Johannes Kerkhovenpolder B.V

2009

Een heel bijzonder stukje Nederland

Johannes Kerkhovenpolder B.V.

Beschrijving van de ontstaansgeschiedenis van akkerbouwbedrijf Johannes Kerkhovenpolder B.V. Samengesteld door Ellen ten Kate

De Johannes Kerkhovenpolder B.V. J. Kerkhovenpolder 3 9946 TL WOLDENDORP Tel: 0596 - 601.431 Fax: 0596 - 601.195 www.johanneskerkhovenpolder.eu [email protected]

Johannes Kerkhovenpolder, een heel bijzonder stukje Nederland! Anderhalf eeuw geleden was alles hier nog ‘uiterdijk’. Kwelder, rauwe slik en water.

Inhoud

Johannes Kerkhoven .......................................................................................................... 3 Gevelsteen.............................................................................................................................. 3 Het wapen van het waterschap Johannes Kerkhovenpolder .............................. 4 Monument ............................................................................................................................... 4 Ontstaansgeschiedenis ...................................................................................................... 5 Het begin................................................................................................................................. 6 Nieuwe situatie ..................................................................................................................... 9 Huidig beheer op de kwelder .......................................................................................... 9 Overzicht gronden ............................................................................................................... 9 Bouwplan 2008 ................................................................................................................... 10 Bronvermelding .................................................................................................................. 11

2

Johannes Kerkhoven De grondlegger van de Johannes Kerhoven Polder, Johannes Kerkhoven, stamde uit een familie van Amsterdamse bankiers. Hij was de eigenaar/oprichter van het -voormaligbankierskantoor Kerkhoven & co. aan de Herengracht te Amsterdam. Hij woonde te Twello in huize Hunderen en was vader van 13 kinderen. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, was Johannes geen theeplanter. Wel zijn jongste zoon; Eduard Julius (1834-1905) ging in 1860 naar Ned.Indie Java en wat later zijn oudste zoon; Rudolf Albert (1820-1890). Deze was de vader van Rudolf Eduard; Hoofdpersoon van het boek van Hella Haase, “Heren van de thee”.

Gevelsteen In 1948 is er (na de wederopbouw) een gevelsteen bij de voordeur van het kantoor van de Johannes Kerkhovenpolder geplaatst met de tekst: Waar de golven beukten, Ruist het koren Waar de oorlog woede, Rijpt het zaad De spreuk duidt twee belangrijke momenten aan in de geschiedenis van de onderneming: De bedijking en het ontstaan van de polder in 1877 en de wederopbouw van het bedrijf na de verwoestingen die de Duitse bezetters kort voor het einde van de Tweede Wereldoorlog hadden aangericht. (Op het reliëf staat een fout geboortejaar van Johannes Kerkhoven. Dit moet 1783 zijn.)

3

Het wapen van het waterschap Johannes Kerkhovenpolder De polder werd in 1845 geïnitieerd door Johannes Kerkhoven uit Amsterdam. De kleuren zijn dan ook ontleend aan het wapen van Amsterdam. De drie witte balken in het wapen symboliseren de drie fasen van ontginning. In 1883 werd de polder verdeeld in vier bedrijven, wat gesymboliseerd wordt door de vier korenaren. De bedrijven zijn door de Duitsers verwoest in de Tweede wereldoorlog, vandaar de vlam. afkomstig van het wapen van de familie Kerkhoven.

Monument In 2007 werd de Johannes Kerkhovenpolder door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gevoegd bij de lijst die voorgedragen wordt voor bescherming. De voorgedragen monumenten uit de periode 1940-1958, staan symbool voor de wederopbouw van Nederland na de oorlog. De Johannes Kerkhovenpolder (1952) werd onder architectuur van Dhr. N.J. Kruizinga wederopgebouwd. De Tuinarchitect was Mw. M. Ruys.

4

Ontstaansgeschiedenis De Dollard is ontstaan door de watervloeden in de dertiende eeuw. De primitieve waterkeringen in die tijd en het gebrek aan organisatie op waterstaatkundig gebied waren aanleiding daartoe. Het zeewater drong door tot Veendam. Later is een deel van het verloren grond op de zee heroverd. Tot aan het midden van de vorige eeuw gebeurde dat uitsluitend door het geduldig afwachten tot zich voldoende kwelder buiten de zeedijk had gevormd, of door het uitvoeren van werkzaamheden die de natuurlijke aanslibbing bevorderden, om dan een nieuwe dijk te leggen op de groene kwelderrand. Om enkele voorbeelden te noemen: Stadspolder Oostwolderpolder Finsterwolderpolder Reiderwolderpolder I en II Carel Coenraadpolder

1740 1769 1819 1874 1924

5

De wordingsgeschiedenis van deze Dollardpolder; de Johannes Kerkhovenpolder wordt begeleid door vele tegenslagen en teleurstellingen. De inpoldering zelf, meer in het bijzonder het sluiten van de dijk, vindt plaats in 1883. In werkelijkheid is dit een langdurig proces geweest van circa 1841 af. Na drie doorbraken was de dijk in 1883 definitief gesloten. Dit lange proces laat zich verklaren doordat Johannes Kerkhoven en zijn vrienden besloten niet af te wachten tot zich kwelder gevormd had, maar de dijk reeds aan te leggen direct over de rauwe (onbegroeide) slikken, die bij iedere vloed onder zeewater komen. Een sterk versnelde methode dus, moeilijker uitvoerbaar en riskanter bij de stand der techniek die dagen. Het begin De staat der Nederlanden verkoopt in 1845, 2000 ha buitendijkse slikken aan de „Maatschappij tot Inpoldering van de Dollard‟, voor dat doel gesticht. De koopprijs bedroeg f70.000,- maar voor de beoogde inpoldering zou een veelvoud nodig zijn, ongeveer f700.000,Een Amsterdams bankierskantoor „Buys en zoon‟, opent de inschrijving op een 5% lening groot f800.000,- ter financiering van de onderneming. Veel succes had de lening niet, zeker niet in Groningen waar men altijd van mening was geweest dat inpoldering alleen mogelijk was door bedijking van een kwelder en niet met dijkaanleg door het kale slik. Behalve het aanleggen van een rijsdam, als basis voor een dijk, zichtbaar op alle landkaarten uit die tijd, was de uitkomst, ondanks een heftig proberen, een pover resultaat. De „Maatschappij tot Inpoldering van de Dollard‟ ging, tengevolge van het bankroet van de financier, ten onder. Een belangrijk inschrijver bij „Buys en zoon‟ was de Amsterdamse zakenman Johannes Kerkhoven. Hij slaagt er in de zaak overeind te houden als het bankierskantoor failliet gaat. Met een aantal belanghebbenden sticht hij een nieuwe Burgerlijke maatschap, teneinde de inpoldering ter hand te kunnen nemen. Ook deze onderneming ondervindt de nodige problemen en wordt in 1856 definitief ontbonden. De visionaire Johannes Kerkhoven had de gedachten om de Dollard in één keer in te polderen door het aanleggen van een dijk vanaf de punt van Reide naar Pogum in OstFriesland (Duitsland). Dit plan kon echter geen doorgang vinden, omdat in die tijd daartoe de technische middelen ontbraken. Besloten werd tot een bescheidener plan.

6

Johannes Kerkhoven wordt na de ontbinding van de onderneming alleen eigenaar. In dat zelfde jaar overlijdt zijn echtgenote Anna Jacoba van der Hucht. Dit is in een paar woorden gezegd, maar de juridische en financiële problemen waren haast onoverkomelijk. In 1860 wordt met het werk begonnen. Johannes Kerkhoven heeft dit niet meer meegemaakt, hij overleed in 1859. Onder leiding van Mr. Rudolph Albertus Kerkhoven zetten de 13 erven het plan voort. de 13 kinderen van Johannes Kerkhoven beperkten zich, met hun vrienden, voorzichtig eerst tot de inpoldering van circa 400 ha van de 2000 ha van de Staat gekochte slikken. Later kwam daar 100 ha ingepolderd land bij, toen de naastgelegen Carel Coenraadpolder op de oude manier (met subsidie) kwelder van de NV indijkte. De Dollard heeft het verdronken land moeizaam prijs gegeven. De dijkaanleg wordt door stormen ernstig vertraagd. Aannemers gaan erop te gronde. In 1876 wordt de dijk gesloten door een kunstgreep toe te passen. Een oud kofschip, Lamberdina Ambrosia wordt in het laatste gat gevaren en tot zinken gebracht. Tijdens deze laatste periode moet men denken aan zo‟ n 850 werklieden en 90 vletschepen die in de polder werkzaam waren. Naderhand blijkt men ook nog bedrogen te zijn in het geleverde werk. Over een lengte van 70 meter bevindt zich een holle ruimte waar geen grond is ingebracht. Na veel procederen wordt ook deze tegenvaller overwonnen. Op 14 december 1883 slaat wederom het noodlot toe: 100 m wordt bij een vliegende storm weggeslagen. De polder is ontredderd, maar ook deze slag komt men weer te boven. Nadien treden er geen calamiteiten meer op. Jaar na jaar levert de polder opbrengsten en geeft de mensen arbeid. Het principe is gebleken goed te zijn geweest; niemand denkt nu nog over bevreesd zijn voor het winnen van land op „‟volle zee‟‟, maar gebrek aan ervaring, onderschatting van de kracht van de zee, onvoldoende toezicht, gebrekkige verkeersmiddelen, gebrek aan machines, etc. speelden parten die de lange duur van de werkzaamheden, een deel van de financiële moeilijkheden en de kritiek verklaren. Een analoog geval toont de Waard- en Groetpolder in Noord-Holland, ondernomen in dezelfde tijd door grotendeels dezelfde pioniers en financiers in Amsterdam, die na een lange lijdensgeschiedenis ook een succes is geworden. Een deel van de kritiek wierp zich op die vrees voor de kwaliteit van de te winnen gronden. Ook dit is overwonnen. De op de rauwe slikken van de Johannes Kerkhovenpolder gewonnen grond varieert van zeer zwaar tot licht. Een groot gedeelte behoort tot de z.g. zavelgrond die een zeer hoge rendementswaarde heeft.

7

Uit het feit dat de oude N.V. – wier aandelen door vererving enz. in vele handen zijn gekomen - die de Johannes Kerkhovenpolder exploiteert, sinds 1914, toen de uit de rampen voortgevloeide schulden geheel uit de winsten afgelost waren, gemiddeld – tot 1945 – 7 % dividend uitgekeerd heeft, blijkt, dat het mogelijk was geheel zonder subsidie, uit zuiver particulier initiatief, rauwe slikken te veranderen in vruchtbaar bouw en weiland. De deelnemers schiepen zich uit woest niemandsland, dat zij van de Staat gekocht hadden, een waardevolle vergroting van de vaderlandse bodem. De Overheid hielp hen niet, zij droegen alle risico en kosten zelf. In april 1945 ontruimen de Duitse bezetters de polder en als wraakneming wegens het verzetswerk, worden de gebouwen in brand gestoken, de werktuigen en de oogst vernield . In 1949 werd de wederopbouw in de huidige vorm voltooid.

8

Nieuwe situatie In 1924 is de Carel Coenraad polder ingedijkt; voorlopig de laatste polder. Door invoering van de Natuurbeschermingswet, gevolgd door de Vogelrichtlijn VRL en Habitatrichtlijn en Kaderrichtlijn water (KRW) is een nieuwe situatie ontstaan. De landaanwinning is reeds spoedig na de WOII gestopt na beëindiging van de werkverschaffingsprogramma‟s eind jaren vijftig. Naast landbouw en visserij ontstond er nu een nieuwe taak bij, namelijk die van natuurbeheer op kwelders en slikken, waarvoor werd deelgenomen aan het z.g. programma beheer. De kwelders in het westelijke deel van de Dollard zijn sindsdien opengestelde natuurgebieden. De kwelders in het oostelijke deel (beheerd door het Groninger Landschap) werden voor betreding van de mens gesloten. Daar in het oostelijke deel eerder met de werkverschaffingsprogramma‟s werd begonnen zijn de kwelders er breder en iets hoger opgeslibd. Huidig beheer op de kwelder De kwelder is in onze visie een man-made-ecosysteem, dat slechts in stand blijft door beweiding (verg. Drentse heide). Voor de noodzakelijke instandhouding van de kweldervegetatie is beweiding noodzakelijk, hetgeen een draagkrachtige zode vereist. Dit is alleen mogelijk door de aanleg van akkertjes, die via begreppeling worden ontwaterd.

Overzicht gronden Cultuurgronden Sloten Erven Wegen Dijken Kwelder, slikken en water Totaal

452.22 5.79 11.31 4.30 28.45 747.61 1.248.78

9

ha ha ha ha ha ha ha

Bouwplan 2008 Wintertarwe Zomertarwe Luzerne Suikerbieten Consumptieaardappelen Totaal

320.12 36.00 16.00 50.00 50.00 472.12

ha ha ha ha ha ha

Er wordt 16 ha grond en 25 ha zeedijken gepacht. Het maaidorsen en drogen van het graan gebeurt in eigen beheer. Er is een opslag voor 2200 ton tarwe Het stro wordt los af land verkocht De consumptieaardappelen worden opgeslagen in een eigen bewaarplaats (een schuur van 2200 ton en een schuur van 750 ton volledig geautomatiseerd) De bieten worden door een loonwerker gerooid De luzerne wordt door Groenvoeder Drogerij Oldambt geoogst. De dijken en kwelders worden gebruikt voor inscharing van schapen, koeien en paarden.

In de Johannes Kerkhovenpolder BV hebben drie commissarissen zitting. De huidige personele bezetting bestaat uit vier vaste medewerkers, één daarvan is de directeur.

10

Bronvermelding De Johannes Kerkhovenpolder; een episode uit de herovering van de Dollard. Door, mr. D. Vis De Johannes Kerkhovenpolder 1950-1980; Kroniek van een Dollardpolder. Door C.G. Wagenaar Monumenten van een herrezen Nederland. Door rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten 2007 Herrijzing in de JKP 1946-1949; door de directie van de JKP NV Maatschap en maatschappelijke Status der Finsterwolderpolderheren; door H.G. Dik J.Bouman,directeur JKP 2008 Samenstelling tekst: Ellen ten Kate mei 2008 Foto‟s Bart de Graaf www.johanneskerkhovenpolder.eu

11