GEORGANISEERDE MISDAAD EN STRAFRECHTELIJKE SAMENWERKING IN DE NEDERLANDSE GRENSGEBIEDEN
TOINE SPAPENS
intersentia Antwerpen - Oxford
INHOUD VOORWOORD LIJST VAN AFKORTINGEN
xv xvii
HOOFDSTUK 1 ALGEMENE INLEIDING
1
1.1 1.2 1.3
1 4 6 7
1.4
Achtergrondschets Doelstelling en onderzoeksvragen Uitvoering van het onderzoek 1.3.1 Rechtshulpverzoeken 1.3.2 Dossiers van opsporingsonderzoeken en basisregistratiegegevens 1.3.3 Achtergronddocumenten Leeswijzer
9 10 10
HOOFDSTUK 2 TRANSNATIONALE ZWARE EN GEORGANISEERDE CRIMINALITEIT: EEN THEORETISCH KADER 13 2.1 2.2 2.3
2.4 2.5
Inleiding Het begrip transnationale zware en georganiseerde criminaliteit Een economisch-sociologische benadering 2.3.1 Het criminele bedrijfsproces 2.3.2 Criminele samenwerkingsverbanden en organisaties 2.3.3 Het criminele netwerk 2.3.4 Functietypen Internationale dimensies van het criminele netwerk Besluit
HOOFDSTUK 3 OPSPORING VAN ZWARE EN GEORGANISEERDE MISDAAD IN NEDERLAND, BELGIË EN DUITSLAND 3.1 3.2
Inleiding De organisatie van de opsporing in Nederland, België en Duitsland... 3.2.1 De organisatie van de opsporing in Nederland 3.2.1.1 De rol van het openbaar ministerie
Intersentia
13 13 15 17 18 19 21 23 26
29 29 30 30 30 V
Georganiseerde misdaad en strafrechtelijke samenwerking
3.2.1.2
3.3
3.4
3.5
De organisatie van de recherchefunctie bij de politie 3.2.1.3 De opsporingstaken van de Koninklijke Marechaussee 3.2.1.4 De opsporingstaken van de Bijzondere Opsporingsdiensten 3.2.2 De organisatie van de opsporing in België 3.2.2.1 Het openbaar ministerie 3.2.2.2 De politie 3.2.3 De organisatie van de opsporing in Duitsland 3.2.3.1 Het openbaar ministerie 3.2.3.2 De politie 3.2.3.3 De Bundespolizei 3.2.3.4 Zollfahndung Keuzes in de opsporing in Nederland, België en Duitsland 3.3.1 Keuzes in de opsporing in Nederland 3.3.2 Keuzes in de opsporing in België 3.3.3 Keuzes in de opsporing in Duitsland Uitvoering van opsporingsonderzoek 3.4.1 Verzamelen of verkrijgen van startinformatie 3.4.2 Heimelijk verzamelen van informatie en bewijsmateriaal 3.4.3 Verhoren van verdachten, getuigen en deskundigen 3.4.4 Doorzoekingen en inbeslagnames Besluit
HOOFDSTUK 4 DE KADERS VOOR INTERNATIONALE JUSTITIËLE EN POLITIËLE SAMENWERKING 4.1 4.2
31 33 34 34 34 36 38 38 41 43 44 45 47 50 51 52 53 53 55 57 57
61
Inleiding Verdragsrechtelijke kaders voor internationale samenwerking 4.2.1 Het ERV (1959) en het Benelux-uitleveringsverdrag (1962) . . . . 4.2.2 De Schengen Uitvoeringsovereenkomst (1990) 4.2.2.1 Verstrekking van informatie 4.2.2.2 De grensoverschrijdende achtervolging 4.2.2.3 Grensoverschrijdende observatie 4.2.2.4 Grensoverschrijdende gecontroleerde aflevering . . . . 4.2.2.5 Justitiële samenwerking 4.2.3 De EU-overeenkomst betreffende de wederzijdse rechtshulp (2000) 4.2.3.1 Gemeenschappelijke onderzoeksteams (JIT's) 4.2.3.2 Grensoverschrijdende infiltratie
61 61 62 64 65 66 66 68 69 69 70 71
Intersentia
Inhoud
4.2.3.3
Grensoverschrijdend aftappen van telecommunicatie 4.2.4 Het Benelux-verdrag inzake politiesamenwerking (2004) 4.2.5 Het Verdrag van Enschede (2005) 4.2.6 Het Verdrag van Prüm (2005) 4.2.7 Het Europese Kaderbesluit 2006/960/JHA (2006) Organisatorische kaders voor de internationale samenwerking 4.3.1 De rol van Interpol in de internationale samenwerking 4.3.2 De rol van Europol, het Europees Justitieel Netwerk en Eurojust 4.3.3 Organisatorische kaders voor de strafrechtelijke samenwerking in Nederland 4.3.3.1 Organisatorische kaders op nationaal niveau 4.3.3.2 Organisatorische kaders op subnationaal niveau 4.3.4 Organisatorische kaders voor de strafrechtelijke samenwerking in België 4.3.5 Organisatorische kaders voor de strafrechtelijke samenwerking in Duitsland Besluit
95 96
HOOFDSTUK 5 BEELD VAN CRIMINALITEITSCIJFERS EN HET RECHTSHULPVERKEER IN DE GRENSREGIO'S
99
5.1 5.2
99 99
4.3
4.4
5.3
Inleiding Criminaliteitscijfers in de grensgebieden 5.2.1 Criminaliteitscijfers in het grensgebied van NoordBrabant en Zeeland 5.2.2 Criminaliteitscijfers in het grensgebied van Limburg 5.2.3 Criminaliteitscijfers in het grensgebied van Gelderland, Overijssel en Twente 5.2.4 Criminaliteitscijfers in het grensgebied van Drenthe en Groningen Omvang en onderwerpen van het rechtshulpverkeer 5.3.1 Rechtshulpverkeer in het grensgebied van Noord-Brabant en Zeeland 5.3.2 Rechtshulpverkeer in het grensgebied van Limburg 5.3.3 Rechtshulpverkeer in het grensgebied van Gelderland, Overijssel en Twente 5.3.4 Rechtshulpverkeer in het grensgebied van Drenthe en Groningen
Intersentia
71 74 77 81 83 85 86 87 89 90 91 93
100 102 104 106 107 108 109 110 112
Vil
Georganiseerde misdaad en strafrechtelijke samenwerking
5.4 5.5
Aard van de rechtshulpverzoeken Besluit
113 114
HOOFDSTUK 6 SERIEMATIGE ROOFCRIMINALITEIT
117
6.1 6.2
117 118 118 118 121 122
6.3
vul
Inleiding Seriematige roofcriminaliteit in relatie tot woningen 6.2.1 Seriematige woninginbraken 6.2.1.1 Omvang van het criminaliteitsprobleem 6.2.1.2 Het bedrijfsproces van woninginbraak. 6.2.1.3 Typering van seriematige woninginbrekers a Daders en dadergroepen van Nederlandse herkomst b Daders en dadergroepen van Belgische of Duitse herkomst c Dadergroepen van Zuidoost-Europese herkomst 6.2.2 Overvallen op woningen 6.2.2.1 Omvang van de problematiek 6.2.2.2 Het bedrijfsproces van overvallen op woningen 6.2.2.3 Typering van overvallers op woningen a Daders en dadergroepen van Nederlandse herkomst b Daders van Oost- of Zuidoost-Europese herkomst Seriematige roofcriminaliteit in relatie tot voertuigen 6.3.1 Seriematige voertuigdiefstal 6.3.1.1 Omvang van de problematiek 6.3.1.2 Het bedrijfsproces van seriematige voertuigdiefstallen 6.3.1.3 Typering van de daders van voertuigdiefstallen a Dadergroepen van Nederlandse herkomst.... b Dadergroepen van Oost- of ZuidoostEuropese herkomst 6.3.2 Seriematige diefstallen van zaken uit of vanaf voertuigen 6.3.2.1 Omvang van de problematiek 6.3.2.2 Het bedrijfsproces van diefstallen van zaken uit of vanaf voertuigen 6.3.2.3 Typering van de daders a Dadergroepen van Nederlandse herkomst
122 125 125 128 128 128 130 130 130 131 132 132 134 137 137 140 141 141 142 143 143
Intersentia
Inhoud
b
6.4
6.5
Dadergroepen van Oost- of ZuidoostEuropese herkomst 6.3.3 Seriematige ladingdiefstallen 6.3.3.1 Omvang van de problematiek 6.3.3.2 Het bedrijfsproces van ladingdiefstallen 6.3.3.3 Typering van de daders van ladingdiefstallen a Daders en dadergroepen van Nederlandse herkomst b Dadergroepen van Oost- of ZuidoostEuropese herkomst Seriematige roofcriminaliteit in relatie tot bedrijven 6.4.1 Seriematige diefstallen bij bedrijven 6.4.1.1 Omvang van de problematiek 6.4.1.2 Het bedrijfsproces van seriematige diefstallen bij bedrijven 6.4.1.3 Typering van de daders van seriematige diefstallen bij bedrijven a Daders en dadergroepen van Nederlandse herkomst b Dadergroepen van Duitse of Belgische herkomst c Dadergroepen van Oost- of ZuidoostEuropese herkomst 6.4.2 Professionele overvallen op bedrijven 6.4.2.1 Omvang van de problematiek 6.4.2.2 Het bedrijfsproces van overvallen op bedrijfsobjecten 6.4.2.3 Typering van de daders van overvallen op bedrijfsobjecten a Daders en dadergroepen van Nederlandse herkomst b Dadergroepen van Belgische of Franse herkomst c Dadergroepen van Oost- of ZuidoostEuropese herkomst Besluit
HOOFDSTUK 7 HANDEL 7.1 7.2
150 151 152 152 152 155 156 156 158 159 161 161 163 164 164 166 167 168
VERDOVENDE MIDDELEN: PRODUCTIE EN
Inleiding Productie van synthetische drugs
Intersentia
144 145 145 147 150
173 173 173 ix
Georganiseerde misdaad en strafrechtelijke samenwerking
7.2.1
7.3
7.4
7.5
Omvang van de problematiek a Amfetamine b Xtc (MDMA) 7.2.2 Het bedrijfsproces van de productie van synthetische drugs.. 7.2.3 Typering van de dadergroepen Hennepteelt 7.3.1 Omvang van de problematiek 7.3.1.1 Hennepteelt in Nederland 7.3.1.2 Hennepteelt in België en Duitsland 7.3.2 Het bedrijfsproces van hennepteelt 7.3.3 Typering van de dadergroepen Internationale handel in verdovende middelen 7.4.1 Omvang van de problematiek 7.4.2 Het bedrijfsproces van handel in verdovende middelen 7.4.2.1 Import van verdovende middelen in Nederland.... 7.4.2.2 Export van verdovende middelen vanuit Nederland 7.4.3 Typering van de dadergroepen Besluit
173 173 174 177 179 180 180 180 183 184 187 188 188 189 190 191 192 195
HOOFDSTUK 8 MENSENHANDEL EN MENSENSMOKKEL
197
8.1 8.2
197 197 197 200 202
8.3
X
Inleiding Mensenhandel 8.2.1 Omvang van de problematiek 8.2.2 Het bedrijfsproces van mensenhandel 8.2.3 Typering van de daders en dadergroepen a Daders en dadergroepen van Nederlandse herkomst b Daders en dadergroepen van Belgische of Duitse herkomst c Dadergroepen van Oost- of ZuidoostEuropese herkomst d Dadergroepen van Afrikaanse herkomst Mensensmokkel 8.3.1 Omvang van de problematiek 8.3.2 Het bedrijfsproces van mensensmokkel 8.3.3 Typering van de dadergroepen a Kleinschalige (familie)verbanden in Nederland b Dadergroepen van Turkse herkomst
202 203 203 205 205 205 207 208 209 209
Intersentia
Inhoud
c d 8.4
Besluit
HOOFDSTUK 9 9.1 9.2
9.3
9.4
9.5
9.6
9.6
10.3
FRAUDE
210 211 213
215
Inleiding Oplichting 9.2.1 Omvang en aard van de problematiek 9.2.2 Typering van de dadergroepen a Daders of dadergroepen van Nederlandse herkomst b Daders of dadergroepen van Duitse of Belgische herkomst c Dadergroepen uit Zuidoost-Europa d Dadergroepen van Afrikaanse herkomst
215 215 215 217
Btw-carrouselfraude 9.3.1 Omvang en aard van de problematiek 9.3.2 Typering van de dadergroepen Sigarettensmokkel 9.4.1 Omvang en aard van de problematiek 9.4.2 Typering van de dadergroepen Illegale tewerkstelling 9.5.1 Omvang en aard van de problematiek 9.5.2 Typering van de dadergroepen Handel in vervalste merkartikelen 9.6.1 Omvang en aard van de problematiek 9.6.2 Typering van de dadergroepen Besluit
221 221 223 223 223 224 226 226 228 228 228 229 231
HOOFDSTUK 10 10.1 10.2
Dadergroepen van Oost- of ZuidoostEuropese herkomst Dadergroepen van Aziatische herkomst
217 219 219 219
LEVENSDELICTEN EN GIJZELINGEN
233
Inleiding Levensdelicten 10.2.1 Omvang en aard van de problematiek 10.2.2 Typering van de zaken Gijzelingen en ontvoeringen 10.3.1 Omvang en aard van de problematiek 10.3.2 Typering van de zaken 10.3.2.1 Gijzelingen of ontvoeringen inde relationele sfeer..
233 233 233 234 236 236 237 237
Intersentia
XI
Georganiseerde misdaad en strafrechtelijke samenwerking
10.5
10.3.2.2 Gijzelingen of ontvoeringen in verband met financiële geschillen of afpersing 237 10.3.2.3 Gijzelingen of ontvoeringen in de criminele sfeer . . 239 10.3.2.4 Gijzelingen of ontvoeringen om andere redenen . . . 240 Besluit 241
HOOFDSTUK 11 GRENSOVERSCHRIJDENDE CRIMINALITEIT: HOOFDLIJNEN EN ALGEMENE AANDACHTSPUNTEN BIJ DE STRAFRECHTELIJKE SAMENWERKING
243
11.1 11.2 11.3 11.4 11.5
243 244 247 251 255
Inleiding Glocale criminele bedrijfsprocessen in grensgebieden Mobiel banditisme Grensregionale criminaliteit Besluit
HOOFDSTUK 12 HET FUNCTIONEREN VAN DE OPERATIONELE STRAFRECHTELIJKE SAMENWERKING IN DE GRENSREGIO'S 12.1 12.2
Inleiding Vraagstukken in verband met de uitwisseling van informatie 12.2.1 Vroegsignalering van illegale activiteiten 12.2.1.1 Uitwisseling van criminele inlichtingen 12.2.1.2 Uitwisseling van informatie uit andere bronnen . . . 12.2.2 Uitwisseling van informatie in de opsporingsfase 12.3 Vraagstukken in verband met onderzoekshandelingen op buitenlands verzoek 12.3.1 Beleidsmatige prioriteit 12.3.2 Beschikbaarheid van menskracht en middelen 12.3.3 Knelpunten in verband met onverwachte verzoeken 12.3.4 Knelpunten in verband met uiteenlopende wet- en regelgeving 12.4 Vraagstukken in verband met het optreden op buitenlands grondgebied 12.5 Besluit
257 257 257 258 258 259 260 261 262 264 267 268 270 273
HOOFDSTUK 13 VERBETERING VAN DE OPERATIONELE STRAFRECHTELIJKE SAMENWERKING IN DE GRENSREGIO'S 275 13.1
Inleiding
275
13.2
Verbetering van het inzicht in criminaliteitsproblemen in grensregio's
276
xii Intersentia
Inhoud
13.3
13.4
13.5 13.6 13.7 13.8 13.9
13.2.1 Vroegsignalering van roofcriminaliteit in de grensregio's 13.2.2 Inzicht in geïntegreerde criminele samenwerkingsverbanden en het criminele netwerk in grensregio's Verbetering van de samenwerking bij de voorbereiding van opsporingsonderzoeken 13.3.1 Afstemming van het opsporingsbeleid in de grensregio's 13.3.2 Beschikbaarheid van menskracht en middelen in de grensregio's Verbetering van de samenwerking bij de uitvoering van opsporingsonderzoeken 13.4.1 Samenwerking op verzoek in grensregio's 13.4.2 Optreden op buitenlands grondgebied in grensregio's 13.4.3 Gemeenschappelijke opsporingsteams in grensregio's (Gezamenlijke) controles op de transportassen Bestuurlijke maatregelen in grensregio's Verbetering van de samenwerking met landen in Oost- of ZuidoostEuropa Verbetering van de glocale politiële en justitiële samenwerking Besluit
276 277 278 278 279 281 281 283 284 289 291 293 296 297
HOOFDSTUK 14 ALGEMEEN BESLUIT
299
14.1 14.2 14.3
299 300 303 303 304 305 308 311
14.4 14.5 14.6
Inleiding Transnationale criminaliteitsproblemen in grensgebieden Verloop van de politiële en justitiële samenwerking 14.3.1 Glocale criminele bedrijfsprocessen 14.3.2 Mobiel banditisme 14.3.3 Grensregionale criminaliteit Effecten van de nieuwe verdragsrechtelijke kaders Bottom-up initiatieven in grensregio's Aanknopingspunten voor verdere verbetering van de samenwerking
314
BIBLIOGRAFIE
315
Intersentia
XÜi
