hart Dossier extra 20 pagina s Zo werkt het hart 8 oorzaken van hartproblemen Alles over hoge bloeddruk, dotteren, hartinfarct,

e20XTRA pagin a’s

Dossier

hart ✽

Zo werkt het hart 8 oorzaken van hartproblemen Alles over hoge bloeddruk, dotteren, hartinfarct,

✽

aangeboren afwijkingen, reanimeren, stents, pacemaker, etc. Interviews Wat we zelf kunnen doen Hoe gezond is mijn hart? Doe de test

✽

✽

✽

hart?

Hoe werkt ons

Een mensenhart maakt ruim honderdduizend slagen per dag. En dat een leven lang. Daar staan we eigenlijk pas bij stil als het hart hapert. Maak kennis met deze bijzondere, harde werker. Boezems en kamers

Het hart bestaat uit een linker- en een rechterhelft, elk onderverdeeld in een boezem en een kamer. Het hart bestaat dus uit vier holtes. De boezems vormen een soort reservoir: die vangen het bloed op uit de longen en het lichaam. De kamers doen het echte pompwerk en zijn ook gespierder.

Iemand is zo oud als zijn vaten. Niet de kalender, maar de conditie van de bloedvaten bepaalt hoe je je voelt Hoe stroomt het bloed?

Via de grote holle lichaamsader stroomt zuurstofarm bloed uit het lichaam terug in de rechterboezem van het hart. Vandaar gaat het naar de rechterkamer, vanwaar het naar de longen gepompt wordt. Daar wordt het bloed van zuurstof voorzien en wordt koolstofdioxide afgegeven. Vanuit de longen stroomt het zuurstofrijke bloed terug naar het hart, de linkerboezem in. Het bloed gaat vervolgens naar de linker­kamer, van waaruit het krachtig via de grote lichaamsslagader (de aorta) het lichaam in wordt gepompt; van tenen tot kruin.

22-116

Kleppen Tussen de boezems en kamers, en tussen de kamers en slagaders bevinden zich kleppen. Die voor­komen dat het bloed terugstroomt.

Vrouwen hebben negen keer meer kans te sterven aan hart- en vaatziekten dan aan borstkanker

Dossier

hart Bloeddruk Dit is de druk in de bloedvaten, normaal is die 120 over 80 millimeter kwikdruk. Het eerste getal duidt de bovendruk (systolische druk) aan. Dat is de druk die in de vaten ontstaat wanneer het hart slaat. Het tweede getal is de onderdruk (diastolische druk), de constante druk in de vaten. Een te hoge bloeddruk merk je niet direct, maar beschadigt de vaten wel.

Wereldwijd veroorzaakt een hoge bloeddruk naar schatting 7,1 miljoen sterfgevallen Hartslag

Een mens heeft tussen de vijf en zeven liter bloed in het lichaam dat met een frequentie van 60 tot 80 slagen per minuut wordt rondgepompt (zeven meter per seconde!). In één hartslag trekken achtereenvolgens de boezems en de kamers samen. Er wordt gezegd hoe sneller de hartslag,

Kransvaten

Het hart zit vol bloed. Maar de hartspier zelf moet natuurlijk ook van bloed worden voorzien om te kunnen werken. Daarom liggen om het hart heen, aan de buitenkant, grote en kleine vaten.

Ruim vijftigduizend mensen overlijden jaarlijks aan de gevolgen van een hart- of vaatziekte

hoe korter je leeft. Muizen hebben een hartslag van 125 per minuut, een olifantenhart slaat slechts 20 keer per minuut.

Prikkels Een hart klopt niet zomaar. Het moet eerst de juiste prikkel krijgen. Via een mooi systeem, dat veel weg heeft van de elektrische bedrading van een huis, wordt deze geleidelijk over de spiercellen van het hart verspreid. De prikkel begint in de zogeheten sinusknoop, een groepje cellen boven in de rechterboezem. De hartspier krijgt daarmee het signaal samen te trekken en wel in het juiste tempo en in de juiste volgorde: eerst de boezems dan de kamers.

Elke week krijgen driehonderd Nederlanders buiten het ziekenhuis een hartstilstand, vijf tot tien procent overleeft 22-117

TEKST: Denise Hoogland.

Zouden olifanten daarom zoveel langer leven?

Hart woordenboek

Ablatie ✽ Wegbranden van een kleine groep cellen van de hartspier

Dotteren ✽ Het inbrengen van een opblaasbaar ballonnetje via een katheter

om de prikkelgeleiding te herstellen bij een ritmestoornis.

(slangetje) om een vernauwing op te heffen.

Aneurysma ✽ Abnormale uitstulping in de wand van een bloedvat

Fibrilleren ✽ Ongewenst hartritme.

Angina pectoris ✽ Hartkramp. Pijn of een drukkend gevoel op de borst.

Hartinfarct of hartaanval ✽ Deel van de hartspier sterft af doordat de bloedtoevoer is afgesneden.

Atherosclerose of aderverkalking ✽ Afzettingen in de vaatwanden die tot vernauwingen leiden. Bypass ✽ Door een bloedvat te transplanteren wordt een omleiding gemaakt langs een vernauwing.

Defibrilleren ✽ Het geven van een elektrische schok aan het hart, waardoor een einde komt aan een ongewenst ritme (fibrilleren).

Hartfalen ✽ Het hart is niet meer in staat voldoende bloed rond te pompen. Hartstilstand of hartverlamming ✽ Het hart stopt plotseling met kloppen en de bloedsomloop komt stil te liggen.

Stent ✽ Uitklapbaar stukje gaas dat in het vernauwde deel van een slagader wordt gebracht om deze open te houden.

Sinusknoop ✽ Natuurlijke gangmaker van het hart. Plek waar elektrische prikkels ontstaan die een hartslag opwekken.

22-118

TEKST: Denise Hoogland.

Aorta ✽ Grote lichaamsslagader.

t

Dossier

hart

De acht grootste hartproblemen Bijna een miljoen Nederlanders lijdt aan een hart- of vaatziekte. En dat aantal blijft door onze manier van leven voorlopig nog wel stijgen. Wat kan er allemaal misgaan met het hart?

Het begint allemaal met aderverkalking

Hoe jong je op dat moment ook bent, vanaf je 25e begint het lichaam te verouderen. Zo ook de bloedvaten. Daar is niets aan te doen. Het verouderingsproces van de vaten noemen we aderverkalking. Door de constante wrijving van het bloed langs de vaat­ wanden treden voortdurend lichte beschadigingen op. Eenmaal beschadigd, komt het lichaam in actie met een legertje cellen van ons afweerapparaat. Bloedplaatjes en witte bloedcellen werpen zich op de beschadiging en het gevolg is een soort aanslag aan de binnenkant van de vaten, waaraan vervolgens andere stoffen uit het bloed kunnen blijven kleven, bijvoorbeeld cholesterol. Op de brij die zo ontstaat, kan zich ook kalk afzetten. Het gevolg zijn verdikkingen, ook wel ‘plaques’ genoemd, die de aders steeds nauwer maken.

Risicofactoren

Aderverkalking is een gevaarlijke sluipmoordenaar, waaraan uiteindelijk veel Nederlanders overlijden. Toch valt er genoeg te doen om dit gevaar op afstand te houden. Beperk zo veel mogelijk risicofactoren. Want roken, een te hoog cholesterolgehalte, een te hoge bloeddruk, diabetes of een slecht werkende schildklier, verergeren het proces van vaat­ beschadiging. Het is net als de reactie die optreedt als je moet niesen. Het neusslijmvlies raakt geprikkeld en een niesbui dient zich spontaan aan. Zoiets gebeurt ook in de bloed­ vaten door stoffen uit bijvoorbeeld sigaretten. Het vat raakt geprikkeld en beschadigd. Hoe meer beschadigingen, hoe meer plaques, hoe meer vernauwingen. Bij zuurstofgebrek in de benen, spreken we van etalagebenen. Uiteindelijk kan een vat geheel afgesloten raken. Hierdoor ontstaat zuurstofgebrek in het weefsel achter het bloedvat en als dit aanhoudt, kan een stukje weefsel afsterven. Dat noemen we dan een infarct. Gebeurt dit in de hersenen, dan spreken we over een herseninfarct en wanneer kransvaatjes afgesloten raken, praten we over een hartinfarct.

Angina pectoris

Pijn op de borst is een van de eerste waarschuwingssignalen van een vernauwing in een kransvat. Dit noemen we ook wel angina pectoris. Een zwaar beklemmend gevoel midden op de borst, te voelen met vlakke hand of vuist op het borstbeen, treedt op bij inspanning. Bijvoorbeeld bij het trekken van een sprintje om de trein te halen. In rust verdwijnen de klachten dan. Als er nog voldoende bloed langs de vernauwing kan, zal het hart in eerste instantie alleen harder moeten pompen. De natuurlijke reactie van het lichaam is als een riviertje waarin een berg stenen ligt: het bloed kiest een nieuwe route, er vormt zich een nieuw vaatje. Maar daar gaat veel tijd overheen. Zet het proces van vernauwing door, dan keert de pijn vaker terug. Uiteindelijk kan een infarct optreden.

1

22-119

Choco-zoenen Een intense zoen laat het hart sneller kloppen. Maar van een chocolaatje kan de hartslag omhoog gaan van 60 naar 140 slagen per minuut.

2½

Bron: University of Sussex

keer de aarde rond. Als je alle bloedvaten in het lichaam aan elkaar legt, meten deze samen bijna honderdduizend kilometer, ofwel tweëenhalf keer de aarde rond.

{ { In de spreektaal is het hart van oudsher het orgaan waar de liefde zetelt. We verpanden ons hart, hebben het hart op de goede plaats of houden met hart en ziel van iemand. In werkelijkheid speelt ons brein een grotere rol. 22-120

Aanpak: aspirine

Angina pectoris wordt in eerste instantie met medicijnen behandeld. Te beginnen met aspirine, dat een bloedverdunnend effect heeft. Daarna kunnen vaatverwijdende middelen worden voorgeschreven en medicijnen die het hart minder snel laten kloppen (zogenoemde bètablokkers). Als niets helpt, kan een stent worden geplaatst (zie onder 2) of een bypassoperatie worden gedaan.

2

Hartinfarct

Hoewel een infarct vaak als een donderslag bij heldere hemel komt, gaat er meestal een sluipend proces van aderverkalking aan vooraf. Maar ook omstandigheden spelen een rol. Stress en lichamelijke inspanning kunnen het proces een duwtje in de verkeerde richting geven. Hartinfarcten doen zich bovendien meestal in de ochtend voor. En naar het schijnt, treden de maandag na het ingaan van de zomertijd meer hartaanvallen op. Een hartinfarct voelt in de meeste gevallen als een beklemmende, drukkende en benauwende pijn op de borst, die kan uitstralen naar kaak, armen of rug. De pijn is hevig, maar vrij constant en houdt ook aan in rust. Misselijkheid en zweten zijn bekende verschijnselen. Heeft iemand last van scherpe steken, dan is de kans klein dat het om een hartinfarct gaat.

Aanpak: dotteren en stents

Bij een hartinfarct telt iedere minuut. Hoe sneller de afgesloten kransslagader kan worden geopend, hoe beter. Dit gebeurt met een zogenoemde dotteroperatie. Het liefst binnen zes uur. Daarna is het meeste weefsel achter de vernauwing namelijk al afgestorven. Dotteren is het oprekken van een vernauwing in een kransvat door er een ballonnetje in te brengen en dat met grote druk op te blazen. Tegenwoordig wordt bijna altijd meteen een stent geplaatst. Dat is een stalen veertje dat in opgevouwen toestand wordt ingebracht, maar zich bij het opblazen van de ballon ontplooit, waardoor het opnieuw dichtklappen van het vat wordt tegengewerkt. Dotteren en het plaatsen van een stent gebeurt met een zogeheten minimaal invasieve ingreep. Ofwel er wordt nauwe-

lijks gesneden. Het ballonetje en de stent worden via een sneetje in de lies in de liesader ingebracht met een katheter.

Aanpak: bypassoperatie

Als de vernauwing(en) niet (meer) met een stent is te verhelpen, is een bypassoperatie een optie. Dit kan niet met een klein sneetje in de lies worden opgelost, er moet een openhartoperatie plaatsvinden. Bij een bypass wordt letterlijk een omleiding gemaakt. Vanaf de aorta (lichaamsslagader) wordt een nieuw vat geplaatst voorbij de vernauwing. Dit vat wordt uit de benen (ader) of uit de borstkas (slagader) gehaald.

En erna: een ander mens

Een hartinfarct is een heftige ervaring waarbij de kwetsbaarheid van het eigen lichaam pijnlijk duidelijk wordt. Angst en onzekerheid over de toekomst kunnen een sterke invloed hebben op iemands persoonlijkheid. Veel mensen zijn na een hartinfarct bang voor herhaling en durven zich daarom niet meer in te spannen.

De kans op een serieus hartprobleem neemt met 25 procent toe voor personeel van slecht­ functionerende managers.

Dossier

hart Kirsten werd geboren met een hartritmestoornis

TEKST: Deborah Ligtenberg. MET DANK AAN: De Hart & Vaatgroep, www.hartenvaatgroep.nl. FOTOGRAFIE: Anouk de Kleermaeker. STYLING: Leontien van den Bergh. HAAR EN MAKE-UP: Carmen Zomers en Djolien de Kreij. M.M.V. Betty Barclay, Esprit, Versteegh.

''Nu ik een kind heb, ben ik nog banger voor mijn hart'' Op haar 25e bleek het hart van Kirsten Traas (32) het dubbele aantal hartslagen per minuut te maken. Oorzaak: een aangeboren hartafwijking. “Tijdens een toe­ vallige sportkeuring bleek dat mijn hartslag in rust op 160 zat, terwijl deze ongeveer 80 hoort te zijn. Ik geloofde niet dat ik hart­ patiënt kon zijn: ik was hartstikke jong, leefde gezond en sportte intensief. Ik viel wel eens flauw, zonder duidelijke oorzaak en bij het sporten was ik snel benauwd en duizelig. Maar toen ik een paar weken later de spreek­ kamer van de cardioloog verliet, was alles anders. Ik bleek een aangeboren hartafwij­ king te hebben. Bij de aanleg van mijn hart is er iets niet goed gegaan. Een extra geleiding geeft te veel prikkels af, waardoor mijn hart te snel klopt. Volgens de cardioloog liep mijn hart 24 uur per dag een marathon. Emotio­ neel was het een zware klap, ik was heel bang dat er iets verkeerd zou gaan. Mijn hele leven stond op zijn kop. Je hart is zo belangrijk, daar mag gewoon niks mis mee zijn. Gelukkig was er iets aan te doen. Door de cellen die de extra prikkels afgeven te verbranden of te be­ vriezen, gaat het hart weer rustiger slaan. Deze ingreep mislukte twee keer. De derde poging slaagde wel en mijn hartslag zakte naar honderd. Nog steeds hoog, maar wel een enorme verbetering. Het is een tijd goed gegaan. Een jaar geleden ben ik zelfs bevallen van een zoon. Nu ik een kind heb, ben ik misschien nog wel banger voor mijn hart. Ik voel een heel sterke verantwoordelijkheid voor mijn zoon­ tje. Er mag niks misgaan. De laatste tijd voel ik me niet goed en dat maakt me heel ver­ drietig, bang en onzeker. Ik ben snel kortade­ mig, duizelig, heb last van ritmestoornissen en van druk op mijn borst. Binnenkort ga ik naar de cardioloog. Ik hoop echt dat hij met een oplossing komt. Het lijkt me heel fijn als mijn hartaandoening eindelijk eens wat meer naar de achtergrond verdwijnt.”

22-121

Sinds medio jaren tachtig is de kans aan een hart- of vaatziekte te overlijden zeer sterk gedaald. Het aantal chronisch hartpatiënten is daardoor immens gestegen

2, 5

miljard keer

Het hart pompt 100.000 keer per dag, 35 miljoen keer per jaar en 2,5 miljard keer in een gemiddeld leven.

95%

Een gebroken hart bestaat echt! Bij iemand die gekwetst wordt, zoals door een geliefde, komen veel stresshormonen vrij die krampen kunnen veroorzaken in de kransslagaders. Herstel duurt twee weken, 95% van de patiënten is vrouw. 22-122

3

Hartstilstand

Door een plotselinge verandering in de prikkelgeleiding kan het hart op hol slaan. Dat gebeurt bijvoorbeeld na een hart­ infarct. De hartspier wordt dan zó snel geprikkeld, dat deze alleen nog maar trilt (ook wel fibrilleren genoemd) en geen tijd meer heeft om te pompen. De bloeddruk zakt en het is zaak binnen zes minuten het hart weer in de pas te laten lopen. Wist u dat... • ...elke week driehonderd Nederlanders getroffen worden door een hartstilstand buiten het ziekenhuis? • ...de overlevingskans slechts vijf tot tien procent is? • ...wanneer binnen zes minuten 112 is gebeld, de patiënt direct gereanimeerd én gedefibrilleerd is, de kans op overleving vijftig tot zeventig procent is?

Werk aan de winkel

Onze kennis over reanimatie is summier. Eén op de drie Nederlanders van zestien jaar en ouder heeft ooit een cursus gevolgd. En dat is opvallend weinig, want 86% van de Nederlanders vindt dat iedereen moet kunnen ingrijpen bij een hartstilstand.

Hoe red je een leven in zes minuten? • Controleer tien seconden of het slacht­

offer een normale ademhaling heeft. Is dit niét zo en is er ook geen reactie wanneer zachtjes aan de schouders wordt geschud, dan is er sprake van een hartstilstand.

Hartstilstanden doen zich vooral voor op luchthavens, in casino’s, winkelcentra en op golfterreinen, blijkt uit onderzoek

• Laat direct 112 bellen voor een ambulance. • Begin met hartmassage: druk met de hiel

van de hand het borstbeen 5 cm naar beneden. Doe dat dertig keer in een tempo van honderd keer per minuut, bijna twee keer per seconde. • Beadem – na dertig hartmassages – tweemaal. Breng de kin omhoog en kantel het hoofd naar achter, knijp de neus dicht en adem in de mond van het slachtoffer tot de borstkas omhoog komt. • Wissel de hartmassage en de beademing af, totdat het ambulancepersoneel zegt dat u mag stoppen of iemand met een Automatische Externe Defibrillator (AED) actie neemt.

Bliksemschicht

De AED is goed te bedienen door leken, doordat het apparaat zelf het hartritme registreert en weet wanneer en of er een schok dient te komen. Het geeft bovendien gesproken instructies. In Nederland hangen naar schatting tien- à twintigduizend AED’s. Deze zijn te herkennen aan het groene logo met de bliksemschicht. Meer informatie: www.6minuten.nl. U kunt zich hier ook aanmelden voor een reanimatie- en AED-cursus.

Sinds de introductie van de AED zijn op Schiphol en in de Arena samen 70 mensen gereanimeerd, van wie 27 overleefden. Voor de introductie van de AED werden 56 mensen gereanimeerd, van wie slechts 9 overleefden

Dossier

Carla draagt een interne defibrillator

TEKST: Deborah Ligtenberg. MET DANK AAN: dr. Wybren Jaarsma, cardioloog St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein. FOTOGRAFIE: Anouk de Kleermaeker. STYLING: Leontien van den Bergh. HAAR EN MAKE-UP: Carmen Zomers en Djolien de Kreij. M.M.V. Noa Noa, Versteegh.

''Tot nu toe is mijn hart keurig blijven kloppen''

hart Carla de Jong (48) kreeg vorig jaar een hartstilstand. Zes lange minuten weigerde haar hart dienst. Dankzij een in haar lichaam aangebrachte interne defibrillator, hoeft ze niet bang te zijn dat dit weer gebeurt. “Ik geniet nu meer van kleine dingen die vroeger zo gewoon waren.” “Volgens mijn dochter ging ik opeens onderuit, maar zelf heb ik er helemaal niets van gemerkt. Zij heeft een EHBO-diploma en heeft geprobeerd mij te reanimeren, maar ik kwam niet bij. De verplegers van de ambulance hebben me gered. Met een defibrillator, die stroomstootjes geeft, kregen ze mijn hart weer aan de praat. Ook daar heb ik niets van gemerkt. Ik ben bijna een week buiten bewustzijn gehouden want door mijn lichaam zo rustig mogelijk en onderkoeld te houden, kon mijn hart herstellen. Die dagen zijn voor mijn man, zoon en dochter afschuwelijk geweest. Hun werd verteld dat áls ik wakker zou worden, het afwachten was of ik wel weer de oude zou worden. Toen ik bij werd gebracht, wist ik echter meteen mijn pincode weer. Ik ben er helemaal zonder kleerscheuren uitgekomen. Het is niet bekend waarom ik dit heb gekregen. Het kan iedereen gebeuren, vertelden de artsen. Mij dus ook, hoewel ik niet rook, drink en wel geregeld sport. Het gemene was dat ik net vijftien kilo was afgevallen, keurig netjes onder begeleiding van een gewichtsconsulente. Geen crashdieet of zo, dat slecht voor je hart zou kunnen zijn. Om te voorkomen dat het me weer overkomt, heb ik een ICD (Implanteerbare Cardio­verter Defibrillator) gekregen. Dit is een klein kastje dat onder mijn huid is geplaatst, net onder het sleutelbeen. Met twee draadjes is het verbonden aan mijn hart. Als mijn hart te langzaam of te snel gaat, corrigeert de ICD hem door middel van stroomstootjes. Een hartstilstand kan dus niet meer plaatsvinden. Tot nu toe is mijn hart keurig blijven kloppen. Hij doet het gewoon weer goed. Ik voel me prima, maar toch is er iets veranderd. Nu ik weet dat het zomaar afgelopen kan zijn, geniet ik meer van kleine dingen die vroeger zo gewoon waren. We houden erg van skiën en gaan dan ook als het even kan op wintersport. Als ik boven op een berg ben, geniet ik intens van hoe mooi het er is. Voor hetzelfde geld had ik daar niet gestaan. Ik bén er nog.”

22-123

Marianne werd gedotterd en kreeg zes bypasses

''Ik voelde dat er iets helemaal mis was''

TEKST: Deborah Ligtenberg. MET DANK AAN: dr. Wybren Jaarsma, cardioloog St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein. FOTOGRAFIE: Anouk de Kleermaeker. STYLING: Leontien van den Bergh. HAAR EN MAKE-UP: Carmen Zomers en Djolien de Kreij. M.M.V. Esprit, Sao Paulo, Versteegh.

Marianne Maas (55) sportte veel en leefde gezond, maar kreeg toch totaal onverwacht een hartinfarct. “Het was een dinsdag in november vorig jaar. Ik voelde me die dag niet goed: ik had pijn in mijn slokdarm, alsof er een groot stuk appel was blijven steken. Ik ging met de hond naar het bos, maar werd ontzet­ tend benauwd. Voetje voor voetje ben ik naar de auto geschuifeld en heel rustig naar huis gereden. Daar ben ik naar de telefoon gekropen om de huisarts te bel­ len. Het was zó heftig, ik was heel erg be­ nauwd. In no time was de ambulance er. Ik hoorde de broeders praten over mijn hart. Ik lag met totale verwondering te luisteren. Mijn hart? Welnee, ik had vorige week nog gesport! Het trok allemaal als een film aan me voorbij. Aangekomen in het ziekenhuis werd ik aan allerlei apparaten gelegd en nóg drong het niet tot me door. Ik schrok pas toen mijn man en zoon binnenkwa­ men. Die trokken wit weg. Ik vond het zo verschrikkelijk voor ze. Voor mezelf nog niet eens. Ik denk dat je op zo’n moment te veel op je bord hebt om écht te besef­ fen wat er aan de hand is. Er bleek een aantal vernauwingen rond mijn hart te zitten. Hoe dat zo gekomen is, weet ik niet. Ik heb in het verleden stevig gerookt en ook veel stress gehad, maar de laatste tien jaar leefde ik gezond en sportte ik veel. Ik ben meteen gedotterd om de ergste vernauwing open te maken. Ik moest herstellen om een week of zes later een stel bypasses te krijgen. Die ope­ ratie is heel goed gegaan. Met aders uit mijn borst en been zijn zes vernauwingen omgeleid. Mijn herstel gaat super en ik heb niet het idee dat ik in het vervolg met beperkingen moet leven. Ik wandel weer met de hond en ben net met fysiofitness begonnen. Daar tref ik mensen die erg bang zijn dat het hun weer overkomt. Dat heb ik totaal niet. Ik voel me ook geen patiënt. Ik ben gewoon een vrouw die een infarct heeft gehad. Ik beschouw mezelf als een gelukkig mens dat ik helemaal ge­ repareerd ben.”

22-124

Dossier

hart

4

Hartritmestoornissen

Het hart klopt niet zomaar, het moet eerst de juiste prikkel krijgen. Die begint in de zogeheten sinusknoop, een groepje cellen boven in de rechterboezem, en geeft de hartspier het signaal samen te trekken in het juiste tempo en de juiste volgorde; eerst de boezems dan de kamers. Als de prikkel zich niet goed over het hart verspreidt, noemen we dat een geleidingsstoornis. Het hart kan dan te langzaam gaan lopen. Met een pacemaker kan het orgaan weer van de juiste prikkels worden voorzien. Het kan ook voorkomen dat de prikkel vanaf een andere plaats dan de sinusknoop wordt gestart. Dan gaan de cellen van de hartspier op eigen houtje vuren en zal het hart ongecontroleerd gaan samentrekken. Dan wordt een implanteerbare defibrillator geplaatst.

Aanpak: pacemaker

Een pacemaker kun je zien als een kunstmatige sinusknoop. Het is een klein apparaatje dat de patiënt onder de huid draagt. Een pacemaker bewaakt het hartritme en stuurt het hart af en toe bij, maar kan niet ingrijpen bij een levensbedreigende hart­ ritmestoornis. In dat geval zal een implanteerbare defibrillator (ICD) moeten worden geplaatst.

Aanpak: ICD

Een ICD is een implanteerbare variant van de AED. Net als een AED geeft ook de ICD een elektrische schok wanneer de kamers van het hart uit de pas gaan lopen. Het dragen van een ICD is geen pretje. Soms geeft het apparaat een schok wanneer die niet nodig is. Het leven lijkt dan heel afhankelijk te zijn van een stukje techniek.

Aanpak: ablatie

5

Kleppen die lekken, een gaatje in het tussenschot van het hart, vernauwingen in de bloedvaten, een verdikte hartspier, aders die verkeerd om liggen... Er zijn veel ernstige aangeboren afwijkingen aan het hart denkbaar. Afwijkingen komen bij minder dan één procent van de pasgeboren kinderen voor. Dertig tot veertig jaar geleden gingen deze patiëntjes dood omdat er voor hen nog geen hartchirurgie bestond. Sinds de jaren zeventig is de levensverwachting van deze groep aanzienlijk verbeterd. Na een operatieve ingreep, leiden de kinderen een normaal leven. Hierdoor is een nieuwe

Het hart maakt soms ‘gewoon’ een sprongetje

Het overslaan van het hart kent iedereen. Dat kan gebeuren door een sterke emotie, maar ook koffie, cola en alcohol kunnen dat effect hebben. Zo’n ritmestoring is onschuldig. Er duizelig bij worden, betekent wel vaak een bepaalde mate van ernst. De dokter kan dit onderzoeken met een ECG, een hartfilmpje. Helaas doen niet alle ritmestoornissen zich op het moment van het filmpje voor. Een arts kan daarom een apparaat meegeven dat het hartritme 24 tot 48 uur registreert.

Plotselinge dood

Ritmestoornissen die onder de veertig jaar optreden, zijn vaak het gevolg van een aangeboren hartafwijking. Een enkele keer leiden die tot een hartstilstand en plotselinge dood. Dat zijn de verhalen die grote impact hebben; de jonge mensen die ineens neergaan op een voetbalveld of atletiekbaan. Deze sterfgevallen worden overigens geregistreerd en onderzocht. Meer info: www.sportcor.nl.

Ablatie is een relatief nieuwe behandeling van ritmestoornissen. Een klein groepje cellen in de hartspier wordt weggebrand, zodat een ‘foute’ route voor de elektische prikkel wordt afgesloten. De patiënt houdt slechts een gaatje over in de lies: de ingreep wordt met een katheter gedaan.

Aangeboren afwijking

De Britse komiek Tommy Cooper kreeg op het toneel een hartaanval. Terwijl de show gewoon doorging, werd hij backstage tevergeefs gereanimeerd

Sporthart

Een sporthart is een natuurlijke aanpassing van het hart: het hart wordt groter om meer bloed te kunnen verwerken. Omdat een sporthart meer bloed rondpompt per samentrekking, klopt het in rust langzamer dan een ‘gewoon’ hart, zo’n zestig keer per minuut.

groep hartpatiënten ontstaan, die van volwassenen met een aangeboren afwijking.

Achtduizend vermisten

Sinds de jaren zeventig kunnen bijna alle kinderen met een aangeboren hartafwijking geopereerd worden. Naar schatting zijn er ruim 25.000 mensen met een aangeboren hartafwijking. Bekend is inmiddels dat alle mensen die als kind met succes hartoperaties hebben ondergaan, op latere leeftijd toch meer risico lopen op hartziekten. Ze houden bijna allemaal een restafwijking, die ze zelf niet altijd zullen opmerken.

Zeven jaar geleden is daarom begonnen met registratie van deze groep. Dankzij dit initiatief, genaamd Concor, zijn al tienduizend patiënten geregistreerd die onder controle zijn bij een cardioloog. Ongeveer zevenduizend patiënten die in zieken­ huizen gecontroleerd worden, zullen daar nog aan worden toegevoegd. Zo’n acht­ duizend mensen zijn inmiddels niet meer onder controle omdat zij daarvan ontslagen zijn of omdat zij zich goed voelen. Die worden dus nog ‘vermist’. Via de website www.8000vermisten.nl worden deze mensen opgeroepen zich te melden.

22-125

Een aneurysma is een verzwakte vaatwand die gaat uitstulpen. Bij jonge mensen is een aneurysma vaak het gevolg van een aangeboren afwijking. Bij ouderen is het slijtage. Een aneurysma kan zich overal in het lichaam voordoen. Het meest bekend is een aneurys­ma van de grote lichaamsslagader (de aorta) in de buik.

Aanpak: stent

Als sprake is van een aneurysma, kan soms een stent worden geplaatst. Afhankelijk van de plaats en aard van het aneurysma, kan een operatie nodig zijn.

7

Hartfalen

Hartfalen is een verminderde pompfunctie van het hart. De belangrijkste oorzaak is het hartinfarct. Door littekenweefsel is de hartspier stijver en slapper geworden en kan hij niet meer voldoende druk opbouwen om het bloed goed rond te pompen. Ook een hoge bloeddruk of niet goed werkende kleppen kunnen zorgen dat het hart aan pompkracht verliest. Ongeveer 200.000 mensen lijden aan hartfalen. Per jaar groeit dit aantal met zo’n tien procent. Door de toenemende vergrijzing zullen zij op termijn waarschijnlijk de grootste groep patiënten vormen. Dat is de keerzijde van het succes van goede medicijnen en behandelingen.

Symptomen van hartfalen • Vermoeidheid • Kortademigheid (vooral bij inspanning) •O  pgezette benen en enkels door achterblijvend vocht

• V erminderde eetlust en toch zwaarder

Aanpak: steunhart of transplantatie

Een harttransplantatie is het laatste redmiddel voor mensen met hartfalen. Het verzwakte hart wordt vervangen door een donorhart. Is zo’n donorhart niet op tijd beschikbaar, dan vormt een mechanisch steunhart een goede tussenoplossing. Deze kan de hartspier een tijdje rust geven. In tegenstelling tot een donorhart, dat het zieke hart vervangt, functioneert een steunhart náást het eigen hart. Het steunhart is een soort pomp buiten het hart, via twee buisjes verbonden met de bloedsomloop. Een deel van het bloed stroomt door het natuurlijke hart, maar een deel neemt het steunhart voor zijn rekening. Mensen die een steunhart krijgen om het hart tijdelijk te ontzien, bijvoorbeeld na een openhartoperatie, dragen het apparaatje niet langer dan twee weken. Is het een brug naar transplantatie, dan kunnen zij hier soms wel vijf jaar mee lopen.

worden

• Prikkelhoest (vooral bij plat liggen) • Onrustig slapen en ’s nachts vaak plassen • V ergeetachtigheid en gebrek aan

Aanpak: plaspillen

Door plaspillen vermindert het bloed­ volume dat het hart moet rondpompen. Dit helpt het verzwakte hart zijn werk te kunnen doen.

22-126

Wanneer de vaatwanden hun souplesse verliezen, stroomt het bloed minder makkelijk door de vaatjes en ondervindt het onderweg meer weerstand. De bloeddruk zal stijgen. Door die hoge druk raken de wanden van de slagaders sneller beschadigd. De vaten worden minder elastisch, de weerstand neemt toe en daarmee ook de bloeddruk. Het is een vicieuze cirkel. Vroeger leek de onderdruk, ofwel de constante druk op de vaten, het belangrijkst. Tegenwoordig worden beide waarden bekeken.

Levensstijl aanpakken

Een hoge bloeddruk houdt vaak verband met andere risicofactoren als stress, roken, te veel en te zout eten, overgewicht en te weing beweging. Wie deze risicofactoren aanpakt, brengt in veel gevallen de bloeddruk omlaag. Toch zijn er soms nog medicijnen nodig. Veelal zijn dit bloeddrukverlagers in combinatie met plaspillen.

Meer informatie

Wilt u meer weten over hart- en vaataandoeningen of zoekt u contact met lotgenoten? • Hart & Vaatgroep, van en voor mensen met een hart- of vaatziekte, www.hartenvaatgroep.nl. • Patiëntenvereniging Aangeboren Hartafwijkingen (PAH), www.aangeborenhartafwijking.nl. • De Nederlandse Hartstichting, www.hartstichting.nl of 0900-3000 300 (lokaal tarief, maandag t/m vrijdag, 9.00-13.00 uur). Of mailt u naar [email protected].

Hartwijzer

concentratie

Iedereen is wel eens moe. Maar juist bij een combinatie van meerdere van deze klachten is een bezoek aan de huisarts aan te raden.

8

Hoge bloeddruk

Ongeveer tweehonderdduizend mensen lijden aan hartfalen. Per jaar groeit dit aantal met zo'n tien procent

Ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan van de Nederlandse Vereniging Voor Cardiologie (NVVC) is bij Uitgeverij Thoeris het cardiologisch zapboek Hartwijzer verschenen. Een zeer volledig bladerboek dat in begrijpelijke taal en met fraaie illustraties alle risicofactoren en behandelmogelijkheden van hartziekten op een rijtje zet. Het boek is zappend te gebruiken, doordat er vele verwijzingen en links in staan.

TEKST: Denise Hoogland. MET DANK AAN: prof. dr. Barbara Mulder, cardioloog in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam, Ank van Drenth, arts Nederlandse Hartstichting en de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC). BRON: Hartwijzer.

6

Aneurysma

Dossier

hart Conny heeft een aangeboren hartafwijking

TEKST: Deborah Ligtenberg. FOTOGRAFIE: Anouk de Kleermaeker. STYLING: Leontien van den Bergh. HAAR EN MAKE-UP: Carmen Zomers en Djolien de Kreij. M.M.V. H&M, Versteegh.

''Ik bleek helemaal nooit .. hartpatient-af te zijn geweest'' Conny Vreeke (46) werd geboren met een ernstige hartafwijking. Op haar achtste werd ze geopereerd en op haar twintigste genezen verklaard. Nadat ze 25 jaar niet bij een cardioloog was geweest, bleek ze tóch nog ernstig hartpatiënt te zijn. “Jeetje mina, dit gaat over mij!, dacht ik toen ik in februari in de krant een artikel las over de ‘achtduizend vermisten’. Dit project is er om mensen met een aangeboren hartafwijking die uit de medische molen zijn geraakt, op te sporen. Het was alsof de grond onder me werd weggeslagen. Dáárom had ik het al twee jaar benauwd! Het was vast mijn hart dat weer opspeelde. Dat ik daar niet eerder aan had gedacht! Maar als patiënt vertrouw je toch op je huisarts en die had mijn hart niet ter sprake gebracht. Hij had me de pufjes voorgeschreven die astmapatiënten ook wel krijgen. Die hielpen alleen niet, want ik bleef het benauwd hebben. Ver lopen of fietsen kan ik inmiddels niet meer en als ik diep inadem, krijg ik hartkloppingen. Ik heb Tetra­ logie van Fallot, een ernstige aangeboren hartafwijking. Na mijn geboorte zat er een gat in het tussenschot in mijn hart en was de longslagader vernauwd. Op mijn achtste ben ik daaraan geopereerd. Tot die tijd was ik altijd moe en kon ik maar halve dagen naar school, maar na die ingreep ging het eindelijk goed met me. Zó goed dat de cardioloog uit het plaatselijk ziekenhuis me op mijn twintigste genezen verklaarde. Toen ik dat artikel in de krant las, viel alles op zijn plek. Ik maakte een afspraak met professor Mulder, de vrouw achter de ‘achtduizend vermisten’, en bleek de ernstigste van de driehonderd mensen die ze tot dan toe hadden opgespoord. Ik heb een zwaar lekkende hartklep, mijn hart zit vol oud bloed. ­Ik schrok me te pletter toen ik dat hoorde. Het was ook heel confronterend, want ik bleek nooit hartpatiënt-af te zijn geweest. Maar wat ben ik blij dat dit ontdekt is. Binnenkort word ik geopereerd. Ik hoop dat ik mijn oude leven daarna weer snel kan oppakken.”

22-127

Prof. dr. Barbara Mulder werkt als cardioloog in het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam en heeft zich gespecialiseerd in mensen met een aangeboren hartafwijking. “Ik kan me geen leuker vakgebied voorstellen dan cardiologie.” Hart voor het vak: “Ik heb met .. mijn patienten twee keer zo veel tijd nodig als collega’s”

Barbara Mulder werkt al ruim twintig jaar als cardioloog

. . Mijn hartpatienten zijn de leukste .. patienten 22-128

“Al ruim twintig jaar werk ik met veel plezier in het AMC in Amsterdam. Ik kan me geen leuker vakgebied voorstellen dan cardio­ logie. Ik heb me gespecialiseerd in mensen met een aangeboren hartafwijking. Dat zijn geweldig leuke patiënten. Leuk in de zin dat het allemaal jonge mensen zijn, in de bloei van hun leven. Ze staan midden in de maatschappij en hebben, net als iedereen in die fase van het leven, te maken met belangrijke keuzes. Ze moeten nadenken over welke opleiding ze gaan doen, over of ze wel of geen huis zullen kopen, over welke sport goed bij ze past, over het aangaan van relaties, kiezen voor kinderen et cetera. Dagelijks praat ik over zo veel dingen die eigenlijk helemaal niet over het hart gaan; dat is leuk en afwisselend. Ik heb ook altijd twee keer zo veel tijd nodig met mijn patiënten als mijn collega-cardiologen.”

Kloppend hart: “Dynamische .. patienten die ook willen diepzeeduiken”

“De mensen die ik in mijn spreekkamer zie, vormen een betrekkelijk nieuwe groep patiënten binnen de cardiologie. Ze zijn geboren met een hartafwijking. Met bijvoorbeeld een gaatje tussen de boezems of kamers, een hartritmestoornis, aders die verkeerd zijn aangelegd, lekkende hartkleppen: ik zie wat dat betreft alle facetten van de cardiologie voorbijkomen. Dat maakt het iedere dag weer heel boeiend. Mijn patiënten vormen de eerste lichting die vanaf de

Dossier

hart

Jong hart: “Ik doe niets anders dan jonge mensen begeleiden; thuis en in het ziekenhuis”

“Het zijn soms heel praktische problemen waarover ik met patiënten praat. Sommigen moeten opnieuw geopereerd worden en vragen zich dan af of ze hun baan nog wel kunnen aanhouden. En of ze bijvoorbeeld op vakantie kunnen. En soms krijgen patiënten te maken met hartfalen en moeten ze aan de medicijnen. Kan dat wel als je zwanger bent, of zwanger wilt worden? En hoe gaat dat dan als ze een kind krijgen, loopt het kind dan ook risico? Een deel van mijn werk bestaat uit zeer alledaagse problemen. En dat zijn vaak dezelfde problemen die ik thuis hoor langskomen door mijn drie opgroeiende pubers van zeventien, achttien en negentien jaar. Wat ik thuis leer van mijn kinderen, gebruik ik vaak op mijn werk en omgekeerd. Ik doe eigenlijk niets anders dan de hele dag jonge mensen begeleiden.”

Met hart en ziel: “Ik leef met ze mee”

“Ja, ik leef heel erg mee met mijn patiënten. Sommige zie ik al vijftien jaar, ze zijn chro­ nisch patiënt. Ik ben altijd blij als patiënten bijvoorbeeld met een nieuwe relatie binnen­ komen. Een nieuwe liefde doet echt iets voor het hart. We hebben op de afdeling ook niet voor niets twee verpleegkundigen die specifiek de psychosociale kant van hartproblemen aanpakken. Bijvoorbeeld

overgewicht dat een patiënt maar niet kwijtraakt, of relaties die maar niet lukken. Een gebroken hart geeft écht klachten.”

Pijn in het hart: “Ik heb wel eens meegehuild met mensen”

“Natuurlijk is dit werk soms heel emotioneel. Er gaan mensen dood. En dat zijn dus heel jonge mensen. Dat verdriet went nooit, vooral wanneer het gaat om ouders van heel jonge kinderen. Ik identificeer me toch heel sterk met deze groep, ik ben immers zelf ook moeder. Soms weet je dat mensen een bepaald risico lopen, omdat ze bijvoorbeeld een harttransplantatie moeten ondergaan. Dat is zo’n beetje het heftigste wat je als hartpatiënt kunt meemaken. Ik herinner me een man van begin veertig die na drie maanden op de intensive care te hebben gelegen, alsnog stierf. Of de vrouw van 28 die na een harttransplantatie overleed aan leverkanker, een gevolg van de medicijnen die je moet inzetten tegen afstoting. Dat blijft enorm verdrietig. Zeker op die leeftijd. Maar er zijn ook patiënten die heel plotseling overlijden. Ik herinner me een telefoontje van een moeder van een patiënt die van zijn paard was gevallen. De jongen kreeg een plotselinge hartstilstand. Daar en ik dan wel even ondersteboven van. En ja, ik heb gerust wel eens zitten meehuilen met mensen. We doen tegenwoordig overigens onderzoek naar dit soort gevallen van plotseling overlijden. In 2001 hebben we een lande­ lijke registratie opgezet voor patiënten met een aangeboren hartafwijking, Concor genaamd. Daarin zijn de gegevens van tienduizend volwassenen opgenomen. In totaal zijn daarvan in drie jaar tijd gemiddeld tweehonderd mensen overleden. Van die tweehonderd mensen stierf 25% plotseling. Al deze gevallen worden nu opnieuw tegen het licht gehouden, om eventuele risico’s te kunnen benoemen.”

‘‘Natuurlijk is dit werk soms erg emotioneel. Sommige patiËnten overlijden en dat verdriet went nooit’’

Moederhart: “Gelukkig kan ik na een zware werkdag gewoon weer naar mijn gezin”

“Ik ben dol op mijn werk. Het begeleiden van patiënten, maar ook de onderzoekers op de afdeling, de spanning tijdens operaties, het soms snel in actie komen, de hartbewaking: die combinatie maakt dat het goed bij mij past. Toch ben ik altijd heel blij dat ik ook een gezin heb. En dat ik bij thuiskomst soms gewoon meteen op zoek kan naar een fietssleuteltje dat een van mijn kinderen kwijt is. Dat leidt af. Je belandt meteen weer in een andere wereld. “

Gezond hart: “Sport en beweging vind ik heel belangrijk”

“Mijn man is ook cardioloog en dan moet je oppassen dat je niet de hele dag over werk praat. Natuurlijk zijn we fanatiek tegen roken en vinden we sport en beweging ontzettend belangrijk. Maar verder leven we als artsengezin heel gewoon. Mijn kinderen roken gelukkig niet. Die mogen nu van ons allemaal hun rijbewijs halen, zoals we hebben afgesproken. Net als tegen mijn patiënten zeg ik altijd – heel flauw – dat alles met mate oké is.”

Hartverwarmend: “Een.. kaartje

met een hart van een patient” “Het hart spreekt erg tot de verbeelding. Als cardioloog krijg ik ook regelmatig een kaartje met een hart, chocolaatjes in de vorm van een hart of speldjes en hangertjes met hartjes. Dat is geweldig leuk. Het geeft mij voldoening.”

Hartenwens: “Geen operaties meer in de toekomst, maar stamceltherapie”

“Ja, ik heb nog wel een hartenwens. Ik hoop dat hartpatiënten in de toekomst met lichaams­eigen materiaal kunnen worden geholpen. Er wordt veel onderzoek gedaan naar stamceltherapie. Dat zijn behande­ lingen waarbij cellen uit het beenmerg zodanig worden bewerkt, dat ze vanzelf uitgroeien tot – in dit geval – een hartspier-, bloed- of klepcel. Dat onderzoek vindt ook in het AMC plaats, maar de resultaten zijn nog weinig bevredigend. Toch hoop ik de tijd nog mee te maken dat opereren, waar altijd risico’s aan zijn verbonden, steeds minder nodig zal zijn.”

22-129

TEKST: Denise Hoogland.

jaren zeventig met hartchirurgie is geholpen. Vóór die tijd gingen deze kinderen gewoon dood. Nu groeien ze normaal op, en zijn ze tussen de 20 en 35 jaar oud. Hun kwaliteit van leven hangt gek genoeg niet af van de ernst van hun afwijking. Je hebt mensen met een klein gaatje in het tussenschot die al jaren werkeloos zijn, maar ik heb ook patiënten die helemaal blauw zien en het op sociaal en zakelijk gebied goed doen. Opvallend vind ik dat de meesten ontzettend graag willen bewijzen dat ze geen patiënt zijn. Regelmatig krijg ik de vraag of ze kunnen diepzee­ duiken met hun lijf, of kunnen bungee­ jumpen. Veel kan, maar persoonlijk denk ik dan vaak ‘waarom ga je niet gewoon naar Zuid-Frankrijk of ergens lekker een paar dagen fietsen’.”

Doe Een er wat gezond hart? aan! Werken aan het hart

Hart- en vaatziekten zijn voor vrouwen helaas nog steeds doodsoorzaak nummer één. Maar gelukkig kun je er zelf wat aan doen om je hart zo gezond mogelijk te houden.

Zuinig met zout

Er wordt in Nederland veel te zout gegeten; gemiddeld krijgen we tien tot elf gram zout per dag binnen, terwijl zes gram zout (slechts een afgestreken theelepel!) het maximum is. Jaarlijks overlijden ongeveer vijfduizend mensen aan te zout eten. Dit komt doordat het natrium in keuken- en ook zeezout een hoge bloeddruk veroorzaakt. Hierdoor neemt de kans op hart- en vaatziekten toe. Een oplossing is natriumarm zout. Dit bestaat voor zeventig procent uit kalium. Dit mineraal verlaagt de bloeddruk en beschermt ook tegen hartritmestoornissen. Let op: op de etiketten van kanten-klaarproducten staat het zoutgehalte vermeld als natrium. Eén gram hiervan staat gelijk aan tweëenhalf gram keukenzout.

Hartgymnastiek Lichamelijke inspanning bevordert de doorbloeding van het hart, remt het vernauwingsproces in de kransslagaders en heeft een posi­tief effect op bloeddruk, cholesterolgehalte en gewicht. Minimaal een halfuur per dag beweging wordt aanbevolen, maar hoe meer hoe beter. En dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn.

✽ Laat de auto wat vaker staan en stap op de fiets. Fietsen bevordert niet alleen de doorbloeding van het hart, op de fiets verbrand je ook aardig wat calorieën. ✽ We sturen liever een mailtje naar een collega, dan dat we naar zijn kantoor lopen om een praatje te maken. Toch levert dit de broodnodige lichaamsbeweging op. Is dit kantoor op de derde verdieping? Dan neemt u natuurlijk de trap in plaats van de lift. ✽ Huishoudelijke klussen als ramen lappen, de vloer dweilen, keukenkastjes boenen, stevig stofzuigen of tuinieren leveren voldoende lichamelijke inspanning op. Alles wat het hart sneller laat kloppen van de inspanning is goed, maar buiten adem raken is niet nodig. ✽ Vrouwen zitten ’s avonds vaak eindeloos met een vriendin aan de telefoon. Woont ze in de buurt? Klets dan bij tijdens een ommetje. Wie geregeld wandelt – en daarbij het liefst stevig doorstapt – verbetert zijn conditie algauw met tien tot dertig procent.

22-130

Dossier

hart Gezond eten

Dat gezonde voeding belangrijk is, weet iedereen. En de schijf van vijf (brood, aardappels of pasta, groente en fruit, portie zuivel, mager vlees of vis en halvarine) kennen we zo langzamerhand ook wel. Naast dit dagelijkse recept zijn er producten die verrassend hartvriendelijk zijn:

✽ Avocado Die zit vol enkelvoudige vetten, die goed zijn voor

het hart. En met kalium, dat bloeddrukverlagend werkt. En nee, je wordt er niet dik van. ✽ Chocola Van pure chocolade, die voor minstens 54% uit cacao bestaat, gaat de bloeddruk omlaag. Dat komt door de flavonoïde die erin zit. Deze stof helpt aderverkalking voorkomen. ✽ Noten Vet is niet per definitie slecht, want het levert veel energie. Kies wel voor onverzadigde vetten. Neem als tussendoortje bijvoorbeeld een handje noten. Deze bevatten de goede vetten en er zitten ook nog eens veel eiwit en vitaminen in. ✽ Alcohol Alcohol en het hart hebben een haat-liefdeverhouding. Meer dan een glas (mannen mogen er twee) per dag kan de bloeddruk verhogen, ritmestoornissen veroorzaken en een giftige werking op de hartspier hebben. Er zijn echter onderzoeken die aantonen dat stoffen in rode wijn hart en vaten in goede conditie houden, zoals procyanidine en flavonoïde. Een glas rode wijn per dag kan dus zeker geen kwaad!

Appelfiguur is ongezond

Met het stijgen van het gewicht neemt de kans op een hart­ aandoening toe. Dit is met name het geval als u een ‘appelfiguur’ hebt: het vet zit dan met name op de buik. Hierdoor vindt er een opeenhoping van vet in de organen plaats – en dus ook in het hart – wat de manier waarop ze werken verandert en belemmert. Bovendien stijgen het cholesterolgehalte en de bloeddruk, wat ook ongunstig is voor het hart. Het goede nieuws is dat vet op de buik zich niet heel sterk verankert: met niet snoepen, een gezonde voeding en sporten valt er al binnen een paar dagen resultaat te boeken. Wie tien procent van zijn totale lichaamsgewicht verliest, is meteen dertig procent buikvet kwijt!

60%

Stress? Yoga!

Stress heeft een negatief effect op de hartslag (sneller) en bloeddruk (hoger), wat de kans op een hartinfarct vergroot. Moeite met ontspanning? Doe aan yoga. Volgens medisch wetenschappers van de Amerikaanse Harvard-universiteit vermindert yoga paniekgevoelens en verlaagt het de bloeddruk en hartslag. Een simpele yoga-oefening is de ‘savasana’, oftewel de lijkhouding. Ook al klinkt de naam nogal luguber, het vermindert energieverlies en neemt stress weg. Ga op de rug liggen, met de voeten ongeveer een halve meter uit elkaar en de handen circa vijftien centimeter naast het lichaam, met de handpalmen omhoog. Ga op uw gemak liggen en zorg dat beide kanten van het lichaam symmetrisch liggen. Laat de dijen, knieën en tenen naar buiten vallen. Sluit de ogen en haal rustig adem. Voel hoe de buik steeds uitzet en terugvalt en het lichaam steeds dieper lijkt weg te zakken in de grond. Houd dit circa tien minuten vol, maar langer mag ook.

Stoppen met roken

De stoffen in tabak vernauwen en beschadigen de bloedvaten. Rokers hebben dan ook zeven keer meer kans op hart- en vaat­ ziekten. Door te stoppen met roken, kunnen de kapotte bloed­vaten zich herstellen en daalt het risico meteen. Na enkele jaren is de verhoogde kans op een hartinfarct zelfs helemaal verdwenen. Dit geldt ook voor oudere mensen en verstokte rokers!

Vettest

Pak een meetlint en leg deze losjes rond het smalste deel van het lichaam: tussen de onderste ribben en de bovenkant van het bekken. Bij een omtrek onder de 80 centimeter is er niets aan de hand. Vrouwen met een taille tussen de 80 en 88 centimeter lopen een licht verhoogd gezondheidsrisico. Wie daarboven zit, heeft een sterk verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Mannen lopen overigens een licht verhoogd risico bij een omtrek van boven de 94 centimeter en moeten wat aan hun gewicht doen als het meetlint meer dan 102 centimeter aangeeft.

22-131

TEKST: Deborah Ligtenberg. MET DANK AAN: prof. dr. Barbara Mulder, AMC

Bijna zestig procent van de Nederlanders leeft ongezond en loopt een verhoogd risico op diabetes, hart- en vaatziekten en nierfalen

Hartnieuws Het hart staat in principe niet stil. De wetenschap die dit orgaan onderzoekt, gelukkig

ook niet. Hoe staan de zaken ervoor? Zullen we in de toekomst genetisch kunnen ingrijpen bij hartaandoeningen? Nieuwe behandelmethoden en inzichten.

Wel of geen infarct? Er is een nieuwe, snelle manier gevonden om een hartinfarct vast te stellen. In het bloed zitten zogenoemde biomarkers. Dit zijn stofjes die direct meetbaar zijn in het bloed en aangeven wanneer bepaalde lichaamsfuncties niet goed werken. Vorig jaar zijn twee ‘nieuwe’ biomarkers ontdekt die duiden op een hartinfarct. Daardoor is bij bloedonderzoek meteen duidelijk of de patiënt wel of geen hartaanval heeft gehad. Helaas duurt het nog wel een paar jaar voordat deze methode door en door is getest. En dus ook voordat artsen er gebruik van zullen maken.

Reanimatie door afkoelen De laatste jaren wordt steeds meer gebruikgemaakt van een relatief nieuwe behandeling van patiënten die na een reanimatie nog niet bij kennis zijn: hypothermie. Hierbij wordt de lichaamstemperatuur van de patiënt af­ gekoeld naar ongeveer 32 graden (maximaal 24 uur). Daardoor hebben de hersenen minder zuurstof nodig en richten afvalstoffen in het bloed minder schade aan. De kans op schade in de hersenen – én sterfte – wordt kleiner.

Antidepressiva slecht voor je hart? Ongeveer één miljoen Nederlanders slikken pillen tegen depressie die waarschijnlijk het risico op hartritmestoornissen verhogen en zo zelfs plotse dood kunnen veroorzaken. Dat komt, denkt men, doordat de prikkel die het hart krijgt om samen te trekken, wordt beïnvloed. Op dit moment wordt onder­zocht hoe groot het risico is dat iemand loopt wanneer hij dit soort medicijnen gebruikt.

In totaal staan ruim zeshonderdduizend mensen als 'c.. hronisch' hartpatient geregistreerd 22-132

Hartzaken steeds vaker vrouwenzaken Slagaderverkalking en hartziekten worden vaak als typische mannenkwalen gezien. Dat is niet zo gek, want tot hun zestigste hebben mannen twee keer zo vaak problemen met hun hart als vrouwen. Maar vrouwen lopen ook risico: ze hebben zelfs negen à tien keer zoveel kans te sterven aan hart- en vaatziekten dan aan borstkanker! Doordat de levensstijl van vrouwen steeds meer op die van mannen gaat lijken, met bijbehorende stress en ongezonde gewoonten, blijven hartziekten ook steeds minder vrouwen gespaard. Bovendien is het vatenstelsel van vrouwen fragieler dan dat van mannen. Een ander nadeel is dat de slagaderverkalking bij vrouwen breder verspreid is dan bij mannen. Dit is minder goed te dotteren én minder goed zichtbaar te maken bij hartonderzoek. Gelukkig hebben vrouwen ook een voordeel: het vrouwelijk hormoon oestrogeen vertraagt tot de overgang de slagaderverkalking. Gemiddeld krijgen vrouwen daardoor tien jaar later last van harten vaatziekten.

Dossier

hart Dotteren: er kan steeds meer

Ontwikkeling van de software Wanneer het vermoeden bestaat dat een slagader verstopt zit, kan door een computertomografie-scan (CT-scan) of een magnetic resonance imaging-scan (MRI-scan) achterhaald worden waar zich het probleem voordoet. De software van deze scans heeft zich nu zover ontwikkeld, dat het een paar flinke voordelen oplevert voor de patiënt. Bij de gebruikelijke katheterisatiemethode wordt contrastvloeistof in de bloedvaten van het hart gespoten, waardoor deze op de röntgenopnames zichtbaar worden. Het inbrengen van een katheter, de daarbij horende verdoving en contrastvloeistof zijn door de nieuwe software nu niet meer nodig. Het hele onderzoek kan uitwendig plaatsvinden. Ook wordt de patiënt aan minder röntgenstralen blootgesteld en is op deze nieuwe scans veel meer te zien dan alleen de verstoppingen in de slagaders.

Met 26.000 sterfgevallen per jaar vormen hart- en vaatziekten doodsoorzaak nummer een onder vrouwen

Stamceltherapie Een pacemaker is voor veel mensen met hart­ ritme­stoornissen een uitkomst. Maar helemaal ideaal is het niet, het apparaatje past zich namelijk niet aan alle omstandigheden aan. Een hartpatiënt met een pacemaker kan rennen wat-ie wil, zijn hartslag zal niet altijd voldoende omhooggaan. Daardoor wordt hij meestal sneller moe. Wetenschappers werken momenteel aan de biologische pacemaker: lichaamseigen cellen die het hart prikkelen om te kloppen. Door gentherapie, waarbij een cel een nieuwe functie wordt aangeleerd, zijn ze al zo ver dat ze speciale ‘pacemakercellen’ in het hart van ratten kunnen inbouwen. De volgende stap is een varken, pas daarna wordt geprobeerd of het bij mensen ook werkt. Dat zal nog wel tien jaar duren, maar het is het wachten waard. Ook op andere gebieden wordt veel verwacht van deze stamceltechnologie.

Sporters en plotselinge hartstilstand Sporten is goed voor de gezondheid en verlaagt het risico op hart- en vaatziekten. Toch worden jaarlijks honderden sporters getroffen door een plotselinge hartstilstand. Op initiatief van de Vereniging van SportGeneeskunde (VSG) en de Nederlandse Vereniging Voor Cardiologie (NVVC) is Sportcor opgericht. De website www.sportcor.nl biedt achtergrondinformatie en informatie over mogelijke onderliggende hartziekten. Ook worden via deze site alle gegevens verzameld van sporters die een hartstilstand hebben gehad voor onderzoek.

Nieuw soort pacemaker Ons lichaam is slim. Wanneer onze halsslagaders bijvoorbeeld ‘voelen’ dat de druk in de vaten te hoog is, geven ze die informatie door aan de hersenen, die vervolgens zorgen dat het hart langzamer gaat pompen en dat de bloedvaten wijder worden. Daardoor daalt de bloeddruk. De medische wetenschap maakt handig gebruik van dit systeem. Ze hebben een apparaatje ontwikkeld dat lijkt op een pacemaker en dat de zenuwcellen in de halsslagaders voor de gek houdt. De zogenoemde ‘baropacer’ geeft namelijk met kleine stroomstootjes door dat de bloeddruk hoger is dan die in werkelijkheid is, waardoor het lichaam z’n eigen veiligheidsplan in werking stelt en de bloeddruk laat dalen. Deze methode is vooral geschikt voor patiënten wiens hoge bloeddruk niet met medicijnen alleen onder controle te krijgen is. Tot nu toe zijn alle onderzoeksresultaten gunstig: de bloeddruk blijft na twee jaar laag en er zijn geen bijwerkingen vastgesteld. De baropacer wordt nog verder onderzocht voordat hij op de markt wordt gebracht.

22-133

TEKST: Marloes Keizer en Denise Hoogland. MET DANK AAN: Ank van Drenth, arts, Nederlandse Hartstichting en prof. dr. Barbara Mulder, cardioloog in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam en de Nederlandse Vereniging voor Cardiologen (NVVC). BRON: Hartwijzer.

De techniek van dotteren wordt op steeds meer hartaandoeningen toegepast. Een vernauwde hartklep kan bijvoorbeeld ook met een klein ballonnetje worden opgerekt. En zelfs een zieke hartklep kan tegenwoordig via een katheter in de bloedbaan vervangen worden. Dat maakt een openhartoperatie steeds minder nodig. En dat heeft grote voordelen. Ook mensen die niet fit genoeg zijn om aan de hart-longmachine te liggen, kunnen op deze manier behandeld worden. Bovendien blijft er geen groot litteken achter. Daartegenover staat dat de resultaten op lange termijn nog niet goed bekend zijn. Tot slot kunnen met behulp van deze methode nu ook gaatjes in het hart bij kinderen worden gesloten. Hierbij wordt via een katheter in het bloedvat een soort opgevouwen parapluutje in het hart gebracht, waar het vervolgens uitklapt en zo het gaatje sluit.

hoe

gezond is mijn hart?

Er valt helaas niets te veranderen aan erfelijke

De uitslag

aanleg, ziektegeschiedenis of leeftijd. Toch zijn er

M Slechte gewoontes smaken het lekkerst! Er is niks mis mee

dingen die u zelf kunt doen om de kans op een hartinfarct zo klein mogelijk te maken. Deze test helpt te ontdekken hoe u uw risico terugbrengt.

om zo nu en dan te snacken, maar een teveel aan verzadigde vetten drijft het cholesterolgehalte op. Als gevolg hiervan kunnen de bloedvaten vernauwen, wat tot een infarct kan leiden. Tip Bak en braad in olijfolie of een vloeibaar bak- en braad­ product. Neem wat vaker volkoren producten en zorg voor voldoende groenten (twee ons) en fruit (twee stuks) per dag.

In hoeverre bent u het eens met onderstaande stellingen?

stelling

Mee eens/ oneens oneens 1 pt 2 pt

Mee eens 3 pt

M Er liggen regelmatig gebakken

aardappeltjes op mijn bord en een flink stuk vlees.

T Ik steek wel eens een sigaret op. D De omtrek van mijn taille ligt onder de tachtig centimeter.

M Ik kom niet aan twee ons groenten en twee stuks fruit per dag.

T Ik drink elke dag wijn. D Ik beweeg elke dag een halfuur of meer.

Dit zijn alledrie symptomen van een ongezonde leefstijl die op den duur fataal kan zijn. Tip Een verantwoord gebruik van alcohol (voor mannen twee glazen en vrouwen één glas) heeft een beschermend effect op hart- en bloedvaten. Dat gunstige effect geldt echter alleen voor gezonde mannen boven de veertig en gezonde vrouwen na de overgang. Drink dus met mate. Voor roken is geen enkel excuus. Rokers hebben zeven keer meer kans op hart- en vaatziekten, een goede reden om te stoppen. Hebt u daar hulp bij nodig? Kijk eens op www.stivoro.nl. En dan stress. Dit heeft een nadelig effect op de ademhaling, hartslag en bloeddruk. Spanningen horen bij het leven, maar als het u te veel wordt, is het tijd om in te grijpen. Zorg dat er op elke dag momenten zijn dat u niets hoeft en hol niet achter de feiten aan, maar denk en plan vooruit.

D U hebt een gezond gewicht, u let op wat u eet en beweegt

voldoende. Kortom, u bent heel hartvriendelijk bezig! Tip Blijf goed opletten: rook niet, wees zuinig met alcohol, eet gevarieerd en gezond, beweeg elke dag minstens een half uur en vermijd stress zoveel mogelijk. Uw hart is er blij mee!

M Bakken en braden doe ik in boter. T Ik sta onder grote druk. D Ik kies meestal voor volkoren-

producten, in plaats van elke dag witbrood en aardappels.

Tel de punten bij elkaar op, apart voor de vragen met een M, T en D ervoor. U heeft dus drie scores. Lees de beschrijving die hoort bij de letter waarop u het hoogst scoort.

Ps

Veel mensen denken dat ze gezond eten, maar doen dat in werkelijkheid helemaal niet. Onderzoek wijst uit dat 2 op de 10 Nederlanders te vet denken te eten. In werkelijkheid eten maar liefst 6 op de 10 mensen te vet. 1 op de 10 Nederlanders denkt te weinig groenten te eten, maar in werkelijkheid zijn dat er 8 op de 10. Tot slot denken 3 op de 10 Nederlanders te weinig fruit te eten, in werkelijkheid zijn dit er 6 op de 10. (Bron: Nederlandse Hartstichting)

22-134

TEKST: Deborah Ligtenberg. MET DANK AAN: dr. Wybren Jaarsma, cardioloog St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein.

T U rookt, houdt wel van een glaasje en hebt last van stress.