archief & geschiedenis Inventaris van het archief

archief & geschiedenis

Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998)

LA&G VII

drs. A.L. Hempenius

Deze uitgave is tot stand gekomen bij de bewerking van het archief van het waterschap Electra te Onderdendam. De nabewerking van de klassieke archiefinventaris is in de wintermaanden van 2008-2009 uitgevoerd door het bedrijf Laurentius Archief & Geschiedenis te Groningen. Tekstredactie: Druk- en bindwerk: Grafische verzorging: Omslagillustraties voorzijde:

Typoscript te Haren (Gr.). Huisdrukkerij van de Provincie Fryslân Sagittarius Graphic Design te Groningen. Liber magistratus Daventriensis in quo scribentur concordata magistratus et comunitatis: Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek Deventer, Inventaris van het archief der stad Deventer, 1e afdeling (tot 1591), inv. nr. MA 2b, fol. 25v., 28 augustus 1566. Omslagillustraties achterzijde: 1. Getijdenboek, Parijs?, 1490-1500: Koninklijke (v.l.n.r.) Bibliotheek te ‘s-Gravenhage, 76 F 14, fol. 116v. 2. Getijdenboek, Zuidelijk Holland en Utrecht, 1440-1460 en 1490-1500: Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage, 133 E 17, fol. 174r. 3. Getijdenboek, Delft, 1460-1480: Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage, 135 E 18, fol. 108r. 4. Getijdenboek van ‘Catharina van Aragon’, Zuidelijke Nederlanden, illustrator: Willem Vrelant, ca. 1460: Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage, 76 F 7, fol. 55r. 5. Gebedenboek, Maastricht - Convent van Maagdendriesch, ca. 1500 (1500-1600): Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage, 134 C 53, fol. 1r. CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage: Hempenius, A.L. Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998) Groningen: Laurentius Archief & Geschiedenis: Laurentius Archief & Geschiedenis VII en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II - Bibliografie ISBN: 978-94-90279-03-5 ISSN: 1877-9263 1878-8874 Copyright © 2009: K.A.M. Engbers, A.L. Hempenius, Laurentius Archief & Geschiedenis Laurentius Archief & Geschiedenis VII Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt in welke vorm en/of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de rechthebbende.



drs. A.L. Hempenius Laurentius Archief & Geschiedenis Waterschap Noorderzijlvest Groningen 2009

Laurentius Archief & Geschiedenis VII Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II

4

Deze uitgave is tot stand gekomen bij de bewerking van het archief van het waterschap Electra te Onderdendam. De nabewerking van de klassieke archiefinventaris is in de wintermaanden van 2008-2009 uitgevoerd door het bedrijf Laurentius Archief & Geschiedenis te Groningen. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt in welke vorm en/of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de rechthebbende. Copyright © 2009: K.A.M. Engbers en A.L. Hempenius, Laurentius Archief & Geschiedenis Laurentius Archief & Geschiedenis VII Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II Waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998)

Woord vooraf De nu voor u liggende inventaris is de tweede in een reeks Archieftoegangen van het waterschap Noorderzijlvest. Mijn voorganger, drs. A.L. Hempenius, waterschapsarchivaris bij het waterschap Noorderzijlvest, heeft in zijn lange carrière bij het waterschap Noorderzijlvest en diens rechtsvoorgangers tal van archieven geïnventariseerd. Wegens omstandigheden zijn deze toegangen op de archieven nooit gepubliceerd. Ondergetekende is van mening dat een goed archiefbeheer staat en valt met het beschikbaar stellen van je beheerde informatiebronnen. Als archivaris dien je je archieven te beheren maar ook beschikbaar stellen aan de onderzoekers. Door de archieven toegankelijk te maken kan een groot publiek er kennis van nemen. Het uitgeven van archieftoegangen is dan slechts de eerste stap. Met de komst van de nieuwe reeks Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest is hier een start mee gemaakt. De klassieke archiefinventaris van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998) is het tweede deel in de nieuwe reeks. De nu voor u liggende inventaris is geheel van de hand van drs. A.L. Hempenius. De beschrijving der stukken en de (historische) inleiding zijn van zijn hand. Ondergetekende heeft de diverse bestanden bij elkaar geplaatst en gestructureerd door deze te plaatsen in een standaard hoofdstukindeling en/of archiefschema. Daar de inventaris en de bijlagen niet eerder zijn gepubliceerd vergde dit onderdeel relatief veel werk. Ondergetekende is werkzaam bij Laurentius Archief & Geschiedenis te Groningen. Laurentius Archief & Geschiedenis is door het waterschap Noorderzijlvest ingeschakeld om de taken van zijn voorganger, waterschapsarchivaris, drs. A.L. Hempenius, voort te zetten.

Groningen, Wilhemus van de Monte Vercelli 2009

drs. K.A.M. Engbers MA Laurentius Archief & Geschiedenis Waarnemend waterschapsarchivaris waterschap Noorderzijlvest

Woord vooraf

6

Waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998)

7

Inhoudsopgave INLEIDING I Het waterschap Electra I.1 De voorgeschiedenis van het waterschap Electra I.2 De oprichting van het waterschap Electra II De organisatie van het waterschap Electra II.1 De organisatie van het waterschap Electra II.2 Uitgevoerde werken van het waterschap Electra II.3 Gemaal De Waterwolf II.3.1 Instelling en bouw II.3.2 Waterbouwkundig II.3.3 Bouwkundig II.4 Gemaal H.D. Louwes II. Tweespalt tussen provincie Groningen en het waterschap Electra III Geschiedenis van het archief III.1 Registratuur en berging van het archief III.2 Voorgaande bewerkingsmomenten IV Verantwoording van de inventarisatie IV.1 Algemeen IV.2 Vernietiging van archiefbescheiden V Aanwijzingen voor de gebruiker V.1 Onderzoek doen in het archief V.2 Citeerwijze

11 11 11 14 1 1 16 19 19 20 20 21 22 23 23 24 24 24 2 2 2 26

INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN HET WATERSCHAP ELECTRA (1896) 1913-1994 (1998) 1 Stukken van algemene aard 1.1 Notulen en correspondentie 2 Stukken van bijzondere aard 2.1 Bestuursinrichting 2.1.1 Algemeen reglement en reglementering 2.1.2 Wapen 2.1.3 Bestuur 2.2 Hulpmiddelen voor de uitvoering van de taken 2.2.1 Personeel 2.2.2 Archief 2.2.3 Financiën

27 27 27 28 28 28 29 29 29 29 30 30

Inhoudsopgave

8

2.3

2.4

2.

2.2.3.1 Inning van bijdragen van de Drentse waterschappen & betaling van bijdragen voor de afsluiting van de Lauwerszee 2.2.3.2 Diverse financiële zaken Eigendommen en rechten 2.3.1 Aankoop en verkoop van (gedeelten van) percelen 2.3.2 Aankoop van de weg van Aalsum naar de Nieuwe Eewer c.a. 2.3.3 Erfdienstbaarheid van weg 2.3.4 Verpachting boezemkaden 2.3. Erfpacht 2.3.6 Verhuur en bruikgeving 2.3.7 Pacht & verpachting van jachtrecht en rietgewas Financiële aangelegenheden 2.4.1 Geldleningen 2.4.2 Financiële boekhouding Uitvoering van de taken 2..1 Algemeen 2..2 Toezicht, keur, legger van schouwbare voorwerpen 2..3 Vergunningen door het waterschap verleend 2..4 Toezicht op werken van derden 2.. Beheer en onderhoud van werken 2...1 Algemeen: afwatering en peilbeheer 2...2 Afvoer baggerspecie 2..6 Ruilverkaveling 2..7 Gegevens betreffende waterstanden, afvoeren, bemaling en scheepvaart 2..8 Werken tot opheffing van de nadelen voor de waterbeheersing tengevolge van de bodemdaling door aardgaswinning 2..9 Afzonderlijke objecten voor de boezemdaling c.a. 2..10 Stroomlevering aan het watershap 2..11 Uitbreiding van de bemalingscapaciteit 1927-1928 2..12 Werken ten behoeve van een eigen dieselgeneratorinstallatie, ca. 1940-1947 2..13 Dieselaandrijving van de pompen van het gemaal De Waterwolf 2..14 Algemeen stukken betreffende de werken te Lammerburen c.a. 2..1 Gemaal De Waterwolf c.a. en de gemalen Noord en Zuid


30 31 31 31 32 33 33 33 33 34 34 34 34 3 3 36 36 37 38 38 39 30 30

41 42 44 4 4 46 47 47

9

2..16 2..17 2..18 2..19

2.6 3

Sluis Woningen en de loods Overige objecten. Bouw van het gemaal bij Zoutkamp, ‘H.D. Louwes’, met bijkomende werken 2..20 Wegen en bruggen Verhouding tot en samenwerking met andere waterschappen

Aanhangel

48 49 49 0 1 3 4

VERZAMELING VAN TECHNISCHE TEKENINGEN Inleiding I Ontwerp voor een boezembemaling en andere (algemene) stukken II Uitvoering van werken (1e t/m 1e gedeelte), 1918-1922 & revisietekeningen III Latere werken

55 6

Bijlage I

Overzicht van bestuurs- en personeelsleden

70

Bijlage II

Reglement van het waterschap Electra

7

7 68

Bijlage III Besluitvormingsproces uitbreiding bergingscapaciteit

78

Bijlage IV Transcriptie bestuursvergadering

82

Bijlage V

84

Korte inhoud brochure Stork 1946

Lijst van gebruikte afkortingen

87

Lijst van geraadpleegde archivalia

88

Lijst van geraadpleegde literatuur

89

Inhoudsopgave

10


11

Inleiding I Het waterschap Electra et waterschap Electra is in 1913 opgericht en ontleende zijn naam aan het te bouwen gemaal De Waterwolf. Het waterschap was een samenwerkingsverband tussen een tweetal boezemwaterschappen (Hunsingo en Westerkwartier) en het daarvoor speciaal opgericht waterschap Reitdiep. De vlaktemaat van het waterschap Electra omvatte ca. 67.000 ha. en omvatte het gebeid behorende bij tot de waterschappen Hunsingo, Reitdiep en Westerkwartier. Het waterschap Electra kende een tweetal bemalingswerktuigen; zijnde het gemaal De Waterwolf (1920) en het gemaal H.D. Louwes (1973). Het gemaal De Waterwolf is gelegen op ca. 5 km. ten zuidoosten van Zoutkamp, op een landtong aan de zuidzijde van het Reitdiep. Het gemaal H.D. Louwes is gelegen aan het einde van het Hunsingokanaal bij Zoutkamp.

H

I.1 De voorgeschiedenis van het waterschap Electra De oprichting van het waterschap Electra en de bouw van het gemaal De Waterwolf zijn indirect een gevolg van de afsluiting van het Reitdiep tussen Zoutkamp en Nittershoek (gemeente Kollumerland c.a.) in 1877, waardoor -in samenhang met de aanleg van het Eemskanaal van Groningen naar Delfzijl - de binnenscheepvaart en de hoofdafwatering van de provincie zijn verbeterd. De afsluiting van het Reitdiep betekende voor de boezemwaterschappen Westerkwartier en Hunsingo dat ze hun overtollige water via de zijlen bij Wetsinge, Schaphalsterzijl, Schouwerzijl, Aduarderzijl en Kommerzijl op een extra boezem, het Reitdiep, konden lozen. De kosten van onderhoud van de zijlen namen af door het wegvallen van de getijdenbeweging en het zoet worden van water van het Reitdiep. Het positieve gevolg van de afsluiting was voor Westerkwartier en Hunsingo van korte duur; al vrij snel bleek dat de waterafvoer bij Zoutkamp in toenemende mate hinder ondervond van het dichtslibben van de buitengeul in de Lauwerszee. Bovendien nam door verdere ontginningen van venen in Drenthe en drooglegging van landerijen in zuidelijk Westerkwartier het waterbezwaar op het Reitdiep toe. Om de toenemende waterdruk het hoofd te kunnen bieden heeft het waterschap Hunsingo in 1890 tussen de van ouds bestaande sluizen te Schaphalsterzijl een derde stroomsluis met deuren laten bouwen.1 1 Zie Waterschap Noorderzijlvest (Wp NZV), Archief van het waterschap Hunsingo (1823) 1856-1955 (1991), inv. nr. 1.089. Het archief is toegankelijk middels een klassieke archiefinventaris: A.L. Hempenius, Inventaris van het archief van het waterschap Huinsingo (1823) 1856-1955 (1991). Laurentius Archief & Geschiedenis VI en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II (Groningen 2009). Dit archief is te raadplegen bij het waterschap Noorderzijlvest.

Inleiding

12

Vóór de afsluiting van het Dokkumer Diep in 1729 en de afsluiting van het Reitdiep in 1877 zijn er al (vage) plannen geweest om ter wille van de veiligheid van de achterliggende gebieden de Lauwerszee af te sluiten. Het eerste uitgewerkte plan dateert van 1849; het is in boekvorm gepubliceerd door de waterstaatsingenieur B.P.G. van Diggelen. Bij dit en de volgende plannen was de afwatering van het oude land de bottleneck die uitvoering van de plannen in de weg stond. De lozing van water uit de Friese boezem, die hoger ligt dan de boezems van Westerkwartier en Hunsingo, zou zonder bijzondere maatregelen de afwatering van Groningen sterk benadelen. Met de aanleg van afzonderlijke afwateringskanalen of van kaden in de afgesloten Lauwerszee en sluizen in de afsluitdijk werden de plannen erg ingewikkeld. Een dergelijk plan van de waterstaatsingenieur S.J. Vermaes, gebaseerd op oudere plannen, is in 1894 vrijwel ongewijzigd overgenomen door A. Volker en P.A. Bos, die vervolgens op 24 november 1894 een aanvraag om concessie tot inpoldering bij de provinciebesturen indienden. Gesteund door ambtelijke rapporten dienden de provincies op 2 maart 1895 een aanvraag tot afsluiting van de Lauwerszee in bij de minister van waterstaat, handel en nijverheid, die naar aanleiding hiervan een staatscommissie benoemde om het plan verder te onderzoeken. Deze commissie, bestaande uit twee plus twee leden van Gedeputeerde Staten van Friesland en Groningen (respectievelijk G.S. Friesland en G.S. Groningen) en vier waterstaatsingenieurs, stond onder voorzitterschap van mr. B. Ph. Baron van Harinxma thoe Slooten, Commissaris der Koningin in Friesland. Zij bracht in mei 1900 uitvoerig verslag uit aan de Minister in een rapport.2 De conclusie van de commissie is dat het aangeboden plan van gedeeltelijke indijking van de Lauwerszee ‘zal kunnen strekken om eene voldoende afstrooming van Frieslands boezem te verzekeren en om de afwatering van een deel der provincie Groningen te verbeteren’.3 De minister wenste niet over één nacht ijs te gaan en gaf het rapport om advies in handen van de ambtelijke top van Rijkswaterstaat, die met een geheel nieuwe opzet voor verbetering van de afwatering kwam. Het voorstel behelsde de aanleg van één gemeenschappelijke bergboezem en één stel afwateringssluizen in de dijk in de Lauwerszee, alsmede stoombemaling van Friesland op het IJsselmeer. De minister liet de provincies in 1901 weten bezwaren te hebben tegen hun plannen. De provincies namen daarmee geen genoegen. Bij gemeenschappelijk besluit van G.S. van 7 februari 1902 stelden zij een interprovinciale commissie, de ‘Lauwerzee-Commissie’, in om opnieuw de afsluiting en de daarmee samenhangende waterstaatkundige problemen te bestuderen.

2 K. Pringle, Verslag der commissie benoemd bij beschikking van den Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid van 18 juni 1896, nr. 139, Afdeling Waterstaat, 1e onderafdeling tot het instellen van een onderzoek in zake de indijking der Lauwerzee in verband met eene verbeterde afstrooming van boezemwater in de provinciën Friesland en Groningen (Leeuwarden z.j. [1900]). 3 Ibidem.


13

Op 24 juni 1904 zond de commissie, die geheel bestond uit ingenieurs van de Rijksen provinciale waterstaat, haar rapport aan de beide colleges van G.S.4 Het rapport was voor beide provincies teleurstellend. Weliswaar concludeerde de commissie dat de indijking van de Lauwerszee sterke aanbeveling verdiende, maar de bijkomende werken voor de verbetering van de afwatering, schoten vooral de provincie Friesland in het verkeerde keelgat. Het ging hier om de bouw van gemalen bij Tacozijl, in Oost- en West-Dongeradeel in Friesland en bij Zoutkamp in de provincie Groningen. Waar de afsluiting van de Lauwerszee als landsbelang grotendeels voor rekening van de staat zou zijn gekomen, zouden de bijkomende werken een zaak van de provincies zijn. Bij brief d.d. 24 februari / 2 maart 1905 formuleerden de beide colleges van G.S. nieuwe wensen voor een aanvullend onderzoek door de interprovinciale commissie. Het Nader rapport Lauwerzee-verslag van 4 augustus 1905 bracht echter nauwelijks verandering in het standpunt van de commissie. Na langdurig overleg tussen de beide provincies richtten zij zich in juli 1907 tot de minister van waterstaat met het verzoek om steun voor een afsluiting van de Lauwerszee, echter zonder de bouw van gemalen te Tacozijl en Zoutkamp. De minister berichtte in 1908 dat het voorstel van 1907 op technische gronden niet voor inwilliging vatbaar was en in 1910 nam hij de beslissing de Lauwerszee niet in te dijken; hij verklaarde zich evenwel bereid om, indien door de provincie(s) het initiatief wordt genomen tot de oprichting en exploitatie der nodige krachtwerktuigen, een deel van de kosten van de aanleg voor rekening van het Rijk te nemen. Gesterkt door de toezegging van de minister hebben de provincies Groningen en Friesland zelfstandig nieuwe wegen ingeslagen. G.S. Groningen deelden op 2 juni 1910 aan de onmiddellijk belanghebbende waterschappen Hunsingo en Westerkwartier mee dat een verbetering van de afwatering gezocht zou moeten worden in de bouw van een groot gemaal. In een gecombineerde vergadering van de colleges van gecommitteerden uit het hoofdbestuur van beide waterschappen op 23 augustus 1910 bleek dat het denkbeeld van de bouw van een stoom- of elektrisch gemaal bij Zoutkamp vooral het dagelijks bestuur van Westerkwartier toelachte; het dagelijks bestuur van Hunsingo zou ook gaarne de mogelijkheid van afwatering naar de Eems in beschouwing willen nemen. De waterschappen verzochten G.S. bij brief d.d. 13 oktober 1910 een onpartijdig en deskundig onderzoek te laten verrichten door het bureau van de provinciale waterstaat. De hoofdingenieur van de waterstaat heeft zich in opdracht van G.S. bij brief d.d. 28 december 1912 van zijn taak gekweten.

4 W. F. Leemans, Verslag der commissie benoemd bij gemeenschappelijk besluit van den Collegiën van Gedeputeerde Staten van Friesland en Groningen van 7 februari 1902 tot het instellen van een nader onderzoek in zake de indijking der Lauwerzee in verband met eene verbeterde afstrooming van boezemwater in de provinciën Friesland en Groningen (Groningen 1904). Het rapport staat ook bekend onder de naam: Lauwerzee-verslag. 5 Zie RHC Groninger Archieven, Archief van Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen, 18141941 (1987), inv. nrs. 7.833 en 7.834.

Inleiding

14

Naar de mening van de hoofdingenieur zijn de boezems van de beide waterschappen te klein van omvang om in tijden van zware regenval het water te bergen en is er, zelfs met de door Hunsingo voorgestelde afwatering naar de Eems, in de praktijk geen bevredigende verbetering mogelijk zonder krachtige boezembemaling. Uitvoerig wordt beredeneerd en berekend wat het benodigde vermogen (in w.p.k.’s of waterpaardekrachten) en het waterverzet van het te bouwen gemaal moeten zijn; een verruiming van de boezemkanalen wordt niet nodig geacht. Interessant is de uitweiding betreffende de plaats van het te bouwen gemaal. De hoofdingenieur stelt voor het gemaal ten oosten van Zoutkamp tussen het Reitdiep en de Hunsingosluis te bouwen, met een toevoerkanaal vanuit het Reitdiep en een afvoerkanaal naar de Hunsingosluis. Een alternatieve, op het oog veel goedkopere oplossing, zou een gemaal gekoppeld aan de provinciale sluis te Zoutkamp zijn. De aanlegkosten van het gemaal met bijkomende werken zullen moeten worden gedragen door ‘een over de waterschappen Hunsingo en Westerkwartier en de op het benedenpand van het Reitdiep direct afwaterende gronden op te richten bemalingswaterschap’.6 De hoofdingenieur schrijft dat hij de uitvoering van de opdracht heeft uitgesteld, omdat ‘het vraagstuk der boezembemaling nauw verband houdt met eene zaak, die eerst onlangs tot eene beslissing is gekomen’, dat is de oprichting van het Provinciaal Elektriciteit Bedrijf, waartoe provinciale staten in 1912 hebben besloten.7

I.2 De oprichting van het waterschap Electra Vanaf het begin van 1913 hebben de waterschappen Westerkwartier en Hunsingo alsmede het provinciaal bestuur zich met grote ijver gestort op de plannen voor de bouw van een elektrisch gemaal en het ontwerpen van reglementen voor twee waterschappen, namelijk Reitdiep en Electra. Het eerste waterschap zal de niet tot Hunsingo en Westerkwartier behorende op het benedenpand van het Reitdiep afwaterende gronden omvatten, het tweede zal de gronden van de waterschappen Hunsingo, Westerkwartier en Reitdiep omvatten, ‘aan welk waterschap kortheidshalve en wegens den aard van het watergemaal de naam van ELECTRA zou kunnen worden gegeven’.8 In de voordracht d.d. 12 juni 1913 van G.S. aan de Staten, tot oprichting van de waterschappen Electra en Reitdiep en vaststelling van reglementen voor die waterschappen, wordt de voorgeschiedenis nog eens uitvoerig uit de doeken gedaan. Bij besluit van de G.S. d.d. 15 juli 1913 zijn beide reglementen vastgesteld. De besluiten zijn goedgekeurd bij Koninklijk Besluit d.d. 16 september 1913 nr. 141.

6 7 8

Inv. nr. 170. Ibidem. Brief van G.S. d.d. 6 maart 1913, nr. 60, 1ste afdeling.


1

Bij besluit van G.S. d.d. 3 juni 1915 is het tijdstip van inwerkingtreding van het reglement voor het waterschap Electra op 15 juni 1915 bepaald. In het tweede artikel van dit besluit worden de hoofdbesturen van de waterschappen Hunsingo en Westerkwartier en het bestuur van het waterschap Reitdiep uitgenodigd bestuursleden van Electra aan te wijzen.

II De organisatie van het waterschap Electra II.1 De organisatie van het waterschap Electra Het waterschap Electra (1913-1994) is in 1913 opgericht en gereglementeerd.9 De daadwerkelijke start van het waterschap Electra kunnen we bepalen op 15 juni 1915 daar op dat moment het reglement van het waterschap Electra in werking treedt.10 Nadien is het reglement van het waterschap Herhaaldelijk gewijzigd. In Bijlage II is een overzicht opgenomen van het reglement en de reglementswijzigingen van het waterschap Electra. Het waterschap Electra is een samenwerkingsverband tussen een tweetal boezemwaterschappen (Hunsingo en Westerkwartier) en het speciaal daarvoor opgerichte waterschap Reitdiep. Het bestuur van het waterschap Electra werd gevormd door een vijftal leden die uit de (hoofd)besturen van de waterschappen Hunsigo, Westerkwariter en Reitdiep, werden gekozen. Respectievelijk vaardigden de voornoemde waterschappen twee, twee en één lid af zodat het bestuur van het waterschap Electra bestond uit vijf leden. Het eerste bestuur van Electra bestond uit de heren: R.P. Dojes en J.M. Hopma namens het waterschap Hunsingo, A.K. Schuiringa en J. Bolt Jzn namens het waterschap Westerkwartier, en A. Torringa namens het waterschap Reitdiep. De heer R.P. Dojes, voorzitter van Hunsingo, is ook voorzitter van Electra geworden. Tot boekhouder werd de heer L. Koster, secretaris van Westerkwartier, benoemd. Bij het waterschap Electra fungeerde de drie genoemde waterschappen (Hunsingo, Reitdiep en Westerkwartier) als ingelanden. Conform art. 21 van het reglement heeft het waterschap Electra werd de omslag rechtstreeks van de algemene besturen van de deelnemende waterschappen geheven.11 Er ontbreekt dan ook een kadastrale boekhouding. De bijdragen werden in twee termijnen voldaan door de drie waterschappen

9 10 11

Provinciaal Blad voor de Provincie Groningen (Prov. blad) 1913, nr. 66. Prov. blad 1915, nr. 25. Prov. blad 1913, nr. 66.

Inleiding

16

aan het waterschap Electra. Door deze constructie is het ambtelijk apparaat van het waterschap altijd klein geweest: als secretaris-penningmeester fungeerde tot 1944 de secretaris van Westerkwartier en daarna de secretaris van Hunsingo. De kosten van de administratie en de werkzaamheden voor de begroting en de rekening werden volgens een vaste sleutel aan het waterschap Hunsingo vergoed. Als waterbouwkundige is aanvankelijk de provinciale hoofdopzichter L.H.S. Breukel opgetreden, vanaf 1929 heeft L. Oostinga, waterbouwkundig ambtenaar bij de provinciale waterstaat, het waterschap bij tussenpozen als bouwkundig ambtenaar bijgestaan. De verhouding van Electra en de provincie, die bij de voorbereiding en tijdens de uitvoering van de waterschapswerken zeer goed was geweest, is danig bekoeld door een zeer langdurige strijd over de levering van elektrische energie door de provincie aan het waterschap. G.S. hebben daarom een vaste aanstelling van een provinciale ambtenaar bij het waterschap steeds gedwarsboomd. Met ingang van 1987 is het waterschap Reitdiep opgeheven, waardoor het midden van het Reitdiep de grens tussen de waterschappen Hunsingo en Westerkwartier werd; het bestuur van Electra bestond nu officieel nog uit vier vertegenwoordigers van Westerkwartier en Hunsingo. Met ingang van 1995 zijn de waterschappen Electra, Hunsingo en Westerkwartier opgeheven, met als rechtsopvolger het waterschap Noorderzijlvest.12

II.2 Uitgevoerde werken van het waterschap Electra De bestekken van de werken, die na de oprichting van het waterschap Electra moesten worden uitgevoerd, zijn ontworpen door Provinciale Waterstaat Groningen en door de provincie Groningen aanbesteed. De directie van de werken is door Provinciale Waterstaat Groningen gevoerd, in het bijzonder door L.H.S. Breukel, hoofdopzichter, met medewerking van enige tijdelijke opzichters. De bestekken zijn genummerd naar de volgorde van provinciale werken per jaar, en ten behoeve van waterschap Electra aangevuld met de aanduiding eerste tot en met vijftiende gedeelte (nrs.). Onder staande bedragen luiden in Hfl. 1e gedeelte: Bestek 10/1918, gronden heiwerk enz. Aangenomen door P. Volder te Zaandam voor Hfl. 172.800,-. Afgewikkeld door de cessionarissen B. Loos te Blokzijl en NV Zaanlandsche Bank te Krommenie. Bijkomende kosten: meerwerk Hfl. 40.415,62; rentekosten Hfl. .204,41 en arbitragekosten Hfl. 84,80.

12

Prov. blad 1995, nrs. 1 en 7.


17

2e gedeelte: Bestek 11/1918, levering van bouwstoffen Perceel 1, 2 en 4: aannemer Firma M. Mees te Groningen voor Hfl. 17.92,-. Bijkomende kosten: meerwerk perceel 4: Hfl. 17.988,22. Perceel 3: aannemer R. Vlietstra te Harlingen voor Hfl. 12.767,-. Afgewikkeld door mr. L.J. van Apeldoorn te Leeuwarden, curator in het faillissement. 3e gedeelte: Bestek 12/1918, omkading bergboezem c.a. Aangenomen door S. Bakker te Kollum voor Hfl. 307.287,-. Restant aannemingssom volgens arbitrage (= meerwerk) Hfl. 24.055,77 1/2; rentekosten Hfl. 2.871,81; kosten van arbitrage Hfl. 970,-. 4e gedeelte: Bestek 14/1918, levering van natuursteen Aangenomen door J. Polet te Amsterdam voor Hfl. .914,44. e gedeelte: Bestek 15/1918 pompen en motoren Aangenomen door Firma Gebroeders Stork & Co te Hengelo voor Hfl. 430.000,-. 6e gedeelte: Bestek 17/1918 kapspanten en krooshekken Aangenomen door Firma De Vries Robbé en Co te Gorinchem voor Hfl. 17.000,-. Bijkomende kosten: meerwerk (‘vrachtverschil’) Hfl. 0,8. 7e gedeelte: Bestek 2/1919 zevende gedeelte, levering van natuursteen Aangenomen door Joh. Holsbergen te Groningen voor Hfl. 13.68,74. Bijkomende kosten: meerwerk Hfl. 6,-. 8e gedeelte: Bestek 3/1919, werken te Lammerburen Aangenomen door W.A. van Zuilen te Groningen voor Hfl. 33.000,-. Bijkomende kosten: kosten van laden en lossen van natuursteen Hfl. 3.224,7 ½ en meer- en minderwerk: Hfl. 10.284,.13 9e gedeelte: Bestek 12/1919, balkvoetbrug met trappen Aangenomen door NV Hollandsche Constructiewerkplaatsen te Leiden voor Hfl. 10.314,-.

13 Kosten commissie van scheidslieden naar aanleiding van het bezwijken van de betonbuis in het noordelijke gemaal, het doorbreken van de boezemkade aldaar op 5 maart 1920 en de gebleken gebreken in de betonbuizen van het zuidelijke gemaal (2/3 t.l.v. de besteder, 1/3 t.l.v. de aannemer): Hfl. 801,- (2/3). Het waterschap heeft aan twee ingelanden wegens overstroming van het land en de vergoeding van stekbieten Hfl. 60,- betaalt. Het 2/3 gedeelte van de kosten van de doorbraak als boven ad Hfl. 4.208,37 ½ is verwerkt in de nota van meer- en minderwerk.

Inleiding

18

10e gedeelte: Bestek 18/1919, werken te Zoutkamp Aangenomen door J. Hensema te Oude Pekela voor Hfl. 86.990,-. 11e gedeelte: Bestek 29/1919, ophaalbrug over de schutsluis te Lammerburen en rolschuiven in drie stroomkokers van de Reitdiepsluis te Zoutkamp Deel 1 (rolschuiven). Aangenomen door NV Noord-Nederlandsche Machinefabriek te Winschoten voor Hfl. 17.400,-. Bijkomende kosten: Deel 1: meerwerk Hfl. 263,-. Deel 2. Aangenomen door NV Machinefabriek en Constructiewerkplaats v/h Van Dorsser en Ter Horst te Dordrecht voor Hfl. 12.38,-. 12e gedeelte: Bestek 10/1920, windmotorinstallatie Aangenomen door J. Loning te Helpman voor Hfl. 1.60,-. 13e gedeelte: Bestek 21/1920, bliksemafleiders Aangenomen door A. Vos te Oldehove voor Hfl. 1.69,-.14 14e gedeelte: Bestek 17/1921, vaartuig met ploeginrichting Aangenomen door H. van der Werf te Stadskanaal voor Hfl. 7.0.-. 1e gedeelte: Bestek 16/1922, buitengeul Zoutkamp Aangenomen door J. Kraayeveld en E. van Noordenne te Sliedrecht voor Hfl. 60.110,-. Bijkomende kosten: Meerwerk Hfl. 8.663,69. De nummers 1-13 zijn tussen 1918 en 1920 uitgevoerd, met uitzondering van het e gedeelte, bestek 15/1918, waarvan de levering en installatie door de Gebr. Stork met enige wijzigingen tot 1925 heeft geduurd. Het 12e gedeelte, bestek 10/1920, betrof de bouw van een windmotor voor de bemaling van het land van I.J. Muller, zoals vastgelegd in de koopakte van grond voor de kade van de bergboezem; de windmotor is in oktober 1920 aan I.J. Muller overgedragen. Het 14e en 15e gedeelte, bestekken 17/1921 en 16/1922, zijn letterlijk buitenbeentjes; aangezien het Rijk het openhouden van de (vaar)geul ten zuidwesten van Zoutkamp niet tot zijn taken rekende, moest het waterschap hierin voorzien. De bestekken aangenomen door P. Volder te Zaandam betreffende gronden heiwerk, S. Bakker te Kollum betreffende omkading van de bergboezem en W.A. van Zuilen te Groningen betreffende werken te Lammerburen zijn ten gevolge van meerwerk aanzienlijk duurder uitgevallen dan begroot.

14

Zie notulen 10 augustus 1920. Zie inv. nr. 1.


19

Voor het beproeven van de pompen en motoren werd de waterstand in de bergboezem in het begin van maart 1920 verhoogd. De betonbuis van het noordelijke gemaal kon de druk niet aan en bezweek, waarna de boezemkade ter plaatse doorbrak en het land van twee ingelanden werd overstroomd. Het door de dijkbreuk ontstane geschil tussen de aannemer W.A. van Zuilen en het waterschap is beslecht door een commissie van scheidslieden, die na diepgaand onderzoek tot de conclusie kwam dat beide partijen nalatigheid kon worden verweten inzake de kwaliteit van de betonbuizen van beide gemaaltjes enerzijds en het rapporteren van de schade aan de buis van het noordelijke gemaal anderzijds; voor het waterschap betekende dit dat het voor tweederde deel van de kosten opdraaide.

II.3 Gemaal De Waterwolf II.3.1 Instelling en bouw De uitwerking van de bouwplannen is onder leiding van de hoofdingenieur J. de Jong ter hand genomen, en na diens overlijden in december 1914 afgemaakt door L.H.S. Breukel, hoofdopzichter in algemene dienst van de provincie Groningen. Daarbij is als bouwplaats van het gemaal een landtong nabij Lammerburen gekozen, waardoor in het westelijk einde van het Reitdiep een bergboezem voor de tijdelijke opslag van uitgemalen water kon worden aangelegd. De verdere voorbereidingen vergden door de omvang en de ingewikkeldheid van het project veel tijd. Ten behoeve van de werken is in de gemeenten Oldehove, Leens en Ulrum ruim 48 hectare land onteigend. Bij schrijven van 21 augustus 1916 deelde de Minister van Waterstaat aan G.S. Groningen mee dat hij bereid was in de kosten, toen op Hfl. 1.33.000,- geraamd, 40 % tot een maximum van Hfl. 34.000,- bij te dragen. In mei 1918 heeft het bestuur van het waterschap Electra definitief opdracht aan Provinciale Waterstaat van de provincie Groningen verstrekt om de directie van de werken te voeren. Daarna zijn de werken in gedeelten aanbesteed en uitgevoerd. Het gemaal is ten oosten van de oorspronkelijke uitmonding van de Kommerzijlsterrijte in het Reitdiep in een bouwput gebouwd. Op 5 november 1920 door H.M. Koningin Wilhelmina officieel in gebruik gesteld. Aanvankelijk wordt het gemaal in de notulen niet met een aparte naam aangeduid. Op de gedenkpenning, die vlak vóór de officiële opening in 1920 in grote haast is geslagen, staat de naam ‘De Waterwolf’ Het gemaal De Waterwolf, de ten noorden ervan gelegen sluis en de ophaalbrug over de sluis zijn als monument aangewezen. De sluis is in 2000 overgedragen aan de provincie Groningen, de brug in 1995 aan de gemeente De Marne.1 15 Het Ir. D.F. Woudagemaal te Lemmer is als stoomgemaal in dezelfde jaren als het gemaal De Waterwolf gebouwd en vormt de tegenhanger van De Waterwolf. Het Ir. D.F. Woudagemaal is voor rekening van de provincie Friesland gebouwd en staat eveneens op de monumentenlijst.

Inleiding

20

II.3.2 Waterbouwkundig Het gebouw is opgetrokken in een ambachtelijk-traditionele stijl. Het gemaal is oorspronkelijk uitgerust met drie pompen. In 1928 zijn met het oog op de uitbreiding van de bemalingcapaciteit drie stroken van de kade van de bergboezem verhoogd. De Machinefabriek Gebr. Stork & Co. heeft in 1929 een vierde pomp van dezelfde grootte en capaciteit als de eerste drie pompen geïnstalleerd.16 Alle pompen hebben een waterverzet van ongeveer 1.000 m3 per minuut. Ze zijn gebouwd door de machinefabriek Gebroeders Stork & Co N.V. te Hengelo. De elektrische aandrijving van de pompen is in 1946 vervangen door een dieselelektrische aandrijving; vanaf 1975/1978 worden de pompen door dieselmotoren aangedreven. In 1966 is aan de instroomzijde van het gemaal een houten kroosbrug met stalen krooshek en een krooshekreinigingsinstallatie gebouwd. In 1998 zijn ter vergroting van de capaciteit van het gemaal twee pompen, voorzien van elektrische aandrijving, en met een gezamenlijk waterverzet van 500 m3 per minuut, onder de vloer van de pompenhal aangebracht. II.3.3 Bouwkundig Behalve het gemaal en de schutsluis in het Reitdiep zijn bij Lammerburen woningen voor het personeel gebouwd. De bergboezem, bestaande uit het water van het Reitdiep tussen het gemaal en de provinciale sluis te Zoutkamp, is van een hoge omkading voorzien. Ten behoeve van voordien vrij afstromende gronden ten noorden en ten zuiden van de bergboezem zijn twee kleine gemalen gebouwd, en te Zoutkamp zijn de werkterreinen van Rijkswaterstaat opgehoogd. In 1946 is het gemaal grondig (inwendig) verbouwd. Er is een portiekgebouwtje aan de zuidzijde aangebouwd naar ontwerp van Reitsema en Nienhuis, architecten te Leens. In het ketelhuis is een kantoortje en een schakelruimte ingericht ten behoeve van de twee nieuw geplaatste dieselgeneratoren in de pompenhal. Bij deze werkzaamheden zijn de vensters in de zuidgevel gewijzigd. In het interieur vallen de fraaie decoratieve randen van de gemetselde lambrisering op. De bronzen plaquette van R.P. Dojes, de eerste voorzitter van het waterschap, is van de hand van de Groninger beeldhouwer Willem Valk (1939). De maquette van het gemaal is in 1948 door machinefabriek Stork vervaardigd. In 1977 is de schakelruimte geheel vernieuwd en is ten westen daarvan een schaftlokaal ingericht; de dieselgeneratoren zijn verwijderd. De brug over de stroomkokers, gelegen in de Teenstraweg, is in 1987 vernieuwd. Aan de buitenkant van het gebouw zijn in de noordelijke gevel twee bijzondere gevelstenen ingemetseld. De linker steen bevat een quasi-wapen van het waterschap Electra en het wapen van Hunsingo, alsmede de tekst: ‘De Waterwolf, verlaging van den 16 Bestek 1/1928, verhoging van drie gedeelten kaden langs de bergboezem, 1928. Aangenomen door J. Hillenga te Woldendorp voor Hfl. 24.37,-. Meerwerk Hfl. .30,-. Bestek 1/1927, horizontale schroefpomp met tandwieltransmissie. Aangenomen door Machinefabriek Gebr. Stork & Co te Hengelo voor Hfl. 8.000,-. Zie inv. nrs. 197-201.


21

waterstand brengt meerder koren in het land’. De rechter steen bevat het wapen van Westerkwartier (voorheen het Aduarderzijlvest) en een quasi-wapen van het waterschap Reitdiep, alsmede de tekst: ‘In de jaren 1918-1919 met rijkssteun gesticht door het waterschap Electra onder het bestuur van voorzitter R.P. Dojes, secretaris L. Koster, A.M. (lees: A.K.) Schuiringa, A. Torringa, J.M. Hopma en J. Bolt Jzn. In 1919 is geprobeerd het waterschap Reitdiep een wapen ‘aan te smeren’, om vervolgens een wapen voor Electra te kunnen ontwerpen. In de serie Uitgaande stukken van het waterschap Electra liggen twee getypte concept-adressen aan H.M. Koningin Wilhelmina, met potlood gedateerd op 21 november 1919, met verzoek om òf een wapen ‘voorstellende de godin Ceres, staande aan den oever van bebouwde akkers en Neptunus terugwijzende, aldus de wordingsgeschiedenis van het waterschapsgebied in beeld brengende’, òf een wapen ‘ingedeeld in vier kwartieren, waarvan het eerste diagonaalsgewijze gedeeld, in den eenen driehoek een electromotor en in de andere een bliksemschicht tot aanduiding van de electrische bemaling, in de drie overige kwartieren de hoofdzaken van de wapens achtereenvolgens van Hunsingo, Westerkwartier en Reitdiep’ te verlenen.17 Hiervan is niets terechtgekomen, het waterschap Reitdiep heeft geen wapen gehad, en het waterschap Electra heeft pas in 1969 een wapen gekregen.

II.4 Gemaal H.D. Louwes In verband met de afsluiting van de Lauwerszee is tussen 1963 en 1965 onderzoek uitgevoerd betreffende de afvoer van water en de waterstanden in het werkgebied van het waterschap Electra. Op grond van de uitkomsten van dat onderzoek is besloten een tweede gemaal aan het Hunsingokanaal ten noorden van Zoutkamp te bouwen. Dit gemaal is bij de officiële ingebruikstelling in september 1973 ‘H.D. Louwes’ gedoopt. De subsidiëring door het Rijk van de bouw van het gemaal zelf en de bijkomende werken kwam door de kosten van de werken van de afsluiting van de Lauwerszee moeizaam op gang. Bovendien was de verstandhouding tussen de provincie en het waterschap danig bekoeld door het besluit het waterschap Electra op te laten draaien voor de voor de provincie blijvende kosten van de afsluiting van de Lauwerszee ter grootte van ruim tien miljoen gulden. Ondanks deze ongunstige voorwaarden heeft het waterschap de plannen doorgezet en de beoogde werken uit laten voeren. Bij de werken die tengevolge van de indijking voor rekening van het Rijk moesten worden uitgevoerd behoorde het maken van een binnenhoofd met beweegbare waterkering in het Hunsingokanaal op enige afstand achter de Hunsingosluis (november 1962). In 1967 heeft het waterschap een overeenkomst met het Rijk

17

Zie inv. nr. 12.

Inleiding

22

gesloten betreffende de bouw van een keersluis naast het te bouwen gemaal voor rekening van het Rijk. De subsidiëring van dit werk verliep stroef. De beperkte doorvaartruimte van de keersluis noopte het waterschap tot het maken van een zwaaikom voor de Zoutkamper schepen; tot in 1979 heeft het waterschap geprobeerd een aanvullende subsidie van het Rijk voor het laatste werk los te krijgen. Tegen de wens van het bestuur zijn beheer en onderhoud van de keersluis aan het waterschap Electra toegedeeld.

II.5 Tweespalt tussen provincie Groningen en het waterschap Electra Een langdurig conflict tussen het waterschap en de provincie Groningen c.q. het Provinciaal Elektriciteit Bedrijf over de eenzijdige verhoging van de tarieven voor de levering van elektriciteit heeft de goede verstandhouding met de provincie zodanig verstoord, dat het waterschap ruim voor het aflopen van de overeenkomst op 31 december 1943 maatregelen heeft genomen op andere wijze in de stroomlevering van zijn gemalen te voorzien.18 In 1939 namen de plannen voor de bouw van een eigen stroomopwekkingbedrijf, onder te brengen in het gebouw van De Waterwolf, vaste vorm aan. Bij de in april 1940 gehouden inschrijving voor de levering van twee dieselmotoren, een opslagtank en een schakelinrichting werd nog uitgegaan van een inpandige verbouwing. In verband met de bijzondere omstandigheden (de dreigende oorlog, gevolgd door de Duitse inval en de Duitse bezetting) kon het bestuur pas op 25 juni 1940 besluiten tot het stichten van een eigen bedrijf. Aan de NV Machinefabriek Gebr. Stork & Co, die de laagste aanbieding had gedaan, werd de levering van de motoren enz. gegund. Vervolgens ontving NV Heemaf te Hengelo de opdracht tot levering van de schakelinstallatie; daarbij was bedongen dat de levering uiterlijk op 1 juli 1942 zou plaatsvinden. Het voor de werkzaamheden benodigde bestek met tekeningen was ontworpen door architectenbureau Reitsema en Nienhuis te Leens (november 1940). Hoewel het provinciaal bestuur in november en december 1940 vergunningen aan het waterschap verleende voor het stichten van een eigen installatie, deelden G.S. op 5 december 1940 mee dat zij geen medewerking konden verlenen aan de afbraak van het provisorium ‘daar wij het in de gegeven omstandigheden niet verantwoord achten afstand te doen van een ‘… in behoorlijken staat verkeerend reserve-vermogen, dat voor een belangrijk gedeelte van onze provincie en ook voor uw waterschap zelf van beteekenis is’. De juist aangekondigde beperking van de distributie van dieselolie voor waterschappen woog zwaar mee in dit besluit.

18

Zie inv. nrs. 202-210.


23

Het waterschap liet zich niet uit het veld slaan, maar diende een verzoek in voor de bouw van een afzonderlijk bijgebouw, waarvoor Reitsema en Nienhuis een nieuw bestek maakten (december 1940). Nu moest het waterschap opnieuw vergunningen aanvragen. De afwijzende beschikking van de algemeen gemachtigde voor de wederopbouw in februari 1941 was de doodsteek voor de uitvoering van het tweede plan. Met het oog op de naderende einddatum van de stroomleveringsovereenkomst met de provincie moest het waterschap nogmaals omzien naar een alternatieve oplossing; met enig passen en meten kon toch nog ruimte worden gevonden in het bestaande gebouw. De dieselgeneratoren en de bijbehorende elektrische installatie, die in de nazomer van 1942 naar Groningen werden verscheept, konden door de omstandigheden niet meer worden geïnstalleerd en moesten in het gemaal worden opgeslagen. Het waterschap moest noodgedwongen een tijdelijke overeenkomst met het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf aangaan. Na het einde van de oorlog in 1945 is het provisorium afgebroken. In 1946 is het ketelhuis inwendig verbouwd en met een portiek, opnieuw naar ontwerp van de architecten Reitsema en Nienhuis, uitgebreid. In deze ruimte is de schakelinrichting, geleverd door Heemaf, aangebracht. De twee dieselgeneratoren zijn in het gedeelte van de pompenhal opgesteld, die gereserveerd was voor een vijfde pomp. Na de inbouw van dieselmotoren, die de pompen rechtstreeks aandrijven, in de tweede helft van de jaren zeventig, zijn de dieselgeneratoren afgebroken en zijn in het vooreind van het gebouw voorzieningen voor het personeel aangebracht.

III Geschiedenis van het archief III.1 Registratuur en berging van het archief Na het begin van mijn werkzaamheden bij het waterschap Hunsingo, in 1973, kwam ik al gauw in aanraking met het archief van het waterschap Electra, waarbij in eerste instantie de ongelukkige bewaring van de correspondentie mijn belangstelling trok. Het archief was door secretaris-boekhouder L. Koster naar het voorbeeld van dat van Westerkwartier gevormd. Dat is min of meer zo gebleven tot omstreeks 1972, toen het waterschap Electra is gaan meeliften met de archiefvorming volgens de registratuur voor de waterschappen.

Inleiding

24

III.2 Voorgaande bewerkingsmomenten Gedurende de bewerking zijn er geen sporen aangetroffen van voorgaande bewerkingsmomenten ten aanzien van het archief van het waterschap Electra.

IV Verantwoording van de inventarisatie IV.1 Algemeen Op 21 augustus 1974 heeft het bestuur van het waterschap Electra mij opgedragen het archief te ordenen. In 1974 en 1976 heb ik de technische tekeningen van de bouw van het gemaal De Waterwolf en bijkomende werken, die enige jaren tevoren door provinciale waterstaat aan het waterschap waren overgedragen, toegankelijk gemaakt; met latere aanvullingen heb ik deze verzameling in 2006 opnieuw bewerkt en verpakt. Hoewel ik na 1976 bij tijd en wijle aan het archief heb gewerkt, heb ik pas in de herfst van 2007 tijd vrij kunnen maken voor een definitieve bewerking. Bij het ineenzetten van de inventaris, dat wil zeggen het toedelen van (soorten van) stukken aan bepaalde afdelingen en rubrieken, heb ik grotendeels de opzet van de in de provincie Zuid-Holland ontwikkelde systematiek voor (oudere) waterschapsarchieven gevolgd. In tegenstelling tot de boezemwaterschappen Westerkwartier en Hunsingo beheerde het waterschap Electra een zeer klein aantal objecten. Ik heb voor de indeling van stukken die op het gemaal De Waterwolf cum annexis betrekking hebben, (tijds) clusters gemaakt en de overige stukken per rubriek of onderwerp in één cluster samengebracht. In het Aanhangsel zijn nog enige gedrukte stukken met gegevens betreffende de werken van het waterschap Electra, dubbelen van enige vrij recente rapporten en onderhouds- en bedieningsvoorschriften bijeengebracht. De Verzameling technische tekeningen is nogmaals bewerkt en hernummerd; de tekeningen worden bewaard in 42 rollen en twee grote portefeuilles.


2

IV.2 Vernietiging van archiefbescheiden Bij de selectie ter vernietiging is gebruik gemaakt van een tweetal selectiemiddelen die van toepassing zijn op de waterschapsarchieven.19 Na overweging en heroverweging, dus letterlijk na lang beraad, heb ik uiteindelijk de door de eerste secretaris samengestelde banden met ingekomen stukken en minuten van uitgaande stukken uit elkaar genomen en de daarin aangetroffen stukken van geen belang vernietigd. De minuten, geschreven op rijstpapier, waren ondanks de donkere bergplaats voor een deel al niet meer leesbaar. Bij de registers met waterstanden en bemalingsgegevens lagen stapels losse kaartjes (per dag en per week) en tabellen (per week) van juni 1938 tot november 1943, die niet in de gebruikelijke registers waren verwerkt. Ik heb dat in 1974 alsnog gedaan, waarna het losse goed is vernietigd. Wanneer in de herfst van 2007 weer wordt gestart met de bewerking van het archief van het waterschap Electra omvat het archief 71 archiefdozen (ca. 9 m.). Dit is los van de verzameling tekeningen en de financiële hulpadministratie vanaf ca. 1975. Na selectie ter vernietiging en bewerking zijn er 42 archiefdozen overgebleven en de technische tekeningen zijn geborgen in 43 rollen en 2 grote portefeuilles. Het vernietigingspercentage kunnen we echter niet exact vaststellen daar de omvang vóór de bewerking niet bekend is. Nemen we de herfst 2007 als uitgangspunt dan bedraagt het vernietigingspercentage ca. 40 %, maar dat is exclusief de financiële hulpadministratie.

V Aanwijzingen voor de gebruiker V.1 Onderzoek doen in het archief Het doen van onderzoek in het archief van het waterschap Electra is mogelijk met deze klassieke archiefinventaris. Deze klassieke archiefinventaris is aangevuld met een serie bijlagen welke gebruikt kunnen worden ter raadpleging c.q. verduidelijking van de archiefbescheiden. In Bijlage I is een overzicht van de bestuursleden en (gewezen) personeelsleden van het waterschap Electra uit de periode 1916-2007 opgenomen.

19 Lijst van voor vernietiging in aanmerking komende bescheiden uit de archieven van de organen van waterschappen dagtekenende van ná 1850, Staatscourant 1981, nr. 181 en de Lijst van voor vernietiging/ bewaring in aanmerking komende archiefbescheiden van waterschappen van na 1935, Staatscourant 1993, nr. 69 d.d. 8 april 1994.

Inleiding

26

In Bijlage II is een kort overzicht opgenomen van de reglementen en -wijzigingen van het waterschap Electra, in de periode 1913-1994. Bijlage III geeft een korte historische uitwijding inzake het besluitproces inzake de uitbreiding van de bergingscapaciteit (zie 2.5.11). De Bijlagen IV en V geven nadere tekst en uitleg bij een serie afzonderlijke inventarisnummers, resp.: 111 en 217. Indien mogelijk zijn er binnen de inventaris onderlinge verwijzingen naar stukken gemaakt. Verwijzingen naar andere archieven zijn indien mogelijk ook gemaakt. De toevoeging van NB’s beoogt aanvullende informatie te geven, die in het betreffende nummer meestal niet aanwezig is. De gebruiker wordt er voorts op geattendeerd dat, waar naar provinciale bladen wordt verwezen, deze gemakkelijk kunnen worden geraadpleegd in de verzameling Provinciale Bladen van de provincie Groningen, die aanwezig is in de bibliotheek van het waterschap.

V.2 Citeerwijze Bij het citeren in annotaties en een verantwoording dient deze archiefinventaris en de beschreven archivalia de eerste maal volledig en zonder afkortingen vermeld te worden. Daarna kan worden volstaan met een verkorte annotatie. De toegang op het archief van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998), zijnde deze archiefinventaris, kan op de volgende manier worden geciteerd: Hempenius, A.L., Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) 19131994 (1998). Laurentius Archief & Geschiedenis VI en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II (Groningen 2009). Bij een volgende verwijzing kan gebruik worden gemaakt van een verkorte verwijzing, zijnde: Hempenius, Inventaris archief waterschap Electra 1913-1994, xx.20 De archiefonderzoeker kan de afzonderlijke archiefbescheiden van het archief van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998) op de volgende manier citeren in zijn/ haar onderzoek: Waterschap Noorderzijlvest, Archief waterschap Electra 1913-1994, inventaris nummer xx.21 Bij een volgende verwijzing kan gebruik worden gemaakt van een verkorte verwijzing, zijnde: Wp Noorderzijlvest, Archief Wp Electra, inv. nr. xx.22

20 21 22

De ‘xx’ staat voor een bladzijdennummer. De ‘xx’ staat voor een inventarisnummer. De ‘xx’ staat voor een inventarisnummer.


27

Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998) 1 Stukken van algemene aard 1.1 Notulen en correspondentie 1-3

Notulen van de vergaderingen van het bestuur, oktober 191- februari 1962. 3 delen 1

2

3 4-9

Notulen van de vergaderingen van het bestuur, 1962-1994. 4 6 7 8 9

10-11

6 omslagen

1962-1966. 1967-1970. 1971-1974. 197-1979. 1980-1988. 1989-1994.

Ingekomen stukken, 191-1940. 10 11

12

6 oktober 191 - 27 september 1929. NB Tussen p. 56 en 57 is ingeplakt: Nota betreffende de wijze van voorziening in de door het gemaal ‘Electra’ benoodigde electrische drijfkracht, d.d. 16 december 1918. Een viertal notulen op losse bladen is (los) ingevoegd. 22 oktober 1929 - 2 oktober 1949. NB In de notulen van 30 oktober 1934 is de tekst van de afgekondigde keur ingeplakt. 29 november 1949 - 27 februari 1962.

2 omslagen

191-1920. 1921-1940, 194.

Minuten van uitgaande stukken, 1916-1941.

1 omslag

Inventaris

28

2 Stukken van bijzondere aard 2.1 Bestuursinrichting 2.1.1 Algemeen reglement en reglementering 13

Algemeen reglement voor de waterschappen in de provincie Groningen, 1933-1990. 1 omslag

14

Reglement voor het waterschap Electra, reglementswijzigingen en correspondentie terzake, 1913-1988. 1 omslag

1

Stukken betreffende de oprichting van een interprovinciaal waterschap (Noorderzijlvest) en de opheffing van het waterschap Electra, 1988-1994. 1 omslag

16

Rapport van de werkgroep Bestuurlijke Organisatie Lauwersmeerstroomgebied (BOLS), 1990. 1 stuk

17

Luctimur et emergimus. Enkele beschouwingen over Integraal waterbeheer voor de waterschappen Electra, Hunsingo, Noordenveld en Westerkwartier. Scriptie van mrs. J.B. Oostenbrink en R.J. Roelofs in het kader van de Aantekening Waterstaats- en waterschapsrecht, 1990. 1 stuk

18

Beschouwing over de Notitie Gedachtenontwikkeling bestuurlijke organisatie van de waterstaatszorg in de provincie Drenthe toegespitst op de organisatie van het waterschapsbestel. Opgesteld door prof. mr. J.J.I. Verburg, hoogleraar waterstaats- en waterschapsrecht te Utrecht, op verzoek van de waterschappen De Veenmarken en Reiderzijlvest, 1990. 1 stuk NB Archief waterschap Noordenveld, inv. nrs. 73-74. De opneming van De Veenmarken en Reiderzijlvest in het waterschap Dollardzijlvest (Staatsblad 1991, 579) heeft de weg vrijgemaakt voor de oprichting van andere interprovinciale waterschappen met delen van Drenthe.


29

2.1.2 Wapen 19 Stukken betreffende de verlening van een wapen aan het waterschap, (1919) 1969. Hierbij: Het Lied van de waterwolf, gedicht van J.M. Gaaikema, 1964. 1 omslag NB Het wapen is verleend bij K.B. van 18 september 1969 nr. 11. Het wapendiploma hangt buiten de archiefbewaarplaats. 2.1.3 Bestuur 20 Brieven van de besturen van Westerkwartier, Reitdiep en Hunsingo houdende aanwijzing of benoeming van bestuursleden van Electra, 1926-1993. 1 omslag 21

Stukken betreffende de vaststelling van 1° reis- en verblijfkosten en presentiegelden voor leden van het bestuur, 2° de jaarwedde van de voorzitter, 3° een uitkerings- en pensioen-verordening voor voorzitters van waterschappen in Groningen, 1946-1994. 1 omslag

22

Reglement van orde voor de vergaderingen van het bestuur, 1918.

23

Verslag van een excursie van het waterschapsbestuur naar het Entwässerungsverband Norden (Oost-Friesland) e.a., 197. 1 stuk

1 stuk

2.2 Hulpmiddelen voor de uitvoering van de taken 2.2.1 Personeel 24 Stukken betreffende benoeming, ontslag, afscheid, toelagen, emolumenten en vergoedingen enz. van het personeel, 191-1994. 1 omslag 2

Besluiten van de Commissaris der provincie Groningen en G.S. tot vaststelling van de jaarwedde en andere toelagen en uitkeringen van de secretaris-boekhouder, 1944-196. 1 omslag

26

Besluiten van het bestuur tot vaststelling van rechtspositieregelingen voor het personeel, 198-1990. 1 omslag

27

Stukken betreffende de functiewaardering van het personeel, 1986-1990. 1 omslag

Inventaris

30

28

Instructie voor de secretaris-boekhouder, 1916.

1 stuk

29

Instructies voor de sluismeester-brugwachter te Lammerburen, 1920, 1934. 2 stukken

30

Instructies voor de bouwkundig ambtenaar respectievelijk de waterbouwkundige van het waterschap, 1922, 1934. 2 stukken

31

Instructies voor de bedienaar, de chef-bedienaar en de machinist van het gemaal te Lammerburen, 1927, 1934, 198. 3 stukken

32

Kindertoeslagverordening, 1944, 1948, en verordening tot regeling van het verhaal van bijdragen ingevolge de Pensioenwet voor het personeel, 192. 3 stukken

2.2.2 Archief 33 Besluiten 1° houdende regeling van de zorg voor de archiefbescheiden, 2° tot aanwijzing als archiefbewaarplaats die van het waterschap Hunsingo, 1977, en 3° tot vaststelling van een verordening passieve openbaarheid van bestuur, 1982. 3 stukken 34

Overzicht van de schema’s waarnaar het archief van het waterschap is opgeborgen, ca. 1988. 2 stukken

2.2.3 Financiën 2.2.3.1 Inning van bijdragen van de Drentse waterschappen & betaling van bijdragen voor de afsluiting van de Lauwerszee 3 Stukken betreffende pogingen van het waterschap Electra van de Drentse gronden, die via het waterschap Westerkwartier op Electra’s boezem afwateren, een (evenredige) bijdrage in de bemalingskosten te ontvangen, 1938, 1946-1964, 1968. 1 omslag 36

Mededeling van G.S. Groningen betreffende de gevraagde bijdragen [van de provincies Friesland, Groningen en Drenthe] in de kosten van de Lauwerszee-afsluiting, december 1961. 1 stuk NB Op blz. 12 wordt gesteld dat het aandeel ten laste van de provincie Groningen ‘wegens besparing op nieuwe bemalingsinvesteringen’ door het waterschap Electra moet worden gedragen.

37-38

Stukken betreffende 1° de door het waterschap aan de provincie Groningen te betalen bijdrage in de kosten van de afsluiting van de Lauwerszee; 2° de


31

verrekening van het waterschap met de betrokken Groninger en Drentse waterschappen; en 3° de reglementswijzigingen en de opheffing van de kleine Drentse waterschappen, 1961-1986. 2 pakken 2.2.3.2 Diverse financiële zaken 39 Brief van de secretaris van het waterschap Westerkwartier houdende mededeling van het beëindigen van de afwatering van het waterschap Het Oosterland op de boezem van Westerkwartier en indirect op die van Electra, 191. 1 stuk 40

Declaratie van het waterschap voor de afdeling Defensieschade (Departement van Financiën) wegens uitgaven verband houdend met de militaire inundatie in april-mei 1940, 1942. 1 stuk

41

Besluit van de algemeen gemachtigde voor de oorlogs- en defensieschaden tot toekenning van een vergoeding van de kosten van opruiming en vernieuwing van de ophaalbrug over de schutsluis te Lammerburen, die op 10 mei 1940 was opgeblazen, 1944. 1 stuk

42

Stukken betreffende de ontpoldering van de wijken Selwerd en De Paddepoel in de gemeente Groningen, waarbij afkoopsommen voor de waterschappen Hunsingo en Electra zijn vastgesteld, 1970-1973 (1988). 1 omslag NB De ontpoldering is in 1989 teruggedraaid.

2.3 Eigendommen en rechten 2.3.1 Aankoop en verkoop van (gedeelten van) percelen 43 Stukken betreffende onteigening en aankoop van gronden ten behoeve van het maken van een bergboezem, 1917-1920. 1 omslag NB Voorin: gekleurde kaart van de betrokken eigenaren en percelen. 44

Aanbiedingsbrieven aan eigenaren en beklemde meiers voor de aankoop van gronden benodigd voor de werken van het waterschap, 1917. 1 omslag

4

Bewijzen van eigendom voor het waterschap van gronden in de gemeente Oldehove, 1918, 1919. 1 omslag

46

Bewijzen van eigendom voor het waterschap van gronden in de gemeenten Ulrum en Leens, 1919. 1 omslag Inventaris

32

47

Onderhandse akte van transport door de provincie Groningen aan het waterschap Electra van de eigendom, beheer en onderhoud van twee gedeelten van het Reitdiep nabij Zoutkamp, deel uitmakende van het perceel Oldehove A 287, 1920. 1 stuk

48

Tekeningen van de waterschapseigendommen, 1934. NB In kleur in: Verzameling tekeningen nr. T 42.

49

Bewijs van eigendom voor het waterschap van ongeveer een are van het perceel Leens G 1044 uitmakende een gedeelte van de Electraweg c.a., 1962. 1 stuk

0

Bewijzen van eigendom voor het waterschap van gedeelten van drie percelen aan de zuidzijde van het Hunsingokanaal te Zoutkamp (ten behoeve van de bouw van een gemaal), 1969, 1970. 2 stukken

1

Bewijzen van eigendom van enige stroken grond en water aan en in het Hunsingokanaal te Zoutkamp ten behoeve van de bouw van een keersluis, 1969. 2 stukken

2

Stukken betreffende de aankoop van gronden voor de inrichting van een waterbergingsgebied (‘bergboezem’) bij het Lettelberterdiep in de gemeente Leek, 1991 en 1994. 1 omslag NB De gronden zijn in 1995 door het waterschap Noorderzijlvest aangekocht. NB Zie Bijlage III voor een klein onderzoek het besluitvormingsproces van het bestuur van het waterschap Electra naar de uitbreiding van het waterbergingsgebied.

3

Besluit van het waterschapsbestuur tot verkoop aan de provincie Groningen van ca. 34 m² van het kadastraal bekend gemeente Oldehove, sectie D, nr. 420, waarop een transformatorstation is gebouwd, 1937. 1 stuk

4

Besluit van het waterschapsbestuur tot verkoop van een gedeelte dijk ten westen van de Teenstraweg aan de gemeente Oldehove ten behoeve van het aan te leggen recreatieterrein, 197. 1 stuk

1 omslag

2.3.2 Aankoop van de weg van Aalsum naar de Nieuwe Eewer c.a. Akte van transport van de eigendom, het beheer en het onderhoud van de kunstweg van Aalsum naar de Nieuwe Eewer door het waterschap Aalsum-de Nieuwe Eewer aan het waterschap Electra, 1926, met de aankomsttitels, 1920 en 1922. 1 omslag


33

2.3.3 Erfdienstbaarheid van weg 6 Akte van vestiging van erfdienstbaarheid van weg langs de noordzijde van het Reitdiep over de opslagplaats aldaar en over een door het waterschap aan te leggen verharde reed naar de openbare weg ten behoeve van de landerijen van A.E. Noordhuis te Eenrum, 1938. 1 stuk 2.3.4 Verpachting boezemkaden 7 Akten van overeenkomst tussen het waterschap en ingelanden betreffende de verpachting van diverse percelen van de boezemkaden langs het Reitdiep en een perceel groenland ten zuiden van het gemaal, 1934-1969. 1 omslag 8

Stukken betreffende een geschil over de verpachting van een gedeelte van de boezemkade op de rechter oever van het Reitdiep tussen het waterschap en de NV Landexploitatie (eigenaar van de ‘Bankplaats’) te Vliedorp, 19681972. 1 omslag NB De procedure voor de pachtkamer te Groningen is eind 1971 geroyeerd na het tekenen van een overeenkomst, waarbij is vastgelegd dat de NV het recht van eerste koop van de kade heeft.

9

Akten van overeenkomst betreffende de verpachting van gedeelten van de boezemkaden, 1972-1993. 1 omslag

2.3.5 Erfpacht 60 Stukken betreffende het gebruik door de gemeente Oldehove [vanaf 1990: Zuidhorn] van het groenland binnen de afgesneden arm van de Kommerzijlsterrijte en de Teenstraweg te Lammerburen als bad- en zweminrichting, later recreatieterrein, 1946, 199-1991 (1994), en akten van uitgifte in erfpacht van twee percelen aldaar door het waterschap Electra aan de gemeente Oldehove, 1966 en 1979. 1 omslag NB In 1996 is de erfpacht gesplitst; de erfpacht loopt op 31 oktober 2040 af (archief waterschap Noorderzijlvest). 2.3.6 Verhuur en bruikgeving 61 Akten van verhuur van een van de brugwachterswoningen te Lammerburen door het waterschap aan de stichting Recreatieoord Electra, 1977, en door het waterschap aan M. van der Kooi, 1981. 2 stukken NB De woning is vanaf 1977 bewoond door M. van der Kooi; zijn echtgenote, mevr. J. van der Kooi-Bos, is t/m 1993 brugwachter geweest.

Inventaris

34

62

Brief van het waterschap aan het recreatieoord Electra houdende toestemming tot het om niet gebruiken van het noordelijke gedeelte van kadastraal bekend gemeente Oldehove, sectie D, nr. 420, tegen de loswal bij de samenkomst van de Kommerzijlsterrijte en het Reitdiep, 1991. 1 stuk

2.3.7 Pacht & verpachting van jachtrecht en rietgewas 63 Akten van overeenkomst tussen 1° de provincie Groningen en het waterschap betreffende de jacht op de bergboezem van Electra (eigendom van de provincie), (1948) 193-197; 2° het waterschap en de provincie betreffende de (ver)huur van het jachtrecht op de boezemkaden, 1983-199; en stukken betreffende de pacht van het rietgewas in de bergboezem, 1937, 1948, 1966, 1967. 1 omslag NB De jacht op de boezem was met het oog op de instandhouding van de rietboord tot 1959 voorbehouden aan bestuursleden van het waterschap.

2.4 Financiële aangelegenheden 2.4.1 Geldleningen 64 Stukken betreffende geldleningen ten behoeve van de uitvoering van werken, 1918-1972. 1 omslag 6

Schuldbekentenissen van het provinciaal bestuur van door het waterschap Electra tijdelijk aan de provincie geleende gelden, 1919. 2 stukken

2.4.2 Financiële boekhouding 66-77 Begrotingen, 1917/1918-1994. 66 67 68 69 70 71 72 73 74 7 76 77

1917/1918-1923/1924. 1924/192-1934/193. 193/1936-194/1946. 1946/1947-199/1960. 1960/1961-1968. 1969-1973. 1974-1977. 1978-1980. 1981-1983. 1984-1987. 1988-1991. 1992-1994.


12 omslagen

3

78

Besluiten tot 1° betaling uit de post voor onvoorziene uitgaven, 2° af- en overschrijving van en op posten der begroting en 3° wijziging van de begroting, 1918-1971. 1 omslag

79-80

Besluiten tot wijziging van de begroting, 1972-1994. 79 80

81-93

94-96

13 omslagen

1917/1918-1927/1928. 1928/1929-1937/1938. 1938/1939-1948/1949. 1949/190-198/199. 199/1960-196/1966. 1966/1967-1971. 1972-197. 1976-1978. 1979-1981. 1982-1984. 198-1987. 1988-1990. 1991-1993.

Bijlagen bij de rekening, 1918-1972, 1984. 94 9 96

97

1972-1980. 1981-1994.

Rekeningen, 1917/1918-1993. 81 82 83 84 8 86 87 88 89 90 91 92 93

2 omslagen

3 pakken

1918-1926. 1928-1949. 190-1972, 1984.

Registers van de sommen van uitgave, toegestaan op de begroting /registers van betalingsmandaten (grootboek), 1918/1919-1926/1927. 1 omslag

2.5 Uitvoering van de taken 2.5.1 Algemeen 98 Verordening houdende regeling van het toezicht op dijken in de provincie Groningen (Dijksverordening 1929 en Dijkenverordening [der provincie] Groningen), 1929-1981. 1 omslag Inventaris

36

99

Briefwisseling met de provincie Groningen over een beperking van het bevaren van het Reitdiep en het doorvaren van de sluis te Lammerburen door schepen met grotere afmetingen dan toegestaan in het Vaar(wegen) reglement, 1981-198. 1 omslag

100

Verordening op de waterhuishouding in de provincie Groningen, 1991. 1 stuk

101

Beschikking van de staatssecretaris van landbouw, natuurbeheer en visserij ingevolge de Natuurbeschermingswet tot aanwijzing van het Lauwersmeer als beschermd natuurmonument, 1994. 1 stuk

2.5.2 Toezicht, keur, legger van schouwbare voorwerpen 102 Keur of politieverordening op het gebruik en de instandhouding van de aan het toezicht van het waterschap onderworpen werken en voorwerpen en de daarbij beho(o)rende bermslo(o)ten, 1924-1989. 1 omslag 103

Verslag van de schouw door het waterschapsbestuur van de afwatering van het westelijke deel van het Noordenveld en de boezemscheidingen met Friesland, 1947. 1 stuk

104

Bouwstenen voor het vervaardigen van een legger van schouwbare voorwerpen, 1980-1984; met staten van eigendommen, transcripties van akten en aantekeningen, 1920-1998. 1 omslag NB Het opmaken en het bijhouden van een legger is opgenomen in de reglementswijziging van 1984.

10

Ontwerp-legger van schouwbare voorwerpen, 1984.

1 omslag

2.5.3 Vergunningen door het waterschap verleend 106 Vergunningen van het waterschap voor de NV Waterleidingmaatschappij voor de provincie Groningen tot het leggen van buizen door eigendommen van het waterschap, 1966. 2 stukken 107

Vergunningen van het waterschap voor de Maatschappij tot aanleg en exploitatie van Laagspanningsnetten, het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Groningen en het Elektriciteitsbedrijf voor Groningen en Drenthe tot het leggen van kabels door werken van het waterschap, 1926-1983. 1 omslag


37

108

Vergunningen van het waterschap voor het Telefoondistrict Groningen en P.T.T. Telecommunicatie te Groningen tot het leggen van kabels door werken van het waterschap, 19-1988. 1 omslag

109

Vergunningen van het waterschap voor het Gasbedrijf Hunsingo tot het leggen van leidingen door werken van het waterschap, 1970. 2 stukken

110

Vergunning van het waterschap voor de gemeente Oldehove tot het maken van een beschoeiing van gewapend beton vóór de opslagplaats aan de zuidelijke oever van de nieuwe mond van de Kommerzijlsterrijte, 1922 (1980). 1 stuk

111

Vergunningen van het waterschap voor A.T. Noordhuis te Zuurdijk tot 1° het maken van een dam in de bermsloot en het plaatsen van een elektrische pomp op de dam ten behoeve van de bemaling van het achterliggende perceel, en 2° het leggen van een dam met duiker in de sloot langs de opslagplaats aan het Reitdiep, 192. 2 stukken NB Zie Bijlage IV voor een transcriptie van de notulen van de bestuursvergadering d.d. 11 maart 1952 waarin de vergunningen worden behandeld.

112

Vergunningen van het waterschap tot het leggen van dammen met duikers ten behoeve van uitritten naar de Electraweg, 196-1980. 1 omslag

2.5.4 Toezicht op werken van derden 113 Vergunningen van de provincie Groningen voor particulieren tot het maken van een ingraving met noodwaterkering in de oude Reitdiepsdijk, 1931, 1934. 4 stukken 114

Vergunning van de provincie Groningen voor het waterschap Oude Ruigzandsterpolder tot het leggen van een uitwateringsduiker in de westelijke dijk van de Kommerzijlsterrijte, 1940. 1 stuk NB Voorwaarde 1.c.: Het duikersluisje uitmondende in de Lauwers nabij Lauwerzijl moet voldoende worden afgesloten. NB Het aanvragen van de vergunning was het gevolg van een peilverhoging in de Friese boezem als defensiewerk (december 1939). Na de Duitse inval is de duiker ontmanteld en het sluisje bij Lauwerzijl weer opengemaakt. (notulen Oude Ruigzandsterpolder en Electra).

11

Vergunning van de provincie Groningen voor het Elektriciteitsbedrijf voor Groningen en Drenthe tot het bouwen van een koelwatergemaal bij Dorkwerd, 1968. 1 stuk Inventaris

38

NB Uit vrees voor grootschalige verontreiniging van de Electraboezem had het waterschap het Rijksinstituut voor Zuivering van Afvalwater (RIZA) om advies gevraagd. 2.5.5 Beheer en onderhoud van werken 2...1 Algemeen: afwatering en peilbeheer 116 Rapport van de Directie Landaanwinning, Lauwerszeewerken, De afwatering door de afgesloten Lauwerszee (Leeuwarden 1960), 1960. 1 stuk 117

Interim-rapport en tweede interim-rapport inzake de inpolderingsplannen van de Lauwerszee, door de stichting Noord-Groningen aangeboden aan G.S. Groningen, 19. En: Opmerkingen bij de regelingen ten aanzien van het waterschap Electra in verband met de bedijking van de Lauwerszee. Technisch bureau van de unie van waterschapsbonden (TBUW), Haarlem 1962. 3 stukken NB In 1988 ontvangen van K.J. Luitjens, oud-bestuurslid van het waterschap Electra.

118

Rapport van provinciale waterstaat van Groningen, Het belang van het waterschap Electra bij de afsluiting van de Lauwerszee, 196. 1 stuk

119

Rapport van provinciale waterstaat van Groningen, De waterbeheersing in het noordelijk deel van het bemalingsgebied Electra, 1969. 1 stuk

120

Rapport van een werkgroep van vertegenwoordigers van de waterschappen Westerkwartier en Hunsingo, de cultuurtechnische dienst en provinciale waterstaat, Verbetering waterafvoer afwateringsgebied Electra, 1970. 1 stuk

121

Nota van provinciale waterstaat ‘betreffende herziening van de dagelijkse water aan- en afvoerregeling in de verschillende afwateringsgebieden, gelegen in de provincie Groningen’, 1976. 1 stuk

122

Provinciale nota’s Integraal waterbeheer, 1977, en Inzake functie en structuur van de Groningse waterschappen in de toekomst, 1978. 2 stukken

123

Briefwisseling met het provinciaal bestuur betreffende de evaluatie van de wateroverlast in de provincie Groningen in begin maart 1979, 1980. 1 omslag

124

Stukken betreffende de waterhuishouding in Groningen in het algemeen en de reacties van het waterschapsbestuur op de voordracht tot herziening van


39

de verordening op de waterbeheersing in de provincie Groningen in het bijzonder, 1980-1983. 1 omslag 12

Periodieke verslagen van de bemaling e.d., begrotingen van onderhoudswerken van de (water)bouwkundig ambtenaar en de chef-bedienaar van de gemalen, 1922-1993. 1 omslag

126

Briefwisseling tussen het waterschap en het provinciaal bestuur betreffende door de provincie verleende vergunningen tot het bouwen en veranderen van bemalingsinrichtingen van de zogenoemde molenpolders en particuliere gronden, 1924-1960. 1 omslag

127

Briefwisseling met de provincie en de Groninger Maatschappij van Landbouw over het te hoge boezempeil buiten de zomer, (194) 1964-1967. 1 omslag

128

Stukken betreffende het peilbeheer en de waterafvoer te Lauwersoog en Lammerburen, 1971, 1974-1992. 1 omslag

129

Stukken betreffende de (plannen tot) afsluiting van de Lauwerszee in verband met de afwatering van de Electraboezem, 19-196, 1968-1969 (1976). 1 omslag

130

Rapporten en verslagen van onderzoek naar de waterstanden en de afvoeren in het kanalenstelsel van het waterschap in verband met de Lauwerszeewerken [TBUW dossier 996], 1963-196. 1 pak

131

Boezemberekeningen van de waterschappen Electra en Hunsingo [TBUW dossier 1040], 1964. 1 pak

132

Voorstel van TAUW voor en opdracht van het bestuur tot het opstellen van een waterkwantiteitsbeheersplan voor de Electraboezem c.a., 1991. 2 stukken

2...2 Afvoer baggerspecie 133 Akte van overeenkomst tussen de provincie Groningen en de waterschappen Dollardzijlvest, Eemszijlvest, Electra, Gorecht, Hunsingo en Westerkwartier inzake de verdeling van meerkosten ten gevolge van het verwijderen en verwerken van verontreinigde baggerspecie, 1994. 1 stuk

Inventaris

40

2.5.6 Ruilverkaveling 134 Stukken betreffende de ruilverkaveling De Marne, 1971-1986. NB Het waterschap Electra was hier op beperkte schaal bij betrokken.

1 omslag

2.5.7 Gegevens betreffende waterstanden, afvoeren, bemaling en scheepvaart 13 Waterstanden en bemaling in het waterschap Electra, mei-september 1921, juni 1934-februari 1936. 1 omslag 136-140

Waterstanden en bemaling in het waterschap Electra, 1928-1976. omslagen 136 137 138 139 140

141-142

1928-1931, 1933, 193, 1936, 1938. 1939-191. 192-1961. 1962-1971. 1972-1976.

Waterstanden en bemaling in het waterschap Electra, 1977-1989. 2 pakken 141 1977-1982. 142 1983-juli 1989.

143

Waterstanden en draaiuren van het gemaal De Waterwolf, juli 1989september 1993. 1 omslag

144

Waterstanden en draaiuren van het gemaal H.D. Louwes, augustus 1989september 1993. 1 omslag

14

Tabellen van de waterstanden bij de schutsluis te Lammerburen, 1924. 1 omslag

146-148

Verzameling waterstanden en afvoergegevens van de sluis Lauwersoog en van de boezem op verschillende plaatsen in de provincie Groningen, augustus 1969-juni 1991. 3 pakken NB Afkomstig van Provinciale Waterstaat van Groningen. 146 Augustus 1969 - december 1976. 147 Januari 1977 - december 1984. 148 Januari 198 - juni 1991. NB Hierbij: Waterstanden en afstroming in het waterschap Electra, januarioktober 1976.


41

149

Staten van gepasseerde schepen door de sluis te Lammerburen, 1941-1944. 1 omslag

2.5.8 Werken tot opheffing van de nadelen voor de waterbeheersing tengevolge van de bodemdaling door aardgaswinning 10 Akte van overeenkomst tussen de provincie Groningen en de besloten vennootschap Nederlandse Aardolie Maatschappij, gevestigd te ’s-Gravenhage, inzake regeling van de vergoeding van de kosten veroorzaakt door de bodemdaling tengevolge van aardgaswinning, 1983. 1 stuk, afschrift NB Het waterschap Electra is door last en volmacht aan de provincie Groningen partij. 11

Rapport van de NAM. BV aan de inspecteur-generaal der mijnen ‘Bodemdaling als gevolg van aardgasonttrekking in de provincie Groningen; herziene voorspellingen’, 198. 1 stuk NB Het rapport betreft NAM-rapport nr. 11.391.

12

Rapport van de NAM BV ‘Grote waterpassing Groningen 1987’, 1987. 1 stuk

13

Rapporten van de NAM BV ‘Kleine waterpassing Groningen 1988 & 1989’, 1988, 1989. 2 stukken

14

Rapport van de NAM BV aan de inspecteur-generaal der mijnen ‘Bodemdaling door aardgaswinning. Groningen veld en randvelden, statusrapport 1990, prognose tot het jaar 200’ en Rapportage van de vertrouwenscommissie van de provincie Groningen ‘inzake de prognose bodemdaling enz. en de ‘second opinion’ van het Massachusetts Institute of Technology te Boston’, 1990. 2 stukken

1-17

Algemene correspondentie en verslagen van diverse besprekingen betreffende het nemen van maatregelen om de nadelige gevolgen van de bodemdaling tengevolge van aardgaswinning op te heffen, 1974-197, 1979-1990, 1994. 3 omslagen

18-19

Stukken betreffende onderzoek naar de uitbreiding van de bemalingcapaciteit van het gemaal De Waterwolf, 1986-1991. 2 omslagen

160-161

Stukken betreffende de werkzaamheden van de technische werkgroep van het waterschap inzake de bodemdaling, 1981-1986. 2 pakken

Inventaris

42

162

Overzichten van boezemwatergangen of leidingvakken in de waterschappen Hunsingo, Fivelingo, Reitdiep en Westerkwartier, 1982. 1 pak NB Afkomstig van Provinciale Waterstaat van Groningen, afdeling Land- en waterhuishouding.

163

Verslag van het Technisch Adviesbureau van de Unie van Waterschappen ‘eerste fase van het boezemonderzoek in verband met bodemdaling’ [in het waterschap Electra], 1974. 1 stuk

164

Studie van het T.A.U.W. ‘Bodemdaling 1e fase’, in opdracht van de waterschappen Electra en Fivelingo’, 1984. 1 pak

16

Rapport van Tauw Infra Consult b.v. ‘Bodemdaling in het waterschap Electra, een onderzoek naar de waterhuishoudkundige gevolgen’, 1986. 1 stuk

166

Stukken betreffende het onderzoek Waterhuishoudkundige Inrichting Noordwest Groningen [WING] in opdracht van de provincie Groningen en de waterschappen betrokken bij de Electraboezem, 1990-1994. 1 pak

167

Nader onderzoeksrapport ‘Gedeeltelijke afwatering Electraboezem via Noordpolderzijl’, in opdracht van de provincie Groningen en het waterschap Electra [WING], 1993. 1 stuk

168

Rapporten ‘Effectbepaling van tijdelijke maatregelen ter compensatie van bodemdaling in het noord-oostelijk deel van de Electraboezem’, en ‘Effect van uitbreiding van de bemalingscapaciteit van gemaal De Waterwolf na realisering van ‘de tweede schil’’, 1993 en 1994. 2 stukken

169

Rapport Operationeel beheerssysteem voor de Electra - Lauwersmeerboezem, bureaustudie van het Waterloopkundig Laboratorium, 1994. 1 stuk

2.5.9 Afzonderlijke objecten voor de boezemdaling c.a. 170 Brief van de colleges van gecommitteerden uit de hoofdbesturen van de waterschappen Hunsingo en Westerkwartier aan G.S. houdende verzoek een onderzoek in te stellen naar een verbetering van de afstroming van het boezemwater, oktober 1910 (afschrift), en brief van de hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat Groningen aan G.S. houdende het voorstel een krachtig elektrisch gemaal te Zoutkamp te stichten, december 1912, gedrukt. 2 stukken NB Zie Wp NZV, Archief waterschap Hunsingo 1856-1955, inv. nr. 1.336.


43

171

Ontwerpbegroting, tekstbijlagen en tekeningen voor het maken van de boezembemaling van het waterschap Electra, 1916. 1 omslag

172-180

Bestekken van de provincie Groningen voor het maken van de boezembemaling c.a., 1918-1919. 9 stukken NB Een groot deel van de tekeningen is opgenomen in de verzameling technische tekeningen. 172 173 174 17 176 177 178 179

Bestek 10/1918 (1e gedeelte, gronden heiwerk enz.), 1918. Bestek 11/1918 (2e gedeelte, levering van bouwstoffen), 1918. Bestek 12/1918 (3e gedeelte, omkading bergboezem c.a.), 1918. Bestek 14/1918 (4e gedeelte, levering van natuursteen), 1918. Bestek 1/1918 (e gedeelte, pompen en motoren), 1918. Bestek 17/1918 (6e gedeelte, kapspanten en krooshekken), 1918. Bestek 2/1919 (7e gedeelte, levering van natuursteen), 1919. Bestek 3/1919 (8e gedeelte, werken te Lammerburen), 1919. NB Met de tekeningen nrs.1 en 2, die in de Verzameling tekeningen ontbreken. 180 Bestek 18/1919 (10e gedeelte, werken te Zoutkamp), 1919.

181

Bestek 29/1919 (11e gedeelte, ophaalbrug en rolschuiven), 1919.

1 stuk

182

Lichtdrukken (positief en negatief) van de nrs. 21, 23 en 41 van bestek 3/1919, ca. 1990. 1 omslag NB Voor de originelen zie: Verzameling tekeningen, nrs. T 26-27.

183

Bestek 16/1922 (1e gedeelte) voor het verrichten van baggerwerk in en het maken van werken tot beteugeling van de buitengeul (ter verbetering van de afstroming in de Lauwerszee) te Zoutkamp, 1922. 1 stuk

184

Polissen van brandassurantie op de stoomketel nr. 3, ‘zich bevindende in het fabrieksgebouw “De Unie” der N.V. Wessanen’s Koninklijke Fabrieken te Wormerveer’, het elektrisch watergemaal met ketelhuis en het dubbele woonhuis, alsmede polis van binnenlandse vaart-risico van de turbogenerator en de transformator, 1918-1919. 4 stukken

18

Vergunning ingevolge de Hinderwet van de provincie Groningen voor het waterschap tot het oprichten van een boezemgemaal en twee poldergemalen, 1920. 1 stuk NB De tekeningen zijn te vinden in de Verzameling tekeningen, nr. T 10.

Inventaris

44

186

Vergunning van de provincie Groningen voor het waterschap tot het maken van werken en het gebruiken van provinciale werken en terreinen in verband met het stichten van een boezemgemaal en het inrichten en gebruiken als spuikom van het benedengedeelte van het Reitdiep, 1920; en stukken betreffende het onderhoud van de vaargeul c.a. 19, 1967. 1 omslag NB Onder punt 3. Onderhoud, is begrepen het in stand houden van een voldoende ruime vaargeul tussen de sluizen bij Lammerburen en Zoutkamp en de betonning van de geul.

187

Brieven van de directeur van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Groningen aan D. van Aalderen, hoofdmachinist van het ‘gemaal Electra’, houdende mededeling 1° van het proefdraaien van de installatie vóór de officiële ingebruikstelling van het gemaal, en 2° van de tewerkstelling van C.[F.] Brinkhuizen als tijdelijk machinist-bankwerker, 1920, 1922. 2 stukken

188

Bedieningsvoorschriften van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Groningen voor de motoren en schroefpompen van het boezemgemaal, 1920, 1927. 1 stuk

189

Krantenverslag van de officiële ingebruikstelling van het gemaal De Waterwolf door H.M. koningin Wilhelmina, de aanbieding van herinneringsmedailles aan de genodigden en de overige feestelijkheden op november 1920. 1 stuk

190

Verslagen omtrent het werken van het boezemgemaal, 1921-1929. 1 omslag NB Het eerste stuk bevat een minutieus verslag van de bemaling in januari 1921.

191

Akte van overeenkomst tussen Rijkswaterstaat in de directie Friesland en Drenthe en het waterschap Electra betreffende het ophogen van het werkterrein van het Rijk aan de afsluitdijk van het Reitdiep nabij de Friesche Sluis, 1922. 1 stuk NB De Friesche sluis was in beheer bij het Rijk.

2.5.10 Stroomlevering aan het waterschap 192 Akte van overeenkomst tussen de provincie Groningen en het waterschap Electra inzake levering van elektrische stroom door het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf te Groningen uit het zogenoemde provisorium (spanning ca. 300 volt) en de Centrale te Helpman (spanning van 10.000 volt) aan het gemaal De Waterwolf te Lammerburen voor 2 jaar (19191943), 1924. 1 stuk Waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998)

4

193

Stukken betreffende de levering van elektrische stroom door de provincie Groningen, Provinciaal Elektriciteit Bedrijf aan het waterschap, 1926-1963 (1967). 1 omslag NB In 1944 is een overeenkomst tot stroomlevering voor onbepaalde tijd gesloten.

194-196

Stukken betreffende een geschil tussen het waterschap en de provincie Groningen over de uitlegging van de overeenkomst van stroomlevering van mei/juni 1924, 1918, 192-1936 (1937). 3 pakken NB Arbitragezaak 1930-1933, uitspraak van scheidslieden van 28 september 1933. NB Hoger beroep, arrest Gerechtshof Leeuwarden d.d. 29 april 1936. NB Het betreft de volgende bescheiden: correspondentie. (1918) 1925-1936 (1937); gestencilde en gedrukte stukken. 1932-1937 en gedrukte stukken. 1926-1935.

2.5.11 Uitbreiding van de bemalingscapaciteit 1927-1928 197 Vergunning van de provincie Groningen tot het uitbreiden van het maalvermogen van het boezemgemaal door bijplaatsing van een vierde pomp, 1927. 1 stuk 198

Bestek (nr. 1/1927) en voorwaarden voor het bijplaatsen van een pomp in het boezemgemaal; met drie tekeningen (blauwdruk), 1927/1928. 4 stukken NB Tekeningen nrs. T 303800, T 95834 en T 303916.

199

Proces-verbaal van aanbesteding van bestek 1/1928, het verhogen van drie gedeelten kade langs de bergboezem, 1928. 1 stuk

200

Vergunningen van de provincie Groningen voor het waterschap ingevolge het reglement regelende het toezicht op kanalen enz. en de Hinderwet tot uitbreiding van het gemaal met twee elektromotoren en een pomp van ongeveer 1000 m³ wateropbrengst per minuut, 1929. 2 stukken

201

Proces-verbaal van de beproeving van de werking van de vierde pomp, 1931. 1 stuk

2.5.12 Werken ten behoeve van een eigen dieselgeneratorinstallatie, ca. 1940-1947 NB Zie H. II. voor nader tekst en uitleg inzake deze kwestie. 202

Beschouwingen van het Technisch Bureau van de Unie van Waterschapsbonden omtrent de kosten van stroomopwekking in een eigen dieselcentrale van het waterschap Electra, 1932. 1 stuk NB Het stuk is in tweevoud aangetroffen. Inventaris

46

203

Rapporten van ir. G.O. Boom [TBUW] ‘omtrent de kosten van een eigen machine-installatie voor het drijven der vier pompen in het gemaal van het waterschap Electra te Lammerburen en een vergelijking dezer kosten met die van stroominkoop’, 1939- 1940. 2 stukken NB Het stuk is in tweevoud aangetroffen.

204

Bestekken voor het afbreken van het bestaande ketelhuis, het bouwen van een machinegebouw in c.q. naast het boezemgemaal, 1940, en de levering en opstelling van twee dieselmotoren, 1940, gewijzigd 1942; tekeningen, 194, 1946; en kostenoverzicht, 1947. 1 omslag

20

Vergunning van de provincie Groningen voor het waterschap tot het stichten van een eigen installatie voor het opwekken van elektriciteit in een nieuw te bouwen machinegebouw, 1941. 1 stuk

206

Stukken betreffende de levering en opstelling van de dieselgeneratoren door de Machinefabriek Gebr. Stork & Co., 1940-1942, 194-1946; onderhoud enz., 1947-1968. 1 omslag

207

Polis van molestrisico van de werken, machinerieën, materieel en materialen, inclusief de nog niet opgestelde dieselgeneratorinstallatie, 1940-194. 1 stuk

208

Vergunningen van de provincie Groningen en de gemeente Oldehove voor de bouw van een eigen stroomopwekkingsbedrijf, 1940, 1941, 1946, en afwijzende beschikking van de algemeen gemachtigde voor de wederopbouw ter zake, 1941. 1 omslag

209

Stukken betreffende de levering en montage van een schakelinrichting ten behoeve van de stroomopwekkingsinstallatie door N.V. Heemaf te Hengelo, 1940-1942, 1944, 194-1947 (1968). 1 omslag

210

Beproevingsprotocol van een Stork dieselmotor, 1947, en verslag van de meting aan motor 413, 191. 2 stukken

2.5.13 Dieselaandrijving van de pompen van het gemaal De Waterwolf 211 Stukken betreffende de voorbereiding en de uitvoering van de werken voor een directe dieselaandrijving van de pompen in het gemaal De Waterwolf, 1972-1978 (1979). 1 pak


47

212

Bestekken voor de levering enz. van de mechanische installatie voor de directe aandrijving van de pompen in het gemaal De Waterwolf, 1974, 197. 2 stukken

213

Bestekken voor sloop- en bouwwerkzaamheden ten behoeve van de vervanging van de aandrijving van de pompen in het gemaal De Waterwolf, 1976, 1977. 1 pak

214

Stukken betreffende het verlengen van de kraanbaan van de krooshekreinigingsinstallatie bij De Waterwolf, 1976-1977. 1 omslag

21

Stukken betreffende de uitbreiding van de olie-opslag door de bouw van een bovengrondse brandstoftank bij het gemaal De Waterwolf met rijkssubsidie ingevolge de wet Bescherming Waterstaatswerken in Oorlogstijd (Wet B.W.O.), 197-1981. 1 omslag

216

Stukken betreffende de bouw van een bedieningsruimte, kantoor en schaftlokaal c.a. in het gemaal De Waterwolf, 1977-1978. 1 omslag

2.5.14 Algemeen stukken betreffende de werken te Lammerburen c.a. 217 Brochure ‘Het waterschap Electra’ van Machinefabriek Gebr. Stork & Co, 1946; en aanvullende gegevens betreffende het waterschap, 1920, 1978, 1988 en 1990. 1 omslag NB Zie Bijlage V voor een korte inhoudt van de brochure. 218

Opstel: Antwoord op de vraag: Waarom staat het gemaal van Electra te Lammerburen en niet te Zoutkamp?, z.j. (ca.190). 1 stuk NB Zie ook het artikel van J. Kooper in inv. nr. 280.

2.5.15 Gemaal De Waterwolf c.a. en de gemalen Noord en Zuid 219 Polissen van brandschadeverzekering van de opstallen en de machinerieën van het waterschap, 1920-1971. 1 omslag 220

Krachtverbruik van de pompen van het gemaal De Waterwolf gedurende vijftien dagen, 1933. 1 omslag

221

Akte van overeenkomst tussen het waterschap en de N.V. Nederlandsche Huistelefoon-maatschappij te Den Haag betreffende het onderhoud van de twee elektrische waterstand-melders te Lammerburen, 1933. 1 stuk

Inventaris

48

222

Rapport van Rijkswaterstaat, dienst voor de waterhuishouding, betreffende de bepaling van de capaciteit van het gemaal, 1964. 1 stuk NB Hierbij: Waterafvoermetingen aan de pompen van het gemaal De Waterwolf op 8 april 1964. 1 omslag (buitenformaat)

223

Stukken betreffende het bouwen van een houten kroosbrug met een krooshekreinigingsinstallatie vóór het gemaal de Waterwolf, 1966. 1 omslag

224

Rapport over de mogelijkheden tot herstel van de gemetselde keermuren ter plaatse van het gemaal De Waterwolf, 1981. 1 stuk

22

Stukken betreffende (groot) onderhoud van het gemaal De Waterwolf, 1980-1994. 1 pak NB Hierbij: Besturing / bewaking pomp 1 t/m 4, draaistroomverdeling en voedingen, 1994, en Periodiek onderhoudsschema voor de vloeren van het gemaal, 1994.

226

Hinderwetvergunning van de gemeente Zuidhorn voor het boezemgemaal ‘de Waterwolf’ c.a., 1990, en briefwisseling met Kiwa betreffende keuring en onderhoud van de gasolietanks, 1990-1992. 1 omslag

227

Vergunning ingevolge de Wet milieubeheer van de gemeente Zuidhorn voor de gehele inrichting van het gemaal De Waterwolf, 1994; hierbij: stukken betreffende de bouw van een bovengrondse opslagtank, het uitvoeren van werkzaamheden aan de overige olieopslagtanks en het keuren van de installatie, 1991-1994. 1 omslag

228

Akte van overeenkomst tussen Grontmij NV en het waterschap Electra betreffende het storten van afvalstoffen (b.v. krooshekgoed) op de locatie ‘De Stainkoeln’ te Groningen, 1993. 1 stuk

229

Stukken betreffende de vernieuwing van de schroefpompen van de gemalen Noord en Zuid (Stork), 193. 1 omslag

230

Notitie van de waterbouwkundige(n) betreffende het vervangen van het gemaal Noord, 1992. 1 stuk

2.5.16 Sluis 231 Akte van overeenkomst tussen het waterschap en P. Lap te Zoutkamp voor het vervaardigen van een stel sluisdeuren in de provinciale deurenloods, 1949. 1 stuk


49

232

Stukken betreffende groot onderhoud en vernieuwing van onderdelen van de sluis en de brug over de sluis, 1973-1994. 1 omslag

233

Stukken betreffende herstel van het stortebed van de sluis te Lammerburen, 1979, 1980. 1 omslag

234

Stukken betreffende procedures van het waterschap tegen de veroorzaker van de schade aan het stortebed tijdens het herstel als boven, 1980-1994. 1 omslag

2.5.17 Woningen en de loods 23 Stukken betreffende de bouw van een ‘dienst’woning voor de bedrijfsadviseur, 1962, 1964. 1 omslag 236

Stukken betreffende (groot) onderhoud van de dienstwoningen, 1976-1991 (1994). 1 omslag

237

Stukken betreffende onderhoud, herstel en uitbreiding van de loods aan de Teenstraweg, 1987-1989. 1 omslag

2.5.18 Overige objecten. 238 Bestek en voorwaarden voor het schilderen van de gebouwen en bruggen, 1934. 1 stuk 239

Vergunning van de provincie Groningen en bestek voor het maken van betonnen kademuren voor twee bestaande opslagplaatsen aan de zuidzijde van de bergboezem ten dienste van de boerderijen van T. Dijkstra en C. Gaaikema Schuiringa te Ruigezand, 193. 2 stukken

240

Stukken betreffende de opruiming van de particuliere los- en laadplaatsen aan de boezemkade langs het Reitdiep, 194-1969. 1 omslag

241

Ontheffing van het verbod ex de verordening tegen landschapsontsiering van de provincie Groningen voor het waterschap tot het hebben van een opslagplaats voor gebruikshout op de kade ten oosten van de schutsluis, 1978. 1 stuk

242

Stukken betreffende beheer en onderhoud van de oevers van het Reitdiep, de sluis te Lammerburen en de vaargeul, 1969-1992. 1 omslag

Inventaris

0

243

Briefwisseling met de eigenaren en gebruikers van percelen langs de zuidelijke dijk van de bergboezem over het maken van een betere toegang naar de dijk door middel van het leggen van maaidammen in de bermsloot voor rekening van het waterschap, 1980. 3 stukken

244

Briefwisseling met C. Reinders Folmer te Amsterdam als gemachtigde van (wijlen) mevr. C.C. Pon-Parlevliet, eigenaresse van de boerderij Aulinahoeve te Houwerzijl, over het inlaten van zoet water uit de bergboezem ten behoeve van de bestrijding van zoute kwel in het gebied, 1980. 4 stukken

24

Vergunning van de provincie Groningen voor het waterschap tot het hebben van een telefoonleiding in provinciaal terrein van de sluismeesterswoning naar het kantoor van de provinciale sluismeester te Zoutkamp, 1929. 1 stuk

246

Vergunning van de provincie Groningen voor het waterschap tot het wegnemen van de spuischuiven op de provinciale sluis te Zoutkamp, 193. 1 stuk

2.5.19 Bouw van het gemaal bij Zoutkamp, ‘H.D. Louwes’, met bijkomende werken 247 Stukken betreffende de voorbereiding en de uitvoering van werken betreffende het nieuwe gemaal c.a., 1966-1974. 1 pak 248

Stukken betreffende de subsidiëring door het Rijk van de bouw van het gemaal aan het Hunsingokanaal en de verruiming van het kanaalprofiel, 19671973 (197). 1 omslag NB De overeenkomst terzake is getekend op 26 maart 1970.

249

Stukken betreffende de verruiming van het profiel van een gedeelte van het Hunsingokanaal ten behoeve van het nieuwe gemaal, 1972-1973. 1 omslag

20

Bestek en voorwaarden voor de levering en de opstelling van drie dieselgedreven vijzel-bemalingsinstallaties in het nieuwe gemaal, 1970. 1 stuk

21

Bestek en voorwaarden voor het bouwen van een bemalingsgebouw c.a. aan de zuidelijke oever van het Hunsingokanaal bij Zoutkamp, 1970. 1 stuk

22

Stukken betreffende de officiële ingebruikstelling van het gemaal “H.D. Louwes”, 1973. 1 omslag


1

23

Stukken betreffende de aankoop van grond in Zoutkamp voor de toegang naar het gemaal, 1968-1970. 1 omslag

24

Stukken betreffende de bouw van brandstoftanks en een krooshekreinigingsinstallatie bij het gemaal H.D. Louwes, 1971-1973. 1 omslag

2

Vergunningen van de provincie Groningen en de gemeente Ulrum tot de bouw van een gemaal bij Zoutkamp, 1970, en de bouw van een schotbalkenloods aldaar, 1972. 3 stukken

26

Stukken betreffende de voorbereiding, de bouw van een sluishoofd (keersluis) ten noorden van het gemaal in het Hunsingokanaal en de subsidiëring door het Rijk, 1967-1972 (1980). 1 omslag NB De overeenkomst tussen het waterschap en het Rijk betreffende de subsidiëring van het werk c.a. is getekend in juni 1969 [nr. LAW 696].

27

Bestek en voorwaarden voor de bouw van een keersluis met geleide wanden in het Hunsingokanaal bij Zoutkamp; met revisietekeningen, 1968-1970. 1 pak

28

Vergunningen van de provincie Groningen en de gemeente Ulrum voor het waterschap tot het bouwen van een sluishoofd (keersluis) in het Hunsingokanaal te Zoutkamp, 1968. 2 stukken

29

Stukken betreffende het maken van een scheepvaartvoorziening (zwaaiplaats met meerstoel) ten westen van de keersluis en het gemaal H.D. Louwes, 19691972 (1983). 1 omslag

260

Stukken betreffende het onderhoud van het gemaal H.D. Louwes c.a., 197-1994. 1 omslag

261

Hinderwetvergunning van de gemeente De Marne voor het gemaal H.D. Louwes te Zoutkamp, 1991. 1 stuk

2.5.20 Wegen en bruggen 262 Vergunning van de provincie Groningen voor het waterschap tot het maken van een ingraving met noodwaterkering in de slaperdijk van de Nieuwe Zuurdijksterpolder ten behoeve van de weg Aalsum-Nieuwe Eewer, 1931. 1 stuk

Inventaris

2

263

Stukken betreffende het aanbrengen van slijtlagen op de waterschapswegen, 1933-193. 1 omslag

264

Briefwisseling tussen het waterschap, de gemeenten Leens en Oldehove en de provincie betreffende de beperking van brede voertuigen op en de aanwijzing als B-weg van de weg van Aalsum naar Ewer, 191-199, 1967-1969. 1 omslag

26

Verordening op de heffing en invordering van een belasting wegens het gebruik der wegen bij het waterschap Electra en beheer en onderhoud, 1929, 1933, 1940; en keur of politieverordening tot strafbaarstelling van overtreding van de voorschriften van dezelfde verordening, 1929, 1941, 191. 1 omslag

266

Becijfering van L. Oostinga, hoofdopzichter van provinciale waterstaat, voor een verbetering van de weg Aalsum-Nieuwe Eewer in verband met een (mogelijk) hogere rijksuitkering voor de weg, 1939. 1 stuk

267

Verordening op de heffing en invordering van een belasting wegens het gebruik der wegen bij het waterschap Electra in beheer en onderhoud, 194, 190, 193. 3 stukken

268

Stukken betreffende het beheer van de Electraweg, 1971-1992.

269

Stukken betreffende het afstoten van de wegen en bruggen aan de gemeenten Leens (de Marne) en Oldehove (Zuidhorn) in het kader van de Wet Herverdeling Wegenbeheer, 1988-1994. 1 omslag

270

Stukken betreffende het (mede)gebruik van de toegangsweg naar het gemaal H.D. Louwes te Zoutkamp door particulieren en bedrijven, 19731991. 1 omslag

271

Stukken betreffende de vernieuwing van de brug over de Kommerzijlsterrijte, 1979-1984. 1 pak

272

Stukken betreffende het herstel van de brug in de Teenstraweg over de stroomkokers vóór het gemaal, 198-1987. 1 omslag

273

Stukken betreffende de bediening van de brug over de sluis te Lammerburen en de brug over de Hunsingosluis bij Zoutkamp op zon- en feestdagen ten behoeve van de recreatievaart en de verrekening van de personeelskosten met de provincie Groningen, 197-1994. 1 omslag


1 omslag

3

2.6 Verhouding tot en samenwerking met andere waterschappen 274

Stukken betreffende de (voorbereiding tot de) oprichting van, subsidiëring van het waterschap Electra aan en de opheffing van de waterschappen Aalsum-de Nieuwe Eewer en Lauwerzijl-Electra, alsmede de overdracht van de weg van Aalsum naar de Nieuwe Eewer aan het waterschap Electra, 1918-1926. 1 omslag NB De archieven van beide (weg)waterschappen berusten bij Noorderzijlvest.

27

Briefwisseling tussen het waterschap en de provincie Groningen betreffende het waterbezwaar van de waterschappen Peizer- en Eeldermaden en Matsloot-Roderwolde en de niet onder waterschapsverband gebrachte gronden in Noord-Drenthe voor Westerkwartier en Electra, 1929-1937, 1946. 1 omslag

276

Staat van berekening van de vlaktemaat van het afwateringsgebied in hectares en de boezeminhoud van het gebied in kubieke meters, ca. 196. 1 stuk NB Vermoedelijk opgemaakt bij de oprichting van het waterschap Noordenveld.

277

Briefwisseling tussen het waterschap en de provincies Groningen en Drenthe betreffende de reglementering van het waterschap Noordenveld, 196-1968. 1 omslag

278

Agenda’s en verslagen van diverse besprekingen tussen de waterschappen Electra, Hunsingo en Ommelanderzeedijk met vertegenwoordigers van het provinciaal bestuur, 1974-198. 1 omslag

Inventaris

4

3 Aanhangsel 279

Topografische kaarten van Noord-Drenthe en aanpalende gebieden van de provincie Groningen (omvattende de op het waterschap afwaterende gronden in Drenthe), 1896-1940. 1 omslag

280

Diverse gegevens betreffende het waterschap Electra en (de bouw van) het gemaal cum annexis. Hierbij: Stork schroefpomp-installatie van de electrische boezembemaling van het waterschap “Electra” te Lammerburen (Groningen), ‘Aangeboden ter gelegenheid van de officieele opening enz.’ 2 verschillende exemplaren, met tal van foto’s; en een overdruk uit het Gedenkboek van den Nederlandse Aannemersbond (ca. 1920?): J. Kooper, De electrische boezembemaling van het waterschap “Electra” (Gr.), z.j. 1 omslag

281

Brochure ‘Het waterschap Electra’, z.j. (1948). ca. 40 stuks NB Aangeboden door en vervaardigd voor rekening van Machinefabriek Gebr. Stork & Co.

-

Dubbelen van rapporten, inv. nrs. 19, 16, 168 en 169.

-

Bedrijfsvoorschriften en bedienings- en onderhoudsvoorschriften van N.V. Machinefabriek Spaans, Hoofddorp; Samofa N.V., Harderwijk; N.V. Appingedammer Bronsmotorenfabriek; en Landustrie, Sneek, voor de vijzelinstallatie, de pompen en de krooshekreinigingsinstallatie van het gemaal H.D. Louwes, 1973. 1 pak

-

Onderhouds- en bedieningsvoorschriften voor de sluis te Lammerburen van Machinefabriek Jansen Venneboer b.v. te Wijhe, ca. 1982. 1 stuk NB In tweevoud.

42

Ibidem, 511.


Verzameling van technische tekeningen Inleiding Het archief van het waterschap Electra bevat naast stukkenarchief ook een grote hoeveelheid technische tekeningen. In het onderstaande worden deze nader toegankelijk gemaakt. De verzameling technische tekeningen hebben betrekking op de bouw van het gemaal (De Waterwolf) en de schutsluis in het Reitdiep, en bijbehorende werken, met latere toevoegingen. Het waterschap heeft de tekeningen van werken vóór 1940 omstreeks 1969 ontvangen van Provinciale Waterstaat te Groningen (PWS), die ze heeft gemaakt; Leonardus H.S. Breukel, hoofdopzichter in algemene dienst bij de Waterstaat, heeft het waterschapsbestuur vanaf 1916 bijgestaan en in wezen de directie gevoerd bij de werken. De bestekken zijn genummerd naar het uitvoeringsschema van werken van PWS. Hempenius heeft de inhoud van de rollen en de grote portefeuille met planotekeningen in 1974 en 1976 uitvoerig beschreven. Sindsdien zijn nog enige aanvullingen ontvangen uit de voorraad tekeningen in het gemaal. De door mij toegevoegde vermeldingen van ‘calque’ en ‘witdruk’ zijn vermoedelijk niet altijd juist. Ten behoeve van latere (ver)bouwwerkzaamheden zijn enige tekeningen gefotokopieerd of op andere wijze opnieuw afgedrukt; de nieuwe afdrukken zijn in afzonderlijke rollen geborgen. De technische tekeningen van de Machinefabriek Gebr. Stork & Co. te Hengelo zijn onvervangbaar, daar het archief van Stork aan het eind van de Tweede Wereldoorlog verloren is gegaan. Hoewel bestekstekeningen al lang in kwartoformaat worden gevouwen, zijn tekeningen betreffende de toegangsweg naar gemaal H.D. Louwes en de vernieuwing van de brug over de Kommerzijlsterrijte in twee rollen aan deze verzameling toegevoegd. De tekeningen zijn genummerd T 1. – T 4.

Inventaris

6

I Ontwerp voor een boezembemaling en andere (algemene) stukken T1

Ontwerp 1916 voor een boezembemaling van het waterschap Electra. Calque. 7 bladen in rol

T2

Uittreksel uit het kadastrale plan gemeente Oldehove secties A en B (te onteigenen percelen zuidelijke Reitdiepsdijk), 191/1918. 1 rol

T3

Situatietekeningen calque 1 rol, Opgemeten en gepeild vóór de uitvoering der werken, in 7 bladen. Peilraaien, in 2 bladen

T4

Bouwplaats van het gemaal en de sluis ten opzichte van de meetlijnen, 1918. Calque. 1 rol

T

Situatie bergboezem en omgeving, z.j. (1918); ingetekend de gewijzigde afwatering van de Vliedorpster- en Zuurdijksterpolder in verband met de aanleg van de boezemkade. Kaart van de Vliedorpster- en Zuurdijksterpolder, 1918. Calque. 1 rol

T6

Varia. Calque 1 rol NB Drie situatietekeningen van de werken te Lammerburen (). Lengtedoorsnede over een der stroomkokers met schroefpomp. NB Vermoedelijke waterstanden, 1910.

T7

Dwarsdoorsnede van het boezemgemaal met ontwerp-wapen en de namen der bestuursleden, 1920. Ontwerptekening van de gedenksteen in de gevel. 1 rol

T8

Varia blauwdruk, Overzichtskaartje van het gebied van de boezem van Electra; perspectivische doorsnede van het boezemgemaal ‘de Waterwolf’, 1920 (NB Vergelijk de herinneringspenning d.d. november 1920); afvoerleiding van de closetinrichting in het ketelhuis (deel van een groter blad) en inrichting voor het opnemen van de waterstand aan vóór- en achterzijde van het gemaal (ook op tekenpapier). 1 rol

T9

Schetskaart van de kanalen in het noordoosten van Nederland en in het aangrenzende Pruissen, z.j. (vóór 1919). 1 rol NB Het Electra-gebied is gekleurd.


7

T 10

Tekeningen voor het aanvragen van een Hinderwetvergunning, 1919/1929. Calque. 1 rol

II Uitvoering van werken (1e t/m 15e gedeelte), 1918-1922 & revisietekeningen T 11

Bestek 10/1918 (1e gedeelte, Grond- en heiwerk); revisietekeningen. Calque. 1 rol NB Nr. 1 Heiplan voor de stroomsluizen (ontbreekt). NB Nr. 2 Houten fundering voor de stroomsluizen. NB Nr. 3 Loodsen voor berging van mortelmaterialen. NB Nr. 4 IJzerwerken voor schutsluis en gemaal NB Nr. 5 Heiplan voor schutsluis en dubbele woning NB Nr. 6 Houten fundering voor de schutsluis

T 12

Bestek 12/1918 (2e gedeelte, Omkading bergboezem c.a.) B revisiedetailtekeningen Calque. 1 rol NB Tekeningen van later uitgevoerde werken (1920-1921): a Afrasteringen op de dijken (overzichtstekening) en betonpalen. b Idem: details. c Klep voor de duiker onder de toegangsweg naar de opslagplaats van R. v.d. Riet. d Verankering van de beschoeiingspalen van de opslagplaats Meijer en strijkpalen. e Waarschuwbord. NB Bestek 12/1918 (3e gedeelte, Omkading bergboezem c.a.) A revisietekeningen calque en witdruk. Bestekstekeningen: Nr. 1 Situatie westelijk gedeelte c.a. Nr. 2 Situatie oostelijk gedeelte c.a. Nr. 3 Dwarsprofielen rechter Reitdiepsoever. Nr. 4 Dwarsprofielen linker Reitdiepsoever. Nr. 5 Lengteprofielen. NB Situaties van de bergboezem c.a. Nr. 3 Oppervlak en inhoud van de bergboezem op verschillende hoogten boven boezempeil. NB Bestek 12/1918 (3e gedeelte, Omkading bergboezem c.a.) B revisiedetailtekeningen. Calque: Nr. 7 Duikersluis met details in de afwatering van de Vliedorpster- en Zuurdijksterpolder. Nr. 8 Duikers met details in idem. Inventaris

8

Nr. 9 Nr. 10 Nr. 11 Nr. 12 Nr. 13 Nr. 14 Nr. 15 Nr. 16 Nr. 17 Nr. 18 Nr. 63 Nr. 90 Nr. 91 Nr. I Nr. II Nr. III Nr. IV

Opslagplaatsen met beschoeiingen en details. Opslagplaats D. Dwarsprofielen rechteroever. Dwarsprofielen linkeroever. Idem. Idem. Dwarsprofielen rechteroever. Dwarsprofielen linkeroever. Dwarsprofielen rechteroever. Dwarsprofielen rechter- en linkeroever. Verankeringen van beschoeiingspalen der opslag- tevens aanlegplaatsen. Houten schuif c.a. voor een duiker in de Zuurdijksterpolder. IJzerwerk voor schuifinrichting ibidem. Inlaatduikers. Opslagplaatsen met beschoeiingen (dwarsprofielen). Situatie, dwarsprofielen en lengteprofiel van de afwatering door de Zuurdijksterpolder. Normaalprofielen kade en bermsloot.

T 13

Bestek 12/1918 (2e gedeelte, enz.), nrs.1 en 2 peilingen Kommerzijlsterrijtemond d.d. 22/23 december 1921. 1 rol

T 14

Bestek 12/1918 (3e gedeelte, enz.). Situaties van de bergboezem met verschillende kunstwerken: Nr. 1 Westelijk gedeelte calque en witdruk op linnen en Nr. 2 Oostelijk gedeelte calque en witdruk). 1 rol

T 1

Bestek 12/1918 (3e gedeelte). Witdrukken nrs. 1-, 7, 11-18.

T 16

Bestek 14/1918 (4e gedeelte) en bestek 2/1919 (7e gedeelte, Levering van natuursteen) Revisietekeningen. Calque. 1 rol NB Zonder nr. Bestekstekening 14/1918 (tevens detailtekening) van natuursteen voor schut- en stroomsluizen. NB A en B. Bestekstekening 2/1919 (tevens detailtekening) in twee bladen, van natuursteen voor de stroomsluizen en de schutsluis

T 17

Bestek 1/1918 (e gedeelte, Pompen en motoren) A revisietekeningen. Calque en witdruk. 1 rol NB Nr. T93012 pompen en motoren NB Nr. T93011 idem NB Nr. T93013 idem, zonder nr. gebouw (watergemaal) 2 st. witdruk


1 rol

9

T 18

Bestek 1/1918 (e gedeelte, Pompen en motoren) B revisietekeningen, details. Blauwdruk, witdruk en gekleurde tekeningen. 1 portefeuille (samen met T 19.) NB Zonder nr. pompenfundatie in het gemaal (PWS). NB Nr. 309 Gedeelte van het watergemaal (Prov. El. Bedrijf). NB Nr. 2835A Schakelaanleg (NV Electrostroom Rotterdam). NB Nr. 2957B Uit te sparen gaten voor schakelaanleg (id.). NB Tekeningen van Gebr. Stork & Co, Hengelo: Nr. 8649 Handloopkraan van 10 ton draagvermogen. Nr. 10519 Plan tot plaatsing van een mechanische trekinrichting. Nrs. 10533, 10534, 10535 Idem. Nr. 10555 Algemene opstelling van de trekinrichting. Nr. 64884 Fundatie van een Bw-ketel met oververhitter en wandelrooster. Nr. 64901 Geslagen ijzeren balkramen van de astrechter onder de BW-ketel van 496 m2 V.O. Nr. 64911 Muuruitsparingen voor diverse leidingen. Nr. 64913 Ondersteuning warmwaterreservoir. Nr.KB65552 Bemetseling van een dubbel Babcock Wilcox kettingrooster gekleurd. Nr. KB66023 Bemetseling van een Babcock Wilcoxketel c.a. gekleurd. Nr. 87849 Opstellingsplan van 3 Stork schroefpompen. Nr. 87943 Pomphuis. Nr. 87944 Tussenstuk met leischoepen (ontbreekt). Nr. 87945 Zuigbuis. Nr. 87946 Zuigbuis met pakkingbus. Nr. 87947 Persbuis met binnenstuk. Nr. 87948 Persbuis. Nr. 87949 Zuigmond. Nr. 87950 Schroefwiel. Nr. 87953 Lagerblok. Nr. 87954 Leischoepen voor schroefpomp. Nr. 87955 Pompas. Nr. 87957 Schema schroefpomp (ontbreekt). Nr. 87958 Persmond. Nr. 87959 Persbuis met binnenstuk. Nr. 87960 Druklager. Nr. 87992 Samenstelling kamwieloverbrenging. Nr. 87993 Wielkast. Nr. 87994 Lagers. Nr. 87995 Kamwielen. Nr. 87996 Assen. Inventaris

60

Nr. 87997 Nr. 87998 Nr. 87999 Nr. 88000 Nr. 88083 Nr. 88161 Nr. 88168 Nr. 88170 Nr. 88171 Nr. 88190 Nr. 88191 Nr. 88192 Nr. 88193 Nr. 88194 Nr. 88195 Nr. 88196 Nr. 88204 Nr. 88215 Nr. 88236 Nr. 88319 Nr. 88327 Nr. 88343 Nr. 88445 T 19

Tandradoliepomp. Olieleidingen. Oliekoeler en kijkglas. Oliefilter. Opstellingsplan Stork schroefpomp voor 2 poldergemalen. Pakkingbus. Fundament. Idem. Doorsneden fundament. Schroefwiel (poldergemalen) (ontbreekt). Pomphuis. Zuigbocht pomphuis. As en montagetekening pomphuis (ontbreekt). Leidingen enz. (poldergemalen). Fundament en opstelling Stork-schroefpomp (idem). Frictiekoppeling met uitzetbeweging. Ontluchtingstoestel. Klemkoppelbus. Vacuum-verbreker. Verplaatsbare pomp-fundatieplaat. Opstelling vacuum-verbreker. Ontluchting. Fundament (ontbreekt).

Bestek 1/1918 (e gedeelte, Pompen en motoren) C Revisietekeningen, details. Blauwdruk en calque. 1 portefeuille (samen met T 18.) NB Tekeningen van Gebr. Stork & Co., Hengelo: Nr. 88446 Fundament (vóór montage pompen). Nr. 88449 Vetpot. Nr. 88490 Opstelling 1500 KW Turbogenerator. Nr. 88804A Fundatie voor de 1500 KW stoomturbine met condensatieinrichting. Nr. 88804B Iidem. Nr. 88824A Opstelling 1500 KW Turbogenerator. Nr. 88872A Opstelling luchtfilter. Nr. 88872 Idem. Nr. T93011 Motor, doorsneden van de pomp, wielkast. Nr. T93012 Horizontale doorsnede op de hoogte van de as, pomp geheel van boven gezien, c.a.


61

Nr. T93013

Lagerblok, polderpompen, ontluchtingstoestel c.a. (nrs. T9301113 ook in T 17). Nr. 110174G Details kortsl. en borst.afh.inr. lagertype Nk 11 2 bladen (Heemaf Hengelo). Nr. 130013 Samenstelling N.K. 132-6 turbotype. Nr. 130032A Gietijzeren motorhuis. Nr. 130116 Stalen as N.K. 132-6 turbotype (abnormaal). Nr. 130123A Gietijzeren kruis en gietstalen rotorpersringen N.K. 132-6 turbotype. Nr. 130179 Gietstalen ventilator voor N.K. 132-6 turbotype. Nr. 130184A Gietstalen lagerschaal. Nr. 130187A Gietstalen lagerschaal (S.Z.) N.K. 13. NB Tekeningen van later uitgevoerde werken: Nr. 1 Noodwaterkeringen in de drie pompen. Calque. Nr. 2 Voorziening tot het droogzetten der persmonden van de pompen (1926). Calque. T 20

Bestek 1/1918 (e gedeelte). Nrs. T 93011 en T93012 pompen en motoren, gekleurd. Ongenummerd: noodwaterkeringen in de drie pompen. 1 rol

T 21

Bestek 1/1918 (e gedeelte) C, nrs. T93011-13, gekleurd, op linnen. 1 rol NB Nr. T93011-13 in blauwdruk in T 20.

T 22

Bestek 17/1918 (6e gedeelte, Kapspanten en krooshekken) Revisietekeningen. Blauwdruk en calque. 1 rol NB nrs.1 en 2 Bestekstekening in twee bladen. NB zonder nummer details krooshekken. NB Detailtekeningen van de constructiewerkplaats: Nr. 4 Spanten (ontbreekt). Nr. 6 Krooshekken (ontbreekt). Nr. 7 Gietijzeren oplegplaten. Nr. 826-A23 Doorsnede krooshek (schets). Nr. 826 Staten van het ijzerwerk, in vier bladen. NB Detailtekeningen van later uitgevoerde werken: Nrs. 1, 2 en 3 Het maken van een roosterwerk tegen het remmingswerk. Nrs. 4 en 5 Voorziening voor het schoonhouden.

T 23

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen c.a.) A. Calque, witdruk en gekleurde tekeningen. 1 rol

Inventaris

62

NB Bestekstekeningen: Nrs. 1 en 2 boezemgemaal (ontbreken). Nr. 3 Schutsluis. Nr. 4 Poldergemaal. Nr. 5 Dubbele woning. Nr. 6 Grondwerken. NB Revisietekeningen van het boezemgemaal: Nr. 1 Plattegronden, doorsneden en gevels witdruk Nr. 2 Gevels en doorsneden. Witdruk, gekleurd NB Situaties van de bergboezem met verschillende kunstwerken (revisie): Nr. 1 Westelijk gedeelte Nr. 2 Oostelijk gedeelte NB Situatie van het boezemgemaal, schutsluis c.a. te Lammerburen: zonder nr. Situatie, opgemeten en in tekening gebracht nà de uitvoering van het werk T 24

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen). Tekeningen van de schutsluis c.a. op calque, ‘Aanpassing sluis’, 1982. 1 rol

T 2

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen) C Dubbele woning en boezemgemaal c.a. Revisiedetailtekeningen. Calque. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 28 Funderingsplan (dubbele woning). Nr. 29 Betonpijlers voor fundatie (id.). Nr. 35 Gewapend betonwerken (id.). Nr. 42 Kozijnen met deuren, ramen en betimmeringen (id.) Nr. 43 Geveldetail (voorgevel) (id.). Nr. 44 Geveldetail (eindgevels) (id.). Nr. 45 Geveldetail (achtergevel) (id.). Nr. 48 Paalmutsen, ankers aan balken in muurplaten, gootijzers c.a. (dubbele woning); ankers, beugels, hijsbalken, klimijzers, klep voor rooster in de voorgevel, krabber, tang, ijzerwerken aan de schotbalken, burrie met rooster (boezemgemaal c.a.). Nr. 49 Buiten- en binnenbetimmeringen (dubbele woning). Nr. 51 Bekapping (boezemgemaal met bijgebouw); balklagen met bekapping (dubbele woning). Nr. 52 Trappen met betimmering (dubbele woning). Nr. 80 Riolering en pompbakken (idem). Nr. 83 Schuiven, grendels, bewegingsinrichting voor een der stroomsluisdeuren, krabber voor het schoonhouden, haak voor het optrekken, stangen voor het ophangen der krooshekken, ornamentje aan de voordeur c.a. (boezemgemaal en dubbele woning).


63

Zonder nr. Plaatsing en schets voor een straatkolk. Zonder nr. Bevestiging vlaggestok (dubbele woning). Zonder nr. Houten loods tot berging van schotbalken. T 26

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen) D Schutsluis en boezemgemaal. Revisiedetailtekeningen calque, blauwdruk en gekleurd. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 21 Deuren voor de schutsluis en voor de stroomsluizen onder het boezemgemaal. Nr. 22 IJzerwerk voor de natuursteen aan de schutsluis en het boezemgemaal. Nr. 23 Inrichting voor het openen en sluiten der sluisdeuren en de schuiven in de Sluisdeuren. Blauwdruk. Nr. 24 IJzerwerken voor de schut- en stroomsluisdeuren (ontbreekt). Nr. 25 Beveiligingswerken voor boezemgemaal en schutsluis. Nr. 41 Bovendraaipunten van de schut- en stroomsluisdeuren. Blauwdruk. Nr. 53 Aansluiting der terreinen bij gemaal en schutsluis (zz) met de rioleringswerken. Nr. 55 Idem aan de noordzijde der schutsluis. Nr. 82 Overbrenginrichting voor het opnemen van de stand van een der stroomsluisdeuren onder de machinekelder. Nr. 84 Trap van loopsteiger naar buitensluishoofd. Zonder nr. Steunstukken op de achterharren der stroomsluisdeuren. Zonder nr. Constructie voor het sluiten der stroomsluisdeuren. Zonder nr. Kokers voor de elektrische watermelders. Zonder nr. Gronddam in het Reitdiep gekleurd.

T 27

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen). NB Nrs. 21, 23 en 41 (blauwdruk en kopie).

T 28

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen) E Poldergemalen, boezemgemaal en dubbele woning Revisiedetailtekeningen. Calque. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 27 IJzerwerken aan twee poldergemalen. Nr. 38 Gewapend betonwerken, vloeren en afdekkingen voor de poldergemalen en randen met versterkingsribben om de zuigbuizen in de stroomkokers. Nr. 39 Hardsteen voor het boezemgemaal, dubbele woning en twee poldergemalen.

1 rol.

Inventaris

64

Nr. 46

Nr. 56 Zonder nr.

Binnendeurkozijn met deuren, ramen en betimmeringen voor de dubbele woning en buitendeuren, raamkozijn met deuren en ramen voor de poldergemalen. Gehengen voor het boezemgemaal en voor twee poldergemalen. Wijziging aan poldergemalen.

T 29

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen). Calque. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 54 IJzeren leuningen langs de brug voor het gemaal en bij de ingang van het bijgebouw. Nr. 57 Vloer in het machinelokaal. Nr. 58 Indeling tussenverdieping bijgebouw met ketelfundatie. Nr. 59 Overdekking der stroomopeningen tussen stenen brug en gemaal en van de ingang voor de tussenverdieping van het ketelhuis Nr. 60 IJzerwerken aan deuren en ramen in het machinelokaal en het ketelhuis. Nr. 62 IJzeren randen en deksels voor de openingen in de vloer van het machinelokaal. Nr. 64 Gewapend betonvloer tussen de schakelinrichting. Nr. 78 Bordesje in het ketellokaal, overdekking der verdieping voor de transformator en rails voor de transformator. Nr. 79 Hardsteen voor het boezemgemaal. Nr. 81 Astrechters van gewapend beton. Nr. 85 Bewegingsinrichting aan de ramen der dakvensters boven het machinelokaal.

T 30

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen). Calque. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 30 Eindgevel van het gemaal. Nr. 31 Voorgevel van het bijgebouw met gedeelte van het gemaal. Nr. 36 Onderbouw van het gemaal met bijgebouw. Nr. 37 Gewapend betonwerken aan gemaal en bijgebouw. Zonder nr. Pompenfundatie.

T 31

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen). Blauwdruk. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 19 Gevelconstructie boezemgemaal. Nr. 26 Overzicht voor de plaatsing der natuursteenstukken aan de stroomsluizen. Nr. 50 Rooster met klep voor regeling der warme luchtafvoer van de motoren.


6

Nr. 70 Nr. 71 Nr. 72 Nr. 73 Nr. 74 Nr. 75

Zonder nr. T 32

Deurkozijnen met deuren voor de schakelinrichting. Plaatsen van klossen en sparen van boutgaten enz. voor de schakelinrichting. Bovengedeelte machinefundatie met afdekking. Wapening in de afdekking van de machinefundatie. Schakelinrichting en machinefundatie. IJzeren randen om de bordessen bij de schakelinrichting, om de afdekking op de machinefundatie en openingen in de vloer onder de machinefundatie. Dakafdichting bij trekinrichting.

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen). Blauwdruk. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 32 Deur- en raamkozijnen met deuren, ramen en betimmeringen Nr. 33 Idem Nr. 34 Binnendeur voor het boezemgemaal (bijgebouw) Nr. 34a Binnendeurkozijnen met deuren en betimmeringen voor gemaal en bijgebouw Nr. 40 Gewapend betonwerken (vloer in ketellokaal) Nr. 47 Brug over de stroomkokers voorlangs het gemaal Nr. 61 Wijziging zuidwestgevel van het bijgebouw Nr. 65 Ondergedeelte machinefundatie Nr. 69 IJzeren schuifdeuren voor de transformatorcel Zonder nr. Wijzigingen aan poldergemalen Zonder nr. Duimstenen voor het gemaal Zonder nr. Duimen met verankering voor de gehengen van de grote deuren in de noordoostgevel van het gemaal Zonder nr. Gewapend betonbalk over de opening tussen de steunmuren onder de machinekelder

T 33- T 34

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen) lichtdruk (deels gekleurd). 2 rollen NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nrs. 32-33 Deur- en raamkozijnen (zie rol T 32.). Samen in 1 rol. Nr. 34a Binnendeurkozijnen (alsvoren). Nr. 34b Binnendeur van het boezemgemaal (bijgebouw). Nr. 26 Overzicht voor de plaatsing der natuursteenstukken aan de stroomsluizen. Nr. 50 Rooster met klep voor regeling der warme luchtafvoer van de motoren. Nr. 65 Inventaris

66

Nr. 69 Nr. 70 Nr. 71

Deurkozijnen met deuren voor schakelinrichting. Plaatsen van klossen en sparen van boutgaten enz. voor de schakelinrichting. Nr. 72 Bovengedeelte machinefundatie met afdekking. Nr. 73 Wapening in de afdekking van de machinefundatie. Nr. 74 Schakelinrichting en machinefundatie. Nr. 75 IJzeren randen om de bordessen bij de schakelinrichting, om de afdekking op de machinefundatie en openingen in de vloer onder de machinefundatie. NB Behoudens nr. 34b zijn van bovenstaande nummers ook blauwdrukken aanwezig. T 3

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen). Calque. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 76 Leuningen op de bordessen om de schakelruimte en op de afdekking der Machinefundatie. Nr. 77 Gewapend betonwerk en binnenbetimmering in het gemaal. Nr. 86 Bordessen met trappen in het ketelhuis. Zonder nr. Plattegrond, gevels en doorsneden van het gemaal (2 bladen, met revisietekeningen)

T 36

Bestek 3/1919 (8e gedeelte, Werken te Lammerburen). Calque, licht- en witdruk. 1 rol NB De volgende tekeningen zijn aangetroffen: Nr. 19 Gootconstructie boezemgemaal. Ook in blauwdruk aanwezig. Nr. 47 Brug over de stroomkokers voorlangs het gemaal. Ook in blauwdruk aanwezig Zonder nr. Tegelvloer in het pompengebouw. Zonder nr. Staat van de hardsteen. Zonder nr. Gevels, plattegronden (dubbele woning). Zonder nr. Afvoerleiding van de closetinrichting in het ketelhuis. Bestek 18/1919 (10e gedeelte, Werken te Zoutkamp) Revisietekening. Nr. 66 verhoging kade en havendam en het aanleggen van rioleringswerken te Zoutkamp

T 37

Bestek 29/1919 (11e gedeelte, IJzeren ophaalbrug over de schutsluis te Lammerburen en Rolschuiven in drie stroomkokers van de Reitdiepsluis te Zoutkamp) Revisietekeningen. Calque en blauwdruk. 1 rol NB De volgende bestektekeningen zijn aangetroffen: Nr. 1 IJzeren ophaalbrug (algemeen). Nr. 2 Idem (details).


67

Nr. 3 Rolschuiven. NB De volgende detailtekeningen van de fabriek (ophaalbrug zijn aangetroffen), allen in Blauwdruk: Nr. I Hameigebint. Nr. II Balans. Nr. III Val. Nr. IV Onderdelen. NB De volgende detailtekeningen van de fabriek (rolschuiven) zijn aangetroffen: Nr. 1 Schuifsponningen, blauwdruk. Nr. 2 Hefbokken, blauwdruk. Nr. 3 Schuifstijlen NB De volgende detailtekeningen van later aangebrachte werken bij de ijzeren ophaalbrug zijn aangetroffen: Nr. 1 Leuningen (wijziging van het beweegbare gedeelte / nieuwe leuning op de landhoofden). Nr. 2 Ballastijzer. Nr. 3 Afsluitboom met toebehoren Nr. 4 Windwerk voor de beweging van de brug T 38

Revisietekeningen samen in één grote portefeuille NB Bestek 12/1919 (9 e gedeelte, Balkvoetbrug met trappen): Zonder nr. (van PWS) brugconstructie met trappen tot ondersteuning der persbuizen. Nr. 1197/1 (van de fabriek) normale brugligger met leuning. Nr. 1197/2 (idem) eindbrugligger met leuning. Nr. 1197/3 (idem) toegangstrappen. NB Bestek 18/1919 (10 e gedeelte, Werken te Zoutkamp) Revisietekeningen: Zonder nr. bestekstekening in één blad NB Detailtekeningen: Nr. 66 Verhoging kade en havendam en het aanleggen van rioleringswerken te Zoutkamp (zie rol T 36). nr. 67 Verhoging der binnenhoofdmuren van de schutsluis, het remmingwerk, de aanlegsteiger bij de schutsluis, de ebdeuren, het botenhuis en de provinciale deurenloods c.a. nr. 68 Werken op het terrein bij de Friesche sluis te Zoutkamp. NB Detailtekeningen van later uitgevoerde werken: nr. 92 Loopplanken, traptreden, klimijzers c.a. langs de kade van de binnenhaven te Zoutkamp. Zonder nr. Wijziging paalregelwerk c.a. bij de dam. Zonder nr. IJzerwerk voor stempeling der kokersluisdeuren.

Inventaris

68

NB Bestek 10/1920 (12 e gedeelte, Windmotorinstallatie) Revisietekeningen: Nr. 1 (van PWS) onderbouw voor een windmolen tot bemaling van de polder van I.J. Muller (buiten bemoeienis van de aannemer in eigen beheer uitgevoerd), calque en blauwdruk. Nr. 2 (van de fabriek [J. Loning]) doorsnede in aanzicht van de windmotor, blauwdruk. Nr. 3 (idem) waaier, centrifugaalpomp c.a. NB Bestek 21/1920 (13 e gedeelte, Bliksemafleiders) Revisietekeningen: Nr. 88 overzicht van de plaatsing der bliksemafleiders op het boezemgemaal, dubbele woning, poldergemalen en schotbalkloods Nr. 89 details NB Bestek 17/1921 (14 e gedeelte, Vaartuig met ploeginrichting) Revisietekeningen: Nr. 1 (van der Werf) zolderschuit. Nr. 2 (idem) zijroer. Nr. 3 (van PWS) ploeginrichting (plus blauwdruk). NB Bestek 16/1922 (15 e gedeelte, Buitengeul Zoutkamp) Revisietekeningen Zonder nr. bestekstekening in één blad. NB Detailtekeningen: Nr. 1 Dwarsprofielen. Nr. 2 Baggerwerk. Schroefpomp voor het boezemgemaal nabij Zoutkamp (Uitgevoerd door de Machinefabriek Gebr. Stork en Co., Hengelo), 2 bladen, schaal 1:5 en 1:20.

III Latere werken T 39

Varia calque. 1 rol NB 1925: ijzerwerken (vastzetten vloed- en ebdeuren) NB 1928: afsluitinrichting kokersluisdeuren Zoutkamp. NB Rand met versterkingsrib om de zuigbuis in de stroomkoker, fundament van de tandwieloverbrenging en motor vierde pompinstallatie.

T 40

Bestek 1/1928, verhoging van drie gedeelten kaden langs de bergboezem, 1928. Calque. 1 rol

T 41

Grafiek van de hoge boezemstanden in de provincie Groningen, december 1931/januari 1932. 1 rol


69

T 42

Uittreksels uit de kadastrale administratie betreffende de eigendommen van het waterschap, 1934. 1 rol NB Zie inv. nr. 48.

T 43

Grafische voorstelling der waterstanden en de bemaling, 1934/3, 193, 1936. 1 rol

T 44

Toegangsweg naar gemaal (H.D. Louwes) te Zoutkamp, 1970. 3 bladen in 1 rol

T 4

Brug Kommerzijlsterrijte, 1984-198. Calque. NB Projectnr. 18016.04, kaart nr. 3. NB Nr. 205 Te slopen brug. NB Nrs. 210-211 Steltekening landhoofd Noord en Zuid. NB Nrs. 212 en 401 Pijler. NB Nrs. 400 en 402 Wapening landhoofd Noord en Zuid. NB Nr. 403 Leuningen. NB Nr. 404 Dilatatievoegen. NB Nr. 405 Lengtedoorsnede dek/toog plus wapening.

1 rol

Inventaris

70

Bijlage I Overzicht van bestuurs- en personeelsleden Het onderstaande geeft een overzicht van de bestuursleden, secretarissen, (water) bouwkundige en overige personeelsleden van het waterschap Electra in de periode 1916-2007. Het overzicht is door drs. A.L. Hempenius samengesteld in 2002 en gewijzigd in 2007. Per personeelslid worden de dienstjaren vermeldt waarin men werkzaam was bij het waterschap Electra. Tussen haakjes staan, indien bekend, resp. het geboortejaar en jaar van overlijden. Eventuele overige functies binnen het waterschap en nevenfuncties worden ook vermeldt.

Bestuursleden NB Van 1913 tot 1987 bestaat het bestuur uit vijf leden, namelijk: twee uit (het college van gecommitteerden uit) het hoofdbestuur van het waterschap Hunsingo, twee uit hetzelfde college van het waterschap Westerkwartier, en de voorzitter van het waterschap Reitdiep. NB Van 1987 t/m 1994 bestaat het bestuur uit vier leden. NB Vanaf 198, het jaar waarin de definitieve afrekening tussen de waterschappen Noordenveld, Westerkwartier, Hunsingo en Electra heeft plaatsgevonden, zijn de voorzitters van de waterschappen Noordenveld en Smilde bijzitter zonder stemrecht; de voorzitter van Smilde is zelden aanwezig geweest. Vanwege Hunsingo 191-1930 R. P. Dojes, voorzitter 191-1930. Overige functie: Voorzitter waterschap Hunsingo 1908-1930. 191-1933 J. M. Hopma. Overige functies: Gecommitteerde waterschap Hunsingo, 1906-1921 en hoofdbestuurslid (de onderdeel), 1921-1933. 1930-19 Westers, voorzitter 194-19. Overige functie: Voorzitter waterschap Hunsingo, 1930-19. 1933-193 Hekma Wierda. Overige functie: Hoofdbestuurslid (4e onderdeel) waterschap Hunsingo, 1921-193. 1936-193 J. L. Torringa. Overige functie: Hoofdbestuurslid (2e onderdeel) waterschap Hunsingo, 193-193 193-1962 S. B. Luitjens, Overige functie: Hoofdbestuurslid (3e onderdeel) waterschap Hunsingo, 1938-1962. 19-1979 R. J. Clevering, voorzitter 1971-1979. Overige functie: Voorzitter waterschap Hunsingo, 19-1979. 1962-1978 B. J. Kuipers. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Hunsingo, 197-1979. Waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998)

71

1978-1988 1979-1989 1988-1989 1989 1989-1993 1991-1994 1993-1994

K. J. Luitjens. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Hunsingo, 1977-1988. H. Elema. Overige functie: Voorzitter waterschap Hunsingo, 1979-1989. K. W. Vegter, waarnemend voorzitter, 1988-1989. Overige functie: Gecommitteerde Hunsingo, 1988-1991. J. Venhuizen. Overige functie: Waarnemend voorzitter waterschap Hunsingo, 1989. H. E. Clevering. Overige functie: Voorzitter waterschap Hunsingo, 1989-1993. J. Venhuizen. Overige functies: Gecommitteerde waterschap Hunsingo, 1976-1993 en waarnemend voorzitter, 1989 en 1993-1994. G. J. van Wijk. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Hunsingo 1991-1994.

Vanwege Westerkwartier 191-1920 J. Bolt Jzn. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Westerkwartier, 1899-1920. 191-1924 A. K. Schuiringa. Overige functie: Voorzitter waterschap Westerkwartier, 191-1924. 1920-1936 J. J. Schuiringa Rzn. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Westerkwartier 1906-1936. 1924-194 G. E. Schuiringa, voorzitter, 1930-194. Overige functies: Voorzitter waterschap Westerkwartier, 1924-194. 1937-1943 B. Dijk. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Westerkwartier, 1929-1943. 1943-19 J.K. Bolt. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Westerkwartier, 1937-19. 194-1971 J. M. Gaaikema, voorzitter, 19-1971. Overige functie: Voorzitter waterschap Westerkwartier, 194-1971. 19-196 E. Aukema. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Westerkwartier, 1943-196. 196-1976 K. Bouma. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Westerkwartier, 1960-1976. 1971-1988 R. de Groot, voorzitter, 1979-1988. Overige functies: Hoofdbestuurslid (8ste onderdeel) waterschap Westerkwartier, 1966-1972 en voorzitter waterschap Westerkwartier, 1972-1988. 1976-1994 N. C. Vermue. Overige functie: Gecommitteerde waterschap Westerkwartier 197-1994. 1989-1994 K.J. Doornbos, voorzitter 1989-1994. Overige functie: Voorzitter waterschap Westerkwartier 1989-1994.

Bijlage I

72

Vanwege Reitdiep 191-192 A. Torringa. 1926-193 K. Blink. 193-1987 J. de Waard. Bijzitters NB Vanaf september 198. NB De bijzitters hadden geen stemrecht en kregen geen presentiegeld. - eind 1986 L.A. Swart. Overige functie: Voorzitter waterschap Noordenveld, 19871994. - A. Bos, niet bij alle vergaderingen present. Overige functie: voorzitter waterschap Smilde. Overige personeelsleden Secretaris-boekhouder 1916-1944 L. Koster (1878-190). Overige functie: Secretaris waterschap Westerkwartier, 190-1944. 1944-1977 J. J. Pettinga (1949-1984). Overige functie: Secretaris waterschap Hunsingo, 1934-1974. 1977-1991 Mr. H. van der Molen (1949-2004). Overige functie: Secretaris waterschap Hunsingo 1974-1991. 1991-1994 Mr. R. J. Roelofs (196- ), ad interim. Overige functie: Secretaris waterschap Hunsingo, 1991-1994. Deskundige / waterbouwkundige 1920-1929 L.H.S. Breukel (1868- 7-0-1932). Bouwkundig ambtenaar, medisch afgekeurd.23 1929-1932 L. Oostinga (188-1942). Bouwkundig ambtenaar. Overige functie: opzichter provinciale waterstaat. 1932-1938 D. de Vries (1903-1938). Bouwkundig ambtenaar. Overige functie: Waterbouwkundige waterschap Hunsingo.24 1990-1994 H. Groen (1907- ). Tijdelijk opzichter, augustus-november 193 en tijdelijk waterbouwkundige, juni 1936-maart 1937. Overige functie: Waterbouwkundige waterschap Westerkwartier, 1989-1994. Machinist van het opwekkingsbedrijf (Provisorium) NB Tot 1927 bediende de machinist vanwege het PEB ook de gemalen.

23 NB Hoofdopzichter in algemene dienst provinciale waterstaat; als deskundige voor aankoop- en onteigeningszaken werkzaam voor waterschap Electra vanaf eind 1916. 24 G. de Vries vervanger van zijn broer D. de Vries 1936-1937 (op ¾ van diens salaris).


73

1920-1927 D. van Aalderen, hoofdmachinist Provinciaal Elektriciteit Bedrijf. September 1922 C.F. Brinkhuizen, tijdelijk machinist-bankwerker. Bedienaar van het gemaal, chef gemalen 1927-1961 C.F. Brinkhuizen (1896-197). Overige functie: Bedrijfsadviseur 1961-1968 Machinist; chef gemalen 192-194 J.B. Rolink (1927-1987). Machinist-bankwerker, 192-194; arbeider (ac) 194- 198 en machinist 198-1986.2 Sluismeester / brugwachter December 1920-1934 D. Bosscher (1890- ). Sluismeester / timmerman 1934-198 A. de Vries Hzn (1893- ). Overige functies: Sluismeester te Kommerzijl (waterschap Westerkwartier), 1921-1924, 1926-1927 en 1932-1934. Arbeiders NB De namen van de werklieden of arbeiders worden in de notulen mondjesmaat aangetroffen, en dan vaak nog zonder voorletter. De werklieden stonden letterlijk onder de bevelen van de chef-gemalen en werden ook door hem betaald. NB In de vergadering van oktober 194 zijn pensioengrondslagen vastgesteld voor D. van Hoogen, K. Bosma, J. Walsma, L. Bos en J. Rolink.

1920-19 1928-1946 1944-1970 1946-1982 194-1986 199-1982 199 199 1961-1962 1962-1971

P. Westra (1884/188- ). Oud-werkman, blijvend invalide in 1944. D. van Hoogen (1890- ).26 W. of M. Snaak (1888/1890- ). K. Bosma (190- ). J. Walsma (1920- ). L. Bos (1903- ). G. Meijer (1936- ).27 J. Balk te Ezinge (1931- ). Seizoenwerk. B. Klijnstra te Aduarderzijl (1922- ). Seizoenwerk. H. Koning. Seizoenwerk. L. Meijer (1908-1999).28

25 Medisch afgekeurd. 26 Kreeg na pensionering een toelage van Hfl. 24,— per week. Zie notulen vergadering d.d. 25-10-1952. Zie inv. nr. 3. 27 Medisch afgekeurd. 28 Ibidem.

Bijlage I

74

1967-2000 1970-1980 1982-2004

B. Kremer (1939- ). S. Hoek (1917- ). P. Stenekes (1942 -).

Brugwachters 1977-1993 Mevr. J. van der Kooi-Bos (19- ). (Eerst) bij vakantie, ziekte e.d. van de vaste brugwachter (brug overgedragen aan gemeente De Marne). Zomer 1982 P.J. Rolink (ca. 1960- ). Brugwachter op zon- en feestdagen. Zomer 1986 D. Alberts (196- ). Brugwachter zon- en feestdagen. 1987-1994 B. Kremer jr. (1968- ). Brugwachter zon- en feestdagen. Machinist-sluiswachter 1963-196 R. Mollema (1934- ). 1966-1967 J. van der Plas. Ontslag op eigen verzoek. 1968-2001 H.L. Koster (1941- ). Machinist-bankwerker. Machinist-bankwerker (gemaal H.D. Louwes) 1971-2001 K.J. Froma (1936- ). Loonadministrateur 1967-1982 B.M. van Dam (1963- ). Overige functie: Ontvanger waterschap Hunsingo, 1962-1982. Financieel ambtenaar 1977-1990 K.J. Bakker. In dienst van waterschap Hunsingo. Tijdelijk personeel tijdens de (voorbereiding van de) bouw van het gemaal c.a. NB Gegevens ontleend aan ingekomen stukken van het Pensioenfonds. NB Tijdelijk opzichter-tekenaar van de Provinciale Waterstaat Groningen. 1914-1916 S.J. Weg Dzn 1918-1919 J. Brongersma 1919-1920 J. Dik 1919-1921 B. Cremer.


7

Bijlage II Reglement van het waterschap Electra Het onderstaande geeft een overzicht de geschiedenis van de reglementen en de reglementswijzigingen van het waterschap Electra in de periode 1913-1994. De reglementen en de wijzigingen daarop worden niet weergegeven. Er wordt slechts kort weergegeven wat het reglement c.q. de wijziging daarop inhoudt en er wordt verwezen naar de vindplaats van het document, zijnde een K.B. of het Prov. blad. Het overzicht is samengesteld door drs. A.L. Hempenius tussen 2007-2008. Eerste reglement Oprichting: Statenbesluit 1 juli 1913, nr. 28b (goedgekeurd bij K.B. d.d. 16 september 1913, nr. 141). Reglement: Statenbesluit 17 november 1913. In werking treding: 1 juni 191, Prov. blad 191, nr. 2, uitgegeven 7 juni 191. Rechtsvoorgangers: Samenvoeging vier zijlvesten en vier dijkrechten. Uit te voeren werken: Het waterschap heeft tot taak de verbetering der afstroming van het boezemwater door middel van de aanleg, het onderhoud en de bediening van een elektrisch gemaal c.a. (art. 2). Bestuur: Bestaat uit vijf leden. Grootte: ca. 67.000 ha. NB Het reglement voor het waterschap Electra is vóór de inwerkingtreding van het Algemene reglement voor de waterschappen vastgesteld en is daarom niet een bijzonder reglement geworden. NB Het reglement voor het waterschap Reitdiep (Prov. blad 1913, nr. 6) is in werking getreden op 1 april 191. Op 26 april 191 is het definitieve bestuur gekozen, dat een lid van het bestuur van Electra heeft aangewezen. NB Het archief van het waterschap Reitdiep berust bij het waterschap Noorderzijlvest. Artt. 1- Artt. 6-1 Artt. 16-18 Artt. 19-22 Art. 23

Algemene bepalingen. Bestuur en beambten van het waterschap. Bevoegdheden van het bestuur en waterschapswerkzaamheden. Begroting, rekening en omslag. Slotbepaling.

Reglementswijziging (Prov. blad 1921, nr. 83). Wijziging: art. 18bis: Het bestuur heeft de bevoegdheid om keuren of politieverordeningen te maken. NB Dit statenbesluit is in werking getreden op 1 januari 1922 (Prov. blad 1921, nr. 97). NB Uitgegeven d.d. 9 november 1921.

Bijlage II

76

Reglementswijziging (Prov. blad 1941, nr. 22). Wijziging: artt. 2, 4, 8 en 9. NB Goedgekeurd bij besluit van de secretaris-generaal van het Departement van Waterstaat d.d. 26 februari 1941, afd. Waterstaatsrecht no. 682-l. NB Uitgegeven 14 maart 1941. NB Hierin wordt het reglement tweemaal bijzonder reglement genoemd. Reglementswijziging (Prov. blad 1957, nr. 27) Wijziging: art. 1. De voorzitter van het bestuur geniet een bezoldiging. Alle bestuursleden genieten een vergoeding wegens reis- en verblijfkosten. NB Uitgegeven 13 april 197. Reglementswijziging (Prov. blad 1972, nr. 53) Wijziging: artt. 1, 2, 4, en 1. NB Uitgegeven 2 juli 1972. NB Verzamelbesluit betreffende de opheffing van de waterschappen Noordpolder en de Lauwerpolder en tot wijziging van het bijzonder reglement voor het waterschap Hunsingo en van het reglement van het waterschap Electra. Reglementswijziging (Prov. blad 1984, nr. 58) Wijziging: artt. 4, 17 en 20. Nieuw: artt. 4a, 4b, 9b, 18a en 22a. Vervalt: art. 19 NB Uitgegeven 30 november 1984. NB Inwerkingtreding: 1 januari 198. NB Verzamelbesluit tot wijzing van het bijzonder reglement voor het waterschap Westerkwartier en het reglement voor het waterschap Electra en tot opheffing van de waterschappen de Peizer- en Eeldermaden, Matsloot-Roderwolde en Eelderwolderpolder. NB Geschillen tussen het waterschap Electra en de waterschappen Noordenveld en Smilde worden ter beslissing voorgelegd aan G.S. Groningen en G.S. Drenthe. Reglementswijziging (Prov. blad 1987, nr. 31) Wijziging: artt. 1, 4, 6, 16, 17, 20 en 21. NB: Uitgegeven 26 aug. 1987. NB Inwerkingtreding: 1 januari 1987. NB Verzamelbesluit betreffende de opheffing van 28 waterschappen, o.a. het waterschap Reitdiep, vaststelling van nieuwe bijzondere reglementen voor Hunsingo en Westerkwartier en wijziging van het reglement voor Electra.


77

Afkondiging van de tekst van het reglement voor het waterschap Electra (Prov. blad 1988, nr. 20). Het waterschap Electra is per 1 januari 199 opgeheven, het reglement is ingetrokken en de taken enz. zijn overgenomen door het waterschap Noorderzijlvest.

Bijlage II

78

Bijlage III Besluitvormingsproces uitbreiding bergingscapaciteit Het onderstaande is opgesteld door drs. A.L. Hempenius d.d. mei 2002. Wat betreft de stijl van notuleren en/of de besluitvorming: Leg deze teksten voor aan iemand, die niet bekend is met deze problematiek: hij zal mijns inziens niet kunnen vatten wat de essentie van de zaak of zelfs het precieze onderwerp is. De besluitvorming is traag, er wordt niet doorgetast. Mijn indruk is dat de secretarissen en/of notulisten vaak niet wisten waarom het ging. Begrippen als ‘uitbreiding bergboezem’, ‘vergroting bergboezem’, ‘uitbreiding bergboezem-areaal’, die in de notulen willekeurig worden gebruikt, scheppen eerder verwarring dan duidelijkheid. Goed notuleren is een kunst! Notulen van de bestuursvergadering waterschap Electra 15 januari 1990, punt 3 Bemalingscapaciteit Electra29 Tweetal rapporten van T.A.U.W. inzake a) bemaling en bergingscapaciteit boezem Electra, en b) hydraulisch onderzoek aanvoerlijnen Electra. Deze rapporten worden behandeld in aanwezigheid van de hoofden van de technische diensten. De voorzitter merkt op, dat met het oog op meer definitieve besluitvorming zich in ieder geval nog twee vragen voordoen: - wat zijn de gevolgen voor de mogelijkheid van vrije lozing indien in het gemaal een vijfde pomp zou worden bijgeplaatst? Ter zake dient een meting te worden verricht. -> onderzoek hoofden t.d., mogelijk i.s.m. PWS Groningen. - Met name daar waar op grond van vorengenoemd hydraulisch onderzoek aanvoerproblemen in het Reitdiep mogen worden verwacht, zullen peilingen worden verricht. -> htd’s. Voorts wordt besloten beide rapporten op te zenden naar G.S., commissie bodemdaling en de inliggende waterschappen. Tenslotte zullen de voorzitter en secretaris-boekhouder zich beraden over o.a. de planologische aspecten van uitbreiding van bergingsmogelijkheid. 6 maart 1990, punt 3 Bergingscapaciteit, bodemdaling Ontwerp-brief aan G.S. inzake ontwikkeling visie waterhuishouding Electra voor de lange termijn met inachtname van enkele wijzigingen vastgesteld.

29 Bestuur: K.J. Doornbos, voorzitter; leden: H.E. Clevering; N.C. Vermue; K.W. Vegter;. bijzitter zonder stemrecht: voorzitter van Noordenveld E.R. Tonckens. Secretaris-boekhouder H. van der Molen]; hoofden technische diensten: M.P.A. Vermeeren (waterschap Huinsingo), J. Meinders (waterschap Noordenveld); H. Groen (waterschap Westerkwartier, die het bestuur vanaf april 1990 namens de andere hoofden technische dienst zal bijstaan).


79

25 april 1990, punt 5 Overige zaken e. Uitbreiding bergboezem. De voorzitter wordt gemachtigd zijn gesprekken met enkele natuurterreinbeheerders voort te zetten. 9 maart 1991, punt 4 Beheersplan30 Opdracht aan TAUW B.V. conform offerte tot formulering van een conceptbeheersplan Electra-boezem. 3 juli 1991, punt 10-7 Vergroting bergboezem. De heer Groen doet mededeling van het gesprek met de Stichting Het Groninger Landschap inzake vergroting van de bergboezem bij het Leekstermeer. Een en ander impliceert een vergroting van de boezem met ongeveer 84 hectare. 24 juni 1992, punt 3 Mededeling / Electraboezem De voorzitter doet verslag van de stand van zaken m.b.t. het onderzoek naar de mogelijkheden tot vergroting van het Electra-boezemgebied. Daartoe is o.a. een gesprek gevoerd met het Groninger Landschap. Een aantal gebieden/gebiedjes rondom het Leekstermeer komt mogelijkerwijs in aanmerking voor de bestemming boezemgebied. De provincie heeft onderzocht welke gebieden zoal geschikt zijn om als bergboezem te fungeren. De vergroting van de bergboezem is voorts als studie-onderdeel ingebracht in de WING-studie. De waterbouwkundige [Groen] merkt daarbij op dat deze studie de vergroting van de bergboezem niet als hoofdvariant beschouwt. In de volgende vergadering zal de kaar op tafel komen waarop de gebieden staan aangegeven die eventueel geschikt zijn als bergboezem. 2 september 1992, punt 3 Electra-boezemgebied Ter tafel komt een kaart van de Dienst Milieu en Water van de provincie Groningen d.d. 6 juni 1992 met een inventarisatie van mogelijk te benutten bergboezemgebieden in het Electra-gebied. Voor kennis geving aangenomen. NB Met dezelfde bewoordingen is dit punt nogmaals verwerkt in de notulen van 19 februari 1993! 27 januari 1994, punt 6 Nader onderzoek Electra-boezem Notitie Van den Ende inzake nader onderzoek. Ter vergadering wordt uitgereikt het rapport van TAUW van 24 januari 1994 inzake Bergings- en bemalingcapaciteit van de Electra-boezem. Opmerkingen/aandachtspunten: d. Het ‘probleem’ hangt niet samen met piekoverschrijdingen, maar met langdurige overschrijdingen. Ander bemalingsregime toepassen en voorts extra berging proberen te creëren.

30

Bestuurslid J. Venhuizen (waterschap Hunsingo) in plaats van K.W. Vegter.

Bijlage III

80

30 maart 1994, punt 5 Bergings- en bemalingcapaciteit Rapport TAUW van 22 maart 1994 inzake Bergings- en bemalingcapaciteit.31 Bergboezem Lettelberterdiep. Wat betreft het eventueel realiseren van extra boezemcapaciteit vraagt de voorzitter nog aandacht voor het volgende. Rondom het gebied van het Letttelberterdiep ligt ruim 10 hectare land dat (mogelijk) geschikt is om in te richten als bergboezem. Het bestuur gaat akkoord met besprekingen ‘om aan de invulling van dit gebied als bergboezem nader gestalte te geven’. 27 juni 1994, punt 5a Bodemdaling/ capaciteit Waterwolf Rapport TAUW inzake Effect van uitbreiding van de bemalingscapaciteit van De Waterwolf na realisering van ‘de tweede schil’ van 1 juni 1994. De uitkomst van het rapport geeft aan dat het wenselijk is het boezemgebied uit te breiden. a Het bestuur stelt vast dat het beleid er op gericht wordt te komen tot uitbreiding van het bergboezem-areaal; afgewacht zal worden de uitkomst van de inventarisatie van mogelijkheden bergboezem Lettelberterdiep. Punt 6a. Uitbreiding boezemgebied. Brief van het waterschap Westerkwartier van 3 juni 1994, nr. 783, inzake vervolgbijeenkomst bergboezem Lettelberterdiep op 14 juni te Oostwold. Punt 6b. Het bestuur stemt in met ‘het verstrekken van een opdracht aan G. Grolleman voor het verrichten van een haalbaarheidsonderzoek verwerving gronden oostelijk van het Lettelberterdiep t.b.v. de uitbreiding bergboezem’. 4 augustus 1994, punt 4 Aankoop gronden Lettelberterdiep Onderzoek haalbaarheid verwerven gronden ten oosten van het Lettelberterdiep ten behoeve van de uitbreiding van het boezemgebied. Ter vergadering wordt door de voorzitter uitgereikt de voortgangsrapportage van de heer G. Grolleman te Doezum inzake de verwerving van gronden nabij het Lettelberterdiep, ten behoeve van de berging van water. Conclusies: Trachten zoveel mogelijk aaneengesloten gronden te verwerven; minimaal verwerven 74 ha, minder levert te weinig rendement op en gebied moet binnen de Ecologische Hoofdstructuur blijven. Besluitvorming (o.a.): Grolleman vragen op ingeslagen weg voort te gaan, rekening houdend met geformuleerde conclusies. 5 oktober 1994, punt 4 Verbeteren boezembeheer Notitie waterschap Westerkwartier, augustus 1994, inzake project Verbeteren boezembeheer Electra.

31

Zie ook het gelijknamige rapport van TAUW van december 1989.


81

Opmerkingen / aandachtspunten: Op basis van de verslaglegging van de heer Grolleman worden de (verdere) onderhandelingen met de potentiële kopers gevoerd. Gedeputeerde Van Dijk heeft zich bereid getoond te onderzoeken of er bepaalde financieringsmogelijkheden zijn (o.a. B-gelden). Deelfinanciering via het Bureau Beheer Landbouwgronden. Van ‘natuurontwikkeling’ op deze percelen kan sprake zijn mits de boezemfunctie steeds blijft gegarandeerd. De voorzitter licht de stand van zaken toe in de besprekingen met de verschillende potentiële verkopers. Het Bureau Beheer Landbouwgronden en de heer Grolleman spelen in dit proces een belangrijke ondersteunende rol. De vergadering complimenteert de voorzitter met de wijze waarop de aankooponderhandelingen met de betrokken ingelanden worden gevoerd. De vergadering gaat akkoord met de voortzetting van de verdere onderhandelingen. Punt . Financiering aankoop boezemgronden. Rapport comptabele van 8 september 1994 inzake financiering aankopen grond c.a. in het kader van uitbreiding bergboezem. Conform advies comptabele besloten. 2 november 1994 De vergadering is belegd voor de definitieve besluitvorming betreffende de aankoop van gronden in de omgeving van het Lettelberterdiep. Voorstellen om diverse gronden aan te kopen en te ruilen, ad ca. Hfl. 2.80.000,-. Het bestuur besluit conform. 14 december 1994, punt 8 Verbetering boezembeheer Brief provincie Groningen van 11 november 1994 inzake besluit aankoop gronden. Brief Electra van 7 november 1994 nr. 61 met aangehecht besluit d.d. 2 november 1994 tot aankoop van gronden. Brief notaris mr. W.J. Ludwig te Grootegast met ontwerpakten en afrekeningen (Hfl. 1.90.000,-). Er zijn nog allerlei haken en ogen. Grolleman krijgt tot 1 mei 199 ‘speelruimte’.

Bijlage III

82

Bijlage IV Transcriptie bestuursvergadering De onderstaande transcriptie is samengesteld door drs. A.L. Hempenius d.d. 12 oktober 2007. Zie inv. nr. 111. Notulen van de bestuursvergadering d.d. 11 maart 192, Ingekomen stukken, e. Vergunning dam met elektrische pomp Overeenkomstig zijn verzoek van 10 maart 192 wordt aan de heer A.T. Noordhuis, landbouwer te Zuurdijk, vergunning verleend –tot wederopzegging en behoudens rechten van derden- tot het maken van een dam in de sloot tussen Electra’s opslagplaats en zijn perceel gemeente Leens, sectie G nr. 1.369 te Lammerburen en het plaatsen van een electrische pomp op die dam, een en ander zoals nader op bijgevoegde tekeningen staat aangegeven. Vorenstaande onder de volgende voorwaarden: de sloot vanaf de dam tot de duiker en ook deze duiker dienen door vergunninghouder steeds goed schoon te worden gehouden ten genoegen van Electra’s bestuur; De kosten van de electrische stroom moeten jaarlijks door vergunninghouder aan het waterschap Electra worden betaald in de vorm van een omslag over de te bemalen percelen.32 Ook zal de heer Noordhuis in overweging worden gegeven zich in verbinding te stellen met het provinciaal bestuur voor de van dat bestuur nodige vergunning. De vergunning is op 17 maart 192 aan aanvrager gezonden. Notulen van 7 april 1952, Ingekomen stukken, ed. Vergunning dam + elektrische pomp Noordhuis. Brief van de heer A. Noordhuis te Zuurdijk d.d. 21 maart 192, dat hij akkoord gaat met onze voorwaarden voor de hem verleende vergunning tot het plaatsen van een dam met een elektrische pomp in de sloot tussen de opslagplaats te Lammerburen en perceel Leens G no. 1.369. Voor kennisgeving aangenomen. Vergadering 1 juni 1955 Enkele vragen in verband met de inkomsten der rekening worden naderhand door de heer Brinkhuizen [=chef-gemalen] beantwoord, namelijk: a. dat met de heer A. Noordhuis nog een verrekening moet plaats hebben van de door hem voor het gemaaltje betrokken elektrische stroom.

32 Uit voorwaarde 2 van de vergunning blijkt dat Noordhuis de electrische stroom afneemt van Electra en als betaling daarvan jaarlijks een vergoeding in de vorm van een extra omslag over zijn bemalen percelen moet geven. Heeft Electra een kabel naar de opslagplaats gelegd of was daar een aansluiting? En om welke vlaktemaat ging het?


83

In het boekjaar 19/196 is een rekening ontvangen van A.T. Noordhuis voor geleverde elektriciteit Hfl. 224,-. (4 jaar ?).

Bijlage IV

84

Bijlage V Korte inhoud brochure Stork 1946 Behoort bij inv. nr. 217. Brochure ‘Het waterschap Electra’ van Machinefabriek Gebr. Stork & Co, 1946; en aanvullende gegevens betreffende het waterschap, 1920, 1978, 1988 en 1990. Het onderstaande is samengesteld door drs. A.L. Hempenius d.d. 12 maart 2008. De brochure van Stork d.d. 1946 De plattegrond op bladzijde 4 toont het gemaal na de afbraak van de ketel van het ‘provisorium’, de aanbouw van een portiekgebouwtje, de opstelling van de Heemaf schakelinstallaties en de dieselgeneratoren op de plaats van de ‘vijfde pomp’. De foto op p. 6 toont de generatoren in de richting van de pompen. De opengewerkte maquette in het gemaal, in 1948 vervaardigd door Stork, toont eveneens de toestand van 1946. Het voorin liggende overzichtskaartje ‘van het gebied van den boezem van Electra’, ook in de vorm van een blauwdruk aanwezig in de serie Tekeningen, en de met potlood getekende kaart van de assistent-waterbouwkundige van Hunsingo B.A. Eelkema geven een wat uitgebreider overzicht van het gebied dat door het waterschap Electra wordt bemalen. De onderstaande tekst met enige verbeteringen overgenomen van een los blad met getypte tekst, die in de brochure van Stork (1946) lag. Het stuk is waarschijnlijk afkomstig van Stork, gezien de mijns inziens correcte beschrijving van de machinerieën en de niet in alle opzichten juiste beschrijving van het wezen van het waterschap en de afwatering. De laatste zin van de eerste alinea reflecteert mijns inziens een voorbije tijd: huizen voor de leidinggevenden en woningen voor het werkvolk! De toelichting van de laatste twee alinea’s (Fig.1 en 2) hoort bij een niet aanwezig kaartje. De kaartjes op p. 2 van de brochure van 1946 zijn anders ingericht. STORKS SCHROEFPOMPINRICHTING voor de elektrische bemaling van de polder ELECTRA te LAMMERBUREN in de PROVINCIE GRONINGEN (HOLLAND) In 1913 besloten de PROV. STATEN van GRONINGEN (HOLLAND) tot de oprichting van twee polders, genaamd: REITDIEP en ELECTRA voor het bemalen van het Noord-Westelijk deel van de PROV. GRONINGEN en het Noordelijk deel van de PROV. DRENTHE. De eerste plannen werden het Gouvernement voorgelegd in 1914 en in 1918 werden de definitieve plannen onderzocht en aangenomen; een subsidie van 40% werd


8

door het Gouvernement gegarandeerd. In Juli 1918 worden de voorbereidende operaties begonnen. De plannen voorzagen in de oprichting van een bemalinginrichting met elektrisch gedreven schroefpompen en in de werken daarmede verbonden, namelijk het aanleggen van dijken, kaden, sluizen en schutsluizen, benevens de bouw van huizen en woningen voor het leidend personeel en het werkvolk. Men had er de voorkeur aan gegeven om het krachtstation wat verder het land in te bouwen en niet in de directe nabijheid van de zee, daar de bodem bij de zee niet geschikt was om er op te bouwen. Door zoo te handelen is nog een ander voordeel bereikt, nl. de hoogte, waartegen het water moet worden opgepompt, kan laag gehouden worden en zal meestal hetzelfde zijn gedurende het geheele jaar. Dit betekent een besparing van beginkosten der inrichting en een economische energie, als de inrichting werkt. Het bovenstaande wordt als volgt verklaard: het water, opgepompt door de schroefpompen, vloeit in een kanaal dat naar zee leidt; het niveau van dit kanaal kan geregeld worden door een sluis aan de ingang der zee. Mocht het zeeniveau hoog zijn, dan zal het nog altijd mogelijk zijn de pompen in werking te zetten en de landen te bemalen, daar het kanaal dan dienst zal doen als een soort vergaarbak, die in zee geledigd kan worden, als de ebbe inzet en het zeeniveau valt. Zooals gezegd is, was men begonnen in juli 1918 en in de maand Augustus van datzelfde jaar ontving de Firma Gebr. STORK & Co. de order om te voorzien in de benoodigde machinerieën, terwijl het elektrisch gedeelte werd opgedragen aan de Firma HEEMAF van HENGELO-HOLLAND, die de groote motoren in haar eigen werkplaatsen vervaardigde. De order omvatte het volgende: A. EEN HOOFDPOMPINRICHTING bestaande uit: 3 schroefpompen, 3 electromotoren om bovengenoemde pompen te drijven, 3 vertragingskoppelingen tusschen motor en pomp, 1 verplaatsbare kraan om de pompen op te richten, 1 verplaatsbare centrifugaalpomp met motor, 1 luchtledighaler voor de pompen. B. TWEE HULPPOMPINRICHTINGEN, ieder bestaande uit: 1 schroefpomp, 1 electromotor met rheostaat, 1 frictie-spanningsregulateur. De geheele bovengenoemde inrichting moest binnen 12 maanden klaargemaakt en opgericht worden. Daar het onmogelijk was voor het P.E.B. om in de electrische stroom te voorzien gedurende de komende tijd, moest een tijdelijk krachtstation, Bijlage V

86

bestaande uit een BABCOCK en WILCOX Waterpijpketel en een stoomturbine met dynamo opgericht worden om de pompen te werk te stellen totdat het P.E.B. gereed zou zijn om in de verlangde electrische stroom te voorzien. Voor het beschrijven van het gemaal moet nog eerst iets gezegd worden betreffende de ligging van het gemaal. Fig.1 toont het kanaal, dat naar de zee leidt; de afstand van het krachtstation tot de zee bedraagt ongeveer k.m. De oppervlakte van het land, dat als reservoir kan gebruikt worden en dat door dijken omringd is, bedraagt ongeveer 1.10.000 kubieke meter (28 Acres). Fig.2 toont het bovengenoemde kanaal op wat grooter schaal. Zooals men kan zien is het gebouw B voor het gemaal bijna in de as van het kanaal gelegen. K is het ketelhuis, S is een nieuwgebouwde schutsluis. 1920


87

Lijst van gebruikte afkortingen art./ artt. Blz. G.S. G.S. Friesland G.S. Groningen ha. inv. K.B. NAM nr. (nrs) Prov. blad resp.

artikel / artikelen bladzijde Gedeputeerde Staten Gedeputeerde Staten van Friesland Gedeputeerde Staten van Groningen hectare inventaris Koninklijk Besluit Nederlands(ch)e Aardolie Maatschappij nummer c.q. nummers Provinciaal Blad van de provincie Groningen respectievelijk

Lijsten

88

Lijst van geraadpleegde archivalia Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven te Groningen Archief van Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen, 1814-1941 (1987). Waterschap Noorderzijlvest te Groningen Archief van het waterschap Hunsingo (1823) 186-19 (1991).


89

Lijst van geraadpleegde literatuur A.L. Hempenius, Inventaris van het archief van het waterschap Huinsingo (1823) 1856-1955 (1991). Laurentius Archief & Geschiedenis VI en Publicaties archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest I (Groningen 2009). Leemans, W.F., Verslag der commissie benoemd bij gemeenschappelijk besluit van den Collegiën van Gedeputeerde Staten van Friesland en Groningen van 7 februari 1902 tot het instellen van een nader onderzoek in zake de indijking der Lauwerzee in verband met eene verbeterde afstrooming van boezemwater in de provinciën Friesland en Groningen (Groningen 1904). Lijst van voor vernietiging in aanmerking komende bescheiden uit de archieven van de organen van waterschappen dagtekenende van ná 180, Staatscourant 1981, nr. 181. Lijst van voor vernietiging/bewaring in aanmerking komende archiefbescheiden van waterschappen van na 193, Staatscourant 1993, nr. 69 d.d. 8 april 1994. Pringle, K., Verslag der commissie benoemd bij beschikking van den Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid van 18 juni 1896, nr. 139, Afdeling Waterstaat, 1e onderafdeling tot het instellen van een onderzoek in zake de indijking der Lauwerzee in verband met eene verbeterde afstrooming van boezemwater in de provinciën Friesland en Groningen (Leeuwarden z.j. [1900]). Provinciaal Blad voor de Provincie Groningen.

Lijsten

Reeks Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest: I

II

Hempenius, A.L., Inventaris van het archief van het waterschap Hunsingo (1823) 1856-1955 (1991). Laurentius Archief & Geschiedenis VI en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest I (Groningen 2009). -, Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998). Laurentius Archief & Geschiedenis VII en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II (Groningen 2009).

Eveneens verschenen in de reeks Laurentius Archief & Geschiedenis: I II

III IV V

VI

VII

Engbers, K.A.M., Inventaris van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward 1592-2005. Laurentius Archief & Geschiedenis I (Groningen 2006).* -, Inventaris van het tekeningenarchief van de Provinciale Planologische Dienst in Friesland, 1946-1986 (1992). Laurentius Archief & Geschiedenis II en Archiefinventaris XVII (Groningen en Leeuwarden 2008). -, Plaatsingslijst van het archief van het Old Burger Weeshuis te Leeuwarden 1867-1999. Laurentius Archief & Geschiedenis III (Groningen 2008).* -, Plaatsingslijst van het archief van het Projectbureau Blauwe Stad, (1994) 1997-2003 (2008). Laurentius Archief & Geschiedenis IV (Groningen 2009).* -, Inventaris van het archief van de Stuurgroep Waddenprovincies te Leeuwarden (1974) 1976-2007. Laurentius Archief & Geschiedenis V en Archiefinventaris XVIII (Groningen 2009). Hempenius, A.L., Inventaris van het archief van het waterschap Hunsingo (1823) 1856-1955 (1991). Laurentius Archief & Geschiedenis VI en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest I (Groningen 2009). -, Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998). Laurentius Archief & Geschiedenis VII en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II (Groningen 2009).

* Niet gepubliceerd.

Inventaris van het archief

van het waterschap Electra (1896) 1913-1994 (1998)

ISBN: 978-94-90279-03-5 ISSN: 1877-9263 1878-8874

archief & geschiedenis Inventaris van het archief

Recommend Documents