0I^^-s. /s ê/
'
^
'^"S-^n^^
«"Dif^tf^ 'iOT Di;
in
KKNNI'5
DKR
Nederland,
NAAR
AAXI.EIÜINC,
VAN
Sclieildiudiie en Microsconisclie OiifterzoeMiigeii DOOR
Dr. P. F. M/l/ HAMEL ROOS tp AMSTKKDAM.
— J . H. DE BUSSY, Spuistraat {Nutsgeboun-)
^.
AMSTERDAM
J
i
4
>^-^l?,;>.
^èx ^^^•:^ '
V TOT DE KKNNIS DER
in
Nederland,
NAAR AANLEIDING VAH
SclieilLïiiiËp en Microscoiiisclie OierzoeMiipii DOOR
Dr. P. F. VAN HAMEL ROOS te AMSTERDAM.
AMSTKRDAM -
.1. H . D E
BÜSSY,
Spuistraat (Nutsgehoux.)
4
Het volgende is een kort overzicht van de resultaten der scheikundige en microscopische onderzoekingen, door mij uitgevoerdtot Aug. 1879. Ik heb mij daarbij bepaald tot die onderzoekingen die van algemeen belang zijn, b. v. onderzoekingen van levensmiddelen op vervalschingen, en dus technische analyses en waardebepalingen van handelsartikelen, die natuurlijk slechts persoonlijk belang hebben, onvermeld gelaten. De methoden van onderzoek zijn slechts hier en daar ter loops aangeduid geworden, daar het alleen mijn doel is de resultaten der analyses van de ter onderzoek aangeboden voorwerpen in ruimeren kring bekend te maken. Ik doe dit met te meer vrijmoedigheid, daartoe aangezocht van geachte zijde en geloof, dat alleen door de meest mogelijke openbaarheid aan welgeconstateerde verval-
_
4 —
schingen te geven, de resultaten van het onderzoek ten bate van het publiek komen, en tevens een beikame invloed wordt uitgeoefend op ben, die geldelijk voordeel booger steUen dan eerlijkheid en de gezondheid hunner medeburgers. Augustus 1879. '^- ^- ^• Bureau v. Chemisch en Microscopisch Onderzoek, Spuistr. 146. Amsterdam.
(
* •
I
I'
•
Wijn.
\ f' 1 1 ; j \
In het geheel werden 43 soorten onderzocht. Hiervan waren 6 monsters vervalscht of onbruikbaar. Een Bordeaux-wijn ') was »gegipst," — de toevoeging van gips vóór de gisting geschiedt somtijds om de donkere kleur te versterken, Het aschgehalte bedroeg 0.79 %. (Gewoonlijk bedraagt dit bij Bordeaux-wijnen 0.25 a 0.30 %.) Een Portwijn-soort ^) was belangrijk met glycerine vervalscht. Hongaarsche wijn (Erlauer) ^) was sterk zuur tengevolge van azijnvorming (0.139 % azijnzuur). Het extractgehalte bedroeg 22.67 % en bestond gedeeltelijk uit toegevoegde glycerine, Een tweede monster »Erlauer"dat »dezelfde" wijnsoort moest voorstellen, gaf daarentegen 12.92 % ') Uit Utrecht toegezonden. 2) Uit Velsen toegezonden. *) Uit Ambterdain LoegeEOiiden.
I
I
— 6 — extract en in plaats van 10.30 volumepercenten alcohol, zooals de eene soort bevatte, 4 percent meer. Een Bordeauxwijn vertoonde twijfelachtige reacties wat de kleurstof betrof. Een witte Fransche wijn i) bevatte te veel azijnzuur, nl. 0.167 % en had dientengevolge een zeer onaangenamen smaak. Een zoogenaamde oude (1858) Bordeauxwijn had de volgende samenstelling: 9.60 volumeperc. alcohol, 0.549 % wijnsteenzuur, 0.082 % azijnzuur, 2.74 % extract en 0.26 % asch. De kleurstof was geheel afwijkend van de verhoudingen van wijnkleurstof tegenover reagentiën, — en vertoonde eerder de reacties van Portwijn dan van Bordeauxwijn. Buitendien was de wijn zeer onaangenaam zuur van smaak, doch werd desniettegenstaande voor 10 frank de flesch te Arnhem verkocht! De 43 ondei-zochte soorten waren: 36 Fransche roode wijnsoorten (meest Bordeaux), één Sherry, één Portwijn, drie Hongaarsche wijnen (Erlauer) en twee witte Eransche wijn (Graves). De gemiddelde samenstelling der Bordeauxwijnen, die voor zuiver werden verklaard, was als volgt: ') üit Rotterdam toegezonden.
_
7 —
10 a 12 Yolumepercenten alcohol, 2% a 2 3/j. % extract, 5 a 7 per mille wijnsteenzuur, % a % per mille azijnzuur en % a Vs % asch. Behalve de gewone methoden van onderzoek werden de tabellen van Gautier bij het beoordeelen der kleurstof met goed gevolg gebruikt. Fuchsine waarmede vroeger in Frankrijk zeer veel wijnsoorten vervalscht waren, werd niet gevonden.
Water. Acht-en-twintig drinkwatersoorten werden ter onderzoek ingezonden. Behalve bij eenige watersoorten van welke een volledige quantitatieve analyse verlangd werd, was meestal de vraag of het water metalen, (lood en zink) en stikstof houdende organische stoffen benevens ammonia en salpeter- of salpeterigzure verbindingen bevatte. Van de 28 werden 19 soorten voor zuiver verklaard. In het regenwater werd gewoonlijk 0,100 — 0,150 gr. vaste stof per liter gevonden bij verdamping, in welwater 0,250—1,250 gr. Een regenwater (uit Amsterdam afkomstig) werd loodhoudend bevonden, tengevolge van de
— 8 — aanraking met looden platen en pijpen. Verder was een welwatersoort (Oudewater) tamelijk sterk gipshoudend (0,822 gr. per liter), een derde (Zeist) te zeer bezwangerd met stikstofhoudende organische stoffen wegens de nabijheid van een paardenstal en mestvaalt. Water uit de Haarlemmervaart nabij Sloterdijk, hield 4,100 gr. vaste stof per liter, waarvan 0,900 gr. organisch (stikstofhoudend), het overige bestond grootendeels uit gips. De Cheavin's hltreertoestellen werden ingevolge verschillende proefnemingen als bijzonder voldoende beschouwd. Bij vier regenwatersoorten werd het filtreeren uiterst noodzakelijk geoordeeld, door het aanwezig zijn van schimmelplantjes en overblijfselen van dierlijken oorsprong. Een andere watersoort uit een wel nabij Nijmegen, bood het merkwaardig verschijnsel aan, van nu eens fraai kristalhelder en daarna troebel en opaliseerend zich te vertoonen. Dat deze veranderde hoedanigheden haren oorsprong hadden in den veranderden waterstand van Maas en Waal werd door vergelijkende proeven hoogstwaarschijnlijk gemaakt. De troebeling verdween niet door zoutzuur, doch wel door een druppel aluin of ijzerchloride, — het zoo doende
— 9 — ontstaande neei'slag was rijk aan organische stoifen. Buitendien correspondeerde, ingevolge de resultaten der quantitatieve analyse, de troebeling ook met een vermeerdering van organische stoffen.
Boter. Van 23 monsters die microscopisch en chemisch onderzocht werden, waren 15 zuiver en 8 vervalscht of in bedorven toestand. Twee van deze laatsten waren kunstboter en hadden een walgelijken vetsmaak, (een bevatte behalve andere vetten ook gewoon kaarsvet). Twee soorten waren in een toestand van ontbinding en reageerden sterk zuur. Vier monsters waren met zetmeel vervalscht. Bijna alle monsters waren met anatto (orlean) gekleurd.
Melk. Weinig artikelen waren van slechter gehalte dan melk, daar van 39 monsters niet minder dan 12 (dus + 31 %) afgekeurd werden, hetzij tengevolge van watertoevoeging, hetzij door afrooming.
— 10 — Een monster was met zulk vuil water »gewasschen", dat het onmiddelijk afgewezen werd. Elf monsters hadden het volgende vetgehalte: 0,50 %, 0,52 %, 0,-48 %, 1,64 %, 1,12 %, 1,01 %, 2,18%, 2,26 %, 1,34 %, 0,99 % en 1,92%. Bij de botervetbepaling werd behalve van de extractiemethode met ether, met zeer goed gevolg gebruik gemaakt van den Lactoscoop van Eeser. ^) De voor zuiver verklaarde monsters hadden gemiddeld volgende samensteling: 86 % a 87 % water, 13 a 13% % vaste, bestanddeelen 3 a 31/2 % vet, en 0,50 a 0,60 % asch. Glycerine, krijt, gips, etc. werden niet gevonden.
Moei en Suiker. Er werden 23 monsters meel onderzocht van welke slechts 13 als zuiver konden beschouwd worden. Een zoogen. »kindermeel" (Duitsch fabrikaat) bevatte 86 % druivensuiker, het overige was water met een weinig zetmeel. Negen monsters (allen uit Amsterdam)rijstmeelvertoondenhetvolgendehooge aschgehalte: 8,36 %, 9,05 %, 4,45 %, 7,81 %, ') Deze geverifieerde exemplaren zijn verkrijgbaar te Amsterdam bij defirmaFerge en Lembeck, Damrak.
— 11 — 7,01 %, 8,04 %, 5,76 %, 5,69 % en 4 %. Daar liet aschgehalte bij zuiver rijstmeel + 1 % is, werden dus vermengingen met abnormale bestanddeelen van 3 tot 8 % geconstateerd. De toegevoegde bestanddeelen waren voornamelijk zand, kalk, en gips. In geen der meelsoorten werd moederkoorn aangetroffen. Van 10 suikersoorten werd slechts een monster zoogen. ))Borst]dontjes" afgekeurd. In de asch Mervan werd gips, zwavel en aluin gevonden.
Bier, Cognac en Likeuren. Van de vijf onderzochte biersoorten was slechts een te verwerpen. Dit bier (uit Montfoort toegezonden) was zeer sterk zuur en had de volgende samenstelling: alcohol 5,30 volumeperc, extract 4,62 %, azijnzuur 0,058 %, melkzuur 0,351 % en asch 0,31 %. Het sDortmunder" bier had 5,70 vol.perc. alcohol, 5,75% extract, 0,39 %aseh •en was van zeer goede kwaliteit. Een monster »Stout" was eveneens zeer rijk aan vaste bestanddeelen, en had 7.07 % extract, 9,80 vol. perc. alcohol, 1,90% suiker, 0,260 %
— 12 — melkzuur, 0,030 % azijnzuur en 0,43 % asch. HoUandsch bier en »Scotcli ale" waren eveneens zuiver en van voldoend gehalte. In geen der 5 onderzochte soorten werden abnormale bittere bestanddeelen gevonden. Twee monsters cognac waren vervalscht met druivensuiker en wijnsteenzuur. Het alcoholgehalte bedroeg 59,80 en 50 vol. perc. Anisette, verschillende limonadesoorten en roode bessenlikeur waren zuiver.
Chocolade, Koffie en Thee. Acht cacao- en chocoladesoorten werden onderzocht. Twee hiervan hadden een aschgehalte van 7.94 en 7.90 % en waren afkomstig uit de fabriek van de HH. van Houten & Zoon. te Weesp. Daar reeds zooveel personen en daaronder autoriteiten, hun oordeel o\er deze cacao hebben uitgesproken, zullen wij deze zaak hier niet bespreken, doch alleen meedeelen, dat het hooge aschgehalte door de toevoeging van potasch en magnesia veroorzaakt wordt, en dat dit geschiedt
_ - 13 — om de oplosbaarheid der cacao te verhoogen. Yan de zes overige chocoladesoorten waren drie met meel vermengd, doch overigens vrij van toegevoegde minerale bestanddeelen. Bij drie monsters thee werd niets verdachts gevonden, evenmin bij drie koffiesoorten, met uitzondering van een die cichorei bevatte. Daar dit intusschen hier bij gemalen koffie zeer dikwijls voorkomt en menigmaal zelfs verlangd wordt, kan men ter nauwernood van deze stof als van een middel ter vervalsching spreken.
Kookgereedschappen. Zeventien monsters geëmaineerd ijzeren pannen werden onderzocht, doch slechts acht goed bevonden. Van de negen afgekeurde soorten waren niet minder dan acht tamelijk sterk zinkhoudend en werden door verdund azijnzuur en keukenzout aangetast. Een ijzeren pan bevatte lood in vrij aanzienlijke hoeveelheid. Daar beide verbindingen (lood en zink), zooals bekend is, tot de vergiftige behooren, werd den fabrikant dit onderzoek meegedeeld, met het gunstig gevolg, dat voortaan geen zinkoxyd
— 14 — bij de bereiding van email in zijn fabriek gebruikt wordt. De pannen waren grootendeels van Duitschen en Belgiscben oorsprong.
Yerschillende levensmiddelen en voorwerpen van huislioudelijk gebruik. Drie broodsoorten en twee monsters mosterd waren onvervalscbt. — Een kunstgist bevatte veel magnesiazouten. — Twee azijn-monsters waren van een zeer gering azijn zuurgehalte (+ 2 % %). — De volgende stoffen werden zuiver of onscbadelijk bevonden: Boterolie 1, Lijnzaadkoeken 1, Gort 1, gekookte Melk 1, ingemaakte Vruchten 1, Behangselpapier 4, Hoedvoering 1, Vet (reuzel) 4, roode kleurstof van een Borstrok 4, Gordijnenstof 5, Caramel om likeuren te kleuren 4. — Een gortbus was loodhoudend, verder bestond een kleurstof voor banketbakkerij bestemd uit loodwit, een tweede uit Perzische bessen met giftige tinverbindingen verontreinigd, — acht overige kleurstoffen voor hetzelfde doel bestemd, waren betrekkelijk onschadelijk. — Van 4 monsters tras was slechts een soort bruikbaar, de overigen hadden een te laag (+ 30 %) gehalte aan in zoutzuur oplosbare bestanddeelen.
I
4
— 15 — '4
I 4
\ \ j j, \
} j [ i"
Yier levertraansoorten waren van uitstekende kwaliteit, — een medicinale soort bevatte 1.63 % ijzerjoduur. — Van drie monsters worst waren twee vrij sterk zuur (leverworst) en van twee monsters vleesch was een sterk koperhoudend wegens aanraking met koperhoudende lepels. — Een lepel bestond uit ijzer en tin, een tweede voornamelijk uit zink en koper. — Een monster Quina Larocbe was zuiver. — Van zeven monsters pruimtabak was één ijzervitriooUioudend (waarscbijnlijk om den smaak prikkelender te maken. -— Om koffieboonen bruinachtig geel te verwen, werden drie soorten van een verwstof ter onderzoek aangeboden, die uit ijzeroxyde bestonden. Een monster stearinezuur, dat gebruikt wordt om de boonen te doen glanzen, was zuiver. — Een monster papier dat Kremserwit moest bevatten, bevatte daarentegen hoofdzakelijk zwaarspaath- en aluinaardeverbindingen, terwijl een monster guano onder Vs % s'ikstof bevatte. De urine-onderzoeldngen werden naar de gebruikelijke methoden uitgevoerd en bepaalden zich hoofdzakelijk tot eiwit-, suiker-, phosphaten-, en aeidum uricum-bepalingen. Van de technische onder-zoekingen en waardebepalingen van handelaar
— 16 — tikelen zij slechts als curiosum één geval aangehaald, waarbij de vraag was het gehalte van ))koolzuur alkali" te bepalen. ') Hoewel het als zoodanig verkocht werd, bevatte het slechts 10,25 % koolzure soda, het overige was uitsluitend glauberzout. Ten slotte vinde nog het volgende geval een plaats, daar het niet onbelangrijk voor landbouwers en veebezitters is. Een boer had binnen zeer kortentijd een groot aantal zwijnen verloren zonder een bepaalde aanstekelijke ziekte te kunnen constateeren. Bij een ingesteld onderzoek naar het hoofdvoedsel dezer dieren bleek dat dit verkregen werd uit de afvallen eener nabijzijnde fabriek. Het chemisch onderzoek dezer »spoeling" toonde belangrijke hoeveelheden ijzer, magnesia, chloor- en zwavelzuur aan. De fabrikant gebruikte bij de bereiding zijner producten bijtende soda die juist dezelfde verontreinigingen vertoonde als in de spoeling aangetoond waren. Zoodra de raad gegeven en opgevolgd was, in plaats van de onzuivere bijtende soda, gewone zuivere koolzure soda te gebruiken, kwam geen enkel sterfgeval meer voor. ') Uit Delft toegezoudun. •
«g'-i <,^<^rO
'^eJ^-^
Stooni(iiiilikfiij Stoonidiiilikfi ij /-^ Loiiiaii, Kiibergi'i' k \n\\ KosUren 'p/)V--C>—
A„..te>d,uu
Zy^^
V.
