Nummer 97 (2007-3) Officieel orgaan van de Filatelistenvereniging "NOVIOPOST" te Nijmegen verschijnt 4x per jaar
IN DIT NUMMER
Hergé 1907-2007 Machinestempels deel 6
inschrijfnummer K.v.K. 40145615
REDACTIE Tolhuis 35-17 6537 NN Nijmegen Tel. 024-3444208
J. Spijkerman J. Mulder Fotografie: W.A. v.d. Wagt
Expeditie: F. Piers
Grafische vormgeving: W. Resink
Programma 2 helft 2007 e
Vrijdag 7 september, ledenavond. Dinsdag 18 september, middagbijeenkomst. Maandag 24 september, regionale ruilavond thema Poststukken. Vrijdag 5 oktober, ledenavond. Dinsdag 16 oktober, middagbijeenkomst. Maandag 22 oktober, regionale ruilavond thema België en Luxemburg. Vrijdag 2 november, ledenavond tevens kijkavond voor de kavels van de grote halfjaarlijkse veiling op 3 november. Zaterdag 3 november, de grote halfjaarlijkse veiling alleen voor leden, bezichtiging van de kavels tussen 10.30-12.00 uur. Aanvang van de veiling 13.30 uur. Dinsdag 20 november, middagbijeenkomst. Maandag 26 november, regionale ruilavond thema Frankrijk. Vrijdag 7 december, ledenavond o.a. met de traditionele Bingo waar prachtige prijzen te winnen zijn. Dinsdag 11 december, middagbijeenkomst. (= 2de dinsdag) Maandag 17 december, regionale ruilavond (= 3de maandag) thema Nederland en O.G. Alle bijeenkomsten vinden plaats in "de Klokketoren", Slotemaker de Bruïneweg (hoek Muntweg), Nijmegen (tel. 024-3552649). Aanvang middagbijeenkomsten 14.30 uur, zaal open 14.00 uur. Regionale ruilavonden van 19.30 uur tot 22.00 uur. Aanvang gewone bijeenkomsten 20.00 uur, zaal open 19.00 uur. Op alle gewone bijeenkomsten is er een veiling met goede kavels. Daarnaast is er een presentie, bis en gewone verloting. De bijeenkomsten van de jeugd zijn van 19.00 uur tot 20.30 uur op de vrijdagen 14 september, 12 oktober, 9 november en 14 december.
2
Ledennieuws Opgezegd 732 C.L. Esveld 943 H. van den Brink 943 G W.M. Pol 971 B.J. Bongers
Bijeenkomsten De Globe Wijchen I.v.m. de goede contacten die er bestaan tussen de secretaris van de afdeling van De Globe uit Wijchen en die van onze vereniging is er afgesproken om in de beide verenigingsorganen de data te vermelden waarop de verschillende verenigingsactiviteiten plaatsvinden. Onderstaand de data van De Globe afdeling Wijchen in het seizoen 2007-2008! TIJD: Datum: 10.00-13.00 uur 9 september 2007 10.00-16.00 uur Extra lange clubdag. 14 oktober 2007 10.00-13.00 uur 11 november 2007 10.00-14.00 uur 9 december 2007 10.00-13.00 uur In zaal "De Arend" 13 januari 2008 10.00-16.00 uur Extra lange clubdag. 10 februari 2008 10.00-13.00 uur 9 maart 2008 10.00-13.00 uur 13 april 2008 10.00-13.00 uur 11 mei 2008 10.00-13.00 uur 8 juni 2008 Alle activiteiten van De Globe vinden plaats bij zaal "Sterrebos", Kasteellaan 4-6 te Wijchen. W. Goossens
3
Invoering Ledenpas. Iedereen die in Nederland lid is van een postzegelvereniging krijgt een Ledenpas die voor diverse doelen gebruikt kan worden. Dus ook bij onze vereniging wordt de pas ingevoerd, dit gaat gebeuren m.i.v. 01-092007. De pas is gratis, ziet eruit als een bankpasje en hoofdsponsor is T N T Post, andere sponsoren zijn veilinghuis Van Dieten en de firma Present Company uit Damwoude. De voordelen op dit moment zijn: •
forse korting op de Michel-Online-Katalog, abonnement kost normaal € 4,90 per maand, voor ledenpashouders is dat € 3 euro, een korting van bijna 40%!
•
de firma Present Company geeft belangrijke kortingen op allerlei artikelen zoals relatiegeschenken, kleding enz. Te bereiken op internet op het adres http://www.presentcompany.nl
•
Kortingen op de toegangsprijs van GSE-evenementen zoals "Postex".
•
korting van 10% op het "Bomenboek" waar de nieuw uit te geven zegels met het thema bomen in kunnen.
•
over kortingen bij T N T voor leden van de Collect Club worden op dit moment nog gesprekken gevoerd.
De passen worden op de verenigingsavond uitgereikt of toegestuurd. Hopenlijk kunnen wij als leden nog veel plezier beleven aan de nieuwe Ledenpas, succes ermee! Het Bestuur
NOVIOPOSTJE Ik ben in het gelukkige bezit van al onze "clubbladen" Nimposta en Novioposta. Alleen nummer 79 (2003 - 1) ontbreekt. Ik wil die reeks laten inbinden, en daarom zou ik graag in het bezit komen van dat ontbrekende nummer. Wie helpt? Graag tot wederdienst bereid. Jos M.A.G. Stroom, Laan van Meerdervoort 156, 2517 BG Den Haag (
[email protected]).
4
Vanaf augustus 2007 zal Novioposta een nieuw adres voor de verzending krijgen en wel de heer F. Piers, Tolhuis 3547, 6537 NN Nijmegen, tel. 024-3444208. De heer Piers zal dan mijn plaats in de redactie innemen. Dan neem ik na 18 jaar afscheid van de redactie van Novioposta. Ik wens de heer Piers met zijn functie veel succes toe. J.H.M. Furer
Met deze woorden neemt Jo Furer na 18 jaar trouwe dienst afscheid van de redactie. Dat het zo simpel en eenvoudig gaat, kan natuurlijk niet. Iemand die zich 18 jaar heeft ingezet voor ons blad, verdient meer. Toen Jo begon met zijn taak van verzending van Novioposta, was er nauwelijks iets. De erfenis was niet veel meer dan een adreslijst. Hier heb je alles en zoek het verder maar uit waren de woorden van zijn voorganger. Hij heeft het uitgezocht en alles tot in de kleinste details geregeld. In de loop der jaren is er zo het een en ander veranderd en Jo heeft daarop altijd goed ingespeeld. Altijd viel Novioposta op tijd bij de leden in de bus. Maar het was niet alleen de verzending. Bijna alle redactie vergaderingen werden bij hem thuis gehouden, want hij woonde zo centraal. Nooit was dat een probleem en we werden altijd gastvrij ontvangen. Er waren momenten dat we even geen ideeën hadden voor artikelen en vaak kwam hij dan met iets aanzetten. De ene keer werd het een artikel van zijn hand, de andere keer werd het door een ander lid van de redactie uitgewerkt. Een van de laatste artikelen waar hij bij betrokken was, "Kijk daar gaat een ballon", heeft behoorlijk veel belangstelling gehad. De redactie dankt Jo voor alles dat hij in deze functie voor de vereniging heeft gedaan, maar nog meer voor alles dat hij voor de redactie deed. Jo, je mag verdiend opnieuw met pensioen. Als er iemand met pensioen gaat, behoort er een opvolger te komen. Die is er in de persoon van Frans Piers en Jo Furer heeft hem al goed ingewerkt. De laatste paar keer heeft hij samen met Jo Furer de verzending geregeld. Vanaf nu gaat hij alleen aan de slag en we hebben er alle vertrouwen in. We wensen hem veel succes en hopen dat hij zich binnen de redactie thuisvoelt.
5
Voor onze volgende grote veiling op 3 november kunt u een catalogus aanvragen. Vooraf al kijken wat er zoal te koop wordt aangeboden, loont zich altijd. Thuis uitzoeken of er interessante zaken bij zijn, bespaart een hoop tijd tijdens het kijken. De veilingmeester heeft weer zijn uiterste best gedaan om een aantal interessante kavels aan te bieden. Daarbij zijn de nodige koopjes die u niet mag missen. En als u nog nooit op de grote veiling bent geweest, is dit DE gelegenheid. Aanvragen van de catalogus kan bij de veilingmeester. Zijn adres is: H. Pierlo, Oliemolen 5 , 7041 BR 's Heerenberg, tel. 0314-661433
Prijzen behaald door onze leden op tentoonstellingen. Op de Wereldtentoostelling Belgica '06 gehouden in November 2006 in Brussel hebben 3 leden van Noviopost uitstekende resultaten behaald. Zij ontvingen voor hun inzending de volgende prijzen: W. Driever met 86 punten: Groot Vermeil; J. Toussaint met 83 punten: Vermeil en R. Jochoms met 82 punten eveneens Vermeil. Tijdens de Pinksterdagen in 2006 heeft J. Toussaint tentoongesteld in Mondorf les Bains in Luxemburg en heeft daar met zijn verzameling "Grubenlampe und Abbauwerzeug Ausbünde des Fortschrittes" de volgende prijs behaald: Met 81 punten: Groot Vermeil en de Ereprijs, de officiële aankondiging in het Frans was "Medaille Grande Vermeille". Wij feliciteren hen met het behaalde resultaat, en wensen ze in de toekomst nog veel prijzen en plezier in de filatelie toe. Tevens bedanken wij hen omdat ze onze vereniging op een positieve manier naar buiten toe uitdragen. Het Bestuur.
6
P o s t z e q e l m a n i f e s t a t i e v o o r oud en jongN e d e r l a n d s e Bond v a n Filatelisten V e r e n i g i n g e n 100 j a a r en N o v i o p o s t Nijmegen 25 j a a r
Zondag 24 februari 2008 In de Klif, Pijlpuntstraat 1, 6679 DJ Oosterhout ( Nijmegen Noord) van 9.00 tot 16.00 uur.
Tentoonstelling * Kaders gevuld met populaire topverzamelingen van Nederlandse verzamelaars; * Kennismaking met Bondsdiensten; * Voorstelling van gespecialiseerde verenigingen.
Mastertoernooi Presentatiewedstrijd tussen de winnaars van de Bekertoernooien in de periode 2002 t/m 2007. d.m.v. dia's of beamer in de theaterzaal van het gebouw. - 5 algemene verzamelingen ('s morgens vanaf ca. 10.00 uur) en - 4 thematische verzamelingen ('s middags vanaf ca. 13.00 uur).
Jeugdfilatelie "Jeugdfilatelie Nederland" is aanwezig met een groot assortiment aan jeugdspelen en de bekende postzegelberg met zegels van de hele wereld.
Informatiestand In de tentoonstellingsruimte is een stand aanwezig met alle informatie voor startende en gevorderde verzamelaars. Nadere informatie te verkrijgen bij de Hr. J. Toussaint tel. 024-6841851, of per e-mail:
[email protected] 7
Hergé 1907-2007 Het kan de postzegelverzamelaars nauwelijks ontgaan zijn dat 2007 het jaar is van striptekenaar Hergé. De schepper van Kuifje en Bobby, Kapitein Haddock, Professor Zonnebloem en al die andere karakters, werd honderd jaar geleden geboren in Brussel als Georges Remi. De filatelistische oogst bestaat dit jaar onder meer uit een prachtig vel met 25 verschillende postzegels uit België, een Frans blokje met zes zegels en twee voorgefrankeerde prentbriefkaarten uit Zwitserland. Dit alles hebt u in maandblad Filatelie kunnen lezen. Het onderdeel 'Kuifje' in een thematische verzameling 'Belgische stripfiguren' is inmiddels zo uitgebreid geworden dat er een afzonderlijke nieuwe verzameling uit gevormd kan worden. Denk daarbij niet alleen aan postzegels en postwaardestukken, maar ook aan poststempels. De tekenstijl van Hergé ( de 'klare lijn') komt in een stempel heel goed tot zijn recht. Kijkt u maar eens naar de volgende voorbeelden: België, fdc-stempel op de portretzegel uit het postzegelvel dat verscheen op 19 mei 2007 Frankrijk, stempel 'Fête du Timbre' op een postwaardestuk uit maart 2000 België, het fdc-stempel op de portretzegel uit de emissie 'Kuifje en de maan' (maart 2004) Zwitserland, fdc-stempel op een van de voorgefrankeerde prentbriefkaarten die uitkwamen op 10 mei 2007 België, het fdc-stempel op de gemeenschappelijk Belgisch-Kongolese uitgifte van december 2001. J. Spijkerman
Mactanestempels als verzamelgebied (6) Jos M.A.G. Stroom. Ik ga u dit keer uitnodigen om eens door een andere bril naar machinestempels te kijken. Deze aflevering is gebaseerd op het werk van Otto Koene, die recent onderzoek heeft gedaan naar de ontwerpers van vlagstempels in de periode 19311951. Een van zijn pennenvruchten is een artikelenreeks over Willem Rozendaal. 22)
Willem Rozendaal was een vooraanstaand beeldend kunstenaar. Tot 1933 woonde hij in Maastricht, waar hij werkte voor de Kristalunie. Al tijdens zijn verblijf in Maastricht begon hij met zijn grafische werk voor de PTT, en dat zette hij voort toen hij naar Den Haag verhuisde. Daar werd hij in de tweede helft van de jaren dertig benoemd tot docent aan de Koninklijke Academie. Hij kreeg steeds nieuwe opdrachten van de PTT, die werd vertegenwoordigd door de persoon van Mr. J.F. van Royen (1887 — 1942). Van Royen was al vanaf 1918 Algemeen Secretaris van de PTT en hij had in de jaren 20 en 30 een groot aantal organisatorische verantwoordelijkheden. In die jaren kwamen talloze technische veranderingen tot stand: luchtpost, telefonie en telegrafie. Maar Van Royen legde daarnaast ook sterk de nadruk op de visuele vormgeving en de esthetische aspecten van het staatsbedrijf. Pas in 1945 zou de "Aesthetische Dienst" van de PTT worden gevormd. Tot zijn arrestatie en dood in 1942 onderhield Van Royen op eigen initiatief persoonlijk contact met kunstenaars, gesteund door de heer de Pater van de Pers- en Propaganda Dienst en enkele andere adviseurs. 23)
Afb. 58. Al vanaf 1926 werd er reclame gemaakt voor het verzenden per luchtpost, hier te zien in een afbeelding van Amsterdam Centraal Station van 6 IX 1926. Dit stempel in een zakelijke, enigszins saaie opmaak, is - ook nadat Willem Rozendaal in 1932 een grafisch meesterwerkje voor dit doel had gemaakt - nog tot 1940 in een aantal plaatsen gebruikt.
Het is vooral aan de samenwerking tussen Van Royen en Rozendaal te danken dat we uit de periode van 1931 tot 1947 zulke opmerkelijk mooie stempelontwerpen kennen. Het zijn stuk voor stuk grafische meesterwerkjes, ter verlevendiging van de tekst. Vergelijk maar eens de (oude) vormgeving van het stempel in afbeelding 58 met die van de latere ontwerpen. De samenwerking tussen Rozendaal en Van Royen werd sterk beïnvloed door de visie die Van Royen had op de "eenheid tussen vlag en 9
datumstempel" . Niet alleen de stempelvlaggen, maar ook de datumstempels kregen speciale aandacht, zoals hierna nog nader besproken zal worden. 24)
Afb. 59. Vier afdrukken van het vlagstempel "Verzend met de luchtpost" uit Leiden, met het plaatsnaamstempel (type XI) dat eveneens een typisch ontwerp van Willem Rozendaal is. Merk op dat de volgorde van jaar, datum en uur in de vier afstempelingen verschillend
is. Een van de vroegste ontwerpen van Willem Rozendaal was de vlag "Verzend met de luchtpost". Deze vlag werd voor het eerst gebruikt in Leiden met het eveneens door Rozendaal ontworpen kenmerkende datumstempel type XI (Afb. 59 en 60). Tot in 1940 en daarna weer vanaf 1947 t/m 1961 komt deze stempelvlag, met de afbeelding van het vliegend paard "Pegasus", in diverse varianten voor (Afb. 61). Kenmerkende details voor Rozendaal's ontwerpen zijn vogels, zon, maan en sterren. Rozendaal's thema "vogels" komt ook weer terug in de bekende continuerende vlagstempels met "vliegende duif', die in Krag-machines die tussen 1933 en 1942 in bijna 20 plaatsen zijn gebruikt. Ook hier spelen sterren, zon en (in één van beide typen) de maan een belangrijke rol (Afb. 62 en 63). 25)
10
Afb. 60. Nog een vijfde variant van Leiden type XI, nu met uuraanduiding op de bovenste, en het jaartal op de middelste regel. Doordat bij de eerste stempeling de postzegel niet geraakt werd, werd de brief nogmaals, nu op de zijkant, in de stempelmachine ingevoerd.
Sterren komen ook terug in enkele datum- of plaatsnaamstempels van Willem Rozendaal. Deze stempels werden door hem ontworpen op basis van de visie van Van Royen over "eenheid tussen vlag en datumstempel" (Afb. 64a) Na WO II zal Rozendaal een nieuw datumstempel vervaardigen, waarbij er minder nadruk komt te liggen op de stok en meer aandacht voor de vlag (Afb. 64b). 26)
27)
Afb. 61. Er zijn (minstens) vier verschillende stempelvlaggen van het Pegasus-stempel met reclame voor luchtpostverzending. Behalve de vlag in afbeelding 59 en 60 hier drie andere varianten.
11
Afb. 62 (boven). Continuerend Krag-machinestempel (Type CXVa) "Adresseer volledig", met duif, maan, ster en zon. De afstempeling op deze briefkaart is uit Meppel. Afb. 63 (midden). Continuerend Krag-machinestempel (Type CXVb) uit Amsterdam C.S. De maan en ster hebben plaatsgemaakt voor een gestileerde ster. Dit type vlagstempel is ook in 's Gravenhage gebruikt. Deze stempelafdruk is geplaatst op een groot poststuk, waardoor het continuerende karakter goed tot zijn recht komt. Afb. 64a en b (onder). Twee stempels waarvan zowel vlag als stok door Willem Rozendaal zijn ontworpen. Links stok type XIII met vlag 100 jaar spoorwegen uit Amsterdam C.S., 1939. Rechts stok type XV met "nachtposttreinen" uit Maastricht, 1947.
12
In afbeelding 65 is een collage te zien van enkele uit de vele tientallen ontwerpen van Rozendaal uit de periode voor de oorlog. Een van zijn laatste ontwerpen uit die tijd is "Vacantie in Vredig Vaderland" (Afb. 66).
Afb. 65. Een achttal ontwerpen van vlagstempels die door Rozendaal zjjn vervaardigd tussen 1934 en 1940.
Toen Van Royen in 1942 door de Duitsers opgepakt werd, werkte Rozendaal gedurende enkele jaren niet meer voor de PTT, en vier stempels uit 1942 staan op naam van een andere ontwerper, namelijk Christiaan de Moor . (Afb. 67). Na het einde van de 2 Wereldoorlog werd Rozendaal weer actief in het ontwerpen van stempelvlaggen (Afb. 68). 28)
e
13
Afb. 66. Ook de vlag "Vacantie in Vredig Vaderland" is een ontwerp van Willem Rozendaal. Hier op een briefkaart die op 13 mei 1940 in Groningen is verzonden, maar wegens "geen verbinding" met Den Haag retour afzender is gestuurd.
Afb. 67. Vier vlagstempels uit 1942, die toegeschreven worden aan Christiaan de Moor.
Rozendaal en de Moor zijn niet de enige ontwerpers van stempels in de periode tussen 1931 en 1951. Het onderzoek daarnaar is nog niet afgerond en de artikelen hierover zijn nog in voorbereiding. Maar met toestemming van Otto Koene, die nog steeds op zoek is in diverse archieven, mocht ik u op voorhand al deelgenoot maken van enkele van zijn onderzoeksresultaten.
14
Afb. 68. Drie voorbeelden van ontwerpen van Rozendaal uit 1946.
Over enige tijd is dat alles te lezen in de nummers van De Postzak, het periodieke orgaan van Po & Po . Als uw belangstelling daarnaar uitgaat is dit misschien wel een goede aanleiding om lid van die club te worden! 29)
NOTEN:
22) Otto Koene is deze reeks begonnen met de eerste aflevering Willem Rozendaal (1899 - 1971) in De Postzak 202, pag. 392-395. In De Postzak 203 zal de reeks vervolgd worden met Raadselachtige Postduiven, een nadere kennismaking met Willem Rozendaal en zijn werk voor de PTT (In voorbereiding). De reeks zal ook daarna nog worden voortgezet. 23) Na het tragisch overlijden van Van Royen in 1942 nam A.M. Hammacher de rol van esthetisch adviseur tijdelijk waar tot aan de vorming van de Aesthetische Dienst in 1945, die het eerste jaar door (binnenhuisarchitect) F.S. Spanjaard geleid werd. 24) Over dit onderwerp zal Otto Koene komend jaar nog uitgebreid publiceren in De Postzak. 25) De gebruikte typologie is die van de Catalogus Machinestempels van F.W. van der Wart, uitgave Po & Po, 1991. 26) In deel 1 van deze serie hebben we voor het plaatsnaamstempel de benaming "stok" geïntroduceerd. 27) Over de varianten in stempeltypen X I I , Xlla en X I I I gaat het artikel van Jos M.A.G. Stroom Een variant op machinestempel XII: type Xlla in De Postzak Nr. 187, oktober 1998, pag. 4-7. Zie ook Otto Koene in de reeds genoemde De Postzak nr. 202. 28) Christiaan de Moor zou na WO II hoofd van de Aesthetische Dienst van de PTT worden. Het mag niet worden uitgesloten dat de ontwerpen weliswaar op zijn naam staan, maar toch (deels) door Rozendaal ontworpen zijn. De overeenkomst tussen hun tekeningen zijn in elk geval opvallend groot. 29) Po & Po is de afkorting voor De Nederlandse Vereniging van Poststukken en Poststempelverzamelaars, en de website is te vinden onder http://www.po-en-po.nl
15
16
