Goedkeuring PvE namens de minister van Economische Zaken,

RAAP-PvE 1114 Programma van Eisen Archeologische begeleiding Aardgastransportleldlngtracé A803 Beverwijk-Wijngaarden Vindplaatsen 1 en 2 (KR-144-145-146): Oud-AI bias, Polder Zuidzijde en polder Noordzijde Gemeente Graafstroom

Goedkeuring PvE namens de minister van Economische Zaken, I=afláboo~~~-aoor Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, mw. drs. E. Romeijn Handtekening voor akkoord

Functie en Naam : d.d.:

co",\", uÁ el;d exi4 oe &

~ (\...l.À VY\ ~

f . 'R..o""es~

RAAP Archeologisch Adviesbureau B V aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

•

Programma van Eisen locatie

Vindplaats 1 en 2 (KR-144-145-146): Oud-Alblas, polder Zuidzijde en polder Noordzijde

Projectnaa.m

Aardgastransportleidingtracé A803 Beverwijk-Wijngaarden

Plaats bi'n nen archeologlsch proces Archeologische begeleiding (AB)

Opsteller Naam, adres, telefoon, e-mail

Auteur

datum

paraaf

datum

paraaf

datum

paraaf

E. Goosssens MA RAAP Oost-Nederland Postbus 222 7200 AE Zutphen tel 0575 567876 e-mail: [email protected]

Senior KNA-archeoloog

Drs . F. van Oosterhout RAAP Oost-Nederland Postbus 222 7200 AE Zutphen tel 0575 567876 e-mail: [email protected]

Opdrachtgever Naam, adres, telefoon, e-mail Nederlandse Gasunie N.V. de heer B. Hofman Postbus 19 9700 MA Groningen tel : 050-5213451 e-mail: [email protected]

Goedkeuring bevoegde overheid Naam, adres, telefoon, e-mail Namens de minister van Economische Zaken, i.-&Rtlàetlw-eR-lflf-Hwat-ie7

O':+-{ Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Mw. drs. E. Romeijn , consulent erfgoed en ruimte Smallepad 5 3811 MG Amersfoort

PvE 1114, P80-1, conceptversie, versie nr 2,25 februari 2013

01' 13

®

tel.: 033-421 72 26 e-mail: [email protected]

PvE 1114, P80-1, conceptversie, versie nr 2, 25 februari 2013

2

INHOUDSOPGAVE HOOFDSTUK 1. ADMINISTRATIEVE GEGEVENS ONDERZOEKSGEBIED ......................................... 5 HOOFDSTUK 2. AANLEIDING EN MOTIVERING VAN HET ONDERZOEK .......................................... 5 2.1 Aanleiding en motivering................................................................................................................ 5 HOOFDSTUK 3. EERDER UITGEVOERD ONDERZOEK ...................................................................... 6 HOOFDSTUK 4. ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING ....................................................................... 6 4.1 Regionale archeologische en (cultuur)landschappelijke context ...................................................... 6 4.2 Aard en ouderdom van de vindplaats(en) ....................................................................................... 8 4.3 Begrenzing en oppervlakte van de vindplaats(en) ........................................................................... 8 4.4 Structuren en sporen ..................................................................................................................... 8 4.5 Anorganische artefacten ................................................................................................................ 8 4.6 Organische artefacten ................................................................................................................... 8 4.7 Archeozoölogische en -botanische resten ...................................................................................... 9 4.8 Menselijke resten .......................................................................................................................... 9 4.9 Archeologische stratigrafie en diepte van vondstlagen.................................................................... 9 4.10 Gaafheid en conservering ............................................................................................................ 9 HOOFDSTUK 5. DOELSTELLING EN VRAAGSTELLING .................................................................... 9 5.1 Doelstelling ................................................................................................................................... 9 5.2 Relatie met NOaA en/of andere onderzoekskaders ......................................................................... 9 5.3 Vraagstelling ............................................................................................................................... 10 5.4 Onderzoeksvragen ...................................................................................................................... 10 HOOFDSTUK 6. METHODEN EN TECHNIEKEN................................................................................ 10 6.1 Strategie ..................................................................................................................................... 10 6.2 Methoden en technieken (veldwerk) ............................................................................................. 10 6.3 Structuren en grondsporen .......................................................................................................... 12 6.4 Aardwetenschappelijk onderzoek ................................................................................................. 13 6.5 Anorganische artefacten .............................................................................................................. 13 6.6 Organische artefacten ................................................................................................................. 14 6.7 Archeozoölogische en -botanische resten .................................................................................... 14 6.8 Overige resten ............................................................................................................................. 14 6.9 Dateringstechieken ...................................................................................................................... 14 6.10 Beperkingen .............................................................................................................................. 15 HOOFDSTUK 7. UITWERKING EN CONSERVERING ........................................................................ 15 7.1 Structuren, grondsporen, vondstspreidingen ................................................................................ 15 7.2 Analyse aardwetenschappelijke gegevens .................................................................................... 15 7.3 Structuren, grondsporen, vondstspreidingen ................................................................................ 15 7.4 Anorganische artefacten .............................................................................................................. 15 7.5 Organische artefacten ................................................................................................................. 16 7.6 Archeozoölogische en -botanische resten .................................................................................... 16 7.7 Beeldrapportage .......................................................................................................................... 16 7.8 Selectie materiaal ........................................................................................................................ 17


3

7.9 Conservering materiaal ................................................................................................................ 17 HOOFDSTUK 8. DEPONERING......................................................................................................... 18 8.1 Eindrapportage ............................................................................................................................ 18 8.2 Deponering.................................................................................................................................. 19 HOOFDSTUK 9. RANDVOORWAARDEN EN AANVULLENDE EISEN ............................................... 19 9.1 Personele randvoorwaarden ........................................................................................................ 19 9.2 Overlegmomenten ....................................................................................................................... 19 9.3 Kwaliteitsbewaking, toezicht, overleg en evaluatie........................................................................ 20 9.4 Overige randvoorwaarden en aanvullende eisen .......................................................................... 21 HOOFDSTUK 10. WIJZIGINGEN TEN OPZICHTE VAN HET VASTGESTELDE PVE .......................... 22 10.1 Wijzigingen tijdens het veldwerk................................................................................................. 22 10.2 Belangrijke wijzigingen .............................................................................................................. 22 10.3 Procedure van wijziging na de evaluatiefase van het veldwerk .................................................... 22 10.4 Procedure van wijziging tijdens uitwerking en conservering ........................................................ 23 LITERATUUR EN BIJLAGEN ............................................................................................................ 23 Literatuur .......................................................................................................................................... 23 Bijlagen............................................................................................................................................. 23


4

HOOFDSTUK 1. ADMINISTRATIEVE GEGEVENS ONDERZOEKSGEBIED Projectnaam

Aardgastransportleidingtracé A803 Beverwijk-Wijngaarden

Provincie

Zuid-Holland

Gemeente

Graafstroom

Plaats

Oud-Alblas

Toponiem

Polder Zuidzijde & polder Noordzijde

Kaartbladnummer

Bladnummer conform topografische kaart 1:25.000: 38D

x,y–coördinaten

RD-coördinaten van het centrum van de plangebieden: 110.253/430.048 en 110.306/430.903

CMA/AMK-status

Niet van toepassing

Archis-monumentnummer

Niet van toepassing

Archis-waarnemingsnummer

Niet van toepassing

Oppervlakte plangebied

Het plangebied bestaat uit het tracé van de aardgastransportleiding Beverwijk-Wijngaarden, lengte circa 90 kilometer. De breedte (leidingsleuf en werkstroken) bedraagt circa 40 meter.

Oppervlakte onderzoeksgebied

De ontgraving ten behoeve van de leiding beslaat binnen vindplaats 1 is circa 340 meter lengte en is 40 meter breed. De ontgraving ten behoeve van de leiding beslaat binnen vindplaats 2 is circa 160 meter lengte en is 40 meter breed. Het onderzoeksgebied heeft daarmee een oppervlakte van 2

20.000m . Huidig grondgebruik

Grasland

HOOFDSTUK 2. AANLEIDING EN MOTIVERING VAN HET ONDERZOEK 2.1 Aanleiding en motivering Het onderzoek is nodig in verband met de aanleg van een aardgastransportleiding tussen Beverwijk en Wijngaarden. De leidingsleuf zal een breedte van circa 5 meter en een diepte van 3 meter hebben. De taluds hebben een hellingshoek van 1:1,5 (diepte:breedte) of steiler. De sleuf valt binnen een werkstrook met een breedte van ongeveer 40 m waarin onder andere een werkstraat, tijdelijke gronddepots en eventueel benodigde grondwaterbemalingsapparatuur worden opgenomen. Na afloop van de grondwerkzaamheden wordt de bodem over een breedte van 40 meter (de werkstrook) gespit of gefreesd tot ongeveer 1,0 m -Mv. Om hindernissen als wegen, dijken en water te passeren wordt de leiding door middel van een boring aangelegd. Een dergelijke boring vindt plaats vanaf het maaiveld, uit de sleuf of uit een bouwkuip. De minimale diepte van de leiding bij deze aanlegvariant bedraagt 3 m -Mv. Op basis van de landschappelijke ligging en vindplaatsen in de omgeving geldt een hoge verwachting voor vindplaatsen uit het Neolithicum tot en met de Bronstijd. Naar aanleiding van de resultaten van het vooronderzoek is aanbevolen om vast te stellen of zich binnen de begrenzing van het onderzoeksgebied archeologische resten bevinden, en zo ja, wat de inhoudelijke en fysieke kwaliteit (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) hiervan is. Aanbevolen werd om dit vast te stellen door de graafwerkzaamheden archeologisch te begeleiden en eventuele archeologische resten daarmee ex situ te behouden.


5

HOOFDSTUK 3. EERDER UITGEVOERD ONDERZOEK Soort onderzoek

Bureauonderzoek

Uitvoerder

RAAP Archeologisch Adviesbureau

Uitvoeringsperiode

2011

Rapportage

Boer, G.H. de, J.A. Schenk & J. van Roemburg, 2011. Aardgastransportleidingtracé Beverwijk-Wijngaarden (A-803), archeologisch vooronderzoek; een bureaustudie ten behoeve van de m.e.r.-procedure. RAAP-rapport 2208. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp.

Documentatie

De documentatie van het uitgevoerde onderzoek bevindt zich in het archief van RAAP West te Leiden onder projectcode BEWY.

Soort onderzoek

Verkennend en karterend booronderzoek

Uitvoerder

RAAP Archeologisch Adviesbureau

Uitvoeringsperiode

Februari t/m december 2011

Rapportage

Boer, G.H. de, J. Sprangers & W. Bosman, 2012. Rapportage Onderzoeken Archeologie Aardgastransportleiding Beverwijk-Wijngaarden (A-803). Gemeenten Beverwijk, Zaanstad, Velsen, Haarlemmerliede, Kaag en Braassem, Rijnwoude, Zuidplas, Ouderkerk, Bergamabacht, Nederlek, NieuwLekkerland en Graafstroom. RAAP-rapport 2449. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Boer, G.H. de, J. Sprangers & J.A. Schenk, 2012. Rapportage Onderzoeken Archeologie Aardgastransportleiding Beverwijk-Wijngaarden (A-803). Gemeenten Beverwijk, Zaanstad, Velsen, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Kaag en Braassem, Rijnwoude, Zuidplas, Ouderkerk, Bergambacht, Nederlek, Nieuw-Lekkerland en Graafstroom. RAAPrapport 2583. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp.

Vondsten/documentatie

De vondsten en documentatie van het uitgevoerde onderzoek bevinden zich in het archief van RAAP West te Leiden onder projectcodes BEWY2 en BEWY3. Zij worden t.z.t. overgedragen aan het archeologisch depot van de betreffende provincie of gemeente.

HOOFDSTUK 4. ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING 4.1 Regionale archeologische en (cultuur)landschappelijke context (op basis van De Boer, Sprangers & Bosman, 2012) Het zuidelijk deel van het tracé ligt in de Alblasserwaard en Krimpenerwaard. Beide maken landschappelijk gezien deel uit van het West-Nederlandse veengebied, bij uitstek een ‘holoceen landschap’. Er komen rivierafzettingen, rivierduinen (donken) en veen voor in de ondergrond.


6

Rivierduinen De rivierduinen zijn de enige pleistocene afzettingen die geraakt worden bij aanleg van de gasleiding (verstoringsdiepte ca. 3,5 m -Mv). Deze zijn ontstaan gedurende het laatste millennium van het Weichselien: het Late Dryas stadiaal (13.000-11.600 jaar geleden).Tijdens de koudste periode werd de begroeiing sterk gereduceerd en ontstonden de omvangrijke zandverstuivingen. Hierdoor konden uit de zandige vlechtende riviervlakte op grote schaal rivierduinen (donken) konden opstuiven direct langs de rivierbeddingen. In het Holoceen zijn de rivierenduinen langzaam bedekt geraakt met veenafzettingen en fluviatiele afzettingen. In enkele gevallen steekt de top van een duin nog boven het maaiveld uit, zoals het geval is bij de Schoonenburgsche Heuvel. Deze duinen maken deel uit van een groter complex van verspreide duinen dat zich uitstrekt van het westelijk deel van IJsselmonde (omgeving Rotterdam/Hoogvliet) tot in de Alblasserwaard. De rivierduincomplexen zijn over het algemeen zuidoostnoordwest georiënteerd. Recente archeologische onderzoeken laten keer op keer zien dat niet alle rivierduinen al gekarteerd zijn en dat de begrenzing van de bekende rivierduinen soms afwijkt van de bestaande, vaak kleinschalige, kaarten (Jansen & De Jager, 2000; Raczynski Henk & Jansen, 2009). De rivierduinafzettingen worden lithostratigrafisch gerekend tot het Laagpakket van Delwijnen van de Formatie van Boxtel. Anastomoserende rivieren en veengroei Door de stijging van de zeespiegel in het Holoceen als gevolg van een structurele klimaatsverbetering, steeg ook de grondwaterspiegel. De lager gelegen - en dus nattere - gebieden vormden, mede door het ontstaan van een gesloten kustbarrière, een ideale conditie voor veengroei. Hierdoor vond op grote schaal veenvorming plaats. Naast het ontstaan van uitgestrekte veengebieden gedurende het Holoceen, ontwikkelden zich in die tijd ook een netwerk van anastomoserende riviersystemen. Een anastomoserende rivier bestaat uit meerdere, onderling verbonden geulen die het veengebied ontsloten (Makaske, 1998).Kenmerkend voor een anastomoserend riviersysteem is het op grote schaal voorkomen van oeverwaldoorbraken (crevasses), waardoor relatief veel nieuwe rivierlopen ontstaan. De anastomoserende rivieren vormden langs de geul smalle oeverwallen met daarachter het komgebied (Berendsen, 2004). Deze kommen waren moerassige overstromingsvlakten waarin -in vergelijking met de meanderende rivieren - nauwelijks klei werd afgezet. De veengroei domineerde, lokaal kwamen meren of plassen voor in dit ‘fluvio-lacustriene’ landschap (Van der Woude, 1983). Oorspronkelijke veenstroompjes (zoals de Loet, de Oud-Alblas en mogelijk ook de Hollandsche IJssel) werden in de loop van het Holoceen vergroot en uitgesleten door de invloed van toenemende getijdenwerking landinwaarts. Alle fluviatiele afzettingen worden lithostratigrafisch gerekend tot de Formatie van Echteld. Zowel het veen, als de organische afzettingen in de meren worden ingedeeld bij de Hollandveen Laag (Formatie van Nieuwkoop). Tijdens het onderzoek over grote lengte een pakket oever- en crevasseafzettingen gekarteerd. De afzettingen liggen direct onder de bouwvoor en zijn hoogstwaarschijnlijk onderdeel van een smal geulensysteem dat in het veenlandschap is ontstaan (een fossiele zijtak van de Oud-Alblas). Lithologisch gezien bestaan de oeverafzettingen uit een 30 à 40 cm dikke siltige, lichtbruingrijze klei met ijzer- en mangaanvlekken (stevige consistentie). De oeverafzettingen gaan naar beneden toe over in een mineraalarm (bos)veen. De top van de oever- en crevasseafzettingen is aangetroffen vanaf 15 cm -Mv (1,9 m -NAP) en is waarschijnlijk voor een deel opgenomen in de bouwvoor. Ter plaatse van de boringen 329 en 331 zijn twee crevassegeultjes aangeboord. Als gevolg van een tracéwijziging en de aangetroffen crevasse-afzettingen zijn oostelijk van de bestaande boorraai twee nieuwe raaien gezet. Het gekarteerde crevassecomplex ligt ‘op’ het veen (in plaats van ingesneden) en bestaat uit een dun pakket oeverafzettingen op een smalle geultje. De oeverafzettingen bestaan uit goed gerijpte, uiterst siltig klei.


7

De basis van de crevassecomplex bestaat uit minder goed gerijpte, uiterst/sterk siltige klei met humusen plantenresten (bijv. boringen 3030 t/m 3034 & 3038). Deze afzettingen zijn geïnterpreteerd als aanzet (overgangstraject) van het veen naar de crevasse-afzettingen. De top van het crevassecomplex is opgenomen in de dunne bouwvoor (circa 20 cm).

4.2 Aard en ouderdom van de vindplaats(en) Bij het booronderzoek zijn enkele archeologische resten aangetroffen direct onder de bouwvoor. Het is het niet zeer waarschijnlijk dat het om een vindplaats gaat. Het ligt meer voor de hand dat het materiaal betreft dat met bemesting op het land terecht is gekomen. Er is wel een archeologisch kansrijk niveau aanwezig, namelijk de crevasse afzettingen van de Oud-Alblas, die in het plangebied aanwezig zijn (zie figuur 2). Op basis van de geologische ontwikkeling kan dit niveau dateren uit de periode Romeinse tijd - Middeleeuwen.

4.3 Begrenzing en oppervlakte van de vindplaats(en) De omvang van de vindplaats binnen het onderzoeksgebied kan op basis van het vooronderzoek niet worden bepaald. Vooralsnog wordt er vanuit gegaan dat de omvang van de vindplaats samenvalt met het voorkomen van de crevasseafzettingen in de ondergrond (figuur 2). De begrenzing daarvan in noordelijke en zuidelijke richting is bekend (boringen 327-340 en 2-4). In oostelijke en westelijke richting van het tracé zijn geen waarnemingen verricht. Verwacht wordt dat de archeologisch interessante afzettingen zich in ieder geval aan weerzijden van het tracé in de werkstrook bevindt.

4.4 Structuren en sporen In het onderzoeksgebied kunnen sporen van akkers (oude akkerlaag, greppels, eergetouwkrassen, etc.) uit de periode (Romeinse tijd tot en met Late Middeleeuwen voorkomen. Dergelijke vindplaatsen worden verwacht op de flanken kansrijke niveaus (zie § 4.2) in het plangebied. Specifiek in de lage, natte zones (dalen) worden bijvoorbeeld afvaldumps en rituele deposities verwacht. Op de hoger gelegen delen kunnen eventuele nederzettingsterreinen uit de Prehistorie, Romeinse tijd en Middeleeuwen worden verwacht, bestaande uit huisplattegronden (met palenconfiguratie en/of grindfunderingen), bijgebouwen, waterputten, afvalkuilen en greppels.

4.5 Anorganische artefacten Op archeologische vindplaatsen kunnen, in relatie tot de archeologische sporen en lagen naast aardewerk, natuursteen en vuursteen voor de jongere periodes ook allerhande gebruiksvoorwerpen van metaal, slak en glas (Romeinse tijd en jonger) verwacht worden. Gezien de vermoede archeologische context (nederzettingsterrein) wordt een redelijk grote hoeveelheid anorganische artefacten verwacht. Op basis van de landschappelijke context zal anorganisch materiaal in het algemeen (redelijk) goed bewaard zijn gebleven.

4.6 Organische artefacten Op archeologische vindplaatsen kunnen, in relatie tot de archeologische sporen en lagen ook vergankelijke objecten van organisch materiaal verwacht worden, zoals van bot, hout en leer. Gezien de vermoede archeologische context (nederzettingsterrein) wordt een redelijk grote hoeveelheid van organische artefacten verwacht. Indien sprake is van een akker kan slechts een gering aantal organische artefacten worden verwacht.


8

De kans dat eventuele gebruiksvoorwerpen van hout, been, leer, textiel en dergelijke bewaard zijn gebleven, is gezien de lithologische context (klei en een hoge grondwaterspiegel) groot.

4.7 Archeozoölogische en -botanische resten Op archeologische vindplaatsen kunnen in relatie tot de archeologische sporen en lagen ook resten van zaden, pollen of organisch afval worden aangetroffen. Gezien de vermoede archeologische context (nederzettingsterrein) wordt een redelijk grote hoeveelheid van deze resten verwacht. Vanwege de hoge grondwaterstand in het onderzoeksgebied zijn deze resten vermoedelijk goed bewaard gebleven.

4.8 Menselijke resten Gelet op de verwachte archeologische context en conserveringsomstandigheden kunnen (on)verbrande menselijke resten (graven) voorkomen. Met name bij vindplaatsen uit de Romeinse tijd bestaat de kans dat crematiegraven aanwezig kunnen zijn.

4.9 Archeologische stratigrafie en diepte van vondstlagen Bij het vooronderzoek zijn geen archeologische lagen of cultuurlagen aangetroffen. Het archeologisch kansrijke niveau (de kwelderafzettingen: rode stippellijn op figuur 2) bevindt zich direct onder de bouwvoor/verstoorde bovenlaag.

4.10 Gaafheid en conservering Zie §4.2 - 4.9.

HOOFDSTUK 5. DOELSTELLING EN VRAAGSTELLING 5.1 Doelstelling Het doel van de archeologische begeleiding volgens het protocol opgraving is om vast te stellen of zich in het plangebied archeologische sporen en/of resten bevinden die bij een niet aangepaste uitvoering van de huidige plannen bedreigd zouden worden. Indien archeologische sporen en/of resten worden aangetroffen, dienen voldoende betrouwbare gegevens vastgesteld te worden ten aanzien van de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de locatie (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) om tot een waardestelling te komen van de archeologische resten (protocol proefsleuven). De classificatie van een vindplaats als zijnde behoudenswaardig gebeurt in overleg met het bevoegd gezag.

5.2 Relatie met NOaA en/of andere onderzoekskaders De volgende hoofdstukken uit de Nederlandse Onderzoekagenda Archeologie zijn van toepassing op het onderzoek: 15. Het West-Nederlandse kustgebied in de Romeinse tijd; 16. De Middeleeuwen en vroegmoderne tijd in West-Nederland. Daarnaast dient het onderzoek aan te sluiten bij het in de gemeente Graafstroom in het algemeen en de omgeving van het plangebied in het bijzonder reeds uitgevoerde archeologische onderzoek.


9

5.3 Vraagstelling Ten aanzien van de verwachte archeologische vindplaatsen in het onderzoeksgebied is de vraagstelling of er daadwerkelijk archeologische sporen in de bodem aanwezig zijn en zo ja, wat daarvan de aard, ouderdom, omvang, gaafheid en conservering is. Daartoe zijn onderstaande algemene onderzoeksvragen geformuleerd.

5.4 Onderzoeksvragen De archeologische begeleiding dient, voor zover mogelijk, antwoord te geven op de volgende algemene vragen: • Welke aanvullende informatie kan er worden verzameld over de geologische en bodemkundige opbouw in het onderzoeksgebied? Hoe is de stratigrafie in archeologische (antropogene zin)? Op welk niveau zijn de archeologische sporen leesbaar? • In welke mate is het onderzoeksgebied verstoord? • Zijn er archeologische resten aanwezig in het plangebied? Zo ja, beschrijf, interpreteer en dateer deze. Zo nee, wat is hiervoor de verklaring? • Wat is de omvang van de vindplaats(en)? Wat is de eventuele onderlinge samenhang? • Welke materiaalcategorieën zijn aanwezig? Wat is de vondstdichtheid/ruimtelijke verspreiding? Hoe is de conserveringstoestand? Wat is de typologische datering? • Wat is de waardering (gaafheid, conservering en inhoudelijke kwaliteit) van de resten (sporen, vondsten en monsters)? Zijn er behoudenswaardige resten aanwezig binnen het onderzoeksgebied? Op welke wijze kan met de behoudenswaardige vindplaats(en) in het onderzoeksgebied omgegaan worden? • Hoe verhouden de conclusies zich tot de bevindingen van het eerdere onderzoek of andere bekende gegevens? In welke mate wijkt de geconstateerde waarde af van de gespecificeerde verwachting?

HOOFDSTUK 6. METHODEN EN TECHNIEKEN 6.1 Strategie Om de vraagstellingen te kunnen beantwoorden dient een archeologische begeleiding uitgevoerd te worden. Deze zal zich richten op de graafwerkzaamheden in het kader van de aanleg van de toekomstige aardgastransportleiding, zowel het tracé van de gasleiding als de werkstrook: • Bij het uitgraven van de leidingssleuf en de werkstrook zal permanent een archeologisch team aanwezig zijn om het vlak te inspecteren en eventueel te documenteren. Onder de bouwvoor bevinden zich namelijk crevasseafzettingen. In deze afzettingen, kunnen eventuele grondsporen zich aftekenen en vondsten worden aangetroffen. • In totaal wordt het toekomstige leidingtracé ter plaatse van de onderzoekslocatie onderzocht door middel van een intensieve archeologische begeleiding (40 x circa 500 m; circa 2 ha).

6.2 Methoden en technieken (veldwerk) In algemene zin wordt gewerkt volgens KNA 3.2 (protocol 4004 en 4007, deelproces 2, specificatie OS02 t/m OS09 en protocol 4004, deelproces 2, specificatie OS02 t/m OS11) en volgens de KNALeidraad Veldhandleiding Archeologie 2002. Veiligheid: • Schrijven draaiboek (conform KNA-specificatie OS01); dit is een handleiding voor het onderzoek en dient op de werklocatie aanwezig te zijn.


10

• Bij de start van het project wordt door Gasunie een toolboxmeeting ten aanzien van veilig werken georganiseerd; deze is verplicht voor alle medewerkers van de archeologische uitvoerder (inclusief machinist) die in het veld komen; • Persoonlijke beschermingsmiddelen: veiligheidshelm, -hesje, -schoenen en -bril. Elke veldmedewerker dient VCA-gecertificeerd te zijn en zijn veiligheidspaspoort bij zich te hebben; • Een KLIC-melding wordt door de civieltechnische aannemer uitgevoerd. Er wordt contact opgenomen met de Gasunie om de bestaande gasleidingen te laten uitzetten en om afspraken te maken met de tracébegeleider ten aanzien van de veiligheid tijdens het veldwerk. Aanvulling op OS03 (vlakaanleg): • De graafwerkzaamheden (afzetten van de teelaarde en afzetten van de B-laag) dienen te worden uitgevoerd met een graafmachine op rupsbanden met een gladde bak en bij voorkeur door een kraanmachinist met ervaring in archeologische opgravingen; • Als archeologische sporen worden aangetroffen moet de archeoloog door de civieltechnische aannemer in de gelegenheid worden gesteld om waarnemingen te verrichten • Aanleg van vlakken en afgraven van lagen volgt de werkzaamheden van Gasunie (waarbij de a-laag en de b-laag gescheiden worden ontgraven). In principe wordt op basis van het vooronderzoek uitgegaan van 1 tot 2 vlakken. Aanvulling op OS05 (registreren vlakken, grondsporen, profielen): • Er worden om de 15 m profielkolommen opgenomen (zie § 6.4). Indien dit praktisch mogelijk en inhoudelijk relevant is dan wordt van de ontgraving één doorlopend lengteprofiel bestudeerd en geïnterpreteerd. De interpretatie van het profiel gebeurt door een fysisch-geograaf die aantoonbare ervaring in de archeoregio heeft. Deze fysisch-geograaf zal na afloop van het uitgraven van het tracé van de gasleiding, maar voor het inhijsen van de gasbuis in het veld aanwezig zijn om waarnemingen te doen en de beschrijvingen en interpretatie van alle natuurlijke lagen die worden aangetroffen tijdens het onderzoek voor zijn/haar rekening nemen; • Er wordt steeds een vlaktekening gemaakt (ook bij zogenaamde lege putten: putgrens). Dit kan analoog (op schaal 1: 50 en op basis van een lokaal meetsysteem) of digitaal met behulp van een Robotic Total Station. Voorwaarde is dan dat op het einde van elke veldwerkdag back-ups gemaakt worden van de digitale kaarten en dat een bijgewerkt exemplaar mee in het veld genomen kan worden. Alle sporen worden beschreven op de daartoe geëigende formulieren (analoog, dan wel digitaal. In dit laatste geval dienen dagelijks back-ups gemaakt te worden); • In het geval van bijzondere sporen (zoals inhumatiegraven) moeten -na overleg met de Gasunie en het bevoegd gezag- specialisten op de betreffende gebieden geraadpleegd en of ingeschakeld worden bij het onderzoeken van de sporen, het bergen van de vondsten en het bemonsteren. Aanvulling op OS06 (hoogtemeting): • Op alle vlakken wordt in het midden van de ontgraving op elke 5 m lengte de NAP-hoogte vastgesteld (ook bij zogenaamde lege putten); • Per werkput wordt op 1 lange zijde (bij voorkeur de zijde waar ook het profiel gedocumenteerd zijn) en om de 5 m de NAP-hoogte van het maaiveld bepaald. Aanvulling op OS08 (beeldregistratie): • Alle vlakken en profielen/profieldelen worden in overzichten en waar nodig in detail gefotografeerd;


11

• Alle relevante coupes worden gefotografeerd, voorzien van een noordpijl en fotobordje met schaalstok, CIS code en objectgegevens. Ten behoeve van de publicatie wordt van relevante sporen tevens een identieke foto zonder bordje gemaakt; • Er worden meerdere overzichten, actie- en sfeerfoto’s van het onderzoek gemaakt, waarop het opgravingsproces, toegepaste methoden en karakteristieke punten uit de omgeving te zien zijn. De offerte dient gebaseerd te zijn op: • Archeologische begeleiding van de werkzaamheden over een lengte van 500 meter. Over het algemeen gaat het om 1 tot 2 vlakken, die gedocumenteerd dienen te worden; • 50 profielkolommen (ieder 1 meter breed); • Stelpost voor het documenteren, interpreteren en beschrijven van een volledige lengteprofiel per 25 meter.

6.3 Structuren en grondsporen De volgende werkzaamheden vinden plaats: • Sporen worden gefotografeerd, getekend, gecoupeerd en afgewerkt. Subrecente sporen (sloten, greppels e.d. worden alleen in het vlak gedocumenteerd en niet verder afgewerkt); • Indien relevant wordt (een deel van) het grondspoor bemonsterd; • Water- of afvalputten worden bestudeerd, gedocumenteerd en, indien mogelijk, geleegd; • Indien water- en beerputten worden aangetroffen, dan wordt hiervan door middel van een Edelmanboor of guts eerst de diepte vastgesteld (voor zover mogelijk). Er zal vervolgens overleg plaatsvinden met opdrachtgever en bevoegd gezag over de omgang met deze sporen. Er zal worden beoordeeld of ze in situ behouden kunnen blijven of dat zij verder worden vrij gelegd, gecoupeerd en afgewerkt. • Bij paalgaten wordt extra gelet op de stand van paalkernen en op insluitsels; • Zeer vondstrijke sporen met zichtbaar klein vondstmateriaal wordt gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 4 mm. Indien het gaat om veel of volumerijke sporen, dan wordt in overleg met het bevoegd gezag een selectie gemaakt. • De archeologische aannemer zorgt ervoor dat grote uitgravingen (waterputten, graven, afvalkuilen, etc.) aan het eind van een werkdag zijn veiliggesteld voor schatgravers bij voorkeur door ze af te dekken. Vuursteenconcentraties In het onderzoeksgebied moet met de eventuele aanwezigheid van vuursteenconcentraties rekening worden gehouden. Indien 2 of meer vuurstenen artefacten per 2 m² in het vlak worden vastgesteld (na verwijderen teelaarde of verwijderen b-laag), kan een vuursteenconcentratie aanwezig zijn. Dit wordt gecontroleerd door het opnieuw (met de hand) opschaven van de betreffende zone. Indien hierbij nogmaals enkele artefacten (minimaal nog 2) worden aangetroffen, ligt een concentratie voor de hand. Om eerst de begrenzingen van de concentratie te kunnen bepalen, worden binnen de omtrek van de ontgraving megaboringen gezet (bijvoorbeeld 6 boringen in twee raaien met een verspringend grid van 2,5 x 2,5 m). Indien duidelijke begrenzingen bestaan, eventueel na verdichting van dit boorgrid, zal een verticale verspreiding van het vuursteenmateriaal achterhaald moeten worden door minstens twee vakken van 50 x 50 cm in laagjes van 5 cm te verdiepen en te zeven (maaswijdte van de zeef is 3 bij 3 mm). De afstand tussen de twee zeefvakken dient minimaal 1, maximaal 2 meter te zijn. Minstens 3 laagjes worden gezeefd en voorts totdat geen vuurstenen artefacten meer worden aangetroffen. Een beslissing over het aantal uit te voeren boringen en zeefvakken, evenals een eventuele vervolgstrate-


12

gie zal in overleg met het bevoegd gezag en Gasunie tot stand komen. Het bevoegd gezag bepaalt de randvoorwaarden.

6.4 Aardwetenschappelijk onderzoek De profielen worden zoveel mogelijk over de volledige lengte gedocumenteerd d.m.v. kolomopnames, hoewel de mogelijkheden hiervoor in de praktijk waarschijnlijk beperkt zullen zijn. Uitgangspunt is dat elke 15 meter een kolom van 1 meter breed wordt ingemeten, gefotografeerd, getekend op schaal 1: 20, beschreven en geïnterpreteerd. Indien het gaat om een complexe stratigrafie en/of wanneer sprake is van archeologische sporen, wordt het profiel over een grotere lengte volledig gedocumenteerd als hiervoor beschreven. Ook bij relevante geologische overgangen is dat het geval. Op profieltekeningen moeten X-, Y-, Z-waarden in RD-coördinaten en NAP worden aangegeven met het oog op de aansluiting met vlaktekeningen en aangrenzende profielen; De interpretatie van het profiel gebeurt door een fysisch-geograaf die aantoonbare ervaring in de archeoregio heeft. Deze fysisch-geograaf zal na afloop van het uitgraven van het tracé van de gasleiding, maar voor het inhijsen van de gasbuis in het veld aanwezig zijn om waarnemingen te doen en de beschrijvingen en interpretatie van alle natuurlijke lagen die worden aangetroffen tijdens het onderzoek voor zijn/haar rekening nemen.

6.5 Anorganische artefacten Het onderzoek wordt uitgevoerd conform de richtlijnen van de vigerende versie van de KNA. • Tijdens het aanleggen van het vlak wordt al het diagnostisch anorganisch materiaal verzameld om een uitspraak te kunnen doen over de datering, de eventuele fasering en de conserveringstoestand van de vindplaats; • Naast de vlakken, dient ook de stort met behulp van de metaaldetector te worden onderzocht op metalen artefacten; • Anorganische vondsten worden per spoor en/of per stratigrafische eenheid verzameld. Binnen een spoor worden alle vondsten uit verschillende, chronologisch relevante vullingen, zoals paalkuil, paalkern, e.d., apart verzameld en geregistreerd; • Bijzondere deposities van anorganische artefacten binnen sporen worden afzonderlijk geregistreerd door middel van fotografie en tekening. Het materiaal zelf wordt individueel (X-, Y- en Z-waarden) en gescheiden van het overige vondstmateriaal in het spoor verzameld; • Indien binnen een vlak geen sporen worden aangetroffen, dienen anorganische vondsten per laag te worden verzameld binnen vlaksegmenten van maximaal 5 m breedte x 5 m lengte. Dit geldt ook voor aanlegvondsten uit de bouwvoor; • Metaalvondsten, bewerkt vuursteen, mogelijk bij een structuur horende stenen en andere bijzondere anorganische vondsten dienen driedimensionaal te worden ingemeten en onder een afzonderlijk vondstnummer geregistreerd; • Concentraties van anorganische artefacten zonder context worden individueel ingemeten en geregistreerd; • Profielen worden onderzocht op anorganische vondsten die per stratigrafische eenheid gedocumenteerd worden; • In het geval van bijzondere anorganische vondsten moeten -na overleg met de Gasunie en het bevoegd gezag- specialisten op de betreffende gebieden geraadpleegd en of ingeschakeld worden bij het onderzoeken van de sporen en het bergen van de vondsten.


13

6.6 Organische artefacten Het onderzoek wordt uitgevoerd conform de richtlijnen van de vigerende versie van de KNA. In aanvulling daarop: • Tijdens het aanleggen van het vlak wordt voldoende diagnostisch organisch materiaal verzameld om een uitspraak te kunnen doen over de datering, de eventuele fasering en de conserveringstoestand van de vindplaats; • Organische vondsten worden per spoor en/of per stratigrafische eenheid verzameld. Binnen een spoor worden vondsten uit verschillende, chronologisch relevante vullingen, zoals paalkuil, paalkern, e.d., apart verzameld en geregistreerd; • Bijzondere deposities van organische artefacten binnen sporen worden afzonderlijk geregistreerd door middel van fotografie en tekening. Het materiaal zelf wordt individueel (X-, Y- en Z-waarden) en gescheiden van het overige vondstmateriaal in het spoor verzameld; • Indien binnen een vlak geen sporen worden aangetroffen, dienen organische vondsten per laag te worden verzameld binnen vlaksegmenten van maximaal 5 m breedte x 5 m lengte. Dit geldt ook voor aanlegvondsten uit de bouwvoor; • Bijzondere organische vondsten dienen driedimensionaal te worden ingemeten en onder een afzonderlijk vondstnummer geregistreerd; • Concentraties van organische artefacten zonder context worden individueel ingemeten en geregistreerd; • Profielen worden onderzocht op organische vondsten die per stratigrafische eenheid gedocumenteerd worden; • In het geval van bijzondere organische vondsten moeten -na overleg met de Gasunie en het bevoegd gezag- specialisten op de betreffende gebieden geraadpleegd en of ingeschakeld worden bij het onderzoeken van de sporen en het bergen van de vondsten.

6.7 Archeozoölogische en -botanische resten Het onderzoek wordt uitgevoerd conform de richtlijnen van de vigerende versie van de KNA. • Er worden monsters genomen ten behoeve van macro-botanisch en archeozoölogisch onderzoek, bij voorkeur uit kansrijke sporen en lagen zoals natte, houtskoolrijke of humeuze grondsporen en oude loop- of vegetatiehorizonten; • Monsters worden door of in overleg met een specialist verzameld.

6.8 Overige resten Uit een cultuurlaag/oude loop- of vegetatie horizont worden monsters genomen ten behoeve van pollenonderzoek en eventueel micromorfologisch onderzoek (slijpplatenanalyse);

6.9 Dateringstechieken • Van kansrijke sporen worden monsters genomen ten behoeve van C14- en/ of dendrochronologisch onderzoek; • Ten behoeve van een datering van een onbekende cultuurlaag/ oude loop- of vegetatie horizont worden indien relevant monsters genomen voor een OSL-datering. Dit gebeurt door bemonstering van de laag zelf, als mede de erboven en eronder gelegen laag.


14

6.10 Beperkingen • Op het moment van opstellen van het PvE is niet bekend of eerst de teelaarde zal worden ontgraven over de hele lengte van de vindplaats en vervolgens de B-laag of dat beide activiteiten tegelijk plaats zullen vinden. Indien beide activiteiten tegelijkertijd plaatsvinden, draagt de opdrachtnemer er zorg voor dat zowel bij het afzetten van de teelaarde als bij het afzetten van de B-laag archeologische begeleiding conform dit PvE plaatsvindt; • Als archeologische sporen worden aangetroffen moet de archeoloog door de civieltechnische aannemer in de gelegenheid worden gesteld om waarnemingen te verrichten; • Communicatie (naar bevoegd gezag, pers, etc.) vindt plaats via Gasunie.

HOOFDSTUK 7. UITWERKING EN CONSERVERING 7.1 Structuren, grondsporen, vondstspreidingen Aanvulling op OS14 van de KNA 3.2: • De algemene technische uitwerking omvat het digitaliseren van in het veld gemaakte tekeningen, het bewerken van digitale afbeeldingen en het digitale gegevensbeheer. Alle sporen en structuren worden afgebeeld op een “allesporenkaart”, of op (bij een complexe stratigrafie) gecombineerde vlaktekeningen. • Vondsten worden gereinigd, gesplitst, geteld en gewogen en primair gedetermineerd (op bakselniveau en grove datering voor keramiek). • Paleo-ecologische resten worden gekarakteriseerd. Foto’s, tekeningen, vondsten, monsters worden geadministreerd. • Handgeschreven verslagen en overige analoge documentatie wordt gedigitaliseerd. • Alle gekarakteriseerde vondsten, sporen en structuren worden geregistreerd in een digitaal gegevensbestand.

7.2 Analyse aardwetenschappelijke gegevens Aardwetenschappelijke gegevens worden uitgewerkt tot op het niveau dat nodig is voor de beantwoording van de onderzoeksvragen. De verzamelde aardwetenschappelijke gegevens worden op lithologische, lithogenetische, hydrologische en archeologische kenmerken beschreven.

7.3 Structuren, grondsporen, vondstspreidingen Voor de specifieke eisen die aan de uitwerking van de structuren en grondsporen worden gesteld, wordt verwezen naar de vigerende versie van de KNA. In aanvulling daarop: • Alle grondsporen worden zo mogelijk geïnterpreteerd, gedateerd en gewaardeerd. Grondsporen en structuren worden uitgewerkt tot op een niveau dat nodig is voor de beantwoording van de onderzoeksvragen; • Van vondstverspreidingen worden zowel horizontale als verticale verspreidingen in kaart gebracht en de vondsten globaal gedateerd.

7.4 Anorganische artefacten In aanvulling op de richtlijnen in de vigerende versie van de KNA: • De anorganische vondsten worden per materiaalcategorie gewassen, gesplitst, geteld en gewaardeerd;


15

• De anorganische vondsten worden uitgewerkt tot het niveau dat nodig is voor de beantwoording van de onderzoeksvragen. De uitwerking omvat minimaal: het spoor en/of de laag waarin het artefact is aangetroffen, de conserveringstoestand, de determinatie, de datering en de beschrijving (grootte, versiering, bewerkingssporen, etc.); • De anorganische vondsten worden tijdelijk zo opgeslagen dat de kwaliteit van het materiaal niet achteruit gaat; • Er vindt een evaluatie tussen de opdrachtgever, het bevoegd gezag, de depothouder en de archeologische uitvoerder plaats, waarbij bepaald wordt of anorganische vondsten in aanmerking komen voor uitwerking en analyse, foto en/of tekening en duurzame conservering. De offerte dient gebaseerd te zijn op 250 stuks vondsten van alle vondstcategorieën (7.4-7.6) samen.

7.5 Organische artefacten In aanvulling op de richtlijnen in de vigerende versie van de KNA: • De organische vondsten worden per materiaalcategorie gewassen, gesplitst, geteld, gewogen en gewaardeerd; • De organische vondsten worden uitgewerkt tot het niveau dat nodig is voor de beantwoording van de onderzoeksvragen. De uitwerking omvat minimaal: het spoor en/of de laag waarin het artefact is aangetroffen, de conserveringstoestand, de determinatie, in geval van hout: de houtsoort, de datering en de beschrijving (grootte, versiering, bewerkingssporen, etc.); • De organische vondsten worden tijdelijk zo opgeslagen dat de kwaliteit van het materiaal niet achteruit gaat; • Er vindt een evaluatie tussen de opdrachtgever, het bevoegd gezag, de depothouder en de archeologische uitvoerder plaats, waarbij bepaald wordt of organische vondsten in aanmerking komen voor uitwerking en analyse, foto en/of tekening en duurzame conservering.

7.6 Archeozoölogische en -botanische resten • Van dierlijk en plantaardig materiaal dat als vondst geborgen is, is in het kader van een waardestellend onderzoek alleen van belang of ook onverbrande plantaardige en dierlijke resten bewaard gebleven zijn. Vermeld dient te worden of verbrande of onverbrande dierlijke en plantaardige resten aangetroffen zijn. • In principe worden geen monsters uitgewerkt. In het kader van dit waardestellend onderzoek wordt wel genoteerd of, gelet op de lokale lithologie en hydrologie, onverbrande dierlijke en plantaardige resten te verwachten zijn. Dit gebeurt door middel van een bureaustudie. •

14

C- en/of dendrochronologisch onderzoek vindt alleen plaats indien alleen via dit type onderzoek

antwoord op de onderzoeksvragen te verkrijgen is. In de offerte dient een stelpost te worden opgenomen voor 5 stuks

14

C-dateringen, 5 stuks dendrochronologische dateringen en 5 OSL-dateringen.

7.7 Beeldrapportage Voor de specifieke eisen die aan de uitwerking van het beeldmateriaal worden gesteld, wordt verwezen naar de vigerende versie van de KNA. Relevante tekeningen en/of foto's van vlakken, profielen, structuren, belangrijke individuele sporen (vlak en coupe) en vondsten worden voor publicatie gereed gemaakt. Het beeldmateriaal dient de locatie van het onderzoek, de werkwijze en de bevindingen te illustreren. In profieltekeningen moeten X-,Yen Z-waarden in RD-coördinaten en NAP worden aangegeven met het oog op de aansluiting met vlak-


16

tekeningen en aangrenzende profielen. Op alle tekeningen van een horizontaal vlak worden op regelmatige plaatsen NAP-hoogtes gezet. De rapportage is conform KNA versie 3.2.

7.8 Selectie materiaal Tijdens het veldwerk Wanneer de in het veld aangetroffen omstandigheden (hoeveelheden, soorten materiaal, soorten objecten, dateringen en conservering) significant afwijken van de verwachting in het PvE, is overleg nodig met de toekomstige eigenaar van de vondsten, zodat deze aan kan geven of, en welk, onvoorzien materiaal voor deponering in aanmerking komt. De contactpersoon van het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten van Zuid-Holland is dhr. F. Kleinhuis ([email protected] of [email protected]; tel. 0172-421688). Tijdsduur reactie depothouder: telefonisch, direct of maximaal 2 werkdagen; e-mail, maximaal 5 werkdagen. Bij het uitblijven van een reactie binnen de afgesproken termijn mogen de overige partijen beslissen of zij het materiaal wel of niet uit het veld meenemen. Tijdens evaluatie, uitwerking en conservering Na afloop van het veldwerk wordt door de uitvoerder een evaluatie- en selectierapport opgesteld (goedgekeurd door de verantwoordelijke senior KNA-archeoloog), met een overzicht en karakterisering van aangetroffen sporen en structuren, vondsten en monsters, alsmede een voorstel tot uitwerking en rapportage. In dit voorstel wordt opgenomen welke vondsten en monsters belangrijk zijn ter beantwoording van de onderzoeksvragen, hoeveel objecttekeningen en -foto’s daarbij nodig zijn en welke uitgewerkte monsters en laboratoriumdateringen. Tenslotte wordt voorgesteld welke vondsten voor een duurzame conservering in aanmerking komen en welke vondsten gedeselecteerd kunnen worden ten aanzien van de deponering. Met betrekking tot conservering en deselectie beslist de depothouder, die ook een evaluatierapport krijgt toegezonden. Tijdsduur reactie depothouder: maken afspraak overleg, direct of maximaal 2 werkdagen; afhandeling verzoek deselectie, maximaal 15 werkdagen. Pas als het evaluatierapport is goedgekeurd door het bevoegd gezag en de depothouder en ook geborgd is dat de uitwerking en rapportage volgens het evaluatierapport kan plaatsvinden (de opdrachtgever en de opdrachtnemer het hierover eens zijn), kan met de uitwerking begonnen worden. Een deselectierapport geeft aan welke afspraken gemaakt zijn met de depothouder ten aanzien van selectie, deselectie en conservering van vondsten en monsters.

7.9 Conservering materiaal In aanvulling op de richtlijnen in de vigerende versie van de KNA: • Op basis van de aard en context van de vondsten binnen de archeoregio kunnen vondsten in aanmerking komen voor een duurzame conservering of zelfs restauratie. De lijst van betreffende vondsten dient goedgekeurd te worden door het bevoegd gezag en de depothouder; • De vondsten worden tijdelijk zo opgeslagen dat de kwaliteit van het materiaal niet achteruit gaat, doch dienen zo spoedig mogelijk overgedragen te worden aan een specialist (na overleg met de Gasunie en het bevoegd gezag); • Van onherkenbare metalen voorwerpen (roestklompen) worden ter vaststelling van de behoudenswaardigheid röntgenopnamen gemaakt. • In de offerte dient een stelpost te worden opgenomen voor de conservering van 5 kleine objecten.


17

HOOFDSTUK 8. DEPONERING 8.1 Eindrapportage De rapportages van de verschillende vindplaatsen dienen eenvormig gepresenteerd te worden. Afstemming met de Gasunie ten aanzien van rapportindeling, lay-out, kaartvervaardiging, redactie, etc. dient daarom te gebeuren. Aanvullingen op VS05 van de KNA 3.2. • Binnen 6 weken na beëindiging van het veldwerk wordt een (digitaal) evaluatierapport geleverd aan opdrachtgever en bevoegd gezag. Voor de inhoud, zie hoger; • Het eindproduct bestaat uit een eindrapportage in de huisstijl van het uitvoerend opgravingsbedrijf in analoge en digitale vorm en een DVD waarop alle documentatie (tekeningen, foto’s, verslagen, analyses, dag- en weekrapporten, scans, tabellen, databases van sporen, vondsten, monsters, foto- en tekeningenlijsten, etc.) is opgeslagen. • Het concept-eindrapport wordt uiterlijk 18 maanden na goedkeuring van het evaluatierapport (digitaal) ter toetsing aangeboden aan de opdrachtgever, waarop deze binnen 4 weken dient te reageren. Een tweede concept wordt dan verstuurd aan de bevoegde overheid, waarop deze binnen 4 weken dient te reageren. Door de bevoegde overheid gevraagde correcties dienen binnen 4 weken tot een definitief rapport te leiden. Communicatie verloopt via de Gasunie; • De DVD en het digitale rapport worden geleverd aan de bevoegde overheid en het provinciaal depot voor bodemvondsten te Alphen aan de Rijn. Data en rapport worden tevens gedeponeerd in het Edepot; • Het eindrapport wordt geleverd aan de opdrachtgever (2 exemplaren), aan het college van B&W van de gemeente Graafstroom (1 exemplaar), aan de bevoegde overheid (1 exemplaar), aan de provincie Noord-Holland (1 exemplaar), aan het provinciaal depot voor bodemvondsten te Wormer (1 exemplaar, ook indien geen vondsten aangetroffen worden), aan de Koninklijke Bibliotheek (1 exemplaar) en aan de RCE (1 exemplaar). Structuur en inhoud van het eindrapport • Het rapport dient zo min mogelijk herhalingen te bevatten. • De tekst dient op alle essentiële punten door afbeeldingen en tabellen ondersteund te worden. • Het rapport bevat in ieder geval de volgende hoofdstukken: o

Samenvatting;

o

Inleiding -aanleiding, beleidsmatig en planologisch kader, locatiebeschrijving, bekende verstoring/huidig gebruik, bestaande waarde/verwachting, onderzoeksdoel, uitvoeringsperiode, personeel, enz.;

o

Bekende gegevens van archeologische, aardwetenschappelijke, historische en andere aard;

o

Vraagstelling en verwachtingen;

o

Strategie, methoden en technieken in veld en bij uitwerken (met motivatie en met opgave van aanpassingen van Programma van Eisen);

o

Beschrijving en determinatie van sporen en structuren;

o

Beschrijving en determinatie van voor uitwerking geselecteerde (an)organische artefacten per materiaalcategorie;

o

Uitwerking van paleo-ecologisch materiaal;

o

Waardebepaling (proefsleuven);

o

Conclusie en aanbevelingen.


18

• Verder worden, indien relevant, toegevoegd: o

Een locatiekaart;

o

Een overzicht van de locatie van de archeologisch begeleide ingrepen;

o

Een overzicht van aanwezige stratigrafie en/of belangrijke profielen;

o

Een overzicht van de aangetroffen sporen en structuren;

o

Een kaart waarop 1) het areaal van de archeologische sites, 2) het areaal van verstoorde bodemprofielen en 3) de niet onderzochte terreindelen staan aangegeven;

o

Foto’s en tekeningen (van sporen, structuren of vondsten) om de tekst te ondersteunen;

o

Sporen-, structuren-, vondsten- en monsterlijst.

8.2 Deponering Na afloop van het veldwerk wordt de vondstenlijst aan de depothouder gestuurd, zodat deze mede kan beslissen over welke vondsten duurzaam geconserveerd worden en welke vondsten gedeselecteerd worden. Voor de reactietijd, zie § 7.8. De vondsten en de opgravingdocumentatie worden binnen twee jaar na afronding van het onderzoek conform de daarvoor geldende richtlijnen, overgedragen aan het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten te Alphen aan de Rijn op voorwaarden van dit depot. De in onderhavig Programma van Eisen gespecificeerde digitale producten moeten op dezelfde termijn overgedragen worden aan het E-Depot.

HOOFDSTUK 9. RANDVOORWAARDEN EN AANVULLENDE EISEN 9.1 Personele randvoorwaarden • Het veldonderzoek wordt uitgevoerd door een opgravingsbedrijf met opgravingsvergunning van de minister van OCW met een qua aantal, opleiding en ervaring adequaat bemenst team; • Projectleider is een in betreffende periode en archeoregio aantoonbaar gespecialiseerd senior KNAarcheoloog. Deze is voltijds in het veld aanwezig. Tijdens het onderzoek krijgt hij wetenschappelijke ondersteuning van een senior projectleider (senior KNA-archeoloog); • Het veldteam zal bestaan uit 2 personen waaronder een senior KNA-archeoloog. Het veldteam wordt volcontinu ondersteund door een fysisch geograaf met aantoonbare ervaring (middels CV) in de te onderzoeken regio; • Voor de interpretatie van profielen en archeologische resten dient naast een fysisch-geograaf een specialist te worden ingezet met kennis van de geologie en archeologie van de gemeente Velsen. Van deze specialist dient een CV te worden overlegd. • Met het oog op de veiligheidsvoorschriften is het niet toegestaan voor de werkzaamheden amateurarcheologen in te zetten.

9.2 Overlegmomenten De projectleider van het uitvoerende bedrijf is aanspreekpunt op projectniveau. Communicatie (met bevoegd gezag, pers, etc.) verloopt echter steeds via de Gasunie. Evaluatie(s) in het veld:


19

Tijdens het veldwerk vindt minimaal 1 x overleg plaats, waarbij de stand van zaken wordt besproken en de voortgang van de werkzaamheden wordt geëvalueerd. Bij dit overleg worden betrokken: het bevoegd gezag, de Gasunie, de coördinator (= centraal aanspreekpunt van het uitvoerende bedrijf) en de projectleider. Afspraken worden schriftelijk vastgelegd. De evaluaties worden genotuleerd door de opdrachtnemer en rondgestuurd aan de andere partijen, die het document met ‘voor akkoord’ beantwoorden. Evaluatie na afloop van het veldwerk: Na afloop van het veldwerk wordt een evaluatie- en selectierapport opgesteld, dat door Gasunie en bevoegd gezag moet worden goedgekeurd. Het concept evaluatie- en selectierapport omvat globaal de resultaten van het onderzoek met overzichten van de opgravingsplattegrond, sporen, vondsten en monsters én een voorgestelde uitwerking van het onderzoek. Daartoe zijn alle veldtekeningen gedigitaliseerd, alle sporen ingevoerd in een database en alle vondsten gewassen, gesplitst, geteld en eveneens ingevoerd in een database. Tijdens de evaluatie wordt het volgende beslist: • Welke vondsten worden geselecteerd voor welk specialistisch onderzoek; • Welke monsters worden geselecteerd voor welk specialistisch onderzoek; • Welke vondsten komen in aanmerking voor een duurzame conservering of (in uitzonderlijke gevallen) voor een restauratie (hiervoor is een goedkeuring door de depothouder vereist); • Welke vondsten worden gedeselecteerd ten aanzien van een deponering (hiervoor is een goedkeuring door de depothouder vereist). Op basis van de reacties van opdrachtgever en bevoegd gezag wordt een definitief evaluatie- en selectierapport opgesteld, dat voor akkoord door het bevoegd gezag, de opdrachtgever en de opdrachtnemer wordt ondertekend. Het akkoord borgt een juiste uitwerking en rapportage van het onderzoek, waarbij de opdrachtgever en de opdrachtnemer het ook eens zijn over de eventuele financiële consequenties hiervan.

9.3 Kwaliteitsbewaking, toezicht, overleg en evaluatie Vergunningvrager/opdrachtgever (Gasunie) • De Gasunie draagt er zorg voor dat het onderzoek wordt uitgevoerd conform dit Programma van Eisen en de eventueel later vastgestelde wijzigingen door opdracht voor uitvoering te verstrekken aan een gekwalificeerd bedrijf met voldoende ervaring in deze regio; • De Gasunie draagt er zorg voor dat het uitvoerend bedrijf werkt volgens een draaiboek, waarin dit PvE in technische en logistieke zin is uitgewerkt, voorzien van een uitvoeringsplanning. In het draaiboek regelen opdrachtgever en projectleider een goed verloop van de werkzaamheden volgens dit PvE, waarbij zij zorg dragen voor goede onderlinge communicatie; • De Gasunie draagt er zorg voor dat het uitvoerend bedrijf voldoende tijd en middelen tot zijn beschikking heeft voor uitvoering volgens dit PvE, het draaiboek, de KNA, en volgens van standaarden van goed vakmanschap en beroepsethiek. In de beschikbare tijdsruimte wordt rekening gehouden met een uitloop als gevolg van onvoorziene omstandigheden; • De Gasunie verstrekt opdracht tot uitwerking, eindrapportage en conservering, rekening houdende met de gestelde termijn voor inlevering van het concept-eindrapport. Projectleider • De projectleider (senior KNA-archeoloog) is verantwoordelijk voor het handhaven van de vereiste kwaliteit en hij is operationeel verantwoordelijk voor de uitvoering van het onderzoek volgens dit PvE en het daarvan afgeleide draaiboek. De externe communicatie met opdrachtgever en bevoegd gezag gebeurt in principe via de coördinator van het uitvoerend bedrijf;


20

• De contactpersoon van de bevoegde overheid wordt door de projectleider uiterlijk 2 weken van te voren van de aanvang van het veldwerk op de hoogte gesteld; • Bij het aantreffen van sporen, structuren of vondsten van een bijzondere aard, omvang of complexiteit wordt de bevoegde overheid z.s.m. door de coördinator (op aanwijzingen van de projectleider) verwittigd; • De projectleider doet in een dergelijk geval en in het geval van wijzigingen t.o.v. het PvE een voorstel over een handelingswijze aan de bevoegde overheid; • Indien selecties plaatsvinden, dient dit te allen tijde met de verantwoordelijke senior projectleider te worden afgesproken. Selecties kunnen uitgevoerd worden in verband met het couperen (en afwerken) van grondsporen, de bemonstering van grondsporen en de verzameling van vondstmateriaal. In bijzondere gevallen, zoals onverwachte vondsten, worden selecties ook met het bevoegd gezag besproken; • De projectleider (senior KNA-archeoloog) controleert of: o

Het onderzoek conform de richtlijnen in de KNA wordt uitgevoerd;

o

In alle gevallen waarin onderhavig PvE niet voorziet, de procesbeschrijvingen en specificaties uit de KNA worden toegepast;

o

Tijdens het veldwerk door de verantwoordelijke archeoloog dag- en weekrapporten worden opgemaakt waarin de technische en inhoudelijke vordering van de werkzaamheden worden bijgehouden, inclusief de personele inzet en de verwerking en opslag van documentatie, vondsten en monsters;

o

Bij digitale registratie van sporenvlakken, spoor- of profielbeschrijving, fotografie en/of tekening dagelijks een back-up wordt gemaakt.;

o

Aangetroffen archeologisch resten via de geautomatiseerde database ARCHIS conform de wettelijke meldingsplicht worden aangemeld bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Bevoegde overheid • De bevoegde overheid houdt toezicht op de kwaliteit van de werkzaamheden en adviseert over de noodzaak en inhoud van te nemen beslissingen in geval van wijzigingen t.o.v. het vastgestelde PvE; • De bevoegde overheid beslist over wijzingen t.o.v. dit PvE (zie hoofdstuk 10); • De bevoegde overheid stelt tijdens en na voltooiing van het onderzoek vast of volgens dit PvE gewerkt is en bepaalt in welke mate werkzaamheden aangevuld of gecorrigeerd moeten worden; • De bevoegde overheid stelt het eindrapport vast en geeft hiervan een verklaring af aan de vergunningvrager/opdrachtgever.

9.4 Overige randvoorwaarden en aanvullende eisen • De opdrachtgever/vergunningvrager draagt zorg voor de volledige beschikbaarheid en toegankelijkheid van het terrein tijdens werkuren in de geplande uitvoeringsperiode en zorgt voor afdoende afsluiting of beveiliging buiten werktijd. Bij ontdekking van bijzondere vondsten of sporen wordt zo nodig extra beveiliging georganiseerd; • De beschikbaarheid van alle voor de uitvoering noodzakelijke materiële en logistieke faciliteiten, veiligheidsaspecten, uitvoeringsplanning e.d. worden door de opdrachtgever/vergunningvrager en de uitvoerder gezamenlijk vastgelegd in een draaiboek.


21

HOOFDSTUK 10. WIJZIGINGEN TEN OPZICHTE VAN HET VASTGESTELDE PVE 10.1 Wijzigingen tijdens het veldwerk Beslissingen over belangrijke selecties, wijzigingen van en aanvullingen op dit Programma van Eisen tijdens het veldwerk worden genomen door het bevoegd gezag op aanbeveling van de projectleider en indien gewenst- na kennisname van het standpunt van de vergunningvrager. Bij ingrijpende wijzigingen is vooraf toestemming nodig van het bevoegd gezag. Kleine wijzigingen worden na overleg tussen de projectleider en de adviseur doorgevoerd. In urgente gevallen neemt de projectleider een eigen beslissing volgens eisen van goed vakmanschap en beroepsethiek. Deze beslissing wordt nadien ter goedkeuring en bekrachtiging aan het bevoegd gezag voorgelegd. Wijzigingen van en aanvullingen op dit PvE worden altijd schriftelijk vastgelegd, evenals afspraken voortvloeiend uit andere bijeenkomsten. In het eindrapport wordt verantwoord hoe en waarom van het PvE moest worden afgeweken.

10.2 Belangrijke wijzigingen Indien tijdens het veldwerk wijzigingen in de strategie, selectie, werkwijze en/of de hoeveelheid van het afgesproken werk noodzakelijk of wenselijk zijn en dit belangrijke consequenties heeft ten aanzien van het PvE en/of de offerte, dienen de projectleider en coördinator van het uitvoerende bedrijf in overleg te treden met de opdrachtgever en het bevoegd gezag. Hiermee dienen afspraken te worden gemaakt aangaande deze wijzigingen en de daarmee samenhangende planning van de werkzaamheden alsmede eventueel meer- of minderwerk. Bij wijzigingen die leiden tot het uitbreiden van het onderzoek, anders dan omschreven in de strategie, wordt alvorens de bevoegde overheid een beslissing neemt, de opdrachtgever/vergunningvrager in de gelegenheid gesteld zijn standpunt kenbaar te maken en desgewenst planaanpassingen of technische behoudsmaatregelen te realiseren. Belangrijke wijzigingen zijn: • Voorstellen van de projectleider en/of zijn opdrachtgever tot het reduceren of staken van het onderzoek; • Noodzaak tot ingrijpend wijzigen van strategie of onderzoeksmethode; • Noodzaak tot ingrijpend wijzigen van de vraag- of doelstelling; • Noodzaak tot het bepalen van een handelwijze in een situatie, waarin dit PvE niet voorziet; zoals na het aantreffen van sporen, structuren of vondsten van bijzondere aard, omvang of complexiteit; • Onvoorziene omstandigheden (m.b.t. omvang vindplaats, aantallen m2, vlakken, vondsten, vondsttypen, etc); • Ingrijpende selecties; • Noodzaak tot ingrijpend wijzigen van de opzet van uitwerking en rapportage; • Voorstellen van de projectleider om de termijn van aanleveren van rapportages te wijzigen.

10.3 Procedure van wijziging na de evaluatiefase van het veldwerk Indien veranderingen tijdens het veldwerk wenselijk worden nadat reeds een veldwerkevaluatie heeft plaatsgevonden, zal opnieuw een evaluatie met bevoegd gezag, opdrachtgever en opdrachtnemer moeten plaatsvinden. De wijzigingen t.o.v. de oorspronkelijke evaluatie dienen door het bevoegd gezag, de opdrachtgever en de opdrachtnemer goedgekeurd te worden. Dit laatste houdt in dat de opdrachtgever en de opdrachtnemer het samen eens zijn over eventuele financiële consequenties.


22

10.4 Procedure van wijziging tijdens uitwerking en conservering Indien veranderingen tijdens de uitwerking wenselijk worden nadat reeds een goedgekeurd definitief evaluatie en selectierapport bestaat, zal opnieuw een evaluatie met bevoegd gezag, opdrachtgever en opdrachtnemer plaats moeten vinden. De wijzigingen t.o.v. het oorspronkelijke goedgekeurde evaluatie- en selectierapport dienen door het bevoegd gezag, de opdrachtgever en de opdrachtnemer goedgekeurd te worden. Dit laatste houdt in dat de opdrachtgever en de opdrachtnemer het samen eens zijn over eventuele financiële consequenties.

LITERATUUR EN BIJLAGEN Literatuur Boer, G.H. de, J.A. Schenk & J. van Roemburg, 2011. Aardgastransportleidingtracé BeverwijkWijngaarden (A-803), archeologisch vooronderzoek; een bureaustudie ten behoeve van de m.e.r.-procedure. RAAP-rapport 2208. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Boer, G.H. de, J. Sprangers & W. Bosman, 2012. Rapportage Onderzoeken Archeologie Aardgastransportleiding Beverwijk-Wijngaarden (A-803), gemeenten Beverwijk, Zaanstad, Velsen, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Kaag en Braassem, Rijnwoude, Zuidplas, Ouderkerk, Bergambacht, Nederlek, Nieuw-Lekkerland en Graafstroom; archeologisch vooronderzoek: een inventariserend veldonderzoek (verkennende en karterende fase). RAAP-rapport 2449. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Boer, G.H. de, J. Sprangers & J.A. Schenk, 2012. Rapportage Onderzoeken Archeologie Aardgastransportleiding Beverwijk-Wijngaarden (A-803). Gemeenten Beverwijk, Zaanstad, Velsen, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Kaag en Braassem, Rijnwoude, Zuidplas, Ouderkerk, Bergambacht, Nederlek, Nieuw-Lekkerland en Graafstroom. RAAPrapport 2583. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Ravesloot, C., 1989. Ruilverkaveling Uitgeest; een archeologische kartering, inventarisatie en waardering. RAAP-rapport 25 (niet gepubliceerd). Stichting RAAP, Amsterdam. Vries-Metz, W.H. de, 1986. Uitgeesterbroekpolder. In: P.J Woltering (red.); Archeologische kroniek van Holland over 1985. Holland 18: 288-289 Zagwijn, W.H., 1971. De ontwikkeling van het "Oer-IJ" estuarium en zijn omgeving. Westerheem 20: 11-18.

Bijlagen Figuur 1.

De ligging van de onderzoeksgebieden (rode lijn); Inzet: ligging in Nederland (ster).

Figuur 2.

Boorraai door de onderzoeksgebieden. De groene kleuren (44, 50 en 51) betreffen respectievelijk oever- kom-, en crevasseafzettingen. De bruine kleur (60) is veen. De licht groene kleur (41) betreffen geulafzettingen. De rode stippellijn geeft de bovenkant van het archeologisch kansrijke niveau aan. De grijze kleur betreft de (recente) verstoring.


23

Goedkeuring PvE namens de minister van Economische Zaken,

Recommend Documents