Internationaliseringsoffensief. High Tech Systemen en Materialen

Internationaliseringsoffensief High Tech Systemen en Materialen

Voor meer informatie: Secretariaat Topteam High Tech Systemen en Materialen Bezoekadres: Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer Postadres: Postbus 190 2700 AD Zoetermeer Tel: +31 (0)88 - 400 84 95 Fax: +31 (0)88 - 400 84 01 Email: [email protected] Projectbegeleiding DB Huisstijlmedia Opmaak Bruikman Reclame, Den Haag Meer informatie kunt u vinden op: http://www.top-sectoren.nl/hightech Daar kunt u ook een pdf-versie van dit advies downloaden. Den Haag, 24 april 2012


High Tech Systemen en Materialen

Internationaliseringsoffensief | 1

INHOUDSOPGAVE Samenvatting en conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2. Strategie: Holland High Tech - branding

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

2.1 Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2.2 Doellanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2.3 Strategische Reisagenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

3. Inspelen op groeikansen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Technologische samenwerking

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 12

4.1 Europese (multilaterale) samenwerking en bilaterale samenwerking �� 8 4.2 Rol ambassades en innovatie attachés . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

5. Buitenlandse kenniswerkers 6. Acquisitie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

7. Ontwikkelingssamenwerking

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

Bijlagen: Leaflets Holland High Tech-branding Leden topteam

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Geraadpleegde personen en organisaties

2 | Internationaliseringsoffensief

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19 32 33


Samenvatting en conclusies Het Internationaliseringsoffensief van de topsector High Tech Systems en Materialen (HTSM) omvat de overkoepelende internationale ambitie van de bedrijven, kennisinstellingen en overheden binnen deze topsector. De topsector HTSM is een wereldspeler in hoogwaardige en maatschappelijk relevante groeimarkten. HTSM heeft forse groeiambities en wil de export meer dan verdubbelen, van € 32 miljard in 2009 tot € 77 miljard in 2020. Om haar groeiambitie waar te maken moet de Nederlandse HTSM sector zich profileren als mondiale ‘high tech’ speler en Nederland als ‘the place to be’ voor bedrijven, kenniswerkers, onderzoeksinstellingen en studenten. Ook moeten we de kansen benutten die opkomende markten (BRIC-landen, maar ook Zuid-Korea en Taiwan) bieden. Het topteam HTSM wil bereiken dat Nederland in de doellanden genoemd wordt in de top 5 in de wereld van landen op het gebied van ‘high tech’. De Topsector HTSM heeft daarom het initiatief genomen om een Holland High Tech - branding strategie te ontwikkelen, waarin ons land wordt neergezet als een wereldspeler in de ‘high tech’ sector. Rondom deze branding gaan we voor een beperkt aantal doellanden (China/Taiwan, Zuid-Korea, VS, Duitsland, Frankrijk) doelgericht en meerjarig inzetten op internationale R&D-samenwerking, handelsbevordering, het aantrekken van kenniswerkers en acquisitie van bedrijven. In een tweede groep landen wordt op een selectie van deze doelstellingen ingezet. De economische diplomatie via het postennet (innovatie attachés, economische afdelingen en NFIA) wordt in lijn gebracht met de behoefte en vragen uit de sector. Het topteam vraagt ambassades om - in afwachting van de agenda’s voor de doellanden - alvast aan te geven hoe de branding vorm gegeven wordt en welke activiteiten gepland zijn. In het algemeen moeten concept-jaarplannen met daarin specifieke doelstellingen in een vroegtijdig stadium gecommuniceerd en afgestemd worden met het (georganiseerde) bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid. Op deze manier kunnen bedrijfsleven en kennisinstellingen tijdig aanhaken op initiatieven. Het topteam HTSM vraagt het Rijk om de Holland High Tech - branding campagne in cash en in kind te blijven ondersteunen. Bij het verschijnen van dit Internationaliseringsoffensief zullen de kernelementen van de branding strategie zijn afgerond. Op de Hannover Messe (23- 27 april 2012) hebben als eerste tastbare resultaat van deze strategie bedrijven en kennisinstellingen de handen ineen geslagen om zich gezamenlijk met een ‘Holland High Tech House ‘ aan de wereld te presenteren. In de komende maanden zullen voor de vijf doellanden agenda’s worden uitgewerkt, waarin – uitgaande van de marktkansen – wordt stilgestaan bij: • de inzet van instrumenten voor HHT – branding • de reisagenda van sleutelpartijen uit de Gouden Driehoek • de rol van ambassades en economische diplomatie • de focus van de technologische samenwerking • de focus van de uitwisseling van kenniswerkers • de focus van de acquisitie van bedrijven en instellingen Vòòr de zomer 2012 zal de agenda voor Zuid-Korea worden uitgewerkt. Deze agenda kan als voorbeeld dienen voor de agenda’s voor de andere vier doellanden die nog dit jaar zullen worden afgerond. Tenslotte wil de topsector HTSM een strategisch aanvalsplan opstellen in overleg met de NFIA, Brainport Development en andere relevante organisaties voor een strategische aanpak van de acquisitie van buitenlandse bedrijven en activiteiten naar Nederland. Dit Internationaliseringsoffensief is nadrukkelijk een tussenprodukt voor de internationale ambities van de topsector HTSM. Er moet nog veel gebeuren: de Holland High Tech - branding campagne moet worden uitgerold in de jaarplannen van ambassades, er komen agenda’s voor ambities van de topsector HTSM in vijf doellanden en samen met bedrijven, kennisinstellingen en overheden zal een strategische reisagenda worden uitgewerkt. Het topteam HTSM zal de coördinatie van deze activiteiten verder vormgeven.



1. Inleiding High Tech Systems en Materialen De Topsector High Tech Systems en Materialen (HTSM) is een wereldspeler in hoogwaardige en maatschappelijk relevante groeimarkten. Ze onderscheidt zich internationaal door technologische excellentie en richt zich op de ontwikkeling van nieuwe technologieën en materialen zoals voor de communicatiemiddelen van de toekomst, geavanceerde medische apparatuur, slimme en schone mobiliteit, zuinige luchtvaart, veiligheid en duurzame energieopwekking. De topsector HTSM heeft forse groeiambities en wil de export meer dan verdubbelen, van € 32 miljard in 2009 tot € 77 miljard in 2020. Uitdaging Toch staat Nederland in het buitenland bekend als het land van kaas, tulpen en windmolens; niet als het land van ‘high tech’. Om haar groeiambitie waar te maken zal de uitstraling van de Nederlandse HTSM sector moeten verbeteren als mondiale ‘high tech’ speler en als ‘the place to be’ voor bedrijven, kenniswerkers, onderzoeksinstellingen en studenten. Ook is het zaak de kansen te benutten die opkomende markten (BRIC-landen, maar ook Korea en Taiwan) bieden. Strategie Dit vraagt om de ontwikkeling en implementatie van een integrale internationale strategie waarbij bedrijven, kennisinstellingen en overheid nauw samenwerken. Centraal staat een Holland High Tech - branding strategie, waarin ons land wordt neergezet als een wereldspeler in de ‘high tech’ sector. Rondom deze branding gaan we voor een beperkt aantal doellanden doelgericht en meerjarig inzetten op internationale R&D-samenwerking, handelsbevordering, het aantrekken van kenniswerkers en acquisitie van bedrijven. Daarbij zullen we gebruik maken van elkaars kennis en netwerken. De economische diplomatie via het postennet (innovatie attachés, economische afdelingen en NFIA) wordt ingezet op de behoefte en vragen uit de sector. Het topteam wil met Holland High Tech - branding bereiken dat Nederland in de doellanden genoemd wordt in de top 5 van landen in de wereld op het gebied van ‘high tech’. Hoe Onder regie van het topteam HTSM wordt een meerjarige strategische buitenlandaanpak voor de topsector uitgewerkt. Daarin vormt de Holland High Tech - branding de rode draad. Uitgangspunt is een overkoepelende en gezamenlijke aanpak in de gouden driehoek (bedrijven, kennisinstellingen en overheden) die aanvullend dient te zijn op activiteiten en agenda’s van de verschillende produkt-markt combinaties en/of ecosystemen van de topsector HTSM. In de doellanden wordt gekeken hoe de verschillende deelactiviteiten van bedrijven, kennisinstellingen en overheid, het beste samengebracht kunnen worden. Doel hiervan is een betere aansluiting en versterking van elkaars activiteiten.



2. Strategie: Holland High Tech - branding 2. 1. Visie Een lange technologische traditie…. De eeuwenoude Nederlandse cultuur van vindingrijkheid, pragmatisme, ondernemerschap, openheid en de bereidheid tot samenwerking is bij uitstek geschikt voor het HTSM vakgebied. Illustraties daarvan zijn de zaagmolen en de vijzelpomp, de microscoop en de onderzeeboot, de 6-cylindermotor en de variomatic, navigatiesystemen en energiewinning uit afval van voedselgewassen. Deze eigenschappen maken Nederland ook bij uitstek ‘the place to be’ voor de oplossingen voor de huidige maatschappelijke uitdagingen op het gebied van gezondheid en welzijn, veiligheid, duurzame energie, mobiliteit, klimaat (water, milieu, klimaatmitigatie en klimaatadaptatie). Met oplossingen die in de kruisbestuiving tussen technologieën moet worden gezocht. Nederland behoort tot de wereldtop op het gebied van ‘high tech’ en wil dat blijven. Meer bekendheid nodig om ambitie te kunnen realiseren… Via alle technologisch georiënteerde kanalen zoals bedrijven, branche-organisaties en ambassades wil de topsector HTSM laten weten dat Nederland (Holland) ‘the place to be’ is voor ‘high tech’. Herkenning en erkenning wereldwijd dat Nederland het land is om producten, kennis en concepten te halen. Het land voor topbanen voor buitenlandse kenniswerkers (gouden hoofden), vakmensen/know how (gouden handen) én voor scholing. Voor research & development op het gebied van technologie en innovatie. Voor samenwerkingsverbanden en technologische partners. En als vestigingsland en -klimaat voor (buitenlandse) technologische bedrijven. Een aantrekkelijke plek om te wonen en te werken voor ondernemers, onderzoekers en studenten. Een Holland High Tech - branding campagne… Om deze bekendheid te realiseren zal het topteam een Holland High Tech - branding campagne starten met de volgende kenmerken: • Een overkoepelend HTSM verhaal met visie, missie en belofte van het HTSM cluster • Ongeveer 15 inspirerende verhalen met proofpoints die internationaal bruikbaar zijn • Eenduidigheid met betrekking tot de boodschap: “one message, one voice” • Een uitvoeringsplan met kanalen en middelen op hoofdlijnen. Uitvoering is gestart… Inmiddels is de uitvoering gestart en wordt onder andere focus aangebracht in de manier waarop we met elkaar als Nederlandse ‘high tech’ sector de Holland High Tech claim in het (buiten)land neerzetten. Nu geven we vaak aan hoe goed Nederlandse bedrijven, producten en onderzoek zijn. Het streven is echter om te laten zien dat ‘high tech’ uit Nederland onderscheidende toegevoegde waarde heeft op de 5 wereldwijde maatschappelijke uitdagingen health, renewable energy, mobility, climate en secure society, dan wel ‘cross-overs’ daartussen.

Figuur 1: www.hollandhightech.nl High Tech Systemen en Materialen


Verschillende communicatiekanalen.. Voor de Holland High Tech - branding wordt onder meer gebruik gemaakt van de uitingen van de Holland Branding van AgentschapNL, die reeds bekend is in het buitenland. Voor de verdere professionele uitrol van de campagne vraagt het topteam HTSM aan het Rijk om middelen en medewerking van de ambassades en het Agentschap Nl. Naast de ambassades zijn er ook andere kanalen voor communicatie: • Website Holland Branding • Toolkit Holland Branding • Website HTSM (zie figuur1: www.hollandhightech.nl) • Powerpoint presentatie • Filmpjes, voor websites • Social media aanpak • Printed media zoals sector specials en vaste middelen • Persbenadering • Journalistenreizen via relaties Holland Branding • Holland High Tech House, neer te zetten op grote evenementen als de Hannover Messe

Holland High Tech House op Hannover Messe (23 t/m 27 april 2012) Holland High Tech Branding in Duitsland (zie voorpagina van het Internationaliseringsoffensief) Eerste activiteit waarbij de propositie voor Holland High Tech - branding concreet is uitgewerkt. Deelnemers aan beursinzending in de R&D hal: Astron, HTSP, Automotive NL, Brainport Industries, TU Delft, FOM, IOP Photonic Devices, ESI, TNO, High Tech Campus Ook zijn bedrijven, kennisinstellingen en intermediaire organisaties in de HTSM sector reeds aangeschreven om actief de ‘paraplu’ - boodschap uit te dragen. Hiertoe is hen een toolkit met stijlelementen aangereikt.

2.2 Doellanden Ook al is de wereld de markt… Voor de topsector HTSM is de wereld de markt. Tegelijkertijd ziet de markt er voor iedere technologie of toepassing anders uit afhankelijk van de positie van een bedrijf in de keten. Bovendien wordt deze topsector gekenmerkt door ‘high complexity and low volume’, waardoor bedrijven in veel (geografische) markten tegelijk opereren. Toch een focus op doellanden…. Voor een geconcentreerde Holland High Tech - branding wordt een aantal doellanden geselecteerd. De selectie heeft niet als doel om landen uit te sluiten, maar juist om een duidelijke branding aanpak uit te werken voor een beperkte groep van landen. Indien de aanpak haar vruchten afwerpt, kan deze vervolgens worden uitgerold naar andere landen die interessant zijn voor de topsector HTSM of voor specifieke subsectoren en nicheproducten. Initiatieven vanuit subsectoren voor andere landen worden niet uitgesloten maar juist aangemoedigd. Daarbij kunnen zij voortbouwen op de overkoepelende strategie, branding, middelen en procesafspraken. Selectie op basis van criteria… Op basis van gesprekken met belanghebbenden, het onderzoek Internationaal Ondernemen van vereniging FME-CWM1 en de twee workshops voor de buitenlandaanpak2 is een eerste lijst van landen opgesteld. Deze lijst is op basis van de volgende criteria opgesteld: • Daar waar voor het HTSM-collectief de grootste belangen liggen op het gebied van (groeiende) handel, R&D samenwerking, buitenlandse studenten en kenniswerkers en acquisitie; • Daar waar de collectieve Holland High Tech - branding de meeste toegevoegde waarde heeft; • Daar waar, door als HTSM-collectief op te treden, wij in staat zijn om geïdentificeerde kansen te verzilveren.

1

2

ereniging FME-CWM is de werkgeversorganisatie voor de technologische industrie. Het onderzoek Internationaal Ondernemen van FME V wordt jaarlijks uitgezet onder ruim 2500 bedrijven die onderdeel uitmaken van of gerelateerd zijn aan de topsector HTSM. Eind februari 2012 zijn er workshops georganiseerd waarbij de trekkers van de HTSM -roadmaps vanuit het bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid bij elkaar zijn gekomen om de buitenlandaanpak te bespreken.



Vijf doellanden… Deze criteria in combinatie met aanvullende overwegingen als spreiding over continenten, benaderbaarheid van de markt, ‘high tech’ infrastructuur in een land, combinatie van langlopende / stabiele handelsrelaties en interessante groeimarkten, hebben tot de volgende lijst van doellanden geleid: • Duitsland • Frankrijk • China (Taiwan) • Verenigde Staten • Zuid-Korea En landen met een selectieve focus… De aanvullende lijst van landen die voor de topsector HTSM interessant zijn, maar waar het belang voor HTSM minder breed gedragen is, ziet er als volgt uit: • Brazilië • India • Israël • Japan • Oost Europa (regio, met name interessant vanwege arbeidsmarkt) • Singapore • Turkije • Zuid Europa (regio, met name interessant vanwege arbeidsmarkt) Schema 1: Doellanden Topsector HTSM (groeiende) Handelsrelatie

R &D Samenwerking

AantrekkenStudenten / Kenniswerkers

Acquisitie van Buitenlandse partijen

Duitsland

x

x

x

x

China

x

x

x

x

Frankrijk

x

x

x

x

Verenigde Staten

x

x

x

x

Zuid-Korea

x

x

x

x

brazilië

x

x

India

x

x

Israël

x

x

Japan

x

x

Primaire Doellanden

Overige doellanden

Oost Europa

x

Singapore

x

Turkije

x

Zuid Europa

x x x x

x x x

Dit schema is aan verandering onderhevig en geeft niet per definitie de interesse van de individuele subsectoren binnen HTSM weer. Daarom wordt voorgesteld dat met inbrengen van de posten, innovatie attachés en (vertegenwoordigers) van de deelsectoren onderstaande tabel wordt gecomplementeerd.



Schema 2: Doellanden per ecosysteem HTSM3 Land

High Tech Systems

Nano technologie

Embedded Systems

High Tech Materialen

Automotive

Aerospace

Duitsland Frankrijk Verenigde Staten China Taiwan Zuid-Korea Japan India Singapore Israel Brazilië Rusland Land is relevant voor betreffend TKI-domein Mate van relevantie land voor betreffende TKI-domein dient nog te worden vastgesteld Rolling agenda’s voor de vijf doellanden… In de komende maanden zullen voor de vijf doellanden agenda’s worden uitgewerkt, waarin – uitgaande van de marktkansen – wordt stilgestaan bij: • de inzet van instrumenten voor HHT – branding • de reisagenda van sleutelpartijen uit de Gouden Driehoek • de rol van ambassades en economische diplomatie • de focus van de technologische samenwerking • de focus van de uitwisseling van kenniswerkers • de focus van de acquisitie van bedrijven en instellingen Voor de zomer van 2012 zal als eerste de agenda voor Zuid-Korea worden uitgewerkt. Deze agenda kan als voorbeeld dienen voor de agenda’s van de andere vier doellanden die nog dit jaar zullen worden afgerond. Koppeling aan (meer)jarenplannen ambassades nodig… De Nederlandse posten in het buitenland (zowel ambassades, consulaten (generaal), innovatie attachés, NBSO als NFIA) hebben een essentiële rol in het uitdragen van de Holland High Tech - branding en daarmee verbonden activiteiten naar de doelgroepen in hun land. Het topteam vraagt ambassades om - in afwachting van de agenda’s voor de doellanden alvast aan te geven hoe HHT branding vorm gegeven wordt en welke brandingsactiviteiten gepland zijn. In het algemeen moeten concept-jaarplannen met daarin specifieke doelstellingen in een vroegtijdig stadium gecommuniceerd en afgestemd worden met het (georganiseerde) bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid. Op deze manier kunnen bedrijfsleven en kennisinstellingen tijdig aanhaken op initiatieven.

2.3 Strategische Reisagenda Economische missies noodzakelijk voor een open economie… Reizen door het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de (de)centrale overheid zijn nuttig en noodzakelijk gezien de open handelsrelatie die Nederland heeft. Daarbij moet een onderscheid gemaakt worden tussen economische missies onder de leiding van bewindspersonen en handelsmissies geïnitieerd en uitgevoerd door het bedrijfsleven. Voor de topsector e innovatie attachés zijn actief in de voor HTSM meest relevante doellanden: Duitsland, Frankrijk, de Verenigde Staten, China, Taiwan, D Zuid-Korea, Japan, India, Singapore, Israël (v.a. 2012), Brazilië (v.a. 2012) en Rusland (v.a. 2012). Aan het IA netwerk is gevraagd: • Een inschatting te maken van de relevantie van het land voor de zes TKI-domeinen uit het HTSM innovatiecontract • Per TKI-domein in de doellanden de meest relevante partijen te inventariseren (zowel bedrijven als kennisinstellingen).

3



HTSM is de strategische inzet van economische missies nuttig om de Holland High Tech - branding naar een hoger niveau te tillen en de topsector HTSM optimaal te positioneren. In de economische missies naar de doellanden zou een vaste plek ingeruimd moeten worden voor Holland High Tech - branding. Focus van missies wenselijk… Te grote missies die teveel verschillende sectoren en doelstellingen dienen leiden tot een verlies aan focus en de aandacht voor de belangen van de topsector HTSM. Het doen van zaken, naast het aanhalen van diplomatieke banden of kennisuitwisseling, zou centraler moeten staan in de missies. Daarbij moet vooral helder zijn wat het specifieke belang van de topsector HTSM is in het betreffende land. Met de timing en reisschema kan daarbij rekening worden gehouden. Een goed doorwrocht sectoraal deelprogramma dat in nauw overleg met de betreffende bedrijven, sectororganisaties en kennisinstellingen is samengesteld is daarvoor noodzakelijk. In een aantal gevallen vindt die afstemming plaats, |maar helaas is dit nog geen vanzelfsprekendheid. Bovendien moeten er goede en eenduidige afspraken komen over de taak- en financiële verdeling bij publiek private samenwerking op economische missies. Private handelsmissies en collectieve beursinzendingen… Handelsmissies vanuit het bedrijfsleven of kennisinstellingen worden niet meer (financieel) ondersteund door de overheid. Het (georganiseerde) bedrijfsleven heeft de handschoen opgepakt om zelf privaat gefinancierde handelsmissies of collectieve beursinzendingen te organiseren. Daarbij wordt uitstekend samengewerkt met Nederlandse ambassades. Dergelijke activiteiten zijn primair gericht op het export belang van Nederlandse (MKB-)bedrijven en leveren veel concrete export orders op. Economische missies van bewindspersonen of missie gericht op technologische samenwerking zijn complementair aan deze private initiatieven.

Figuur 2: Handelsmissies kunnen deuren openen voor Nederlandse produkten…

Afstemming blijft nodig… Over goede afstemming tussen de verschillende missies wordt al jaren gepraat. Via verschillende gremia (o.a. Dutch Trade Board en de Topsectoren) worden pogingen gedaan om tot een tot een heldere strategische reisagenda te komen. De afstemming moet worden verbeterd. Informatie over voorgenomen missies zou structureler ter beschikking moeten komen voor het bedrijfsleven. Daarnaast blijft de reisagenda van de bewindspersonen te lang te weinig concreet. Zo ontbreekt vaak detailinformatie over de exacte data of focussectoren.



Combinaties bieden kansen… Aansluiting van een privaat georganiseerde handelsmissie bij economische missies van bewindspersonen biedt het beste van twee werelden. Door de gebrekkige informatie uitwisseling is een dergelijk combinatie in de praktijk echter meestal niet haalbaar. Bovendien zijn er geen heldere afspraken over de taakverdeling tussen publieke en private partijen bij het organiseren van dergelijke gecombineerde reizen. Een gezamenlijke reisagenda wenselijk…. Het opzetten van een gezamenlijke reisagenda of het coördineren van alle missies van bewindslieden, regionale bestuurders, Agentschappen, CEO’s, brancheverenigingen en bestuurders van kennisinstellingen in de doellanden is wenselijk om de effectiviteit van de Holland High Tech -branding te versterken, maar is geen doel op zich. In eerste instantie moet er gewerkt worden aan het delen van de informatie over internationale activiteiten per (sub)sector per doelland. Daaraan kunnen alle belanghebbenden in de topsector HTSM hun bijdrage leveren. Uitwisseling van informatie vergroot de mogelijkheden tot samenwerking en cross-overs in de sector. Als dit in een vroegtijdig stadium gebeurd kunnen ideeën getoetst worden en waar nuttig op elkaar afgestemd. Het topteam HTSM inventariseert momenteel de internationale activiteiten van overheden, individuele bedrijven en kennisinstellingen, brancheorganisaties en belangenbehartigers. Deze informatie zal worden betrokken bij de voorbereiding van de strategische reisagenda voor 2013. Inkomende bezoeken bieden kansen… Inkomende bezoeken - zoals onlangs nog een grote Chinese delegatie op het domein van Solid State Lighting onder leiding van Vice-Minister Cao van het Chinese Ministerie van Wetenschap en Technologie - zijn een uitstekend instrument om op een hoog niveau beslissers van overheid, bedrijven of kennisinstellingen naar Nederland te halen. Daarbij staat branding en positionering van de ‘high tech’ sector voorop. Financiering van dergelijk bezoeken vanuit de private sector is moeilijk te realiseren vanwege de hoge kosten en de indirecte effecten voor het bedrijfsleven. Ondersteuning vanuit de overheid wordt hiervoor gevraagd.



3. Inspelen op groeikansen De topsector HTSM blijft zoeken naar marktkansen… Identificatie van marktkansen en mogelijkheden tot (technologische) samenwerking zijn cruciaal om de positie van het Nederlands bedrijfsleven te versterken. Naast algemene marktkansen hebben deelsectoren behoefte aan meer concrete business-cases. Dat is bij uitstek een expertise van ondernemers, maar ook publieke informatie kan een cruciale rol spelen. Uiteindelijk is een wisselwerking en communicatie tussen sectororganisaties, bedrijven, toeleveranciers, kennisinstellingen, regionale vertegenwoordigingen en het postennet nodig om successen in het buitenland te behalen. Het postennet blijft voor het merendeel van de topsector HTSM een belangrijke bron van informatie en contacten in het buitenland, ook omdat de meeste bedrijven zich geen eigen fysieke vertegenwoordiging op buitenlandse markten kunnen veroorloven. Handelsbelemmeringen… Nederlandse bedrijven komen handelsbelemmeringen tegen. Economische posten in deze landen werken eraan om met bedrijven en kennisinstellingen deze belemmeringen aan te pakken. Handelsbelemmeringen zijn niet altijd bilateraal op te lossen. Dan moet de ondersteuning richting bedrijven gericht zijn op het handig omgaan met de barrières. Beursinzendingen…. Beursinzendingen zijn voor veel product / marktcombinaties de ideale manier om in een korte periode veel potentiële klanten te bereiken. Collectieve beursinzendingen vergroten daarbij de uitstraling en slagkracht. Al naar gelang de behoefte van het bedrijfsleven (mits er voldoende financieel draagvlak is) worden beursinzendingen privaat georganiseerd. In veel gevallen steekt de inzending echter bleek af ten opzichte van andere landenpaviljoens. Sommige posten bieden de mogelijkheid van een posterstand op selecte beurzen aan. Dit kan een goed instrument zijn om ‘high tech’ (MKB) bedrijven in specifieke deelmarkten te positioneren, maar de keuze van beurzen gebeurt nu nog teveel op een ad hoc basis. De topsector HTSM vraagt de posten in met name de doellanden die beurzen te identificeren die cruciaal zijn voor de positionering / branding van de topsector HTSM. De topsector kan vervolgens een afweging maken of een collectieve beursinzending in het kader van de branding zinvol en haalbaar is. Daarbij kan het zwaartepunt zowel op handelsbevordering als technologie samenwerking worden gelegd. Een goede eerste slag is inmiddels gemaakt met de collectieve beursinzending naar de Hannover Messe, waar Nederlandse bedrijen en kennisinstellingen zich als collectief presenteren in een door de FME georganiseerde ‘Holland High Tech House’. Investeren in elkaars kennis… Via stages wordt de bekendheid van diplomaten met de topsector HTSM verbeterd. Onlangs werd een pilot gehouden voor het doelland Zuid-Korea en momenteel vindt een tweetal stages plaats in de Verenigde Staten. De stage in Zuid-Korea laat zien dat de communicatie, kennisoverdracht en wisselwerking tussen het postennetwerk inclusief de innovatie attachés en de Nederlandse bedrijven (en kennisinstellingen) kan verbeteren. Het topteam HTSM beveelt aan om de informatievoorziening tussen het postennetwerk en het Nederlands (georganiseerde) bedrijfsleven en kennisinstellingen onder te loep te nemen en te komen tot verbetervoorstellen. Specifieke informatie geordend per subsector van de topsector HTSM en per doelland vergroot de toegankelijkheid en vindbaarheid van informatie.

Pilot High Tech stage Zuid Korea (februari/maart 2012) • Project op doelland Zuid Korea • Pilot waarin Nederlandse diplomaat van de Nederlandse ambassade in Zuid Korea een bezoekprogramma aflegt aan de Nederlandse High Tech sector • Einddoel is een eerste uitwerking van de strategie voor HTSM gericht op Zuid Korea. Met daarbij een gerichte activiteitenkalender • Dit dient als voorbeeld voor de strategie van de andere doellanden



4. Technologische samenwerking In Europa.... Internationale kennisintensieve samenwerking krijgt op vele wijzen vorm. De Europese inbedding van Nederlandse HTSM sector is zeer sterk en wordt door de Rijksoverheid en de Europese Commissie gestimuleerd via onder andere het Europese Kaderprogramma en vanaf 2014 Horizon 2020. In het Innovatiecontract HTSM 2012 (Topsector HTSM, 2012)4 wordt ingegaan op de activiteiten die voor het multilaterale Horizon 2020 worden ondernomen. Dit zal de komende periode nader worden uitgewerkt. Maar ook daarbuiten... Naast samenwerking in projecten of in internationale (EU) programma’s zijn er ook bilaterale samenwerking van Nederland met andere EU-lidstaten of regio’s en landen buiten Europa. Nederland heeft al vele jaren intensief en succesvol samengewerkt met onderzoekspartners en bedrijven in allerlei landen. Overheden zijn hierbij zowel een inhoudelijk betrokken partij (bijvoorbeeld via de National Laboratories in de VS of op het domein van nationale veiligheid) maar veelal ook een noodzakelijke facilitator middels regelgeving, beleidsinstrumenten of MoU’s. Goede contacten op overheidsniveau zijn voor bilaterale kennisintensieve samenwerking dan ook een pré. Met de ambassades en innovatie attachés... Technologische samenwerking en kennisuitwisseling zijn instrumenten om innovatie te stimuleren en het kennispeil in Nederland aan te laten sluiten met de wereldtop. Bij internationale technologie samenwerking moet er expliciet aandacht zijn voor kennisvalorisatie. Daarnaast moeten de innovatie attachés een belangrijke drager zijn van de Holland High Tech - branding strategie naar specifieke (technische) doelgroepen, zoals R&D centra, buitenlandse onderzoeksinstellingen, overheden etc. Het topteam HTSM vraagt aan het netwerk van innovatie attachés suggesties en ideeën over hoe de Holland High Tech - branding het beste in hun land geïmplementeerd kan worden. Een voorbeeld is de samenwerking tussen Taiwan en Nederland die nu ook vervolg krijgt in een samenwerking tussen TNO en ITRI op specifieke sterktes ter ondersteuning van de export van de eigen industrie naar dat land. Dit TAP INTO programma biedt niet alleen TNO kansen in Taiwan en ITRI in Nederland, maar moet op termijn ook specialistische MKB-ers een agentschap bieden in Taiwan op HTSM gebied hoogwaardige modules te kunnen aanbieden. De innovatie attachés kunnen ook concrete interessante nieuwe ontwikkelingen signaleren. Er moet daarbij ook worden gekeken naar de kanalen voor informatieverspreiding, want die bereikt nu vaak de bedrijven niet. Zij kunnen ook hulp bieden bij het leggen van contacten met interessante partijen. Valorisatie en publiek-private samenwerking blijven aandachtspunten… Bij het opzetten van internationale trajecten voor kennis en innovatie voor de Topsector HTSM is het essentieel dat expliciet aandacht wordt besteedt aan hoe de kennis vermarkt wordt door het Nederlandse bedrijfsleven. Een goed voorbeeld van een bestaande pps is het 2g@there-programma ‘Point-One goes China’, dat in 2009 van start ging. Dit is een samenwerking tussen Point-One, Agentschap NL, Business Cluster Semiconductors East Netherlands en M2i. Het programma richt zich op nieuwe strategische samenwerkingskansen met China.

4

Zie ook www.htsm.nl



Point One goes China…. Eind 2009 is het 2g@there-programma ‘Point-One goes China’ van start gegaan. Dit is een samenwerking tussen Point-One, Agentschap NL, Business Cluster Semiconductors East Netherlands, en M2i. Het programma richt zich op nieuwe strategische samenwerkingskansen met het belangrijke technologie land in opkomst China. Uitgangspunt hierbij is dat in gezamenlijkheid sterker kan worden opgetreden in het buitenland. Belangrijkste redenen voor de Nederlandse deelnemers in het programma om collectief de stap naar het buitenland te zetten zijn: • China is een (zeer) belangrijke markt voor de meeste Point-One bedrijven • China is een belangrijke partner voor manufacturing en outsourcing • Chinese bedrijven en kennisinstellingen zijn belangrijke potentiële R&D samenwerkingspartners voor hun Nederlandse counterparts • China is een belangrijke bron voor buitenlandse kenniswerkers voor de bij Point-One aangesloten bedrijven en kennisinstellingen • Chinese bedrijven worden internationaal steeds actiever; hiermee vormen zij een belangrijk potentieel voor buitenlandse investeringen in Nederland Het programma kent vier verschillende actielijnen: 1. Acquisition: het aantrekken van buitenlandse investeringen en het versterken van de Point-One exposure/ positionering in China 2. Business: opzetten van een Joint packaging and assembly technology centre (MKB) 3. Talent: aantrekkenen uitwisselen van talent (MSc,PhD,OIO,postdoc) & versterken Government to Government (G2G) samenwerking 4. R&D cooperation: opzetten/versterken China-NL onderzoekssamenwerking rond materiaalkundige onderwerpen voor Point-One.



5. Buitenlandse kenniswerkers De Human Capital Agenda….. In de Human Capital Agenda van de Topsector HTSM (Den Haag, januari 2012) geeft de Topsector aan dat de stakeholders samen internationaal talent wil mobiliseren rond Holland High Tech - branding. Daarbij ligt het voortouw bij de bedrijven en onderwijsinstellingen zelf. Zo werven bedrijven internationals over het algemeen via eigen kanalen, intermediairs en beurzen voor studenten. Een internationale ‘branding’ campagne zal de effectiviteit van deze inspanningen verhogen. De campagne bouwt voort op de HTSM-branding via brainporttalentregion.nl en de diverse activiteiten die vanuit brancheorganisatie HTSP (High Tech Systems Platform) zijn opgestart. Zo wordt er momenteel in samenwerking met de Universiteit van Maastricht onderzoek uitgevoerd naar de vraag hoe werkgevers de randvoorwaarden kunnen scheppen die het mogelijk maken voor internationale kenniswerkers om zich voortdurend te ontwikkelen. Leren en ontwikkelen is cruciaal in het vormgeven van carrièrepaden. Bovendien verhoogt een werkcultuur die formeel en informeel leren bevordert de kans dat ervaren kenniswerkers behouden blijven voor de sector. Carrièreperspectief en leefomgeving voor internationals… Een aantrekkelijk carrièreperspectief en een goede regionale leefomgeving zijn de belangrijkste redenen voor kenniswerkers om te komen en om te blijven. In de internationale ‘branding’ van de topsector laten we dus vooral zien welke carrière-kansen we te bieden hebben en hoe prettig de regio’s zijn waar de banen zich bevinden. We doen dat bijvoorbeeld via een attractieve website die de nadruk legt op ‘employer branding’. Voor vacatures wordt doorgelinkt naar websites van bedrijven en instellingen. Ook brengen we vacatures actief onder de aandacht via de social media. We gaan daarbij nog meer gebruikmaken van het netwerk van de in de communities aanwezige internationals en alumni. Daarnaast willen we zaken als het aantrekken en uitwisselen van talent en bijvoorbeeld publieke en private R&D-samenwerking, aan de orde stellen tijdens handelsmissies. Ook daarvoor kunnen netwerken van internationale kenniswerkers goed worden benut.

Enkele initiatieven om internationale kenniswerkers aan te trekken (bron: Human Capital Agenda HTSM) • Via het High Tech Systems Platform worden bedrijven, carrièrekansen en vacatures voor internationals gebundeld gepresenteerd (www.htsp.eu). • Het programma Brainport International Community werft studenten en kenniswerkers voor met name HTSMbedrijven in Zuid-Nederland door kandidaten aan organisaties te koppelen. Dit gebeurt door het bezoeken van ‘live career events’ in het buitenland, het opbouwen van wereldwijde netwerken en een intensieve online - en social media campagne (www.brainportinternationalcommunity.nl, www.brainporttalentregion.nl). • Het HTAS-project Automotive (net)works! is gericht op het opbouwen van internationale netwerken in de automotive sector op onderwijs-, onderzoeks-, overheids-, en bedrijfsniveau en het bestendigen van deze contacten in een aantal speerlanden en –regio’s. Doel is verhoging van kwaliteit en kwantiteit van het automotive talent voor opleiders, kennisinstituten en bedrijven in Nederland. Dit project is najaar 2011 gestart. Het loopt tot halverwege 2013. Brainport Development voert het uit. • Nuffic organiseert internationale samenwerking in het hoger onderwijs en richt zich onder andere op de internationale promotie van het hoger onderwijs (campagne ‘Study in Holland’), internationale diploma-erkenning en ondersteuning van internationale studenten in Nederland. In dat verband worden ook carrière events georganiseerd. Daarnaast ontwikkelt Nuffic een nieuw ‘brandinginstrument’. • Het High Tech Systems Platform onderzoekt samen met de Universiteit van Maastricht de vraag welke factoren die Nederland kenmerken attractief zijn voor internationale kenniswerkers en met welke kennisregio’s Nederland concurreert. • De (technische) universiteiten moeten gemeenschappelijk worden gepositioneerd in het buitenland. Met een gemeenschappelijke master voor studenten en een onderzoeksprogramma voor promovendi, gerelateerd aan topsector HTSM.



Buitenlandse kenniswerkers aan universiteiten… Het aantal buitenlandse kenniswerkers aan Nederlandse universiteiten is de laatste jaren flink toegenomen. Dit komt vooral omdat het Nederlandse klimaat gunstig is voor buitenlandse promovendi en post doc’s. Het betreft hier onder meer de beschikbare infrastructuur, de wetenschappelijke status en de gunstige arbeidsomstandigheden in Nederland. De promovendus wordt in Nederland beschouwd als werknemer, niet als student. Ook de prettige omgangsvormen in Nederland worden vaak als pluspunt gezien. De kennisinstellingen investeren in het aantrekken van talent. Hiertoe werken bijna alle universiteiten samen met buitenlandse counterparts. Vooral voor het aantrekken van kenniswerkers uit India en China is dit cruciaal omdat het aanbod erg groot is. Hierdoor is een onderzoeksproject dat buitenlandse kenniswerkers in Nederland uitvoeren vaak succesvol. Dit geldt voor alle drie categorieën kenniswerkers: promovendi, post doc’s en medewerkers van de vaste wetenschappelijke staf. Voor de laatste categorie zijn de fiscale regelingen (30% regeling) erg aantrekkelijk. Koppeling nationale en regionale initiatieven essentieel… In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, blijven veel buitenlandse kenniswerkers werkzaam in Nederland. Dit geldt zeker voor de eerste periode na hun promotie. Bij vertrek naar het land van herkomst zijn zij vaak betrokken bij Nederlandse bedrijven. Bij een aanstelling op universiteiten en instituten zijn er blijvende contacten, waardoor samenwerking veel kansrijker blijkt. Om te voorkomen dat een deel van studenten na de studie weer vertrekt, bestaat de regeling ‘zoekjaar afgestudeerde’. Via die regeling krijgt een afgestudeerde buitenlandse student een jaar de tijd om een baan als kennismigrant te zoeken. De indruk bestaat dat dit soort regelingen nog niet voldoende bekend is. Door een integrale aanpak vanuit de topsector HTSM willen we meer buitenlandse studenten aantrekken èn behouden. Er ligt een belangrijke rol voor het uitbouwen van regionale Expat-centres. Daarnaast moeten we kinderen van IKW’ers goed Engelstalig onderwijs bieden via internationale scholen en Nederlandse middelbare scholen met tweetalig onderwijs.

Figuur 3: Hoogopgeleide technici uit 25 landen bezoeken de High Tech Campus...



6. Acquisitie Buitenlandse bedrijven kunnen ecosystemen versterken…. Ook voor de Topsector HTSM is het aantrekken van buitenlandse bedrijven en activiteiten belangrijk. Het biedt de mogelijkheid om de netwerken van toeleveranciers en uitbesteders in Nederland verder te versterken en op termijn meer kennis in Nederland te ontwikkelen en te vermarkten. Een strategisch aanvalsplan… HTSM wil dan ook een strategisch aanvalsplan opstellen in overleg met de NFIA en met ondersteuning vanuit BOM en Brainport Development. Andere regio’s en belanghebbenden kunnen daarbij aansluiten. Het plan zal zich in een eerste fase buigen over de acquisitie-ambities van de Topsector. Daartoe zal naast de netwerken van toeleveranciers en uitbesteders in kaart gebracht worden welke deelsectoren en kansrijke niches gebaat zijn bij een pro actieve acquisitie aanpak en welke buitenlandse activiteiten vooral de Topsector kunnen versterken. Zodra deze duidelijkheid er is, kunnen NFIA en regionale acquisitie-organisaties in een tweede fase een concrete maatwerk aanpak starten voor het identificeren en benaderen van ‘high tech’ - bedrijven in het buitenland. Onderdelen van het aanvalsplan… Naast een appreciatie en een SWOT-analyse van het vestigingsklimaat voor HTSM-relevante investeringen, zal een beeld worden opgesteld voor een eenduidige positionering in het buitenland, in lijn met de Holland High Tech - branding. Op basis van een sterkte-zwakte analyse, zullen de doellanden worden aangescherpt (bijv. waar zitten de meeste potentiële leads?). Er zal worden nagegaan hoe kan worden aangesloten op lopende reguliere investeringen (buitenlandse bedrijven hebben plannen om iets in Europa/Nederland te gaan doen). Bij buitenlandse investeringen gaat het niet alleen om nieuwe (greenfield) investeringen, maar ook om uitbreidingen en/of behoud. Tenslotte zal het aanvalsplan ingaan op de governance en de relatie met de Digitale agenda binnen HTSM.



7. Ontwikkelingssamenwerking HTSM biedt als ‘enabling technology’ kansen voor ontwikkeling.. De Nederlandse ontwikkelingssamenwerking (OS) is gericht op het vergroten van economische groei. Daarnaast is gekozen om de publieke middelen te concentreren op een aantal specifieke sectoren: voedselzekerheid, water en gezondheidszorg. De desbetreffende topsectoren sluiten direct aan bij deze keuzes en leveren vanuit dat perspectief een bijdrage. De Topsector HTSM kan met haar ‘enabling technologies’ (zoals bijvoorbeeld fotonica en nanotechnologie) op een aantal deelterreinen (denk aan lighting, solar, health care en security) een bijdrage leveren aan ontwikkelingssamenwerking. Daarbij is het van belang dat er voldoende aandacht en ruimte is voor (hoog) technologische oplossingen. Tenderspecificaties (ook van IFI’s) zouden meer ruimte moeten bieden voor innovatieve oplossingen en innovatief aanbesteden. De focus moet daarbij niet alleen liggen op de allerarmsten in rurale gebieden, maar ook op groot stedelijke agglomeraties en (lagere) middeninkomens. De schaal (en concentratie) van de ontwikkelingsproblemen is in groot stedelijke gebieden dusdanig groot dat hoog technologische oplossingen een zinvolle toepassing kunnen vinden. Instrumenten moeten daarvoor mogelijkheden bieden… De Topsector HTSM stelt haar kennis- en kunde ter beschikking als ondersteuning voor ontwikkelingssamenwerking. Tegelijkertijd is OS op dit moment geen speerpunt van de buitenlandstrategie van HTSM. Bestaande instrumenten, zoals de voedselzekerheid- en waterprogramma’s, ORIO en transitiefaciliteit sluiten slechts in beperkte mate aan op de Topsector HTSM. Daar waar mogelijk kunnen individuele bedrijven gebruik maken van de kansen die de instrumenten bieden.



Bijlage 1: Leaflets Holland High Tech Branding In het kader van de Holland High Tech - branding campagne worden 15 inspirerende verhalen ontwikkeld om de branding in het buitenland te ondersteunen. Denkend vanuit de gebruiker, willen we laten zien dat ‘high tech’ uit Nederland onderscheidende toegevoegde waarde heeft voor de 5 wereldwijde maatschappelijke uitdagingen health, renewable energy, mobility, climate en secure society, dan wel cross-overs daartussen. Daarnaast worden er verhalen ontwikkeld rond technologieën, zoals smart materials. Deze verhalen worden via verschillende kanalen (website, promotiepakketten, powerpoint presentaties) beschikbaar gesteld aan ondernemers, kennisinstellingen, het postennetwerk, brancheorganisaties en (regionale) overheden om de Holland High Tech - branding in het buitenland uit te dragen. In deze bijlage treft u de Nederlandstalige versies van de leaflets die op dit moment beschikbaar zijn. Er zijn vanzelfsprekend ook engelstalige versies beschikbaar.



Holland High Tech

High Tech Solutions for Global Challenges

Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen in de Topsector High Tech Systemen en Materialen (HTSM) onderscheiden zich door hun technologische excellentie en behoren in hun marktsegmenten tot de wereldtop. De behoefte voor een internationale branding van ‘Holland High Tech’ – in het kader van de Topsector High Tech Systemen en Materialen (HTSM) – komt vanuit het bedrijfsleven (grote OEM’s en toeleveranciers), kennisinstellingen (universiteiten en topinstituten) en de landelijke en regionale Nederlandse overheid. Toptechnologische bedrijven richten zich op exportbevordering, op afzetmarkt voor producten, concepten en ideeën. Wegens vergrijzing en ontgroening in Nederland hebben deze bedrijven behoefte aan de aanwas van arbeidskrachten: buitenlandse kenniswerkers (gouden hoofden) en vakmensen/know how (gouden handen). Tevens zoeken deze bedrijven internationale samenwerkingsverbanden. Kennisinstituten zoeken naast goede docenten en studenten bovendien naar samenwerking met andere (internationale) kennisinstellingen op topniveau, en industriële partners. De Nederlandse overheid wil de economie in Nederland opstuwen door bedrijven aan te trekken en de handelsbalans te verbeteren. Economische diplomatie is een instrument om opdrachten te helpen te verwerven en mogelijke handelsbelemmering op te heffen. De groeiambitie van High Tech Systemen en Materialen is het verdubbelen van de export van € 32 miljard in 2009 tot € 77 miljard in 2020.

Visie De eeuwenoude Nederlandse cultuur van vindingrijkheid, pragmatisme, ondernemerschap, openheid en de bereidheid tot samenwerking is bij uitstek geschikt voor het HTSM vakgebied. Illustraties daarvan zijn de zaagmolen en de vijzelpomp, van de microscoop tot de onderzeeboot, van de 6-cylindermotor tot de variomatic en van navigatiesystemen tot energiewinning uit afval van voedselgewassen. Deze eigenschappen maken Nederland ook bij uitstek de “place to be” voor de oplossingen voor de huidige maatschappelijke uitdagingen op het gebied van health (gezondheid en welzijn), security, renewable energy, mobility, climate (water, milieu, klimaatmitigatie en klimaatadaptatie). Met oplossingen die in de cross over van technologieën moet worden gezocht. Nederland behoort tot de champions league op het gebied van high tech, en wil dat blijven.

Missie Het is het streven van de Topsector HTSM om via alle technologisch georiënteerde kanalen zoals bedrijven, branche-organisaties en ambassades te laten weten dat Nederland (Holland) DE place to be is voor high tech. Herkenning en erkenning wereldwijd dat Nederland het land is om producten, kennis en concepten te halen. Het land voor topbanen voor buitenlandse kenniswerkers (gouden hoofden), vakmensen/know how (gouden handen) èn voor scholing. Voor research & development op het gebied van technologie en innovatie. Voor samenwerkingsverbanden en technologische partners. En als vestigingsland en -klimaat voor (buitenlandse) technologische bedrijven. Een aantrekkelijke plek om te wonen en te werken voor ondernemers, onderzoekers en studenten.

Wat ‘verkoopt’ en belooft de sector High Tech Systemen en Materialen in Nederland? Een pragmatische geheeloplossing voor technologische uitdagingen – van systeemarchitectuur tot maken – met betrekking tot producten die van belang zijn voor de maatschappelijke uitdagingen van deze tijd en die op de wereldmarkt worden verkocht. Inclusief de daarbij behorende service. Als je met Nederlandse bedrijven of mensen samenwerkt, is er een win-win voor alle betrokkenen. Naast toegang tot toptechnologie, treedt je als betrokkene toe tot de champions league.


www.hollandhightech.nl

@hollandhightech • [email protected]


Holland High Tech


Smart Energy Het is belangrijk dat consumenten en bedrijven efficiënter met energie omgaan om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen. De opkomst van alternatieve decentrale -energieopwekking, in combinatie met een verschuiving van fossiele brandstoffen naar elektriciteit, zoals bijvoorbeeld in de automotive industrie, stelt onze elektriciteitsnetten voor nieuwe uitdagingen.

Slimme stroomnetwerken Wat te doen als leverancier van duurzame stroom als de wind niet waait of de zon niet schijnt? Dat hoeft geen probleem te zijn als vraag en aanbod van een lokale energiemarkt slim op elkaar zijn afgestemd. Het is een dure oplossing om conventionele installaties achter de hand te hebben die de stroomproductie van alle zonnecellen en windmolens overnemen. Bij slimme netwerken horen intelligente apparaten als wasmachines, vaatwassers, warmtepompen en HR-e-ketels (cv ketels die ook electriciteit leveren). Deze zijn voorzien van een ‘agent’ die een bod doet, oftewel laat weten bij welke stroomprijzen de apparaten in actie moeten komen. De stroomleverancier verzamelt alle biedingen en vergelijkt die met het aanbod van electriciteit van alle huishoudens en met bijvoorbeeld de APX-energiebeurs. Tegelijkertijd checkt de netbeheerder of het net niet overbelast wordt. Uit dit alles rolt een prijs, die per uur of zelfs per minuut kan verschillen. Je kunt de wasmachine zo instellen, dat deze pas bij een bepaalde prijs gaat draaien, maar wel klaar is voor het naar bed gaan. Met een aparte afstandsbediening heeft de consument inzicht in de stroomprijzen en kan de keuze van de apparaten daarop bijstellen. Als er veel windenergie is, zakt de stroomprijs, en neemt de vraag automatisch toe. Als veel mensen tegelijkertijd hun electrische auto op willen laden, loopt de prijs op. De consument houdt zijn keuzevrijheid maar is voordeliger uit met stroomgebruik tijdens de zg ‘happy hours’. In het Groningse Hoogkerk loopt een proef met zo’n intelligent netwerk. Een vraag en aanbodspel op basis van de actuele belasting van het elektriciteitsnet en de actuele beschikbaarheid van alternatieve energie.

Smart Energy Collective (SEC) Terugkoppeling van informatie over energiegebruik, bijvoorbeeld met de inzet van smart meters, zijn nodig voor de bewustwording van consumenten van hun verbruiksgedrag. Dat geldt niet alleen voor huishoudens, maar ook voor zakelijke gebruikers. Dit is echter maar één van de componenten in een Smart Grid, de ‘enabler’ in de energietransitie naar lager energieverbruik en de inzet van alternatieve energiebronnen veelal met decentrale opwekking. De toepassing van Smart Grid wordt ook gezien als hulpmiddel om de stabiliteit van elektriciteitsnetten te verbeteren. Nederland loopt voorop in de deregulering van markt, en is daarmee in een unieke positie voor het uitvoeren van Smart Grid proeven in nieuwe marktsituaties. Ook loopt Nederland voorop in technologie voor zogenoemd demand-side management (het actief sturen van de energievraag om deze te laten matchen met het energieaanbod) en de ontwikkeling van bijbehorende technologie, zoals de zogenoemde PowerMatcher.



De volgende stap is deze technologie veilig en goedkoop embedded toe te passen in allerhande elektronische apparaten. Het Smart Energy Collective (SEC) is een voorbeeld van een Nederlands samenwerkingsverband waarin bijna 30 bedrijven hun krachten hebben gebundeld. Het SEC is recent begonnen met het ontwerp van proeftuinen met zakelijke gebruikers en met huishoudens op vijf locaties in Nederland. Het doel is smart grids met een integrale aanpak grootschalig in de praktijk te demonstreren. SEC werkt volgens het principe van ‘open innovatie’ en bijbehorende organisatie waardoor een combinatie van geïntegreerde, slimme energieproducten en -diensten ontwikkeld en getest kunnen worden. Het ecosysteem in het Smart Energy Collective kent een efficiente aanpak door de multidisciplinaire benadering. De partners komen - naast bijvoorbeeld NXP voor de smart chips - vanuit de gehele complexe Smart Grid waardeketen: netbeheerders, energieleveranciers, ICT-bedrijven en andere service leveranciers, en bedrijven uit de gebouwde omgeving. Door het innovatieproces te versnellen en een voorsprong te nemen op ontwikkelingen in het buitenland, kan de concurrentiepositie van de Nederlandse energiesector vergroot worden.

Energiebesparend ‘smart glass’ Het samenwerkingsverband rondom Peer+ maakt energiebesparend high tech glas dat in drie standen geschakeld kan worden: lichtdoorlatend, donker of diffuus. In elk van de drie standen gebruikt het glas de energie van de zon voor de electrische bediening. Het glas wordt toegepast in (gerenoveerde) kantoorpanden. Dit smart glass van Peer+ gebruikt een energiebesparende technologie die voortkomt uit onderzoek aan de Technische Universiteit Eindhoven. De werking van het smart glass is een functionele cross-over van verschillende technologieën. Dit type cross over oplossingen is een mooi voorbeeld van de sterkte van de Nederlandse high tech sector. Deze energiezuinige innovatieve technologie wordt op termijn op meer plaatsen in de wereld ingevoerd, en kan wellicht uitgroeien tot een standaard.

Dutch collaborations Werken aan renewable energy oplossingen in Nederland is uitdagend. Het wordt gekenmerkt door zowel technologische uitdagingen als maatschappelijk relevante vragen. Samen zorgen we er als Nederlandse bedrijven voor dat in de toekomst de energievoorziening optimaal wordt gegarandeerd. Nederlandse partijen in het het samenwerkingsverband in het Smart Energy Collective zijn zeer uiteenlopend, van netbeheerders, energieleveranciers, technology providers tot service providers, inclusief bedrijven uit de bouwsector. In het project Powermatching City in Hoogkerk werken initiatiefnemers DNV Kema Energy & Sustainability met Essent en softwarebedrijf ICT Automatisering. In ‘demonstratiespringplank’ project krijgen bedrijven de kans om hun producten en diensten te testen. Een voorbeeld daarvan zijn de computerchips van NXP, die worden gebruikt voor het opladen van elektrische scooters. Peer+ samenwerking gebeurt met de Stichting Technische Wetenschappen (STW), de faculteit Scheikundige Technologie van de TU/e en Energieonderzoek Centrum Nederland, en Philips Research. Bedrijven in de gebruikerscommissie zijn Merck Chemicals Ltd en Peer+. Meer informatie www.nxp.com • www.peerplus.nl • www.irwes.com • www.smartenergycollective.com





Holland High Tech


Smart Health Door toenemende vergrijzing en oplopende kosten in de gezondheidszorg is het noodzakelijk dat mensen nu en in de toekomst langer thuis kunnen wonen en dat er meer zorg met minder mensen kan worden uitgevoerd. Bijna elk westers land krijgt er in de komende jaren in groeiende mate mee te maken; de vergrijzing. In Nederland hebben we te maken met een toenemende zorgvraag- en derhalve kosten - met tegelijkertijd een teruglopend personeelsaanbod. Bovendien wil de patiënt meer als klant worden behandeld, en wordt steeds mondiger.

Hoe kunnen mensen zo lang mogelijk plezierig, veilig en gezond in hun vertrouwde omgeving blijven wonen? Hoe kunnen artsen en chirurgen effectiever zorg leveren? Door middel van technologische toepassingen die de kwaliteit van het leven van patiënten verbeteren, thuis en in hun leefomgeving. Door technologische mogelijkheden breed toe te passen in zorg-, gemak- en comfortdiensten. Door met technologische mogelijkheden – zoals robots - artsen en chirurgen werk uit handen te nemen, dan wel effectiever te maken.

Slimmer leven Samen bieden zorgaanbieders en kennisinstellingen in Nederland het hoofd aan een toenemende zorgvraag, een teruglopend personeelsaanbod en aan de bezuinigingen in de gezondheidzorg. Met Slimmer Leven 2020 beogen samenwerkingspartners binnen deze coöperatie een doorbraak in het behouden en versterken van een hoge kwaliteit van leven voor mensen. De ambitie is om door slimme technologische toepassingen een hogere kwaliteitsbeleving op het gebied van zorg, wonen en welzijn te realiseren, die kostenbesparing en een economische meerwaarde oplevert. In de Brainport regio Eindhoven wordt daartoe samen met de bevolking een uitgebreide test uitgevoerd. Zoals een beeld-spraakverbinding waarmee ouderen en zieken eenvoudig contact hebben met hun dokter en mantelzorgers of een alarmknop die meteen politie of hulpdiensten inschakelt in geval van nood. Centraal bij al deze ontwikkelingen staan de behoeften van gebruikers. Een voorbeeld is ‘thuis bewegen’: deelnemers doen via de televisie mee met een groepsprogramma, maar krijgen gelijktijdig individuele fysio- en fitnessinstructie met hulp van ICT voorzieningen. Een andere dienst is een alarmknop thuis met doorschakeling naar een meldpunt dat direct de politie of andere benodigde hulp inschakelt. Alle nachtelijke oproepen in een wijk of dorp komen straks binnen bij een geavanceerde zorgcentrale die de dichtstbijzijnde hulpverlener inschakelt van één van de zorgaanbieders die in het gebied actief zijn. Diensten voor patiënten via draadloze ICT-technologie en gezamenlijk organiseren van nachtzorg betekenen tevens een verminderen van kosten van de thuiszorg systemen.

Patient vroeg betrokken bij innovaties In Nederland vindt men het belangrijk om niet alleen artsen, maar ook de eindgebruikers of patiënten in een vroeg stadium bij innovaties te betrekken. Philips Healthcare neemt bijvoorbeeld altijd de mens als uitgangspunt met de vraag: kunnen we het leven van de patiënt en zijn zorgverleners eenvoudiger maken? 22 | Internationaliseringsoffensief


Het gaat bij innovaties om de gehele keten van zorg en een algehele verbetering van zorgpaden: van preventie tot screening, en van diagnostiek tot behandeling en zorg na ontslag uit het ziekenhuis. Dus niet enkel op zichzelf staande medische systemen leveren. Philips Healthcare wil ondersteunen met een totaalaanbod aan oplossingen die de zorgketen in zijn geheel, de patiëntenzorg en de werkstroom van de zorgprofessionals, verbetert. En zoekt daarom voortdurend naar samenwerkingsverbanden om de manier waarop zorginnovatie patiënten bereikt te optimaliseren. Philips Healthcare werkt samen met zorgverleners, patiënten, industrie en verzekeraars aan onderzoek en ontwikkeling van medische innovaties, zodat oplossingen zo snel mogelijk hun waarde kunnen realiseren voor de patiënt en maatschappij.

Robots in chirurgie Oogchirurgen moeten bij hun operaties uiterst voorzichtig te werk gaan om schade aan zeer kwetsbare weefsels te voorkomen. De Eye Robot for Haptically-Assisted Surgery (Eye RHAS) die aan de universiteit van Eindhoven (TU/e) wordt ontwikkeld, kan hen hierbij helpen. Deze robot verlicht het werk van oogchirurgen en zorgt ervoor dat ook oudere chirurgen, die meer trillingen in hun handen hebben, hun vak kunnen blijven uitvoeren. Daarnaast komen procedures binnen handbereik die een chirurg handmatig niet kan uitvoeren, maar met ondersteuning van een robot wel. Neem bijvoorbeeld een aandoening als retinal vein occlusion, waarbij aan de binnenkant van de oogbol op het netvlies een haarvat verstopt is geraakt. Daardoor ontstaat littekenweefsel dat moet worden verwijderd om het zicht van een patiënt te herstellen. Om dat heel voorzichtig los te maken en te verwijderen, brengt een oogchirurg via kleine incisies een pincet en een schraper in de oogbol. Bij zo’n ingreep fungeert de incisie als draaipunt: beweegt de chirurg zijn hand naar rechts, dan gaat het instrument in de oogbol naar links. Ook bewegingen naar boven en beneden zijn gespiegeld. Door training zijn chirurgen daaraan gewend geraakt, maar eenvoudig is het niet. Bovendien zou een chirurg het liefst de oorzaak van het probleem, de verstopping in het haarvat, verwijderen. Dit is door de minuscule afmetingen van deze haarvaten handmatig echter niet mogelijk, waardoor alleen het gevolg, het littekenweefsel, kan worden behandeld. De robot vergroot de nauwkeurigheid van de chirurg, verbetert zijn ergonomie en zorgt voor efficiëntie tijdens gebruik. Het uitvoeren van bestaande procedures, een miljoen per jaar wereldwijd, wordt hierdoor eenvoudiger en efficiënter, waardoor het risico op complicaties verminderd wordt. Retinal vein occlusion is de op twee-nabelangrijkste oorzaak van slechtziendheid en blindheid in de westerse wereld. Verbetering in zicht met de ontwikkeling van een oogrobot!

Samenwerking De TU/e werkt nauw samen met TNO en Academisch Medisch Centrum Amsterdam. Om de ontwikkeling een stap verder te brengen en de robot daadwerkelijk in de klinische praktijk te kunnen toepassen, is het spin-off bedrijf Medical Robotic Technologies BV (MRT) opgericht, dat een prototype ontwikkelt, waarmee vervolgens de stap naar de markt gezet kan worden. Het zal dus nog een aantal jaren duren voor de robot in ziekenhuizen te zien is. Nederland weet zorg, mechatronica en ICT slim te combineren, zodat mensen tot op late leeftijd zelf de regie houden op hun leven, en artsen en chirurgen effectiever kunnen werken. Daarbij is Nederland goed in multidisciplinaire samenwerking. Tussen artsen, zorgaanbieders en technologie leveranciers, tussen academische ziekenhuizen en technologiebedrijven, tussen bedrijven en universiteiten, en tussen patiënten en zorgaanbieders. Meer informatie ww.tue.nl/en/ • www.slimmerleven2020.org • www.healthcare.philips.com [email protected]





Holland High Tech


Smart materials en smart textiles Duurzaamheid is een onderwerp dat internationaal in de spotlights staat. Nieuwe initiatieven op het terrein van mileubeheer, energiereductie, watermanagement en klimaatbeheersing worden met open armen onthaald, en duurzaam gebruik en hergebruik van hulpbronnen aangemoedigd.

Inkjettechnologie, baanbrekende innovatie in textielindustrie

Inkjetprinting. © 2012 Ten Cate

In de afgelopen jaren ontwikkelde Koninklijke Ten Cate nv stelselmatig een revolutionaire productietechnologie die de textielindustrie zowel zal verduurzamen als mass customization en on demand delivery zal bieden. Deze innovatie wordt verwacht de tweede revolutionaire doorbraak te worden sinds de start van de onderneming. Op 11 juli 1852 ontving de toenmalige onderneming het predicaat ‘koninklijk’, omdat het in staat was om de Engelse stoomtechnologie te absorberen en door te voeren in de veredeling van textiele producten. Nu, 160 jaar later en na een hoogtechnologisch innovatieproces van ruim 8 jaar, maakt TenCate stap voor stap de overgang van analoge naar digitale veredeling van (technisch) textiele producten. Met een aanzienlijke verbruikreductie van energie, water en wet chemicals tot gevolg. Daarmee wordt de productie van (technisch) textiel weer een stap duurzamer.

Inkjettechnologie betekent een revolutie op het gebied van veredelingsprocessen in de textielindustrie. Door innovatieve methodes voor oppervlaktebehandeling worden niet alleen nieuwe materiaaleigenschappen mogelijk. Ook worden door deze baanbrekende technologische innovatie, waarbij vloeistoffen zoals coatings of verfstoffen met grote precisie ‘op nanoschaal’ op textiele materialen worden aangebracht, kwaliteitskosten significant verlaagd.

Ontwikkelen van lichte materialen voor de lucht- en ruimtevaart Daarnaast is TenCate wereldwijd toonaangevend in thermoplastische – vervormbare en recyclebare – composieten voor toepassingen in de lucht- en ruimtevaartindustrie. De behoefte aan lichtgewicht en oersterke – dus duurzame en economisch verantwoorde – hoogwaardige thermoplastische materialen groeit daarnaast snel in de automotive-sector en de olie- en gasindustrie. Het grote voordeel van thermoplasten is dat hun snelle verwerking – door ondermeer eenvoudige vormbaarheid onder hoge warmte, druk en tijd – industrieën in staat stelt om deze composieten in hoge volumes te gebruiken in industriële productieprocessen. Dit levert grote kostenvoordelen op. Met de stijgende olieprijzen en de benodigde beperking van de CO2-uitstoot heeft niet alleen de luchtvaartindustrie maar ook de automotiveindustrie groeiende behoefte om dit soort geavanceerde materialen te kunnen gebruiken in hun nieuwe generaties vlieg- en voertuigen.



Gebaseerd op de jarenlange ervaring in het bouwen van vliegtuigen, zijn er in Nederland al in een heel vroeg stadium onderzoeksprojecten geweest naar het gebruik van lichte materialen ten behoeve van de vliegtuigindustrie. Op basis hiervan heeft Fokker Aerostructures een reeks producten op basis van thermoplast composietmateriaal ontwikkeld en in productie genomen. Voorbeelden zijn gelaste vleugelvoorranden van de A380 Jumbo van Airbus en roeren van de Gulfstream G650 business jet. Doel van het project TAPAS (Thermoplastic Affordable Aircaft Structure) waarin Airbus, Fokker Aerostructures, TenCate en zes Nederlandse MKB’s en kennisinstituten samenwerken is om materiaal, productietechnologie en ontwerp te ontwikkelen. Hiermee kan het Nederlandse luchtvaartcluster meedingen naar opdrachten voor werkpakketten in toekomstige Airbus vliegtuigen. Er wordt gewerkt aan staarten, vleugelkleppen en rompschalen. Een ander inmiddels zeer bekend voorbeeld van innovatieve materiaalontwikkeling is GLARE, dat in 1987 door de TU Delft in samenwerking met Fokker is ontwikkeld. GLARE (oftewel GLAss REinforced aluminum) is een composietmateriaal dat onder meer door Fokker Aerostructures wordt gebruikt in vliegtuigrompen van Airbus-toestellen. GLARE is als materiaal geconstrueerd uit laagjesaluminium met een dikte van 0,3 en/of 0,4 millimeter. Deze laagjes worden ontvet, gebeitst, geanodiseerd, van primer voorzien en dan afwisselend gestapeld met glasvezelweefsels die geïmpregneerd zijn met kunststofhars. Door dit pakket uit te harden in een autoclaaf ontstaat het uiteindelijke GLARE. Het resulterende materiaal heeft een iets lagere dichtheid dan aluminium en heeft een hoge bestendigheid tegen vermoeiingsbelastingen. Dit maakt het materiaal geschikt voor gebruik in vliegtuigrompen: de romp van een vliegtuig ondergaat tijdens de vlucht krachten in twee richtingen die loodrecht op elkaar staan.

Fokker ontwikkelt varianten van GLARE, toegespitst op verschillende toepassingen binnen vliegtuigen. Het eerste vliegtuig waar GLARE op grote schaal is toegepast, is de Airbus A380, het grootste passagiersvliegtuig ter wereld.

Innovatieve samenwerkingsverbanden In de Nederlandse materiaalregio Twente vindt nauwe samenwerking plaats tussen kenniscentra en productiebedrijven op het gebied van ondermeer composieten en inkjettechnologie,innovatieve materialen en veredelingsprocessen. Voorbeelden daarvan zijn het Open Innovation Centre Advanced Materials (OICAM) in Nijverdal en het Thermoplastic Composites Research Centre (TPRC) in Enschede. Dit samenwerkingsverband van ondernemingen zoals TenCate, Fokker Aerostructures, vliegtuigproducent Boeing en de Universiteit Twente wil composiet materialen en technieken beschikbaar maken voor nieuwe producten en markten, zoals toepassingen in windmolens en auto’s. Meer informatie www.tencate.com • www.fokker.com





Holland High Tech


Smart Mobility Mobiliteit is de levensader van onze samenleving. Efficiënt en duurzaam transport van mensen en goederen is een noodzakelijke voorwaarde voor onze welvaart en ons welzijn. Met Smart Mobility worden activiteiten aangeduid die te maken hebben met het ‘slim’ organiseren van verkeer en slim gebruik van nieuwe technologieën en ICT. Het oplossen van mobiliteitsproblemen is één van de grootste uitdagingen van de komende jaren voor het bedrijfsleven, de overheid en weggebruikers. Het aantal auto’s neemt nog steeds toe. Tegelijkertijd is daar de uitdaging om het verkeer veiliger te maken en om het brandstofverbruik, en daarmee de uitstoot van schadelijke emissies te verminderen en de omslag naar een duurzame economie te maken. Hier zien wij in Nederland een kans. Nederland is als klein, dichtbevolkt land met een ingewikkeld wegennet een ideale testen implementatie omgeving voor innovatieve concepten voor mobiliteit. Nederlanders zijn bovendien goed in het ontwikkelen van Smart Mobility oplossingen en snelle uitvoering door de unieke samenwerking tussen bedrijven, onderzoeksinstellingen en overheden. Sinds 2011 hebben meer dan twintig partners de handen ineen geslagen voor de open innovatie organisatie Dutch Integrated Testsite Cooperative Mobility (DITCM). Dit in nauwe samenwerking met het Ministerie van Infrastructuur en Milieu als ‘launching customer’. De deelnemers in DITCM delen zowel hun kennis als een breed scala aan testfaciliteiten.

Permanente testomgeving innovatieve mobiliteit in Brainport regio Eindhoven Door auto’s met elkaar en met systemen langs de weg te laten communiceren, kunnen we de doorstroming en verkeersveiligheid verbeteren en de files terugdringen. Deze gedachte is de basis van de permanente testen ontwikkelomgeving die DITCM is gestart vanuit Brainport regio Eindhoven. Hier werken overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen nauw met elkaar samen. Het high tech gebied rond Eindhoven en Helmond heeft zich ontwikkeld tot een automotive regio van topniveau. Regelmatig worden hier praktijktests uitgevoerd met nieuwe technologieën. Niet alleen in de geavanceerde testlabs van TNO of de Technische Universiteit Eindhoven, maar ook op de openbare weg. De snelweg A270 is daarvoor uitgerust met camera’s met zenders en ontvangers. De grootschalige praktijktests op de A270 worden in een control room op de AutomotiveCampusNL in Helmond geobserveerd en geanalyseerd. Internationaal gezien is deze testlocatie op de openbare weg uniek en een belangrijke schakel in de hele keten van concept tot daadwerkelijke invoering van een product.



SPITS (Strategic Platform for Intelligent Transportation Systems) Het SPITS-project was de opmaat voor DITCM. Van 2009 tot 2011 werkten in dit project 13 publieke en private partijen samen om door middel van Intelligente Transport Systemen (ITS) mobiliteitsvraagstukken op te lossen. Bijvoorbeeld door auto’s met elkaar te laten communiceren om zo zuiniger te rijden en files te voorkomen. Of in-car systemen die de automobilist aangeven met hoeveel afstand tot zijn voorganger hij veilig over de snelweg kan rijden, of waar een parkeerplek is te vinden. Een auto uitgerust met eCall technologie belt bij een ongeluk automatisch de hulpdiensten, geeft zijn positie door en brengt een geluidsverbinding tot stand tussen auto en meldcentrale. De veelbelovende resultaten hebben geleid tot de opzet van DITCM, met als doel innovatieve Smart Mobility toepassingen te versnellen.

Connect & Drive In het Connect & Drive project met automatisch rijden in een colonne wordt de wegcapaciteit vergroot zonder in te leveren op veiligheid en worden spookfiles verminderd. Spookfiles ontstaan als een automobilist plotseling afremt of van baan verandert en het achterop komende verkeer moet afremmen. Gelijkmatiger rijden kent legio voordelen: een betere benutting van de weg, snellere en veiligere doorstroming en schoner rijgedrag.

Grand Cooperative Driving Challenge (GCDC) In 2011 zijn 11 internationale teams een open competitie met elkaar aangegaan om het beste coöperatieve platform voor voertuig-voertuig en voertuig-infrastructuur communicatiesysteem te presenteren. Tijdens de op de A270 gehouden wedstrijd, moesten de voertuigen met behulp van zelf ontwikkelde technologie op korte afstand van elkaar rijden. In gesimuleerde praktijksituaties is getest hoe coöperatieve voertuigen reageren, bijvoorbeeld op het moment dat het voorste voertuig plotseling veel snelheid vermindert. Het uiteindelijke doel was brandstofbesparing en een betere verkeersdoorstroming. Dankzij vooruitstrevende samenwerking zoals in de open innovatie organisatie DITCM, heeft Nederland een voorsprong in ITS. Naast een verbeterde mobiliteit leiden de innovaties ook tot efficiënter energieverbruik en een verbeterde verkeersveiligheid. De innovatieve en competitieve oplossingen dragen bij aan het oplossen van mobiliteitsproblemen waarmee landen wereldwijd worden geconfronteerd. Meer informatie www.ditcm.eu • www.automotivenl.com • www.brainport.nl/en [email protected]

KEnnISInSTEllInGEn

BEDrIjvEn

OvErHEDEn





Holland High Tech


New possibilities of private energy generation De migratie naar alternatieve energiebronnen om de afhankelijkheid van fossiele energie en de uitstoot van broeikasgassen te beperken heeft grote gevolgen voor de energiehuishouding in de wereld. De beschikbaarheid van fossiele brandstof wordt minder en de toenemende schaarste leidt er toe dat de prijzen van brandstoffen stijgen. De bij de verbranding van fossiele brandstof vrijkomende CO2 en NOx versterken het broeikaseffect, met ongewenste klimaatveranderingen tot gevolg. Alternatieven zoals het gebruik van biobrandstoffen, hebben het ongewenste effect dat voedselprijzen stijgen. De mens wordt zich steeds bewuster van de gevaren welke aan nucleaire energie kleven. Mede als gevolg van de rampen in Fukushima, en al eerder in Tsjernobyl, hebben Duitsland en België inmiddels besloten hun kerncentrales te sluiten. Het gebruik van waterstof blijkt in de praktijk lastig als alternatief: er ontbreekt onder andere een fijnmazige infrastructuur om waterstof op te slaan en te distribueren. Bovendien is waterstof slechts een energiedrager waaraan veel technische problemen kleven; het maken van waterstof kost daarnaast veel energie die door fossiele brandstof, of op andere wijze, moet worden geleverd. Het is belangrijk dat consumenten en bedrijven efficiënter met energie omgaan om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en de uitstoot van broeikasgassen te reduceren. Het gebruik van zonne- (Solar heating & Solar PV) en windenergie neemt de laatste jaren weliswaar sterk toe, maar is nog onvoldoende om fossiele brandstof te vervangen. Belangrijke nadelen zijn: de zon moet (voldoende) schijnen of het moet waaien om elektriciteit te produceren. Gedurende de nacht helpt een zonnepaneel niet om de lampen te laten branden, in de winter is de opbrengst van zonnepanelen veelal erg laag (korte dagen, bewolking, lage stand van de zon). Het gedeeltelijk gebruik van fossiele brandstoffen is vooralsnog dus onvermijdelijk. Echter, bij de opwekking van elektriciteit in grote energiecentrales gaat veel energie verloren als gevolg van warmteverliezen (koelwater), dat vaak wordt afgevoerd in rivieren en daarmee als verlies moet worden beschouwd.

Warmtekrachtkoppeling (WKK) Decentrale opwekking en warmtekrachtkoppeling (WKK), zoals bijvoorbeeld bij micro-WKK het geval is, kan leiden tot een aanzienlijke energiebesparing. Elektriciteit wordt daarbij opgewekt als bijproduct bij verwarming, waardoor er geen warmteverliezen meer zijn (de warmte wordt immers nuttig gebruikt om het huis of bedrijf te verwarmen). Bovendien ontbreken de transportverliezen van elektriciteit en worden substantiële CO2 emissies voorkomen. Nederland is van oudsher een gasland. Na de vondst van aardgas nabij Slochteren eind jaren ‘50 van de vorige eeuw werd Nederland het eerste land ter wereld met een goed ontwikkelde en fijnmazige infrastructuur voor de distributie van aardgas. De verwarmingsketelindustrie speelde hier op in: zo is de hoogrendementsketel (HR ketel) is een typisch Nederlandse uitvinding, die tot standaard in de verwarmingsketel industrie in Europa is geworden. Eveneens is de toepassing van warmtekrachtkoppeling in Nederland relatief ver doorgevoerd, hetgeen onder andere is terug te vinden in de glastuinbouw en diverse takken van de industrie, waar WKK grootschalig wordt toegepast. Het doorontwikkelen van WKK voor kleinschalig gebruik was in Nederland dan ook een logische stap.



Micro-WKK-systeem voor thuisgebruik

• MTT 3kW electricity and 15kW thermal micro CHP system

• MTT micro CHP system (3kW electric and 15kW thermal)

Er zijn diverse technologieën om warmte en elektriciteit op te wekken mbv een micro-WKK-systeem, zoals de fuel cell, gas motor, stirling motor en stoom turbine (rankine cycle). Nadeel van al deze technologieën is dat er een typische kip-ei situatie ontstaat: deze moeten in grote aantallen worden geproduceerd om tot een acceptabele kostprijs te komen - een grote markt is dus noodzakelijk - terwijl een lage prijs juist noodzakelijk is om een grote markt te verkrijgen. Inmiddels is het Nederlandse bedrijf Micro Turbine Technology BV (MTT) uit Eindhoven er tezamen met haar partners in geslaagd om een tweetal prototypes van een micro-WKKsysteem te ontwikkelen op basis van een micro gasturbine, dat voldoet aan de gestelde specificaties, maar dat ook voor een acceptabele kostprijs kan worden geproduceerd. Dit laatste is belangrijk: als de meerprijs van het systeem ten opzichte van een verwarmingsketel niet binnen een afzienbare tijd kan worden terugverdiend, wordt een product niet succesvol op de markt geïntroduceerd. MTT’s verwachting is om binnen vijf jaar zo’n 12.000 micro WKK systemen per jaar te kunnen verkopen. Iedere burger kan thuis zelf na koop van zo’n ketel naast warmte ook elektriciteit opwekken, net als met zonnecellen op het dak. Afhankelijk van het aantal draaiuren per jaar, verdient het systeem zichzelf terug binnen een periode van 3 tot 5 jaar en wordt de eigen elektriciteit geproduceerd voor een prijs van 4 tot 7 Eurocent per kWh. Dit is minder dan een derde is van de prijs die men betaalt bij het energiebedrijf. Bijkomend voordeel is dat bij de gebruiker van het systeem de CO2-emissies met 3 tot 6 ton per jaar worden verminderd.

Samenwerking

KNoWleDge parTNerS

INDuSTrIal parTNerS

oTHer projecT parTNerS

Dit project is een toonbeeld van een pragmatische oplossing voor een belangrijke maatschappelijke uitdaging, met een samenwerking tussen meerdere kennisinstellingen en bedrijven en gebaseerd op Nederlandse historische ervaringen. Sterk punt is dat alle voor de ontwikkeling en productie benodigde competenties in dit project bij elkaar zijn gebracht waardoor de ontwikkeling relatief snel verliep. Bovendien heeft dit samenwerkingsverband een unieke prestatie geleverd door dit product voor kleinzakelijk- en thuisgebruik te realiseren. Een prestatie die nog nergens eerder is vertoond. MTT werkt samen met Nederlandse kennisinstituten zoals TU/e, TU Delft en TNO, en op zoek gegaan naar industriële partners, die in staat zijn om subsystemen en sub componenten van het micro-WKKsysteem door te ontwikkelen, maar die tevens in staat zijn om grote volumes hiervan te produceren. Vanaf het begin is al samenwerking gezocht met potentiële klanten, om de ontwikkeling van het product te promoten en om voldoende input te krijgen met betrekking tot de eisen en specificaties waaraan het micro-WKK-systeem voor de markt dient te voldoen. Meer informatie www.mtt-eu.com • www.tno.nl • www.tudelft.nl • www.tue.nl/en/





Holland High Tech


Smart Safety on water off shore patrol vessels (OPV) In toenemende mate is veiligheid op open water wereldwijd een issue. Voorbeelden zijn piraterij en gijzeling van schepen. De internationale marine legt zich daarom meer toe op kustoperaties (‘brown water’) en minder op operaties midden op de oceaan (‘blue water’). Nederland heeft van oudsher een sterke maritieme sector, en biedt uitmuntende technologische oplossingen. Scheepsbouwtechnologie, sensortechnologie en radartechnologie zijn met name nauw met elkaar verbonden binnen het efficiënte samenwerkingsverband van de kennisinstituten Marin, TNO, en de Nederlandse technische universiteiten. Gezien de bijzondere positie van de Nederlandse overheid als actieve launching customer betekent dit een combinatie van wereldklasse. Deze samenwerking resulteerde in de bouw van off shore patrol vessels (OPV’s) die technologisch tot de wereldtop behoren.

In maart 2012 was ZKH Prins Willem Alexander te gast bij het eerste vlagvertoon van een nieuwe, zeer innovatieve scheepsklasse voor de Koninklijke Marine en de exportmarkt: de Holland Klasse. De Holland is het eerste schip van de Holland-klasse, een serie van vier patrouilleschepen voor de Koninklijke Marine. De marinestudie naar deze schepen werd op verzoek van de Tweede Kamer uitgebracht. Het schip werd in 2010 gedoopt door koningin Beatrix en rondt momenteel de laatste vaartesten af. De OPV’s worden vooral ingezet bij taken in het zogenaamde lage geweldsspectrum, zoals inzet in het Caraïbisch Gebied tegen drugssmokkel en als wachtschip op de Noordzee. Maar ook deelname in internationale taakgroepen van blokkadeschepen voor kusten van crisisgebieden (zoals voormalig Joegoslavië, of recentelijk bij Libanon) of optreden tegen piraterij voor de kust van Somalië en in de Indische Oceaan behoren tot de mogelijkheden. Ook is inzet in noodsituaties mogelijk. Het schip kan containers met hulpgoederen meevoeren en 100 evacués gedurende drie dagen aan boord nemen en onderhouden. Dit schip kan door toepassing van een breed scala aan nieuwe technologieën al haar taken uitvoeren met een bijzonder kleine bemanning. Door verregaande automatisering kunnen de schepen toe met 50 bemanningsleden. Er is daarnaast accommodatie voor 40 opstappers: een helikopterdetachement, een peloton mariniers of een boardingteam. De Holland Klasse kan bij oplopende spanningen van extra bewapening zoals luchtafweersystemen worden voorzien.



In addition to the Holland, three other patrol vessels are currently under construction: Zeeland, Friesland and Groningen. Once deployed, the four patrol vessels will contribute to international law enforcement and security. The new vessels are perfect for brown-water operations and will be used mainly for anti-pirating missions, counter-drug operations and coastguard duties in Dutch waters and in the Caribbean Sea.

i-Mast Het meest innovatieve van dit ‘product’ van Nederlandse bodem is het geïntegreerde mastdeel van het schip (de i-Mast). Ze zijn voorzien van de nieuwste radar en communicatiesystemen, die door Thales Nederland in één unieke mast zijn geïntegreerd, de i-Mast. De i-Mast biedt geïntegreerde communicatie die het gebruik van standaard communicatieapparatuur vergemakkelijkt. Het systeem is klaar voor Link 16 integratie, biedt een uitstekende zend/ontvangstscheiding, heeft ruimte voor secundaire antennes zoals GSM/GPS en is ontworpen voor toekomstige uitbreiding. De i-Mast heeft een groot zoekvolume met een hoog elevatiebereik aan een betrouwbare detectie van kleine doelen, snelle automatische tracking, weinig valse alarmen en helikopterdetectie en -control. Het systeem is geconstrueerd voor installatie in een geïntegreerde mast. De vier vlakken zorgen voor een 360° zichtveld en het hardwareontwerp is zodanig dat onderhoudspersoneel er gemakkelijk bij kan, waardoor een hoge beschikbaarheid en een beperking van schadelijke externe invloeden wordt verkregen. Het is een prachtig staaltje van innovatie. De beelden van de sensoren zo scherp zijn dat de zeemeeuwen er als het ware uit moeten worden gefilterd!

Samenwerking Nederland is van oudsher goed in samenwerking tussen verschillende disciplines. Alle samenwerkende organisaties zijn verbonden binnen het Nederlands Maritieme Cluster, met o.a. Damen Schelde Naval Shipbuilding, Marin, TNO, Thales Nederland, TU Delft, Koninklijke Marine en vele anderen. De Holland Klasse laat internationaal de Nederlandse bevestigde innovatiepositie en concurrentiepositie in high tech zien. De off shore patrol vessels bieden een ongeëvenaarde prijs/prestatie verhouding. en dragen als het ware als varende Nederlandse showroom bij aan een bevestigde en duurzame internationale marktpositie.

Meer informatie www.thalesgroup.com • www.tno.nl • www.tudelft.nl





Bijlage 2: Leden topteam High Tech Systemen en Materialen Voorzitter A.H. (Amandus) Lundqvist Voorzitter Stichting Surf, voorheen voorzitter CvB Technische Universiteit Eindhoven en CEO IBM Nederland

Leden Wetenschap D.H.A. (Dave) Blank Hoogleraar Universiteit Twente. Wetenschappelijk directeur MESA+ Overheid J.K. (Jasper) Wesseling Plaatvervangend directeur-generaal bij het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Midden- en kleinbedrijf M.H. (Marc) Hendrikse CEO NTS Group

Secretariaat Overheid E. (Eelco) van der Eijk Bedrijfsleven A.J. (Fred) van Roosmalen G. (Geert) Huizinga Wetenschap E.E.W. (Eppo) Bruins A.J.A. (Arnold) Stokking Projectleider Internationaliseringsoffensief M. (Micha) van Lin Advies Holland High Tech-branding Carina Weijma



Bijlage 3: Geraadpleegde personen en organisaties Het topteam wil iedereen bedanken die heeft bijgedragen aan dit Internationaliseringsoffensief voor de topsector HTSM. Naast de onderstaande personen die hebben bijgedragen aan de twee bijeenkomsten op 27 februari en 2 maart 2012, zijn dat Vincent Stokman (ELenI), de innovatie attachés en vele anderen bij de direct betrokken organisaties. Bijeenkomst

Datum: 27 februari 2012

Organisatie

Naam

Marc Hendrikse Patrick Walison Micha van Lin Ginus Ipema W.H. van der Leeuw William Sanchez Carina Weijma Erik van Rijswijk Edgar van Leest Frank Buijs Fred van Roosmalen John Blankendaal Michiel van Ierland

NTS group FME FME Ministerie ELenI Ministerie ELenI FME Carwei Communications Sioux Brainport Development VNMI NXP Brainport Industries NLR

Bijeenkomst

Datum: 2 maart 2012

Organisatie

Naam

Marc Hendrikse Carina Weijma Patrick Walison Micha van Lin William Sanchez Eelco van der Eijk Bart Sattler W.H. van der Leeuw Antal Baggerman A.F. (Arjan) Vergouw Clément Goossens Simon Bambach Frank Jansen Paul Merkus Merten Koolen Anthon Wolthuis Harm van Leeuwen J.A.W. van Houwelingen Sibbe Hoekstra Leon Gielgens Bart Verbeek Theo Koster

NTS group Carwei Communications FME FME FME Ministerie ELenI Ministerie ELenI Ministerie ELenI TU Delft Fokker Technologies TU Eindhoven VDL ETG NAG Philips Research NXP Automotive NL TNO Technologiestichting STW M2i NanoNextNL IOP Photonic Devices NEVAT




Voor meer informatie: Secretariaat Topteam High Tech Systemen en Materialen Bezoekadres: Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer Postadres: Postbus 190 2700 AD Zoetermeer Tel: +31 (0)88 - 400 84 95 Fax: +31 (0)88 - 400 84 01 Email: [email protected] Projectbegeleiding DB Huisstijlmedia Opmaak Bruikman Reclame, Den Haag Meer informatie kunt u vinden op: http://www.top-sectoren.nl/hightech Daar kunt u ook een pdf-versie van dit advies downloaden. Den Haag, 24 april 2012

Internationaliseringsoffensief. High Tech Systemen en Materialen

Recommend Documents