Hoe werkt de rioolwaterzuivering Amersfoort?
Waterschap zuivert afvalwater uit: • Amersfoort • Leusden • Bunschoten
Waterschap Vallei & Eem werkt aan schoner water Tot het begin van de jaren zeventig ging de kwaliteit van het oppervlaktewater in ons land sterk achteruit. Er kon nauwelijks nog vis in leven. We loosden zoveel vuil water in sloten, beken, rivieren, kanalen en plassen dat de natuur het niet meer kon verwerken. Aan het eind van de jaren zestig maakte de overheid een wet die paal en perk stelt aan het lozen van afvalwater: de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren. Sinds 1970 moeten we afvalwater eerst zuiveren, voordat het mag worden geloosd. Het effect van die wet is duidelijk merkbaar. Op de meeste plaatsen zwemt weer vis en het water stinkt niet meer. Waterschap Vallei & Eem zuivert het afvalwater in een 106.000 hectare groot gebied dat tussen de randmeren, de Veluwe, de Nederrijn en de Utrechtse Heuvelrug ligt. Het afvalwater in dit gebied is afkomstig van de ruim 600.000 inwoners en 14.500 bedrijven. Het schoonmaken van het afvalwater gebeurt op zogeheten rioolwaterzuiveringsinstallaties, kortweg rwzi’s.
Waterschap Vallei & Eem beheert acht van zulke installaties. Waterschap Vallei & Eem doet meer Het waterschap doet meer dan het zuiveren van afvalwater. Het onderhoudt watergangen, regelt de aan- en afvoer van water en zorgt voor veilige dijken. Verder voert het waterschap onderzoek uit naar de kwaliteit van het oppervlaktewater en neemt zo nodig extra maat-
2
regelen om die kwaliteit te verbeteren. Het waterschap controleert tenslotte of bedrijven en particulieren zich houden aan de voorschriften voor lozen van afvalwater. Een waterschap is een overheidsorganisatie en is vergelijkbaar met een gemeente. Het kent ook een democratisch gekozen bestuur. Om de vier jaar kan iedereen die belang heeft bij het werk van het waterschap stemmen voor een nieuw Algemeen Bestuur.
Hoe werkt de rioolwaterzuivering Amersfoort? Inhoud 2 Waterschap Vallei & Eem werkt aan schoner water 2 Waterschap Vallei & Eem doet meer 3 Geschiedenis 3 De vernieuwde rioolwaterzuivering 4 Hoe werkt de rwzi Amersfoort? 4 Mechanische zuivering 5 Biologische zuivering 5 Fosfaten 6 Wat gebeurt er met het gezuiverde water? 6 Wat gebeurt er met het slib? 7 Besturing 7 Geen stank- en geluidsoverlast 8 Wie betaalt dat?
van ongeveer 45.000 inwoners. De gemeente Amersfoort besloot in 1964 tot de bouw van een nieuwe rwzi. Die installatie kon ook het afvalwater uit de toenmalige gemeenten Hoogland, Leusden en Stoutenburg verwerken. De bouw begon in 1970 en op 2 januari 1973 was de feestelijke opening. Toen de rwzi Amersfoort klaar was, was het hele stroomgebied van het Valleikanaal en de Eem voorzien van rioolwaterzuiveringsinstallaties.
Geschiedenis Voor de komst van de eerste rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) loosden de Amersfoorters hun afvalwater via de grachten op de Eem. In 1938 werd de eerste rioolwaterzuiveringsinstallatie aan de Nijverheidsweg gebouwd. Deze installatie kon alleen zwevend en bezinkbaar vuil uit het afvalwater halen
In 1973 kregen de laatste woonhuizen in Amersfoort een aansluiting op de riolering. In 1980 nam de provincie Utrecht de rwzi Amersfoort over. In de jaren tachtig bleek de installatie niet meer te voldoen aan de steeds strenger wordende zuiveringseisen van het rijk. De provincie besloot tot een grondige verbouwing, die in 1995 startte. Toen de provincie het waterkwaliteitsbeheer op 1 januari 1997 aan de water-
3
schappen delegeerde, nam Waterschap Vallei & Eem de rwzi Amersfoort over. De vernieuwde rioolwaterzuivering In 1999 nam Waterschap Vallei & Eem de eerste fase van de vernieuwde rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) Amersfoort in gebruik. In 2004 was de tweede fase gereed. Ook het afvalwater uit Bunschoten-Spakenburg wordt nu in Amersfoort gezuiverd. De rwzi aan de Neonweg voldoet nu geheel aan de huidige milieunormen. De installatie zuivert het afvalwater uit Amersfoort, Leusden, Hoogland, Hooglanderveen, Achterveld en Bunschoten-Spakenburg. Ook een deel van het regenwater komt via de riolering op de rwzi terecht. De rwzi Amersfoort kan het afvalwater van 340.000 mensen verwerken. In vaktermen: de zuivering heeft een capaciteit van 340.000 vervuilingseen-
3
1 2
4
3
2
4
2 Voorbezinktanks
1 Roostergoedinstallatie
heden (v.e.). Dat afvalwater komt niet alleen van woonhuizen. Ook bedrijven produceren afvalwater. Veroorzaakt een bedrijf net zoveel vervuiling in het afvalwater als 1.000 inwoners, dan heeft dat bedrijf een vervuilingswaarde van 1.000 vervuilingseenheden. Op de rwzi Amersfoort ondergaat het afvalwater verschillende behandelingen om grof vuil, zand, zwevend vuil en de meeste opgeloste afvalstoffen eruit te halen. Ook het slib dat overblijft, krijgt een grondige behandeling. De rwzi Amersfoort verwijdert ruim 97 procent van het vuil uit het water. Het schoongemaakte water stroomt via de Eem naar de randmeren. Hoe werkt de rwzi Amersfoort? Het afvalwater uit woningen en bedrijven komt via afvoerbuizen in het riool terecht. Via drie grote rioolbuizen komt het afvalwater uit Amersfoort naar de rwzi. Rioolgemalen en persleidingen transporteren het afvalwater van
Leusden, Hoogland, Achterveld, Hooglanderveen, Vathorst en Bunschoten-Spakenburg naar de rwzi. Het binnenkomende vuile water noemen we influent. De zuivering van afvalwater gebeurt in twee trappen. In de eerste trap worden grove en fijne niet-opgeloste afvalstoffen uit het water verwijderd. Dat is de zogeheten mechanische zuivering. In de tweede fase worden de opgeloste en fijne zwevende deeltjes uit het water gehaald. Dat gebeurt in de zogeheten biologische zuivering. Op kleine schaal kan er ook nog een aanvullende chemische zuivering plaatsvinden. Het slib dat na de zuivering overblijft, ondergaat een speciale behandeling, waarbij gas vrijkomt dat wordt gebruikt voor de eigen energievoorziening.
Mechanische zuivering 1 Roostergoedinstallatie In het afvalwater zitten opgeloste en niet-opgeloste stoffen. De niet-opgeloste stoffen worden er het eerst uitgehaald. Dat gebeurt mechanisch. Het afvalwater passeert een fijn rooster dat hout, steentjes, papier, plastic en dergelijke verwijdert. Dit zogeheten roostergoed wordt in speciale persen samengeperst en belandt in een vuilcontainer. Vervolgens wordt het afgevoerd naar een afvalverwerkingsbedrijf. 2 Voorbezinktanks Na deze eerste behandeling gaat het water naar twee grote, ronde voorbezinktanks. Het water komt in het midden binnen en stroomt dan langzaam naar de buitenkant van de tanks. De zware deeltjes in het water zakken onderweg naar de bodem in de vorm van slib. Dat slib noemen we primair
4
3 Voordenitrificatietank
4 Beluchtingstanks
slib. Een langzaam ronddraaiende ruimer schraapt dit primaire slib over de licht hellende bodem naar het midden van de tank. Ondertussen drijft een schraper aan het wateroppervlak vet in de zogeheten drijflaagput. Het primaire slib wordt door een cycloon gepompt. In de cycloon worden slib en zand van elkaar gescheiden. De cycloon bevindt zich in een ruimte naast de voorbezinktank. Het is een kegelvormige cilinder die als een centrifuge ronddraait. Het zand wordt tegen de wand geslingerd, zakt daar naar beneden en wordt via een zandwasser in een vuilcontainer gedumpt. Het slib wordt naar een zogeheten primair slibindikker gepompt.
Biologische zuivering Na de mechanische zuivering blijven nog verschillende opgeloste en organi-
sche stoffen in het water achter. De rwzi verwijdert die stoffen op biologische wijze. Daarbij bootsen we een natuurlijk proces na. Bacteriën knappen daarbij het vuile werk op. Ook in het water uit sloten, rivieren en zeeën zitten bacteriën die afvalstoffen opeten. Die bacteriën breken de stoffen het beste af als er veel zuurstof in het water zit. 3 Voordenitrificatietank Na de mechanische zuivering gaat het water via de zogeheten selector naar de voordenitrificatietank. Daar wordt het nitraat verwijderd. De selector is een tank voor de voordenitrificatietank, waar ‘actief slib’ uit de nabezinktanks wordt gemengd met het water dat uit de voorbezinktanks komt. Dat ‘actief slib’ bestaat uit vele miljoenen bacteriën. Omdat er in de voordenitrificatietank geen vrij opneembare zuurstof voorkomt, nemen de bacteriën het aanwezige nitraat op en zetten dat om in stikstofgas en zuurstof.
5
4 Beluchtingstanks Daarna gaat het water naar de aangrenzende beluchtingstanks. In die ovale tanks circuleert het water. Zogeheten puntbeluchters brengen het water heftig in beweging, waardoor het extra zuurstof opneemt. Puntbeluchters zijn grote ronde schotels met schoepen. Door die extra zuurstof kunnen de bacteriën hun werk goed doen. Zij verwijderen onder andere organische stoffen en stikstofverbindingen.
Fosfaten Op de rwzi haalt het waterschap ook zoveel mogelijk de fosfaten uit het water. Dat is nodig omdat fosfaten de groei van algen in het oppervlaktewater bevorderen. Algen zijn heel kleine drijvende planten, die het water troebel maken. Zo kan licht minder goed in het water doordringen. Zonder licht kunnen planten geen zuurstof maken voor bijvoorbeeld vissen die in het water leven.
8
12
7b
10
9
7a
4
12
5
11
6 5
5 Nabezinktank
7 Bandindikker
Algen veroorzaken het afsterven van waterleven. Door een uitgekiend beluchtingssysteem hechten fosfaten zich nog sterker aan het ‘actief slib’ en worden met het overtollige ‘actief slib’ afgevoerd. Af en toe komt het voor dat biologische zuivering niet genoeg fosfaten verwijdert. Dan gaat het waterschap over op chemische zuivering door ijzer- of aluminiumchloride toe te voegen. Fosfaten hechten zich sterk aan deze chemicaliën. 5 Nabezinktanks Het bacterierijke water gaat nu naar zes nabezinktanks. In deze nabezinktanks worden water en slib van elkaar gescheiden. Het slib zinkt naar de bodem en het gezuiverde water stroomt over de randen van de tank in een goot. Een ruimer, een lange arm die aan een langzaam ronddraaiende halve brug vastzit, schuift het bezonken slib naar een put in het midden van de tank.
6 Retourslibgemaal Het zogeheten retourslibgemaal pompt het overgrote deel van het slib terug naar de selector, waar het slib zich met ‘nieuw’ vuil water mengt. Het overtollige slib gaat naar een bandindikker (7), waar het water er zoveel mogelijk wordt uitgehaald.
Wat gebeurt er met het gezuiverde water? De rwzi Amersfoort loost het gezuiverde water in de Eem. Uiteindelijk komt het in het Eemmeer terecht. Het gezuiverde afvalwater noemen we ‘effluent’. Het waterschap meet de hoeveelheid afvalwater die de installatie heeft doorlopen. Bovendien houdt men voortdurend de kwaliteit van het afvalwater, het gezuiverde water en het slib in de gaten. De controles die nodig zijn voor een goede aansturing van de rwzi, vinden
6
plaats in een klein laboratorium op de rwzi. De meer ingewikkelde controles gebeuren in een groter, extern laboratorium.
Wat gebeurt er met het slib? Er zijn twee slibstromen. Het bezonken vuil uit de voorbezinktanks en het overtollig ‘actief slib’ uit de nabezinktanks. 7a Slibindikker en 7b bandindikker Het slib uit de voorbezinktanks wordt via de cycloon naar de primair slibindikker gepompt. In die bak blijft het slib enige tijd liggen. Daar zakt het naar de bodem. Het water wordt afgevoerd. Het overtollige ‘actief slib’ uit de nabezinktanks gaat naar twee bandindikkers. Een bandindikker is een lopende band van poreus materiaal, die als een zeef werkt. Het water stroomt van onderen weg en het achtergebleven slib wordt aan het eind van de band opgevangen.
8 Slibgistingstanks
10 Slibverwerking
9 Gashouder
8 Slibgistingstanks De beide slibstromen komen samen in de slibgistingstanks. Het slib blijft gemiddeld 20 dagen in die gistingstanks. Daar ondergaat het bij ongeveer 35 graden Celsius een natuurlijk gistingsproces. Andere bacteriën dan die in de beluchtingstanks zetten het organische afval om in biogas.
kingsgebouw. Daar wordt zoveel mogelijk water uit het slib verwijderd. Uiteindelijk gaat het in containers naar een bedrijf dat het slib verder verwerkt. In Amersfoort wordt ook het slib van de rwzi’s Woudenberg en Soest verwerkt.
9 Gashouder Het geproduceerde gas wordt opgeslagen in een gashouder. De rwzi gebruikt het gas voor de eigen energievoorziening. Het gas is de brandstof voor twee CVketels en voor twee gasmotoren die een generator aandrijven. De energie gebruikt de rwzi voor de verwarming van de gistingstanks en voor de gebouwen op het terrein. Hiermee voorziet de rwzi 65 procent in haar eigen energiebehoefte.
11 Bedrijfsgebouw De rwzi wordt volledig geautomatiseerd bestuurd. Voortdurend gaat informatie over het zuiveringsproces vanuit diverse schakelkasten naar de centrale schakelruimte in het bedrijfsgebouw. Hier bevindt zich de bedieningscomputer van de totale installatie. Medewerkers van de rwzi kunnen van hieruit de installatie bedienen en eventueel bijsturen.
10 Slibverwerking Het uitgegiste slib wordt in de buffertank opgeslagen en gaat vervolgens naar de slibcentrifuge in het slibverwer-
Besturing
Via het zogeheten BBS (Beeldschermbe dieningssysteem) kunnen de medewerkers van de rwzi de actuele situatie op de voet volgen. De computer van de rwzi signaleert ook eventuele storingen.
7
Als er buiten werktijd een urgente storing optreedt, roept de computer de dienstdoende technicus op. De computer legt gegevens vast die voor het zuiveringsproces van belang zijn en registreert het functioneren van de diverse onderdelen van de installatie in grafieken.
Geen stank- en geluidsoverlast Bij het zuiveren van afvalwater kan stank vrijkomen. De installaties op het terrein produceren ook geluid. Stank en geluid kunnen overlast veroorzaken bij omwonenden. Om geluidhinder te voorkomen is een deel van de beluchtingstank afgedekt. De gasmotor staat zo opgesteld dat hij zo min mogelijk overlast bezorgt. Om stankoverlast zoveel mogelijk te beperken is een aantal onderdelen van de installatie overdekt.
12
12
11
11 Bedrijfsgebouw
Zo zijn de roostergoedinstallatie, de voorbezinktanks, de slibindikker, de buffertank en de bandindikkers overdekt, om te voorkomen dat stank ontsnapt. De lucht onder die overdekkingen wordt afgezogen en door lavafilters (12) geleid. Dat zijn polyester tanks gevuld met lavastenen waarop bacteriën zitten die geuren afbreken.
12 Lavafilters
Wie betaalt dat? Ieder jaar is ruim 3 miljoen euro nodig om de rwzi Amersfoort te laten draaien. Omdat we met z’n allen (huishoudens en bedrijven) het water vervuilen, betalen we ook met z’n allen voor het schoonmaken ervan. Het waterschap int daarom zuiveringsheffing. Elke gebruiker van een bedrijfs- of woonruimte in het waterschapsgebied betaalt zuiveringsheffing onder het motto: ‘de vervuiler betaalt’. In 2004 bedroeg de opbrengst ruim 42 miljoen euro. Het grootste gedeelte van dat geld is nodig om de acht rwzi’s in het waterschapsgebied draaiende te houden, te verbeteren en te vernieuwen.
Uitgave van Waterschap Vallei & Eem, Fokkerstraat 16, Postbus 330, 3830 AJ Leusden Telefoon 033 - 43 46 000 E-mail
[email protected] Internet www.wve.nl Tekst Afdeling Communicatie i.s.m. Sector Waterzuivering. Foto’s Michiel Wijnbergh, Driebergen ; Dirk Verwoerd, Amersfoort Luchtfoto’s Fotostudio Henk Deunk, Deventer Vormgeving Reproka Visuele Communicatie Druk Reproka Visuele Communicatie Oplage 5.000 Augustus 2004 Adres Rioolwaterzuiveringsinstallatie Amersfoort, Neonweg 30, 3812 RH Amersfoort Telefoon 033 - 42 20 788 Fax 033 - 46 18 090 E-mail
[email protected] Waterschappen zijn overheidsorganisaties die zorgen voor veilige dijken, optimale waterstanden en schoon water in sloten, plassen en kanalen. Waterschap Vallei & Eem doet dit in het gebied tussen de Utrechtse Heuvelrug, de randmeren, Veluwe en Nederrijn.
