Archief en Museum voor het Vlaams leven te Brussel Arduinkaai 28 1000 Brussel Tel: 02/209 06 01 Fax: 02/502 83 21
[email protected]
Inventaris van het archief van De Zilvermeeuwtjes (1945-1958; 1974-1979)
Mariet Calsius, 2011
BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 1
Inhoud Inhoud............................................................................................................................................... 2 Historiek............................................................................................................................................ 3 Organisatie ....................................................................................................................................... 3 Archiefschema .................................................................................................................................. 6 Inventaris .......................................................................................................................................... 7 Plaatsingslijst: ................................................................................................................................... 9
BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 2
Historiek De Zilvermeeuwtjes was een Vlaams-nationalistische jeugdbeweging in Brussel. Ze vonden hun ontstaan in de naoorlogse repressie in september 1944 en in het eerder opgerichte ‘’t Poppenspelleke van Menneke Pis’ (januari 1942). De traditie van poppenspel werd verder gezet om kinderen wiens ouders getroffen waren door de repressie op te vangen en ontspanning te bieden. Een tweede opzet was ook caritatieve ondersteuning van de getroffen gezinnen. Later manifesteerde de vereniging zich ook meer als jeugdbeweging met wekelijkse bijeenkomsten, jaarlijkse zomerkampen en kerstvieringen. De muziekafdelingen luisterden eigen activiteiten op en namen ook deel aan Vlaamse manifestaties binnen en buiten Brussel. Aanvankelijk was er alleen een jongensafdeling, maar in 1946 werd ook een meisjesafdeling opgestart. De Zilvermeeuwtjes kwamen in 1948 in opspraak na hun deelname aan een Diets jeugdfeest in Gent. Na de nodige perspolemieken volgde een senaatsinterpellatie. De Zilvermeeuwtjes werden vergeleken met de Hitlerjeugd Vlaanderen en de Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen. Dankzij de steun van Max Wildiers, hoofdaalmoezenier van de vereniging, en Maurits van Haegendoren, verbondscommissaris van het Vlaamse Verbond van Katholieke Scouts, kwamen de Zilvermeeuwtjes zonder al te grote verliezen deze crisis door. De invloed van Van Haegendoren was ook groot inzake de onafhankelijkheid van de vereniging. Ze profileerde zich als Brusselse jeugdbeweging en legde minder nadruk op het Groot-Nederlands aspect. Bij het aantreden van een nieuwe generatie leiders verminderde het repressieve aspect. In 1955 sloot het Egmontvendel, de Brusselse afdeling van het Algemeen Diets Jeugdverbond, aan bij De Zilvermeeuwtjes. De vereniging viert dan zijn 10-jarig bestaan met de uitgave van een gedenkboek (zie publicaties). In september 1961 sloot het Cyriel Verschaevevendel, wat een afdeling van het Verbond van Blauwvoetvendels was, aan. Met het oprichten van een vereniging van oudZilvermeeuwtjes trachtte men de vereniging te redden door ze enkele malen te herstichten. Een laatste poging hiertoe volgde in 1974 door de jeugdbeweging en haar vriendenkring te hervormen tot een vzw. In 1976 hield de groep definitief op. In 2009 kwamen de oud-leden opnieuw samen.
Organisatie De Zilvermeeuwtjes groeide vanuit het poppenspel. Blijkbaar was er ruime belangstelling om aan te sluiten of een vereniging uit te bouwen, want aanvankelijk werd een zangkoor opgericht. Dat kreeg de naam Knapenkoor Brussel mee. De benaming van De Zilvermeeuwtjes kwam er omdat de vereniging op een bepaald moment een lokaal huren bij de Brusselse Zwemvereniging waarvan de jongerenafdeling De Zilvermeeuwen heette. Een aantal archiefstukken geeft uitvoering beschrijving van de organisatie van de vereniging. Dat zijn brochures met handleidingen en instructies voor de leiding.
BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 3
Ofschoon ze niet gelijktijdig ontstonden, vertoonden de jongens- en meisjesafdeling een gelijkaardige indeling: -
8 tot 10 jaar:
jongknapen
jongkerlinnekes
-
11 tot 14 jaar:
knapen
kerlinnekes
-
15 tot 18 jaar:
kerels
kerlinnen
Wie lid wenste te worden moest een aanvraag invullen, een pasfoto bezorgen en 15 frank voor de verzekering betalen. Voor beide afdelingen telde dezelfde proeftijd naargelang de ouderdom: 6 weken voor de kleinsten, 6 maanden voor de middengroep en 1 jaar voor de oudsten. Iedereen moest na zijn proeftijd een belofte afleggen in aanwezigheid van de aalmoezenier, de vendelleider, de schaarleider en de ploegleider. Voor de meisjes was dat de aalmoezenier, de reileidster, de schaarleidster en de rondeleidster.
De basis van alles was de ploeg bij de jongens en de ronde bij de meisjes: 9 jongens of meisjes o.l.v. de ploegleider of rondeleidster. De instructies geven verduidelijking van de jongsafdeling. Dergelijk document is niet voor handen voor de meisjes, maar we kunnen ervan uitgaan dat het gelijkaardige indeling heerste. De ploegleider werd bijgestaan door de voorman. De ploeg had eveneens een landsknecht. Bij afwezigheid van de ploegleider werd de ploeg geleid door de voorman en nam de landsknecht de taak van voorman waar. Iedere ploeg had haar eigen held en eigen kreet en diende een ploegboek bij te houden. Dit was de verantwoordelijkheid van de ploegleider die dat wel kon uitbesteden aan een van de jongens. Ook voor de samenstelling van dergelijk boek bestonden er strikte instructies. De Zilvermeeuwtjes kwamen samen in hun schaarheem waar iedere ploeg een eigen hoek had, met eigen materiaal. Een ploeg diende regelmatig ploegraad te houden en kon eventueel alleen op kamp gaan.
Boven de ploeg stond de schaar. Die overkoepelde twee tot vier ploegen van dezelfde leeftijdscategorie (dus: jongknapen, knapen of kerels. Een schaarleider stond aan het hoofd van een schaar, hij kon ook de leiding over een ploeg hebben. De schaar had een eigen banier, dit was een wimpel met embleem (een runeten). De schaarraad werd gevormd door de ploegleiders, voormannen en landsknechten o.l.v. schaarleider.
Een vendel groepeerde minsten één ploeg jongknapen, één ploeg knapen en één ploeg kerels. De leider van het vendel was de hopman die werd geassisteerd door de vaandrig. Op dit niveau kwamen twee soorten van vergaderingen bijeen. De ereraad was de vergadering van schaarleiders, ploegleiders, vaandrig en hopman. Hierin werden de belangen van het vendel besproken. Deze raad fungeerde ook als een soort van rechtbank. De vendelraad bestond uit landsknechten, voormannen, BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 4
schaarleiders, vaandrig en hopman. Die kwam alleen bijeen voor leidersscholing en voor bespreking van ernstige aangelegenheden.
De instructies spreken tenslotte nog van werkgemeenschappen. Die ontstonden in het kader van speciale activiteiten en dat waren: -
poppenspel = ’t Poppenspelleke van Menneke Pis;
-
zang = knapenkoor / zangkoor voor meisjesafdeling;
-
muziek = muziekkapel / huismuziekgroepje voor meisjesafdeling;
-
volksdans = mannendansen / volksdansen en reidansen in meisjesafdeling;
-
vendelzwaaien = door vaandrig en ‘kloekgebouwde’ kerels;
-
lekespel = speciale gelegenheden (kampvuur, spelen…).
BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 5
Archiefschema I. Periode 1945-1958 I.1 Stukken betreffende de algemene werking van De Zilvermeeuwtjes I.2 Stukken gericht aan de leiding
Jongens- en meisjesafdeling Jongensafdeling Meisjesafdeling I.3 Stukken betreffende de ledenadministratie I.4 Stukken betreffende activiteiten en werkgemeenschappen I.5 Specimens I.6 Documentatie II. Periode 1974-1979 en later Stukken van de vzw Zilvermeeuwtjes: III. Periodieken
BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 6
Inventaris I.
Periode 1945-1958
I.1 Stukken betreffende de algemene werking van De Zilvermeeuwtjes 01*
‘Eisenboekje’, soort van paspoort met belangrijkste attitudes en overzicht van loopbaan bij de vereniging, z.d., 1 stuk
02*
‘Kerels en knapeneisen’, overzicht van vaardigheden van een Zilvermeeuwtje, z.d., 1 stuk
03*
Handleiding voor het jeugdverenigingswerk bij de Zilvermeeuwtjes voor leiders, 1948, 1 stuk
04*
Handleiding voor het ploegwerk, z.d.
05*
Handleidingen en knapeneisen voor de leden, 1945 en 1948, 3 omslagen
06
Reglement en handleidingen voor de meisjesafdeling, 1945 en 1948, 1 omslag
I.2 Stukken gericht aan de leiding
Jongens- en meisjesafdeling 07
Richtlijnen en mededelingen van het secretariaat, 1947-1949, 9 omslagen
Jongensafdeling 08*
Briefwisseling en stukken gericht aan Chris Peeters, 1948-1953, 1 pak
09*
Briefwisseling en stukken gericht aan Chris Peeters, 1954-1955, 1 doos
Meisjesafdeling 10
Minuten en afschriften van uitgaande ledenbrieven en instructies voor de meisjesafdeling, 1947-1948, 7 omslagen
11
Briefwisseling, instructie en stukken gericht aan Julika Serkeyn en Liesbeth Bousse, 1952-1955, 2 omslagen
I.3 Stukken betreffende de ledenadministratie 12
Ledenlijsten en ledenbijdragen, z.d.-1954, 1 omslag
13*
Lidkaarten, 2 omslagen
I.4 Stukken betreffende activiteiten en werkgemeenschappen 14
Stukken betreffende het knapenkoor, 1945-1946, 1 omslag
15
Liedteksten, 4 omslagen
16
Partituur van de Sint-goedele zang op tekst van Reninca1 en muziek van Emiel Hullebroeck, origineel, z.d., 1 stuk
1
Reninca staat voor ‘renata in caritate’, herboren in liefde. Het is het pseudoniem van Renée Lauwers (°1923-), katholieke Vlaamse dichteres. BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 7
17
Aantekeningen en verslagen van activiteiten door leden van de meisjesafdeling, z.d., 1949 en 1959, 1 omslag
18
Uitnodigingen, folders, kaarten, programma’s, 1945-1947, 1 omslag
19
Folders, uitnodigingen, programma’s, 1948-1958, 4 omslagen
I.5 Specimens 20*
Blanco scoutsboekje, z.a., 1 deel
21
Blanco briefpapier, z.d., 1 omslag
22*
Map met embleem van de Zilvermeeuwtjes, z.d., 1 stuk
I.6 Documentatie 23
Documentatie: afschrift van tekst over Joe English, z.d., 1 omslag
24*
Documentatie: katern uit De Bond (van de Gezinsbond) n.a.v. de deelname van de muziekkapel op de Landdag in Tongeren, 1954 II.
Periode 1974-1979 en later
Stukken van de vzw Zilvermeeuwtjes: 25*
Statuten voor de oprichting van de vzw, 1974, 2 omslagen
26*
7 Briefwisseling en verslagen van Chris Peeters, 1974-1979, 1 pak
27
Videocassette met opgenomen filmbeelden van manifestaties uit 1950. III.
Periodieken
Zie Adlib voor de ganse collectie. De nummers werden bij het archief geplaatst.
BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 8
Plaatsingslijst: Doos 1: 141/03-04, 06-07, 10-12, 14-19, 21, 23 en periodieken (plaats depot: 052.6/2) Doos 2: 141/01-02, 05, 08, 12, 20, 25-26 (plaats depot: 052.6/3) Doos 3: 141/09 (plaats depot 052.6/4) Doos 4: 141 periodieken en boek 10 jaar Zilvermeeuwtjes (plaats depot 052.6/5) Doos 5: 141/22, 24 (plaats depot 181.2)
BE AMVB 141 – Archief van De Zilvermeeuwtjes 9
