Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid

Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid Rapport studieresultaten

Den Haag, 27 juni 2013

Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

1

INTRODUCTIE

Roland Berger heeft vanuit haar ervaring met bedrijven en overheden gekeken naar besparingen op overheidsuitgaven Roland Berger

Aanpak

• Strategisch adviesbureau dat bedrijven en overheden ondersteunt in het formuleren en realiseren van ambities

• Ontwikkeling van de overheidsuitgaven in Europees perspectief geplaatst en de oorzaken uitgesplitst naar vraag, kwaliteit en kostprijs

• Specifieke ervaring met overheidsvernieuwingsprogramma's in Frankrijk • In verschillende landen projecten uitgevoerd om administratieve lasten terug te dringen • Oprichter Roland Berger is lid van de High level group of independent stakeholders on administrative burdens van de Europese Commissie

• Ingezoomd op kostprijsontwikkeling (vraag en kwaliteit zijn politieke keuzes) • Kostprijsontwikkeling vergeleken met inflatie en de marktsector met hulp van eerdere studies van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) • De analyse is gemaakt vanuit een buitenstaandersperspectief met publiek beschikbare informatie


2

SAMENVATTING

Productiviteitsverbetering brengt snel gestegen overheidsuitgaven terug naar pre-crisis niveau met besparingen tot EUR 22 mld Samenvatting • Crisis onderstreept langjarige trend: de overheidsuitgaven zijn in 11 jaar van EUR 185 mld tot EUR 300 mld (62%) gestegen tot een niveau dat ons jaarlijks 0.4% economische groei kost • De scope is beperkt tot publieke dienstverlening (Defensie, ontwikkelingssamenwerking, EU afdrachten, rentebetalingen evenals overdrachtsuitgaven zoals uitkeringen en subsidies) • De oorzaken liggen in vraag en kostprijs, niet of nauwelijks in kwaliteit • Productiviteitsherstel naar niveau van tien jaar geleden bespaart EUR 17 m en marktconforme efficiëntieontwikkeling kan zelfs tot EUR 22 mld besparen op de totale overheidsuitgaven • Het kan, maar is in Nederland nog nooit gelukt – goede voorbereiding en implementatie zijn cruciaal • Het realiseren van dit potentieel kan alleen door een heldere programmatische aanpak op te zetten die productiviteitssturing implementeert, tastbare verbeterinitiatieven start per sector en politieke bewustwording van de eigen impact creeert. Een A-politiek platform dient opgezet te worden om dit aan te sturen • De hervormingsagenda Rijkdienst stelt een realistisch doel, dat nog maar een heel klein deel van het geïdentificeerde potentieel benut Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

3

BRONVERMELDING

De volgende bronnen en publicaties zijn gebruikt voor deze studie Overzicht van bronnen Rapporten

Datasets

• Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) – Publieke dienstverlening in perspectief (2010) Pommer & Eggink – Waar voor ons belastinggeld (2012) Kuhry & Kam

• Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)

• European Central Bank (ECB) – Government Size, Composition, Volatility and Economic Growth (2008) Working paper series 849 - Afonso & Furceri • Ministerie van Binnenlandse zaken – Kerngegevens Personeel Overheid en Onderwijs 2010 – Jaarrapportage bedrijfsvoering Rijk 2011

• Eurostat • OECD

Gesprekken met • Raymond Gradus – Wetenschappelijk Instituut CDA • Wouter Koolmees – Tweede Kamerlid D66 • Roald van der Linde – Tweede Kamerlid VVD • Eddy van Hijum – Tweede Kamerlid CDA • Albert de Vries – Tweede Kamerlid PvdA

• Centraal Plan Bureau (CPB) – Analyse economische effecten financieel kader Regeerakkoord (2012)

• Pierre Heijnen – Tweede Kamerlid PvdA • Monica Sie – Wiarda Beckman stichting • Stef Blok – Minister voor Wonen en Rijksdienst

• Rijksoverheid – Bruggen slaan: Regeerakkoord VVD–PvdA (2012)

• Alexander Rinnooy Kan – Hoogleraar UVA Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

4

GROEI OVERHEID

Agenda

1

Groei overheid

2

Overheidskosten en prestaties

3

Besparingspotentieel vanuit buitenstaanders perspectief

4

Aanbevelingen & vervolgstappen

5

Hervormingsagenda Rijksdienst


5

GROEI OVERHEID

De overheidsuitgaven zijn tot 2011 steeds sneller gegroeid – De laatste 10 jaar met 62% groei tot EUR 300 mld Overheidsuitgaven 1996-2011 [EUR mld] + 62%

350

CAGR +5,5%

300

301

300

2010

2011

CAGR +4,5%

250 200

230

CAGR +4,0%

185 158

150 100 50 0 1996 Bron: Eurostat

2000

2005


6

GROEI OVERHEID

De overheid geeft, mede door de crisis, ruim 4% van het BBP meer uit dan in het verleden – en 50% in totaal Overheidsuitgaven als percentage van BBP en economische groei [1996 – 2011]

52%

51,4 Krimp BBP in 2009 met 3.9%

51% 50%

20

51,2 49,8

49,4

15 49% 48%

47,5

47,1

46,7

47%

46,2

46,0

46%

4.2% 46,2

46,1 45,5 45,3

45,4 44,8

45%

44,2

10 Gemiddeld 2000-2008 45,6% 5

44%

0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bron: Eurostat, CBS


7

GROEI OVERHEID

De overheid is in Nederland gegroeid tot boven het EU gemiddelde Totale overheidsuitgaven als percentage van het BBP [2000 – 2011] 60%

Netherlands

50%

EU25 UK Germany

40%

Switzerland

0% 2000 Bron: Eurostat

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011


8

GROEI OVERHEID

De groei van de overheid kost ons 0,4% economische groei per jaar volgens de Europese Centrale Bank

4,2 x 0,9% = 0,4% Literatuur laat zien dat een grotere rol van de overheid een negatieve impact heeft op economische groei (in ieder geval in ontwikkelde landen)

Bron: ECB – Working paper series 849 (2008)


9

OVERHEIDSKOSTEN & PRESTATIES

Agenda

1

Groei overheid

2

Overheidskosten en prestaties

3

Besparingspotentieel vanuit buitenstaanders perspectief

4


5



10


De overheidsuitgaven stijgen bijna in elke sector sneller dan inflatie én BBP Groei overheidsuitgaven 2000-2011 t.o.v. BBP groei en inflatie Algemeen overheidsbestuur

52% 83%

Openbare orde en veiligheid Huisvesting en gemeenschapsvoorzieningen

40%

Volksgezondheid

147%

Recreatie, cultuur en religie

50%

Onderwijs

66%

Sociale bescherming

58%

Landsverdediging

23% 100%

Economische aangelegenheden Vervoer

56%

Milieubescherming

58%

Netto-bijdrage EU

67%

Ontwikkelingsssamenwerking Lasten staatsschuld

22% -22%

INFLATIE BBP GROEI Bron: CBS


11


De uitgavenstijging kan worden verklaard uit vraag, kostprijs en kwaliteit – elk is onderzocht Aanpak analyse oorzaken uitgavenstijging A

B

VRAAG

X

KOSTPRIJS

C

X

KWALITEIT

=

Gem. jaarlijkse groei totale uitgaven 2000-2008 (boven inflatie) Onderwijs

2,9%

Gezondsheidszorg

4,9%

Verzorging

5,0%

Welzijn

6,6%

Veiligheid Overig publiek

Gedreven door demografie en politieke keuzes

Gedreven door lonen en productiviteit

3,8% 0,9%

Gedreven door operationele verbeteringen en innovaties Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

12

A

De vraag naar publieke diensten neemt toe door demografie, maar vooral door stijgende deelname als gevolg van politieke keuzes Gemiddelde jaarlijkse volumegroei 2000 – 2008 [%]

Onderwijs

0,3%

Gezondsheidszorg

0,8%

Verzorging

0,4%

Veiligheid

0,3%

0,6%

Overig publiek

Bron: SCP

-0,3%

3,9%

3,1%

1,7%

Welzijn

Demografie

1,3%

1,0%

3,2%

1,5%

5,2%

2,0%

5,6%

2,3%

0,3%

Deelname Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

13

B

Hieruit volgt dat de kostprijs per eenheid stijgt met 1 - 2% per jaar boven inflatie Jaarlijkse kostprijsstijging boven inflatie per sector 2000-2008

Onderwijs

1,6%

Gezondsheidszorg

1,0%

Verzorging

1,8%

Welzijn

1,0%

Veiligheid

Overig publiek

Bron: SCP

1,5%

0,6%


14

C

Deze kostprijsstijging wordt niet verklaard door stijging van de kwaliteit van dienstverlening SCP bevindingen m.b.t. kwaliteit en waardering van geselecteerde publieke diensten

VEILIGHEID

ZORG

ONDERWIJS

Objectieve Waardering Quotes ten aanzien van kwaliteit trend trend +

Basisonderwijs

Ziekenhuiszorg

+

=

Intramurale verpleging & verzorging

+

=

Extramurale verpleging & verzorging

=

-

=

Politie

Rechtspraak

0/+

"De klassenverkleining in de beginjaren van deze eeuw lijkt niet tot aanwijsbare verbeteringen te hebben geleid."

"Een kwart van de lessen in het voortgezet onderwijs in 2008 werd gegeven door onbevoegde docenten."

-

=

Voortgezet onderwijs

Onderzoeken signaleren dat bij het verlaten van de basisschool onveranderd 40% tot 50% van de leerlingen niet aan een aantal standaardeisen voldoet

-

=

"Bij de ziekenhuiszorg heeft de vooruitgang in medische technologie de mogelijkheden voor diagnose en behandeling verbeterd."

"Het niveau van de eindexamens in de loop van de jaren is gedaald door een groeiende kloof tussen de cijfers van schoolexamens en van het centraal eindexamen." "De sterfte in de ziekenhuizen is in de jaren 2003-2008 met 25% gedaald."

"Bewoners klagen alleen over het feit dat ze met vertrouwelijke vragen en levensvragen nergens goed terechtkunnen, de verzorging nogal eens gehaast is en de privacy te beperkt is."

"Het nagenoeg verdwijnen van de wachtlijsten kan worden gezien als een belangrijke welvaartswinst."

"Ondanks de sterke groei van het aantal dienders houden klachten over weinig 'blauw op straat' onverminderd aan: 40% van de betrokken burgers is ontevreden over de manier waarop de politie hun zaak heeft afgehandeld." "Bij de rechtspraak is de doorlooptijd van zaken over de hele linie vrijwel gelijk gebleven."

Buiten de zorg verbetert de kwaliteit objectief nauwelijks en in de ogen van de burger blijft de kwaliteit gelijk of neemt zij zelfs af NOOT Reacties van betrokkenen bevestigen de conclusies van het SCP (zie Appendix) Bron: SCP


15

BESPARINGSPOTENTIEEL

Agenda

1

Groei overheid

2

Overheidskosten & prestaties

3

Besparingspotentieel: een buitenstaanders perspectief

4


5



16


De kostprijsontwikkeling is geanalyseerd als functie van de tijd en vergeleken met de marktsectorontwikkeling in dezelfde periode Aanpak bepalen besparingspotentieel • De scope is beperkt tot publieke dienstverlening. Defensie is buiten beschouwing gelaten vanwege specifieke karakter, evenals ontwikkelingssamenwerking, EU afdrachten en rentebetalingen • Binnen de beleidsterreinen is gekeken naar loonkosten en inkoopkosten niet naar bijvoorbeeld overdrachtsuitgaven (bv. uitkeringen en subsidies) • Het besparingspotentieel is bepaald door vergelijking van kostprijsontwikkeling met inflatie en met marktsector • Er is gebruik gemaakt van specifieke kostprijsontwikkelingcijfers per beleidsterrein van het SCP - . waar deze ontbreken is de inschatting voor "overig publiek" gebruikt (gelijkblijvende productiviteit)


17


De uitgaven die vrijwel volledig gedreven worden door politieke keuzes zijn buiten beschouwing gelaten Focus overheidsuitgaven voor bepalen besparingspotentieel 2011 [EUR mld] Onderwijs Volksgezondheid Huisvesting en gemeenschapsvoorzieningen Recreatie, cultuur en religie Openbare orde en veiligheid Algemeen overheidsbestuur Sociale bescherming

SCOPE

35 51 3 11 12 14 103

Economische aangelegenheden

10

Milieubescherming

17

Vervoer

16

Subtotaal

272

Landsverdediging Netto-bijdrage EU Ontwikkelingsssamenwerking

8 4 4

Lasten staatsschuld

12

Totale uitgaven

300

Bron: CBS


18


Binnen de publieke dienstverlening kunnen besparingen worden gezocht in lonen en aankoop van goederen en diensten (147 miljard) Scope in type uitgaven voor geselecteerde beleidsterreinen overheid 2011 [EUR mld] IN SCOPE Onderwijs

20%

59%

20%

35

28

Gezondheidszorg1) Verzorging1)

31 4% 7% 42% 32%

Welzijn Openbare orde en veiligheid Overig publiek • Overheidsbestuur • Sociale bescherming • Economische aangelegenheden • Milieubescherming • Vervoer

51

90% 36%

32% 32%

57% 45%

38%

8% 3%

33% 21% 12%

44%

3 11 11% 12 17% 14 15%

29% 47%

38% 31% 60%

17 10 16 272

Loonkosten Aankoop goederen en diensten Overig in scope Anders 1) Gezondheidszorg en verzorging hebben een groot aandeel "overig" doordat lonen en inkoop niet rechtstreeks door overheid betaald worden Bron:

CBS

10 11 47

103

88%

28%

20

147


19


De relatieve kostprijs bij overheden is gestegen door afname van productiviteit en groei van inkoop- en loonkosten boven inflatie Oorzaken jaarlijkse kostprijsstijging boven inflatie 2000-2008 Toename door afname arbeidsproductiviteit

Onderwijs

Toename door stijging Toename door materiele kostprijs stijging uurloon (boven inflatie) (boven inflatie)

0,6%

0,3% 0,4%

Gezondheidszorg -0,8% Verzorging Welzijn

1,7% 0,4%

Veiligheid

0,1%

Overig publiek

0,0%

Bron:

SCP

0,7% 1,4%

0,1% -0,2%

0,3%

1,6% 1,0% 1,8%

0,8% 0,6%

Gem. totale jaarlijkse kostprijsstijging

0,8% 0,3%

1,0% 1,5% 0,6%


20


In de marktsector daalde de kostprijs juist - het sneller stijgende uurloon werd meer dan gecompenseerd door productiviteitstoename Resultaten SCP analyse jaarlijkse kostprijsontwikkeling marktsector boven inflatie 2000-2008 Toename door afname arbeidsproductiviteit

Onderwijs

Toename door stijging Toename door materiele kostprijs stijging uurloon (boven inflatie) (boven inflatie)

0,6%

0,3%

Gezondsheidszorg -0,8%

0,4%

Verzorging Marktsector -1,6% Welzijn

1,7% 0,4%

Veiligheid

0,1%

Overig publiek

0,0%

-0,1% 0,1% -0,2%

0,7%

0,3%

1,6%

1,4% 1,3% 0,8%

0,6%

Gem. totale jaarlijkse kostprijsstijging

0,8% 0,3%

1,0% -0,4%

1,8% 1,0% 1,5% 0,6%

NOOT1 Een vergelijking van de productiviteitsstijging tussen landen en sectoren bevestigt het gemiddelde karakter van 1.6% p.a. (zie Appendix) NOOT 2 De "Wet van Baumol" kan gebrek aan productiviteitsstijging bij de overheid niet verklaren vanwege beperkte geldigheid (zie Appendix) Bron:

SCP


21


Met de kostprijs van 11 jaar terug gecorrigeerd voor inflatie waren de kosten nu EUR 17 mld lager Besparingspotentieel uitgaande van kostprijsontwikkeling gelijk aan inflatie 1) [EUR mld] Uitgaven 2011

147

Geen afname arbeidsproductiviteit

0 5

Subtotaal Geen toename uurloon (boven inflatie)2) Totaal

142

EUR -17 mld (-11%)

Geen toename materiele kostprijs (boven inflatie)

12

130

1) De kostprijs van 11 jaar terug is berekend met behulp van gemiddelde ontwikkeling in de periode 2000 tot 2008; 2) Voorkomen uurloonstijging boven inflatie is lastig door concurrentie met marktsector (waar loonstijging niet alleen door inflatie maar ook door toenemende arbeidsproductiviteit wordt gedreven) Bron: SCP


22


Indien de marktsector was gevolgd, waren de lonen nog meer gestegen én de kosten zelfs EUR 22 mld lager Besparingspotentieel uitgaande van marktontwikkeling [EUR mld] 148

Uitgaven 2011

24

Toename arbeidsproductiviteit

7

Subtotaal

117

Extra stijging uurloon

8

Totaal Bron: SCP

EUR -22 mld (-15%)

Afname materiele kostprijs

126 Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

23


Bij beide vergelijkingen zit het besparingspotentieel verdeeld over alle beleidsterreinen Besparingspotentieel per beleidsterrein [EUR mld] Onderwijs

4

Constant door tijd

4-5

Marktsector volgend

3

Zorg

4-5 4

Verzorging Welzijn

0-1 2

Veiligheid

2-3 3

Overig publiek Totaal

4-5

17

5-6 17 - 22

1) De kostprijs van 10 jaar terug is berekend met behulp van gemiddelde ontwikkeling in de periode 2000 tot 2008 Bron:

SCP;


24


De productiviteit van de overheid neemt af – Een beeld dat door experts wordt herkend Productiviteitskloof overheid en markt met bevestigende illustraties van experts "Bij de politie is de nullijn voor structurele loonsverhoging uitgeruild tegen toeslagen voor uitvoerende functies tot het salaris van een schaal hoger"

"Het aantal ambtenaren is minder snel gedaald dan verwacht mag worden op basis van de kosten voor externe inhuur en uitbesteding van ondersteunende taken zoals facilitair beheer"

"Het aantal ambtenaren is momenteel dalende maar dit wordt nog niet gereflecteerd in de loonsom – die stijgt nog"

"De overheid wordt niet op productiviteitsverbetering gemanaged"

"Het wordt nu spannend of de Nationale Politie er in slaagt de beloofde productiviteitsstijging te realiseren…" "Het aantal functies met naam "manager" en bijbehorend salaris is sterk toegenomen in de laatste jaren"


25


Agenda

1

Groei overheid

2


3


4


5



26

AANBEVELINGEN

Besparen door productiviteitsherstel verbetert de overheidsfinanciën én stimuleert economische groei Effecten productiviteitsherstel

PRODUCTIVITEITS HERSTEL

REGEER AKKOORD

Lagere overheidsuitgaven [EUR mld] 306

8

25

VERSTERKEND EFFECT 324

Dalend overheidstekort Overheids Regeer Inflatie Overheids uitgaven akkoord 2013-2017 uitgaven 2012F1) 2013-17 2017F 306

21

25

Overheids Productiviteits Inflatie uitgaven herstel 20131) 2012F 2017

Ruimte voor lastenverlichting

Meer economische groei • De 0,4% extra economische groei leidt tot zo'n 37.000 extra banen2) • Meer arbeidskrachten (overheid) beschikbaar voor productieve sector3)

310

Overheids uitgaven 2017F

1) Schatting; 2) BBP groei gedeeld door gemiddelde BBP per baan; 3) Afhankelijk van wijze waarop uitdaging van natuurlijk verloop door vergrijzing binnen de overheid wordt opgevangen (zie appendix) Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx 27

AANBEVELINGEN

Daadwerkelijke realisatie vereist een stringent programma - in Nederland zijn de absolute overheidsuitgaven nog nooit verlaagd Ontwikkeling overheidsuitgaven [EUR mld] 700 BBP

600 500 400

Totale overheidsuitgaven

300 200 100 0 1970 -100

1975

1980

1985

1990

1988 Jaar waarin de overheidsuitgaven in absolute bedragen afnam

1995

1994

2000

1997

2005

2004-2005

Tekort 2010 2015 2011

Jaren waarin gecorrigeerd voor inflatie de overheidsuitgaven afnemen

1) 1995 is uitzonderingsjaar door grote impact van eenmalige regeling rondom woningbouwcorporaties Bron: Eurostat; CBS


28

AANBEVELINGEN

Het realiseren van de besparingen vereist focus en scherpe sturing op tastbare productiviteitswinst en kostenverlaging Aanbevelingen voor realiseren besparingen BEPAAL FOCUS EN DOELSTELLING • Gedetailleerde analyse met interne data vergelijkt huidige overheidsprestaties met die van 11 jaar terug • Analyse moet vraag, kwaliteit en kostprijs omvatten – de eerste twee factoren dienen als input voor het politieke domein • De resultaten ten aanzien van kostprijsontwikkeling worden omgezet tot gerichte initiatieven ter verbetering van de productiviteit en inkoop • Resultaten ten aanzien van stijging van uurloon zijn doelstellend voor de productiviteitsverbetering, en bovendien nuttig als input voor de discussie over arbeidsvoorwaarden van ambtenaren

IMPLEMENTEER PRODUCTIVITEITSSTURING • Productiviteitssturing is in veel industrieën ingeburgerd: middels bv. een "CPI - x" systematiek - in aantal landen worden overheidsbudgetten automatisch jaarlijks gekort – dat adviseert OECD ook aan Nederland • Integreer monitoring productiviteit in parlementaire verantwoordingscyclus

REALISEER TASTBARE WINST MET VERBETERINITIATIEVEN •A Verbreed het bestaande inkoopverbeterprogramma en verhoog ambitie •B Start sectorspecifieke initiatieven: – Verschillen in kostprijs en productiviteit tussen ziekenhuizen verkleinen – Nieuwe onderwijsvormen met kleinere behoefte aan leraren (bv. leren van een team en leren op afstand) – Vernieuwde brandbestrijdingsstrategie waardoor bezetting van tankspuitauto kan verminderd – Bestrijden inflatie van functietitels en salarisschalen (bv. in zorg) •C Manage investeringsprojecten volgens "Best-in-Class" principes

VERMINDER EIGEN IMPACT / SIMPLIFICEER PROCESSEN •D Creëer politieke bewustwording van de eigen impact op de productiviteit •E Als gevolg hiervan kunnen processen worden gesimplificeerd en haal inspiratie hiervoor bij vergelijkbare organisaties in marktsector Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

29

A

AANBEVELINGEN

De huidige doelstelling van het inkoopprogramma van 3,5% is erg conservatief gezien de Roland Berger ervaring van 8 tot 18% Doelstelling inkoopprogramma vs Roland Berger ervaring Huidig inkoopprogramma bij Rijk Tabel uit Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk 2011

Een besparing van EUR 180 m wordt verwacht (vnl. door samenvoeging van inkooppunten van het Rijk) – op een inkoopomzet van EUR 5 mld (3,5%). Totaal inkoopvolume Rijk is ruim EUR 11 mld; totale overheid EUR 43 mld. 1) Gebaseerd op meer dan 200 projecten wereldwijd

Roland Berger ervaring [jaarlijkse besparing % van totale inkoop]1) Automotive Engineered products/hightech Transportation Utilities Financial services Consumer goods Construction Public services / Healthcare Chemicals/Oil InfoCom

8% 7% 2% 8% 7% 4% 5% 8% 7% 5%

15% 12% 10% 18% 12% 10% 13% 18% 16% 12%

Huidige doelstelling inkoopprogramma: 3,5% • Doelstelling met Roland Bergers ervaringscijfers duidt voor huidige scope (van EUR 5 mld) op een additionele besparingspotentie van EUR 200 m tot EUR 700 m • Een scope verbreding tot het totale inkoopvolume van de overheid heeft een potentieel van EUR 3 tot 8 mld Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

30

B

AANBEVELINGEN

Een sectorspecifieke aanpak voor de zorg kan door verschillen tussen ziekenhuizen te verkleinen meer dan EUR 2 mld besparen Vergelijking van productiviteitsniveau en ontwikkeling tussen ziekenhuizen [EUR mld] KOSTENBASIS ZIEKENHUIZEN

VERGELIJKING KOSTPRIJSNIVEAU Kostprijsniveau gecorrigeerd voor productmix van beperkte steekproef (n=11)

100% (19) 12% (2) 34% (7)

54% (11)

24% Kapitaallasten

87

88

100

108

115

Verbetering gemiddelde naar BiC verlaagt kosten met EUR 2.5 mld

• Afschrijvingen en rentelasten

Inkoop • 40% niet medisch (bv. hotel, energie, administratie, onderhoud) • 60% medisch (bv. geneesmiddelen, proteses, instrumenten)

Personeelskosten

VERGELIJKING JAARLIJKSE KOSTPRIJSSTIJGING Gemiddelde stijging van totale kosten gedeeld door ongewogen patiënt eenheden tussen 2001 en 2011 voor 90 Nederlandse ziekenhuizen

0.3%

1.1%

3.7%

9.8%

10.5%

Verbetering gemiddelde naar BiC vermindert jaarlijkse kostenstijging met EUR 0.7 mld

VERGELIJKING JAARLIJKSE PRODUCTIVITEITSSTIJGING Gem. jaarlijkse stijging van # ongewogen patienteenheden gedeeld door # FTE van 2001 tot 2010 voor 90 Nederlandse ziekenhuizen

8.2%

5.6%

1.0%

0.8% -3.7%

2010 BiC

2nd BiC Average 2nd WiC

Verbetering gemiddelde naar BiC vermindert jaarlijkse stijging personeelskosten met EUR 0.8 mld

WiC


31

C

AANBEVELINGEN

Manage investeringsprojecten volgens "Best-in-Class" principes om structurele overschrijding van tijdslijnen en kosten te voorkomen Overzicht analyse realisatie IT projecten t.o.v. initiële verwachting Status projecten 2013

Gem. overschrijding in Gem. kostenoverschrijding maanden

Gem. gewogen kostenoverschrijding

NIEUW • 5 projecten • ∑ EUR 161 m

-5,3%

-3,8

-11,8%

DOORLOPEND • 27 projecten • ∑ EUR 942 m

18,0

33,8%

23,4%

AFGEROND • 10 projecten • ∑ EUR 264 m

Bron: MBZK – Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk 2012

22,2

46,7%

66,1%


32

D

AANBEVELINGEN

Het creëren van politieke bewustwording van de eigen impact op de productiviteit is een quick win Meetbare politieke impact op productiviteit overheid

• Wetgeving (en in het bijzonder van moties die vaak uitzonderingen adresseren met additionele regels) beïnvloedt productiviteit van de overheid • Deze invloed wordt slechts incidenteel inzichtelijk gemaakt, bijvoorbeeld met kosten van Kamervragen en recent bij de langstudeerboete • Gebrek aan inzicht maakt dat impact op de overheidsorganisatie geen criterium is waar volksvertegenwoordigers op worden afgerekend • Structureel de "administratieve lasten" van wetgeving voor overheidsorganisatie inzichtelijk maken verandert dit – parallel aan wijze waarop op administratieve lasten voor bedrijfsleven wordt gestuurd • Structurele rapportage van de productiviteit / doelmatigheid van de overheid moet worden ingevoerd. Op dit moment wordt alleen de rechtvaardigheid van de overheidsuitgaven getoetst door de tweede kamer.

Source: Nederland Dagblad, NOS


33

AANBEVELINGEN

E

Versimpeling van processen en ondersteunende ICT profiteert van vereenvoudiging regels en van inspiratie uit de marktsector Ideeën voor versimpeling processen en ICT ondersteuning Vereenvoudiging regels: bv. Belastingdienst

Inspiratie marktsector: bv. UWV

• Recent aangekondigde vereenvoudiging van regels verlaagt uitvoeringskosten van UWV en SVB met zo'n EUR 60 m per jaar. • Een zelfde initiatief kan elders besparingen opleveren – bijvoorbeeld bij Belastingdienst waar digitalisering van aangiftes vrijwel geen impact heeft gehad op de personeelsomvang

• Bepaalde dienstverlening van de overheid is goed vergelijkbaar met partijen in de marktsector • Het UWV kan bijvoorbeeld inspiratie opdoen bij de grote uitzendorganisaties – bv. op het gebied van ICT ondersteuning waar het UWV vele malen meer aan besteed dan Randstad of USG

Ontwikkeling % digitale aangiften en # medewerkers Belastingdienst

Ontwikkeling ICT uitgaven van UWV, Randstad en USG (% van personeelskosten)

31.8 29.7

28.4

29.0

21,3%

21,1%

• Organisatieomvang: 16.645 FTE • ICT uitgaven: EUR 246 m • Personeelskosten: EUR 82 k per FTE

22,0% 20,0% 18,0%

11.2 9.7

• Organisatieomvang: 28.700 werknemers • ICT uitgaven: EUR 41 m • Personeelskosten: EUR 59 k per werknemer

7.7 6.6 5%

21% 86%

95%

1996 FTE [’000]

95%

3,5%

79%

2000 Digitale aangiften inkomstenbelasting [m]

14%

5%

2006

2011

Niet-digitale aangiften inkomstenbelasting [m]

2,6%

2007 UWV

2,9% 2,8%

2008 Randstad

3,5% 2,7%

2009

3,7%

2,4%

2010

3,5%

2011

2,2% • Organisatieomvang: 7.003 FTE • ICT uitgaven: EUR 15 m • Personeelskosten: EUR 62 k per FTE

USG


34

AANBEVELINGEN

Roland Berger stelt voor een platform op te zetten met leiders uit politiek en bedrijfsleven om dit met strakke sturing te realiseren Illustratie van platform

PLATFORM

Stringente implementatie productiviteitsprogramma binnen overheid

Implementatie van productiviteitssturing met juiste focus en doelstelling en in combinatie met concrete instrumenten zorgt voor daadwerkelijke productiviteitswinst

Bewustwording van eigen invloed in politieke arena

Structureel inzichtelijk maken van impact politieke besluitvorming op productiviteit resulteert in quick wins

Verbreden maatschappelijk draagvlak

Communicatie van feiten is noodzakelijk om maatschappelijk draagvlak voor programma te waarborgen – in samenleving leeft idee dat door alle bezuinigingen de overheidsuitgaven al jaren teruglopen Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

35

VERVOLGSTAPPEN

Agenda

1

Groei overheid

2


3


4


5



36

HUIDIGE PLANNEN

De hervormingsagenda Rijkdienst stelt realistisch doel, dat nog maar heel klein deel van het geïdentificeerde potentieel benut Beoordeling hervormingsagenda Rijksdienst • De hervormingsagenda Rijksdienst focust op een klein deel (EUR 17 mld) van in totaal EUR 300 mld • De doelstelling om aantal ambtenaren met 8% tot 12% te doen inkrimpen tot 2018 komt overeen met een marktgemiddelde productiviteitsstijging van gemiddeld 1,6% tot 2,3% per jaar • De hervormingsagenda raakt niet aan het potentieel dat de afgelopen jaren is ontstaan door stilstand en achteruitgang in de productiviteitsontwikkeling binnen de overheden • Het resultaat van lopende initiatieven baart ook enigszins zorgen over de daadwerkelijke impact van de huidige doelstellingen: het aantal ambtenaren is recent verminderd, maar de totale loonkosten niet • De doelstelling is ook wel dusdanig vertraagd in de tijd gepland dat bij de verkiezingen in maart 2017 nog slechts EUR 2.8 mld (67%) verantwoord kan worden – de rest zal in de maanden en jaren daarna pas zichtbaar/meetbaar worden


37

HUIDIGE PLANNEN

De besparing moet deels gerealiseerd door minder ambtenaren – vooralsnog bespaart dit echter geen geld Huidige besparingsambities en recente resultaten Beoogde ontwikkeling aantal ambtenaren Regeerakkoord ['000 arbeidsjaren]

Ontwikkeling aantal ambtenaren Rijksdienst 2011-2012 en loonsom-ontwikkeling [EUR m]

1,048 1,060

1,008 1,020

973 978

Aantal FTE

-0.5%

-6% 995

109,6341)

WG lasten

109,098

Aanvullend salaris Basissalaris

+1.4%

2012 Juni 2012

Basispad 2017 Oktober 2012

Verkiezings Regeerakkoord programma's VVD-PvdA 2017

7,378

7,484

1,340

1,462

1,157

1,165

4,881

4,857

2011

2012

1) Exclusief 1360 FTE van DUO waarvan salarisbetaling pas sinds 2012 door Ministerie OCW wordt verzorgd Bron: CPB, MBZK – Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk 2011 en 2012


38

APPENDIX A Aanvullingen op hoofdverhaal


39

VERGELIJKING PRODUCTIVITEITSONTWIKKELING LANDEN EN SECTOREN

De 1,6% productiviteitsstijging is in lijn met de ontwikkeling in andere landen en sectoren over de periode 2000-2008 Productiviteitsstijging vergelijkbare landen Groot-Brittanie

2.1%

Productiviteitsstijging per sector Landbouw en visserij

1.6%

Mijnbouw Zweden

3.0%

2.1% Maakindustrie

OECD gemiddelde

1.7%

Duitsland

1.6%

Nederland

1.6%

Electriciteit, gas en waterlevering Bouw

0.7% 2.8% 1.2%

1.4% Industrie (incl. energie)

Belgie

4.7%

Groothandel & retail (incl. horeca) Financiële dienstverlening

Frankrijk

3.3%

1.0%

Zakelijke dienstverlening (excl. vastgoed)

3.2% 2.5%

Meest vergelijkbaar Bron: OECD


40

REACTIES SCP ANALYSE

De conclusies van het SCP t.a.v. de kwaliteitsontwikkeling van publieke diensten worden bevestigd door reacties van betrokkenen Acceptatie van SCP conclusies – reacties op Onderwijs en Rechtspraak Kabinetsreactie t.a.v. conclusies Onderwijs Kabinet steunt streven naar productiviteitsverbetering in onderwijs, maar voert tevens aan: • Maatschappelijke verwachtingen van onderwijs zijn toegenomen en de leerlingenpopulatie diverser en veeleisender • Prestaties (bovengemiddeld niveau) zijn in internationaal perspectief goed in verhouding tot uitgaven als percentage BBP (gemiddeld niveau) • Een deel van de uitgaven (tot 35%) is het resultaat van beleidskeuzes zoals klassenverkleining en gratis schoolboeken • Inspectie van Onderwijs beoordeelt kwaliteit anders – en constateert tussen 2003 en 2009 bijvoorbeeld wel verbetering (bv. meer HAVO/VWO deelname, minder vroegtijdige schooluitval)

Reactie Raad voor de rechtspraak t.a.v. Rechtspraak De Raad voor de rechtspraak bevestigd juistheid van cijfers in het SCP rapport, maar benadrukt het belang van de context: • De kostenstijging per rechtszaak komt vrijwel volledig door toegenomen loonkosten per medewerker • Toenemende complexiteit van zaken: – Veranderend procedeergedrag en toegenomen scherpte (bv. aantal wrakingen) – Meer niet-Nederlandstaligen en dus meer noodzaak tolken – Ontwikkeling van wetenschap, techniek en economie en het toegenomen belang van het Europese en internationale recht • Toenemende bewerkelijkheid: beleid gericht op weghouden lichtere zaken bij de rechter (afhandeling door OM) • Grote inspanningen voor noodzakelijke kwaliteitsverbetering De Raad stelt als doel om verdere toename bewerkelijkheid op te vangen middels voortgaande digitalisering van de rechtspraak Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid - final draft.pptx

41

WET VAN BAUMOL

De "Wet van Baumol" kan gebrek aan productiviteitsstijging bij de overheid niet verklaren vanwege beperkte geldigheid Kernpunten, achtergrond en toepasbaarheid van "Wet van Baumol" • William J. Baumol en William G. Bowen schreven het boek "Performing Arts: The Economic Dilemma" in 1966 • Centrale thesis in het boek is dat de podiumkunsten per definitie in relatieve kostprijs stijgen, omdat lonen de stijging van andere sectoren moeten volgen terwijl de productiviteit niet of maar heel beperkt kan stijgen • De verklaring voor de gelimiteerde productiviteitsstijging: – De output is het werk van de artiesten zelf, waardoor technologie (bv. verlichting, airco) maar beperkte impact heeft – De opgevoerde stukken stammen uit het verleden, waardoor innovatie ongewenst is door publiek (in tegenstelling tot in bijvoorbeeld de architectuur) • Baumol en Bowen maakte zich zorgen over de financiering van de podiumkunsten wetende dat de prijs immer door stijgt ("Baumol's cost disease"), terwijl prijzen van toegangskaarten niet mee konden stijgen

• De overheidsdienstverlening is zelden gebonden aan een minimaal aantal mensen (niet zoals een strijkkwartet uit vier personen moet bestaan) – op plekken waar vaste aantallen gelden (6 brandweerlieden op tankautospuitwagen) kan dit vaak wel degelijk aangepast (pilots met 4 brandweerlieden per wagen) • Productiviteitsverbetering blijkt wel degelijk te realiseren – bijvoorbeeld in de gezondheidszorg (cure) • Innovatie blijkt wel mogelijk binnen de overheid – zeker met de opkomst van ICT (pas gestart na opstellen Wet van Baumol) – en is ook toegepast (bv. belastingaangifte)


42

NATUURLIJK VERLOOP OVERHEID

Het natuurlijk verloop is groot genoeg om productiviteit te doen stijgen zonder ambtenaren verplicht weg te hoeven sturen Vergelijking natuurlijk verloop overheid en productiviteitsstijging [%]

8.0%

8.0%

8.0% 7.0%

7.0%

Ander werk

1.4%

1.3%

1.3%

1.2%

1.4%

2006

2007

2008

2009

2010

Bron: Kerncijfers Overheidspersoneel 2008, Roland Berger

(Pre)pensioen

1.6% Gem. jaarlijkse productiviteitsstijging marktsector


43

Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid

Recommend Documents