s
handleiding t
GEZICHTSBEDROG DOOR DE CAMERA Aard van de activiteit
De leerlingen lezen een tekst over getrukeerde foto’s. Aan de hand van deze informatie gaan zij zelf aan het werk. Zij wegen af welke technieken voor hen interessant en toepasbaar zijn.
Doelstellingen
De leerlingen kunnen op structurerend niveau de informatie op overzichtelijke wijze ordenen in voor hen bestemde en gestructureerde tekstsoorten. (OD 22) De leerlingen kunnen op structurerend niveau tekstsoorten voor leeftijdsgenoten lezen. (ET 9)
Materiaal
kopieerbladen: ‘Gezichtsbedrog door de camera’ Verschillende covers van het tijdschrift HUMO. computer, photoshop programma (of gelijkaardig) en eventueel toegang tot het internet tijdschriften, schaar en lijm (digitaal) fototoestel
Lesverloop en organisatie Voorgesprek
Opdracht
Als de groepen aan deze opdracht beginnen, stel dan inleidende en sturende vragen: - Kijk eens naar de covers van het tijdschrift HUMO. Denken jullie dat deze foto’s echt zijn? - Lijken ze echt? Zijn ze ook echt? - Hoe werd deze foto gemaakt? - Hebben jullie nog al getrukeerde foto’s gezien? - Wat vraagt de hoofdredacteur? -… de verschillende technieken aanduiden De leerlingen lezen de tekst en duiden de verschillende mogelijkheden om foto’s te trukeren aan. De leerlingen kiezen zelf hoe ze deze opdracht voltooien: ze lezen de teksten samen, ze verdelen de teksten en bespreken vervolgens de verschillende technieken. Stel sturende en ondersteunende vragen: - Wat een bijzondere foto, hoe werd deze foto gemaakt? - Kan je dat zelf ook maken? - Heb je de middelen om deze techniek te gebruiken. -…
Opdracht
een getrukeerde foto maken De leerlingen bespreken de verschillende mogelijkheden om een foto te 69
s
handleiding t
trukeren en kiezen de manier waarop ze te werk zullen gaan. Vervolgens bespreken ze of ze de trucage duidelijk zullen aantonen of dat ze de foto als ‘authentiek’ zullen publiceren. Als de leerlingen de opdracht niet goed begrijpen, kan u ze op weg helpen door de instructies met hen door te nemen: - Wat staat er in deze teksten? - Misschien is het wel handig om in de teksten aan te duiden op welke manieren je een foto kunt vervalsen. - Denk er ook al eens over of jullie die techniek kunnen toepassen? - Is het nodig dat ieder van jullie al de teksten leest? Misschien kunnen jullie de teksten verdelen en vervolgens met elkaar bespreken wat er in de teksten staat. - Hoe werd deze foto gemaakt? - Kunnen jullie deze techniek ook toepassen? -… De leerlingen mogen een illustratie maken bij een artikels dat ze publiceren maar ze mogen ook een deel van het tijdschrift vrij houden voor: ‘spectaculaire foto’s van lezers’ of ‘spectaculaire beelden ontmaskerd’. Speel de tegenstrijdigheden tussen de duo’s uit. De duo’s die kritisch zijn voor paranormale verschijnselen kunnen het bedrog ontmaskeren, de ‘believers’ kunnen de foto’s gebruiken om hun verhalen kracht bij te zetten. Als de leerlingen kunnen beschikken over een computerprogramma zoals Photoshop, zorg dan voor voldoende technische ondersteuning. Misschien kunnen computervaardige leerlingen aangesteld worden als coach. Zij kunnen dan instructies geven aan minder vaardige leerlingen. Informeer eventueel ook eens bij de leraar informatica en de leraar esthetica, zij zijn misschien meer bedreven.
70
tatami 2
Ik heb net vergaderd met de mensen van de uitgeverij. Zij willen dat we meer foto’s en tekeningen plaatsen. Nu heb ik ook wat teksten verzameld over het vervalsen van foto’s. Kunnen wij dat zelf ook? Ik weet nog niet wat het leukste is: de foto’s net echt laten lijken of de foto’s op die manier maken dat het heel duidelijk is dat ze niet echt zijn? Wat denk jij ervan? Gaat het je lukken? Bedankt! GEZICHTSBEDROG DOOR DE CAMERA Fototrucage bestaat al vanaf de geboorte van de fotografie. Foto’s van zogenaamde geestverschijningen, zwevende voorwerpen en mensen, nep-UFO’s - zelfs foto’s van elfjes hebben zowel vaklui als gewone mensen voor de gek weten te houden. De eenvoudigste manier om een foto te truckeren is twee foto’s te nemen, zonder door te spoelen: zo kun je een gebeurtenis of persoon fotograferen, en die vervolgens op een andere plaats laten plaatsvinden. Nu de fotografie het computertijdperk is binnengetreden, worden er nog veel vernuftiger technieken ontwikkeld om de camera te laten liegen. Hieronder vind je enkele voorbeelden van fototrucage, van vroeger en nu.
Vluchtsimulatie Aan het begin van de twintigste eeuw wilden verschillende wetenschappers als eerste de zwaartekracht overwinnen. Ook de Braziliaanse Alberto Santos Dumont bouwde luchtballonnen en vliegtuigen. Toen de piloot eens in zijn aan een kabel opgehangen vliegtuig zat om het evenwicht te controleren, werd er een foto gemaakt. Daarvan werd een afdruk gemaakt die werd ingeplakt in een foto van naar een luchtballon starende mensen. Deze montage werd vervolgens gefotografeerd. Overigens maakte de luchtvaartpionier in 1906 wel degelijk een ‘vlucht’ van 61 meter. Voor de Brazilianen is Alberto Santos Dumont dan ook de eerste werkelijke motorvlieger, een eer die tot de dag van vandaag aan de gebroeders Wright toekomt.
48
tatami 2
Bloemenmeisje als geestverschijning Zo’n 60 jaar lang werd deze foto in diverse boeken en kranten gepubliceerd: een klein meisje met een tuiltje bloemen en een envelop in haar handen staat vlak voor een man die achter een bureau zit. De opname werd aangevoerd als bewijs van de echtheid van ‘geestesfotografie’. De maker van de foto - dr. Hooper - vertelde zijn patiënt dat hij een aanwezigheid voelde van een onzichtbaar iemand. ‘Ik pakte de camera, en voor ik de plaat belichtte’, schreef dr. Hooper, ‘zei ik nog dat ik een mooi kind naast hem zag staan. De patiënt nam zelf de plaat mee naar de donkere kamer om hem te ontwikkelen. Daar werd de geestverschijning van een prachtig meisje zichtbaar. De man riep ‘lieve hemel, dat is mijn dochtertje, dat 30 jaar geleden is overleden.’ Pas in de jaren 80 herkenden enkele onderzoekers het meisje op de foto. Ze komt voor op een schilderij dat gebruikt werd in reclame voor zeep! Dokter Hooper had van tevoren een plaat klaargelegd waarop de afbeelding van het meisje stond - de achtergrond had hij weggehaald. Toen zijn patiënt de foto ontwikkelde, verschenen beide beelden op de foto: zowel het beeld van het meisje, als de foto van de patiënt, die de dokter nog maar net gemaakt had.
Foto van een ‘UFO’ Foto-experts waren er eerst van overtuigd dat deze foto echt was. Hij werd in 1965 door een piloot boven Venezuela genomen. Maar toen de foto vijf jaar later nauwkeuriger onderzocht werd bleek de ‘vliegende schotel’ veel te scherp op de foto te staan om werkelijk veraf te zijn. De schaduw onder de UFO leek bovendien ingetekend. Daarop gaf een technicus in Caracas toe de vervalser te zijn. Hij bekende dat de ‘UFO’ een foto was van een knoop en dat deze op de luchtfoto was gelegd, waarna opnieuw een foto werd nomen. De schaduw was er tijdens de tweede foto ingebrand.
49
tatami 2
Een midzomerdagdroom Bijna 70 jaar lang wisten twee nichtjes geheim te houden hoe ze elfjes hadden weten te fotograferen in een bebost valleitje in Engeland. Al die tijd braken fotografische experts en parapsychologen zich het hoofd over de foto’s. In juli 1917 leenden de vijftienjarige Elsie Wright en haar tienjarige nichtje Frances Griffiths de camera van Elsies vader. Daarmee gingen ze spelen bij de beek in het dal. Toen de foto’s die ze die dag hadden genomen, ontwikkeld werden, bleek er telkens een van de meisjes op te staan, omringd door dansende, springende of op takken zittende elfjes. Op één opname stond Elsie naast een huppelende kabouter met vleugels. Door de jaren heen bleven de meisjes vertellen dat de foto’s en de elfjes echt waren, maar niet iedereen geloofde erin. Pas in 1978 ontdekte iemand de overeenkomsten tussen de figuurtjes op de foto’s en de elfjes die in Princess Mary’s Gift Book waren getekend. Het duurde echter nog tot 1983 voordat Elsie en Frances, die ondertussen bejaard waren, bekenden. Elsie had de elfjes op karton geschetst en ingekleurd en vervolgens aan takken geprikt of op een hoedenspeld rechtop gezet. Eigenlijk was de vervalsing gebeurd om Frances, die in het water was gevallen een uitvlucht te bezorgen!
Fotografeer je eigen UFO Het maken van je eigen UFO-foto hoeft niet altijd veel tijd in beslag te nemen. Ook heb je er niet noodzakelijk een computer voor nodig. Twee Amerikaanse jongens legden hun ‘UFO’ op foto vast. Daarvoor hadden ze enkel een frisbee, een grote soepkop en een radioknopje nodig en flink wat verf en lijm. Ze plakten alle onderdelen stevig aan elkaar en gaven het geheel een zilverachtig kleurtje. In een paar minuten was de UFO af; de meeste tijd ging naar het wachten tot de lijm en verf gedroogd was. En terwijl de buren en hun kinderen vreemd opkeken, gooiden de Amerikanen hun zelfgemaakte UFO in de lucht en namen de onderstaande foto. Best wel overtuigend, niet? 50
tatami 2
Knoeien met de computer Goochelen met foto’s is de laatste jaren een stuk eenvoudiger geworden. Dankzij de computer kan men alles wat op een foto staat afgebeeld - een gebouw, een berg, een schip of zelfs mensen - elektronisch laten verdwijnen. De opengevallen ruimte kan zo natuurlijk worden ingevuld dat het absoluut niet opvalt. Op dezelfde wijze kunnen afbeeldingen worden toegevoegd. De techniek houdt in dat elk deeltje - een ‘pixel’ - van een afbeelding apart wordt vastgelegd en opgeslagen. Daardoor kun je de pixels natuurlijk ook gemakkelijk veranderen: een andere volgorde aanbrengen, pixels kopiëren en opnieuw gebruiken, alles wordt mogelijk.
51
