Het Peter Pan-syndroom en Michael Jackson
Mijn leven lang al ben ik gefascineerd door Michael Jackson. In zijn genialiteit en zijn gekte zie ik twee uitersten van mens zijn gecombineerd. Uitersten die we allemaal, meer of minder, in ons dragen. In wat ooit een veelbelovend leven was, beleef ik mijn eigen dromen en onvervulde beloften. In de diep tragische ondergang van ‘Wacko Jacko’, ervaar ik het voorbijgaan van mogelijkheden en de werking van noodlot; de loop die het leven neemt, zonder dat ik dit wil. Ook in de infantiele belevingswereld van de ‘King of Pop’, zijn eenzaamheid en worsteling met identiteit en seksualiteit herken ik mezelf. Tot slot, deel ik samen met MJ en miljoenen anderen een voorliefde voor Peter Pan en zijn vluchtoord ‘Neverland’.
Het verhaal van Peter Pan begint met een toneelstuk over een jongen die nooit opgroeit, geschreven door de Schot James Barrie. Enkele jaren daarna, in 1911, bewerkt Barrie zijn toneelstuk tot een boek, getiteld ‘Peter en Wendy’. De laatste – Wendy Darling – is Peter’s vrouwelijke bondgenoot en, zo wordt later gepsychologiseert, substituut moederfiguur. Men who never grew up Ik moet nu onmiddellijk denken aan een filmpje dat op YouTube te zien is, waarin MJ samen met zijn hartsvriendin Elizabeth Taylor kerstochtend viert. Twee volwassen kinderen (Elizabeth bijna hoogbejaard) in hun pyjama’s die dure kindercadeautjes uitpakken. Ik geloof dat MJ die ochtend wel veertien waterpistolen heeft gekregen van zijn substituutmoeder! Hoewel kerstboom en decor prachtig aan doen – rode linten, groene kerstkransen en schitterend ingepakte cadeaus – doet het tafereel intriest aan. Wat je ziet zijn twee kinderen die wanhopig bij elkaar en in hun uiterlijke wereld een verloren kindertijd proberen terug te halen. Dit is niemand ooit gelukt. MJ is er uiteindelijk aan gestorven; zijn drugsverslaving geldt als de ultieme vlucht naar Neverland. En, hoe freudiaans: what’s in a name? Peter Pan’s Neverland, de naam zegt het al, bestaat niet. Het is de benaming voor een illusie, evenals MJ’s gelijknamige ranch, dat een compleet pretpark omvatte, een illusionaire wereld die op een dag niet alleen symbolisch, maar ook letterlijk failliet gaat. Zowel MJ’s leven, als dat van Peter Pan, getuigen van een aantal psychische stoornissen, die in 1983 door Dr. Dan Kiley beschreven zijn in zijn boek: ‘The Peter Pan Syndrome: Men Who Have Never Grown Up’. MJ was de meest exemplarische en tragische personificatie hiervan. Om het Peter Pan-syndroom en de psychische dynamiek die in MJ’s leven zichtbaar was, beter te begrijpen, is het belangrijk Peter Pan te leren kennen.
1 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
Peter Pan & Co. Peter Pan groeit op zonder zijn ouders te kennen en vindt later in de figuur van Wendy Darling een soort moederlijke bondgenoot. Samen met Wendy en haar twee broers John en Michael vliegen ze ’s nachts naar Neverland toe, een fantasie eiland. Daar beleven ze avonturen, samen met karakters als Tinkerbell, ‘the Lost Boys’ (Verloren Jongens), de Indiaanse prinses Tiger Lily, zeemeerminnen en natuurlijk Kapitein Haak en zijn piraten. In de setting van het verhaal – de afwezige ouders van Peter Pan – en de benamingen als ‘Lost Boys’ wordt al duidelijk dat Peter Pan zich verloren voelt. Net als MJ’s getuigenis van eenzaamheid, doolt Peter Pan in zijn eenzame jeugd rond. Hij ontsnapt hieraan door in zijn fantasie te vluchten (natuurlijk naar een eiland, symbool voor zijn eenzaamheid). De figuren die Peter Pan op het eiland Neverland ontmoet, kunnen beschouwd worden als representaties van innerlijke complexen en archetypische energieën. Tinkerbell bijvoorbeeld, vertegenwoordigt een vrouwelijk principe dat Peter Pan begeleidt, raad geeft en inspireert, bij gebrek aan een echte moeder. Ook Tiger Lily vertegenwoordigt een vrouwelijk aspect dat in Peter Pan’s eigen leven ontbreekt. Als Indianen prinses representeert zij de vrouwelijke natuur, en daarmee de zorgende en voedende kant van het moederarchetype. De bende van Verloren Jongens, welke Peter Pan aanvoert, gaan net als hemzelf zonder moeder en vader door het leven. Evenals MJ zich ontfermde over jongetjes die ziek waren of uit gebroken gezinnen kwamen, zo is Peter Pan een soort broederlijke leider voor de Verloren Jongens. Over Kapitein Haak, de vijandige vaderfiguur, en zijn ijzeren, gevaarlijke haak die als hand fungeert, zal ik later nog spreken. Hiervoor is mijn castratieangst nu te groot. Wel wijs ik alvast op de gelijkenis tussen Kapitein Haak en Joe Jackson, de tirannieke vader die MJ van kinds af aan met ijzeren hand heeft groot gebracht –om zo snel mogelijk een superster te worden, ten koste van zijn authentieke zelf als jongetje. Veel later, in 1993, staat MJ terecht voor zijn vermeende vergrijp aan jongetjes, zoals Jordan Chandler. Hoewel hij hiervoor is vrijgesproken, zou het me vanuit psychologisch perspectief niet verbazen als hij zich wel aan jongens vergrepen heeft. Dat kan ook bijna niet anders als je je met Peter associeert – een jongetje dat de achternaam van de natuurgod Pan draagt, de godheid van de ongedifferentieerde levenskracht of libido, welke zich uit in seksualiteit. Pan en het oedipale conflict De natuurgod Pan, en zijn Romeinse evenknie Faunus, is de godheid van de wildernis en de beschermgod van hen die door de wilde natuur zwerven: herders. Laatst las ik een reportage in een tijdschrift over een hedendaagse herder in Spanje. Op een foto staat hij tussen de schapen te midden van een woest en desolaat berglandschap. Ik vond de foto gewoon mooi en heb hem aan mijn muur gehangen. Later zag ik de archetypische gelijkenis met mezelf in. Herders zijn vrijgezelle mannen die alleen door de natuur zwerven met hun kudde schapen (deze staan symbool voor de verschillende aspecten van de eigen, nog ongedifferentieerde natuur). Net als de godheid Pan en de faunen waarover hij regeert, zijn ook herders in zekere zin half mensen, half natuurwezens. Pan heeft, net als de duivel, het onderlichaam van een bok en draagt twee hoorns op zijn hoofd. (Op een 2 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
beroemde foto steekt MJ, aan het begin van zijn proces, zijn handen als duiveltjeshoorns achter zijn hoofd. Misschien wilde hij hiermee uitdrukking geven aan zijn gevoel een zondebok te zijn, maar door dit gebaar lijkt hij bijna letterlijk op Pan.) De bokkenpoten met hun gespleten hoeven en de hoorns van de godheid Pan en zijn faunen staan symbool voor de gespletenheid in hun natuur. Pan heeft zijn natuurkrachten en seksualiteit niet onder controle, omdat hij zich hiervan probeert af te snijden of deze probeert te onderdrukken. Hierdoor wordt hij op gezette tijden door zijn onderdrukte natuurkracht (libido) overmand en stormt toornig en al verkrachtend door de natuur. Het actuele gevaar van kindermisbruik ligt in dit geval natuurlijk op de loer. Wanneer onderdrukken kinderen hun seksuele natuur? Psychologisch gezien komt dit vaak voor bij kinderen die, door een gebrek aan een veilige omgeving met zorgende ouders, hun seksualiteit niet op natuurlijke wijze kunnen beleven. Bijvoorbeeld omdat er binnen het gezin een taboe heerst omtrent seks of omdat het kind verwikkeld is in een oedipaal conflict. In het laatste geval moet hij, om in beeld te komen bij zijn vader, al vroeg presteren. Vader is bijvoorbeeld een zakenman die veel van huis weg is en leeft naar het adagium dat je als man beoordeelt wordt op je prestaties. Het kind zal in zo’n geval vaak het volgende doen. Hij zoekt zijn heil onder de beschermende vleugels van moeder en raakt met haar verstrengeld in een symbiose. (Ingezet vanuit de moeder zelf, want moeder is net zo eenzaam als het kind met zo’n afwezige man en gaat het kind claimen als substituut-partner!) Gewikkeld in de alomvattende zorg van moeder, kan het kind zijn seksualiteit onmogelijk uitleven en ontwikkelen, want dit zou de beschermende band met moeder verstoren en incestueus maken. Zo’n kind moet zijn seksualiteit wel onderdrukken en voor zichzelf houden (middels masturbatie). Vaak gaan dit soort mannen later als vrijgezel door het leven. Vrouwen zijn te bedreigend, want ze verstikken je en hun zorgzame natuur brengt het oedipale conflict weer naar boven, waarin de man seksueel geen man kan zijn, want dan zou hij in feite zijn eigen moeder verkrachten en de toorn van vader over zich afroepen. Vaders vermeende wraak ligt voor de (ijzeren) hand: als een Kapitein Haak zal vader zijn zoon-als-concurrent proberen te castreren! Hier wordt het seksueel echt ingewikkeld voor mannen met Pan als hun beschermgod… Niet alleen vrouwen zijn bedreigend (vanwege de incestueuze band met moeder), maar ook mannen zijn seksueel bedreigend, want ze kunnen je castreren. Linksom of rechtsof, beide is bedreigend: of het nu heteroseksuele of homoseksuele relaties betreft. Wat doe je in zo’n geval? Dan word je een herder, alleen zwervend door de bossen en bergen (of wonend in de wildernis van de stad). Met alleen masturbatie, seksuele fantasie en porno als seksualiteit voor handen. Overigens, in een van de mythen gerelateerd aan Pan, leert deze van zijn vader Hermes (Mercurius) masturberen. Later leert hij dit aan herders. Symbolisch gaat dit over de vader en zoon die beiden alleen staan in hun relatie tot moeder en andere vrouwen en die, vanuit de eerdere verklaringen, hun seksualiteit alleen solistisch kunnen uitleven. In de documentaire ‘Living with Michael Jackson’ van de Britse journalist Martin Bashir, praat MJ op veertigjarige leeftijd als een kind over seks. Gevraagd naar zijn seksleven, wordt hij heel verlegen (oké, dit lijkt normaal) en spreekt zijn afschuw uit over herinneringen die hij als jongen heeft als hij geconfronteerd wordt met de seksualiteit van zijn broers (hij heeft een van zijn broers horen vrijen met een vriendin). Bijna tien jaar eerder, vraagt ook Oprah de dan dertigjarige Michael naar zijn seksleven en krijgt 3 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
een schuchter gestamel als antwoord, wat lijkt te impliceren dat hij nog maagd is. Dergelijke getuigenissen staan in schril contrast met de talloze aantijgingen van kindermisbruik en de op z’n minst vreemde gewoonte om als volwassen man met jongetjes bevriend te raken. Dat het uitnodigen van jonge logees op Neverland bij het grote publiek verdenkingen, of in ieder geval bedenkingen, oproept, vindt MJ absurd! Een dergelijke oedipale blindheid voor seksualiteit wijst op een diepe verdringing van het oedipale conflict. (Oedipus steekt zijn ogen uit als hij beseft dat hij met zijn moeder is getrouwd. Zijn blindheid is symbolisch voor de verdringing van het incestueuze karakter van de moeder-kind band en de daaruit ontstane ontkenning van seksualiteit door de zoon.) De macht van de schaduw Ik wil MJ hier postuum niet in een kwaad daglicht zetten, want ik heb enorm veel bewondering voor de man. In hem zie ik tal van psychische conflicten in het extreme uitgeleefd waarin ik en talloze anderen zich kunnen spiegelen. MJ heeft ons voorgeleefd hoe het met Peter Pans afloopt. Niet goed. Dat moet ook James Barrie, de schepper van Peter Pan, geweten hebben. Ook al heeft hij een leuke einde aan de avonturen van Peter en Wendy in Neverland proberen te breien, het fundamentele, oedipale conflict wordt niet door Peter Pan-figuren opgelost. Evenmin als de onderliggende eenzaamheid van Peter, MJ en Barrie zelf. De geestelijk vader van Peter Pan, hoewel geridderd en beroemd in heel Engeland, schijnt eenzaam en verbitterd gestorven te zijn in zijn geboorteplaats Kirriemuir in Schotland. Peter Pan’s probleem is dan ook dat hij zijn schaduw niet onder ogen wil zien. In plaats van zijn jeugdtrauma’s die in zijn schaduw opgesloten liggen te verwerken, vlucht Peter Pan naar zijn fantasie-eiland Neverland, waar hij zich isoleert. Aan het begin van het verhaal wordt meteen duidelijk gemaakt wat hiervan de consequentie is. Als Peter Pan door het raam van de slaapkamer van Wendy, Michael en John Darling vliegt, verliest hij zijn schaduw. Anders gezegd: hij vergeet dat hij een schaduw heeft, waardoor Peter Panfiguren op latere leeftijd volop geconfronteerd worden met hun schaduw en hiervan zelfs in de ban raken. De schaduw vormt in de Jungiaanse psychologie het onderbewuste: de onbewuste laag in onze psyche waarin onze verdrongen trauma’s voortleven. In plaats van de pijnlijke jeugd onder ogen te zien, keert Peter Pan zijn bewustzijn hiervan af en vlucht in zijn fantasie. Vluchten kan allerlei vormen aannemen, in gradaties verschillend van dagdromen tot dissociëren. In het laatste geval – bij dissociatie – schakelt de psyche of denkgeest het bewustzijn letterlijk uit, wanneer deze geconfronteerd wordt met iets wat aan het oorspronkelijke trauma herinnert. Je bent er dan tijdelijk letterlijk niet meer bij. Mensen met ernstige trauma’s bijvoorbeeld, zoals incest, verhalen later dat zij zich helemaal niets meer van het voorval herinneren. Uit lichamelijke en psychische symptomen en getuigenissen van derden kan afgeleid worden dat de incestervaring wel degelijk heeft plaats gevonden, maar de getraumatiseerde persoon is er geestelijk niet bij geweest, waardoor hij of zij zich dit letterlijk ‘niet voor de geest’ kan halen.
4 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
Net als Peter Pan wilde MJ zijn schaduw niet onder ogen zien. In plaats van zijn verloren jeugd onder ogen te zien, vlucht hij hiervoor weg en houdt, paradoxaal genoeg, hiermee zijn verloren jeugd voorgoed in stand. ‘Neverland’ zegt wat dit betreft genoeg. Hiermee heeft de schaduw, die Peter Pan dacht te verliezen door deze te dissociëren (wegvliegen), MJ helemaal in zijn macht. Net als Peter Pan leidt MJ voor de rest van zijn leven aan insomnia. (Ik ga ervan uit dat Peter Pan ook niet kon slapen. Waar zou hij ’s nachts anders de tijd vandaan halen om er tussenuit te vliegen?) Ook hier weer een paradox: juist het land van zijn dromen dat MJ redding moet bieden, wordt zijn ondergang. Zonder slaapmiddelen kon MJ niet in het Neverland van zijn slaap komen. Door wanhopig proberen in Neverland te verdwijnen, tekent MJ uiteindelijk fysiek en psychisch zijn eigen doodvonnis. Met hulp van propofol doet zijn schaduw hem uiteindelijk de das om en verdwijnt MJ voorgoed naar het Neverland waar hij zo naar verlangde. De symboliek van Neverland Voordat de macht van de schaduw zo groot en duister werd dat de King of Pop tot ‘Wacko Jacko’ werd, was het juist de ontkenning van zijn schaduw die Michael zijn genialiteit gaf. In zijn ‘moonwalks’, een uiting van niet geaard willen zijn, zweefde MJ als Peter Pan over het podium. Miljoenen mensen herkende in hem hun eigen verlangen naar de fase van het magische kind, dat opgaat in een droomwereld van zuiverheid en nog niet is aangetast door afgescheiden voelen van het volwassen individu. Jung noemt deze persoonlijkheid ‘puer aeternus’ – de eeuwige jongeling die er als een man uitziet, maar zich emotioneel als een kind gedraagt. Door middel van plastische chirurgie probeerde MJ het ideaal van ‘puer aeternus’ te bereiken. Zijn veel besproken (en even vaak geopereerde) neus lijkt een poging te zijn om de brutale wipneus met iele neusvleugels van Peter Pan te kopiëren. Het steeds verder oprekken van zijn oogleden suggereren de verwonderde blik van een kind. Naderhand, als zijn oogleden zo ver zijn opgerekt, dat MJ de ogen heeft van een personage uit een Japanse magastrip, maken juist deze grote, glazige bollen de leegte en angst van zijn in Neverland ronddolende ziel zichtbaar. Zijn gezicht en heel zijn gestalte dienen als een masker om zijn schaduw te verbergen. Zijn steeds blekere huid, een effect van de huidaandoening virtigo, waarbij het lichaam stopt pigment aan te maken, kan symbolisch letterlijk opgevat worden als een ‘wit wassen’ van de schaduw. Op een gegeven moment is MJ’s huid zo wit, dat je er bijna doorheen kunt kijken. MJ doet net zo etherisch aan als Tinkerbell. Een androgyne uiterlijk – verkregen door plastische chirurgie en make-up – en een handschoen bezet met kristallen (de kristalvrouw zegt: ‘raak me niet aan…’) maken het beeld compleet. Het publiek vindt het, hoewel excentriek, op dat moment nog prachtig. In MJ kunnen ze hun eigen verlangen naar de eeuwige kindertijd projecteren. MJ speelt het spel mee. Hij ziet hun adoratie voor liefde aan en bespeelt het publiek, zoals Pan de faunen met zijn panfluit behekste, met zijn iele kinderstem, magische dans en opzwepende rockmuziek. Niet alleen zijn voorkomen en hoge stem doen aan een kind of adolescent denken, ook de titels van zijn albums geven uiting aan de rebelse energie van een opgroeiende jongen. ‘Off the wall’, ‘Thriller’, ‘Bad’ en ‘Dangerous’ appelleren aan het verlangen van een adolescent om uit de band te springen en zich tegen de ouders te keren. Onderwijl 5 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
grijpt MJ tijdens zijn optreden steeds gretig naar zijn kruis, als is hij een jongeling die het masturberen net ontdekt heeft. (Maar die zijn seksualiteit tevens moet onderdrukken om de oedipale verwikkeling met zijn moeder de baas te blijven.) Toch tekent zich hier al de ware, duistere aard van de schaduw steeds meer af. Zijn steeds meer androgyne uiterlijk doen denken aan de ongedifferentieerde aard van de godheid Pan die zich, met zijn kleding gemaakt van bladeren, maar niet aan de collectieve natuur kan onttrekken om een individu te worden. In MJ wordt dit schrijnend zichtbaar als we hem op veertigjarige leeftijd door zijn kinderpretpark Neverland zien dolen. Om zijn individualiteit verder te maskeren draagt MJ steeds vaker doeken voor zijn (‘ik mag niks zeggen’) en maskers voor zijn gezicht (‘je mag me niet zien’). Op het podium draagt hij zwarte schoenen met witte sokken. De zwarte schoenen als symbool voor de duistere schaduw die, ondanks de pogingen van Peter Pan om ervan weg te vliegen – de witte sokken – aan zijn voeten blijft kleven. Zijn huidaandoening virtigo draagt aan dit beeld bij. Als MJ buiten loopt, loopt hij altijd onder een paraplu, als een vampier die het daglicht niet kan verdragen. Natuurlijk, zonder zonlicht is ook de schaduw niet langer zichtbaar… Ondertussen geeft zijn muziek steeds vaker uiting aan woede. In ‘Scream’ zit hij zelfs met zijn zus Janet Jackson opgesloten in een ruimtecapsule, een symbool van extreme dissociatie of niet langer geaard zijn. In de muziekclip zijn beiden zichtbaar woedend, maar waarover? MJ’s ‘angry voice’ draagt bij aan zijn performance van een boze tiener die, hoewel inmiddels in zijn veertiger jaren, ijle klanken vermengt met rauwe schreeuwen. Door de jaren lijkt boosheid steeds meer de boventoon te voeren. Logisch ook, want de vlucht naar Neverland kan niet slagen – er is immers geen jeugd die herbezocht kan worden. Gekleed in steeds militaristischer aandoende uniformen, versierd met emblemen met zijn eigen initialen, marcheert MJ over het podium. Het is alsof Joe Jackson, zijn vader, hem vanuit zijn schaduw nog steeds commandeert en afbeult. Ook draagt hij steeds vaker doeken voor zijn mond (‘ik wil schreeuwen, maar kan het niet’) en later zelfs hele maskers voor zijn gelaat. De schreeuw keert naar binnen, waar zij verstomt in een machteloze vlucht, steeds verder weg van de werkelijkheid. Verdere afzondering lijkt de enige optie. MJ verschuilt zich hoe langer hoe meer op zijn afgelegen ranch, het eiland Neverland, zich omringend met de dure speeltjes van zijn koopverslaving en… jongetjes. Dit laatste krijgt een steeds verdachter karakter. De eerste verhalen over seksueel misbruik duiken op. Zonder dat ik hierover de waarheid ken, sluit ik niet uit dat Pan zich daadwerkelijk seksueel laat gelden. Wanneer MJ dit in latere interviews in alle toonaarden ontkent, dan moet je dit wel met een korreltje zout nemen. In diezelfde interviews zien we namelijk een man die extreem manipuleert met zijn semikinderlijke, ‘onschuldige’ voorkomen, zich onderwijl wentelend in de rol van slachtoffer. Overigens, waarschijnlijk zal MJ in eventuele seksuele kinderspelletjes geen kwaad hebben gezien; masturbatie heeft de natuurgod immers ook van zijn vader geleerd. In de mythe van Pan wordt via het seksuele contact het alleen zijn van generatie op generatie doorgegeven. Als MJ inderdaad seks met jongens heeft gehad, dan deed hij dit in zijn 6 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
bewustzijn om eenzaamheid op te lossen. Niet alleen de eenzaamheid van hemzelf, maar ook die van de andere ‘weeskinderen’. De lucht boven Neverland kleurt steeds donkerder. Op 20 november 2003 krijgt de schaduw definitief grip op Neverland. Het kinderparadijs laat zijn ware aard zien: MJ leeft in een kinderhel en is hiervoor gearresteerd, op verdenking van seksueel misbruik van Peter Pannetjes. Wacko Jacko Wie kent niet het ‘mugshot’ waarin MJ met grote, angstige ogen en een lijkbleek gezicht in de camera van Santa Barbara County Sheriff kijkt? ‘Age: 45’ Geen ster is ooit zo hoog gerezen en heeft zo helder gestraald als de King of Pop. Geen ster is ooit zo diep gevallen als Wacko Jacko die, na een decennia lange vlucht, op de grond neerstort, geconfronteerd met een realiteit waarin niet langer een geniale en charismatische Peter Pan de hoofdrol speelt, maar een zielige, narcistische, verminkte man die inmiddels beter bekend staat als ‘Wacko Jacko’. Hij is dan al jaren verslaafd aan zware slaap- en kalmeringsmiddelen. De superster, eens zwevend over het podium, ijl als Mercurius, de wereld betoverend met zijn panfluit, lost als een junkie/zombie op in de nevelen van Neverland. In de laatste jaren van zijn leven ijst het Peter Pan-syndroom een steeds hogere tol. Neverland is geworden tot een verslavende vlucht in medicijnen, plastische chirurgie en excentriek koopgedrag en dito levensstijl. Wacko Jacko is dan al lang niet meer de goed verdienende megaster. Na het album ‘HIStory’, produceert de panfluit geen betoverende klanken meer, maar nog slechts klaagzangen over een wereld die niet langer bereid is de al te zonderlinge eenling te bewonderen. ‘HIStory’ is inderdaad profetisch. Zij kondigt het definitief vallen van de ster aan. Het album en de, overigens sublieme, wereldtour, getuigen van een narcistische vlucht, waarin de vervagende superster nog een keer wil stralen in de rol van Messias die de wereld redt. Met zijn muziek bestrijdt hij racisme en wil hij de wereld helen. Op het podium reist een metershoog standbeeld van hemzelf als de Jezus Christus boven Rio de Janeiro boven het publiek uit. Relatieperikelen “At a party, he ignores you, but does his best to impress other people, especially women.” Het boek van Dr. Dan Kiley over het Peter Pan-syndroom opent met een opsomming van ‘how to recognize Peter Pan’. Instabiele intieme relaties hoor hier zeker bij. In 1994 choqueert MJ vriend en vijand als hij met Lisa Marie Presley trouwt. Was het een poging om te midden van zijn in duigen vallende droom toch nog een normale gezinswerkelijkheid te creëren? Alleen de dochter van die andere gevallen superster zal het weten. Waarom stemde ze eigenlijk toe? Zag ze in hem een vaderfiguur? Uiterlijke overeenkomsten tussen de androgyne, zwaar opgemaakte Michael en Elvis Presley zijn er niet. Misschien was het zijn isolatie in Neverland die in haar het Graceland van haar jeugd deden herleven? 7 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
Hoe het ook zij, het huwelijk houdt niet lang stand, gevolgd door een tweede huwelijk in 1996 met verpleegster Debbie Rowe. Zij is het tegenbeeld van de met ‘glitter & glamour’ omgeven Lisa Marie Presley. Een laatste poging om het oedipale conflict met vrouwen op te lossen? Gezien de vroege scheiding zal dit conflict niet zijn opgelost. Wel kreeg MJ door de relatie de kans om zijn verblijf in Neverland te bestendigen met eigen kinderen: Prince Michael I (!) en Paris. Later kwam hier ‘Blanket’ (Prince Michael II) bij. Beelden uit deze latere jaren van MJ laten een zielige, excentrieke koop- en medicijnverslaafde zien die in een fantasiewereld en narcisme de oplossing zoekt voor zijn problemen. Naast de problemen uit zijn jeugd, is de dagelijkse werkelijkheid inmiddels zeer problematisch geworden. Na het album ‘HIStory’ uit 1995, heeft de godheid Pan zich definitief uit de geest van MJ teruggetrokken. De eens ‘King of Pop’ heeft al jaren geen inspiratie meer. Daarnaast leeft hij op een berg van schuld. Ten einde raad zoekt hij zijn heil in de stad van schulden en illusies bij uitstek: Las Vegas. In een reportage zien we het beeld van een man dat het contact met de werkelijkheid kwijt is. MJ is definitief verdwaald in de nevelen van Neverland. Binnen niet al te lange tijd zou hij hierin geheel verdwijnen. This is it Zoals het een wereldster die een collectieve, archetypische energie uitleeft betaamt, gaat zijn ondergang met veel symboliek gepaard. Nog een keer wilde Michael als Peter Pan door de lucht vliegen, over London heen, op weg naar Neverland. Hoe symbolisch. Hij had zijn comebackconcerten gepland in Londen, stad van zijn idool. De titel van de concertreeks is zelfs een voorbode van zijn ophanden zijnde dood. ‘This is it’, blinkt op de persconferentie in grote letters boven sombere, dikke, rode gordijnen. Het geheel doet aan als het decor voor een opbaring. Michael zelf verschijnt als een wandelend lijk. Mager, lelijk bijna en met een grote, donkere bril spreekt hij zijn eigen eulogie uit. Op beelden van de repetities die na zijn dood in filmvorm zijn uitgebracht is te zien dat Michael er deze laatste maanden al bijna niet meer is. Van de vliegensvlugge Mercuriusgeest is niets over. De ‘moonwalk’ sloft en zijn stem ijlt door de lucht, maar bereikt geen harten meer. Peter Pan heeft zijn lot te aanvaarden. Wie te lang in Neverland verblijft, zal in illusie vervluchtigen. Al jaren lang dwaalt Michael als een schim over de aarde. Een tijdlang woont hij in Las Vegas waar hij te midden van zoveel andere failliete denkgeesten, zelf zijn failliete levensstijl doorzet. De vloer van het peperdure hotel huurt hij met geld dat hij niet heeft. Zijn schaduw houdt hem ondertussen uit de slaap. Alleen het zware verdovingsmiddel propofol kan de geesten uit zijn verleden temmen. Totdat zijn hart verdoofd raakt. Het is tegelijk tragisch en symbolisch dat juist de vlucht en dissociatie naar Neverland, Michael fataal worden en hij door een verdovingsmiddel overlijdt. CNN en andere TV-zenders doen live verslag van zijn overlijden. Vanuit helikopters wordt de race van de ambulance naar het ziekenhuis gevolgd. Michael is dan al overleden. Voor het ziekenhuis verzamelen zich honderden fans. Op de achtergrond draait iemand niets vermoedend de King of Pop in betere tijden. Synchroniciteit aan het werk. 8 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
In een documentaire na zijn overlijden, wordt een kledingkast uit Michael’s slaapkamer getoond. In de spiegel staat gekerfd: ‘Perfection is everything’. Ik stel me voor dat Michael, na een nacht worstelen met zijn demonen (Kapitein Haak zit hem de laatste decennia elke nacht achterna), eenzaam en ten einde raad uit bed stapt. Hij moet de wanhoop in zijn spiegelbeeld gezien hebben. Wat perfect moest worden om de afwijzing van zijn ouders teniet te doen, is ontaard in een nachtmerrie. Door slaap- en kalmeringsmiddelen is zijn bewustzijn bijna uitgedoofd. Nog een keer roept hij Tinkerbell aan om samen te gaan vliegen. ‘Perfection is everything’ krast hij in zijn eigen spiegelbeeld, dat hem met bange, holle ogen aanstaart. Arme Peter Pan. Dit stuk is niet bedoeld als een psychologisatie achteraf, waarbij de therapeut vanaf een afstand de diagnose stelt en het psychisch oordeel velt over het leven van een overledene. Ik heb gehuild om Michael’s dood. Met een mengeling van bewondering, fascinatie, afkeer en liefde kijk ik naar beelden en filmfragmenten van deze superster. Ik herken mezelf erin. Voortaan slaap ik met het raam dicht. Ik hoef niet met Peter Pan naar Neverland te vliegen. In het leven van Michael Jackson zie ik het ultieme lot van het Peter Pansyndroom uitgeleefd. Voor mij geen Neverland meer.
9 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
Over de auteur Sander Videler (1976) is Jungiaans analytisch therapeut, auteur en spreker op het gebied van spiritualiteit, gnosis en dieptepsychologie. Van zijn hand verschenen o.a. de boeken ‘Leef!’, ‘De weg naar je ware Zelf’ en ‘Het wezen van de mens’. Meer informatie: www.degoudgeleweg.nl of www.sandervideler.nl
10 © 2013, Sander Videler www.degoudgeleweg.nl
