Driemaandelijks Berichtenblad 28 steJaargang
vzw
2014 4de Kwartaal
HERFST Okt.- Nov.- Dec.
Afgiftekantoor 2600 Berchem Station P608692
Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen Lange Leemstraat 187 2018 Antwerpen www.kava.be/senioren
Contactblad van de Seniorenclub K.A.V.A. v.z.w. 4de kwartaal 2014
Achtentwintigste jaargang
HERFST 03/280 15 01
Lange Leemstraat 187 2018 Antwerpen
Bank Van Breda : IBAN : BE50-6451-0044-1818 BIC: JVBABE22 www.kava.be/senioren Voorzitter Secretaris Penningmeester Administratie
: : : :
Marcel PIETERS Lge Leemstraat 128 Mich. DE BREUCK Akkerdonckstr.10 Lucienne THONE E. Fahylaan 54/9 Jan De Keuster Koningsarendlaan 64
[email protected]
2018 Antwerpen 2150 Borsbeek 2100 Deurne 2100 Deurne
03/230 51 78 03/322 19 55 03/325 47 08 03/324 77 11
Reizen en Cyriel De Herdt Uitstappen :
[email protected]
0495.516.512
Redactie : Jean Barbé
[email protected]
03/646.50.83
Luc Vande Kerckhove
03/239.29.65
[email protected]
Het lidgeld 2014 bedraagt 25 euro per persoon.
2
REDACTIEPRAATJE
Tussen 11 en 18 september genoten 23 medeleden met volle teugen van een aangename en leerzame cruise op de Guadalquivir rivier,om er de grote kunststeden Sevilla, Cadix, Jerez, Granada en Cordoba te (her)ontdekken. We danken hierbij van harte Cyriel De Herdt en zijn echtgenote Riet voor het geleverde werk en hun inzet. Op p.19 leest u een kort relaas door Cyriel . Het jaar wordt traditioneel afgesloten met een feestmaal, dé gelegenheid om eens, chic opgetut , samen aan tafel te zitten, lekker te eten en drinken en onze jubilarissen te vieren. Zie de lijst op p.5. Dit jaar biedt Bank J. Van Breda & C° ons de oplossing aan voor ons zaalprobleem, zodat het feestmaal kan plaatshebben in de lokettenzaal van de hoofdzetel van Bank J. Van Breda & C° aan de Ledeganckkaai te Antwerpen. We zijn de directie van Bank J. Van Breda & C° dan ook zeer dankbaar voor dit prachtig alternatief. Op de middenpagina leest u alle nodige informatie. Tevens vestigen we nu reeds uw aandacht op de Algemene Statutaire Vergadering op de vierde donderdag van januari 2015. Het is een verkiezingsjaar, de moeder van alle verkiezingen! Marcel Pieters zal zijn functie als voorzitter na 18 jaar neerleggen. Nieuwe kandidaten, die hun steentje wensen bij te dragen aan de goede werking van onze Seniorenclub – KAVA zijn van harte welkom.
Wat leest u in dit nummer
Redactiepraatje Aankondigingen activiteiten Uitnodiging voor het feestmaal Agenda Verslag van de fietsvakantie Verslagen van de voordrachten Verslag van de reis naar Andalusië
3 4–5 6- 9 10 - 11 12 14 - 23 25 - 26
3
GEPLANDE VOORDRACHTEN, UITSTAPPEN EN WANDELINGEN HERFST 2014 Wandeling: begraafplaats Schoonselhof donderdag 2 oktober 2014 om 14.00 uur Wandeling: We maken een gegidste rondleiding in het 84 ha groot domein, dat niet enkel een begraafplaats is, maar ook een mooi park met lommerrijke dreven. We komen langs de laatste rustplaats van 'bekende antwerpenaren' zoals Peter Benoît, Hendrik Conscience, Lode Craeybeckx, Herman De Coninck, La Esterella, Jeanne Brabants en nog zovele anderen met kleine en grote verhalen. De rondleiding duurt ongeveer 2.45 uur. Samenkomst: Om 14 uur aan de hoofdingang van de begraafplaats, op het kruispunt van de Krijgsbaan en de Sint-Bernardsesteenweg in Hoboken. Tram 24 heeft er haar eindpunt. Aan de overzijde van de hoofdingang is ruime parkeergelegenheid. Opgelet! Het uur van samenkomst is anders dan gewoonlijk, dus 14 uur. Gewone wandelschoenen volstaan, doch de wandeling is niet van korte duur. Jean Barbé tel. 03/646 50 83 Filmvoorstelling over Israël door de heer Paul De Schutter. Donderdag 23 oktober om 14u30. In vorige jaren mochten we met Paul De Schutter reeds genieten van zijn boeiende reiservaringen in Namibië ( 2011) en Yemen ( 2013) . Ditmaal zullen we Israël verkennen , al is het geen recente film en is er ondertussen veel water door de Jordaan gevloeid. Bezoek aan de tentoonstelling “ De kunst van Vesalius “. Donderdag 13 november 2014 om 14u30. Onze gastvrouw en gids is Marleen Van Himbeeck, dochter van Wilfried( ) en Lou Van Himbeeck-Hendrickx. en die ons vorig jaar op een zeer deskundige en aangename manier rondleidde in de tentoonstelling “ Word ik wel wakker,dokter?” “Andreas Vesalius , 500 jaar geleden geboren, was een belangrijke arts die een enorme invloed heeft gehad op de hedendaagse geneeskunde.” Afspraak aan het onthaal, voorbij de binnenkoer, van het Stuivenbergziekenhuis, Lange Beeldekens, 267 te Antwerpen ( tramlijn 3). Toegang tot de tentoonstelling: 5 € per persoon, te storten op nr. BE50 6451 0044 1818 van Seniorenclub-KAVA, met vermelding “ vesalius” en aantal personen.
4
Voordracht door de heer Richard Willems op donderdag 27 november “ Eetgewoonten en erotiek “. De heer Richard Willems is heemkundige voor het land van Beveren, maar tevens gediplomeerde stadsgids van Antwerpen en van het Verdronken Land van Saeftinghe. Hij schreef talrijke boeken en artikels over lokale geschiedenis, heemkunde en folklore. De voordracht handelt over de eetgewoonten uit het verleden en over erotische connotaties die men voedsel gaf. Op een vlotte manier voert de spreker ons terug in de tijd. Tafelmanieren, eetgewoonten en ongewone recepten passeren de revue. De herkomst van bepaalde groenten en de soms dubbelzinnige eigenschappen ervan kunnen zowel verassend als choquerend zijn. Een causerie, geïllustreerd met beeldmateriaal, waar veel volkse elementen aan bod zullen komen.
Feestmaal met huldiging van onze jubilarissen. Zaterdag 13 december Onze vertrouwde zaal Peeter van Coudenberghe is niet meer. Dus moesten we op zoek naar een andere locatie. Die vonden we bij een zeer trouwe sponsor: Bank J. Van Breda & C°. De uitnodiging vind u op paginas 6 - 8. Ontdek de lijst met onze jubilarissen - 2014 op p.9.
Verder reeds uw aandacht bij deze vooraankondiging:
Statutaire Algemene Vergadering Traditiegetrouw op de vierde donderdag van januari. Zeker niet te missen, want 2015 is een verkiezingsjaar. Er zullen nieuwe mandaten moeten ingevuld worden. Het is geen geheim meer dat onze voorzitter, Marcel Pieters , na 18 jaren van trouwe dienst aan onze Seniorenclub, zijn functie zal neerleggen. We zoeken alvast kandidaten , die een functie op zich willen nemen.
5
UITNODIGING
U
I
FEESTMAAL
Zaterdag 13 december 2014
Hoofdzetel Bank J. Van Breda& C° , Ledeganckkaai 7 2000 Antwerpen
6
We zijn zeer verheugd en vereerd dat ons jaarlijks feestmaal dit jaar mag plaatsvinden in de prachtige lokettenzaal van de hoofdzetel van de Bank J. Van Breda & C°, het voormalig goederenstation Antwerpen-Zuid, aan de Ledeganckkaai , 7 . Onze hartelijke dank hiervoor aan de directie van de Bank van Breda.
En hoe geraken we daar ? Met de wagen: - of via de Singel ( Desguinlei / R10) richting zuid , langs het Justitiepaleis , Jan Van Gentstraat en Namenstraat tot aan de kaaien; aan de lichten links afslaan. De Bank van Breda ligt een 20 M verderop aan de linkerzijde. De Singel is vrij, maar er zijn wel werkzaamheden aan de gang op het laatste stuk met maar 1 rijvak berijdbaar - of via de leien; op het einde van de Amerikalei tijdig rechter rijvak aanhouden richting Scheldekaaien. Verder zoals boven. - of via de kaaien langs de Schelde van noord naar zuid. Er is een ruime parking onder de gebouwen van de Bank van Breda of langs de Ledeganckkaai. Met de tram: Tramlijn 12 (Sportpaleis- Bolivarplaats) heeft een halte aan de Bolivarplaats. Overstappen op deze lijn 12 kan aan de halte Nationale Bank of Opera ( metro). Van de Bolivarplaats is het nog 10 minuten wandelen tot de Bank van Breda. Er zal zo nodig een “ shuttle” –dienst georganiseerd worden vanaf de laatste halte van tram 12. Wie dit wenst vragen we dit te melden bij inschrijving.
7
Feestmaal en
Huldiging van onze jubilarissen 60, 50 en 40 jaar apotheker
Zaterdag 13 december 2014 om 12 uur Naar jaarlijkse gewoonte sluiten we ons werkjaar af met een feestelijk banket. Wegens de verbouwingswerken op KAVA zal het feestmaal dit jaar op een andere locatie gehouden worden, en meer bepaald in de prestigieuze lokettenzaal van de Bank J. Van Breda & C°, Ledeganckkaai 7, 2000 Antwerpen. Inschrijven kan door storting op rek. IBAN BE50-6451-0044-1818, BIC JVBABE22 (Bank van Breda). Liefst zo vroeg mogelijk en ten laatste op 25 november 2014. (Laattijdige inschrijvingen brengen veel supplementaire rompslomp en kosten mee!) 75 € voor de leden 60 € voor de jubilarissen 85 € voor de niet-leden aperitief, gastronomisch diner, wijn en koffie (of thee) inclusief
Menu Finger food bij het aperitief *** Heldere ossenstaartsoep met sherry *** Kreeft op amerikaanse wijze *** Kwartels gevuld met kalfszwezerik “Souvaroff” *** Saint Honoré *** Koffie of thee met versnaperingen Dit alles met aangepaste wijnen Gelieve zoveel mogelijk zelf een voorstel te doen voor de samenstelling van de tafels. (maximum 8 personen per tafel) . Mee te delen aan Micheline De Breuck. 8
Onze jubilarissen 2014 60 jaar apotheker Ernest Krols Anne Teitelbaum Rudolf Van de Ven
50 jaar apotheker Valerie Blomme Lutgart Daem Herman Kestens Paul Justens Roger Schoofs Anne- Marie Schutt Marie-Thérèse Tanghe Cecile Vandenbroecke
40 jaar apotheker Yvo Aerts Luc Buyens Martine De Lathouwer Martine Marneffe Diane Van Beeck Marijke Waumans
9
AGENDA Oktober 2014 Donderdag 2
:
Herfstwandeling : bezoek met gids aan de begraafplaats Schoonselhof te Antwerpen om 14 u. Zie p.4
Dinsdag 7 en 21 :
Beleggerskring “ De Vijzel” om 14u30 stipt in KAVA 2.
Donderdag 23
Filmvoorstelling door de heer Paul De Schutter over “ Israël “
:
nieuwe vergaderzaal van KAVA 2 om 14u30 op de 2de verd.
November 2014 Dinsdag 4 en 18 : . Donderdag 13 :
Maandag 17
:
Donderdag 27
:
Beleggerskring: “ De Vijzel” om 14u30 stipt in KAVA2. Geleid bezoek aan de tentoonstelling “ De kunst van Vesalius “ in het Lambotte museum ( Stuivenbergziekenhuis ) om 14u30. Zie p.5 Bestuursvergadering en redactie Berichtenblad om 9u30 in de patio. Voordracht door de heer Richard Willems over “ Eetgewoonten en erotiek “. nieuwe vergaderzaal van KAVA2 om 14u30 op de 2de verd.
December 2014 Dinsdag 2 en 16 :
Beleggerskring: ”De Vijzel” om 14u30 stipt in KAVA 2
Zaterdag 13
Jaarlijks feestmaal en huldiging van onze jubilarissen, in de prachtig gerestaureerde lokettenzaal van de Bank J. Van Breda & C°, Ledeganckkaai , 7 ( voorheen het goederenstation Antwerpen-zuid). Zie middenpagina.
10
:
AGENDA Academische Kring - K.A.V.A., 2014, 28ste jaargang. 24 april 2014
: Voordracht door mevr. Inne Leuris, klinisch psychologe Palliatieve Hulpverlening Antwerpen: “Vroegtijdige zorgverlening”.
22 mei 2014
: Voordracht door oogarts Frank Goes: “ Historische figuren en hun ziektebeeld”.
26 juni 2014
: Voordracht door dr. Etienne Rooms: “ Economische collaboratie tijdens de jaren 1940-1945”.
24 juli 2014
: Voordracht door de heer Niesten: “ Antwerpse specialiteiten”.
25 sept. 2014
: Voordracht door pastoor lic. Rudi Mannaerts: “ Etymologische wetenswaardigheden”.
23 okt. 2014
: Filmvoorstelling door de heer Paul De Schutter: “ Israel “.
27 nov. 2014
: Voordracht door de heer Richard Willems: “ Eetgewoonten en erotiek in de Middeleeuwen”.
Beleggerskring “De Vijzel” : het hele jaar door: op eerste en derde dinsdag van de maand in vergaderzaaltje op GV van KAVA 2. Andere vaste data: wandeling in de natuur op 1ste of 2de donderdag van mei, juni, september en oktober. 4 september
: wandeling in Domein De Merel in Brecht.
2 oktober
: wandeling met gids in de begraafplaats Schoonselhof.
Op een aantal overblijvende donderdagen: uitstappen, culturele activiteiten 17 tot 20 Juni : meerdaagse fietstocht. 10 juli
: babbelnamiddag Linkeroever.
14 augustus
: bezoek aan het Red Star Museum.
21 augustus
: mosseldegustatie in “ de Engel” te Zandhoven.
11 tot 18 sept. : 8-daagse cruise op de Guadalquivir. 13 november : geleid bezoek aan deVesalius tentoonstelling , Lambottemuseum. 13 december
: feestmaal. VERSLAGEN VAN DE VOORDRACHTEN EN UITSTAPPEN 11
VERSLAGEN VAN DE VOORDRACHTEN EN UITSTAPPEN Verslag van de Vierdaagse fietstocht Havezathe 17-20 Juni 2014 Wie heeft er ooit van Montferland, Vethuizen of Havezathe gehoord? Voor de meesten van ons een onbekend en godverlaten oord. Dank zij Raoul hebben wij dit stuk van Gelderland leren ontdekken. Om te fietsen zijn er echt niet zoveel mooiere plekken. Het weer viel best mee, we hadden niet te klagen. Een paar heuveltjes, wat tegenwind, je kan altijd iets vinden om te zagen. We hadden tijd genoeg om te kijken naar de prachtige natuur. Zo vergaten we regelmatig tijd en uur. Dan op weg naar onze Oosterburen met een man of tien. Emmerich aan de Rijn, dat was ook de moeite om te zien. Een terrasje juist over de Duitse grens, maar wel “Kein Brot”. Maar de rest was ok en ook goedkoop en dus geen nood. In Azewijn hebben we alles geleerd over de kunst van de wijn, Al was de wijngaard zelf een beetje klein. Maar wij hebben gewalst, geroken, geslurpt en gesnoven Wij komen nog eens terug, dat kunnen wij beloven. ’s Herenberg hebben wij een paar keer moeten bestijgen. Voor sommigen was het wel een paar minuutjes hijgen. We kwamen midden in een begrafenisstoet terecht, de eerste keer. En we zijn toen gebleven voor het kasteel, “De Snor” en het huis van Onze Lieve Heer. Voor de fietsers was er een groep voor amateurs en een groep voor professionelen. Met gewone of elektrische fietsen, we konden ons niet vervelen.. Spijtig werd ons de laatste dag een kleine botsing gemeld. Jan kreeg een geschaafde neus en heeft een hoop sterrekes geteld. Het hotel: genieten en eten en drinken naar hartelust. Prachtige en rustige omgeving, alles bijeen een “must”. Een goeie keuze: hotel-restaurant Carpe Diem We vonden er rust en vrede, pacem et requiem.
12
Hotel : Havezathe Carpe Diem Vethuyzen/Montferland
Kasteelhuis Bergh In het groene Montferland.
13
Economische collaboratie tijdens de jaren 1940 – 1945 door Prof. Etienne Rooms op 26 juni 2014 Prof. Etienne Rooms is doctor in de moderne geschiedenis. Aan de Koninklijke Militaire School in Brussel doceert hij de vakken krijgsgeschiedenis tot en met WOII, historische kritiek en geschiedenis van de internationale relaties van 1815 tot heden. De spreker is geen onbekende want we hadden hem reeds in ons midden in 2008 in verband met een voordracht over de scheuring van de Nederlanden. Reeds 700 jaar geleden stelde Thomas van Aquino in een traktaat over de rechtvaardige oorlog dat oorlog een abnormale toestand is maar dat ethiek en rechtvaardigheid moeten gevrijwaard worden (Ius in bello). Niet alles is geoorloofd! Wij hebben het hier over de economische collaboratie. In welke mate was deze toegelaten? Vooreerst hebben we het voorbeeld van WOI. Uit patriottisme sloten de patroons toen hun bedrijven. Dit had echter als gevolg dat de industrie volledig ontmanteld werd door de vijand en de bevolking verpauperde. Zelfs buitenlandse voedselhulp werd toen door de vijand gedoogd. In mei 1940 was de situatie anders. Door de aanwezigheid van koning Leopold III was er nog steeds een symbolisch gezag. Het was niet de bedoeling in het begin om de Belgische staat te ontbinden. De oorlog was dan, in de zomer 1940, nog niet afgelopen. De Belgische industrie stond toen sterk, vooral met de staalindustrie in het Luiks bekken, dat op de koop toe nog dicht bij Duitsland lag. De vijand installeerde een Militärverwaltung onder leiding van von Falkenhausen. De Duitse minister van bewapening Fritz Todt wou op korte termijn zo min mogelijk gehinderd worden. Het dagelijks bestuur werd aan de Belgen overgelaten (onder leiding van de secretarissen-generaal). Binnen de Militärverwaltung was er een economische cel, de Rüstungsinspektion onder leiding van majoor Reder. Die bracht maandelijks een rapport uit over de economische toestand van het land. De langetermijnvisie voorzag dat de Belgische industrie zou integreren in de Duitse volgens het Duits fiscaal en sociaal stelsel en met Duits kapitaalinbreng. Maar zover was het nog niet. In mei 1940, nog voor de capitulatie van het Belgisch leger, hadden de ministers P.H. Spaak en C. Gutt een onderhoud met leidinggevende bankiers en bedrijfsleiders (onder meer met Alexandre Galopin, van de Société Générale). Daar werd beslist en gevraagd België door de onvermijdelijke bezetting te loodsen en te betrachten het land niet te laten verpauperen. Daarna week de regering uit, eerst naar Bordeaux, en later naar Londen. Bijgevolg werd het werk in de industrie hervat in de zomer van 1940. Men was op dat moment ervan overtuigd dat de oorlog niet lang meer zou duren. Het “Comité Galopin” toog aan het werk. In april 1941 kwam een richtlijn “Note relative au comportement de l'industrie pendant l'occupation”. Op dat moment echter was de internationale scène danig veranderd. Groot-Brittanië was niet gevallen. De oorlog was overgeslagen naar de Balkan en Noord-Afrika. 14
President Roosevelt, in de USA, zag het gevaar in. De Atlantische Oceaan bleek toen ook niet zo onoverbrugbaar meer te zijn en hij wou zich mengen in het conflict. Hij had maar vrije hand nadat hij zijn derde herverkiezing binnen had begin 1941. Met de “Lend-Lease Act” kon hij materiaal leveren aan de Britten. Kortom, de oorlog was nog niet gedaan. De “note” bepaalde wat kon of niet kon. Inderdaad, wij hebben art. 115 van het strafwetboek dat het leveren van soldaten, manschappen, geld, levensmiddelen, wapens of munitie aan de vijand verbiedt. Nochtans was het belangrijk om economische activiteit in stand te houden: 1. In de eerste plaats om import van levensmiddelen voor de bevolking mogelijk te maken door export van industriegoederen. 2. Om het behoud van de werkgelegenheid in het land te verzekeren en de verplichte tewerkstelling in Duitsland te vermijden. 3. De overname van de industrie door Duitsland te voorkomen. De krachtlijnen uit deze nota waren: 1. In ieder geval geen leveringen van wapens, onderdelen ervan of munitie. 2. De Belgische industrie moet werken aan een minimaal rendement, voldoende om een positieve importbalans te houden. 3. Bestellingen die men kan beschouwen als “gevaarlijk” moet men afwegen of ze economisch de moeite lonen. 4. Als het niet anders kan moet men een “Befehl” vragen (daarmee is men juridisch ingedekt). 5. Men moet zich verzetten tegen kapitaalinbreng. Heel wat kapitaal werd niet herbelegd maar versluisd via het neutrale Spanje of Portugal naar de USA. 6. Men moet zich verzetten tegen de invoering van het Duits fiscaal en sociaal systeem. De Belgische industrie verenigde zich per industrietak, naar Duits voorbeeld. Daarmee kon men zich sterk houden tegen een dictatoriaal regime. De druk op de Belgische industrie was echter hoog, gezien de aard ervan. De metaalindustrie was zeer omvangrijk (Cockerill, FN in Herstal) maar ook PRB (Poudreries réunies de Belgique). De Belgische industrie was belangrijk. Nog voor de oorlog hadden de Duitsers onze bedrijven gecatalogeerd volgens belang (voor de oorlogvoering) in drie categoriën (A B C). Ons land had zomaar even 45 A-bedrijven langs het Albertkanaal, in Antwerpen en Luik. Frankrijk had er maar 26. Voor onze bedrijven was het moeilijk om de nota te volgen. Komt daarbij dat Todt verongelukte begin 1942 en opgevolgd werd door Albert Speer. Die voerde de druk nog wat op. Er moest maximaal geproduceerd worden. Zo kwam het begrip SpeerBetrieb in voege: bedrijven die essentieel waren voor de oorlog. Zij kregen voorrang op de grondstoffenbevoorrading. Er werd gewerkt in een 2 tot zelfs 3ploegenstelsel. De arbeiders kregen voordelen (in rantsoenering). Vervolg p.13. 15
16
DEONTOLOGISCHE TEWERKSTELLING. Belangrijker dan ooit. AFS-PARTNERSHIP. Gedeelde investering. AFS als mede-eigenaar. AFS-MANAGEMENT. Beheer van apotheken, kort of langlopend. FUSIEBEMIDDELING. Een rationele toekomstbenadering.
AFS cvba - Elisabethlaan 156 - 2600 BERCHEM - BTW BE 0406.383.082 Tel.: 03-238.89.60 - Fax: 03-238.58.16 - Mail:
[email protected] - Bank 645-1006091-42
17
Eind 1942 werd voor de oorlogsvoering een kantelmoment: Stalingrad, El Alamein en de landing in Guadalcanal. Vanaf dan werd het voor de bedrijven moeilijk om nog enigszins de richtlijnen op te volgen. Zij reageerden op drie manieren: Bedrijven die echt collaboreerden. Het waren veelal kleinere bedrijven die soms zelfs een gat in de markt invulden door het omschakelen van hun productie. De groten, waaronder Cockerill, kregen ook wapenbestellingen. Na een aanvankelijke weigering lieten zij echter een deel van het bedrijf overnemen door een gelijkaardig Duits bedrijf. Dat gebeurde met Cockerill dat voor een deel Rheinmetall Seraing werd. Bij een bedrijf, zoals FN, was alles gericht op wapenproductie. Daar kon het niet anders dan dat het totale bedrijf overgenomen werd. Zo ook met PRB in Balen, dat een specialist was in het vullen van obussen. Na grote druk werd het bedrijf overgenomen door Meisler in 1943. Conclusies Is er nu collaboratie geweest? Ja, tot op zekere hoogte. Het groot Belgisch patronaat heeft echter handig artikel 115 kunnen omzeilen. Het is ook zeer unfair van de vorige generatie te beoordelen met de normen van nu: In de zomer van 1940 was de algemene opinie dat voortaan Duitsland de toekomst in Europa ging bepalen. Men had bewondering voor het Duits economisch en sociaal systeem. Van de misdadige en inhumane kanten van het NAZI-regime was men zich toen nog niet bewust. In mei 1940 had het Duits invasieleger, alle verhoudingen in acht genomen, zich redelijk correct gedragen ten overstaan van de bevolking (dit in tegenstelling met augustus 1914). Er was de “nieuwe orde”, anti-marxistisch en anti-socialistisch. Het patronaat zag dat wel enigszins zitten, zo zonder syndicaten. Een verlaging van de lonen werd echter verboden door de bezetter. Men wou sociale vrede. Eind 1944 was de Belgische productie zeer hoog, doch dat was maar 10 – 15 % van de algehele Europese productie. Galopin werd vermoord begin 1944 door een fascistische groep. Dat was een meevaller, zo kon het “Comité Galopin” minder verdacht worden van collaboratie. Wat Spaak en Gutt die bewuste meidag in 1940 bedisseld hadden wist men ook niet meer goed. Het “dossier” werd kort na de oorlog door de regering Van Acker vlug afgehandeld en men beperkte zich tot veroordelingen van enkele kleinere bedrijven. Het was immers zo dat de Belgische industrie de oorlog goed overleefd had, dit in tegenstelling tot andere landen (waaronder Duitsland uiteraard), waar de industrie door geallieerde bombardementen tot een ruïne herschapen werd. Het zou uit pragmatische overweging niet opportuun geweest zijn toen het Belgisch patronaat achter de tralies te zetten. Dit was dus een minder bekend aspect van WOII, waarvoor onze dank aan de uitmuntende spreker. J.B.
18
19
Antwerpse culinaire specialiteiten door Eddie Niesten op 24 juli 2014 De Heer Eddie Niesten kennen we nog van vorig jaar in verband met de precaire voedselvoorzieningen tijdens de twee wereldoorlogen. We hebben hem toen leren kennen als een vlotte interactieve spreker die zijn luisterpubliek kan meeslepen in oude herinneringen. Antwerpen is wat betreft gastronomie een schitterende stad. Het is nu zo dat onder invloed van het toerisme elke streek of stad graag eigen specialiteiten aanprijst, die zouden moeten gebaseerd zijn op eigen gewin uit de landbouw. Maar dat is echter, spijtig genoeg, niet altijd zo. In Antwerpen liggen de zaken anders. Antwerpen is een stad en kan niet pronken met eigen gewin. De voedselproducten komen van elders. Deels “van den buiten”, maar ook, gezien de situatie als havenstad, uit verre landen. Het is dus niet vanzelfsprekend om de culinaire traditie in kaart te brengen. Verder is de bevolking er ook divers en gelaagd. Van rijke machthebbers en kooplui, via de ambachtslui tot de arbeidersklasse. Overlopen we nu de verschillende smaken: Het zoete Is een gewilde smaak. In de Oudheid en de vroege Middeleeuwen waren honing en zoete vruchten de enige zoetstoffen. Suiker werd bekend in Europa vanaf de 11°E. (rietsuiker via de kruistochten). Suiker was toen uiteraard voor de rijke tafels. Na de ontdekking van de Nieuwe Wereld werden daar rietplantages aangelegd. Via Spanje en Portugal ontstond een trafiek naar Antwerpen, waar de suiker geraffineerd werd tot suikerbroden. Zo kwam de Antwerpse bevolking snel tot gebruik. Suiker kreeg toen ook zelfs de status van medicijn. Na de scheiding van de Nederlanden verplaatste de trafiek zich naar Nederland. In de Franse tijd kreeg de suikerproductie een heropflakkering door de winning uit bieten. De bietsuiker overtrof uiteindelijk de rietsuiker na de afschaffing van de slavernij, vermits daardoor de rietsuiker te duur werd. Het vette Hier denken we in de eerste plaats aan chocolade. De cacaoboon kwam in de bekendheid na de ontdekkingsreizen. In het begin was de drank zelfs niet zo geliefd. Men gebruikte toen de groene boon. Het roosteren kwam later. Een chocoladetraditie ontstond in Zwitserland, Frankrijk en Duitsland. Blijkbaar heeft Zwitserland de cacao leren kennen bij ons. Chocolade werd ook gedronken in openbare cafés. Maar daar deze instellingen ook verzamelplaatsen waren van politieke activisten werden deze al vlug gesloten. In 1828 vond de Nederlander van Houten een procédé om de cacaoboter te scheiden van de cacaomassa, waardoor vaste chocolade kon bekomen worden. Het succes in België kwam er na de oprichting van onze kolonie Congo. Zo kwamen er in Antwerpen talrijke producenten: Baron, Meurisse, Martougin en Callebaut. Het succes lag bij de 20
(vermeende) opwekkende eigenschappen van chocolade, waarbij het in het begin zelfs het statuut van geneesmiddel had. Het is dan maar een stap naar de koekjes. “Les biscuits” komt van bis – cuits: tweemaal gebakken, waardoor ze goed bewaren. Antwerpen kende ook belangrijke producenten: Parein en De Beukelaer. Deze laatste had zelfs zijn vestiging dicht bij het Centraal Station. Trouwens, veel bedrijven waren vroeger dicht bij het centrum gevestigd. Maar omwille van hinder zijn de fabrieken meer naar de periferie uitgeweken. Van het Antwerps koekjesverhaal is nu echter niets overgebleven. Onze bedrijven gingen op in grotere buitenlandse bedrijven. De grootste fabriek is nu in Herentals (LU). Bekend ook zijn de Antwerpse handjes, in het leven geroepen in 1934 door de banketbakkers. Later kwam er ook een chocoladeversie. De “Kongoleeskes” zijn pralines, chocoladebruin van buiten met een roze binnenkant. Met zo een imagovorming zou men het heden ten dage niet meer moeten doen! In dezelfde geest kennen we de “Mokatine” bonbon met koffiesmaak met een Arabier op het wikkeltje (1934). De associatie is trouwens niet juist, het Arabisch schiereiland was maar een doorvoerland voor de koffie. Het zure Vooreerst citeren we de Bonbon Napoleon, een zoet omhulsel met een zure binnenkant. Met zuur denken we aan azijn. In de Middeleeuwen kende men geen azijn als dusdanig maar werden overschotten wijn verzuurd. In de 16°E. beheerste men beter het distillatieproces en bekwam men echte azijn. Een vroege producent vestigde zich in Merksem onder de naam “De Blauwe Hand”, verwijzend naar de blauwe kleur die de berbers verwierven bij de zure kleuring van de wol. De vroegere vestiging is nu verdwenen, maar in Merksem is de “brug van den azijn” over het Albertkanaal nog in de volksmond gebleven. Een afgeleid product, de mosterd was in Antwerpen belangrijk en populair want het was relatief goedkoop. Ook andere regio's kende het (Gent onder meer). Er waren ook verschillen in smaak volgens regio, de ene wat scherper, de andere wat zoeter. Devos – Lemmens werd opgericht eind 19°E. voor het produceren van augurken en uitjes op azijn. Later werd het gamma uitgebreid met sauzen. Citeren we ook even de Poolster in Borgerhout voor de opgelegde haring. Specerijen De handel in specerijen was in Antwerpen belangrijk, via Portugal tot in de 16 – 17 °E. Daarna verlegde de handel zich naar Nederland. Een afgeleid product is de peperkoek, die in Antwerpen befaamdheid verwierf. Ook in Nederland is er een sterke traditie.
21
Hartige verhalen Brood was en blijft het basisvoedsel. Al zeer lang voeren we graan in, o.a. uit Amerika. Tussen 1890 en 1914 halveerde daardoor de broodprijs. Een speciaal plaatsje heeft het worstenbrood. De originaliteit ervan is echter verdwenen doordat het overal en altijd verkrijgbaar is. De traditie in Antwerpen wilt dat de consumptie ervan gebeurt op de maandag na de zondag van Driekoningen, de “verloren maandag”. Vlees In vroegere eeuwen was 2/3 van de consumptie schapenvlees. Het varkensvlees kwam later. Het paardenvlees was in Antwerpen zeer in voege mede door import van paarden uit de Engelse mijnen. Ook natiepaarden waren een bron. Dit vlees was een vleesbron voor de armere klasse. Vergeten we niet de Filet d'Anvers dat nu meestal uit rundvlees en in Limburg gefabriceerd wordt. Als kip kennen we de Mechelse Koekoek, gekruist in de 19°E. Het vleesextract van de Compagnie Liebig op de Meir werd ook een Antwerps verhaal. Ook de gewone man kon aldus via het vleesextract redelijk goedkoop vleeswaren consumeren. Zuivel Kaasproductie was marginaal. Melk moest noodzakelijkerwijze van buiten de stad komen. Pas in de jaren 1930 kwam flessenmelk in voege waardoor een hygiënische distributie gewaarborgd werd. Margarine werd dan weer een Antwerps verhaal. Margarine werd ontwikkeld in het Frankrijk van Napoleon III als vervanger van boter omdat het beter bewaard kon worden. In Antwerpen, meer bepaald in Merksem, kwam een fabriek dat eerst onder de naam AXA produceerde en die later overging in Solo. De firma heette “Union margarinière” en fuseerde in de jaren 30 met het Nederlandse Lever tot Unilever. Er was echter een bittere strijd tussen de echte boter en de margarine. Pas na WOII vond margarine ingang bij een brede laag van de bevolking. Koffie De oudste speler is de “Roode Pelikaan” die teruggaat tot 1860. Vroeger kocht men groene koffiebonen die thuis gebrand werden. De firma kende ups en downs en na WOII kende de firma een heropleving. Rombouts is jonger (1898). De firma maakte furore met zijn individuele koffiefilter tijdens de Expo 58. Nochtans werd dat maar in 1964 in de handel gebracht. Beyers ontwikkelde voor Antwerpen cultuurstad 1993 een speciaal mengsel. En Verheyen heeft nu zijn koffie Amberes.
22
Bier Antwerpen werd geen bierstad omwille van het water. Het oppervlaktewater was te vervuild en het grondwater te ziltig. Daaraan trachtte men te verhelpen door een centrale watervoorziening via het Brouwershuis. Nochtans was er wel lokaal verbruik, dus men moest veel invoeren. De stad Lier werd wel een belangrijke bierstad. Absoluut te vermelden is brouwerij De Koninck (het “Bolleke”, een typisch Ale bier). Verder in de periferie is er Duvel- Moortgat en uiteraard de Westmalle. Recent werd het Seefbier van onder het stof gehaald. Bier en sterke dranken waren echter ook een tragisch verhaal van verslaving en armoede tijdens de 19°E. De cafés waren plethorisch (1 op 38 inwoners!). De Elixir d'Anvers was dan een “gezonder” verbruik van alcohol omdat het minder sterk was dan jenever. Het was al bij al een levendige presentatie met nog een behoorlijke opkomst van leden, ondanks het zomerse tijdstip. De spreker kon ook ditmaal zijn publiek meeslepen in oude herinneringen. J.B.
23
24
Verslag van de Cruise - Guadalquivir 11-18 September 2014 Vertrek met vlucht QS2440 van een maatschappij waarvan ik nog nooit heb gehoord. Maar verder een goede vlucht en een lekker (?) ontbijt in een mooi vliegmachien. Aankomst in Sevilla met heel warm weer en volle zon zoals het hoort, Maar wel heel chaotisch, is dat op zijn Spaans misschien? Op de boot was het soms wel puzzelen voor een plaatsje voor het eten. Met 2 vreemde eenden in de bijt werden de koppels af en toe gescheiden Maar dat is goed voor de relatie en dat is toch rap vergeten. En met wat goeie wil hebben we zo problemen kunnen vermijden Onze excursies begonnen met een blitsbezoek aan Sevilla, een echte Spaanse stad: Ambiance, prachtige gebouwen, exotische bloemen en parken bij de vleet. Werkelijk, voor jong en oud, voor iedereen is er wel wat. En om 13 u stonden we aan ons schip voor het middagmaal gereed. Met een rustige vaart (misschien wel wat kort?) op de rivier met de Belle de Cadiz Bracht de boot ons langs uitgestrekte rijstvelden naar den Atlantique. Daar was er een beetje deining, voor enkelen toch niet mis. Maar de pillekes van de apothekers deden hun werk: niemand werd er ziek. Cadiz by night: prachtig die gebouwen en verlichte fonteinen. En ’s anderendaags in de zon kwam alles nog beter tot zijn recht. In de stierenfokkerij van Pedro Domecq met stieren en paarden, grote en kleine Deed Alvaro of Antonio - ik weet het niet meer- het bijlange niet zo slecht. ’s Avonds konden we genieten van een flamenco-spektakel in het salon. In Jerez was het Tio Pepe die ons vergastte op een bezoek half buiten en half binnen. We kregen ook vroeg in de morgen al sherry voordat de voorstelling met paarden begon. Maar ik vraag me nu nog af wanneer we eigenlijk met het proeven konden beginnen.. In La Dehesa de Abajo, een vogelreservaat, kwam de natuur ook volgens programma aan bod. Flamingos, jaloerse kraanvogels en zelfs knobbelmeerkoeten hebben we kunnen bekijken. En ook tal van andere vogels werden daar vertroeteld en verzorgd ter verbetering van hun lot. In dit reservaat kunnen trekvogels ook onderweg ter verpozing neerstrijken. Opnieuw Sevilla in de hete zomerzon onder de zeilen van de smalle straatjes. De Giralda, de Casa Pilatos en de Plaza de Espagna,het Alcazar en de Metropol Parasol. Op de terrasjes werden we met de tapas beste maatjes. Een droge sherry, een zuma de naranja of een pintje: doe ze nog eens vol. Om 5 u - dat was te vroeg voor sommigen- op weg naar het Alhambra in Granada Een lange busreis en te veel toeristen opeen gepakt zoals sardinekes in een doosje. Maar goed dat onze bus voor deze tocht toch iets comfortabeler was dan een Lada Zodat ons An bij de terugreis kon slapen als een roosje
25
De basiliek/moskee en de Juderia van Cordoba: een beeld van middeleeuwse integratie. Een paar buien maakten daar een einde aan het goede weer. Als voorbereiding van onze terugreis was dat wel een aanvaardbare en gekende combinatie. Ik zou zeggen: Espana, Andalusia, tot een volgende keer. Cyriel D.H.
26
Haal de Good Luck postzegels nu in huis ! Dát brengt geluk Bpost.be/goodl
Verantwoordelijke uitgever: Marcel Pieters Lange Leemstraat 128 2018 Antwerpen
27
