OBSAH
ÚVOD O b e c n é p o u č e n í o ja z y c e .................................................................................... 5 § 1. Ř e č a ja z y k ; ja z y k n á r o d n í . 2. S p is o v n á č e š tin a , o b e c n á č e š tin a . 3. P rv k y ja z y k o v é h o v y ja d ř o v á n í: v č ta , s lo v o a tv a r y s lo v , h lá s k y . 4. M lu v n ic e a je j í č á s ti; s p r á v n á s p is o v n á v ý s lo v n o s t, p r a v o p is ; s lo v n ík a n a u k a o s lo v n í z á s o b ě . S. J a z y k o v ý s ty l; s ty l h o v o r o v ý , o d b o r n ý a u m ě le c k ý ; s la n g , a r g o t . 6. M ís t n í n á ř e č í a je jic h s k u p in y ; v ý v o j č e s k é h o ja z y k a . 7. S lo v a n s k é ja z y k y ; s lo v e n s k ý ja zy k .
I. HLÁ SK O SLO V Í -
SPISO V N Á V Ý SLO V N O ST
H lá s k y a s l a b i k y ...................................................................................................... 12 8. H lá s k a ; sla b ik a . 9. S a m o h lá s k y , s o u h lá s k y ; h lá s k y s la b ik o tv o r n é . 10. A r tik u la c e (č lá n k o v á n í) h lá se k .
S a m o h l á s k y ................................................................................................................ 13 I I . S a m o h lá s k y p o d le a r tik u la c e ; s a m o h lá s k y k r á t k é a d l o u h é ; d v o jh lá s k y . 12. P s a n í s a m o h lá s e k (tí, <1; i[ y l ( [ýj; i). 13. D l o u h é s a m o h lá s k y ; s t ř í d á n í d lo u h ý c h a k r á tk ý c h s a m o h lá s e k . S o u h l á s k y .............................................................................................................................................................15 14. R o z d ě le n í s o u h lá s e k p o d le ú č a sti h la s iv e k , p o d le z p ů s o b u a r tik u la c e a p o d le m ís ta a r t i k u la c e . 15. P s a n í s o u h lá s e k .
P ř í z v u k .......................................................................................................................... 16 16. S lo v n í p ř íz v u k h la v n í, v e d le jš í. 17. P ř iz v u k o v á n i p ř e d l o ž e k ; s lo v a p ř ík lo n n á .
S p is o v n á v ý s l o v n o s t ........................................................................................................................... 18 18. S p is o v n á v ý s lo v n o s t. 19. S p is o v n á v ý s lo v n o s t je d n o tliv ý c h h lá s e k ; d é lk a s a m o h lá s e k . 20. S p is o v n á v ý s lo v n o s t s k u p e n í s a m o h lá s e k , p ř e d l o ž e k z a k o n č e n ý c h n a s o u h lá s k u p ř e d sa m o h l á s k o u , z n ě lý c h s o u h lá s e k p ř e d p a u z o u . 21. V ý s l o v n o s t s o u h lá s k o v ý c h s k u p in . 22. V ý s l o v n o s t p ř e j a tý c h slo v .
II. PRAVOPIS 2 3 . P ís m o ; p r a v o p i s ...............................................................................................................................................2 5 O z n a č o v á n í h lá s e k p í s m e n y .............................................................................2 5 24. P ís m o h lá sk o v é . 2 5 . O d c h y lk y v p s a n í s lo v d o m á c íc h : p s a n í i, ŕ a y , ý ; p s a n í lí, <1; p ís m e n o ě p o r e t n ý c h s o u h lá s k á c h ; p s a n í s o u h lá s e k p á r o v ý c h ; p s a n í p ř e d p o n a p ř e d l o ž e k s, z . 2 6 . P s a n í s lo v p ř e ja tý c h . 2 7 . P s a n í v e lk ý c h p ís m e n , 2 8 . P s a n í z k r a t e k a z n a č e k . 2 9 . H r a n i c e s lo v v p ís m u : p ř ís lo v e č n é s p ř e ž k y ; s p o jo v a c í č á rk a ; d ě l e n í s lo v . 30. R o z d ě lo v a č i z n a m é n k a . 31. Z á s a d y a ú k o ly č e s k é h o p r a v o p i s u ; p r a v o p i s ja k o p r o s t ř e d e k tv a r o s lo v í a s k la d b y .
III. TV A R O SL O V Í (N A U K A O ST A V B Ě SLOV) S lo v o a je h o v ý z n a m
............................................................................................ 4 0 32. P o je m s lo v a . 33. V ý z n a m v ě c n ý a m lu v n ic k ý ( g ra m a tic k ý ) ; s lo v a p ln o v ý z n a m o v á a g r a m a tic k á .
Z p ů s o b y t v o ř e n í s l o v ............................................................................................ 4 1 34. T v o ř e n í s lo v o d v o z o v á n ím . 35. T v o ř e n í s lo v s k lá d á n ím . 36. Z k r a c o v á n í s lo v n íc h z á k la d ů ; z k r a tk y a z k r a tk o v á slo v a.
219
T v o ře n í tv a r ů
.....................................................................................................44
37. T v o ř e n í t v a r ů ; k m e n , k o n c o v k a ; tv a r y j e d n o d u c h é a s lo ž e n é .
D ru h y s l o v .............................................................................................................. ....... 38. S lo v a o h e b n á a n e o h e b n á . 39. J m é n a ( p o d s ta t n á , p ř íd a v n á , z á jm e n a a č íslo v k y ) a jejich vč-cné a m lu v n ic k é v ý z n a m y . 40 . S lo v e s a . 41 . N e o h e b n é d r u h y slo v . 42 . P ř e h le d s lo v n íc h d r u hů.
P O D S T A T N Á JM É N A V ý z n a m a t v o ř e n í .....................................................................................................49 4 3 . P o d s t a tn á jm é n a n c o d v o z e n á , o d v o z e n á . 4 4 . O d v o z o v á n í p ř íp o n a m i: n á z v y o s o b , v é c í v la s tn o s tí, d ě j ů a v z ta h ů ; s lo v a z d r o b n ě lá . 4 5 . O d v o z o v á n í p ř e d p o n a m i.
R o d a č ís lo
..........................................................................................................51
4 6 . R o d jm e n ; jm é n a ž iv o tn á a n e ž iv o tn á ; t v o ř e n í jm e n r o d u ž e n s k é h o . 4 7 . Č ís lo je d n o tn é a m n o ž n é ; jm é n a h r o m a d n á , lá tk o v á a p o m n o ž n á . 4 8 . T v a r y d v o jn é h o čísla.
P á d y a je j i c h v ý z n a m ............................................................................................. 54 4 9 . P á d y . 5 0 . V o k a tiv ; o s t a t n í p á d y ; je jic h v ě tn á p la tn o s t. 51, V ý z n a m y p r o s tý c h p á d ů .
S k lo ň o v á n í p o d s t a t n ý c h j m e n ....................................................................... 58 52. O b e c n á c h a ra k te ris tik a . 53. P ř e h le d s k lo ň o v á n í p o d s ta t n ý c h jm e n a je h o v z o r ů . S k l o ň o v á n í m u ž s k é ..........................................................................................................................6 0 54. O b e c n á c h a ra k te r is tik a . 55. S k lo ň o v á n í p o d s ta t n ý c h jm e n b e z k o n c o v k y . 56. D v o jí k o n c o v k y tě c h to v z o r ů u jm e n n e ž iv o tn ý c h a ž iv o tn ý c h . 57. K o lís á n í m e z i m ě k k ý m a tv r d ý m s k lo ň o v á n ím . 58 S k lo ň o v á n í p o d s ta t n ý c h jm e n s k o n c o v k o u . 59. J m é n a n a -< (krejčí). S k l o ň o v á n í ž e n s k é .................... 67 6 0 . O b e c n á c h a ra k te r is tik a . 61 . P ř e h le d s k lo ň o v á n í a v z o ry . 62 . P o z n á m k y к tv a r ů m . 63 . K o lí s á n í m e z i v z o r y p íseň a kosi, m í s t n í jm é n a ja k o O lom ouc, Boleslav. 6 4 . J m é n a netef, m á ti; jm é n a n a -< (p a n i\ p růvodčí). S k l o ň o v á n í s t ř e d n í ...................................................................................................................................7 0 6 5 . O b e c n á c h a ra k te r is tik a . 6 6 . P ř e h le d s k lo ň o v á n í a v z o ry . 6 7 . P o z n á m k y к tv a r ů m . 6 8 . J m é n a semeno, ram eno a p o d .; lý tk o , d v íř k a , v r á tk a , bedra. O b m ě n y hlásek v kmeni při sk lo ň o v án í p o d s t a t n ý c h j m e n .......................................................................................................................................73 6 9 . O b m ě n y k o n c o v ý c h s o u h lá s e k v k m e n i; s t ř í d á n í k rá tk ý c h a d lo u h ý c h s a m o h lá s e k ; p o h y b n é e. Z v l á š t n í s k u p i n y s k l o ň o v á n í p o d s t a t n ý c h j m e n .............................................. 75 70. S k lo ň o v á n í p o m n o ž n ý c h jm e n m í s t a s v á tk ů . 71. S k lo ň o v á n í o s o b n íc h jm e n . 7 2 . S k lo ň o v á n í p o d s ta t n ý c h jm e n c iz íh o p ů v o d u .
P Ř ÍD A V N Á JM É N A V ý z n a m a t v o ř e n í ....................................................................................................... 79 73. O b e c n á c h a ra k te r is tik a . 7 4 . V ý z n a m p ř íd a v n ý c h jm e n p o d le tv o ř e n í. 7 5 . N e jr o z š íř e n ě jš í p ř íp o n y .
S t u p ň o v á n í ................................................................................................................. 76. T v o ř e n í d r u h é h o a t ř e t í h o s tu p n ě .
T v a ry a j e j i c h v ý z n a m y ..............................................................................
84
7 7 . M lu v n ic k é v ý z n a m y a v ě tn á p la tn o s t p ř íd a v n ý c h jm e n ; z p o d s ta tn ě l á p ř íd a v n á jm é n a .
S k lo ň o v á n í p ř íd a v n ý c h jm e n
............................................................................. 85
7 8 . O b e c n á c h a ra k te r is tik a . 79. T v a r y z á k la d n í ( v z o r m la d ý a ja r n í). 80. T v a r y jm e n n é . 81. P ř i v la s tň o v a c í p ř íd a v n á jm é n a .
220
ZÁ JM EN A V ý z n a m a d r u h y ; t v a r y a j e j i c h v ý z n a m y .....................................................................8 9 8 2 . O b e c n é c h a ra k te ris tik a . 83. D r u h y z á jm e n . 84. M lu v n ic k é v ý z n a m y z á jm e n ; z á jm e n a r o d o v á , b e z ro d á . S k l o ň o v á n í z á j m e n .................................................................................................................................9 2 8 5 . O b e c n á c h a ra k te r is tik a . 86. Z á jm e n a b e z ro d á (já , ly , se). 8 7 . Z á jm e n a ro d o v á : a) S k lo ň o v á n í z á j m e n n é (len, náS). 8 8 . Z á jm e n o t ř e t í o s o b y a z á jm e n o v z t a ž n é j e n í 89. Z á jm e n o vlecben. 9 0 . b ) S k lo ň o v á n í p o d le p ř íd a v n ý c h jm e n , 9 1 . Z á jm e n a p řiv la s tň o v a c í ( m á j, tv ů j, svňj).
ČÍSLOV K Y V ý z n a m a d r u h y ....................................................................................................................................... 9 8 9 2 . V ý z n a m a d r u h y číslo v ek . T v a r y a j e j i c h u ž í v á n í .......................................................................................................................... 9 9 9 3 . M lu v n ic k é v ý z n a m y č ís lo v e k ; s p o jo v á n í s p o č í ta n ý m p ř e d m ě te m . S k lo ň o v á n í č ís lo v e k ........................................................................................................................ 1 0 0 9 4 . S k lo ň o v á n í č ís lo v e k řa d o v ý c h , d r u h o v ý c h a n á s o b n ý c h . 9 5 . S k lo ň o v á n í č ís lo v e k z á k la d n íc h . 9 6 . T v a r y č ís lo v e k n e u r č itý c h .
SLOVESA V ý z n a m a t v o ř e n í ......................................................................................................................................102 9 7 , V ý z n a m s lo v e s a je jic h d r u h y : s lo v e s a p ř e d m č to v á ( p ř e c h o d n á , n e p ř e c h o d n á ) , b e z p ř e d m é to v á ; s lo v e s a z v r a t n á ; s lo v e s a p ln o v ý z n a m o v á a p o m o c n á . 9 8 . T v o ř e n í s lo v e s p ř íp o n a m i a p ř e d p o n a m i. M lu v n ic k é v ý z n a m y ; v id a r o d ............................................................................................. 1 0 4 9 9 . M lu v n ic k é v ý z n a m y s lo v e s A . V id
.
.
.
..................................................................................................................................... 1 0 4
100. S lo v e s a d o k o n a v á , n e d o k o n a v á ; s lo v e s a n á s o b e n á . В . R o d ................................................................................................................................................................ 107 101. R o d č in n ý a trp n ý . T v a ry s lo v e s n é : je d n o d u c h é a s lo ž e n é ; u r č ité a n e u rč ité . . . 108 102. T v a r y je d n o d u c h é : k m e n ( p ř ít o m n ý , m in u lý ) , k o n c o v k y ; tv a r y s lo ž e n é . 103. T v a r y u r č i té a n e u r č ité . T v a r y u r č i t é ...................................................................................................................................................1 0 9 A . O s o b a a č í s l o .......................................................................................................................................1 0 9 104. T v a r y p r o o s o b y a č ís lo . 105. O s o b n í k o n c o v k y . 106. O z n a č o v á n í jm e n n é h o r o d u a ži v o tn o s ti. B . Č a s ...................................................................................................... , ......................................................... 107. Č a s p ř ít o m n ý , b u d o u c í a m in u lý . 108. V ý z n a m p ř ít o m n ý c h tv a rů .
111
C. Z p ů s o b
113
......................................................................................................................................................
109. Z p ů s o b o z n a m o v a c í, r o z k a z o v a c í a p o d m iň o v a c í. T v a r y n e u r č i t é ............................................................................................................................................ 1 1 4 110. In fin itiv . 111. P ř e c h o d n í k y p o d le tv a r u a v ý z n a m u , 112, T v o ř e n í p ř e c h o d n í k u p ř í t o m n é h o a m in u lé h o . 113. P ř í č e s t í m i n u lé a t r p n é . 114. P ř íd a v n á jm é n a s lo v e s n á . 115. P o d s t a tn á jm é n a s lo v e s n á . T v o ř e n í t v a r ů s l o v e s n ý c h ( č a s o v á n í ) ........................................................................... 1 2 0 A. T v a ry je d n o d u ch é 116. T v o ř e n í tv a r ů z k m e n e p ř í t o m n é h o a m in u lé h o . 117. T ř í d ě n í s lo v e s p o d le tv a r u 3. os. je d n . č ís. p ř ít . č a su . 118. P ř e h l e d tř í d a v z o r ů p r a v id e ln ý c h slo v es.
221
T ř í d a p r v n í ............................................................................................................................................1 2 2 119. Z a ř á d ě n í s lo v e s . 120. V z o r y t v r d ě nese, bere. 121. V z o r m ě k k ý m aže. 122. V z o r y sm íS en é pele, u m ře T ř í d a d r u h á ............................................................................................................................................1 2 7 123. Z a ř a d ě n í s lo v e s . 124, V z o r y tiskne, m ine. 125. V z o r n e p r a v id e ln ý z a ln e , zajm e. T ř í d a t ř e t í ...................................................................................................................................................131 126. Z a ř a d ě n í s lo v e s . 127. V z o r y kryje, kupuje. T ř í d a ě t v r t á ............................................................................................................................................ 133 128. Z a ř a d ě n í s lo v e s . 129. V z o r y prosí, trp í, sází. T ř í d a p á t á ...................................................................................................................................................1 3 6 130. V z o r dllá. S l o v e s a n e p r a v i d e l n á ...........................................................................................................137 131. B ý t, jí s t , v id ě t, chtít. B . T v a r y s l o ž e n é ...............................................................................................................................1 4 0 132. Č a s b u d o u c í , ě a s m in u lý , p o d m iň o v a c í z p ů s o b , o p i s n é tv a r y tr p n é . P Ř Í S L O V C E ..................................................................
141
133. V ý z n a m p řís lo v c í. 134. J e jic h tv o ř e n í. 135. S tu p ň o v á n í . P Ř E D L O Ž K Y ............................................................................................................................................ 1 4 4 136. V ý z n a m p ř e d l o ž e k ; p ř e d l o ž k y v la s tn í a n e v la s tn í. 137. N c s la b i č n é p ř e d lo ž k y . 138. V a z b y p ř e d lo ž e k . 139. U ž ív á n í p ř e d l o ž e k ; o p a k o v á n í p ře d lo ž e k . S P O J K Y A Č Á S T I C E ........................................................................................................................1 4 7 140. S p o jk y s o u ř a d ic í a p o d řa d ic í. 141. Č á s tic e . C IT O S L O V C E
..................................................................................................................................... 1 4 8
142. V ý z n a m c ito s lo v c í; je jic h ú lo h a v e v ě tě . IV . S K L A D B A V ě t a a s o u v ě t í ............................................................................................................................................ 1 4 9 143. O b e c n ý v ý k la d . D r u h y v ě t p o d l e p o s t o j e m l u v č í h o .......................................................................................1 4 9 144. V ě ty o z n a m o v a c í, tá z a c í, ž á d a c í a v ě t y z v o la c í. 145. V ě ty k la d n é a z á p o r n é . M lu v n ic k á s ta v b a v ě ty 152 A . V ě t n é v z t a h у a v ě t n é ě 1e n у .......................................................................................1 52 146. S k la d e b n í d v o jic e ; č le n ř íd íc í a z á v is lý ; s h o d a , ř íz e n o s t, p ř im y k á n í. 147. Z á k la d n í č le n y v ě tn é . 148. R o z v íje jíc í č le n y v ě tn ě . 149. N ě k o lik a n á s o b n ý č le n v ě tn ý ; v ý z n a m o v ý p o m ě r č le n ů v n ě k o lik a n á s o b n é m č le n u v ě tn é m . В . V ě t y p o d I e č 1c n i t o s t i 150. V ě ty d v o jč le n n é a je d n o č le n n é
.................................................................................................... 1 5 6
C . Z v l á š t n o s t i v ě t n é h o č l e n ě n í ................................................................................1 5 7 151. O s lo v e n í, c ito s lo v c e ; s a m o s ta tn ý v ě tn ý č l e n ; v s u v k a . 152. V ě ta n e ú p ln á . D . P o ř á d e k s l o v ; z v u k o v é p r o s t ř e d k y v ě t y ...............................................1 5 9 153. P o ř á d e k slo v . 154. V ě tn ý p ř íz v u k , d ů r a z , m e lo d ie . V ě ta je d n o d u c h á . ........................................................................................................................ 1 61 155. V ě ta h o lá , ro z v itá , v ě ta s n ě k o l ik a n á s o b n ý m p o d m ě te m n e b o s n ě k o lik a n á s o b n ý m p ř í sudkem . Z á k l a d n í
č l e n y
v ě t n é
(ve
vě tě
d v o j č l e n n é ) :
p o d m ě t
a p ř í s u d e k ................................................................................................................................................... 1 61
222
156. P o d m ě t a p ř ís u d e k . 157. P o d m ě t v y já d ř e n ý a n e v y já d ř e n ý ; p o d m ě t v š e o b e c n ý . 158. P ř í s u d e k s lo v e s n ý a jm e n n ý (s e s p o n o u a b e z e s p o n y ) . 159. S h o d a p ř í s u d k u s p o d m ě te m . 160. S h o d a p ř ís u d k u s n ě k o lik a n á s o b n ý m p o d m ě te m . R o z v í j e j l c í ě l e n y v ě t n é ...........................................................................................................1 6 7 161. O b e c n ý v ý k la d P ř e d m ě t ......................................................................................................................................................... 1 6 7 162. P ř e d m ě t; v a z b y p ř e d m ě to v ý c h s lo v e s a p ř íd a v n ý c h jm e n P ř í v l a s t e k a p ř í s t a v e k ; d o p l n ě k 163. P ř ív la s te k . 164. P ř ís ta v e k . 165. D o p ln ě k
......................................................................... 1 7 0
P ř í s l o v e č n ě u r č e n í ........................................................................................................................1 7 4 166. P ř ís lo v e č n ě u r č e n í a je h o d r u h y . V a z b y . ( k o n s t r u k c e ) p ř e c h o d n í k o v é ; v a z b y ( k o n s t r u k c e ) s i n f i n i t i v e m ............................................................................................................................................ 1 7 5 167. V a z b a p ř e c h o d n ík o v á . 168. V a z b a in fin itiv n í. S o u v ě t í ................................................................................................................................................................ 1 7 6 169. S o u v ě tí s o u ř a d n ě a p o d ř a d n é ; v ě ta h la v n í a v e d le jš í, ř íd í c í a z á v is lá ; s p o jo v a c í v ý ra z y . S o u v ě t í p o d ř a d n é ............................................................................................. . . . 177 170. V ě t) ' s p o jk o v é a v z ta ž n é . 171. D r u h y v ě t v e d le jš íc h : v ě t y p o d m ě tn é , p ř e d m ě tn é , p ř ív ia s tk o v é , d o p lň k o v é , p ř ís u d k o v é . 172. V e d le jš í v ě ty p ř ís lo v e č n é . S o u v ř t í
s o u ř a d n é
........................................................................................................................181
173. P o m ě r v ě t v s o u v ě tí s o u ř a d n é m . 174. D r u h y s o u v ě tí s o u ř a d n é h o . S 1 o ž i t é s o u v ě t í ......................................................................................................................................1 8 3 175. T y p y s lo ž itý c h s o u v ě tí.
V o ln é s p o j e n í v ě t . Ř e č a o tá z k a p ř í m á
........................................................................ 1 8 5
176: V o ln é s p o je n í v ě t. 177. Ř e č (o tá z k a ) p ř ím á a n e p ř ím á . D O D A T E K P R V N Í: O V Ý Z N A M U S L O V A O S L O V N Í Z Á S O B Ě
V ýznam s l o v a
............................................................................................................................................ 1 8 7
178. S lo v o a s lo v n í z á s o b a . 179. O b e c n ý a u r č i tý v ý z n a m s lo v a . -
V ý z n a m o v é v z ta h y m e z i s lo v y
188 180. S lo v a je d n o z n a č n á a m n o h o z n a č n á (v ý z n a m z á k la d n í a p ř e n e s e n ý ) . 181. H o m o n y m a , s y n o n y m a , a n to n y m a . 182. C ito v é z a b a r v e n í s lo v . 183. R o z liš e n í s lo v (a je jic h v ý z n a m ů ) p o d l e jin ý c h p ř íz n a k ů . S lo v n í z á s o b a a s k u p i n y s lo v v n í ...................................................................................... 191 184. S k u p in y s lo v p ř íb u z n ý c h p o d o b o u a v ý z n a m e m n e b o s p o jo v a n ý c h p o d le v ý z n a m u .
Z m ě n y s lo v n í z á s o b y a j e j í o b o h a c o v á n í .................................................................. 1 9 2 185. V z n ik a z á n ik s lo v (n e o lo g is m v a a rc h a is m y ) , z m ě n y v ý z n a m u s lo v . 186. Z p ů s o b y o b o h a c o v á n í s lo v n í z á so b y . J m é n a v la s tn í ..................................................................................................................................... 1 9 3 187. V la s tn í jm é n a o s o b n í a m í s t n í a je jic h v zn ik . D O D A T E K D R U H Ý : O S L O H U .................................................................................................... 195 188. P o je m a p o d s ta t a s lo h u . 189. Č in i te l é o b je k tiv n í a in d iv id u á ln í. 190. S lo h p r o je v ů m lu v e n ý c h a p s a n ý c h . 191. S ty ly s p is o v n é h o ja zy k a. 192. S lo h o v é r o z liš e n í ja z y k o v ý c h p r o s t ř e d k ů . 193. S lo h o v é p o s t u p y a s lo h o v é ú tv a r y . 194. R y s y a v la s tn o s ti s lo h o v ý c h p r o je v ů . R E J S T Ř Í K V Ě C N Ý ................................................................................................................................ 2 0 2 R E J S T Ř Í K S L O V A T V A R Ů .......................................................................................................... 2 1 3 O B S A H ................................................................................................................................................................2 1 9
223
