In memoriam Dirk Jaap Noordam (1941-2007)
Dirk Jaap in 2004, tijdens een vakantie met zijn vrouw in Kerala (India).
Op 9 juni 200 7 - vroeg in de morgen - is Dirk Jaap Noordam overleden op de leeftijd van 66 jaar. Dirk Jaap heeft veel voor de Dirk van Eek-Stichting betekend. Vijftien jaar geleden trad hij niet alleen toe tot het algemeen bestuur van 'Dirk van Eek', maar ook tot de redactie van het Jaarboek. Tevens nam hij enkele jaren de eindredactie waar. Hij was een gedreven onderzoeker en dat maakte dat hij regelmatig artikelen schreef. Hij trad met plezier buiten zijn vakgebied van de sociale geschiedenis en beperkte zijn bijdragen niet tot ons Jaarboek. Ook het Leids Jaarboekje profiteerde van zijn redactionele ervaring en van zijn lust tot onderzoeken, net als andere tijdschriften. Zijn belang voor de Leidse geschiedschrijving is dan ook onmiskenbaar. Toen ik enige jaren geleden toetrad tot de redactie van het Jaarboek der sociale en economische geschiedenis van Leiden en omstreken, zoals het Jaarboek voluit heet, was dit voor mij een hernieuwde kennismaking met Dirk Jaap. Ergens in de jaren zeventig was hij mijn docent geweest bij een college sociale geschiedenis, dat handelde over huwelijksleeftijd, nuptualiteit en fertiliteit, kortom om demografische patronen. Vrouwen speelden bij dit onderwerp
-
-
-
-
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --
JAAR BOEK DIRK VAN Ee K 2007/2008
18
minstens zo'n belangrijke rol als mannen, al ging het vooral om kwantitatieve gegevens. Dat was voor mij een nieuwigheid. Niet veel later startten we in Leiden - in navolging van andere universiteitssteden - met de Werkgroep Vrouwengeschiedenis. In die tijd kregen ook andere groepen die tot dan in de geschiedschrijving onderbelicht waren gebleven, zoals de arbeiders en de homo's, meer aandacht. Homogeschiedenis werd - naast vrouwengeschiedenis - een apart specialisme. Ongerwijfeld mede vanwege de ontdekking van zijn eigen homoseksuele geaardheid toonde Dirk Jaap belangstelling voor dit onderwerp in historisch perspectief en schreef erover. 'Dont forget the boys', reageerde hij geamuseerd toen ik hem vertelde over mijn promotieonderzoek naar allerlei bewegingen (in Leiden) in en om de jaren zeventig, zoals de vrouwenbeweging. Andere 'onderdrukte groepen' - zoals prostituees - hadden eveneens zijn historische belangstelling en tot mijn verrassing verscheen hij in beeld in een schooltelevisieprogramma. Daarin vertelde hij over de arbeidersklasse in Nederland in een programma dat aansloot bij het eindexamenonderwerp voor geschiedenis op de middelbare school. Het was altijd leuk om hem tegen te komen op een donateursavond van 'Dirk van Eck' of op de studiezaal van het archief. Niet alleen vanwege zijn verschijning in die onconventionele kleding, maar ook vanwege zijn hartelijkheid en persoonlijke bela ngstelling, zoals voor mijn lerarenbestaan. Hij was immers zelf (ooit) geschiedenisleraar geweest, net als zijn vrouw nog was, zo vertelde hij mij. Als ik een artikel schreef voor het Jaarboek was ik altijd benieuwd naar zijn commentaar, want ik vertrouwde sterk op zijn oordeel en rekende op zijn aanwijzingen tot verbetering. Hij was kritisch en hield de kwaliteit van de artikelen - zeker in zijn jaren als eindredacteur - scherp in de gaten . Hij probeerde ook zoveel mogelijk historici die hij kende voor een bijdrage aan het Jaarboek te interesseren. Helaas heb ik niet lang gebruik mogen maken van zijn grote deskundigheid . Het werd al snel duidelijk dat hij niet meer helemaal de oude was, maar over zijn kwalen wilde hij niet praten. Hij werd moeilijker benaderbaar en we rekenden al niet meer helemaal op zijn bijdragen. Zeker niet toen hij zijn heup brak en weer in het ziekenhuis belandde. Ik had toen geen idee dat ik hem nooit meer zou tegenkomen op het archief, waar hij zoveel tijd spendeerde, en dat ik hem nooit meer zou spreken. Bij de gelegenheid tot afscheid
-
IN MEMORIAM
19
nemen in het Groene Kerkje in Oegstgeest op 14 juni kon ik hem gelukkig nog even zien, al was het zijn foto: Dirk Jaap met zijn brede lach. Even hoorde ik zijn karakteristieke lach weerklinken. De Dirk van Eek-Stichting zal zonder hem verder moeten. We zullen hem missen. AGNES VAN STEEN
JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/2008
20
Archieftijger Als een van de weinige universitaire docenten nam Dirk Jaap ieder jaar weer een nieuwe generatie studenten mee naar een archief. Zo gaf hij diverse keren een werkcollege waarin de zogeheten 'kohieren van de tweehonderdste penning over de dorpen van Rijnland' aan de orde gesteld werden. Na een kleine rondleiding door de depots van het Leidse Gemeentearchief kwamen er de weken daarna heel wat studenten met formulieren naar de studiezaal om de gevraagde gegevens te noteren. Voor velen van hen zal het de eerste (en hopelijk niet de laatste) keer geweest zijn dat ze met echt historisch materiaal aan de slag konden. En hopelijk hebben ze het ook niet ervaren alsof ze het archief ingejaagd werden. Niet alleen voor, of door middel van studenten deed hij archiefonderzoek. Puur privé verrichtte hij heel veel onderzoek naar zijn voorgeslacht en publiceerde dat in de vorm van een kwartierstaat. Hierbij moet doorgaans in tal van plaatsen gezocht worden, en dus tal van Rijks- en Gemeentearchieven bezocht, zeker in dat nog internetloze tijdperk. Hij kon dus bogen op heel veel kennis van de gang van zaken in de archiefwereld en die goed overdragen op zijn studenten. Hoewel hij in heel wat archieven kwam, ook minder bekende als dat van het Hoogheemraadschap van Rijnland, zal zijn nummer één toch wel het Gemeentearchief Leiden zijn geweest. Tal van jaren kwam de naam Noordam in de top-tien van archiefbezoekers voor. Door zijn langjarige ervaring, grondigheid, prima beheersing van oud schrift en vaak taaie volhardendheid kan de kwaliteit van zijn onderzoeken zonder meer hoog genoemd worden. Dat hij de archiefambtenaren wel eens haast tot wanhoop dreef, door bijvoorbeeld van alle archieven het eerste inventarisnummer op te vragen, hetgeen bij heel kleine archiefjes soms tot een complete zoekpartij leidde, had toch het positieve effect dat zo'n mini-archiefje weer eens boven water kwam. Door zijn soms plotselinge luidruchtigheid was hij wel eens niet even geliefd bij zijn mede-studiezaalbezoekers. Maar hij presteerde veel en op basis daarvan kan iemand wel eens enige privileges verwerven. Hoewel misschien niet voor iedereen, maar zeker voor velen, ook de door andere wetenschappers wel eens vermaledijde genealogen, was hij een vraag-
IN MEMORIAM 21
baak en soms bereid om heel wat kennis te delen of zelfs over te dragen zoals een goed docent eigenlijk ook betaamt. Zijn (vele) publicaties zullen tot in lengte van jaren van zijn vakmanschap blijven getuigen. PIET DE BAAR
JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/2008
22
De eerste aanzet tot de oprichting van de Dirk van Eek-Stichting
WERKGROEP SOCIALE GESCHIEDENIS van LEIDEN i.o. Contactpersonen : Ed van der Veen, Rer ens t e e g 5 1 23 11 SC Leiden t el. 149293 ( p rivé); 121841 (werk) Kee s Wa ll e, 5de Bi nnenvcs tg r. " 23 11 VIl Le id en tel. 134285 ( privé) ; 2548 92 (werk )
Leiden,
16"juni
i.8n es van St een Koddee t e eg 12 Leiden
1986
lleste~~ Een aantal mensen loopt al geruime t ijd r ond met Ldeeên een pro jeot op te zetten met betrekking to t de eooiale ge schiedenis van Lei den . Iaa3l ie over
geeproken ala men elkaar t egenkw.m op inrorme le bi j eenkomsten of in he t oa.r6. Ket name ls he t een onderwerp van ge sprek wanneer ve er eens er gens een artikel l s verschenen w.arin een t i pje van cts al Ui n van de Leidse sooiAle gesohisdenis werd opgelioot. Men realiseert ziOO dan dat nog zoveel van die geschiedenis voor ondarzoek.,en vas tlegging en publikatie in aanmerking komt en dat men zel.! daaraan e en bi jdrage zou kunnen en villen leveren. Ook wordt dan geop perd dat het onderzoek naar de sooiale geechiedenie van Leiden zou moeten worde n gecolSrdineerd en dat iemand daartoe een initiatief zou moeten nemen . Hier is dan eindelijk het 1ni tiAtie """"",, p zo lang is gewaoot. We willen nagaan of het mogelijk i 8 te komen tot ds opriooting van een Werkgroep 500iale Geeohiedenis van Leiden. Wij, ds initiatisrnemers - Ksee \/aUe sn Ed van der Vsen - nod igen je hierbij uit vo or een eerste bijeenkomst op dood 28 a tus as om 20 00 uur in he t gebouw van de Sticht ing Welzijn 2de etage , Breestraat 117, Leiden. Op deze bijeenkomst zullen we praten over de eventuele wenselij khe i d van esn wsrl
-7C?:= r~een Deze brie! is
ve~onden a &IU
Dieky Me ben, Annelles Graos, Jan laurier, SjaaIr; Slangen , Cor Smit, Ecl v.d. Vlis t , Jan !'larinus Wiersma
