Transitie naar Nieuwe Economie: hoe die te versnellen? Clean Tech, Antwerpen, 04 December 2014
twitter.com/janrotmans
We leven niet in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken
Meervoudige Crisis 1. economische crisis 2. ecologische crisis 3. institutionele crisis
Economische Crisis economie is verspillend, vervuilend en ziekmakend groeien ten kosten van geld als doel i.p.v. middel geven geld uit dat er niet is
Ecologische Crisis vernietigen meer ecologisch dan financieel kapitaal produceren ten koste van aarde lenen grondstoffen maar betalen niet terug klimaatverandering als ecologische onbalans
Institutionele Crisis maatschappelijke stelsels zijn vastgelopen verstarring, bureaucratisering, vervreemding zorg, welzijn, onderwijs
Morele Crisis Systeemwaarden
Menswaarden
doelmatigheid
aandacht / tijd
efficiency
vertrouwen
controle, beheersing
ruimte
regelzucht
keuzevrijheid
kosten / baten
kwaliteit
het oude werkt niet meer het nieuwe biedt zich aan
Samenleving 3.0
Overgang naar Samenleving 3.0 Opbouw van
Voorontwikkelingsfase
Doorontwikkelingsfase
duurzame samenleving
Kantelperiode
Verticaal
Horizontaal
Centraal
Decentraal
Top-down
Bottom-up
We zitten hier
Tijd
kantelperiode = chaos
Chaos Europese energiebedrijven lijden forse verliezen EON stopt met fossiele energie Energiewende roept heftige weerstand op fossiele verdienmodel werkt niet meer, geen alternatief
“ tempo waarin Europa windmolenparken en zonnepanelen installeert, moet worden vertraagd. De situatie is onhoudbaar ” Gérard Mestrallet, CEO GDF/Suez
Urgentie België uitval van meer dan de helft van kernenergie productie slecht onderhouden energie infrastructuur serieuze kans op grote stroom uitval bij strenge winter klimaatzaak tegen staat krijgt brede steun
Oude Orde vs Nieuwe Orde Oude orde
Nieuwe orde
banken
financiële coöperaties
energiebedrijven
google, tesla, van de bron
taxibedrijven
Uber
hotelketens
Airbnb
thuiszorg organisaties
buurtzorg /zorgcoöperaties
Waar zien we die verandering? energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam welzijn van zorgen voor naar zorgen dat bouw van aanbod & product naar vraag & dienst zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht
Burger Initiatieven
Broodfondsen
Lokale energiemaatschappijen
Lokale zorg coöperaties
Explosieve Groei van Coöperaties
in samenleving 3.0 komt de mens weer centraal te staan en niet de organisaties en instituties
Economie 3.0
technologie democratiseert decentraal maken van geld, data, kennis, zorg, muziek, energie films, verzekering, boeken, reizen, educatie
Economische Kanteling - robotisering en automatisering - digitalisering van productieproces - ontbundeling & ontvlechting - circulaire & bio-economie
Economie 3.0 deeleconomie
digitale economie
circulaire economie maker-economie
robot-economie
bio- en groene economie
in economie 3.0 kan de mens alles zelf maken en leveren in netwerken en gemeenschappen
Consumens 3.0 autonoom
pro-actief
prosument
fabricent
energieleverancier
ontwikkelaar
bouwer
ontwerper
hotelier
filmer
Nieuwe Economie is ‘booming’ Clean Tech Industry snelst groeiende industrie in de wereld
300 miljard dollar in 2012 - 30% groei t.o.v. 2011 China Duitsland VS Italië Nederland
$ 60 miljard $ 45 miljard $ 40 miljard $ 17 miljard $ 5 miljard
Mondiale Economische Machtsstrijd Obama “ Het land dat de schone technologie-economie domineert zal het land zijn dat de wereldeconomie domineert en Amerika moet dat land zijn ”
Nieuwe Economie in Europa Cruciaal voor Europa Potentieel 22 miljoen Europeanen betrokken in 2013: 2 - 4% van de totale werkgelegenheid in 2020: 5-10% van de totale werkgelegenheid
Duitsland is koploper Denmark presteert zeer goed Engeland verbetert Nederland is pas gestart en haakt aan
Nieuwe Economie in Nederland Clean Tech Groene Economie
= ca. 2% van BNP = ca. 4% van BNP
in 2025 11% - 21% bij 15% groei per jaar in 2030 22% - 43% bij 15% groei per jaar
Clean Energy Technology growth rates per country
Relatieve omzet in Clean Tech naar BNP [% EUR] (bron WNF)
Rendement van Nieuwe Economie elke euro geïnvesteerd in de groene economie levert 3 euro rendement op voor economie
elke euro geïnvesteerd in de zwarte economie kost de samenleving 2 euro PBL, 2013
Fossiel Mausoleum
Transitie Experimenten
Transitie bestaat uit drie deeltransities • CO2-arm/vrij zit in kantelfase van transitie
• biobased zit midden in voorontwikkelingsfase
• circulair zit in begin van voorontwikkelingsfase
transitie
optimalisatie
twitter.com/janrotmans
business-as-usual
Transitie-Experiment Klassiek innovatie-experiment
Transitie-experiment
Uitgangspunt
Innovatie marktrijp maken
Maatschappelijke opgave
Kenmerk van probleem
a priori bepaald en enkelvoudig
Onzeker en complex
Perspectief
Korte en middellange termijn
Lange termijn
Doel
Innovatie
Duurzame Systeeminnovatie
Methode
Testen, demonstreren
Exploreren, zoeken, leren
Leren
1e orde, individueel (enkele domeinen)
2e orde, collectief (meerdere domeinen)
Actoren
Onderzoekers/ingenieurs
Maatschappelijk complete alliantie
Management context
Klassiek projectmanagement
Transitiemanagement; visies, arena’s & paden
Transitie-experimenten drie mechanismen om transitie-experimenten te sturen - verdiepen
[zoveel mogelijk leren van een experiment]
- verbreden
[herhalen van een experiment in andere context]
- opschalen
[beïnvloeden van het regime: structuur, cultuur, werkwijze]
Wat maakt innovatieproject transitie-experiment? • draagt het bij aan maatschappelijke transitie-opgave? • kan het leiden tot een doorbraak via radicale innovatie? • is het experiment gericht op zoeken en leren? • is het experiment op te schalen? • is een maatschappelijk complete alliantie gevormd? • wat is de verhouding koplopers versus regime spelers?
Doorbraakproject gericht op radicale innovatie = dingen fundamenteel anders doen nieuwe technieken voor biobased economie nieuwe samenwerkingsvormen voor circulaire economie
gericht op opschaling van incrementele innovatie = dingen op grote schaal doen bekende technieken voor energieneutrale gebouwde omgeving nieuwe samenwerkingsvormen voor opschaling
Hoe kun je innovatieproject ‘transitioneren’? 1. maak inschatting van effecten van invoering op grote schaal • maatschappelijke kosten/baten • draagvlak bij uiteenlopende actoren • gevolgen voor deze actoren
2. vertaal dit in integrale duurzaamheidsvisie • • •
bijdrage aan duurzame mobiliteit ambitieuze lange-termijn opgave [2030-2050] duurzaamheid als bindmiddel voor betrokken partijen
Hoe kun je innovatieproject ‘transitioneren’? 3. ontwikkel een strategie voor opschaling • wat als je 1000 van dit soort experimenten doet? • maak krachtenveld analyse van niche-spelers en regime-spelers • creëer juiste verhouding tusen niche- en regimespelers
4. richt een transitie-arena in • • •
breng koplopers en wegbereiders bij elkaar voldoende ruimte voor nieuwe belangen (niche-spelers) en gevestigde belangen (regime-spelers) opereer in de luwte, stap uit schaduw bij resultaten
Barrières voor Bio Economie 200 barrières zijn opgesteld door bedrijven 69 barrières zijn geïdentificeerd als uniek operationele, structurele, fundamentele en conflicterende 23 operationele barrières zijn opgelost 23 fundamentele barrières onderwerp van discussie 9 conflicterende barrières kunnen niet worden opgelost
Evaluatie MIP projecten
MIP Projecten 1. Valorisatieprojecten
2. COÖPERATIEF+ projecten
3. ICON projecten
Valorisatie Projecten • Heatroad: roadmap voor warmtenetwerken in Vlaanderen. Koppelen van verschillende typen warmte voor bedrijven onderling: restwarmte, WKK, energieopslag
• LATENT: realiseren van collectief energienet op zeer lage temperaturen • EVORA: laadpalen in 5 grote steden ‘in 2015 in 5 grote Vlaamse steden op verschillende plaatsen laadpalen beschikbaar’
• zijn alle klassieke innovatieprojecten, geen echte transitieprojecten • dragen bij aan transitie naar CO2-arme economie
COÖPERATIEF+ Projecten • INNOMAT: onderzoeken van sluiten van materiaalkringlopen van matrassen • OPTISORT: inzamelen en scheiden van houtstromen en sluiten van materiaalstromen, draagt bij aan circulaire economie
• RESOLAR: sluiten van materiaalkringlopen van PV-panelen, zonnecollectoren en randapparatuur
• zijn alle klassieke innovatieprojecten, geen echte transitieprojecten • dragen bij aan transitie naar circulaire economie
ICON Projecten • MIP2G: power-to-gas: bufferen van elektriciteitsproductie door conversie tot biomethaan en injectie in het aardgasnet
• HEATH4PEAT: ontwikkelen van innovatieve koolstofbronnen voor sierteelt • I-LOVE-IT: riet als innovatieve grondstof voor productie duurzame potgrond • MAXIVIA: halen van waardevolle en kritieke metalen uit afvalstromen • ASSURE: onderzoeken van smeltloos recycleren van aluminium afvalstromen • zijn alle klassieke innovatieprojecten, geen echte transitieprojecten • niet altijd duidelijk aan welke transitie ze bijdragen
Wat is de optelsom van deze projecten? 1. Projecten tellen niet op tot Groter Resultaat
2. Diversiteit is te groot
3. Bijdrage aan transitiedoelstelling onduidelijk
Aanbevelingen •
focus op doorbraakprojecten voor CO2-arme transitie gebouwde omgeving, bioraffinage, energiebesparing
• focus op radicale innovatie voor circulaire en biobased transitie dingen wezenlijk anders doen
• focus op wegnemen belemmeringen voor transities wet- en regelgeving als hindernis voor transities
• focus op sociale aspecten van innovatieprojecten • focus op leren en implementeren
Verschillende Sporen CO2-arme transitie: doorbraakprojecten & opschalen selecteren, opschalen
Biobased transitie: nieuwe coalities & belemmeringen verbreden, stimuleren
Circulaire transitie: radicale niches & sociale innovatie zoeken, leren, experimenteren
