HARTSLAG. juni e jaargang nummer 2 EENRICHTINGS- VERKEER DIEETFEITEN EN -FABELS GEVOLGEN GROTER DAN GEDACHT

HARTSLAG juni 2015 37e jaargang nummer 2

EENRICHTINGSVERKEER

DIEETFEITEN EN -FABELS

GEVOLGEN GROTER DAN GEDACHT Kwartaalblad voor de regio Gelderland

INHOUD

3

Eenrichtingsverkeer de essentiële rol van hartkleppen

Dieetfeiten 13 en -fabels

2

Agenda Van de redactie

7

Het gaat weer goed met Marieke!

10

Motorklep vs hartklep

16/17

Gevolgen 24 groter dan gedacht

1

Een superieure dokter…

18

Kookgenoten

20

Column Casper: Verantwoordelijk?

21

Aankondiging Hartkleppenbijeenkomst

22

Eet smakelijk! Fris en fruitige couscous

28

Angst na een hartinfarct

32

Colofon Contact met de regio

VAN DE REDACTIE

AGENDA november 2015

november 2015

december 2015

8 september

12 december

bijeenkomst over vaten Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen nadere info: zie t.z.t. de website

Beste lezer, Hoe belangrijk zijn kleppen en ventielen! Of je nou in je auto rijdt, je fietsband oppompt, je bloed laat stromen, overal en altijd zijn goed functionerende kleppen essentieel. Jan-Eize Lindeboom vertelt over het belang van hartkleppen, Marieke gaat er weer tegenaan met een nieuwe klep, Henk Visscher weet waarom de kleppen van je motor ook nauw luisteren en weten Yvonne Artz en Minke Bello alles over voedselfeiten en -fabels. Met roken en grillen kan je je eten verrijken en Casper geeft ons mee dat we als patiënten ons moeten melden bij de minister. Daarna aan de frisse en fruitige couscous en vervolgens vertelt Frank-Erik de Leeuw over het herseninfarct en Marian Rikkert vertelt waarom de 4B’s en de 4G’s kunnen helpen bij het verwerken van een hartinfarct..

kookworkshop i.s.m. Radboudumc nadere info: zie t.z.t. de website kookworkshop i.s.m. Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis nadere info: zie t.z.t. de website najaarsreis info: Theo Bosmans: 024-3556 143 Ger en Riet Winters: 024-844 3443 kerstbingo info: Theo Bosmans: 024-3556 143 Ger en Riet Winters: 024-844 3443

Kortom, weer veel leesplezier. Will Peters Jan Jansen Rob Steenhuis Voor meer info zie de website van de Hart&Vaatgroep: www.hartenvaatgroep.nl

2

EENRICHTINGSVERKEER picto de essentiële

rol van hartkleppen

Interview met dr. Jan-Eize Lindeboom, cardioloog, Rijnstate, Arnhem

Eerst even wat anatomie. Het menselijk hart heeft 4 hartkleppen. De tricuspidalis klep is de hartklep tussen rechter kamer en rechter boezem; de klep tussen de linker kamer en linker boezem heet de mitralis klep. Deze kleppen hebben pezen die tot onderin de hartkamers lopen. Deze pezen zorgen ervoor dat de klep niet door kan slaan, net zoals een parachute ook aan touwtjes hangt. De pulmonalis klep is de klep tussen rechter kamer en longslagader; de aortaklep zit tussen linker kamer en de aorta.

Tricuspidalis klep, mitralis klep, pulmonalis klep, aorta klep en chordae tendineae. Al deze kleppen en pezen zitten in ons hart en zorgen er voor dat het bloed één richting op stroomt als het hart samentrekt. Als we bedenken dat ons hart even groot is als je vuist dan zitten er in de 280 ml die ons hart groot is nogal wat technische hoogstandjes. Deze hoogstandjes kunnen mankementen gaan vertonen. Bij een lekkende hartklep stroomt een deel van het bloed terug. Het hart moet nog harder pompen. Dit geldt ook voor een verkalkte klep die niet goed open wil gaan. De vraag is: kan een niet goed functionerende of kapotte hartklep gerepareerd of vervangen worden? Cardioloog Jan-Eize Lindeboom weet alles van hartkleppen.

3

Hoe slijtvast zijn hartkleppen?

klep deels los hing. De jongeman had nog nooit klachten gehad. Besloten werd om de liesbreuk operatie door te laten gaan omdat het risico op complicaties onder deze omstandigheden zeer klein is. Ook was de mitralisklep nog niet geopereerd. Wanneer beginnende klachten bij inspanning ontstaan is er wel een dringende indicatie.

‘Hartkleppen zijn in principe gemaakt om een leven lang mee te gaan. Dat geldt in ieder geval voor de pulmonalis klep en de tricuspidalis klep. Deze kleppen zijn onderdeel van de kleine bloedsomloop: het hart pompt het zuurstofarme bloed via de rechterboezem en rechter kamer alleen maar naar de longen. De belasting is laag. Dat ligt anders voor de aorta klep en de mitralis klep. Het hart pompt met de linker kamer het zuurstofrijke bloed het gehele lichaam door. Er moet meer kracht uitgeoefend worden, de druk is dus hoger en daarom is de slijtage aan deze kleppen ook hoger. Als je de vraag zou stellen ‘Welke klep slijt het meest?’ dan is het antwoord: de aorta klep’.

Dit is een typisch voorbeeld hoe meestal klepafwijkingen vastgesteld worden. Je komt bij de huisarts of schoolarts en dan wordt een ruisje gehoord. Met een echo kan vervolgens vastgesteld worden wat de oorzaak van het ruisje is. Echter met name ouderen hebben last van niet goed functionerende kleppen. Hoe kom je daar achter? Soms bij toeval omdat een geruis wordt gehoord, maar ook bij vermoeidheidsverschijnselen t.g.v. inspanning. Pijn op de borst of duizeligheid komen minder vaak als oorzaak voor. Hartkleppen slijten voornamelijk door ouderdom, degeneratie. Een hoge bloeddruk geeft iets extra slijtage. Veel zeldzamer is een bacteriële ontsteking (endocarditis). In 1 tot 2% van alle gevallen is de

Ik hoor een ruisje! ‘Enige tijd geleden kwam een jongeman bij me die binnenkort een liesbreuk operatie zou moeten ondergaan. Iedereen die een operatie moet ondergaan wordt gescreend en bij hem hoorden ze een hartruisje. Uit nader onderzoek bleek dat een blad van de mitralis

4

afwijking aangeboren. De meest voorkomende afwijking is een aortaklep die uit 2 klepslibben bestaat i.p.v. drie’.

aandoeningen groter is dan opereren we niet. Voor iedere patiënt nemen we een afgewogen beslissing. De kwaliteit van leven is voor ons doorslaggevend’.

Altijd een klepoperatie?? Metalen of weefsel klep?

Een hartklep kan een beetje maar ook behoorlijk versleten zijn. De vraag aan Jan-Eize Lindeboom is wanneer iemand geopereerd moet worden? ‘Die vraag lijkt eenvoudig te beantwoorden maar is het niet. Indien een jong persoon een slecht functionerende hartklep heeft dan wordt bijna altijd operatief ingegrepen. Omdat klepaandoeningen bij ouderen het meest voorkomen, ligt hier ook het probleem. Naast een slecht werkende hartklep hebben ouderen vaak meer aandoeningen (comorbiditeit). De vraag die je dan moet stellen is, komen de klachten wel van de klepafwijking of zijn andere aandoeningen hier verantwoordelijk voor. Een belangrijke vraag is ook: Is de ingreep niet erger dan de kwaal? Onder zulke omstandigheden worden met een hartteam alle vooren nadelen tegen elkaar afgewogen. Iemand, ouder dan 80 jaar maar verder nog goed gezond, wordt geopereerd. Echter indien we inschatten dat het risico op overlijden als gevolg van andere

‘Voor het vervangen van een aortaklep bestaan 4 mogelijkheden: een metalen hartklep, een hartklep gemaakt van rundweefsel, een varkens hartklep of een menselijke donor hartklep. Het voordeel van een metalen hartklep is dat de klep onverslijtbaar is. Nadeel: een tikkend geluid en levenslang antistolling gebruiken met als risico een hersenbloeding (grofweg 5% kans over een periode van 10 jaar). Alle andere kleppen gaan 10-15 jaar mee, maar soms ook langer. Door slijtage en afstoting kunnen ze gaan lekken en opnieuw verkalken. Bij jonge mensen treedt dit eerder op dan bij ouderen. Antistolling is niet nodig. Over het algemeen wordt bij jongeren een metalen klep geïmplanteerd. De reden hiervoor is dat anders iedere 10-15 jaar een grote operatie noodzakelijk is om de versleten klep te verwijderen. Ik moet er aan toevoegen: van dit protocol wordt regelmatig afgeweken. De mitralis klep wordt meestal niet vervangen maar gerepareerd. Dan wordt het zieke deel weg geknipt en

5

om de klep heen een ring geplaatst, als versteviging, die de klepdelen goed sluitend bij elkaar houdt.

aangetast, de beste behandeling gekozen kan worden. Het is te verwachten dat de vraag naar behandeling van hartklepproblemen zal toenemen. De remedie om hartklepaandoeningen te voorkomen? Anders dan de preventie van hart en vaatziekten in het algemeen kan je aan klepaandoeningen niet zoveel doen. In het algemeen geldt: Zo gezond mogelijk leven’.  Jan Jansen

Hartklep vervanging via de lies, simpel? Jan-Eize Lindeboom is het hier niet mee eens: ‘In de media wordt deze techniek (TAVI: Transcatheter Aortic Valve Implantation) beschreven als een moderne patiëntvriendelijke klus. Het is mogelijk om met name de aorta klep met deze techniek te vervangen. Omdat een echte operatie nog altijd iets veiliger en beter is bij mensen die goed een operatie kunnen verdragen, wordt deze techniek alleen toegepast bij

Jan-Eize Lindeboom

oudere patiënten die een hoog operatie risico hebben. De operatiesterfte is ca. 5% en de 2 jaar-sterfte ca. 30 %. Dit komt m.n. ook door comorbiditeit. Al deze ervaringen maken dat er steeds voor iedere individuele patiënt, afhankelijk van welke hartklep op welke manier is

6

HET GAAT WEER GOED MET MARIEKE! ze kreeg een nieuwe hartklep Interview met Marieke Folkers

Haar interesse is nu haar studie. Marieke heeft haar toekomstplan al uitgestippeld. ‘Wat ik nu doe is een onderzoeksmaster en die duurt wat langer dan normaal. Ik hoop na mijn afstuderen een promotieplaats te bemachtigen en na mijn promotie wil ik graag in een museum werken. Me bezig houden met onderzoek en educatie. Bezoekers en scholieren rondleiden. Lijkt me geweldig!’

Begin maart. Behoorlijk koud. Waterkoud. Oostenwind. Het voelt aan alsof het vriest. Met Marieke heb ik afgesproken haar te ontmoeten in een klein gezellig café. Marieke komt op een draf aanlopen en verontschuldigt zich dat ze ’n minuutje te laat is. Ze heeft een gezonde blos op haar wangen. Ze ziet er beeldig uit. Buiten adem? Helemaal niet! Nou, dat was een jaar geleden wel anders.

Aangeboren, niet erfelijk ‘Ik heb gewoon pech gehad. Een beetje vergelijkbaar met een machine die blikjes maakt; soms produceert zo’n machine ook wel eens een blikje dat niet helemaal in orde is. Ik heb geen erfelijke hartafwijking. Dat is trouwens met onderzoeken vastgesteld. Mijn ouders wisten al direct na mijn geboorte dat mijn hartklep tussen de rechter ventrikel en de longslagader (pulmonalisklep) lekte. Ook zat er een gaatje tussen de beide kamers en tussen de boezems. De aandoening was toen niet ernstig genoeg om te opereren.

Marieke (24) studeert Cultuurwetenschappen in Nijmegen. Ze heeft haar bacheloropleiding afgerond en is nu bezig met haar masteropleiding ‘Art & Visual Culture’; deze duurt 2 jaar. Marieke woont op kamers en geniet met volle teugen van haar leven. Ze heeft weer energie en kan de hele wereld aan. We beginnen het gesprek over Marieke’s studie. Haar hartprobleem is naar de achtergrond verdwenen.

7

Eigenlijk heb ik er in mijn jeugd weinig last van gehad. Rond mijn pubertijd kreeg ik hartkloppingen, was regelmatig duizelig en ook moe. De huisarts en internist vertelden me “Komt door de pubertijd”. Maar de klachten gingen niet over, dus ben ik weer naar de cardioloog gegaan. Na verder onderzoek bleek dat mijn hartklep erger was gaan lekken, dus moest er een nieuwe in. Veel keus heb je dan niet. De eerste operatie was toen ik 20 was.’

gegaan om te ontspannen. Na thuiskomst had ik pijn als ik ademde. In eerste instantie dacht ik dat Pinkpop de oorzaak was. Het was er behoorlijk koud en ben doorweekt geweest door de storm. Toch ben ik naar de eerste hulp gegaan en daar werd een longembolie vastgesteld’.

Endocarditis Op zo’n jonge leeftijd krijg je niet zomaar een longembolie. De oorzaak bleek een bacteriële endocarditis te zijn. Een ontsteking van de binnenbekleding van het hart en de hartkleppen. Zo’n aandoening kan maandenlang onduidelijke klachten geven. Dat was ook bij Marieke het geval.

Pinkpop ‘Mijn nieuwe hartklep was van rundweefsel. Het gaatje tussen de boezems hebben ze dichtgemaakt. Ook het gaatje tussen mijn kamers hebben ze toen proberen dicht te maken maar dat is niet gelukt. Ik voelde me veel beter dan voorheen. Een tijdje ging het behoorlijk goed. Maar toen kreeg ik weer klachten, ik was vooral moe. Onderzoeken leverden niet veel bijzonders op. In eerste instantie dacht ik zelf dat stress de oorzaak was. Ik ben vorig jaar gewoon met mijn vriendinnen naar Pinkpop

En toen? “Ik heb bijna 7 weken in het ziekenhuis aan een infuus met antibiotica gelegen. Omdat de artsen bang waren dat er restbacteriën op mijn rundweefsel hartklep zouden achterblijven, heb ik een nieuwe hartklep gekregen. Een menselijke donor hartklep. Ook hebben ze het gaatje tussen mijn kamers definitief dichtgemaakt’.

8

Ik vraag aan Marieke: ‘Voel of hoor je een verschil met je vorige hartklep?’ ‘Iets voelen doe je niet hoor! De runderklep hoorde ik tikken als het verder stil was, bijvoorbeeld ’s avonds als ik in bed lag. Deze donorklep hoor je niet, Dat was wel vreemd in het begin. Ik was steeds bang dat hij het niet meer functioneerde omdat ik hem niet hoorde!’

Weer naar Pinkpop?

Revalideren

Weet je wanneer Pinkpop dit jaar is? “Natuurlijk, 12, 13 en 14 juni’ zegt Marieke breed lachend en voegt er aan toe ‘de kaarten zijn al lang uitverkocht’.  Jan Jansen

‘Nou en of, daar zie ik naar uit! Ik houd me niet bezig met het feit dat ik over 10-15 jaar weer een nieuwe hartklep nodig heb. Ik heb geleerd om me bezig te houden met de leuke dingen. Mijn studie, de vakantie en andere leuke dingen zoals Pinkpop. Natuurlijk heb ik wel eens last van een dipje, maar dan zoek ik mijn vrienden en familie op. Zij helpen me enorm!’

‘Na de operatie ben ik 4weken thuis geweest om aan te sterken. Vervolgens 3 maanden gerevalideerd in een revalidatiecentrum. Ik was na 2 maanden op bed liggen in het ziekenhuis mijn stabiliteit helemaal kwijt. Ik moest feitelijk weer opnieuw leren lopen. In het begin dacht ik “Waar ben ik aan begonnen?” Het was ook zwaar, maar gelukkig zat ik in een groep met andere jongeren. Je bent niet de enige, je kunt je gevoelens en gedachten met anderen delen. Daar heb ik heel veel aan gehad. Nu, 7 maanden later, heb ik nog steeds fysiotherapie voor mijn kracht en conditie. Ook moet ik overdag mijn energie nog verdelen en rust nemen, maar het gaat gelukkig steeds beter!’

9

MOTORKLEP vs. HARTKLEP wat is het verschil? Interview met Henk Visscher, directeur Peugeot Citroën Visscher Culemborg, Gorinchem en Leerdam

‘Een auto is net als een vrouw. Je moet ze koesteren, respect tonen en vooral aardig zijn. Gewoon doen als het goed gaat en bijzondere aandacht als er iets mis is. Zo maak je een plezierige en harmonische eenheid’. Henk Visscher is een maatschappelijk betrokken ondernemer. Hij lacht, maakt grappen en weet waar hij over praat. Hij weet wat er in de maatschappij leeft maar weet ook alles van auto’s. Wat je er wel en wat je er niet mee moet doen. Iedereen die een nieuwe of gebruikte Peugeot of Citroën bij ons koopt, krijgt een bos bloemen. Henk zegt dan:

Een mooie metafoor die op auto’s maar ook op ons hart van toepassing is. Ik ben naar Henk gekomen om met hem over de motor van een auto te praten en met name over de kleppen. Maar vooral wat de verschillen zijn tussen een automotor en ons hart, het motortje wat nooit stil staat. Nou ja, aan het einde van ons leven staat het stil. ‘Dat is het grootste verschil: een automotor kun je stil zetten maar je hart niet. Dan is het einde oefening. De verschillen vind ik eigenlijk niet zo interessant’ zegt Henk, ‘ik vind de overeenkomsten veel boeiender’.

Vonken, benzine en olie ‘Schuin afsnijden, Met liefde toespreken, Ze praten niet terug, Toch kan het helpen, Het lijkt op bidden’

‘Als een automotor in orde is, heb je 3 dingen nodig om de motor te laten werken: benzine als energiebron, olie voor de smering en een vonk om de zuigers in beweging te zetten’. De benzine moeten we zien als de zuurstof die ons hart en andere

10

weefsels nodig hebben, de olie als het bloed en de vonk als de elektrische puls die boezem en hartkamer doet samentrekken. Ik vraag aan Henk wat er gebeurt als er iets niet goed is met de benzine, de olie of de vonken (de ontsteking)? ‘Als er te weinig benzine in de cilinder komt is er eenvoudigweg onvoldoende energie om de motor goed te laten werken. De motor gaat dan sputteren. Hetzelfde gebeurt als de ontsteking niet goed is afgesteld. Als er te weinig smering is dan kan de motor vastlopen. Bij slechte kwaliteit olie of niet tijdig verversen krijg je ook een kleverige laag die zich afzet op de inwendige delen van de motor.

Dit noemen we ‘sludge’. Sludge vorming treedt ook op als er veel korte stukjes gereden worden.

‘Bruggetje’ Vreemd genoeg hebben mensen vaak veel meer aandacht voor hun auto dan voor zichzelf. Er hoeft maar iets mis te zijn en ze bellen, vaak in paniek, de garage. Als ze zelf iets voelen dan denken ze vaak ‘gaat wel weer over’. Een pruttelende onregelmatig lopende motor is goed vergelijkbaar met een niet goed werkend hart. Te weinig slagkracht is vergelijkbaar met hartfalen. Een niet goed werkende bougie met een slecht werkende sinusknoop. De vergelijking van olie met bloed is het

11

meest doeltreffend. Bloed met te veel LDL (slecht cholesterol) resulteert in plaquevorming (atherosclerose) wat uiteindelijk tot een hartinfarct leidt. Bij sludge in de motor neemt de smerende werking af en kunnen de oliekanalen verstoppen. De gevolgen laten zich raden.

Motorklep en hartklep ‘Henk, waarom heeft een motor kleppen?’ ‘Dan ga ik je uitleggen hoe een motor werkt’ zegt Henk. ‘Het benzine-lucht mengsel komt via de inlaatklep in de cilinder. De inlaatklep sluit zich, de zuiger gaat omhoog en het mengsel wordt samengeperst. De bougie vonkt en het mengsel ontbrandt waardoor de zuiger naar beneden gedrukt wordt. Dan gaat de uitlaatklep open om de verbrandingsgassen af te voeren. De uitlaatklep sluit zich en het proces begint opnieuw. Als de kleppen niet goed sluiten dan verlies je slagkracht want een deel van de energie verdwijnt via de kapotte klep en de uitlaat.’

zijn maar door de kapotte klep komt er te weinig zuurstofrijk bloed in ons lichaam. Dus te weinig energie en je bent snel moe. Henk voegt er aan toe ‘Met een koude motor nooit op vol vermogen wegrijden. De motor is niet op temperatuur, de smering is onvoldoende en zo komt er speling op de klepgeleiders. Alles is nog onvoldoende op elkaar afgestemd en daardoor ontstaat er extra slijtage. Je gaat toch ook niet hardlopen meteen als je uit bed komt?’ Er zijn behoorlijk wat overeenkomsten tussen een automotor en ons hart. Henk Visscher weet daar alles van af. Hij zou een uitstekende cardioloog geweest zijn. ♥ Jan Jansen

Ons hart heeft ook kleppen. Bij een lekkende of niet goed sluitende hartklep stroomt het bloed terug. De hartkamer vult zich dus niet iedere keer met vers bloed. De pompfunctie van het hart kan goed

Henk Visscher

12

DIEETFEITEN EN FABELS Door Yvonne Artz en Minke Bello, diëtisten Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, NijmegenWZ

Tegenwoordig is er veel beweging in voedingsland; denk maar aan superfoods, koolhydraatbeperkt dieet, glutenvrij, etc. etc. Voor de consument is het moeilijk om door de bomen het bos te zien; wat is nu goed voor je en wat niet? Wij, Yvonne Artz en Minke Bello, diëtisten uit het CWZ in Nijmegen, geven maandelijks voorlichting aan hartrevalidatiepatiënten. We merken dat mensen best weten dat 2 stuks fruit en 2 ons groenten per dag goed voor ze is. Maar de vraag ‘Wat is wel goed en wat niet?’ is helemaal niet gemakkelijk te beantwoorden. Overal in bladen en in de supermarkt wordt geprobeerd daar een antwoord op te geven. Ook in tv- programma’s als Radar en Kassa. Maar … er blijven meer vragen over dan antwoorden. Dus: feit of fabel?

Havermout of havermoutvlokken zijn goed bij een te hoog cholesterol. -------- F E I T ------In havermout zitten oplosbare vezels, die in de darmen veel vocht opnemen. Deze vezels binden naast

vocht ook nog wat cholesterol, galzouten en vetzuren. Door dat binden van cholesterol daalt het cholesterolgehalte van het bloed, en dan met name het ongunstige LDLcholesterol. (In 2011 heeft de European Food Safety Authority [EFSA] deze claim goedgekeurd).

Elke ochtend appelazijn drinken ontkalkt en ontvet de bloedvaten. -------- F A B E L ------Een waterkoker of koffieapparaat kun je thuis heel goed ontkalken met schoonmaakazijn. In onze bloedvaten werkt dat anders. Naarmate men ouder wordt, krijgt bijna iedereen wel enige vorm van aderverkalking. Aderverkalking ontstaat door een afzetting van vetten en cholesterol tegen de binnenwand van het bloedvat. Het risico op aderverkalking wordt vergroot door een te hoog LDL cholesterol. Ook hypertensie (een te hoge bloeddruk), roken, veel vet eten en/of weinig bewegen, erfelijkheid en ziekten zoals diabetes mellitus kunnen aderverkalking bevorderen. In het begin geeft dit meestal geen

13

klachten omdat de vernauwing nog gering is en de bloedstroom door de (slag)ader nog niet veel belemmerd wordt. Wanneer echter de aderverkalking voortduurt en een behoorlijke vernauwing of zelfs gehele blokkade van het bloedvat ontstaat, kunnen er problemen optreden zoals een hartinfarct, etalagebenen of angina pectoris. Kortom: zure producten zoals appelazijn of citroenen of grapefruit zullen geen aderverkalking tegengaan en ook geen vet in het lichaam afbreken.

statines geheel afgeraden. Het is goed om te weten dat grapefruit(sap) interactie heeft met tientallen andere medicatie. Lees daarom altijd de bijsluiter van de medicatie, want daarop staat vermeld of grapefruit(sap) wel of niet gebruikt mag worden.

Zeezout, Keltisch zout en/of Himalaya-zout is beter dan keukenzout. -------- F A B E L -------

Natriumchloride is de chemische

Grapefruit(sap) en statines gaan niet samen. -------- F E I T ------Op de bijsluiter staat dat statines (bijvoorbeeld simvastatine) niet gecombineerd mogen worden met grapefruit(sap). Grapefruit vertraagt namelijk de afbraak van statines in het lichaam. Dit wordt een ‘interactie’ genoemd tussen grapefruit en statine. Hierdoor kan de statinespiegel in uw lichaam te hoog worden, wat het risico op bijwerkingen, zoals hoofdpijn, spierpijn of maag-darmklachten vergroot. Statines kunnen een lange werkingsduur hebben. Hierdoor maakt het niet uit of je grapefruit(sap) gescheiden van de statines inneemt. De “interactie” blijft aanwezig. Daarom wordt het gebruik van grapefruit(sap) bij gebruik van

benaming voor (keuken)zout. Natrium is een mineraal dat samen met het mineraal kalium in ons lichaam voor de vochtbalans zorgt. Met name het “natrium” in zout kan de bloeddruk verhogen. In heel veel soorten zout zoals zeezout, Himalaya-zout blijft natrium het hoofdbestanddeel, een heel klein, verwaarloosbaar percentage is afkomstig van mineralen zoals kalium, jodium, ammonium, etc. Hoewel de fabrikant en sommige gezondheidssites beweren dat deze zouten veel gezonder zijn, is de bijdrage aan andere mineralen dan natrium zó klein, dat het geen effect heeft. Aanbevolen wordt maximaal 56 gram zout (= 2000-2400 mg natrium) per dag te gebruiken. Zeker bij hoge bloeddruk en gebruik van plasmedicatie zal dit een positief effect hebben.

14

Het is ongezond om elke dag een gekookt eitje te eten. -------- F A B E L ------Het is nu bekend dat het cholesterol dat in ei(-dooier) voorkomt, veel minder effect heeft op het cholesterolgehalte in het bloed dan vroeger gedacht werd. Het kan geen kwaad om elke dag een eitje te nemen, zeker niet als het een vervanging is van je vlees bij de warme maaltijd. Als je het bakt, is het wel belangrijk om naar de vetsoort te kijken. Gebruik met name onverzadigd vet, zoals (olijf-)olie of vloeibare bak- en braadproducten.

Lijnzaadolie is beter dan zonnebloemolie voor hart en bloedvaten. -------- F E I T ------In lijnzaadolie zit, net als in walnoten, alfa-linoleenzuur. Dat is een omega3-vetzuur dat een beschermend effect heeft tegen hart- en vaatziekten. Het is minder geschikt om in te bakken en braden, maar kan goed koud gebruikt worden. In zonnebloemolie zit met name omega-

6 vetzuren, dat we ook nodig hebben, maar waar we makkelijk teveel van binnen krijgen.

'Light' is goed voor de lijn -------- F A B E L ------Een lightproduct mag zo heten als het ten minste 30% minder koolhydraten of eiwitten of vetten of een combinatie hiervan bevat. Dit kan soms niet voldoende zijn om een goed product te zijn om af te vallen. Soms kan je gewoon beter kiezen voor een ander soort product. Dit is het geval bij light chips: kies dan bijvoorbeeld liever voor olijven.

In één kop bouillon zit meer Natrium (zout) dan in een portie kibbeling -------- F A B E L ------In een kop (250 ml) bouillon zit 1 gram natrium en in een portie kibbeling (145 gram) 0,65gram natrium. Een kop soep geeft dus een enorme piek in belasting. Kijk voor meer informatie over zout in de Zoutwijzer van de hartstichting.

Minke Bello

Yvonne Artz

15

Wat is een goede dokter?

dit is een oude Chinese wijsheid

De superieure dokter voorkomt ziekten

De middelmatige dokter probeert ziekten te genezen

De mindere dokter behandelt de symptomen

16

17

KOOKGENOTEN smaak maken zalmspread te maken, haksel ik de zalm in een hakmolentje van de staafmixer, doe het op een passend schaaltje in het rookoventje en laat het een half uurtje met appelmot roken. Daarna met de staafmixer pureren en eventueel wat zelfgemaakte mayo erdoor. Die mayo maak je door een eidooier te mengen met een eetlepel azijn – misschien eens een smaakazijn proberenen evt. een flinke Roken dessertlepel mosterd. Natuurlijk, ik Al kloppend goed bedoel niet die mengen en dan teerstangetjes, een paar druppels maar rook als olie erbij en nog wat smaak. Ik heb druppels tot de al een tijdje eerste binding en dan geleden het langzaam maar zeker rookoventje de rest van de olie (ong. ontdekt en begin 300 cc) er bij gieten, al langzamerhand bedrevener te kloppend, net zolang tot het worden in de samenstelling van de een mooi vla-achtig geheel is rookmot (gemalen hout) met de geworden. Een variant is om er ‘rooksmaken’: eiken, beuken, appel yoghurt of yoghurtmayo doorheen te etc. Teveel is niet goed, te weinig ook mengen. Wordt het wat minder vet, niet maar je gebruikt er toch weinig van En je kan er veel in roken: alle visjes dus wie maalt er om dat eigeeltje of dus ook zalm, kip, champignons, oliedruppeltje méér? Gerookte noem maar op. Ik experimenteer nu zalmpuree en wat mayo en met groenten. Om een lekkere misschien wat knoflook: smullen! En dan ben je de dagelijkse maaltijd aan het aanpassen. Van rookworsten en roomboter naar zalm en olijfolie. Allemaal heel goed te doen, gezond en lekker. Je let op je zout, vet suiker, alcohol en wat al meer. Maar nu jouw individuele smaak nog! Ik experimenteer met smaken-vanbuitenaf.

18

Grillen En we gaan natuurlijk ook grillen! Het seizoen is er naar en het is een mooie manier om vetarm en vooral smaakvol voedsel te bereiden. Grillen heeft wel een gevaarlijk kantje, nl. dat je te ver gaat en er een zwarte korst aan je vlees of vis komt. Niet doen, want er kunnen PAK’s in zitten, een soort teerverbindingen die je nooit binnen wilt krijgen. Maar dat daargelaten is grillen natuurlijk genieten van smaak. En nu denken we misschien dat alle smaak ongeveer hetzelfde is, maar dat zit wat subtieler in elkaar sinds de mens voedsel is gaan verhitten! Bij sommige bereidingswijzen ontstaat de Maillard-reactie. Dat ‘bruinen’ is een chemische reactie tussen reducerende suikers en aminozuren. Er ontstaan dan bijna onvoorspelbare smaken, alleen jammer is dat er mutagene stoffen kunnen ontstaan. Die stoffen hebben schadelijke invloed op je cellen. Gelukkig wordt de wedstrijd tussen goed en smaakvol en smaakvol en slecht bijna altijd gewonnen door de goeien. Het betekent wel dat je nooit te ver moet gaan, maar dat wist u al.

meestal net zo knapperig, maar ook sappig van binnen van. Pan wel goed verhitten, zodat de buitenkant snel dichtschroeit, dan blijft alle natuurlijke smaak van het eten mooi opgesloten. Ik kruid in het algemeen de grillproducten wel, want dat is mijn persoonlijke touch. Maar alleen met zelf gemaakt kruidenmengsels Nooit het zout er van tevoren door mengen, want dan raak je de weg kwijt en zal je snel teveel binnenkrijgen. ♥ Rob Steenhuis

Grillpan Bij grillen denken de meesten aan de buitengrill. Maar probeer eens een grillpan, zomer en winter te gebruiken. En je voedsel wordt er

19

C A S P E R

VERANTWOORDELIJK?! Fijn, dat ik een keer mijn mening mag geven over een onderwerp dat ons allemaal aangaat. Wat is het geval? Ik maak me zorgen over de onverschilligheid van onze overheid t.a.v. van onze gezondheid. Het is inmiddels allemaal economie geworden, poen dus. Ik denk daarbij aan de ‘gezondheidsminister’ en de ‘voedselveiligheids-staatssecretaris’ die er naar mijn idee geen benul van hebben hoeveel verantwoordelijkheid ze hebben naar ons, de consument-patiënt-burger. Het is tegenwoordig normaal om alles aan de markt over te laten. Jazeker uw en mijn gezondheid kun je tegenwoordig uitrekenen. En dat doen de dames dan ook. Ach, maakt u zich niet zo druk, de farmaceutische industrie, de voedselindustrie en de geneesindustrie weten toch zélf wel wat goed voor u, pardon haar klanten, die het verschil maken tussen veel of weinig winst, is. Toch? Dacht het niet! Daar zie ik ook een rol voor de patiëntenvereniging. Ga aan de minister duidelijk maken dat u opkomt voor maar één ding: het welzijn, het geruste hart van uw (hart)patiënten! Eis domweg dat er alleen nog door de overheid gecontroleerde kwaliteit wordt geleverd. Door en voor elke gezondheidsmarkt. En dat er sancties op staan ook voor diezelfde overheid als het mis is. Of het nu gaat om paardenvlees, pgb-betalingen, injectespuitlijmresten of verantwoording afleggen over je daden. Politici hebben de neiging om wel een bord ‘130 km’ neer te zetten, maar hardwerkende thuiszorgers in de kou te laten staan. Ik zie daar een goedkope manier van zieltjes winnen in. Geen empathie of compassie. Er is wel eens gezegd, dat democratie een van de moeilijkste bestuursvormen is. Je moet je elke dag weer bewust zijn van de verantwoordelijkheid die je als genieter van de democratie hebt naar jezelf en de ander. We leven immers met elkaar, niet in je uppie. Dus denk ik maar zo, dat we vooral voor elkaar moeten zorgen, zeker als je vindt, dat je de eindverantwoordelijkheid als minister of staatssecretaris kan dragen. Laten we de handschoen oppakken en durven zeggen wat we er van vinden. Zoals Erna Wind van de patiëntenfederatie NPCF, of zoals Alex Brenninkmeijer tegen de overheid zei wat hij er van vond. Zonder aarzelen. Dat wens ik De Hart & Vaatgroep ook toe. ♥ Casper van Binst

20

Landelijke Hartkleppenbijeenkomst Datum : 13 juni 2015 Tijd : 13:00 tot 17:00 Locatie : Academisch Medisch Centrum (AMC), Meibergdreef 9, 1105 AZ, Amsterdam Benieuwd naar de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van hartkleppen? Wanneer is welke behandeling een goede keuze? Hoor alles over hartkleppen en ontmoet anderen met een klepaandoening. Op zaterdag 13 juni 2015 organiseert de diagnosegroep HartfalenCardiomyopathie-Hartkleppen van De Hart&Vaatgroep in samenwerking met het Academisch Medisch Centrum (AMC) een landelijke bijeenkomst in het teken van hartkleppen. In plenaire lezingen komt u alles te weten over de nieuwe behandeltechnieken van hartklepvervanging, -reparatie en keuzes daarbij. Programma Dr. J. Baan, interventiecardioloog, AMC vertelt over nieuwe behandeltechnieken en de minder invasieve hartklepvervanging via de lies. Dr. A. Driessen, cardiothoracaal chirurg en M. van Mourik, arts-onderzoeker van het AMC spreken over de operatieve ingrepen en revolutionaire onderzoek op het gebied van hartkleppen. Drs. N. Korteland, onderzoekster, Erasmus MC legt uit hoe u de hartklepkeuze tool (van de Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie) gebruikt en hoe andere patiënten dit ervaren. De trombosedienst informeert u over medicijngebruik bij een mechanische hartklep. Kortom: wilt u alles te weten komen over hartkleppen én de nieuwste ontwikkelingen op dit gebied, geef u dan nu op! Meer informatie een aanmelden Deze bijeenkomst is voor hartpatiënten met een hartklepaandoening, hun naasten en iedereen die geïnteresseerd is in dit onderwerp. Voor leden van De Hart&Vaatgroep is de bijeenkomst gratis. Niet-leden betalen 7.50,- euro. Aanmelden Aanmelden via het online aanmeldformulier. Voor vragen kunt u contact opnemen met het secretariaat van De Hart&Vaatgroep via telefoonnummer 088 – 1111 600 of e-mail [email protected]

21

FRIS EN FRUITIGE COUSCOUS picto bijzonder en heerlijk voorjaarsrecept een Heleen Landsheer, diëtist

en snijdt de knoflook fijn gebruik evt. een knoflookpers). 4. Bereid de couscous volgens de verpakking. Voeg het kippenbouillonblokje toe aan het water voor de couscous. 5. Verhit 1 el olijfolie in een hapjespan of wokpan en fruit de ui met knoflook. Voeg hierna de kipfilet toe en bak deze ca. 5 minuten op

Ingrediënten voor een hoofdgerecht voor 4 personen: - 250 gram couscous - 2 el olijfolie -1 kippenbouillonblokje (met minder zout) - 300 gram kipfilet - 1 courgette - 2 paprika's - 2 rode uien - 1 blikje abrikozen (op sap of siroop) - 2 teentjes knoflook - 1 theelepel kaneelpoeder - 1 theelepel kerriepoeder - 1 el peterselie gedroogd, of vers naar wens - 100 gram pijnboompitten - tzatziki (naar wens)

middelhoog vuur.

Bereidingswijze: 1. Was de paprika's en courgette. Verwijder de uiteinde van de courgette en snijdt in blokjes. Halveer de paprika in de lengte, verwijder de zaadlijsten en snijdt in blokjes. 2. Snijd de kipfilet in blokjes. 3. Pel en snipper de ui en pel

6. Voeg vervolgens de courgette toe en bak 5 minuten mee op hoog vuur, regelmatig roeren. Voeg daarna de kaneelpoeder, kerriepoeder, peterselie en abrikozen toe en bak nog eventjes mee. Voeg ook een

22

scheutje van het sap van de abrikozen toe. 7. Rooster de pijnboompitten kort tot ze bruin gekleurd zijn, in een droge koekenpan op middelhoog vuur, regelmatig roeren. 8. Roer in een grote kom de couscous, paprika, kip-uicourgettemengsel door 9. elkaar. Bestrooi met pijnboompitten en serveer naar wens met tzatziki. Let op houdt max 1 el per persoon aan indien u niet te veel zout wilt gebruiken. Tip: maak een vegetarische versie door de kipfilet te vervangen door noten, bijvoorbeeld walnoten. Rooster deze kort in een droge koekenpan. De couscoussalade is koud ook lekker, dus een dag laten afkoelen in de koelkast.

23

Voedingswaarde (inclusief 1 el tzatziki): Energie (kcal): 500 Eiwit (g): 34 Koolhydraten (g): 34 Vet (g): 24 Waarvan verzadigd (g): 3.4 Voedingsvezel (g): 4 Natrium (mg): 650 ♥ Heleen Landsheer

GEVOLGEN GROTER DAN GEDACHT over het herseninfarct Interview met dr. Frank-Erik de Leeuw, neuroloog, Radboudumc, Nijmegen

Het eerste wat Frank-Erik de Leeuw tegen me zegt is ‘Een herseninfarct heeft vaak grotere gevolgen voor de patiënt dan een hartinfarct‘. Als je even goed nadenkt over de gevolgen van een herseninfarct dan besef je dat, na een herseninfarct of een hersenbloeding, een klein deel van de hersenen niet meer functioneert. Een verlamming kan het gevolg zijn. Maar ook effecten op de cognitie d.w.z. het verwerven en verwerken van informatie gaat niet meer als voorheen. Meestal gebruikt men de term beroerte. Maar dit is een verzamelnaam voor zowel herseninfarcten als hersenbloedingen. In 2012 zijn er in Nederland 39.048 mensen overleden aan een hart- of vaataandoening; bij 8.254 mensen was de oorzaak ‘beroerte’. Tot een leeftijd van 55 jaar is het aantal sterfgevallen ten gevolge van een beroerte laag: een kleine 5%. Dit

betekent dat de meeste beroertes voorkomen in de populatie van 55 jaar of ouder. Niet iedere beroerte is dodelijk. In 2012 werden er in Nederland 44.397 mensen opgenomen voor een beroerte. Met een beetje rekenen kom je tot de conclusie dat een kleine 20% van de beroertes fataal is. De grootste bijdrage aan de sterfte aan een beroerte (bijna 75%) is afkomstig van de sterfte aan een herseninfarct. In dit artikel ligt de focus op herseninfarcten.

Hoe ontstaat een herseninfarct? ‘Het hart pompt het zuurstofrijke bloed het lichaam in. Dus ook naar de hersenen. Indien de gladde binnenwand van de slagaders op bepaalde plekken is beschadigd (bijvoorbeeld door hoge bloeddruk) dan hechten zich witte bloedcellen, vetachtige stoffen (waaronder cholesteroldeeltjes) en ontstekingscellen aan de vaatwand. Dit noemen we een plaque. Bij toename van een plaque raakt de slagader vernauwd. Dit heet

24

slagaderverkalking ofwel atherosclerose. Slagaderverkalking is een belangrijke oorzaak van een herseninfarct.Er kan een scheurtje ontstaan in de plaque, waardoor de inhoud van de plaque in contact komt met het bloed. Hierdoor stolt het bloed en er ontstaat een bloedstolstel op de plaque. Als zo’n bloedstolsel losraakt, wordt het met de bloedstroom meegevoerd en kan het verderop in een bloedvat blijven steken. Zo sluit het de bloedtoevoer in de slagader helemaal af. Het weefsel achter de afsluiting krijgt geen zuurstof meer en sterft af. Omdat we op relatief jonge leeftijd weinig last hebben van aderverkalking komen herseninfarcten in deze leeftijdscategorie dan ook weinig voor. Een andere oorzaak is veelal boezemfibrilleren. Bij boezemfibrilleren kan vanuit het hart een bloedstolsel meegevoerd worden naar de hersenen waar het een bloedvat kan verstoppen. Om dit te voorkomen schrijft de cardioloog een antistollingsmiddel voor’.

Hoe schade beperken? Frank-Erik is heel duidelijk: ‘Zo snel mogelijk naar het ziekenhuis. Hoe sneller de behandeling start, hoe kleiner de gevolgen. De behandeling moet binnen 6 uur starten.

In het ziekenhuis laat de neuroloog onmiddellijk een CT- of MRI-scan van de hersenen maken. Hierdoor komt vast te staan of het een herseninfarct of een hersenbloeding is. Dat is belangrijk, omdat de behandeling bij een infarct anders is dan bij een bloeding’.

Revolutionaire behandelingen ‘De meest revolutionaire behandeling

is verwijdering van het stolsel. Als uit de scan blijkt dat het stolsel in een bloedvat zit met een diameter ≥ 2 mm dan kan het stolsel met een stent-

retriever geplaatst op de kop van een katheter via de lies verwijderd worden. Dit moet binnen 6 uur na de uitvalsverschijnselen gebeuren in een gespecialiseerd ziekenhuis. Zit het stolsel op een moeilijk te bereiken plaats dan wordt trombolyse toegepast. Dit is het oplossen van het stolsel met een enzym (tissue plasminogen activator, afgekort tPA). Onlangs is de MR CLEAN studie

25

afgerond en daaruit bleek Ontstekingsremmers: overduidelijk dat patiënten die een andere revolutionaire behandeld werden met trombolyse er behandeling? veel beter aan toe zijn. Ook hier geldt Frank-Erik de Leeuw heeft in januari dat de behandeling binnen 6 uur na 2015 van de Hartstichting een dr. de eerste verschijnselen gestart moet Dekker beurs gekregen om worden’. onderzoek te doen naar de oorzaak van herseninfarcten bij personen Herseninfarct: jonger dan 50 jaar. Grote gevolgen Frank Erik legt uit: ‘Vaak is bij deze ‘Bij een hartinfarct is er een stukje personen niet vast te stellen waarom spierweefsel aangetast. Meestal kan ze een herseninfarct krijgen. Er zijn de patiënt na revalidatie, weer aan aanwijzingen dat een kortdurende het werk. Bij een herseninfarct, maar ontsteking van de vaten de oorzaak ook bij een hersenbloeding, zijn de is. We gaan nu eerst onderzoeken of gevolgen meestal groter. dat het geval is bij patiënten met een herseninfarct in de leeftijdscategorie In eerste instantie gaat de aandacht 18-50 jaar. In het vervolgonderzoek uit naar de zichtbare verschijnselen gaan we dan patiënten behandelen zoals een verlamming. Vaak, maar met een ontstekingsremmer zeker niet altijd, nemen andere delen onmiddellijk nadat ze het ziekenhuis van de hersenen die functie weer binnenkomen. Afhankelijk van de over. De verlamming verdwijnt of resultaten kunnen in de toekomst ook wordt minder. Echter na enige weken oudere patiënten deze behandeling blijkt vaak dat patiënten zich niet krijgen. Wanneer we de eerste meer kunnen concentreren, geen resultaten verwachten? Over verantwoordelijkheid meer kunnen ongeveer 3-4 jaar’. Jan Jansen dragen en somber zijn. Hun karakter is anders geworden. Dit heeft ernstige gevolgen voor hun omgeving. Ik zie vaak mensen die er lichamelijk goed uitzien maar wel een ander karakter gekregen hebben. Ook als arts heb je het daar moeilijk mee’. Frank-Erik de Leeuw

26

Vindt ons op Facebook:

www.facebook.com/hartenvaatgroepgelderland

27

ANGST NA EEN HARTINFARCT picto de rol

van de psycholoog

Interview met Marian Rikkert,GZ-Psycholoog, Ziekenhuis Rivierenland, Tiel

Een hartinfarct kan je zomaar overkomen. Vandaag kan je de hele wereld aan en morgen lig je aan de monitor in het ziekenhuis. Meestal overleef je een hartinfarct. Na de eerste schrik komen dan vragen als ‘wat kan ik nog?’ en ‘wat wordt de thuis situatie?’ Maar ook de angst dat een tweede hartinfarct kan optreden. Is ieder pijntje op de borst de voorbode van een tweede hartinfarct? Meestal niet. Maar je voelt wél wat…. Hoe kan je leren om te gaan met deze onzekerheid? De meeste mensen lukt het zelf om hier na verloop van tijd een goede houding in te vinden. Voor sommige mensen is dat moeilijker. Dan kan een psychologische behandeling helpen. Marian Rikkert is Gezondheidszorgpsycholoog en werkt op de afdeling Medische Psychologie van het Ziekenhuis Rivierenland in Tiel.

Een medisch psycholoog behandelt patiënten met psychische klachten die samenhangen met gezondheidsproblemen. Ziekte, medisch onderzoek en behandeling, maar ook het herstel na ziekte kunnen een zware belasting betekenen voor de patiënt en omgeving. Het kan moeilijk zijn om met het ziek zijn, de lichamelijke beperkingen en ook praktische en emotionele gevolgen om te gaan. Ter ondersteuning kan het zinvol zijn een een psychosociaal medewerker van het ziekenhuis in te schakelen. Dit kan een Medisch Maatschappelijk werker of een Medisch Psycholoog zijn.

Post infarct Wat staat een patiënt te wachten na een hartinfarct? Marian: ‘In Nederland is het hersteltraject na een infarct goed geregeld. In de meeste ziekenhuizen in Nederland kan gerevalideerd worden na een hartinfarct. Zo’n revalidatietraject bestaat o.a. uit een aantal weken lichamelijke training onder leiding van een fysiotherapeut.

28

Dit gebeurt in een groep met hartpatiënten. We zien vaak dat op de trainingsfiets leuke gesprekken worden gevoerd en nieuwe contacten worden gemaakt. Door sport en spel activiteiten wordt de conditie weer opgebouwd. Zo kan je leren wat je lichaam weer aankan na het hartinfarct. Je leert je grenzen kennen en verleggen. Je krijgt weer

de medisch maatschappelijk werker ingeschakeld voor een paar ondersteunende gesprekken. Bij klachten die ernstiger zijn, wordt iemand doorverwezen naar de psycholoog. Bijvoorbeeld als iemand zó angstig is, dat het leven erg beïnvloed wordt’.

vertrouwen in je lichaam. De revalidatie start met een gesprek bij de hartrevalidatie-coördinator. Zij is een gespecialiseerd verpleegkundige op het gebied van hartrevalidatie. In het gesprek wordt een revalidatieprogramma afgesproken dat past bij de patiënt. Het is als het ware ‘zorgop-maat’. Soms wordt een diëtiste ingeschakeld om te kijken naar het voedingspatroon. Ook kijkt de hartrevalidatie-coördinator of iemand psychische klachten heeft. Als dat het geval is, wordt bij lichte klachten

Ieder pijntje een infarct?

‘Hier in het Ziekenhuis Rivierenland nodigen we iedereen die deelneemt aan de hartrevalidatie uit voor de “informatie module”. Ook de partner of een belangrijke ander kan meekomen. De informatiemodule wordt om de twee weken gegeven en duurt twee uur. Afwisselend komen de cardioloog, de diëtiste, de hartrevalidatie-coördinator en de psycholoog vertellen over de gevolgen van een hartinfarct en hoe je hier het best mee kunt leven’..

‘Na een hartinfarct moet je als het ware je lichaam opnieuw leren kennen. Af en toe een steekje in de hartstreek kán een signaal zijn dat het niet goed gaat, maar meestal is dit spierpijn of een onschuldig pijntje. Het is belangrijk om het verschil tussen positieve en negatieve signalen te leren kennen. Als je je aandacht richt op je grote teen, die je anders nooit voelt, dan krijg je ook een raar gevoel in die teen. Dat is heel normaal. Zoiets

29

kan ook gebeuren bij mensen die een hartinfarct hebben gehad. Als je de aandacht richt op je hart en er telkens aan denkt, voel je ook elk pijntje in de borst. Dit kan iemand erg angstig en overbezorgd maken. Als je angstig wordt, stijgt je stressniveau en kan je je wat benauwd gaan voelen. Dan ga je je aandacht nóg meer richten op je hart: voel ik nou wat of niet? Hiermee beland je in een vicieuze cirkel.

In een psychologische behandeling leren we mensen, die erg angstig zijn om uit deze cirkel te stappen. Stel je zelf eerst vragen als: Zit de pijn oppervlakkig? Heb ik wat bijzondere bewegingen gedaan? Heb ik mijzelf overbelast? Komt het daar door? Is de pijn hetzelfde als toen met mijn infarct? Met deze vragen kun je op een rustige manier beter onderscheiden wat er aan de hand is. Natuurlijk ga je naar de spoedeisende hulp op het moment dat je het echt niet vertrouwt’.

De PEP module ‘Sommige mensen zijn zogenaamde “binnenvetters”. Ze hebben de eigenschap dat ze moeilijk met anderen over hun zorgen praten, zoals over hun angst. Ze lossen het liever zelf op. Vaak lukt dit ook, maar soms ook niet. We weten dat het risico op somberheid of depressiviteit dan voor deze mensen groter is. Andere mensen willen leren om beter met stress om te gaan. Voor deze mensen is de PEP module bedoeld: de Psycho Educatieve Preventie module. Deze module kan ook tijdens het

hartrevalidatietraject gevolgd worden. In 4 bijeenkomsten leert men om bepaalde dingen handiger aan te pakken. Beter met stress om kunnen gaan. Leren dat delen van emoties de stress doet verminderen. Weer naar je lichaam gaan luisteren. En je lichaam weer leren vertrouwen. De patiënten kunnen zelf aangeven dat ze deze module willen volgen. Soms adviseert de hartrevalidatiecoördinator patiënten om dit te doen, omdat zij aan hun gedrag ziet

30

dat ze extra ondersteuning nodig hebben. Na afloop van deze module horen we vaak de opmerking “Hadden we dat maar eerder geweten!”.

Boos, Blij, Bang, Bedroefd Ik vraag aan Marian welke methode psychologen gebruiken om van de stress af te komen. Is yoga ook goed? ‘Yoga kan best helpen’ zegt Marian. ‘Er is alleen geen wetenschappelijk bewijs dat yoga helpt. In de psychologie gebruiken we vaak Cognitieve Gedragstherapie (CGt). Deze vorm van therapie is gebaseerd op het idee dat psychische klachten voortkomen uit een ineffectieve manier van denken. Door anders te denken en te doen ga je je ook anders voelen. Bewezen is dat deze aanpak vaak heel goed werkt. In een bepaalde situatie (Gebeurtenis) kun je met verschillende Gevoelens reageren: bijvoorbeeld Blij, Boos, Bang of Bedroefd. We noemen dat de 4 B’s. In eenzelfde situatie zal iedereen anders reageren: waar de een boos wordt, kan een ander bang of somber worden. Dit is dus heel persoonlijk en hangt af van wat je denkt in zo’n situatie (Gedachte). Hierdoor gaat iemand ook iets doen:

Gedrag. Als ezelsbruggetje noemen we dit de 4 G’s. Een voorbeeld: een patiënt heeft een hartinfarct gehad en heeft een tijd later weer pijn op de borst. De gedachte is dan ‘wéér een hartinfarct’. Het gevoel dat opgeroepen wordt is angst (Bang) en het gedrag is ‘meteen naar de spoedeisende hulp’. Met de CGt leren we om er een reële en rationele gedachte er tegenover te stellen zoals ‘wat zijn de werkelijke signalen?’. De conclusie is dan vaak ‘ik hoef me niet bezorgd te maken’. Dit geeft meteen ontspanning. Dit is op veel situaties toepasbaar. Ik zie dat dit patiënten, maar ook hun partners echt helpt. Vaak zeggen ze ‘Ik kan weer leven!’. Dat betekent dat ze lange tijd last van angst hebben gehad en niet van hun leven hebben kunnen genieten. Ik geniet op mijn beurt als ik zie dat het weer goed met ze gaat’. Jan Jansen

Marian Rikkert

31

COLOFON

CONTACT MET DE REGIO

Het kwartaalblad HARTSLAG is een uitgave van



Voorzitter: Joost Eijkhout

Hart&Vaatgroep regio Gelderland Postbus 6501 6503 GA Nijmegen 024-356 77 28 [email protected]



Vicevoorzitter: Jan van Heusden



Secretaris: Leonie Eppenga [email protected] 0317 357 109



Penningmeester: Math Jacobs



Patiëntenbegeleiding: Koos van Staveren 0318 620 766

Redactie: Will Peters, Jan Jansen, Rob Steenhuis Redactieadres: Hatertseweg 705 6535 ZR Nijmegen 024-323 69 84 [email protected]

 o

De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties en artikelen met bronvermelding. Overname van artikelen is slechts toegestaan na toestemming van de redactie.

o

Rekeningnummer: NL19ABNA0624743268 t.n.v. Hart&Vaatgroep Gelderland

32

Activiteitencommissie: Theo Bosmans [email protected] 024-3556143 Ger Winters en Riet Winters [email protected] 024-8443443

__________________________________________________ Dit is een uitgave van De Hart&Vaatgroep regio Gelderland. Deze regio is onderdeel van de Hart&Vaatgroep gevestigd in Den Haag. De Hart&Vaatgroep is de patiëntenorganisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Er wordt zowel landelijk als op regionaal nivo gewerkt aan informatievoorziening, lotgenotencontact, leefstijlbegeleiding en collectieve belangenbehartiging . De Hart&Vaatgroep is opgezet voor en door mensen die zelf een hart- of vaataandoening hebben of hun naasten. En heeft u een vraag, bel dan de Infolijn Hart en Vaten: 0900 3000 300 Lid worden van De Hart&Vaatgroep: Door uw steun kunnen wij ons inzetten voor hart- en vaatpatiënten. Kijk voor meer informatie over De Hart&Vaatgroep, het lidmaatschap (€ 20,-) of het donateurschap op onze website www.hartenvaatgroep.nl of bel met het secretariaat in Den Haag 088-11 11 600. ________________________________________________ Retouradres: De Hart&Vaatgroep regio Gelderland Postbus 6501 6503 GA Nijmegen