zo wordt het, als de voltallige kerkenraad daar vergadert, vanaf 22 uur verdacht rustig. Dat bespoedigt de rondvraag, maar bevordert niet het welbevinden. We treffen voorbereidingen om aanpassingen te realiseren en o.a. een nieuwe dakventilator te laten plaatsen voor dit gebouwdeel. Recent hebben we ook onze verzekeringen voor personen en gebouwen geactualiseerd. Verder hebben we “de laatste puntjes op de i” gezet van de informatiebrochure voor de actie Kerkbalans, die van start gaat in een landelijke actie op 18 januari. Zoals reeds eerder is vermeld, is de begroting voor het jaar 2015 recent besproken in de kerkenraad en daar goedgekeurd. Een exemplaar van deze begroting ligt de komende twee zondagen nog ter inzage in de Ontmoetingsruimte, evenals de eindrapportage van de federatiecommissie. (ook digitaal aan te vragen bij de scriba!). Voor de kerk is contant een gift ontvangen van € 20,- . Herman Overweg Agenda Rond kerst / bij de kerkdiensten 20 dec. 19.00 uur: volkskerstzang in de Sint Martinuskerk 21 dec. 10.00 uur: viering van het Avondmaal in het Anker 21 dec. 15.30 uur: kinderkerstfeest in het Anker 21 dec. 18.30 uur: viering van het Avondmaal in de Wielewaal 24 dec. 22.00 uur: gezamenlijke kerstnachtviering in de Sint Maartenskerk. Feestelijke viering met medewerking van de Cantorij. 25 dec. 10.00 uur: kerstdienst. We nodigen u van harte uit om een kwartier van te voren aanwezig te zijn. Orgel en het gelegenheidsorkestje zullen de kerstliederen muzikaal

31 dec. 19.30 uur:

begeleiden. Tijdens deze dienst zal er ook door de kinderen een klein kerstspel worden opgevoerd. viering van oudejaarsdag in het Anker.

Vrijdagavondcaffee - In december is er geen vrijdagavondcaffee. Vrijdag 9 januari luiden we het nieuwe jaar in. Vanaf 20.00 uur bent u van harte welkom in het Anker.

HET ANKER EN ST. MAARTEN Oliebollenactie - Langzaam komt Oud en nieuw dichterbij en de lucht van oliebollen komt je op veel plaatsen al tegemoet! Op oudejaarsdag gaan wij er ook een schepje bovenop doen door voor u oliebollen te bakken voor het project in Geges. U kunt uw bestelling doorgeven aan Hanna Erlings (email: [email protected]) of bellen naar familie Erlings (tel. 0418-515843). Maar ook na de diensten in het Anker staan we klaar om uw bestelling op te nemen. U kunt kiezen uit oliebollen met en zonder rozijnen voor de prijs van €6,- per zak van 10 stuks. Ze kunnen op oudejaarsdag opgehaald worden in het Anker tussen 13.00 en 14.00 uur en tegen een kleine vergoeding van € 1,- worden ze thuis bezorgd tussen 10.00 en 12.00 uur. We hopen natuurlijk dat u massaal uw bollen bij ons besteld, zodat we de mensen in Geges niet in de kou hoeven te laten staan. Dus vergeet niet (op tijd) te bestellen. Alvast heel hartelijk dank! Namens de Geges-groep Hanna Erlings Kinderkerstfeest op 21 december 2014 - Kerstmis: de geboorte van het kindje Jezus! Kom jij ook? De geboorte van het kindje Jezus is een prachtig verhaal dat we graag door de kinderen laten spelen. De kinderen mogen meedoen als herder, koning, Jozef, Maria, engel….net wat ze fijn vinden! We gaan natuurlijk ook zingen en muziek maken rondom de geboorte van het kindje Jezus. Daarvoor gebruiken we bekende kerstliedjes. We sluiten de viering af met een lekker drankje en een traktatie die past bij een geboorte. Waar? Het Anker, Vergtweg 87, Zaltbommel. Wanneer? Zondagmiddag 21 december om 15.30 uur. Kom ruim op tijd om je te kunnen verkleden!!! Wie? Vooral gezinnen met een kind tussen 3 en 7 jaar, en verder iedereen die zin heeft om mee te genieten met dit mooie feest. Hoe? Je mag verkleed komen, maar wij hebben genoeg verkleedspullen voor ieder kind! Ook mag je een muziekinstrumentje meenemen! Deze viering is een samenwerking van "Kom in de Kring" van PKN Gemeente St. Maarten, St. Martinusparochie en PKN Gemeente het Anker. Uitnodiging Volkskerstzang - De Raad van Kerken van Zaltbommel nodigt u van harte uit om op zaterdagavond 20 december 19.00 uur in de Sint Martinuskerk in de Oliestraat in Zaltbommel mee te komen zingen bij de Volkskerstzang. Harmoniekapel Karel van der Heijden en Hugo Bakker (orgel) zullen de kerstliederen muzikaal ondersteunen en luister bijzetten. U bent van harte uitgenodigd!

ZALTBOMMEL – ST. MAARTEN In memoriam - Op 9 december is, in de leeftijd van 77 jaar, gestorven Japke Krijger – van Geenhuizen Vele jaren heeft zij onze gemeente gediend, als zeer betrokken gemeentelid en als ambtsdrager. Zij was een diaken in hart en nieren. Vele jaren was zij voorzitter van de kerkeraad. Zij weigerde, ook in de moeilijkste situaties, de moed te verliezen. Altijd zag zij weer openingen en nieuwe wegen. Zo heeft zij velen van ons geïnspireerd en bemoedigd. Op een leeftijd waarop velen het welletjes vinden was zij bereid opnieuw diaken en kerkenraadslid te worden. Ook diende ze de gezamenlijke federatiecommissie met haar rijke bestuurlijke ervaring en grote kennis van en betrokkenheid bij beide kerken. Totdat ze op een zondag in juli onverhoeds geconfronteerd werd met ernstige uitvalsverschijnselen. Kort daarop werd vastgesteld dat een agressieve hersentumor daar de oorzaak van was.

Dit bericht, dat hard aankwam, niet alleen bij haar naasten maar bij allen die haar kenden, heeft zij op haar eigen bijzondere wijze weten te verwerken. “Het is nu eenmaal niet anders, we zullen het ermee moeten doen,” antwoordde ze als je haar daarnaar vroeg. En dat was beslist geen pose. “We hebben een goed leven achter ons, en daar ben ik heel dankbaar voor,” voegde ze eraan toe. Twee maanden geleden hebben we als gemeente, na afloop van de kerkdienst, afscheid van haar genomen in een samenzijn dat ieder die erbij was nog lang zal heugen. Op de lof die haar daar werd toegezwaaid reageerde ze nuchter met: “We moeten het wel sámen doen.” Korter dan door haar zelf kan het erfgoed dat zij ons meegeeft niet worden samengevat. Op 16 december hebben we haar leven en sterven voor Gods aangezicht gebracht in het schip van de Sint Maarten, de kerk die haar zo lief was. Een dankdienst voor het leven, zo werd dat met nadruk benoemd. Uit de Bijbel lazen we de tekst waarmee het huwelijk van Leo en haar in 1962 werd ingezegend: “Ik weet waar gij woont …” (Openbaring 2:13a). En we zongen: “Zoveel is zwart van kwaad en pijn. Maak door uw licht de wereld rein. O ster die in de hemel staat, verlicht ons met uw licht gelaat.” (Lied 599). Daarna hebben haar naasten haar ter aarde besteld. Dat haar gedachtenis ons allen tot zegen mag zijn. We leven mee met Leo, haar man, en met hun kinderen en kleinkinderen. ds. Henk Veltkamp Uit de gemeente - Mw. van Dalen-van Willigen werd opgenomen in het JBZ. Af en toe worden gemeenteleden zo snel opgenomen en even zo snel weer ontslagen, dat ze door de ziekenwerkgroep "gemist "worden. Toch zit daar een verhaal achter. Zo zijn er veel zorgen die we niet altijd zien of horen. We wensen allen die ziek zijn of ongemakken door ouderdom hebben, Gods nabijheid en kracht toe om hiermee om te gaan. Opname en/of ontslag uit het ziekenhuis kunt u melden bij Eike van de Werken (tel. 0418 561938 of e-mail: [email protected]). U krijgt dan bezoek van de predikant of ziekenwerkgroep. Bloemengroet - De bloemen van 7 december zijn gegaan naar mw. Kooiman, die verhuisd is naar de "Wielewaal". Met een bemoediging en groet van de gemeente is het boeket van 14 december gebracht bij mv. Wilma van Santen. Elke week staat er weer keurig een boeket klaar voor een gemeentelid. Dit gaat natuurlijk niet vanzelf. De diaconie vraagt een coördinator om dit kleine stukje kerkenwerk op zich te nemen. Dit houdt in oren en ogen open om te zorgen dat er namen doorgegeven worden aan de diaken, van mensen die in aanmerking komen voor de bloemengroet. Bezorgen hoeft niet, want daar is een rooster voor. Inlichtingen bij Auke Versteeg (tel. 0418-515604, diaken) Bij de kerk- en andere diensten - Terwijl ik dit schrijf hebben we de eerste Kerstviering al achter de rug. Het was weer een prachtig gebeuren, afgelopen zaterdag, met vele ouderen uit onze drie kerken. Een mooie viering, veel onderlinge ontmoeting en een heerlijke lunch. Dat alles mogelijk gemaakt door een geweldige team van diakenen en andere helpers uit de drie kerken!

Zaterdag 13 december 2014 vond het seniorenkerstfeest plaats in Het Anker, georganiseerd door de diaconieën van de St. Maarten, Het Anker en St. Martinusparochie. Hulde voor het organiserend team, allemaal aardige mensen.

Zaterdagavond 20 december is om 19.00 uur in de St. Martinus aan de Oliestraat de traditionele Volkskerstzang, georganiseerd door onze Raad van Kerken, met muzikale medewerking van An van Tuyl, orgel, en muziekvereniging “De Karel”, en een meditatie door ds Afke Boezewinkel.

Zondag 21 december vieren we de vierde Advent in een dienst van Schrift en Tafel. Uit de Bijbel lezen we over koning David, die er warmpjes bijzit in zijn mooie paleis, maar met een slecht geweten denkt aan de Ark van God, die onder schamel tentdoek bivakkeert. Verdient God niet beter? (2 Samuel 7:1-13). Uit het Evangelie lezen we uit Lucas 1:26 t/m 38 wat de engel Gabriël aan Maria te zeggen heeft. We besluiten de dienst met een zegenlied voor de jonge wereldburger Charles Pieter die ons wordt voorgesteld. Diezelfde zondagmiddag om 15.30 uur is in Het Anker het kinderkerstfeest van onze drie kerken, vooral voor kinderen tussen drie en zeven (die ook mogen meedoen in het kerstspel) maar waar verder iedereen, ook ouderen, welkom is om mee te genieten met dit mooie feest. Woensdag 24 december begint om 22.00 uur de Kerstnachtdienst, die we ook dit jaar samen met de gemeente van Het Anker vieren in het Schip van de St. Maarten (dus trek een warme jas aan!). De Cantorij zingt, en collega Afke Boezewinkel en ik gaan samen voor. Vanaf 21.30 uur spelen muzikanten van de Karel bekende kerstliederen buiten vóór de kerk, en binnen wordt u ontvangen met warme chocolademelk en Glühwein. Een dienst om ook vrienden en buren voor uit te nodigen! Eerste Kerstdag, 25 december om 10.00 uur is de Kerstdag viering, weer in het schip. Ook nu werkt de cantorij mee. En er is kinderdienst, dus neem (klein)kinderen mee. Zondag 28 december is de dienst van schrift en gebed weer in het koor. We lezen uit Jeremia 31: 15-17 over moeder Rachel, rouwend om haar kinderen, en uit Mattheüs 2: 13-18, de kindermoord in Bethlehem: groter contrast met Kerst dan op deze ‘zondag van de onschuldige kinderen’ is niet denkbaar. Oudejaarsavond, 31 december om 19.30 uur verzorgen enkele gemeenteleden het Avondgebed in het Koor van onze kerk. Zondag 4 januari, de eerste in het nieuwe jaar. Uit Mattheüs 2 lezen we over die drie geheimzinnige sterrenkijkers uit het Oosten die het spoor zoeken van een al even geheimzinnige pasgeboren Koning. Na de dienst is er alle gelegenheid om elkaar een goed 2015 toe te wensen. ds. Henk Veltkamp Gemeenteavond, huiskamerontmoetingen, Federatiecommissie - Even een herinnering aan enkele berichten van uw kerkenraad in het vorige Kerk&Nieuws. Heeft u de gemeenteavond van 13 januari al in uw agenda genoteerd? De schriftelijke uitnodiging met de agenda (de voorstellen van de Federatiecommissie) ontvangt u deze maand nog thuis. Heeft u het eindrapport van de Federatiecommissie al aangevraagd bij onze scriba? En gaf u zich al op voor één van de huiskamerontmoetingen (op 5 januari ’s avonds, op 6 januari ’s ochtends, op 7 januari ’s middags of ’s avonds, en op 8 januari ’s middags), ook bij onze scriba Auke Versteeg (e-mail: [email protected] of tel. 515604). Bloemenfonds - Ontvangen via G.v.W. € 10,- voor het bloemenfonds. Hartelijk dank hiervoor ! Van het College van Kerkrentmeesters - Vrijwillige Bijdrage 2014 en toezeggingen: Velen van u hebben in het voorjaar een bijdrage toegezegd voor Kerkbalans. Medio december is 95% van de toezeggingen door ons ontvangen of wordt deze maand per incasso nog verwacht. Daarmee zijn wij bijzonder ingenomen. Mocht u nog niet uw gehele toezegging hebben nagekomen, probeert u dan graag vóór de jaarwisseling de betaling uit te voeren. Aan contante ontvangsten is te melden: 2 maal een bedrag van € 5,- via mw. B. voor het beluisteren van de kerkdienst. Voor alle gelden dit jaar ontvangen: hartelijk dank. Namens het college, Binnert Heldring, penningmeester

PRIKBORD Twee landen in mijn hart Vorig jaar verscheen het mooie boek ‘Twee landen in mijn hart’. Een kleurrijk boek, met verhalen van negen families uit andere culturen in Zaltbommel, Tiel en Culemborg. Van elke stad komen drie families met drie generaties aan het woord. Dit prachtige boek, om zelf te hebben én om cadeau te geven, is nu tegen de sterk gereduceerde prijs van € 2,50 per exemplaar te koop bij: Joke Verkuijlen, Stichting Kompas Bommelerwaard (www.kompasbommelerwaard.nl), Wichard van Pontlaan 19, 5302 XA Zaltbommel (tel. 0418-512656 of 06-44614237 of e-mail: [email protected] )

Zin in gezelschap? Alle inwoners van de Bommelerwaard zijn welkom bij “De Ontmoeting” in zorgcentrum Het Zonnelied te Ammerzoden: elke maandag van 10.00 tot 12.00 uur of van 10.00 tot 14.00uur Samen met vrijwilligers een kopje koffie drinken en andere mensen ontmoeten. Een kaartje leggen, een spel spelen of nieuwe activiteiten ontwikkelen behoort ook tot de mogelijkheden. De deuren staan altijd open in Het Zonnelied, Hogesteeg 2 in Ammerzoden. Bezoekers aan “De Ontmoeting” betalen € 2,50 of € 5,- (tot 14.00 uur) als bijdrage in de kosten voor koffie en thee.

Alpha Cursus te Well Op 7 januari 2015 starten wij weer een Alpha-cursus in Well voor de Bommelerwaard en omstreken. Voor wie is de cursus? De cursus is er voor iedereen die meer wil weten over het christelijk geloof, door wil praten of er meer is tussen hemel en aarde, nieuwe mensen willen ontmoeten en kennis over het christelijk geloof wil opfrissen/verdiepen. Voor vragen of aanmelden mail naar [email protected] of bel Cees Versteeg (tel. 0610696180) Een vooropleiding/kennis is niet nodig. Waaruit bestaat een Alpha cursus? – Een Alpha cursus bestaat uit tien avonden waarop we gezamenlijk met een maaltijd beginnen. Daarna is er een inleiding om vervolgens na een kopje koffie of thee over de inleiding van gedachten te wisselen. Ook is er tijdens die tien weken een Alpha weekend (vrijdagavond en zaterdag overdag) Wat zijn de onderwerpen van de inleiding? - Wie is Jezus? - Waarom stierf Jezus aan het kruis? - Hoe kan ik zeker zijn van mijn geloof? - De Bijbel lezen: waarom en hoe? - Bidden: waarom en hoe? - Hoe leidt God ons? - Waarom en hoe moeten we het anderen vertellen?- Geneest God ook vandaag nog? Wie is Heilige Geest, wat doet Hij en hoe kan ik vervuld worden door de Heilige Geest? Slotavond: Het Christelijk geloof: saai, onwaar en achterhaalt?

Waar en wanneer wordt de cursus gegeven? – De cursus avonden worden gegeven in de gezellige recreatieruimte van “De Schuttershof” in Well. De data zijn donderdag 7, 14, 21 en 28 januari; 4, 11 en 25 februari en 4, 18 en 25 maart Van 19.00 uur tot 21.45 uur. Het (Alpha) weekend in “de Crocus” te Doeveren vrijdag 06 maart van 19.00 tot 22.00 uur en zaterdag 07 maart van 10.00 tot 17.00 uur.

Kerstpost (decemberpost) actie Worldservants-Bommelerwaard 2014 Wederom gaan er weer een aantal jongeren uit de Bommelerwaard mee met Worldservants, naar onder andere Ghana, Zambia en Bangladesh. Wegens groot succes van het afgelopen jaar (meer dan 5000 kaarten) brengen we ook dit jaar weer de post rond in de volgende plaatsen: Ammerzoden, Aalst, Brakel, Bruchem, Delwijnen, Gameren, Hedel, Kerkwijk, Nederhemert, Nieuwaal, Poederoijen, Well, Wellseind, Zaltbommel en Zuilichem. Ingeleverd voor 11 december, bezorgen we op 11 t/m 13 december. Ingeleverd voor 20 december (19 dec. laatste inlever dag) wordt bezorgd van 20 t/m 24 december. We bezorgen dit jaar op tijd en weer voor 35 cent per post stuk (Post nl 59 cent en niet altijd op tijd) U kunt uw post en per post stuk 35 cent in leveren op de volgende adressen: Readshop, Raadhuisplein 10, Hedel / Ashwin van Santen Kamillestraat 2, Hedel / ’t Kloske, Tuinstraat 27, Nederhemert / Frieda Vos, Molenstraat 72a, Nederhemert / Cees Versteeg Delwijnsestraat 30 Delwijnen / De Boekenplank Schoolstraat 53 Gameren / Tweewielers van Loon Vossenakker 45 Well / Marinda Nieuwkoop Burg. Posweg 21 Poederoijen / Roy van Steenbergen W v. Oranjestraat 40 Poederoijen / Susan Versteeg Hopland 18 Kerkwijk Bij dertig kaarten of meer kunnen ze ook op gehaald worden. Bel dan 0610696180. Kijk voor meer informatie over deze en andere acties op www.worldservants-bommelerwaard.nl Well en Ammerzoden

Een verrassend idee van de Sint-Maartencantorij voor een - duurzaam - cadeau voor de komende decembermaand met de mogelijkheid om vooraf uw keuze te bepalen! Verras uw vrienden, familie of buren eens met de prachtige CD ‘Wachters op de Morgen’ van de Sint-Maartencantorij o.l.v. Arie Hoek, met orgelbegeleiding van Hugo Bakker. Inhoud: Kom Schepper God, o Heilge Geest, cantorij, gemeente en orgel, LB 2013-670 Geweldige gedreven Wind, cantorij, gemeente en orgel – LB 1973-248 De Disgenoten, cantorij en orgel Zingt voor de Heer een nieuw gezang, cantorij, gemeente en orgel, LB 2013-655 Komt drinken wij tot lafenis, cantorij, gemeente en orgel, LB 1973-206 Wachters op de Morgen, cantorij Loof de Koning heel mijn wezen, cantorij, gemeente en orgel, LB 2013-103c Psalm 25: Naar u gaat mijn verlangen Heer, cantorij, gemeente en orgel, Het zal geschieden in de laatste dagen, gemeente en orgel, LB 2013-455 Psalm 80 en antifoon, cantorij, gemeente en orgel Psalm 122 en antifoon, cantorij, gemeente en orgel Voor alle heil’gen in de heerlijkheid, cantorij, gemeente en orgel, LB 2013-727 Het eerste licht raakt Jacob aan, gemeente en orgel, LB 2013-815 Psalm 98 met antifoon voor kerst, cantorij, gemeente en orgel. Orgelwerken van diverse klassieke componisten, uitgevoerd door Hugo Bakker op het prachtige orgel van de Sint-Maarten Ruim een uur aansprekende kerkmuziek van koor, gemeentezang en orgel uit de Sint-Maartenskerk in Zaltbommel. Muziek die oproept tot bezinning en steeds weer beluisteren. Wilt vooraf de CD(’s) beluisteren? Dat kan, vraag dan – kosteloos, excl. verzendkosten - een proefexemplaar aan van uw keuze. Voor uw definitieve keuze ontvangt u een nieuw exemplaar!

Maar er is nog een mogelijkheid om iemand te verrassen: De CD ‘In Dulci Jubilo’. Jonge mannen- en jongens koorzang rondom Advent en Kerst uit de Engelse en Duitse koortraditie door Jongenskoor Rivierenland o.l.v. Arie Hoek. Opgenomen in de Sint-Maartenskerk. Prijs: CD ‘Wachters op de Morgen’ € 12,50; CD ‘In Dulci Jubilo € 15,00 Gezamenlijk besteld: € 22,50 Besteladres: [email protected] of telefonisch: 0418 640684

Nieuwe website: debijbel.nl Het Nederlands Bijbelgenootschap heeft een nieuwe website gelanceerd: debijbel.nl. Iedereen kan hier altijd gratis de Bijbel lezen. Voor leden van het NBG is er extra informatie te vinden en is er een groter aanbod aan vertalingen, die je kunt lezen en met elkaar kunt vergelijken. De site is geschikt voor smartphone en tablet. Op de bijbel.nl is uitleg te vinden over allerlei onderwerpen uit de tijd en cultuur van de Bijbel, geschreven door bijbelwetenschappers en theologen. Daarnaast biedt debijbel.nl veel archeologische illustraties, een tijdlijn, foto’s en video’s. Ook alle studieaantekeningen uit de NBV-Studiebijbel staan op de website. Debijbel.nl is een innovatieve website waarin veel diverse informatie op een gebruiksvriendelijke manier met elkaar verbonden is. Op de bijbel.nl zijn de volgende bijbelvertalingen voor iedereen gratis online beschikbaar: De Nieuwe Bijbelvertaling (NBV), de NBG-vertaling uit 1951 (NBG’51) en de Statenvertaling. Andere vertalingen, waaronder de Bijbel in Gewone Taal en de Herziene Statenvertaling en alle extra’s zijn alleen beschikbaar voor leden van het Nederlands Bijbelgenootschap. Een proeftijd van 30 dagen geeft iedereen die voor het eerst inlogt op debijbel.nl de kans om kennis te maken met alle functionaliteiten van de nieuwe website. De Bijbel is straks ook te lezen op bijbelgenootschap.nl. Op deze site wordt De Nieuwe Bijbelvertaling geplaatst, die gelezen kan worden zonder een account aan te maken. Rieuwerd Buitenwerf, directeur van het Nederlands Bijbelgenootschap: “Met debijbel.nl willen we lezers van dienst zijn met betrouwbare en bruikbare informatie. Op debijbel.nl komt de wereld van de Bijbel tot leven. Dat helpt om de teksten goed te begrijpen.” Als je de gelijkenis over de wijngaard in Matteüs 21 leest, kun je klikken op de woorden ‘wijnpers’ en ‘uitkijktoren’. Dan krijg je illustraties te zien die duidelijk maken wat je je erbij moet voorstellen. En het Johannesevangelie in de Bijbel in Gewone Taal kun je bijvoorbeeld vergelijken met De Nieuwe Bijbelvertaling en dan meteen in een artikel lezen waarom het begin van het evangelie zo anders klinkt in deze nieuwe vertaling. Dankzij debijbel.nl ontdek je zo van alles over de Bijbel. Debijbel.nl is een website die in ontwikkeling is en blijft. De website wordt ook inhoudelijk voortdurend uitgebreid. Zo zullen er niet alleen meer bijbelvertalingen aan toegevoegd worden, maar ook nieuwe foto’s, tekeningen en uitleg over bijbelse onderwerpen. Bron: Nederlands Bijbelgenootschap Haarlem

CLASSIS BOMMEL 400 JAAR CLASSIS 400 JAAR Classis Bommel, door de eeuwen heen Zoals u misschien bekend is, werd in september 1614 de eerste vergadering belegd van de Classis Bommel. 400 jaar Classis: Gods trouw, de eeuwen door. Voor veel ‘kerkmensen’ is de Classis een mistig orgaan is. Misschien wel een beetje te vergelijken met de Eerste Kamer, het hoort er nu eenmaal bij, maar warm of kou worden we er niet van. Zou er ook zo over de Classis gedacht worden? Nu heeft de Classisvergadering nadrukkelijk besloten om het jubileum in alle bescheidenheid te vieren. Niet met wetenschappelijke publicaties, dito symposia of luid trompetgeschal. Nee, van tijd tot tijd iets laten zien van wat die Classis Bommel eeuwenlang betekend heeft voor de wereld – ja zeker – en voor reformatorische / protestante christenen in Nederland en in het bijzonder in het Rivierengebied, het ‘werkveld’ van de Classis. De Classis vergadering heeft een tiental vrouwen en mannen bereid gevonden om in het komende jaar samen met allen die zich verbonden weten met en door het Evangelie stil te staan bij het lange verleden van de Classis Bommel. U zult daar ongetwijfeld van horen. KerkenNieuws publiceert de stukjes om u op deze manier te informeren over het werk van de werkgroep en onze gedeelde geschiedenis.

CLASSIS 400 JAAR Gaat u ook mee naar de classis? ‘De classis? Daar heb ik nou niks mee!’ Als je een gemiddeld gemeente lid vraagt wat de classis voor hem of haar betekent, dan is de kans groot dat je het zojuist geformuleerde antwoord krijgt. In de beleving van veel gemeenteleden staat de classis ver van hen af. Waarom dan toch aandacht voor het 400 jarig jubileum van de classis Bommel? Zo’n jubileum is een goede gelegenheid om het werk van de classis eens in het zonnetje zetten en om te laten zien waarom de classis van waarde is, misschien zelfs voor u… De classis wordt een ‘meerdere’ vergadering genoemd. Niet omdat een classicale vergadering een belangrijkere vergadering is dan een vergadering van de kerkenraad, maar omdat in deze vergadering afgevaardigden van meerdere plaatselijke gemeentes bij elkaar komen. In de classis Bommel gaat het om afgevaardigden uit 40 gemeenten. Een classicale vergadering staat niet boven een kerkenraad. Dat betekent dat een classis niet het beleid van een plaatselijke kerkenraad bepaalt. Hetzelfde geldt voor de generale synode: de synode bepaalt het beleid van de classicale vergadering niet. Het gaat bij de ambtelijke vergaderingen om drie verschillende verschijningsvormen van de kerk. Daarbij geldt de ‘gulden regel’ van het protestantse kerkrecht. Vanaf de eerste synode van de Nederlandse kerken, die in 1571 in Emden werd gehouden, heeft deze regel gegolden: geen kerk zal over een andere kerk, geen dienaar des Woords, geen ouderling noch diaken zal de een over de ander heerschappij voeren (artikel 1 van de Handelingen van de synode in Emden). Deze regel is nog steeds een belangrijk uitgangspunt van de Kerkorde. Bij de gehoorzaamheid aan Christus past het niet te heersen, maar te dienen. Ambtsdragers, kerkenraad en commissies, ambtelijke vergaderingen en bovenplaatselijke colleges, allen mogen zich bij het uitoefenen van hun onderscheiden taak en bevoegdheden laten leiden door dit grondprincipe van protestants kerkelijk leiderschap: zij zijn er om elkaar te dienen. Ambt is dienst. Net als de kerkenraad heeft de classis een dagelijks bestuur: het moderamen. Dit moderamen geeft in praktische zin leiding aan de classis. Daarnaast bestaat er binnen de classis het ‘breed moderamen’: dit is samengesteld uit het moderamen en een aantal vertegenwoordigers van de classis. Aan het breed moderamen kent de kerkorde een aantal (eigen) taken toe zodat niet de hele classis daarvoor bij elkaar hoeft te komen. Het breed moderamen is bijvoorbeeld betrokken bij allerlei zaken die te maken hebben met gemeentevorming. Andere taken hebben betrekking op het (dis)functioneren van predikanten en

andere ambtsdragers. Zo moet het breed moderamen bijvoorbeeld zijn goedkeuring geven aan het uitbrengen van een beroep van een predikant in deeltijd en aan het werkplan dat gemeente en predikant hebben opgesteld. Bij veel gemeenteleden staat de classis vooral bekend als de bewaker van de kerkorde. Via de classis krijgen de kerkenraden voorstellen voor wijziging van de kerkorde door met het verzoek daar een mening over te geven. De bevindingen van de classis worden gestuurd naar het Generaal College voor de kerkorde. Als het goed is, heeft de classis oog en oor voor wat er leeft in de kerkenraden en vertellen afgevaardigden daar ook over. Van hen wordt verwacht dat ze in hun eigen kerkenraad verslag doen van de classicale vergadering. Zo onderstrepen we dat we samen één kerk vormen. In de classis komen we samen met afgevaardigden uit heel verschillende gemeentes die samen de gemeente van Jezus Christus vormen. Hier brengen we verschillende gaven en tradities in met de bedoeling aan elkaar te groeien . Het best komt dat tot uiting in het kerkelijk gesprek. Op veel classisvergaderingen is een spreker uitgenodigd, die een inleiding verzorgt over een kerkelijk- of geloofsthema. Na de inleiding wordt daarover in kleine groepjes gesproken. Zo kun je van een diaken, ouderling of predikant uit een andere gemeente horen wat daar leeft en kun je elkaar bemoedigen, van elkaar leren en zo nodig voor elkaar een kritisch tegenover zijn. Mijn ervaring is dat zo’n kerkelijk gesprek niet alleen interessant is, maar ook enorm weldadig kan zijn. Je kunt elkaar op een goede manier nabij zijn. Dit kerkelijk gesprek alleen al is een goede reden om eens naar de classis te komen. De classicale vergaderingen zijn openbaar. Spreekt het onderwerp u aan, aarzel dan niet om aan te schuiven! In 2014 vergaderen we op 3 februari, 19 mei en 15 september. Via uw kerkenraad kunt u horen welk onderwerp centraal zal staan. Mocht u interesse hebben of zelf een onderwerp willen aandragen: weet u welkom! ds. Dirk Jan Brans CLASSIS 400 Begin van de reformatie De classis was in de late zestiende en in de zeventiende eeuw de spil van het gereformeerde kerkelijk leven. Zij vormde het bestuurlijke middenniveau tussen de plaatselijke kerkenraad en de provinciale synode. Alle zaken van enig belang kwamen in de classis aan de orde. In deze passage uit een studie over de Classis wordt over ‘gereformeerd kerkelijk leven ’ gesproken. Die ‘Gereformeerde kerk’, ook wel de ‘Kerk van de Ware Christelijke religie’ of ‘de Nederduitsch Hervormde kerk’ genoemd, was in de Noordelijke Nederlanden de belangrijkste kerk die de Reformatie zou voortbrengen. De ‘gereformeerde kerk’ kwam er echter niet zo maar. Omdat de Classis Bommel dit jaar 400 jaar bestaat, kunt u dit jaar over de geschiedenis van de gereformeerde kerk, de Classis Bommel en haar werkzaamheden in deze lange periode van tijd tot tijd in uw kerkblad lezen. Dit eerste artikel gaat over het begin van de Reformatie in de Nederlanden en in onze omgeving. De kern van de Reformatie kan kort worden samengevat: Sola Gratia, Sola Scriptura en Sola Fide (alleen Genade, alleen de Schrift en alleen het Geloof). Hierop wezen Luther en Calvijn en dat leidde tot de breuk met Rome. Die breuk met de RK kerk, het instituut dat met haar sacramenten en priesters het heil verzorgde, was zeer ingrijpend, ook omdat de RK Kerk zeer nauw verbonden was met de staat. Zo bemoeide de vorst van de Nederlanden, Keizer Karel V, zich met de benoeming van bisschoppen. Opstand tegen de Kerk, zo besefte ‘iedereen’, bracht de samenleving in gevaar en leidde tot onrust en conflicten. Karel V stond niet toe dat er getornd werd aan de fundamenten van zijn Rijk. De doodstraf dreigde voor afvalligen en zo vonden op 1 juli 1523 de eerste terechtstellingen plaats: twee uit Den Bosch afkomstige monniken, Henricus Vos en Johannes van Essen, beiden beschuldigd van ‘Luterye’, werden op de Grote Markt in Brussel verbrand. Er zouden in de daaropvolgende decennia vele aanhangers van de Nieuwe Leer de marteldood sterven. Het klooster van de twee omgebrachte ‘ketters’ bevond zich in Vlaanderen, in de late middeleeuwen het meest verstedelijkte landschap in Europa. Juist in industrie- en handelssteden met hun internationale contacten, kwamen de mensen in aanraking met nieuwe ideeën en dus ook met ‘de Nije Leer’. In de Vlaamse steden en stadjes waren scholen, waar de mensen leerden lezen en er waren boekdrukkers. Men sprak in huiskamers en in herbergen over die vreemde bevrijdende boodschap dat Genade heel wat anders was dan het kopen van een aflaat. In zo’n nieuw geschrift kon je lezen dat er geen priesters nodig waren om je met God te verzoenen. Het ging om Geloof. Het stond in de Bijbel! De aanhang van

de ‘Nije Leer’ groeide, maar de leer was nog weinig vastomlijnd. Er waren ‘onbeslisten’ – de grootste groep, die geen radicale keus kon of wilde maken - , ‘evangelischen’, ‘sacramentariërs’, ‘lutheranen’ en ‘wederdopers’. De laatsten werden vanwege hun felle weerstand tegen de overheid en met hun plannen om Gods Rijk alvast op aarde te stichten, het ergst vervolgd. Opvattingen over het Avondmaal en hoe zich op te stellen tegenover een overheid die zo onbarmhartig de ‘Nije Leer’ bestreed, brachten scheiding. Het Bloedplakkaat (1550) van Karel V, waarin wrede straffen werden aangekondigd, zorgde voor verdere radicalisering. Tallozen vluchtelingen weken uit naar Londen, Norwich, Emden of Wezel waar gemeenten met een gereformeerd karakter ontstonden. Deze vluchtelingengemeenten zijn van groot belang geweest voor de verbreiding van de Reformatie in de Nederlanden. Niet alleen de overtuigingen van de Calvinisten zorgden voor groei, ook hun organiserend vermogen. In de jaren ’60 telde Vlaanderen wel zeventig gereformeerde gemeenten die onder meer vanuit Emden van voorgangers werden voorzien. Het calvinisme werd een ook belangrijke politieke machtsfactor. (wordt vervolgd) Aart Vos CLASSIS 400 Orde in de chaos De vorige keer ging het over de grote onrust die de boodschap van Luther en Calvijn veroorzaakte. Het leidde tot de breuk met Rome en vervolging door Karel V en zijn zoon Philips II en er kwam een vluchtelingenstroom op gang naar Engeland en steden in Duitsland. Daar, over de grens, kon openlijk met elkaar worden gesproken en werden plannen uitgewerkt om in Nederland gereformeerde gemeenten te stichten. In Nederland raasde eerst nog de beeldenstorm over het land. De vurige prediking van het Evangelie te midden van het overheidsgeweld en de rijkdom van de katholieke kerk terwijl tallozen in armoede verkeerden en honger leden, leidde in 1566 tot het kapotslaan van de ‘gesneden beelden’. De storm woedde in Vlaanderen, maar verbreidde zich snel naar het Noorden. Beelden en altaren in de Bossche Sint Jan moesten er aan geloven. In Well aan de Maas zong de koster in de kerstnachtdienst ‘duytsche psalmen op der geusche maniere’, in Zaltbommel trok een menigte van meer dan duizend personen naar de Markt en eiste van de stadsregering dat de reformatorisch gezinde kapelaan Jan van Venray in de Sint Maarten vrij kon preken. De materiële schade in Bommel bleef beperkt, maar bij Beesd werd de Abdij van Mariënweerd bij Beesd geplunderd en in brand gestoken. Aanhangers van de Nieuwe Leer namen de Bijbel serieus (‘Gij zult u geen gesneden beelden maken’), maar het lijdt geen twijfel dat weerzin tegen de katholieke geestelijkheid (het ‘antiklerikalisme’ zat diep en dateerde al van ver voor de Reformatie), armoede, botte vernielzucht en belustheid op buit ook achter de beeldenstorm stak. Het is een donkere bladzijde uit de geschiedenis van het jonge calvinisme. Alva, de Spaanse landvoogd, greep hard in. ‘Ketters’ belandden op de pijnbank en stierven op het schavot of de brandstapel. In 1542 was Hubert Selkart in Zaltbommel in een zak gestopt en in Waal verdronken omdat hij op de Markt in de volkstaal uit de Bijbel voorlas. In 1568 werden Peter Mom, Wouter van Oensel en Gerrit Wever op de Markt onthoofd. In Zaltbommel waren meer mensen met ‘ketterye besmet’. De kapelaan van Driel, had voor de bisschop een lijst met namen van ketters opgesteld. De pastoor van Hedel organiseerde hagenpreken waar honderden mensen op af kwamen en waar ‘zallemen’ gezongen werden. De jaren ’60 werden gekenmerkt door opstanden en rebellie die gericht waren tegen de janboel die heerste in de katholieke kerk, tegen de rijkdom van de gevestigde – katholieke - orde en de dwang en willekeur van de Spaanse overheid. Het verlangen naar de bevrijdende Bijbelse boodschap kan niet eenvoudig worden onderscheiden van de motieven die alles te maken hadden met de erbarmelijke sociaal economische omstandigheden waarin tallozen verkeerden. Van vorming van gereformeerde gemeenten was in de Noordelijke Nederlanden nog nauwelijks sprake. Vluchtelingengemeenten namen het voortouw. In Wezel werden in 1568 regels opgesteld die aanvingen met de volgende woorden: “De Apostel Paulus schrijft voor, dat in de kerke Gods alle dingen betamelijk en met orde moeten geschieden, opdat niet alleen in de leer maar ook in de orde zelve en de kerkelijke

regering van het ambt een eenparige overeenstemming van de kerk vaststa en onderhouden worde.” Daarom moesten volgens de vergadering van vluchtelingen-predikanten in Wezel en Emden ‘classen’ worden ingesteld die er voor moesten zorgen dat er binnen een bepaalde regio afzonderlijke gemeenten konden worden gevormd. Een volgende maal over de betekenis van de Classis. Wat werd er op de vergaderingen besproken en waar leidde dit toe? (wordt vervolgd) Aart Vos

CLASSIS 400 De Classis Bommel en het onderwijs (1) Tot een van de taken van de Classis Bommel behoorde de zorg voor het onderwijs. Mochten we denken dat de dominees en ouderlingen die de Classis bestuurden bezorgd waren over de geringe kennis van de dorpelingen op het gebied aardrijkskunde of rekenen, dan hebben we het mis. Het ging ergens anders om. De school was ‘een der voornaamste middelen om de eenvoudige menschen tot de goede beginselen der kennisse te brengen en om te ontwaken uit de onwetenheijt des pausdoms tot kennisse der waarheit’. Zoals de historicus Van Deursen in zijn meesterlijke boek over het dagelijks leven van gewone mensen in de Gouden Eeuw schrijft, dienden de gereformeerde scholen de leerlingen voor te bereiden op het kerklidmaatschap. Het ging er dus niet om of kinderen mooi konden schrijven of goed rekenen, dat was net zo belangrijk als het vlechten van een mand of het melken van een koe. Nee, er moesten schoolmeesters komen die de catechismus onderwezen en de kinderen psalmen leerden. En leren lezen was belangrijk! Want het ging er om dat men zelf de Bijbel pakte en deze las. In de vroege zeventiende eeuw moesten leerlingen er ook op worden gewezen dat de ‘papisten’ (de katholieken) dwaalden en dat er allerhande sektariërs waren die je van de ware weg trachten af te brengen. De plaatselijke gereformeerde gemeenten dienden daarom te zorgen voor betrouwbare onderwijzers. Had men een schoolmeester gevonden dan moest deze voor de classis examen doen en de belijdenisgeschriften van de gereformeerde kerk ondertekenen. Al vanaf het begin van het ontstaan van de Classis Bommel (1614) waren er zorgen. In de eerste plaats was er een gebrek aan schoolmeesters. In Wadenoijen wilde de kerkenraad wel een schoolmeester aanstellen maar een oprechte en bekwame gereformeerde onderwijzer was nergens te vinden. Dan waren er ook nog vrijbuiters onder de schoolmeesters die deden waar ze zin in hadden. De schoolmeester van Aalst liet niet de gezangen zingen die door de gereformeerde kerken waren goedgekeurd (1615). Omdat er zo weinig bekwame schoolmeesters waren, stelde de kerkenraad van Hellouw iemand aan die niet door de classis was geëxamineerd en ‘getest’ op zijn gereformeerd-zijn. Vaak wilden de kerkenraden voor een dubbeltje op de eerste rang zitten, met als gevolg dat er nogal wat klachten te horen waren over de geringe salariëring. Meestal was het geen vetpot bij de meester thuis. De schoolmeester van Enspijk moest rondkomen van een ‘zeer sober tractement’. Daarom vertrok de goede man, met instemming van de Classis, naar Hurwenen waar men rijker was. Vanwege de sobere traktementen verrichten de meesters naast het lesgeven vaak andere taken. De schoolmeester van Nieuwaal , Antonius Ravestein, diende in 1620 bij de classis een verzoek in om ook voorlezer te mogen worden ‘ter verbetering van sijn gagie’. Helaas, zijn verzoek werd afgewezen. Toch wilde de classis hem ter wille zijn. Hij mocht in andere dorpen inspringen als de schoolmeester daar absent was. De schoolmeester van Rhenoy was wel voorlezer in de dorpskerk. Hij las ‘de bloote tekst der Heyligen Schriffture’ in de zondagse eredienst. Maar kon hij wel gehandhaafd blijven?, vroegen de broeders van de Classis zich af. Bij het begraven van de doden in Rhenoy was hij aanwezig, dat was prima, maar hij gedroeg zich daar niet als een gereformeerd man. Hij verrichtte ‘pauselijke ceremonien’. Waarschijnlijk sloeg hij een kruis over de kist en, zo lezen we enkele jaren later, sprak hij gebeden voor reeds gestorvenen uit. De meester werd verschillende malen vermaand de roomse ‘superstitiën’ (bijgelovigheden) achterwege te laten. Typisch een voorbeeld uit een overgangstijd. De gereformeerde leer had nog niet overal wortel geschoten. De kerk bestond rond 1600 nog uit tal van ‘onbeslisten’ of ‘liefhebbers’, die graag uit de

Schrift of de Catechismus hoorden preken, maar geen afscheid konden of wilden nemen van de Moederkerk met haar rituelen. In Zuilichem woonde en werkte in 1618 nog een ‘paep’, een priester, die onderwijs gaf en bovendien trouwde en doopte hij er lustig op los. Als hij met dat laatste doorging moest de justitie maar worden ingeschakeld. Aldus geschiedde. De man werd gesommeerd de pastorie te verlaten en naar het roomse Brabant te vertrekken. Net als in Holland wilde men in Gelderland wel gereformeerde onderwijzers, maar als die er niet waren dan bleven de katholieke meesters zitten. Deze schoolmeesters moesten overigens wel uit goedgekeurde boekjes lesgeven. Dat voorschrift lezen we niet in de classicale notulen, maar andere Classes of Provinciale Synoden zetten die wel op papier, zoals de Noord-Hollandse Synode in 1596. De Bommelerwaard lag op de grens Rome –Reformatie. Zo roeiden bijvoorbeeld - en daarover was de classis zeer bezorgd – vaders en moeders in Kerkwijk met hun jonge kinderen de Maas over om die door de pastoor van Bokhoven te laten dopen. Wat als je kind ongedoopt of niet-katholiek gedoopt stierf? De kindersterfte was erg hoog. De vrees dat de ongedoopte zuigeling dan voor eeuwig verloren zou gaan, was voor de ouders reëel. In de doopboeken van het Brabantse Empel en Bokhoven staan heel wat namen opgetekend van kinderen uit de Bommelerwaard. Overigens gaf de gereformeerde schoolmeester van Kerkwijk in die jaren (1618-1619) geen goed voorbeeld. Hij, Jan Leendertsen, was voortdurend dronken en vloekte er op los. In de Synodale Kerkorde van 1619 werd de kerkenraden opgedragen voor schoolmeesters te zorgen die de kinderen in ‘Godt-saligheyt en in de Catechismo’ onderwezen. Maar wat was een goede schoolmeester? Ja, de schoolmeester moest de gereformeerde belijdenis onderschrijven. Maar kon hij de kinderen dan ook leren lezen en spellen zodat zijde Bijbel en catechismus konden lezen? Dirck Valckoogh, een Hollandse schoolmeester die begin zestiende eeuw een boekje voor en over zijn vakgenoten schreef, was nogal somber. De dorpsoverheden stelden slechts één voorwaard e aan de onderwijzer, schrijft Valckoogh. Hij moest goedkoop zijn. Dan ligt het voor de hand dat de kwaliteit van de schoolmeesters te denken gaf. Aan het einde van de 17e eeuw kwam er een Schoolreglement voor de scholen ‘ten Platten Landen’ van Gelderland . Wat er nu precies van schoolmeesters en leerlingen verwacht werd, stond nu op papier. Ook daar over een volgende keer. (Wordt vervolgd) Aart Vos CLASSIS 400 De Classis Bommel en het onderwijs (2) De bijdrage hiervoor besloot ik met de opmerking van de Hollandse schoolmeester Valckoogh dat kerkenraden voor een dubbeltje op de eerste rang wilden zitten. Met andere woorden, de dominees en ouderlingen keken niet naar de kwaliteiten van de schoolmeester, maar of de meester met een laag traktement genoegen nam. Met alle gevolgen van dien. De schoolmeester van Zuilichem , ging bij gebrek aan inkomen in de paardenhandel. Hij zou wel meer dan 40 paarden op stal hebben staan, aldus Constantijn Huygens . In een van zijn vele brieven lezen we bovendien dat de meester in het Bommelse gevang belandde, aangeklaagd wegens ‘lorrendraaierij’ oftewel smokkelarij. Het schoolreglement voor Gelderland uit 1681 moest een einde maken aan allerlei uitwassen. Nu stond er zwart op wit op papier wat er van de schoolmeesters werd verwacht. De laatsten wisten waar ze aan toe waren en de classis moest er voor zorgen dat de meesters zich aan de spelregels hielden. In het boekje lezen we dat schoolmeesters aleer ze hun betrekking aanvaardden de drie ‘Formulieren van Eenigheid’ dienden te ondertekenen. Mochten ze bijklussen? In ieder geval was het hen verboden een kroeg te exploiteren en ze mochten geen belasting innen. Alles wat hen van het lesgeven afhield was verboden. Wat voor ons vanzelfsprekend is, werd in het reglement opgenomen, namelijk dat een schoolmeester vlot moest kunnen lezen en met ‘goede hant’ schrijven. Voorts diende hij vanzelfsprekend de Psalmen Davids goed te kunnen zingen. Dan was er naast het lesgeven nog een belangrijke taak waarvoor de meesters zich gesteld zagen, namelijk het opvoeden van de leerlingen tot ‘vrome Godsalige lieden’! Dat werden ze, zo vertelt het Reglement, mede door de ‘exempelen’ (het voorbeeld) van de schoolmeester. Deze diende zich zowel in als buiten het schoollokaal te onthouden van gevloek en gescheld. Was de schoolmeester getrouwd, dan moest zijn echtgenote ook lidmaat van

de kerk zijn. Het schoolmeesters gezin diende de scholieren ‘in alle Godtsaligheyd en deugd’ voor te gaan. Zingen was een belangrijk onderdeel van het ‘lespakket’. Dat zien we ook terug in de sollicitatieprocedure. Arnoldus van Bemmel solliciteerde in 1764 naar de schoolmeestersplaats in Kerkdriel. Hij werd het, maar er waren nog dertien andere kandidaten. Allen moesten Psalm 27 en 65 zingen en vervolgens een gedeelte uit het boek Jesaja voorlezen. Voorts moesten zij een som maken, enkele regels op een bord schrijven en hun handtekening zetten. Van Bemmel scoorde een voldoende. In het reglement stond wat hij moest doen. Zijn lesuren waren van acht tot elf uur en ‘s middags van een tot vier uur. In de eerste plaats moest hij de kinderen het Onze vader, de Tien Geboden en de Twaalf Artikelen leren. Voorts kwam het spellen, lezen en schrijven aan bod. Op zondag was er uiteraard geen school. Het reglement vermeldt nog ‘speeldagen’ (tweeënhalve dag per week). De meester was dan niet vrij. Hij moest er op letten dat de kinderen zich niet aan gokken overgaven of op gevaarlijke plekken gingen zwemmen. Bij het opstellen van het reglement, in 1681, was er geen sprake van dat alle dorpelingen gereformeerd waren. Integendeel . Ondanks alle pogingen tot calvinisering zouden de katholieken er altijd blijven. Ze vormden vaak een meerderheid die moest slikken wat de gereformeerde overheid hen voorschreef. Dat gaf van tijd tot tijd spanningen. Ds. Noordberg uit Ammerzoden meldde in februari 1686 dat hij het beu was op straat te worden ‘nagehuijlt ende bespot door Paepse kinderen’. Katholieke feesten bleven ook bestaan. Zo klaagde ds. Schuttenius in hetzelfde jaar dat in zijn dorp (Herwijnen) de vastenavond nog volop gevierd werd. Katholieken moesten gereformeerd worden. Daarom waren er geen legale katholieke scholen. De gereformeerde school was voor elk kind bestemd ongeacht de religie. Ieder kind leerde de psalmverzen en deed mee als de schoolmeester zijn gebeden uitsprak. Niet-gereformeerde kinderen hoefden echter niet de vraag en het antwoord uit de catechismus die zondags in de kerk behandeld werd uit het hoofd te leren. In het reglement vinden we nog veel meer bijzonderheden over meesters, de leerstof en de school. De broeders uit de classis hielden toezicht en adviseerden kerkenraden wanneer het ‘schoolhouden’ te wensen over liet. Het is jammer dat er slechts aantekeningen bewaard zijn gebleven over de visitatie van de Bommelerwaard en dat alleen voor de 18e eeuw . Toch zullen de bevindingen van de ouderlingen en predikanten niet veel hebben afgeweken van wat er in ten noorden van de Waal, het andere deel van het werkgebied van de Classis Bommel werd aangetroffen. In de eerste plaats diende zich het probleem aan dat zich overal buiten de grote steden voordeed: het schoolverzuim, en dan met name als het koren rijp was of de vruchten geplukt moesten worden. In de oogsttijd was het alle hands aan dek. Groot en klein, oud en jong waren op het veld aan het werk. Voor de school was dan geen tijd. Ook schoolmeesters ‘vergaten’ dan wel de taak waarvoor zij waren aangesteld. De verslagen van de visitatiecommissies lijken op de krant, dat wil zeggen: goed nieuws, is geen nieuws. We treffen dus meestal alleen notities aan over het falen en feilen van dominees en schoolmeesters. Hurwenen trof het niet met de schoolmeester. Of was het andersom? De classis nam het in 1710 op voor Herman Lagrou, die zijn werk niet kon doen omdat de dorpelingen hem steeds hinderden. Wilde de schoolmeester in 1710 zijn werk doen, in 1770 behandelde de classis de klacht dat de schoolmeester er nooit was of zich met andere zaken bezighield. De kinderen gingen daarom naar de school in Rossum. De meester van Hurwenen was ook geen lid van de gereformeerde kerk, terwijl dat volgens het reglement een vereiste was. De Hurnse predikant, ds. Veltcamp, kreeg de opdracht hem achter de vodden te zitten. Tenslotte iets over Roelof van Zetten. Deze schoolmeester uit Rhenoy haalde in 1761 de Vaderlandsche Letteroefeningen, een belangrijk opiniemaandblad in die eeuw. ‘Vrij van meesterachtige verwaandheid’, aldus het blad, blonk hij uit in het spreken in het openbaar. Hij wist niet alleen ‘alles’ van Sterrenkunde, Stuurmanskunst en de ‘Aard-globe’ , maar herhaalde op zondagavond de preek die de dominee eerder op de dag had gehouden uit het blote hoofd. De beroemde Leidse geleerde hoogleraar Lulofs stond versteld van zijn kennis. Zijn karig traktement vulde Van Zetten aan met het vervaardigen en verkopen van zonnewijzers. Voor een edelman in het Noordhollandse Spanbroek maakte hij een gigantische zonnewijzer met daarbij nog 63 kleinere waarvan afgelezen kon worden hoe het gesteld was op Kaap de Goede Hoop, in Rusland, Portugal, Groenland en talloze andere landen. Het tijdschrift ‘bejammerde’ het dat Van Zetten in zo’n afgelegen oord woonde en slechts weinigen van de werken van dit genie kennis konden nemen

Er is zo veel te vinden en te lezen over schoolmeesters en de rol van de classis. Dankzij de inspanningen van al die mannen en later ook vrouwen, - stap voor stap -, leerden onze voorouders de Bijbel te lezen en namen ze kennis van allerlei praktische zaken uit tal van boeken. Over huishouden en hoe het werk beter te kunnen doen, over een gezond leven en over andere mensen ver weg en dichtbij. De geschiedenis is niet begonnen toen wij in de wieg lagen. En: de kerk en dus ook de classis was en is er niet voor zichzelf! Van het begin af aan was de kerk gericht op de ander: die in nood verkeerde. In een volgende bijdrage schenk ik aandacht aan mensen die ook vandaag op ons pad komen: vluchtelingen en onderdrukte mensen waar de Classis Bommel aandacht voor vroeg. CLASSIS 400 De Classis en de verre naaste (1) Wat deed de Classis zoal? We hebben gelezen dat in een tijd dat het helemaal nog niet zo zeker was dat de gereformeerde leer aansloeg, de classis het gereformeerd onderwijs bevorderde zodat het reformatorische geluid kon klinken onder een bevolking die op veel plaatsen nog zeer vertrouwd was met rooms-katholieke gewoonten. In deze bijdrage, die ik in tweeën heb geknipt, zien we dat de classis zich niet alleen druk maakte over de eigen omgeving, maar er, soms heel ver, over de grens werd gekeken. In augustus 1687 las de voorzitter van de classis Bommel een ‘zielbeweegelijcke danck en verzoeck brief’ voor van de synode van het ‘Gulickerlandt’, het gebied rond het huidige Jülich, ten noorden van Aken. Ruim een halve eeuw eerder – in 1630 - sloegen de gereformeerden uit die omgeving op de vlucht. In 1630 stonden er ongeveer 400 mannen, vrouwen en kinderen uit Aken e.o. voor de stadspoorten van ’s-Hertogenbosch. Het is nuttig hier even bij stil te staan. In Den Bosch woonden in dat jaar ca. 12.000 mensen en daar kwamen in een keer 400 mensen bij! De stadspoorten werden geopend voor honderden vluchtelingen. In 1687 hoefden de Duitse gereformeerden hun biezen niet te pakken, maar ze verkeerden wel in droevige omstandigheden en vroegen hun Nederlandse geloofsgenoten om steun. Berichten over armoede, onderdrukking en geloofsgenoten die op de vlucht sloegen bereikten de Classis met grote regelmaat en in de kerken werd veelvuldig gecollecteerd voor de buitenlandse geloofsgenoten. Na vrijwel elke vergadering – de broeders kwamen twee maal per jaar in de Bommelse Sint Maarten bij elkaar - reisden de afgevaardigden van de Classis naar huis met de boodschap hun gemeenten op te wekken om voor de medezusters en –broeders te bidden, mild te geven en vluchtelingen te helpen. In Haaften, Est, Hedel en Tuil werden de mensen er aan herinnerd dat de gereformeerde kerk geboren was in tijden van onderdrukking en vervolging. In de kerken werd dan geld ingezameld voor de Gulikse geloofsgenoten, maar ook de noodkreten uit de Palts en van de Poolse en Litouwse gereformeerden werden beantwoord evenals die van de ‘Dalluyden’ uit Piëmonte (de Waldenzen) en de lutheranen uit Salzburg en omstreken. In 1715 was zelfs een verzoek van de (koptische?) patriarch van ‘Aegypten’ reden om geld in te zamelen. In 1706 deed Ds. van Niel uit Gameren verslag van de opbrengsten van dat jaar: In de Tielerwaard werd bijna 39 gulden opgehaald en in de Bommelerwaard 27 ½ gulden. Zowel de kerken in de Palts als die in het Gulikerland kregen 20 gulden. (Het dagloon van een metselaar, timmerman enz. bedroeg 1 gulden) Andere noodlijdenden gemeenten ontvingen 10 gulden, evenals de synodale beurs. Er bleef bijna 7 gulden over en dat bedrag moest ds. Zandbergen uit Opijnen die toen penningmeester van de Classis was, beheren. (Overigens merkten de visitatoren op dat de diakenen van Rossum, Est en Renoij geen aantekening hielden van de inkomsten en uitgaven. In Bruchem hadden ze nooit van een kasboek gehoord en in Heerewaarden werd met potlood iets gekrabbeld ‘daar niets van te leesen of te maken was’. U ziet dat de Classis ook op dit terrein toezicht hield en de kerkenraden voorhield een goede administratie bij te houden. Gelukkig maar, anders zou veel uit de geschiedenis van onze kerken onbekend zijn.) Het was niet altijd eenvoudig om geld bij elkaar te krijgen. Er werd nogal geklaagd dat er te weinig geld was voor het onderhoud van de eigen kerkgebouwen en de uitbetaling van traktementen. Althans dat kregen ds. Rosenthal uit Geldermalsen en zijn collega Crombrugge uit Ophemert in 1715 te horen. Zij waren er op uit gestuurd om gemeenten die laks waren op te wekken. De gemeenten van Nieuwaal en

Pouderoyen werd enkele jaren daarvoor zelfs bevolen de beurs te trekken voor de geloofsgenoten in de Palts. De Palts lag in het Duitse keizerrijk, dat een lappendeken was die uit talrijke vorstendommen bestond. Elke vorst kon besluiten dat de officiële religie in zijn vorstendom katholiek dan wel luthers of gereformeerd was. “Quius regio, eius religio” heette dat, oftewel wiens gebied diens religie. In sommige vorstendommen die luthers waren of katholiek was het beter dat anderen maar een graafschap of hertogdom verderop gingen wonen anders braken er voor hen moeilijke tijden aan. In de Palts wisselden de machthebbers met regelmaat van kerk of religie. In tegenstelling tot de meeste andere vorsten in de 18e eeuw bemoeide graaf Johan Willem zich intensief met het religieuze leven in zijn landen. Hij probeerde de grotendeels protestantse bevolking tot het katholicisme te bekeren. Katholieken werden bevoorrecht in het openbare leven en protestantse kerken werden omgebouwd tot simultaankerk waar zowel katholieke missen als protestantse diensten werden gehouden. Door deze religieuze politiek van de keurvorsten emigreerden veel protestantse inwoners van de Palts naar Amerika, waar ze zich vooral in Pennsylvania vestigden. Wanneer gereformeerde ouders hun kind niet binnen drie dagen door een dominee lieten dopen, waren ze gedwongen het sacrament door een pastoor te laten toedienen. Kosters die de klok van de gereformeerde kerk luidden werden afgetuigd enz. De situatie van de gereformeerden in de Palts stond vaak op de agenda van de classicale vergaderingen. Ook de toestand van gereformeerde kerk van Polen en Litouwen, die ouder was dan die in de Lage Landen, was een terugkerend agendapunt. In de 17e en 18e eeuw werkten met name de Jezuïeten er hard aan om de Poolse bevolking weer terug te brengen in de schoot van de Moederkerk. Gereformeerde kerken werden gesloten en dat ging vrij eenvoudig omdat er nogal wat adellijke lieden die veel in melk te brokkelen hadden katholiek werden. Het jaar 1768 was rampzalig: kerken en scholen werden in brand gestoken, gereformeerden gemolesteerd en mishandeld en hun kinderen afgepakt en katholiek opgevoed. Veel weten we uit een boek van de predikant van Zoelen, ds. Cassius (1698-1783), die uit Polen kwam en een groot pleitbezorger was voor zijn geloofsgenoten in zijn geboorteland. Hij publiceerde in 1776 de “Korte Schets van den eertijds bloeyenden en voorspoedigen, doch nu rampzaligen staat van de gereformeerde religie in het Koninkrijk Polen”. Binnen de Classis Bommel werd zowel voor de ‘verdrukte kercken in Polen’ als voor de Waldenzen gecollecteerd. In 1766 gaven Brakel en Bruchem gul, maar de kerkenraden van Gameren en Rossum deelden de classicale afgevaardigden mee eerst te willen vernemen wat Zaltbommel voor de onderdrukte gereformeerden over had…. In de notulen lezen we ook over de lutheranen uit Salzburg en de ‘Dalluyden uit Piëmonte” of Waldenzen, waarover een volgende keer. (wordt vervolgd) Aart Vos CLASSIS 400 De Classis en de verre naaste (2) In augustus jl. stuurde Paus Franciscus een boodschap naar de Waldenzen waarin hij zijn geestelijke nabijheid uitsprak en “alle christenen aanspoort tot vooruitgang op het pad van de eenheid, om getuigenis af te leggen van de Heer Jezus Christus, en het licht en de kracht van zijn evangelie schenkt aan alle mannen en vrouwen van onze tijd”. De paus zond de brief naar aanleiding van de synode van de Methodisten en Waldenzen, die van 24 tot 29 augustus in het Italiaanse Torre Pellice (nabij Turijn) plaatsvond. Met zo’n 30.000 leden is de Waldenzer Kerk (Chiesa Valdese) in het Rooms-katholieke Italië een kleine minderheid. Van oudsher vormen de Waldenzen een levendige gemeenschap die zeer sterk missionair en diaconaal betrokken is. Hun geschiedenis gaat terug tot de twaalfde eeuw toen Petrus Waldes, een rijke koopman uit Lyon, zijn goederen weggaf en met zijn volgelingen vroom ging leven in navolging van Christus. De Waldenzen streefden naar een leven in eenvoud volgens de richtlijnen van het Evangelie. In de zestiende eeuw sloten de Waldenzen zich aan bij de Reformatie. De Waldenzen – in de Classicale notulen “Dalluyden uijt Piëmonte” genoemd - werden als ketterse groepering in 1686 uit Noordwest-Italië verjaagd naar Zwitserland. Drie jaar later keerden ze over de Alpen terug - een barre tocht die de geschiedenis in ging als de Glorioso Rimpatrio, de Roemrijke Terugkeer. In de dalen van de Cottische Alpen, op de huidige grens van Frankrijk en Italië, wisten ze zich door de eeuwen heen te

handhaven. Zij overleefden tal van vervolgingen. Zo werd in 1655 onder de Waldenzen een gruwelijke slachting aangericht, de zgn. Piëmontese Pasen, die in alle protestantse landen grote verontwaardiging wekte. In ons land, dus ook in kerken van de Bommeler- en Tielrewaard werden voor de vervolgden bijzondere collecten gehouden. De ‘ongemene nood’ van Waldenzen hield aan. Zo werd in 1769 werd op verzoek van de Classis de jaarlijkse gift van de gereformeerde kerk van Zaltbommel van 6 gulden verdubbeld. De Salzburger Lutheranen In 1727 was in het aartsbisdom Salzburg een nieuwe bisschop benoemd, een heerser die wereldlijke macht uitoefende. Deze ‘Prins-aartsbisschop’ wilde zijn Aartsbisdom zuiveren en stelde de protestanten voor de keus terug te keren tot de rooms-katholieke kerk of het land te verlaten. Op 31 – notabene Hervormingsdag - oktober 1731 ondertekende hij een emigratiebevel met als gevolg dat ongeveer 20.000 protestantse inwoners Salzburg moesten verlaten. Hij vaardigde zogenaamde ‘uittochtsplakkaten’ uit, waarmee een nieuwe godsdienstvervolging begon. De Koning van Pruisen nodigde de vervolgde Lutheranen uit om zich te vestigen in de onbevolkte streken van Oost-Pruisen, onder andere in Litouwen. De Pruisische koning hoopte dat ook andere protestantse landen zijn voorbeeld zouden volgen en dat gebeurde ook. In Nederland waren het gemeenten in Walcheren en in Zeeuws-Vlaanderen die initiatieven namen. Ook Bommel hielp toen in februari 1733 voor de haven schepen met vluchtelingen lagen. Deze lutheranen waren op weg naar Walcheren. Zij hadden inmiddels een reis vol ontberingen achter de rug. In Nijmegen lagen zij dagenlang in het pakijs voor de stad, hielden in de lutherse kerk hun godsdienstoefeningen en begroeven in de kerk hun doden. Het stadsbestuur besloot van 'passagegeld' af te zien en opdracht te geven de schepen door te laten varen. In kommervolle omstandigheden, die met name door de 'zeeuwse koorts' ( een vorm van Malaria) waren veroorzaakt, kwam tenslotte een groep in West Zeeuws-Vlaanderen terecht. In Groede bevindt zich thans nog de door de Salzburgers gestichte lutherse gemeente. Zoals gezegd: in de kerken van de Classis Bommel werd ook voor hen geld opgehaald. Tot slot: Als u van Bach houdt, en wie houdt daar niet van, luister dan eens naar cantate, BWV 39, 'Brich dem Hungrigen dein Brot', opgedragen aan de Salzburgers. De cantate werd echter al in 1726 geschreven, maar wel uitgevoerd op de zondag in 1732 toen een grote groep vluchtelingen uit Salzburg in Leipzig aankwam. Het is alsof Bach wil zeggen: weldadigheid en mededeelzaamheid zijn geen vervelende zaken, die je voor je fatsoen wel moet doen en met een zuur gezicht. Laten we hopen dat er in de Classis Bommel ook zo over wordt gedacht en dat Bach ook vandaag navolging krijgt ! Aart Vos

KERSTVERHAAL Een witte Kerst Er was eens een man die het kerstfeest grondig wilde vieren. Hij haalde een laddertje uit de schuur en spande langs het plafond de rode papieren slingers die daarvoor garant zijn. Aan de lamp hing hij een van die rode bellen, die opgevouwen weinig lijken, maar naderhand nog aardig meevallen. Toen dekte hij de tafel. Hij had hiervoor urenlang over drie winkels verdeeld in de rij gestaan, maar het zag er dan ook goed uit. Naast elk bord stak hij ten slotte een kaarsje aan, waarvan je er tien in een doos koopt, en klapte in zijn handen. Dit was

het teken om binnen te komen. Zijn vrouw en kinderen, die al die tijd in de keuken elkaar met een verlegen glimlach hadden aangekeken, kwamen bedremmeld binnen. "Nee maar," zeiden ze, "dat had je niet moeten doen." Maar omdat hij het toch gedaan had gingen ze blij zitten en keken elkaar warm aan. "En nu gaan we niet alleen smullen," zei de man, " we moeten ook beseffen wat er nu eigenlijk gebeurd is." En hij las voor hoe Maria en Jozef alle herbergen afliepen, maar nergens was er plaats. Maar het kind werd ten slotte toch geboren, zij het in een stal. En toen begonnen ze te eten, want nu mocht het, al was er dan veel ellende in de wereld. "Kijk," zei de man "dat is nu Kerst vieren en zo hoort het eigenlijk." En daarin had hij gelijk. En zij verwonderden zich over de hardvochtigheid van al die herbergiers, maar het was ook tweeduizend jaar geleden moet je denken, zo iets kwam nu niet meer voor. En op dat ogenblik werd er gebeld. De man legde de banketstaaf die hij juist aan de mond bracht, verstoord weer op zijn bord. "Dat is nu vervelend," zei hij, "er is ook altijd wat." Hij knoopte zijn servet los, sloeg de kruimels van zijn knie en slofte naar de voordeur. Er stond een man op de stoep met een baard en heldere, lichte ogen. Hij vroeg of hij hier ook schuilen mocht, want het sneeuwde zo. Het was namelijk een witte Kerst, dat heb ik nog vergeten te zeggen, hoe kan ik zo dom zijn. De beide mannen keken elkaar een ogenblik zwijgend aan en toen werd de een door een grote drift bevangen. "Uitgerekend op Kerstmis," zei hij, "zijn er geen andere avonden." En hij sloeg de deur hard achter zich dicht. Maar terug in de kamer kwam er een vreemd gevoel over hem en de tulband smaakte hem niet. "Ik ga nog eens even kijken," zei hij, "er is iets gebeurd, maar ik weet niet wat." Hij liep terug naar de stoep en keek in de warrelende sneeuw. Daar zag hij de man nog juist om de hoek verdwijnen, met een jonge vrouw naast zich, die zwanger was. Hij holde naar de hoek en tuurde de straat af, maar er was niemand meer te zien. Die twee leken wel in de sneeuw te zijn opgelost. Want het was, zoals gezegd, een witte Kerst. Toen hij weer in de kamer kwam zag hij bleek en er stonden tranen in zijn ogen. "Zeg maar even niets," zei hij, "die wind is wat schraal, het gaat wel weer over." En dat was ook zo, men moet zich over die dingen kunnen heen zetten. Het werd nog een heel prettig Kerstfeest, het was in jaren niet zo echt geweest. Het bleef sneeuwen, de hele nacht door en zelfs het kind werd opnieuw in een schuur geboren. Godfried Bomans