Informatie voor patiënten
PCOS (polycysteus ovariumsyndroom)
zz
PCOS is de afkorting van polycysteus ovariumsyndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok (ovarium) aanwezig zijn. Normaal ontwikkelen zich in de eerste helft van de menstruatiecyclus enkele follikels (eiblaasjes) in de eierstokken, waarvan er meestal maar één verder groeit en tot een eisprong (ovulatie) komt. Bij vrouwen met PCOS worden in de eierstokken meerdere kleine follikels gevormd, die moeilijk tot groei en ovulatie komen (zgn. cysten. Daardoor is de kans op een zwangerschap bij PCOS kleiner. 5 tot 10% van de vrouwen heeft een vorm van PCOS. Daarmee is het de meest voorkomende hormonale afwijking bij vrouwen. De precieze symptomen van PCOS kunnen van vrouw tot vrouw verschillen. Om bij vrouwen met PCOS de kans op een zwangerschap te verhogen, is een behandeling nodig die de eisprong opwekt. Dit kan door middel van afvallen, tabletten, injecties of een kijkoperatie.
Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) PCOS Hoe PCOS ontstaat, is niet precies bekend. Bepaalde erfelijke factoren geven een grotere kans om dit syndroom te krijgen. In sommige families komt PCOS dan 0ok vaker voor. Maar of het syndroom zich daadwerkelijk ontwikkelt, is afhankelijk van externe factoren. Een belangrijke factor is het gewicht.
Waarschijnlijk zijn bij het ontwikkelen van het PCOS meerdere hormonen betrokken (zie de WZA-folder ’Normale menstruatiecyclus’). Zo is er meestal een verhoogde waarde van het LH, eventueel een verhoogde waarde van testosteron en soms ook van insuline. Dit in combinatie met een onvoldoende waarde van het FSH geeft een verstoorde rijping van de follikels. Het gevolg is dat in de eierstok meerdere, kleine met vocht gevulde blaasjes aanwezig zijn. Klachten bij PCOS
Door de stoornis in de rijping van de follikels blijft een eisprong vaak uit en ontstaat er onregelmatigheid in de menstruatiecyclus. In een normale menstruatiecyclus zijn er dertien of veertien menstruaties per jaar. Bij PCOS vaak minder dan acht per jaar. De periode tussen de menstruaties wordt dus veel langer (zes weken of meer). De menstruatie kan zelfs gedurende een half jaar of langer wegblijven. De eierstokken van vrouwen met PCOS kunnen hoge gehaltes mannelijke hormonen produceren. Dit kan overbeharing en acne veroorzaken. Bij een deel van de vrouwen met PCOS komt insuline-resistentie voor. Insuline is een hormoon dat betrokken is bij de regulatie van de bloedsuikerspiegel. Bij insuline-resistentie is het lichaam minder gevoelig voor insuline, waardoor het meer insuline aan gaat maken. De eierstokken van vrouwen met PCOS zijn gevoelig voor deze hoge concentratie insuline en gaan daardoor meer mannelijke hormonen produceren. Met uw gynaecoloog kunt u bespreken hoe de klachten van overbeharing en acne kunnen worden verminderd Door verschillende oorzaken kan een vrouw met PCOS ook overgewicht hebben. Dit komt bij 40% van de vrouwen met PCOS voor. Het hoge testosterongehalte kan een oorzaak zijn, maar ook de insuline-resistentie.
Onderzoek en behandeling Onderzoek Om PCOS vast te kunnen stellen, vindt er meestal bloedonderzoek en echoscopisch onderzoek plaats. Bloedonderzoek Om na te gaan hoe hoog de waarden van FSH, LH, testosteron, oestrogeen, progesteron en zo nodig prolactine zijn, wordt het bloed onderzocht. Meestal gebeurt dit tien dagen na een menstruatie. Eventueel wordt het op een later tijdstip herhaald. Bij afwijkingen in deze waarden vindt eventueel verder onderzoek plaats, onder andere naar de waarden van de bloedsuikers (glucose) en eventueel naar insuline en cholesterol. Echoscopie Normaliter zijn er bij een echoscopie in elke eierstok drie tot acht follikels te zien. Bij PCOS zijn dat er vaak tien tot twaalf. Behandelmogelijkheden Er zijn verschillende behandelingen mogelijk om ieder maand een eisprong op te wekken: afvallen tabletten injecties kijkoperatie Vaststellen of er een eisprong is, kan door: gedurende de cyclus de temperatuur bij te houden; bloedonderzoek rond de 21e dag van de cyclus naar de waarde van progesteron; een echoscopie voor en na de eisprong. Vrouwen die zwanger worden na een behandeling voor PCOS hebben een iets grotere kans op een miskraam. Dit kan niet worden beïnvloed.
Afvallen Als u overgewicht hebt, is afvallen erg belangrijk. Vaak herstelt de menstruatiecyclus zich dan en treden er spontaan eisprongen op. Indien u behandeld wordt met tabletten of injecties, wordt de kans op een zwangerschap aanzienlijk groter als u daarnaast ook afvalt. Vraag om steun als het u niet lukt om af te vallen. Eventueel kunt u via uw huisarts of gynaecoloog een verwijzing voor een diëtist krijgen. Naast gezonde voeding is ook voldoende lichaamsbeweging erg belangrijk. Clomid Als eerste medische behandeling wordt Clomid geadviseerd. Na een (spontane of door medicijnen opgewekte) menstruatie neemt u één of meer tabletten, van de 3e tot en met de 7e dag of van de 5e tot en met de 9e dag van de cyclus. De eisprong treedt op tussen ongeveer de 13e en de 21e cyclusdag. De hele cyclus duurt dan niet langer dan 35 dagen. Kans op een zwangerschap Bij een behandeling met Clomid krijgt ongeveer 80% van de vrouwen een eisprong. Ruim de helft hiervan wordt zwanger. De kans op een meerlingzwangerschap is bij Clomid licht verhoogd. Lukt het niet om een eisprong op te wekken of is er uit zes tot twaalf eisprongen met Clomid geen zwangerschap ontstaan, dan kan worden overwogen op een andere behandeling over te stappen. Bijwerkingen Clomid heeft meestal weinig bijwerkingen. Soms geeft het stemmingsveranderingen: u bent bijvoorbeeld sneller boos of somber. Een enkele keer zorgt Clomid voor opvliegers.
Metformine Metformine is een middel dat wordt gebruikt bij de behandeling van suikerziekte (diabetes mellitus type II). Sommige vrouwen met PCOS kunnen de suikerstofwisseling alleen regelen door veel insuline aan te maken. De hoge insulinewaarden leiden mogelijk tot een verhoogde aanmaak van testosteron en verstoren daardoor de eisprong. Metformine verlaagt de hoeveelheid insuline. Kans op een zwangerschap Hoe groot de kans op zwangerschap is bij een behandeling met Metformine is nog niet duidelijk. Bijwerkingen Bij Metformine kunnen maagdarmklachten (misselijkheid, braken, diarree, buikpijn) optreden. Injecties Bij een behandeling met injecties krijgt u gedurende een aantal dagen injecties met follikel stimulerend hormoon (FSH) of met Humaan Menopauzaal Gonadotrofine (HMG, gemaakt uit de urine van vrouwen die de overgang achter de rug hebben). U of uw partner kan deze injecties zelf toedienen. Op de 3e dag van de cyclus start u met de injecties. Tijdens de cyclus vinden er echoscopische controles plaats. Zo nodig wordt de dosering aangepast. Als één, twee of drie follikels rijp genoeg zijn, krijgt u een injectie met humaan choriongonadotrofine (HCG) om de eisprong in gang te zetten. De eisprong vindt 38 tot 40 uur na deze injectie plaats. De vrijgekomen eicel is 8 tot 12 uur bevruchtbaar. Zaadcellen zijn 48 tot 72 uur levensvatbaar. Het is dus verstandig binnen 12 tot 36 uur na de HCG-injectie gemeenschap te hebben. Kans op een zwangerschap Ongeveer 90% van de behandelingen met injecties leidt tot een eisprong. In ongeveer de helft van de gevallen ontstaat een zwangerschap. Er is een grotere kans op een meerling. Bij meer dan drie rijpe follikels wordt de behandeling afgebroken.
Kijkoperatie Er kan ook worden gekozen voor een kijkoperatie waarbij in de eierstokken een paar kleine gaatjes gebrand worden, een zgn. LEO. Hierdoor verandert de aanmaak van hormonen in de eierstokken en kan er een eisprong optreden. Kans op een zwangerschap De kans op een zwangerschap via LEO is kleiner dan bij een behandeling met tabletten of injecties. Als u na de LEO een behandeling met Clomid of injecties krijgt, is de kans weer gelijk. Bijwerkingen Door de kijkoperatie kunnen er verklevingen rond de eierstokken ontstaan. Hierdoor komt een eicel soms niet in de eileider terecht.
Algemene gezondheid Vrouwen met PCOS hebben een verhoogde kans om op latere leeftijd (meestal na de overgang) gezondheidsproblemen te krijgen. Daarbij kan het gaan om suikerziekte, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en een verhoogde kans op kanker van het baarmoederslijmvlies. Veel van deze problemen hangen samen met overgewicht en een verminderde gevoeligheid voor insuline. Vroegtijdige vaststelling en behandeling van deze problemen kan de gevolgen op lange termijn verminderen. Emotionele gevolgen PCOS kan een grote stempel drukken op uw leven. Onzekerheid of het zal lukken om zwanger te worden, de opgave om af te vallen, overbeharing, acne, de vele ziekenhuisbezoeken tijdens een behandeling, eventueel de noodzaak om hormonen te gebruiken, dit kan emotioneel zwaar zijn. Het kan opluchten als u uw gevoelens bespreekt met uw partner, vrienden of familie. Zo nodig kunt u met uw gynaecoloog overleggen of professionele ondersteuning van bijvoorbeeld een psycholoog of diëtist wenselijk is. Verder kan het prettig zijn om contact te hebben met lotgenoten, bijvoorbeeld via www.freya.nl
Hebt u een opmerking of een klacht? De medewerkers en specialisten van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen doen hun best u de juiste (medische) zorg te geven. Mocht er toch iets gebeuren waarover u niet tevreden bent, dan verzoeken wij u om dat door te geven. Dat kan aan degene die direct verantwoordelijk is of aan de ombudsfunctionaris van het ziekenhuis. Deze is bereikbaar via:
e-mailadres:
[email protected] telefoonnummer: (0592) 32 56 24/32 55 55 (maandag t/m donderdag) postadres: WZA t.a.v. ombudsfunctionaris, postbus 30.001, 9400 RA Assen
Medisch Centrum Wilhelmina
Borgstee 17 9403 TS Assen Telefoon (0592) 34 00 53 www.mcwilhelmina.nl Het Medisch Centrum Wilhelmina is onderdeel van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen
© 2014 WZA
gynae21 – december 2014
Meer informatie over de klachtenprocedure vindt u op www.wza.nl/patienten/een-klacht
