Gebruik van Algemene verkoopen leveringsvoorwaarden

2014

Gebruik van Algemene verkoopen leveringsvoorwaarden

2

© Vereniging FME-CWM augustus 2014 Dit is een publicatie van FME Advocaten.

Inhoudsopgave

 1. Inleiding   2. Toepasselijkheid van algemene voorwaarden a. van toepassing verklaring b. informatieplicht   3. Inhoudelijke toetsing van algemene voorwaarden   4. “Battle of forms”: de strijd tussen algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden en inkoopvoorwaarden   5. Algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden voor de technologische industrie: de FME-CWM-voorwaarden   6. De tekst van de FME-CWM-voorwaarden   7. Exporttransacties: de Orgalime- verkoop- en -leveringsvoorwaarden   8. Belangrijkste verschillen tussen de Orgalime- en de FME-CWM-leveringsvoorwaarden   9. Wijze van gebruik van de Orgalime-leveringsvoorwaarden 10. Slotopmerkingen 11. Bijlagen 

5 7 7 9 14 18 21 22 34 35 37 38 39

Bijlage 1:  Algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden voor de technologische industrie (FME-CWM-voorwaarden) d.d. 16 april 2010 Bijlage 2: General Conditions for the supply of mechanical, electrical and electronic products (Orgalime S 2012) Bijlage 3: General Conditions for the supply and installation of mechanical, electrical and electronic products (Orgalime SI 14)

3

4

1. Inleiding Het belang van algemene voorwaarden Indien twee (of meer) partijen met elkaar een overeenkomst willen sluiten, zullen zij het op verschillende punten met elkaar eens moeten worden. Er zijn zaken die bij iedere overeenkomst aan de orde komen. In plaats van hierover telkens weer te onderhandelen kan een partij deze zaken vastleggen in eigen algemene voorwaarden of de algemene voorwaarden van haar branche-organisatie gebruiken en deze op de overeenkomst van toepassing verklaren. Partijen behoeven zich dan nog “slechts” te richten op het regelen van de hoofdzaken, zoals het te leveren product, de prijs en de levertijd; immers de “vaste kern” van de overeenkomst wordt dan al “standaard” geregeld in de algemene voorwaarden. Algemene voorwaarden kunnen dan ook worden gezien als een handig instrument bij het zaken doen. Naast bovenstaande praktische reden voor het hanteren van algemene voorwaarden is er nog een belangrijke reden. Algemene leveringsvoorwaarden kunnen voor een leverancier van levensbelang zijn. In deze voorwaarden worden de garantieverplichtingen en de aansprakelijkheid als regel tot aanvaardbare proporties teruggebracht. Zonder die voorwaarden kan een leverancier onder omstandigheden op grond van de wet aansprakelijk zijn voor alle schade (ook gevolgschade) die de afnemer lijdt door over­ schrijding van de levertijd of door gebreken in de geleverde producten. Algemene inkoopvoorwaarden zijn voor de afnemer van minder belang, aangezien de wet hem al op vele punten beschermt. Dit geldt in ieder geval voor de garantie en aan­ sprakelijkheid. Algemene inkoopvoorwaarden zijn daarom voor die punten vaak een herhaling van de wettelijke regeling. Daarnaast worden in algemene inkoopvoorwaarden vaak logistieke eisen aan de leverancier gesteld. Er zijn diverse soorten algemene voorwaarden, zoals verkoopvoorwaarden, inkoop­ voorwaarden, onderhoudsvoorwaarden en installatievoorwaarden. In deze brochure zal specifiek aandacht worden geschonken aan verkoop- en leveringsvoorwaarden. Deze zijn meestal in één set van voorwaarden vastgelegd. FME Advocaten biedt de FME-leden overigens ondersteuning bij het opstellen en beoordelen van alle soorten voorwaarden. Deze brochure is bedoeld als praktische handleiding voor het omgaan met algemene voorwaarden en zal voornamelijk ingaan op die regels uit de wet, die een rol spelen bij overeenkomsten tussen ondernemingen. Voor overeenkomsten tussen een onderneming enerzijds en een consument anderzijds gelden speciale wettelijke regels, die in deze brochure slechts zijdelings aan de orde komen. Voor vragen daarover kunt u desgewenst contact opnemen met FME Advocaten.

5

In deze brochure worden twee belangrijke aspecten van algemene voorwaarden behandeld. Ten eerste het aspect van de toepasselijkheid van algemene voorwaarden. De voor­­ waarden kunnen nog zo goed zijn, indien ze niet van toepassing zijn heeft u er helemaal niets aan. Ten tweede de inhoud van de FME-CWM-voorwaarden met een toelichting bij elk artikel van de algemene voorwaarden. Omdat wij u adviseren internationaal de Orgalime-voorwaarden te gebruiken zal tot slot ingegaan worden op de verschillen tussen de Orgalime-voorwaarden en de FME-CWM-voorwaarden, alsmede op het gebruik van de Orgalime-voorwaarden.

Definities: Leverancier/afnemer: Alhoewel in de wetgeving over algemene voorwaarden steeds sprake is van de term “gebruiker” (de onderneming die de algemene voorwaarden in een overeenkomst gebruikt) en “wederpartij” (degene die door ondertekening van een geschrift of op andere wijze de gelding van algemene voorwaarden heeft aanvaard) wordt in deze publicatie steeds de term “leverancier” in plaats van gebruiker en “afnemer“ in plaats van “wederpartij” gebruikt, ook voor situaties waarin de overeenkomst nog tot stand moet komen, zoals bij het uitbrengen van een offerte. De in deze handleiding besproken regels over toepasselijk­ heid gelden ook in de situatie waarin de afnemer inkoopvoorwaarden hanteert. Dan is de afnemer “gebruiker” van voorwaarden, maar gezien het feit dat deze handleiding verkoopvoorwaarden betreft, is gekozen voor “afnemer” en “leverancier”, waarbij de leverancier in deze brochure altijd de gebruiker is van de algemene voorwaarden en de afnemer de wederpartij. Bij een koopovereenkomst is de benaming van partijen volgens de wet “verkoper” en “koper”, bij aanneming van werk wordt de “leverancier” in de wet “aannemer” genoemd. Ten behoeve van de uniformiteit is in deze handleiding steeds sprake van “leverancier” en “afnemer, behalve in Hoofdstuk 5 waar in de toelichting van de FME-CWM-verkoop- en -leveringsvoorwaarden steeds sprake is van de in die voorwaarden gebruikte termen “opdrachtgever” en “opdrachtnemer”.

Algemene voorwaarden: De wettelijke definitie van algemene voorwaarden luidt als volgt: één of meer schriftelijke bedingen (voorwaarden), die zijn opgesteld met de bedoeling deel uit te maken van een aantal overeenkomsten. 6

Omdat de FME-CWM-verkoop- en -leveringsvoorwaarden opgesteld zijn door een organisatie van ondernemers als model voor algemene voorwaarden ten behoeve van haar leden, is het duidelijk dat er sprake is van algemene voorwaarden. In deze handleiding worden die voorwaarden aangeduid met: “FME-CWM-voorwaarden”.

2. Toepasselijkheid van algemene voorwaarden a. Van toepassing verklaring Algemene voorwaarden De algemene voorwaarden zijn in feite contractsbepalingen die onderdeel uitmaken van de overeenkomst. Een overeenkomst komt tot stand door aanbod en aanvaarding. Op de toepasselijkheid van algemene voorwaarden zijn dus ook de regels voor aanbod en aanvaarding van toepassing. De wet gaat enerzijds betrekkelijk snel van toepasselijkheid van algemene voorwaarden uit, maar anderzijds kunnen voorwaarden vrij gemakkelijk buiten werking worden gesteld, indien niet bepaalde procedureregels in acht worden genomen. Vandaar dat het van groot belang is dat deze regels worden toegepast.

Moment van het van toepassing verklaren van de algemene voorwaarden Indien men eerst in de opdrachtbevestiging of op de factuur aangeeft dat bepaalde algemene voorwaarden van toepassing zijn, voldoet men in het algemeen niet aan de eis van tijdige kennisgeving. Dan is de overeenkomst namelijk al tot stand gekomen. De toepasselijkheid van algemene voorwaarden moet volgens de wet vóór of bij totstandkoming van de overeenkomst worden bedongen. Indien het initiatief voor een overeenkomst echter door de afnemer wordt genomen door plaatsing van een bestelling, ontstaat de overeenkomst pas door de opdrachtbevestiging, zodat het bedingen van toepasselijkheid van algemene voorwaarden in de opdrachtbevestiging in dat geval nog op tijd is. Ditzelfde geldt indien een overeenkomst telefonisch tot stand komt. Deze totstandkoming wordt dan schriftelijk bevestigd door de opdrachtbevestiging en dat is dan de eerste gelegenheid voor de leverancier om zijn algemene voorwaarden schriftelijk van toepassing te verklaren. Een bepaling als “Deze algemene voorwaarden zijn van toepassing op alle door ons gesloten overeenkomsten” zal niet tot effect hebben dat uw algemene voorwaarden op alle volgende overeenkomsten van toepassing zijn. Zie de opmerkingen in dit hoofdstuk over vaste afnemers. Het is natuurlijk van wezenlijk belang de juiste voorwaarden van toepassing te verklaren. Helaas komt het in de praktijk nog voor dat een leverancier inkoopvoorwaarden van toepassing verklaart of andersom dat een afnemer verkoopvoorwaarden van toepassing verklaart. Het is ook af te raden te verwijzen naar twee verschillende sets algemene voorwaarden.

7

Dan loopt u het risico dat de rechter zal oordelen dat helemaal geen algemene voor­ waarden van toepassing zijn. Het is in dit verband wel mogelijk om op uw briefpapier aan te geven dat u voor transacties binnen Nederland bepaalde algemene voorwaarden gebruikt, bijvoor­beeld de FME-CWM-voorwaarden, en voor internationale transacties de ORGALIMEleverings­voorwaarden.

Adviestekst voor verwijzing Voor toepasselijkheid van algemene voorwaarden is verwijzing in de offerte en opdracht­ bevestiging naar de desbetreffende voorwaarden en veelal ook bijvoeging van een exemplaar van de voorwaarden noodzakelijk. Leveranciers wordt geadviseerd in de getypte tekst van offertes en orderbevestigingen de volgende formulering op te nemen(waarbij er van uitgegaan wordt dat de leverancier de FME-CWM-voorwaarden hanteert): “Op alle aanbiedingen tot en overeenkomsten inzake door ons te verrichten leveringen en/ of diensten zijn van toepassing de algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden voor de technologische industrie, zoals laatstelijk door de Vereniging FME-CWM gedeponeerd ter griffie van de rechtbank te Den Haag. Een exemplaar van deze voorwaarden is bijgevoegd. Andersluidende voorwaarden worden uitdrukkelijk afgewezen.” Er wordt vaak voor gekozen een formulering, zoals bovenstaand, standaard op te nemen in een gedrukte tekst onderaan het briefpapier. Het risico bestaat dan dat de rechter dit onvoldoende bewijs zal achten voor de bijvoeging van de algemene voorwaarden. Het verdient daarom aanbeveling de tekst op te nemen in de getypte tekst van offertes, opdrachtbevestigingen en overeenkomsten. Bijsluiten van de algemene voorwaarden is meestal verplicht, doch steeds aan te bevelen, immers dan zal in ieder geval - bij uitblijven van uitdrukkelijke tegenspraak door de afnemer (zie Hoofdstuk 4) - sprake zijn van gebondenheid aan de voorwaarden. Verwijzing op de factuur leidt als regel niet tot toepasselijkheid van algemene voorwaarden, immers de afnemer dient vóór of uiterlijk bij de totstandkoming van de overeenkomst kennis te kunnen nemen van de algemene voorwaarden, terwijl de factuur pas later volgt.

8

Bij lopende handelsrelaties is het echter niet zo dat regelmatige verwijzing op de facturen naar algemene voorwaarden nimmer tot toepasselijkheid daarvan zou kunnen leiden. Daarbij spelen allerlei omstandigheden een rol, zoals: - de betekenis die in een bepaalde branche aan een factuur wordt gehecht; - de tijdsduur die tussen de verschillende transacties is verlopen; - de vraag of bij de afnemer dezelfde persoon was betrokken bij de totstandkoming van de overeenkomst.

FME-CWM-voorwaarden als digitaal bestand/het drukken van de FME-CWM-verkoop- en -leveringsvoorwaarden op eigen briefpapier De tekst van de FME-CWM-verkoop- en -leveringsvoorwaarden is ook als digitaal bestand verkrijgbaar in dezelfde opmaak als de papieren versie. Tevens is de volledige tekst van de voorwaarden op één A4-pagina als digitaal bestand beschikbaar, zodat de tekst van de leveringsvoorwaarden op de achterzijde van briefpapier, offertes, orderbevestigingen, facturen e.d. kan worden gedrukt. Dit met het oog op de informatieplicht (zie Hoofdstuk 2b). Bovenstaand is aangegeven dat verwijzing naar de betreffende voorwaarden noodzakelijk is. Op de voorzijde van uw offertes en orderbevestigingen dient u, bij afdruk van de voorwaarden op de achterzijde, naar de achterzijde te verwijzen. De volgende verwijzingstekst kan hiervoor worden gebruikt: “Op alle aanbiedingen tot en overeenkomsten inzake door ons te verrichten leveringen en/of diensten zijn van toepassing de op de achterzijde van dit briefpapier opgenomen algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden voor de technologische industrie, zoals door de Vereniging FME-CWM gedeponeerd ter griffie van de rechtbank te Den Haag. Andersluidende voorwaarden worden uitdrukkelijk afgewezen”. Gezien de compactheid van de volledige tekst van de voorwaarden op één A4-pagina, is deze niet geschikt voor verzending via de fax. Het risico is dan dat de voorwaarden niet of niet goed leesbaar zijn voor de afnemer, waardoor de rechter zou kunnen oordelen dat niet aan de informatieplicht (zie Hoofdstuk 2b) is voldaan.

b. Informatieplicht Toezending: Een beding in algemene voorwaarden is volgens de wet “vernietigbaar”, d.w.z. kan buiten werking worden gesteld, indien de leverancier aan de afnemer niet een redelijke mogelijkheid heeft geboden om van de algemene voorwaarden kennis te nemen. Volgens de wet heeft de leverancier die mogelijkheid geboden indien hij de algemene voorwaarden vóór of bij het sluiten van de overeenkomst aan de afnemer ter hand heeft gesteld of, indien dit redelijkerwijs niet mogelijk was, vóór de totstandkoming van de overeenkomst aan de afnemer bekend heeft gemaakt dat de voorwaarden bij hem ter inzage liggen of bij een kamer van koophandel of rechtbank zijn gedeponeerd en dat zij op verzoek zullen worden toegezonden. De hoofdregel is dus dat de algemene voorwaarden ter hand gesteld (= toegezonden) moeten worden. Slechts in uitzonderingsgevallen is volgens de wetgeschiedenis en jurisprudentie toezending redelijkerwijs niet mogelijk. Te denken valt aan: - onmogelijk, bijv. in geval van het sluiten van de overeenkomst per automaat of telefoon; - niet praktisch, bijv. bij overeenkomsten die massaal gesloten worden, zoals bij het sluiten van een vervoersovereenkomst tussen de vervoerders en de passagiers.

9

In een zaak uit 2001 heeft de Hoge Raad een belangrijke uitspraak gedaan over de informatie­ plicht. De leverancier vermeldde in zijn offerte aan de afnemer voor de levering van slagboomunits dat de FME-CWM-voorwaarden van toepassing waren en dat hij op verzoek graag een exemplaar daarvan zou toezenden. Na 9 maanden ontstond een probleem met de geleverde slagboomunits. In de FME-CWM-voorwaarden is een garantie van 6 maanden opgenomen. In de procedure bij de rechtbank en het hof beriep de leverancier zich op deze garantiebepaling. Het Hof was van oordeel dat deze wijze van kennisgeving van algemene voorwaarden (het op verzoek toezenden) in deze branche kennelijk niet ongebruikelijk was en dat daarmee dus aan de informatieplicht was voldaan. De afnemer had de voorwaarden immers kunnen opvragen. De Hoge Raad oordeelde echter dat dit een onjuiste rechtsopvatting is. Het Hof had moeten onderzoeken en vast­stellen of toezenden redelijkerwijs niet mogelijk was en dat was niet gebeurd. Voor een soepele uitleg van de wettelijke bepaling over het ter hand stellen (toezenden) is volgens de Hoge Raad geen plaats, omdat daarmee tekort zou worden gedaan aan de strekking van de regeling, die er juist op gericht is te bewerkstelligen dat de algemene voorwaarden vóór of bij de contractsluiting aan de afnemer ter kennis worden gesteld. Toezending van de voorwaarden was dus verplicht.

Conclusie: toezending vaak verplicht, altijd raadzaam Gezien deze regels is het meestal verplicht, doch in alle gevallen raadzaam dat de algemene voorwaarden vóór of uiterlijk bij het sluiten van een overeenkomst door de leverancier aan de afnemer ter hand worden gesteld, d.w.z. worden toegezonden. Van de bijsluiting van het exemplaar van de algemene voorwaarden dient melding te worden gemaakt in de getypte tekst van de offerte of opdrachtbevestiging. Een vermelding van deze bijsluiting in de gedrukte tekst aan de onderzijde van briefpapier kan door de rechter als onvoldoende bewijs van de bijsluiting worden beschouwd. Een geschikte tekst voor de vermelding van de bijsluiting is opgenomen in Hoofdstuk 2a.

Wijze van toezending

10

a. Per post/fax: Toezending van algemene voorwaarden kan op traditionele wijze, dus per post of per telefax geschieden. b. Langs elektronische weg: Indien de overeenkomst langs elektronische weg tot stand komt, is het volgens de wet mogelijk de algemene voorwaarden ook langs elektronische weg aan de afnemer ter beschikking te stellen. Voor deze wijze van ter beschikking stellen gelden de volgende eisen:

1. De algemene voorwaarden kunnen als bestand bij een e-mailbericht gevoegd worden of de tekst van de algemene voorwaarden kan volledig in het e-mailbericht opgenomen worden; 2. In het e-mailbericht kan een duidelijk herkenbare hyperlink opgenomen worden. Deze hyperlink moet direct naar de desbetreffende set algemene voorwaarden leiden. Niet nodig is, zoals gebruikelijk bij verkoop via internet, een integrale weergave van de algemene voorwaarden in combinatie met het verplicht doorscrollen van de tekst en akkoordverklaring alvorens de volgende stap bij het aangaan van de overeenkomst genomen kan worden; 3. De afnemer moet de algemene voorwaarden kunnen opslaan, dus ook bij gebruik van een hyperlink; 4. Het enkel vermelden van een website of verwijzing naar het internet in het algemeen waar de algemene voorwaarden beschikbaar zijn wordt onvoldoende geacht, omdat de afnemer dan op zoek moet gaan naar die voorwaarden; 5. De algemene voorwaarden kunnen overhandigd worden door middel van het verstrekken van een usb-stick, dvd of cd-rom, met daarop de algemene voorwaarden in digitale vorm. Gezien het door de leverancier te leveren bewijs dat de voorwaarden verstrekt zijn, is het advies de afnemer voor ontvangst van het medium met daarop de algemene voorwaarden te laten tekenen. 6. Indien de overeenkomst niet langs elektronische weg tot stand is gekomen, is het eveneens mogelijk de algemene voorwaarden elektronisch ter beschikking te stellen onder voorwaarden zoals hierboven beschreven, maar dan geldt de aanvullende voorwaarde dat de afnemer uitdrukkelijk instemt met deze wijze van terbeschikkingstelling. Hiermee wil de wetgever voorkomen dat ter beschikking stellen op elektronische wijze wordt opgedrongen aan een partij die deze weg niet wil bewandelen. Indien de afnemer ontkent dat hij de algemene voorwaarden heeft ontvangen, moet de leverancier die ontvangst bewijzen. Het feit dat de bijvoeging van algemene voorwaarden in de getypte tekst van de offerte is genoemd, is in dit verband onvoldoende bewijs. Bewijs van ontvangst kan in ieder geval op de 3 hierna genoemde wijzen worden geleverd: 1 Door toezending van de offerte met algemene voorwaarden in tweevoud, met verzoek aan de afnemer om een exemplaar van de offerte en de algemene voorwaarden te ondertekenen (paraaf op elke bladzijde) en aan de leverancier te retourneren. Deze benadering is weliswaar juridisch waterdicht, maar is vanuit commercieel oogpunt vaak ongewenst. De afnemer zal dan immers geneigd zijn vóór ondertekening de algemene voorwaarden zeer kritisch te lezen. Dat kan, gezien de eenzijdigheid van veel algemene voorwaarden, allicht tot bezwaren tegen die voorwaarden leiden. 2. Door de algemene voorwaarden af te drukken op de achterzijde van het briefpapier dat voor offertes en opdrachtbevestigingen wordt gebruikt. Aldus gaat de tekst van de algemene voorwaarden automatisch mee met de offerte. In de offertetekst moet dan wel nadrukkelijk worden verwezen naar de op de achterzijde van het briefpapier afgedrukte voorwaarden.

11

3. Door toezending van de offerte per email, met de algemene voorwaarden als bijlage. Met e-mails kan echter gemakkelijk worden geknoeid, zodat bijzondere maatregelen nodig kunnen zijn. Gedacht kan worden aan toepassing van een systeem van elektronische handtekeningen. Met een dergelijk systeem kan tot in lengte van jaren worden aangetoond wat de inhoud is geweest van een specifieke email, welke bijlagen waren bijgevoegd en op welk moment de email met die inhoud door de geadresseerde is ontvangen. Het ligt overigens niet voor de hand dat afnemers er in de praktijk vaak voor zullen kiezen de ontvangst van een email met bijgesloten algemene voorwaarden te ontkennen. Dat zou van kwade trouw getuigen. Een gewone email zal als regel dus wel voldoende zijn. Natuurlijk kan in een procedure als bewijs de desbetreffende correspondentie per post/ fax of e-mail-verkeer overgelegd worden, maar er is een risico dat dit als onvoldoende bewijs beschouwd zal worden. Dergelijke correspondentie zou immers achteraf alsnog geproduceerd kunnen zijn.

Depot van de algemene voorwaarden Het deponeren van algemene voorwaarden bij de griffie van de rechtbank in uw regio of bij de plaatselijke Kamer van Koophandel heeft met name een bewijsrechtelijke functie. Van gedeponeerde algemene voorwaarden staat vast dat de gebruiker op een zeker moment de tekst hanteerde zoals die gedeponeerd was. Behoudens indien de afnemer een “grote onderneming” in de zin van de wet is (zie later) kan verwijzing naar gedeponeerde algemene voorwaarden niet worden gezien als het bieden van een redelijke mogelijkheid aan de afnemer om van de algemene voorwaarden kennis te nemen, dus door het uitsluitend deponeren van de algemene voorwaarden is niet aan de informatieplicht voldaan. De FME-CWM-voorwaarden zijn gedeponeerd ter griffie van de rechtbank te Den Haag. U behoeft deze voorwaarden dus niet zelf nogmaals te deponeren.

Vaste afnemers

12

Als regelmatig zaken wordt gedaan met dezelfde afnemer is het éénmalig verstrekken van algemene voorwaarden in beginsel voldoende. U moet dan wel kunnen bewijzen dat u op een bepaald moment de voorwaarden aan de afnemer verstrekt heeft. Daarnaast moet u steeds in offertes en opdrachtbevestigingen blijven verwijzen naar de desbetreffende voorwaarden. Eenmalige verstrekking aan de afnemer betekent namelijk niet dat dan op alle toekomstige overeenkomsten die algemene voorwaarden van toepassing zijn. Indien u regelmatig zaken doet met een vaste afnemer en u niet steeds de toepasselijkheid wilt regelen, zou u met de vaste afnemer een raamovereenkomst kunnen aangaan, waarin een bepaling is opgenomen over de toepasselijke voorwaarden, met bijvoeging van die voorwaarden bij de overeenkomst.

Voor vaste afnemers kan de in Hoofdstuk 2a geciteerde tekst worden gebruikt, met dien verstande dat geen vermelding van bijsluiting behoeft te worden gedaan. In plaats daarvan kan worden vermeld: “Een exemplaar van deze voorwaarden heeft u reeds ontvangen.” Deze eenmalige verstrekking geschiedt bij voorkeur via een aangetekende brief, waarin u vermeldt: a. dat u uitsluitend levert volgens de Algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden voor de technologische industrie, zoals laatstelijk door de Vereniging FME-CWM gedeponeerd ter griffie van de rechtbank te Den Haag, of volgens andere algemene voorwaarden, bij voorbeeld uw eigen voorwaarden, b. dat u een exemplaar daarvan bijsluit, c. dat u de afnemer verzoekt de bijgevoegde kopie van de brief, ten bewijze van akkoord, ondertekend aan u te retourneren, of d. dat u bij gebreke van tegenbericht aanneemt dat de afnemer akkoord gaat met de toepassing van deze voorwaarden op alle transacties. Er kan weliswaar worden volstaan met de onder a. en b. opgenomen zinnen, maar u staat sterker als u c. of d. toevoegt, waarbij c. de voorkeur geniet. De leverancier moet wel bij elke transactie bedingen dat de algemene voorwaarden van toepassing zijn. Het is echter niet nodig telkens een exemplaar van de algemene voorwaarden bij te voegen. U behoeft uw vaste afnemers niet op één van de bovengenoemde manieren te benaderen. U kunt uw voorwaarden ook bij iedere transactie toezenden, dus vóór of uiterlijk bij de totstandkoming van de overeenkomst. In de getypte tekst van de brief of de offerte vermeldt u dan telkens dat u de voorwaarden bijsluit. Indien afnemers uw voorwaarden expliciet van de hand wijzen en toepasselijkheid van eigen voorwaarden bedingen, geldt ook hier (tenzij u akkoord gaat met de algemene voorwaarden van uw afnemer) dat u op uw beurt de voorwaarden van uw afnemer expliciet van de hand dient te wijzen en dient te stellen dat de FME-CWM-voorwaarden (of andere voorwaarden), zoals op … (datum (aangetekend) schrijven) toegezonden, op de overeenkomst van toepassing zijn. Als partijen over en weer elkaars algemene voorwaarden afwijzen, zal er over de inhoud van de voorwaarden onderhandeld moeten worden. Zie Hoofdstuk 4 met betrekking tot de “battle of forms”. Deze werkwijze vergt de nodige aandacht en discipline. Automatische toezending bij iedere offerte/overeenkomst voorkomt problemen en is daarom de beste manier. Het spreekt voor zich dat, indien de inhoud van de voorwaarden wordt gewijzigd, een (gewijzigd) exemplaar moet worden verstrekt, waarbij wordt geattendeerd op de wijziging. De gewijzigde voorwaarden zullen echter niet van toepassing zijn op de bestaande overeenkomst(-en) met de afnemer. Daarop zullen de ten tijde van het aangaan van de overeenkomst (-en) geldende voorwaarden van toepassing blijven.

13

3. Inhoudelijke toetsing van algemene voorwaarden Onredelijk bezwarend Ervan uitgaande dat de toepasselijkheid van algemene voorwaarden op de juiste wijze is bedongen en aan de informatieplicht is voldaan, kan een beding in algemene voorwaarden toch door de rechter buiten werking worden gesteld indien het in een concreet geval en onder gegeven omstandigheden onredelijk bezwarend is voor de afnemer. Bij de beoor­ deling of een beding onredelijk bezwarend is kunnen zaken worden meegewogen als aard en inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de algemene voorwaarden tot stand zijn gekomen, de wederzijds kenbare belangen van partijen en alle overige omstandig­heden. Ter bescherming van de consument (d.w.z. een natuurlijk persoon die niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf) is het criterium van “onredelijke bezwarendheid” in de wet uitgewerkt in twee lijsten, de zgn. zwarte en grijze lijst. Bedingen die op de zwarte lijst staan worden steeds als onredelijk bezwarend aangemerkt voor de afnemer, indien deze een consument is. De omstandigheden van het geval spelen geen rol. Voor bedingen die op de grijze lijst staan, geldt het vermoeden van onredelijke bezwarendheid. Anders dan bij de bedingen van de zwarte lijst worden bedingen van de grijze lijst niet automatisch door de rechter als onredelijk bezwarend bestempeld. Er is namelijk tegenbewijs door de leverancier mogelijk. Op de leverancier rust dan de plicht om te bewijzen dat in het voorliggende geval het beding niet onredelijk bezwarend is. Deze ter bescherming van de consument opgestelde lijsten kunnen echter voor onder­ nemingen ook van belang zijn, nl. bij de uitleg van het criterium “onredelijke bezwarend­ heid”. Dit is de zgn. reflexwerking. Via de reflexwerking kunnen de bepalingen van de lijsten doorwerken op overeenkomsten tussen ondernemingen. Met name bij kleine ondernemingen als afnemer zal een rechter tot reflexwerking kunnen besluiten, dus het betreffende beding buiten werking stellen. Aangenomen wordt dat de reflexwerking sterker zal zijn naarmate de afnemer een positie inneemt die beter met die van de consument is te vergelijken. 14

Op basis van het bovenstaande kan de conclusie getrokken worden dat een afnemer minder beschermd wordt naarmate hij groter is. Afnemers die te beschouwen zijn als grote onderneming (zie de definitie elders in dit hoofdstuk) kunnen helemaal geen beroep doen op het feit dat een beding in de algemene voorwaarden onredelijk bezwarend is.

Inhoud zwarte en grijze lijst Onderstaand volgen enkele bedingen die voorkomen op de:

Zwarte lijst: a. Aan de afnemer wordt het recht op nakoming van de overeenkomst en/of de mogelijkheid tot ontbinding van de overeenkomst ontzegd b. De leverancier mag zelf bepalen of hij tekort is geschoten in de nakoming van de overeenkomst. c. De afnemer wordt verplicht de door de leverancier bij de uitvoering van de overeenkomst aan een derde toegebrachte schade te betalen of hij wordt verplicht een groter deel te betalen dan hij wettelijk verplicht zou zijn. d. De leverancier is bevoegd binnen drie maanden na het sluiten van de overeenkomst de prijs te verhogen. Dit beding wordt niet onredelijk bezwarend geacht als de afnemer in dat geval het recht heeft de overeenkomst te beëindigen.

Grijze lijst: a. De verplichtingen van de leverancier worden sterk beperkt ten opzichte van die van de afnemer. b. De leverancier krijgt de bevoegdheid een wezenlijk andere prestatie te verrichten dan is overeengekomen. Dit beding is wel toegestaan als de afnemer de bevoegdheid krijgt in dat geval de overeenkomst te beëindigen. c. De leverancier krijgt een ongebruikelijk lange of onvoldoende bepaalde termijn voor nakoming van de verbintenis. d. De wettelijke verplichting tot schadevergoeding van de leverancier wordt verlicht. e. De mogelijkheid tot verrekening met een tegenvordering wordt voor de afnemer beperkt of uitgesloten. Nogmaals, in principe zijn deze lijsten geschreven voor de consument als afnemer, maar via de zgn. reflexwerking kunnen zij ook van invloed zijn op algemene voorwaarden tussen leverancier en (kleinere) afnemer.

Redelijkheid en billijkheid Daarnaast is nog de volgende toetsing door de rechter mogelijk: “Is het in de gegeven omstandigheden (vooral gezien het gedrag van de leverancier) niet in strijd met de redelijkheid en billijkheid als de leverancier een beroep zou doen op het beding?”. Grote ondernemingen als afnemer (zie de definitie hierna) kunnen geen beroep doen op de in Hoofdstuk 2b. beschreven informatieplicht en de onredelijke bezwarendheid. Een beroep op de redelijkheid en billijkheid wordt echter in de wet niet uitgesloten. Of een leverancier de bovengenoemde toetsing goed doorkomt hangt dus erg af van de gegeven omstandigheden. Er is echter geen goede reden om bij voorbaat voor de leverancier gunstige bedingen uit de FME-CWM-voorwaarden te laten vervallen.

15

“Pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet”-bepaling Op het niet nakomen van de informatieplicht en op de eventuele onredelijke bezwarendheid van algemene voorwaarden kan geen beroep worden gedaan door een partij die meermalen dezelfde of nagenoeg dezelfde voorwaarden in haar overeenkomsten gebruikt. Een dergelijke situatie ligt voor de hand bij bedrijven die in eenzelfde branche actief zijn. Veel bedrijven die in de technologische industrie werkzaam zijn hanteren bijvoorbeeld de FME-CWM-verkoop- en -leveringsvoorwaarden. Wel is dan nog een beroep door de afnemer op de redelijkheid en billijkheid mogelijk.

Bescherming detaillist Naast de zwarte en grijze lijst geldt voor consumentenkoop een bijzondere wettelijke regeling, die de consument veel bescherming biedt. Deze regeling is dwingendrechtelijk van aard. Dit betekent dat van de wet afwijkende afspraken voor de consument niet bindend zijn. De consument kan zijn aanspraken op grond van deze wetgeving geldend maken tegenover de partij van wie hij een product heeft gekocht. Dit is meestal een detailhandelaar of installateur. Deze detailhandelaar of installateur heeft op grond van de wet een recht van verhaal op zijn voorschakel voor de schade en kosten die hij oploopt door consumentenclaims. Dit verhaalsrecht is ook weer dwingendrechtelijk van aard, zodat afwijkende afspraken in algemene voorwaarden van de leverancier over bijvoorbeeld beperkte garantie en aansprakelijkheid voor de detailhandelaar en installateur niet bindend zijn. Fabrikanten en importeurs van consumentenproducten moeten dus rekening houden met een bijzondere wettelijke regeling, die hun juridische positie vastlegt. In de FME-CWMvoorwaarden is geen rekening gehouden met het consumentenrecht, omdat de meeste FME CWM-lidbedrijven geen consumentenproducten leveren.

Grote ondernemingen/afnemers Volgens de wet maakt het verschil of de leverancier te maken heeft met een grote dan wel een kleine onderneming als afnemer. Onder “grote onderneming” wordt in de wet verstaan een bedrijf dat ten tijde van het sluiten van de overeenkomst laatstelijk zijn volledige jaarrekening openbaar heeft gemaakt, vrijgesteld is van zijn publicatieplicht (geconsolideerde jaarrekening) of waar vijftig personen of meer werkzaam zijn (ook uitleen - of uitzendkrachten moeten worden meegeteld). 16

a. Invloed op de informatieplicht

Ten opzichte van de grote ondernemingen als afnemer geldt de verplichting tot beschikbaarstelling van de algemene voorwaarden in beginsel niet, zodat zou kunnen worden volstaan met een verwijzing naar algemene voorwaarden. FME Advocaten adviseert evenwel als standaardprocedure aan te houden dat de voorwaarden steeds tijdig aan de afnemer worden verschaft, dat wil zeggen vóór of uiterlijk bij de totstandkoming van de overeenkomst. Het is namelijk niet altijd duidelijk of de leverancier met een grote afnemer te maken heeft. Een rechter kan voorts in voorkomend geval bepalen dat in de gegeven omstandigheden de informatieplicht ook ten opzichte van grote wederpartijen in acht had moeten worden genomen.

b. Invloed op de inhoudelijke toetsing van de algemene voorwaarden

Een grote afnemer kan er ook geen beroep op doen dat een beding onredelijk bezwarend is. Een beroep op de redelijkheid en billijkheid is echter door een grote afnemer nog wel mogelijk.

17

4. “Battle of forms”: de strijd tussen algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden en inkoopvoorwaarden Indien de algemene voorwaarden op de juiste wijze van toepassing zijn verklaard op de overeenkomst en aan de informatieplicht is voldaan, wil dat nog niet zeggen dat de algemene voorwaarden op de overeenkomst van toepassing zijn. De kans is reëel dat de afnemer niet akkoord gaat met de algemene voorwaarden van de leverancier en zijn eigen inkoopvoorwaarden van toepassing wil laten zijn op de overeenkomst. Dit is de ”battle of forms”, de strijd tussen algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden en inkoopvoorwaarden. Omdat afnemers, zeker grote ondernemingen, steeds meer gebruik maken van algemene inkoopvoorwaarden, zal er in de praktijk steeds vaker sprake kunnen zijn van deze “battle of forms”. Deze strijd wordt beslist aan de hand van de volgende spelregels:

“First shot”-theorie Een aanvaarding (opdracht/bestelling) die van het aanbod (offerte) afwijkt, geldt als een nieuw aanbod en als een verwerping van het oorspronkelijke aanbod. Wijkt de aanvaarding slechts op ondergeschikte punten af, dan komt er wel een overeenkomst tot stand overeenkomstig de aanvaarding (opdracht/bestelling), tenzij de aanbieder onverwijld bezwaar maakt tegen de verschillen. Ons advies is dan ook, indien u verschillen constateert, direct schriftelijk bezwaar te maken en niet direct de overeenkomst uit te voeren zonder dat duidelijkheid verkregen is over de verschillen.

18

Echter, indien het verschil tussen aanbod een aanvaarding de algemene voorwaarden betreft komt er bij verwijzing naar verschillende algemene voorwaarden wel een overeenkomst tot stand en zijn de in de eerste verwijzing genoemde algemene voorwaarden van toepassing. Aan de tweede verwijzing komt geen werking toe wanneer daarbij niet tevens de toepasselijkheid van de in de eerste verwijzing aangegeven algemene voorwaarden uitdrukkelijk wordt afgewezen. Dit wordt de “first shot” - theorie genoemd. Dit systeem is in de Nederlandse wet neergelegd en biedt duidelijkheid en zekerheid voor de Nederlandse praktijk. Indien de afnemer, na verwijzing naar algemene voorwaarden in de offerte van de leverancier, zijn eigen voorwaarden wil hanteren, kan hij dus niet volstaan met eenvoudig naar eigen voorwaarden te verwijzen. In de inkoopvoorwaarden van de afnemer is meestal wel bepaald dat verkoopvoorwaarden van de hand worden gewezen, maar er is meer vereist. De afnemer dient de voorwaarden van leverancier uitdrukkelijk (dus schriftelijk bij brief, fax of e-mail) van de hand te wijzen en de eigen voorwaarden daar tegenover te stellen door deze voorwaarden van toepassing te verklaren. En natuurlijk moet dan ook aan de verplichting tot het ter hand stellen van de voorwaarden worden voldaan.

Een onderaan het briefpapier voorgedrukt regeltje dat een afwijzing van algemene voorwaarden bevat wordt niet als “uitdrukkelijk” van de hand wijzen aangemerkt. De afwijzing dient uitdrukkelijk in de getypte tekst van een antwoordbrief te geschieden, waarbij het belangrijk is dat zo nauwkeurig mogelijk aangegeven wordt welke specifieke set van algemene voorwaarden afgewezen wordt. Indien partijen over en weer elkaars voorwaarden afwijzen komt het er in de praktijk op neer dat geen van deze sets voorwaarden van toepassing is. Er zal dan over de voorwaarden onderhandeld moeten worden. Indien partijen het niet eens kunnen worden kan dit er toe leiden dat geen overeenkomst tot stand komt. De eerste verwijzing is overigens niet altijd de verwijzing naar algemene voorwaarden in de offerte van de leverancier. Indien de leverancier schriftelijk benaderd wordt door de afnemer met het verzoek een offerte uit te brengen en de afnemer daarbij reeds zijn inkoopvoorwaarden van toepassing verklaart, wordt dat gezien als de eerste verwijzing. In dat geval dient de leverancier ter vermijding van de toepasselijkheid van de genoemde inkoopvoorwaarden, die inkoopvoorwaarden uitdrukkelijk van de hand te wijzen. Dezelfde situatie kan zich voordoen indien er direct sprake is van een schriftelijke bestelling door de afnemer waarbij inkoopvoorwaarden van toepassing verklaard worden. Ook dat is te beschouwen als een eerste verwijzing waarop op de hierboven beschreven wijze gereageerd dient te worden. Mocht er een impasse ontstaan waarbij beide partijen elkaars algemene voorwaarden afwijzen, dan is een mogelijke oplossing de aanpassing van de algemene voorwaarden. Indien een partij een contract voorgelegd krijgt, dan zal de andere partij niet verbaasd zijn indien die partij voorstellen tot wijziging van het contract doet. Algemene voorwaarden zijn ook te beschouwen als contractsbepalingen. Bij algemene voorwaarden ziet men het echter vaak zwart-wit, namelijk wel of niet accepteren, terwijl ook over de inhoud van de algemene voorwaarden onderhandeld kan worden. Dat zal concreet betekenen dat de leverancier bijvoorbeeld aangeeft welke wijzigingen van de inkoopvoorwaarden gewenst zijn of dat de afnemer aangeeft welke wijzigingen van de verkoopvoorwaarden gewenst zijn. Waar u als leverancier echter voor moet waken, is dat u akkoord gaat met het voorstel van de afnemer bepaalde regelingen volledig te laten vervallen, bijvoorbeeld de aansprakelijkheidsbepalingen. Dan is namelijk de wet van toepassing en geldt volledige aansprakelijkheid en dat wilt u nu juist niet. Zie ook de toelichting op art. XII van de FMECWM-voorwaarden.

19

“Battle of forms” bij internationale activiteiten Voor verkoop en levering in het buitenland kan niet worden uitgegaan van het Nederlandse systeem (“first shot”). In enkele landen geldt ditzelfde systeem, maar in veel landen geldt een ander systeem. Bekend zijn het “last shot”-systeem, waarbij juist de laatste verwijzing geldt, en het “knock out”-systeem. In dit laatste systeem laat een rechter alle bepalingen in de beide sets van voorwaarden die niet met elkaar verenigbaar zijn buiten toepassing. In plaats daarvan geldt dan de wettelijke regeling voor het desbetreffende onderwerp. De onderwerpen “garantie” en “aansprakelijkheid” zijn per definitie erg verschillend geregeld in algemene verkoopvoorwaarden enerzijds en algemene inkoopvoorwaarden anderzijds. Indien de wet voor die onderwerpen wordt toegepast is dat erg nadelig voor de leverancier, omdat de wet soms uitgaat van een garantie voor de gehele levensduur van het product en als regel van aansprakelijkheid voor alle schade door te late of ondeugdelijke levering, inclusief gevolgschade. Onder omstandigheden zal de rechter een internationaal verdrag toepassen met bepalingen over koop, zoals het Weens Koopverdrag. Het Weens Koopverdrag (zie ook in Hoofdstuk 5 de toelichting bij art. XVI van de FME-voorwaarden ) is van toepassing wanneer beide partijen gevestigd zijn in verschillende bij dat verdrag aangesloten landen. De Hoge Raad heeft beslist dat dan vragen over de toepasselijkheid van algemene voorwaarden beantwoord moeten worden aan de hand van het Weens Koopverdrag. Dan is het “last shot”-systeem van toepassing, al wordt in de literatuur ook verdedigd dat dan het “knock -out”-systeem toegepast moet worden. Dit betekent dat u er bij internationale transacties goed aan doet de “battle of forms” “uit te vechten”, d.w.z. op alle belangrijke punten met de afnemer tot overeenstemming moet trachten te komen.

20

5. Algemene verkoop- en leverings­ voorwaarden voor de technologische industrie: de FME-CWM-voorwaarden De FME-CWM-voorwaarden zijn gedeponeerd bij de griffie van de rechtbank te Den Haag. Deze voorwaarden zijn geschreven voor leveranciers bij transacties met afnemers, die onderneming zijn, zodat geen rekening is gehouden met de inhoud van de zwarte en grijze lijst en het consumentenrecht. Zie Hoofdstuk 3. Deze voorwaarden zijn, aangezien het verkoop- en leveringsvoorwaarden zijn, vanuit het perspectief van de leverancier geschreven. Bij het opstellen van de voorwaarden is rekening gehouden met de in Hoofdstuk 3 beschreven toetsing (onredelijke bezwarendheid/ redelijkheid en bilijkheid), met dien verstande dat er niet voor gekozen is bij voorbaat voor de leverancier gunstige bedingen te laten vervallen op grond van het risico dat deze bedingen in concrete omstandigheden wellicht als onredelijk bezwarend of als onaanvaardbaar naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid zouden kunnen worden aangemerkt. Daarnaast speelt een rol dat bij aanpassing aan de zwarte en grijze lijst de leverancier zijn algemene voorwaarden ten opzichte van grote ondernemingen sowieso onnodig afzwakt. Het voordeel van het gebruik van branchevoorwaarden als de FME-CWM-voorwaarden is dat deze voorwaarden eerder geaccepteerd zullen worden door de afnemer, gezien de algemene bekendheid met deze voorwaarden. Deze voorwaarden worden immers al sinds 1923 op grote schaal in de sector van de technologische industrie toegepast en hebben hun waarde bewezen. Indien algemene voorwaarden van het bedrijf zelf van toepassing verklaard worden gaat de afnemer uit van een voor de leverancier gunstige regeling. De voorwaarden zijn immers door de leverancier zelf opgesteld. Mocht u de FME-CWM-voorwaarden op een aantal punten willen wijzigen of aanvullen, dan kan dat, maar dan kunt u de voorwaarden niet meer “FME-CWM-voorwaarden” noemen. Als alternatief zou u de aanvullingen/wijzigingen in de offerte/overeenkomst kunnen opnemen, als aanvulling/wijziging van de FME-CWM-voorwaarden. 21

6. De tekst van de FME-CWM-voorwaarden Omdat in de FME-CWM-voorwaarden steeds wordt gesproken over “de opdrachtgever” en “de opdrachtnemer” wordt deze terminologie in de onderhavige toelichting op deze voorwaarden aangehouden, in afwijking van de in de andere hoofdstukken van deze brochure gebruikte terminologie van “leverancier” en “afnemer”.

Artikel I Algemeen Hoewel de FME-CWM-voorwaarden algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden worden genoemd, kunnen de FME-CWM-voorwaarden ook worden toegepast bij levering van diensten en aanneming van werk. Voor de goede orde: voor de toepasselijkheid van algemene voorwaarden en het van de hand wijzen van voorwaarden van de opdrachtgever wordt verwezen naar de voorgaande hoofdstukken. Deze materie kan niet door middel van art. I lid 1 worden “geregeld”. Het artikellid dient te worden gezien als laatste (onveilig) vangnet indien de procedureregels omtrent de verwijzing naar eigen algemene voorwaarden en het van de hand wijzen van de voorwaarden van de opdrachtgever niet in acht zijn genomen. Wellicht laat een opdrachtgever zich door een beroep op deze bepaling aftroeven. In lid 2 is een definitie van “schriftelijk” opgenomen, die ook communicatie per e-mail omvat. In het zakelijke verkeer is e-mail een gebruikelijk communicatiemiddel geworden. In wetgeving is elektronische communicatie in belangrijke mate gelijkgeschakeld met communicatie op papier. Om elk misverstand te voorkomen, is in de algemene voorwaarden een ruime definitie van “schriftelijk” opgenomen.

Artikel II Aanbieding

22

Volgens lid 1 van dit artikel zijn aanbiedingen vrijblijvend. Dit zou van belang kunnen zijn in geval u bijvoorbeeld kostprijsverhogingen verwacht of een grote order van derden, waardoor er geen capaciteit meer beschikbaar zou zijn of indien blijkt dat u een vergissing (bijv. een rekenfout) heeft gemaakt. De opdrachtnemer kan zijn aanbieding herroepen zolang het aanbod nog niet door de opdrachtgever aanvaard is. Bij een vrijblijvende aanbieding kan de opdrachtnemer ook na de aanvaarding het aanbod nog herroepen, maar dat dient hij dan op grond van de wet wel onverwijld te doen. De wet noemt geen termijn, omdat dit afhankelijk is van de omstandigheden. De herroeping na aanvaarding zal zonder vertraging dienen plaats te vinden. Alsdan is er geen overeenkomst tot stand gekomen en is de opdrachtnemer dus niet aan zijn offerte gebonden.

Alhoewel in de voorwaarden dus is bepaald dat alle aanbiedingen vrijblijvend zijn, adviseren wij u ook in de offertetekst op te nemen dat de offerte vrijblijvend is, omdat in die fase nog niet duidelijk is of die voorwaarden van toepassing zijn. Indien u in de offerte een tijdsbepaling inzake de geldigheid opneemt (bijv. “Deze offerte is geldig tot…” of “Deze offerte is vier weken geldig”) heeft dat tot gevolg dat u de offerte gedurende die periode niet meer kunt herroepen, ook indien bepaald is dat de offerte vrijblijvend is. Een oplossing zou kunnen zijn dat u niet aan de gehele offerte een geldigheidsperiode verbindt, maar aan een onderdeel van de offerte bijv. ”De prijs en levertijd zijn geldig tot …………”. In lid 2 wordt de opdrachtnemer de mogelijkheid gegeven om, indien de omstandigheden zich substantieel wijzigen, wijziging van de aanbieding te verlangen, ook al is die reeds geaccepteerd.

Artikel III Overeenkomst De voorkeur gaat uit naar een schriftelijke overeenkomst. Dat hoeft niet een door twee partijen ondertekende overeenkomst te zijn, maar kan ook een schriftelijke opdracht van de opdracht­gever zijn, gevolgd door een opdrachtbevestiging van de opdrachtnemer. De kans op onduidelijkheid omtrent de inhoud van de overeenkomst (bewijs!) in de toekomst is bij de schriftelijke vorm beduidend kleiner dan wanneer er een mondelinge overeenkomst is gesloten. Let wel, ook een mondelinge overeenkomst kan toepasselijkheid van de FME-CWMvoorwaarden meebrengen. In lid 1 is namelijk bepaald op welk moment een overeenkomst tot stand komt indien de overeenkomst schriftelijk wordt aangegaan. Volgens de wet komt een overeenkomst tot stand door aanbod en aanvaarding. De eis dat dit schriftelijk dient te geschieden wordt niet gesteld, met uitzondering van bepaalde overeenkomsten zoals de koop van een onroerende zaak door een natuurlijk persoon. Dus de overeenkomst kan ook mondeling tot stand komen. In lid 2 wordt het meerwerk geregeld. Ook in geval van een aannemingsovereenkomst behoeft meerwerk niet schriftelijk geregeld te worden. Ook hier geldt echter dat de schriftelijke vorm aanbeveling verdient. Door het gestelde in lid 3 kan worden voorkomen dat de opdrachtnemer al te snel is gebonden aan toezeggingen van zijn ondergeschikten. Een garantie geeft het echter niet, omdat in situaties waarin het gebruikelijk is geworden dat afspraken met en toezeggingen door onder­geschikten van opdrachtnemer niet schriftelijk worden bevestigd door die opdracht­nemer, bij de opdrachtgever het gerechtvaardigd vertrouwen gewekt kan zijn dat die ondergeschikte bevoegd was die afspraken te maken resp. toezeggingen te doen. Dit gerechtvaardigd vertrouwen kan ook voortvloeien uit de aard van de functie van de ondergeschikte.

23

Artikel IV Prijs In lid 1 wordt de prijs in verband gebracht met de levering af-fabriek. Duidelijk moet zijn dat dit niets te maken heeft met het moment waarop, waar en hoe iets geleverd moet worden. Dit komt in artikel VI van de FME-CWM-voorwaarden ter sprake. Er is voor de definitie “af-fabriek” (EXW) volgens de Incoterms gekozen in verband met het veelvuldige gebruik van deze conditie. Het is gebruikelijk dat de opdrachtnemer in de offerte aangeeft onder welke Incoterm geleverd gaat worden. Voor het geval verzuimd wordt dit in de offerte op te nemen kan de opdrachtnemer altijd op deze bepaling een beroep doen. Er is bewust voor gekozen in de tekst niet de op het moment van het opstellen van de voorwaarden geldende Incoterms te noemen (Incoterms 2010), maar de op de datum van aanbieding geldende Incoterms, zodat bij het uitbrengen van nieuwe Incoterms deze voorwaarden niet aangepast dienen te worden. In lid 2 wordt de mogelijkheid van het doorberekenen van prijsverhogingen voorbehouden. Indien montage door de opdrachtnemer is overeengekomen zullen de montage-werk­ zaamheden en het bedrijfsvaardig opleveren van het product op grond van lid 7 in de geoffreerde prijs zijn inbegrepen. Het vervoer van de te monteren onderdelen af-fabriek naar de plaats waar gemonteerd moet worden, de daarvoor benodigde verzekeringen en dergelijke kosten zullen aan de opdrachtgever worden doorberekend.

Artikel V Tekeningen, berekeningen, beschrijvingen, modellen, gereedschappen e.d.; intellectuele eigendom In lid 2 wordt bepaald dat de intellectuele eigendomsrechten op de informatie die aan de opdrachtgever verstrekt wordt, exclusief voorbehouden blijft aan de opdrachtnemer, ook indien de opdrachtgever voor die informatie betaald heeft. De informatie mag door de opdrachtgever alleen ten behoeve van de uitvoering van de uitvoering van de overeenkomst gebruikt worden.

24

Indien gewenst is dat de opdrachtgever geheimhouding betracht met betrekking tot de verstrekte informatie (die wellicht al vóór het aangaan van de overeenkomst verstrekt wordt) is het te adviseren de opdrachtgever separaat een geheimhoudingsverklaring of geheimhoudingsovereenkomst te laten tekenen. Daartoe heeft Orgalime een model voor een geheimhoudingsovereenkomst (“non disclosure agreement”) in meerdere talen beschikbaar, die bij FME-CWM kan worden besteld.

Artikel VI Levertijd In lid 1 van dit artikel wordt het begin van de levertijd bepaald. In veel overeenkomsten zal immers geen leverdatum, maar een periode voor levering zijn overeengekomen. Het is zaak dat duidelijkheid bestaat tussen partijen wanneer die levertijd ingaat. Dat kan inhouden dat de levertijd pas ingaat nadat een eerste termijnbetaling door de opdrachtnemer is ontvangen.

Indien een levertijdstip is overeengekomen, kan dit levertijdstip opschuiven, zie het slot van lid 1. In lid 2 worden de opdrachtnemer mogelijkheden gegeven om enige rek aan te brengen in de levertijd of om het levertijdstip op te schuiven. Indien de opdrachtgever niet aan zijn verplichtingen op basis van de overeenkomst voldoet wordt op grond van lid 4 de levertijd verlengd met de duur van de daardoor veroorzaakte vertraging. In lid 3 wordt gedefinieerd wanneer een product als geleverd geldt. Dit is ook van belang voor het moment van risico-overgang (art. IX lid 1) en de ingangsdatum van de garantieperiode (art. XI). Lid 5 bepaalt dat overschrijding van de levertijd niet kan leiden tot ontbinding van de overeenkomst, tenzij de overschrijding meer dan 16 weken bedraagt of volgens mededeling van de opdrachtnemer meer dan 16 weken zal bedragen. Dan is aan de opdrachtgever een schadevergoeding verschuldigd, die maximaal 15% van de opdrachtsom kan bedragen. Daarnaast is dan geen aanvullende schadevergoeding verschuldigd, tenzij er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid. Alleen indien de opdrachtgever gebruik maakt van deze mogelijkheid tot ontbinding is de opdrachtgever gerechtigd werkzaamheden ter uitvoering van de overeenkomst te verrichten of te laten verrichten. Op grond van de wet is een overeengekomen levertijd te beschouwen als een fatale termijn. De opdrachtnemer raakt door het enkele overschrijden van de levertijd in verzuim. Een ingebrekestelling door de opdrachtgever is dus niet vereist voor het intreden van het verzuim. De levertijd is niet te beschouwen als een fatale termijn indien uit de overeenkomst blijkt dat de genoemde levertijd een andere strekking heeft. De bewijslast dat de levertijd niet de strekking van een fatale termijn heeft, rust op de opdrachtnemer. Omdat de hoofdregel in de wet is dat de opdrachtnemer direct in verzuim is bij overschrijding van de levertijd is de opdrachtnemer gehouden tot vergoeding van de daardoor door de opdrachtgever geleden schade. Dat is de reden dat in art. XII lid 3 is bepaald dat alle aansprakelijkheid voor schade door overschrijding van de levertijd is uitgesloten, behoudens het bepaalde in art. VI lid 5.

Artikel VII Montage/Installatie Voor het geval dat overeengekomen is dat de opdrachtnemer de montage/installatie van het te leveren product zal verzorgen, dient op grond van lid 1 de opdrachtgever er voor te zorgen dat de opdrachtnemer de mogelijkheid krijgt om daadwerkelijk tot montage over te gaan. De werkvloer ter plaatse moet bijvoorbeeld vrij zijn, de noodzakelijke fundering moet aanwezig en voldoende sterk zijn, etc.. In lid 2 worden enkele voorbeelden genoemd van de algemene verplichting uit lid 1.

25

Artikel VIII Keuring en overnametests In lid 1 wordt geregeld dat het product binnen 14 dagen na de levering of na de montage/ installatie moet worden gekeurd door de opdrachtgever. Zonder klachten binnen die termijn wordt het product geacht te zijn geaccepteerd. Uit lid 2 blijkt dat de opdrachtgever de mogelijkheid heeft om met de gebruiker van de FME-CWM-voorwaarden overeen te komen dat het geleverde na ontvangst of na montage/ installatie zal worden beproefd in de vorm van tests, in deze voorwaarden genoemd: “overnametests”. Het is verstandig de aard en het aantal van die tests op te nemen in de overeenkomst. Op grond van lid 5 blijft de opdrachtnemer na acceptatie gebonden aan zijn garantie­ verplichting. De garantieverplichting betreft namelijk verborgen gebreken, die op het moment van acceptatie niet zichtbaar waren. Echter, bepaalde vorderingen van de opdracht­gever ter zake van het geleverde kunnen daarna uitgesloten zijn. Indien bijvoorbeeld volgens de overeenkomst 1.000 stuks per uur met de machine gedraaid moeten kunnen worden, doch tijdens de tests is gebleken dat 950 stuks de maximale capaciteit is, echter zonder dat de opdrachtgever daarover klaagde, dan heeft hij dat recht verwerkt. Indien de machine pas na de acceptatie een gebrek vertoont heeft hij wel het recht om herstel te vorderen met inachtneming van de garantiebepalingen in art. XI.

Artikel IX Risico- en eigendomsovergang Hier wordt geregeld dat, zodra het product is geleverd, het geheel en al voor risico van de opdrachtgever komt: het risico is overgegaan. Dat geldt niet zonder meer voor de eigendom. Uit lid 2 kan worden opgemaakt dat de eigendom pas op de opdrachtgever overgaat wanneer alle vorderingen van de opdrachtnemer volledig zijn voldaan.

26

Dit is een afwijking van de bepaling in de wet dat de eigendom bij levering overgaat. Er is sprake van een “uitgebreid eigendomsvoorbehoud”, dat wil zeggen dat alle geleverde en nog te leveren zaken eigendom van de opdrachtnemer blijven totdat alle vorderingen, die de opdrachtnemer op zijn opdrachtgever heeft of zal verkrijgen uit de leveringsovereenkomst, uit vergelijkbare overeenkomsten en uit alle bijbehorende werkzaamheden, inclusief rente en kosten, volledig zijn betaald. Dit heeft het voordeel dat de opdrachtnemer zowel betaalde als onbetaalde zaken, die nog bij de opdrachtgever aanwezig zijn, tot zekerheid kan laten strekken voor facturen voor andere onbetaalde, niet meer aanwezige zaken (bijvoorbeeld omdat die zaken aan derden doorgeleverd zijn). Zo vermijdt u als opdrachtnemer de bewijsproblematiek van het al dan niet betaald zijn van de nog aanwezige geleverde zaken. Het is wel van belang dat de geleverde zaken identificeerbaar zijn, dat wil zeggen dat u kunt aantonen dat de desbetreffende zaken door u geleverd zijn. Indien er sprake is van een faillissement van de opdrachtgever zal de curator u in de gelegenheid moeten stellen het eigendomsvoorbehoud uit te oefenen. Het is dan wel van belang dat u de curator tijdig van het overeengekomen eigendomsvoorbehoud op de hoogte stelt.

Het in deze voorwaarden opgenomen eigendomsvoorbehoud zal u niet altijd baten. Dat is het geval indien de goederen inmiddels doorverkocht zijn of indien er sprake is van natrekking, samensmelting of zaaksvorming. Ook kan er sprake zijn van bodembeslag door de fiscus. Indien het geleverde product te beschouwen is als een “bodemzaak”, zal ook dan het eigendomsvoorbehoud niet baten. In dergelijke situaties is het te adviseren juridisch advies in te winnen bij FME Advocaten, zodat per concreet geval beoordeeld kan worden of een beroep op het eigendomsvoorbehoud zal slagen. De wet kent het recht van reclame, dat te vergelijken is met het eigendomsvoorbehoud. Het inroepen van het recht van reclame moet echter plaatsvinden binnen één van twee termijnen: a. of binnen zes weken nadat de koopprijs opeisbaar is geworden b. of binnen zestig dagen nadat de zaak door de opdrachtgever of namens hem is opgeslagen. Gezien deze termijnen verdient het de voorkeur een eigendomsvoorbehoud overeen te komen, zodat u niet alleen afhankelijk bent van het recht van reclame. Het eigendomsvoorbehoud, zoals dat is gemaakt in lid 2, krijgt praktische uitwerking door het gestelde in lid 3. De opdrachtnemer maakt het eigendomsvoorbehoud geldend door het product bijvoorbeeld weer tot zich te nemen. De opdrachtgever is verplicht daartoe de gelegenheid te geven. Indien de opdrachtgever die gelegenheid ondanks deze bepaling niet geeft kunt u echter niet eigenmachtig het eigendomsvoorbehoud uitoefenen door het bedrijf van opdrachtgever te betreden. Daarvoor zult u zich dan tot de rechter moeten wenden, waarna u op grond van een vonnis de deurwaarder uw producten kunt laten terughalen.

Artikel X Betaling In de praktijk worden ook andere dan de in artikel X vermelde betalingstermijnen gebruikt. Indien partijen van de in de FME-CWM-voorwaarden gegeven betalingsregeling willen afwijken, dienen zij dit expliciet overeen te komen, met andere woorden zij dienen dit schriftelijk vast te leggen. In lid 3 wordt bepaald dat de opdrachtgever volledig moet betalen en dat hij niet datgene wat hij meent van de opdrachtnemer te vorderen te hebben van de factuur mag aftrekken. Dit is een toegestane afwijking van de wet. Volgens de wet is verrekening onder bepaalde voorwaarden toegestaan. In geval van wanbetaling komen de nadelige gevolgen ten laste van de opdrachtgever. Met de wettelijke rente in lid 4 wordt gedoeld op de wettelijke handelsrente, die aanzienlijk hoger is dan de algemene wettelijke rente. Op de FME-website treft u informatie aan over de actuele rente. De wettelijke handelsrente is vanaf de vervaldatum verschuldigd. Daarvoor geldt niet het vereiste dat de opdrachtgever eerst in gebreke gesteld of aangemaand moet worden. Bij overschrijding van de overeengekomen betalingstermijn is de debiteur direct in verzuim en is de wettelijke handelsrente of de overeengekomen vertragingsrente verschuldigd.

27

Tevens is in lid 4 bepaald dat de opdrachtnemer alle gerechtelijke en buitengerechtelijke kosten in rekening mag brengen. Per 1 juli 2012 is het Besluit vergoeding van buiten­ gerechtelijke incassokosten in werking getreden. De opdrachtgever kan incassokosten in rekening brengen volgens de in dat Besluit opgenomen staffel, waarbij de in rekening te brengen incassokosten afhankelijk zijn van de hoogte van de vordering met een in dat Besluit opgenomen minimum - en maximumbedrag. De actuele staffel kunt u opvragen bij FME Advocaten.

Artikel XI Garantie De opdrachtnemer moet een product leveren volgens de specificatie in de offerte en/of de gesloten overeenkomst. De garantietermijn is zes maanden. In geval van montage/installatie begint die termijn te lopen nadat de montage/installatie is voltooid. Die voltooiing kan veel later liggen dan de juridische levering als bedoeld in artikel VI lid 3; daarom is in lid 2 van artikel XI opgenomen dat de garantie-termijn in ieder geval nooit langer is dan 12 maanden na die levering. In lid 3 wordt beschreven hoe de garantieverplichting door de opdrachtnemer moet worden uitgevoerd. De opdrachtnemer heeft de keuze tussen reparatie of vervanging. Alle bijkomende kosten, zoals transportkosten, reis- en verblijfkosten, alsmede kosten van demontage en montage/installatie komen voor rekening van de opdrachtgever. Op grond van lid 4 wordt voor buiten garantie uitgevoerde reparatie-, revisie- en onder­ houdswerkzaamheden en soortgelijke diensten alleen garantie gegeven op de deug­ delijk­heid van de uitvoering daarvan gedurende een periode van 6 maanden. Bij ondeug­ delijkheid moet de opdrachtnemer de werkzaamheden opnieuw verrichten. In dat geval geldt een nieuwe garantietermijn. Elke garantie vervalt echter zodra 12 maanden na de oorspronkelijke werkzaamheden zijn verstreken. Lid 5 maakt duidelijk dat in geval van inspecties en adviezen e.d. door de opdrachtnemer deze geen enkele aansprakelijkheid voor de deugdelijkheid daarvan op zich neemt. Indien de opdrachtnemer bijvoorbeeld keuringswerkzaamheden verricht en de zaken achteraf toch gebreken blijken te vertonen waardoor schade ontstaat, kan hij op grond van dit artikellid niet aansprakelijk worden gesteld. 28

In lid 6 worden enkele gevallen omschreven die buiten de garantie vallen. Indien de opdrachtgever niet aan zijn verplichtingen voldoet - bijvoorbeeld niet betaalt behoeft de opdrachtnemer volgens lid 7 niet aan zijn garantieverplichtingen te voldoen. Bij de beoordeling van die gevallen moeten uiteraard de redelijkheid en billijkheid - net als bij alle andere voorwaarden - in het oog worden gehouden. Gesleutel door anderen aan de producten zonder dat de opdrachtnemer dat weet en daarvoor toestemming heeft gegeven ontslaat hem van zijn garantie-verplichtingen.

Op grond van lid 8 dient de opdrachtgever uiterlijk binnen 14 dagen na ontdekking van een gebrek te reclameren. Zo niet, dan vervalt elke aanspraak van de opdrachtgever tegen de opdrachtnemer. Ook de wet kent bepalingen op grond waarvan de opdrachtgever binnen redelijke tijd moet klagen. De wet noemt echter geen termijn, omdat dit afhankelijk is van de omstandigheden. Op grond van de wet heeft de opdrachtnemer in geval van een koopovereenkomst de volgende verplichting: De afgeleverde zaak moet aan de overeenkomst beantwoorden. Een zaak beantwoordt niet aan de overeenkomst indien: a. de zaak niet de eigenschappen bezit die de opdrachtgever op grond van de overeenkomst mocht verwachten. Dit betekent onder meer het volgende: - Er moet op de omstandigheden van het geval worden gelet, zoals de aard en de prijs van de zaak en de mededelingen van de opdrachtnemer. - De opdrachtgever mag verwachten dat de zaak de eigenschappen bezit die voor een normaal gebruik daarvan nodig zijn en waarvan hij de aanwezigheid niet behoefde te betwijfelen. - De opdrachtgever mag verwachten dat de zaak de eigenschappen bezit die nodig zijn voor een bijzonder gebruik dat, uitdrukkelijk of stilzwijgend, bij de overeenkomst is voorzien. b. een andere zaak is geleverd dan is overeengekomen, of een zaak van een andere soort, alsmede indien sprake is van afwijkingen in getal, maat of gewicht. c. een zaak is geleverd die afwijkt van een getoond of verstrekt monster of model, tenzij uit de overeenkomst anders voortvloeit. De wet noemt geen garantietermijn. Dat betekent dat een opdrachtgever bijvoorbeeld zou kunnen stellen dat de geleverde zaak niet aan de overeenkomst beantwoordt indien er na drie jaar een gebrek aan het licht komt. Hij kan dan op grond van de wet eisen dat het gebrek kosteloos hersteld wordt. De opdrachtnemer wil nu juist de rechten van de opdrachtgever beperken. Daarom zijn in artikel XI garantiebepalingen opgenomen, die te beschouwen zijn als een beperking van de rechten van de opdrachtgever. De beperking geldt zowel in de tijd, door het opnemen van maximale garantietermijnen, als met betrekking tot de aard van de garantie door alleen reparatie of vervanging te bieden (en alleen in een specifiek geval ontbinding)en de uitsluiting van bepaalde kosten. Indien de opdrachtgever ondernemer is, zijn deze beperkingen van de wettelijke rechten van de opdrachtgever toegestaan. Ook de bepaling dat de kosten van herstel volledig voor rekening van de opdrachtgever komen is een afwijking van de wettelijke regeling, die deze kosten voor rekening van opdrachtnemer laat komen. Indien de opdrachtgever consument is, heeft u als opdrachtnemer te maken met het consumentenrecht en kunt u de genoemde beperkingen van de rechten van de opdrachtgever niet afdwingen.

29

Artikel XII Aansprakelijkheid De opdrachtnemer is alleen aansprakelijk voor het nakomen van zijn garantieverplichtingen. Verdere aansprakelijkheid, dus ook voor gevolgschade, wordt uitgesloten behoudens in geval van opzet of bewuste roekeloosheid van de tot de bedrijfsleiding behorende medewerkers van de opdrachtnemer. De uitsluiting van aansprakelijkheid geldt dus ook in geval van opzet of bewuste roekeloosheid van de niet tot de bedrijfsleiding behorende werknemers. Bij opzet of bewuste roekeloosheid moet sprake zijn van de wetenschap en welbewuste keuze van de opdrachtnemer om zich op verwijtbare wijze te gedragen. Daar is niet snel sprake van. In lid 1 wordt rekening gehouden met de situatie dat de opdrachtnemer er bij gebreken niet binnen redelijke termijn in slaagt of weigerachtig of nalatig is het geleverde product op grond van zijn garantieverplichtingen te repareren of de gebreken weg te nemen door vervanging van het gebrekkige product of onderdeel. In die situatie kan de opdrachtgever voor rekening en risico van de opdrachtnemer de noodzakelijke herstelwerkzaamheden zelf of door derden laten uitvoeren. Bij succesvolle uitvoering daarvan is de opdrachtnemer de redelijke door opdrachtgever gemaakte kosten verschuldigd tot maximaal 15% van de voor het geleverde product overeengekomen prijs. Indien de herstelwerkzaamheden niet tot succes leiden, heeft de opdrachtgever recht op prijsvermindering in evenredigheid met de waardevermindering van het product, ook weer tot het bovengenoemde maximum van 15%, Indien hij door de ernst van het gebrek het product niet meer kan gebruiken kan hij ontbinding van de overeenkomst verlangen, waarbij de opdrachtnemer het reeds betaalde aan opdrachtgever dient terug te betalen, eventueel vermeerderd met de door opdrachtgever geleden schade. Voor deze schade geldt ook dan het genoemde maximum van 15%. In de leden 3 en 4 worden enkele voorbeelden genoemd van gevallen waarin de opdracht­ nemer niet aansprakelijk kan worden gesteld. Met name van belang is het uitsluiten van aansprakelijkheid voor gevolgschade en indirecte schade. Juist door deze schade loopt u als opdrachtnemer enorme risico’s. Een levering van een product van geringe waarde kan leiden tot een enorme gevolgschade voor de opdrachtgever, bijv. omdat door een gebrek in de geleverde machine er sprake is van productiestilstand die leidt tot winstderving en/of claims van derden.

30

In lid 5 is bepaald dat, indien u bij de montage/installatie hulp en bijstand verleent terwijl u daarvoor geen opdracht gekregen heeft, dit voor risico van opdrachtgever geschiedt. Lid 6 bevat een regeling voor de situatie waarin u niet door de opdrachtgever, maar door een derde aansprakelijk gesteld wordt. Dat zou bijvoorbeeld een klant van de opdrachtgever kunnen zijn. Met een derde heeft u geen contractuele relatie, dus ten opzichte van die derde kunt u zich niet beroepen op de uitsluiting van aansprakelijkheid in deze voorwaarden. Daarom is hier bepaald dat dan de opdrachtgever gehouden is de opdrachtnemer te vrijwaren respectievelijk schadeloos te stellen.

De in dit artikel opgenomen beperking van aansprakelijkheid van de opdrachtnemer wordt een “exoneratieclausule” genoemd. Indien er sprake is van gelijkwaardige partijen, zoals bij een zakelijke transactie tussen twee ondernemingen (in tegenstelling tot consumenten­transacties), is een dergelijke exoneratieclausule in beginsel toegestaan. Echter, een exoneratieclausule dient buiten toepassing te blijven als toepassing in de gegeven omstandig­heden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar moet worden geacht (zie Hoofdstuk 3). Dit zal volgens Nederlands recht in het algemeen het geval zijn als de schade te wijten is aan opzet of bewuste roekeloosheid van de opdrachtnemer of de met de leiding van zijn bedrijf belaste personen. Bij opzet of bewuste roekeloos­heid is sprake van de wetenschap en welbewuste keuze van de opdrachtnemer om zich op verwijtbare wijze te gedragen. Daar zal, zoals gezegd, niet zo snel sprake van zijn. Bij “gewone” verwijt­baarheid (schuld) is een beroep op een exoneratieclausule niet onaanvaardbaar. In de exoneratieclausule in de FME-CWM-voorwaarden is reeds bepaald dat de uitsluiting van aansprakelijkheid niet van toepassing is bij opzet of bewuste roekeloosheid van de tot de bedrijfsleiding behorende medewerkers van de opdrachtnemer. In de praktijk is de regeling van de aansprakelijkheid een van de belangrijkste discussie­ punten tussen opdrachtnemer en opdrachtgever. De opdrachtnemer wil zijn aansprakelijk­ heid, in ieder geval voor gevolgschade, zo veel mogelijk beperken, terwijl de opdrachtgever, conform de wet, zoveel mogelijk de aansprakelijkheid bij de opdrachtnemer wil laten rusten. Als compromis wordt dan wel eens een beperking van aansprakelijkheid gekoppeld aan de lopende aansprakelijkheidsverzekering van de opdrachtnemer. Het is dan wel verstandig om de inhoud van een dergelijke aansprakelijkheidsbeperking af te stemmen met uw verzekeraar, indien nauw bij de dekking van de polis wordt aangesloten. Wellicht dat de verzekeraar juist als eis stelt dat de aansprakelijkheid in de algemene voorwaarden van de opdrachtnemer wordt beperkt. De formulering zal in ieder geval zo moeten luiden dat de aansprakelijkheid beperkt is tot het bedrag dat door de verzekering gedekt is. Het is niet aan te raden in de formulering de aansprakelijkheid te beperken tot het in de desbetreffende verzekering genoemde verzekerde bedrag (bijv. de aansprakelijkheid is beperkt tot euro 2.000.000,-), omdat het nog maar de vraag is of de verzekeraar in een concreet schadegeval wel geheel of gedeeltelijk uitkeert. Dan bent u in zo’n situatie wel aansprakelijk tot het in de exoneratieclausule bedoelde bedrag. Een alternatief is de beperking van de aansprakelijkheid tot de opdrachtsom (of een deel of een veelvoud daarvan). Wat redelijk is, is afhankelijk van de concrete omstandigheden, de risico’s en de opdrachtsom. Indien de opdrachtgever aanbiedt de regeling van de aansprakelijkheid dan maar volledig te laten vervallen, valt u terug op de wettelijke regeling met betrekking tot aansprakelijkheid. Dit is voor de opdrachtnemer zeker niet aan te raden, omdat er dan weer sprake is van aansprakelijkheid voor alle schade, inclusief gevolgschade, en dat wilt u nu juist niet.

31

Artikel XIII Overmacht In deze voorwaarden is een definitie van overmacht opgenomen, omdat het in het belang van de opdrachtnemer is dat duidelijk is welke omstandigheden als overmacht beschouwd worden. De wet biedt op dat punt namelijk onvoldoende duidelijkheid. Dit artikel met betrekking tot overmacht is eveneens te beschouwen als een exoneratie­ clausule, omdat in geval van overmacht de opdrachtnemer na een bepaalde periode de overeenkomst kan ontbinden zonder gehouden te zijn tot enige schadevergoeding. Volgens dit artikel is er ook sprake van overmacht indien de genoemde omstandigheid, die gezien wordt als overmacht, al ten tijde van het aangaan van de overeenkomst was te voorzien. Ook is er sprake van overmacht indien van die omstandigheid niet bij de opdrachtnemer, maar bij diens (toe-)leverancier/onderaannemer sprake is.

Artikel XIV Opschorting en ontbinding Indien de opdrachtnemer ten gevolge van overmacht de overeenkomst niet kan uitvoeren, kan hij op grond van lid 1 kiezen tussen a) opschorting van de uitvoering voor ten hoogste 6 maanden b) ontbinding van de overeenkomst. In beide gevallen is hij niet tot schadevergoeding gehouden. Indien de opdrachtnemer goede grond heeft te vrezen dat de opdrachtgever niet in staat is of bereid is of zal zijn om aan zijn contractuele verplichtingen te voldoen, alsmede in geval van faillissement e.d., kan de opdrachtnemer op grond van lid 3 passende zekerheid verlangen. Wordt een dergelijke zekerheid niet door de opdrachtgever verstrekt, dan kan de opdrachtnemer de overeenkomst ontbinden. Deze regeling is een aanvulling op de wettelijke regeling, die voor die situatie volstaat met de mogelijkheid van de opdrachtgever een verklaring te eisen dat hij aan zijn verplichtingen zal voldoen. Een dergelijke verklaring biedt uiteraard onvoldoende zekerheid, zodat is gekozen voor de mogelijkheid passende zekerheid te eisen. Daarbij kan worden gedacht aan een bankgarantie of concerngarantie. In lid 4 is de mogelijkheid tot ontbinding/opschorting opgenomen voor het geval opdrachtgever zijn verplichtingen niet nakomt.

32

In lid 5 is geregeld op welke wijze concreet de opschorting/ontbinding afgewikkeld dient te worden.

Artikel XV Geschillen In geval van geschillen is de gewone Nederlandse rechter bevoegd conform de regels die daarvoor gelden volgens het Nederlands procesrecht. Voor het geval de overeenkomst een internationaal karakter heeft, is voor de zekerheid in de tweede zin bepaald dat in zo’n situatie de rechtbank van het arrondissement van de opdrachtnemer bevoegd zal zijn. Hiermee wordt vermeden dat op grond van internationaal privaatrecht vastgesteld wordt

dat een rechter in het buitenland bevoegd is. Overigens adviseren wij internationaal niet de FME-CWM-voorwaarden te gebruiken, maar de Orgalime-voorwaarden (zie Hoofdstuk 7). In de vorige edities van de FME-CWM-voorwaarden was nog sprake van bevoegdheid van de Raad van Arbitrage voor Metaalnijverheid en -Handel in plaats van de gewone rechter. Belangrijkste redenen voor de huidige keuze voor de gewone rechter zijn de soms erg hoge kosten van arbitrage en het ontbreken van hoger beroep. De gewone Nederlandse rechter werkt tegen een aan de hoogte van de vordering gerelateerde standaardvergoeding (griffierecht), die ook bij zeer hoge vorderingen nog relatief laag is. Voordeel van de gewone rechter is voorts dat in nagenoeg elke procedure in een vroeg stadium een bijeenkomst van partijen met de rechter (comparitie) plaatsvindt, waar de rechter tracht partijen tot een schikking te brengen. Dat lukt vaak en dan is sprake van een grote kostenbesparing voor beide partijen op de kosten van rechtsbijstand en wordt wellicht een langslepende procedure voorkomen. Een standaardprocedure in Nederland bij de gewone rechter wordt gestart met een dagvaarding. Behoudens enige uitzonderingen zal dit bij de rechtbank zijn in het rechtsgebied waar de gedaagde zijn woonplaats heeft.

Artikel XVI Toepasselijk recht Van toepassing is het Nederlands recht. Dit is van belang voor overeenkomsten met een internationaal aspect. Partijen zijn namelijk gerechtigd een rechtskeuze te maken. De toepasselijkheid van het Weens Koopverdrag is uitgesloten. Ook dit is alleen van belang voor internationale contracten. Het Weens Verkoopverdrag is de Nederlandse aanduiding voor: United Nations Convention on Contracts for the International Sales of Goods (afgekort met CISG). Het bevat bepalingen over kooprecht die van toepassing zijn op de koopovereenkomst met betrekking tot roerende zaken indien partijen geen consument zijn. Het verdrag bevat o.a. bepalingen over de verplichtingen van koper en verkoper, over garantie, ontbinding en schade­ vergoeding. Dat zijn allemaal zaken, die ook in het Nederlands Burgerlijk Wetboek geregeld zijn. Nederland is als verdragsstaat aangesloten bij het Weens Koopverdrag. Het Weens Koopverdrag is van toepassing indien beide partijen gevestigd zijn in verdragstaten of indien een van beide partijen in een verdragsstaat gevestigd is. Via het nationale recht van een aangesloten land is het Weens Koopverdrag dan van toepassing. Indien bijv. bij een internationaal contract Nederlands recht van toepassing zou zijn, zou daarmee het Weens Koopverdrag van toepassing zijn. Partijen kunnen echter de toepasselijkheid van het Weens Koopverdrag uitsluiten en dat wordt door middel van deze bepaling gedaan, waardoor het Nederlands Burgerlijk Wetboek van toepassing is. Gezien de grote hoeveelheid rechtspraak over de bepalingen over koop in het Burgerlijk Wetboek bestaat veel meer duidelijkheid over de betekenis van deze bepalingen dan over de bepalingen in het Weens Koopverdrag. Om die reden is gekozen voor uitsluiting van het Weens Koopverdrag.

33

7. Exporttransacties: de Orgalime-verkoopen -leveringsvoorwaarden De FME-CWM-voorwaarden zijn uitsluitend bestemd voor transacties binnen Nederland. Deze voorwaarden zijn niet getoetst op overeenstemming met het recht van andere landen en zijn daarom uitsluitend in de Nederlandse taal verkrijgbaar. Voor internationale transacties adviseert de Vereniging FME-CWM de “General Conditions for the supply of mechanical, electrical and electronic products” (S 2012), zoals in maart 2012 door Orgalime gepubliceerd, en de “General Conditions for the supply and installation of mechanical, electrical and electronic products” (SI 14), zoals in januari 2014 door Orgalime gepubliceerd. Dit zijn de zgn. Orgalime-voorwaarden. De S 2012-voorwaarden zijn bedoeld voor levering zonder montage. De SI 14-voorwaarden zijn bestemd voor levering inclusief montage/installatie. Orgalime is de Europese organisatie voor de technologische industrie. De Orgalimevoorwaarden zijn getoetst aan het recht van nagenoeg alle landen van de Europese Unie en aan het Noorse en Zwitserse recht. De voorwaarden zijn daarom in overeenstemming met het recht van al deze landen. Het resultaat daarvan is dat de Orgalime-voorwaarden in beginsel over de gehele wereld gebruikt kunnen worden. De Orgalime-voorwaarden zijn beschikbaar in erg veel taalversies. De S 2012-voorwaarden zijn zelfs beschikbaar in het Chinees. Het is wel van belang een duidelijke keuze te maken. Indien u namelijk verschillende sets algemene voorwaarden van toepassing verklaart, is het risico dat de rechter dan zal oordelen dat vanwege de onduidelijkheid welke voorwaarden nu van toepassing zijn helemaal geen voorwaarden van toepassing zijn.

34

8. Belangrijkste verschillen tussen de Orgalimeen de FME-CWM-leveringsvoorwaarden Gezien het feit dat de Orgalime-voorwaarden zijn afgestemd op internationale handels­ praktijken en ze in alle “Orgalime-landen” moeten kunnen worden toegepast, wijken deze op de navolgende essentiële punten af van de FME-CWM-leveringsvoorwaarden: a. In geval van te late levering is volgens de FME-CWM-voorwaarden in beginsel geen schadevergoeding verschuldigd, behalve bij een overschrijding van de levertijd met meer dan 16 weken. In dat geval kan de afnemer de overeenkomst ontbinden, waarbij de afnemer recht heeft op een vergoeding van de door hem geleden schade, zulks tot een maximum van 15% van de voor het geleverde product overeengekomen prijs. Volgens de S 2012-voorwaarden (art. 14) en de SI 14-voorwaarden (art. 43) is de leverancier bij te late levering een vaste schadevergoeding verschuldigd van 0,5% van de opdrachtsom voor elke week vertraging. Deze vaste schadevergoeding loopt op tot 7,5% van de opdrachtsom, indien de levertijd met 15 weken wordt overschreden. Na 15 weken vertraging kan de afnemer een laatste termijn stellen voor levering (resp. art. 15 en art. 44). Indien ook dan geen levering plaatsvindt heeft de afnemer recht op beëindiging van de overeenkomst. Bij deze beëindiging kan de afnemer aanspraak maken op vergoeding van zijn schade (incl. gevolgschade) tot een maximum van 15% van de opdrachtsom, met aftrek van de reeds betaalde boete van 7,5%. Op grond van de FME-CWM-voorwaarden kan geen vaste schadevergoeding geclaimd worden, maar wel schadevergoeding bij vertraging met meer dan 16 weken en alleen indien de overeenkomst ontbonden wordt. In de Orgalime-voorwaarden kan er direct al sprake zijn van een te betalen vaste schadevergoeding, ongeacht de hoogte van de daadwerkelijke schade en zonder dat ontbinding nodig is. Beide regelingen zijn te beschouwen als een beperking van de wettelijke aansprakelijkheid van de leverancier bij te late levering, omdat zowel op grond van de FME-CWM-voorwaarden als de Orgalime-voorwaarden behoudens opzet en bewuste roekeloosheid resp. grove nalatigheid niet meer dan de genoemde percentages geclaimd kan worden (art. XII.3 FME-CWM-voorwaarden, art. 16 Orgalime S 2012-voorwaarden en art. 45 SI 14-voorwaarden). b. De garantietermijn bedraagt in de ORGALIME-voorwaarden één jaar (resp. art. 27 en art. 59), terwijl deze in de FME-CWM-voorwaarden 6 maanden bedraagt (art. XI). c. Indien binnen de garantietermijn herstel van gebreken moet plaatsvinden geschiedt eventueel transport van het geleverde product of van (vervangings)onderdelen van dit product volgens de ORGALIME-voorwaarden voor rekening van de leverancier (resp. art. 32 en art. 64). Hetzelfde geldt voor reis- en verblijfkosten die de leverancier in verband met de reparatie moet maken. Volgens de FME-CWM-voorwaarden zijn deze kosten voor rekening van de afnemer (art. XI lid 3). Het is daarom van belang dat de leverancier bij toepassing van de ORGALIME-voorwaarden in zijn prijsstelling rekening houdt met het risico dat tijdens de garantieter-mijn reis-, verblijf- en transportkosten moeten worden gemaakt om een gebrek dat onder de garantie valt te herstellen. d. Voor de geschillenbeslechting is in art. 46 van de S 2012-voorwaarden, en art. 78 van de

35



e.

f.

g.

h.

36

SI 14-voorwaarden volgens goed internationaal gebruik voorzien in arbitrage volgens de regels van de Internationale Kamer van Koophandel. In de FME-CWM-voorwaarden is voorzien in de bevoegdheid van de gewone Nederlandse rechter. Vooral indien met de transactie slechts een bescheiden bedrag is gemoeid kan het, gezien de proceskosten, verstandig zijn om af te zien van arbitrage volgens de regels van de Internationale Kamer van Koophandel. In dat geval kan in overleg met de afnemer bij voorbaat worden gekozen voor de gewone rechter in het land van één van de partijen of voor een nationaal arbitrageinstituut. De afwijkende keuze voor de geschillenbeslechting dient in een schriftelijke overeenkomst te worden opgenomen. Het eigendomsvoorbehoud is in de ORGALIME-voorwaarden beperkt tot het product dat nog onbetaald is (art. 22 en art. 52). Deze beperking vloeit voort uit het nationale recht van verschillende landen. In bepaalde landen is echter juist meer toegestaan, zoals in Duitsland waar het mogelijk is een verlengd uitgebreid eigendomsvoorbehoud overeen te komen. Een dergelijke voorbehoud dienen partijen dan in de overeenkomst op te nemen. Volgens Nederlands recht is een uitgebreid eigendomsvoorbehoud toegestaan, zodat art. IX lid 2 van de FME-CWM-voorwaarden voorziet in een eigendoms­voorbehoud op alle geleverde producten, zolang nog een factuur in verband met de levering van één van deze producten openstaat. In de FME-CWM-voorwaarden (art. IV lid 7) wordt uitgegaan van montage tegen een vaste prijs (zgn. “lump sum”). In de SI 14-voorwaarden wordt de keuze overgelaten aan partijen. Deze kunnen kiezen uit montage “on a time basis” (art. 47) of tegen een “lump sum” (art. 48). Beide varianten zijn in de SI 14-voorwaarden in detail uitgewerkt. In art. VI lid 2 van de FME-CWM-voorwaarden is de inachtneming van de levertijd onder meer afhankelijk gesteld van tijdige levering door toeleveranciers van door de leverancier bestelde materialen. Bij vertraging aan de zijde van een toeleverancier wordt de levertijd verlengd. Volgens de ORGALIME-voorwaarden (art. 13 en art.42) wordt de levertijd in dat geval slechts verlengd indien de vertraging een gevolg is van overmacht bij de toeleverancier. Volgens art. VIII lid 2 van de FME-CWM-voorwaarden kunnen partijen overeenkomen dat een overnametest plaatsvindt. Zonder uitdrukkelijke afspraak vindt dus geen overnametest plaats. In de SI 14-voorwaarden is uitgangspunt dat steeds een overname­beproeving (“taking-over-tests”) plaatsvindt, tenzij anders overeengekomen (art. 31).

9. Wijze van gebruik van de Orgalime-leveringsvoorwaarden Hoewel de rechtspraktijk per land kan verschillen, dient men veiligheidshalve ervan uit te gaan dat de toepasselijkheid van de ORGALIME-voorwaarden slechts kan worden bereikt door steeds een exemplaar van de voorwaarden bij de offerte te voegen. De toepasselijkheid van de voorwaarden moet in de offerte uitdrukkelijk worden bedongen en van de bijsluiting van de voorwaarden moet uitdrukkelijk melding worden gemaakt in de tekst van de offerte. In de navolgende verwijzingsclausules is er derhalve van uitgegaan dat een exemplaar van de algemene voorwaarden bij de offerte is gevoegd. De verwijzingsclausule moet worden opgenomen in de getypte tekst van de offerte. Een gedrukte tekst onder aan het briefpapier biedt onvoldoende zekerheid dat een rechter de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden zal aanvaarden. Voor het bedingen van de toepasselijkheid van de ORGALIME-S 2012-voorwaarden kan de volgende tekst worden gebruikt: “All tenders and contracts for the international sale of products by us are governed by the ORGALIME General Conditions for the supply of mechanical, electrical and electronic products (S 2012) of March 2012, as enclosed. Any other conditions are herewith explicitly rejected by us.” Ingeval van gebruik van de Orgalime-leveringsvoorwaarden incl. montagebepalingen, de SI 14-voorwaarden, dient de navolgende tekst te worden gehanteerd: “All tenders and contracts for the international sale and installation of products by us are governed by the ORGALIME General Conditions for the supply and installation of mechanical, electrical and electronic products (SI 14) of January 2014, as enclosed. Any other conditions are herewith explicitly rejected by us”.

37

10. Slotopmerkingen

Er dient te worden opgemerkt dat de FME-CWM-voorwaarden, alsmede de ORGALIMEvoorwaarden een standaardregeling bieden, die in veel gevallen passend en volledig zal blijken. Men dient zich echter vóór gebruik van deze voorwaarden te vergewissen van de inhoud, zodat men zich goed bewust is van de uit de voorwaarden voortvloeiende rechten en verplichtingen. Voorts dient men zich bij elke transactie af te vragen of wellicht niet op onderdelen van de FME-CWM- of de ORGALIME-voorwaarden moet worden afgeweken. FME Advocaten geeft u desgevraagd graag advies over het gebruik van algemene voorwaarden, speciaal over de FME-CWM- en de Orgalime-voorwaarden. U kunt deze voorwaarden bestellen in de webshop op de FME-CWM-website.

FME Advocaten FME heeft een eigen advocatenpraktijk die advies en rechtsbijstand verleent op het gebied van arbeidsrecht, ondernemingsrecht en bestuursrecht. De FME-advocaten kennen de technologische industrie als geen ander en zijn daarmee een logische keuze bij het voorkomen en oplossen van juridische problemen.

38

11. Bijlagen

39

40

Algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden voor de technologische industrie gedeponeerd ter griffie van de Rechtbank te Den Haag op 16 april 2010 onder nr. 29/2010. uitgegeven door de Vereniging FME-CWM, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer © Vereniging FME-CWM / FME Advocaten

Art. I Algemeen

2.

Wanneer deze voorwaarden deel uitmaken van aanbiedingen en overeenkomsten tot het verrichten van leveringen en/of diensten door de opdrachtnemer, zijn alle bepalingen van deze voorwaarden tussen partijen van kracht, voor zover daarvan niet door een uitdrukkelijke schriftelijke afspraak tussen partijen is afgeweken. Een verwijzing door de opdrachtgever naar eigen inkoop- of andere voorwaarden wordt door de opdrachtnemer uitdrukkelijk van de hand gewezen. In deze voorwaarden wordt verstaan onder: - product: zaken, alsmede diensten, zoals onderhoud, advies en inspectie; - schriftelijk: door middel van een door beide partijen ondertekend document of door een brief, telefax of e-mailbericht of elke andere door de partijen overeengekomen technische wijze; - de opdrachtnemer: degene die in zijn aanbieding en/of opdrachtbevestiging naar deze voorwaarden verwijst; - de opdrachtgever: degene tot wie de aanbieding en/of opdrachtbevestiging is gericht; In deze voorwaarden wordt mede verstaan onder: - dienst: de aanneming van werk.

3.

In de overeenkomst is de bevoegdheid van de opdrachtnemer begrepen om door hem verricht meerwerk afzonderlijk in rekening te brengen, zodra het daarvoor in rekening te brengen bedrag hem bekend is. Voor de berekening van meerwerk zijn de in lid 1 en lid 2 van dit artikel gegeven regels van overeenkomstige toepassing.

4.

Kostenbegrotingen en plannen worden, tenzij anders is overeen-gekomen, niet afzonderlijk in rekening gebracht. Indien de opdrachtnemer bij eventuele nabestellingen nieuwe tekeningen, berekeningen, beschrijvingen, modellen of gereedschappen e.d. moet maken, worden daarvoor kosten in rekening gebracht.

NI CO ET PY KO RI PI GH ËR T EN FM E

1.

5.

De verpakking is niet in de prijs begrepen en wordt afzonderlijk in rekening gebracht. Verpakking wordt niet teruggenomen.

6.

Kosten van in- en uitlading en van vervoer van door de opdrachtgever ter beschikking gestelde grondstoffen, halffabricaten, modellen, gereedschappen en andere zaken zijn niet in de prijs begrepen en worden afzonderlijk in rekening gebracht. Door de opdrachtnemer daarvoor betaalde kosten worden beschouwd als voorschot ten laste van de opdrachtgever.

7.

Indien de opdrachtnemer heeft aangenomen het product te monteren/ installeren, is de prijs berekend inclusief montage/installatie en bedrijfsvaardig opleveren van het product op de in de aanbieding genoemde plaats en inclusief alle kosten, uitgezonderd kosten die volgens de voorafgaande leden niet in de prijs zijn begrepen of die in art. VII zijn vermeld. Gemaakte kosten wegens onwerkbaar weer zullen worden doorberekend.

Art. II Aanbieding 1.

Elke door de opdrachtnemer uitgebrachte aanbieding is vrijblijvend.

2.

Elke aanbieding is gebaseerd op uitvoering van de overeenkomst door de opdrachtnemer onder normale omstandigheden en tijdens normale werkuren.

Art. III Overeenkomst 1.

Indien de overeenkomst schriftelijk wordt aangegaan, komt deze tot stand op de dag van ondertekening van het contract door de opdrachtnemer of op de dag van verzending van de schriftelijke opdrachtbevestiging door de opdrachtnemer.

2.

Als meerwerk wordt beschouwd al hetgeen door de opdrachtnemer in overleg, al dan niet schriftelijk vastgelegd, met de opdrachtgever tijdens de uitvoering van de overeenkomst boven de in het contract of de opdrachtbevestiging uitdrukkelijk vastgelegde hoeveelheden wordt geleverd en/of aangebracht dan wel boven de in het contract of de opdrachtbevestiging uitdrukkelijk vastgelegde werkzaamheden wordt gepresteerd.

3.

Mondelinge toezeggingen door en afspraken met medewerkers van de opdrachtnemer binden de opdrachtnemer slechts voor zover zij door hem schriftelijk zijn bevestigd.

Art. IV Prijs 1.

De door de opdrachtnemer opgegeven prijzen zijn exclusief omzetbelasting en overige op de verkoop en levering vallende overheidslasten en zijn gebaseerd op levering af-fabriek volgens Incoterms geldend op de datum van aanbieding, behoudens voor zover in deze voorwaarden anders is bepaald. Onder “fabriek” wordt verstaan het bedrijfsterrein van de opdrachtnemer.

2.

Indien na de datum van totstandkoming van de overeenkomst één of meer van de kostprijsfactoren een verhoging ondergaan - ook al geschiedt dit als gevolg van voorzienbare omstandigheden - is de opdrachtnemer gerechtigd de overeengekomen prijs dienovereenkomstig te verhogen.

Art. V Tekeningen, berekeningen, beschrijvingen, modellen, gereedschappen e.d.; intellectuele eigendom 1.

In catalogussen, afbeeldingen, tekeningen, maat- en gewichtsopgaven e.d. vermelde gegevens zijn slechts bindend indien en voor zover deze uitdrukkelijk zijn opgenomen in een door partijen ondertekend contract of een door de opdrachtnemer ondertekende opdrachtbevestiging.

2.

De door de opdrachtnemer uitgebrachte aanbieding, alsmede de door hem vervaardigde of verstrekte tekeningen, berekeningen, programmatuur, beschrijvingen, modellen, gereedschappen e.d. blijven zijn eigendom, ook indien daarvoor kosten in rekening zijn gebracht. De intellectuele eigendom op de informatie, die in een en ander ligt besloten of ten grondslag ligt aan de fabricage- en constructiemethoden, producten e.d., blijft exclusief voorbehouden aan de opdrachtnemer, ook indien daarvoor kosten in rekening zijn gebracht. De opdrachtgever staat er voor in dat bedoelde informatie, behalve voor de uitvoering van de overeenkomst, niet anders dan met schriftelijke toestemming van de opdrachtnemer wordt gekopieerd, aan derden getoond, bekend gemaakt of gebruikt.

Art. VI Levertijd 1.

De levertijd gaat in op het laatste van de volgende tijdstippen: a. de dag van totstandkoming van de overeenkomst; b. de dag van ontvangst door de opdrachtnemer van de voor de uitvoering van de opdracht noodzakelijke documenten, gegevens, vergunningen e.d.; c. de dag van de vervulling van de voor het aanvangen van de werkzaamheden noodzakelijke formaliteiten; d. de dag van ontvangst door de opdrachtnemer van het bedrag dat volgens de overeenkomst vóór de aanvang van de werkzaamheden bij vooruitbetaling dient te worden voldaan.

41

Indien een leveringsdatum respectievelijk -week is overeengekomen, wordt de levertijd gevormd door de periode tussen de datum van totstandkoming van de overeenkomst en de leveringsdatum respectievelijk het einde van de leveringsweek. g.

3.

4.

5.

De levertijd is gebaseerd op de bij het sluiten van de overeenkomst geldende werkomstandigheden en op tijdige levering van de voor de uitvoering van het werk door de opdrachtnemer bestelde materialen. Indien buiten schuld van de opdrachtnemer vertraging ontstaat door wijziging van bedoelde werkomstandigheden of doordat voor de uitvoering van het werk tijdig bestelde materialen niet tijdig worden geleverd, wordt de levertijd voor zover nodig verlengd. Het product geldt ten aanzien van de levertijd als geleverd wanneer het, indien keuring in het bedrijf van opdrachtnemer is overeengekomen, voor keuring en in de overige gevallen wanneer het voor verzending gereed is, een en ander nadat de opdrachtgever daarvan schriftelijk in kennis is gesteld en onverminderd de verplichting van de opdrachtnemer tot nakoming van zijn eventuele montage-/installatieverplichtingen. Onverminderd het elders in deze voorwaarden voor verlenging van de levertijd bepaalde wordt de levertijd verlengd met de duur van de vertraging die aan de zijde van de opdrachtnemer ontstaat door het niet voldoen door de opdrachtgever aan enige uit de overeenkomst voortvloeiende verplichting of van hem te vergen medewerking met betrekking tot de uitvoering van de overeenkomst.

Overschrijding van de levertijd geeft de opdrachtgever geen recht op gehele of gedeeltelijke ontbinding van de overeenkomst, tenzij deze overschrijding meer dan 16 weken bedraagt of volgens mededeling van de opdrachtnemer meer dan 16 weken zal bedragen. De opdrachtgever kan bij laatstbedoelde overschrijding of mededeling de overeenkomst door een schriftelijke mededeling aan de opdrachtnemer ontbinden en heeft dan, voor zover van toepassing, recht op restitutie van het voor het product reeds betaalde gedeelte van de prijs en op vergoeding van de door hem geleden schade, zulks tot een maximum van 15 procent van de voor het geleverde product overeengekomen prijs. Tenzij de opdrachtgever gebruik maakt van zijn bovengenoemde recht tot ontbinding, geeft overschrijding van de levertijd - door welke oorzaak ook - de opdrachtgever geen recht tot het zonder rechterlijke machtiging verrichten of doen verrichten van werkzaamheden ter uitvoering van de overeenkomst.

Art. VII Montage/installatie 1.

2.

42

h.

3.

Schade en kosten, die ontstaan doordat aan de in dit artikel gestelde voorwaarden niet of niet tijdig is voldaan, zijn voor rekening van de opdrachtgever.

4.

Met betrekking tot de montage-/installatietijd is artikel VI van overeenkomstige toepassing.

Art. VIII Keuring en overnametests

NI CO ET PY KO RI PI GH ËR T EN FM E

2.

verwarming, verlichting e.d. daaronder begrepen) en de voor het bedrijf van de opdrachtgever normale meet- en testapparatuur tijdig en kosteloos op de juiste plaats ter beschikking van de opdrachtnemer staan; alle noodzakelijke veiligheids- en voorzorgsmaatregelen zijn genomen en worden gehandhaafd en dat alle maatregelen zijn genomen en worden gehandhaafd om in het kader van de montage/installatie aan de toepasselijke overheidsvoorschriften te voldoen; bij aanvang van en tijdens de montage/installatie de toegezonden producten op de juiste plaats aanwezig zijn.

Indien door partijen is overeengekomen dat de opdrachtnemer de montage/ installatie van het te leveren product zal verzorgen, is de opdrachtgever jegens de opdrachtnemer verantwoordelijk voor de juiste en tijdige uitvoering van alle inrichtingen, voorzieningen en/of voorwaarden, die noodzakelijk zijn voor de opstelling van het te monteren/installeren product en/of de juiste werking van het product in gemonteerde/geïnstalleerde staat. Dit geldt niet indien en voor zover die uitvoering door of in opdracht van de opdrachtnemer wordt verricht volgens door of in opdracht van laatstgenoemde vervaardigde of verstrekte tekeningen en/of gegevens.

Onverminderd het bepaalde in lid 1 zorgt de opdrachtgever, indien door partijen is overeengekomen dat de opdrachtnemer de montage/installatie van het te leveren product zal verzorgen, er in ieder geval voor eigen rekening en risico voor dat: a. de medewerkers van de opdrachtnemer, zodra zij op de plaats van montage/installatie zijn aangekomen, hun werkzaamheden kunnen aanvangen en blijven verrichten gedurende de normale werkuren en bovendien, indien de opdrachtnemer dit noodzakelijk acht, buiten de normale werkuren, mits hij dit tijdig aan de opdrachtgever heeft medegedeeld; b. geschikte behuizing en alle krachtens overheidsregelingen, de overeenkomst en het gebruik vereiste voorzieningen voor de medewerkers van de opdrachtnemer aanwezig zijn; c. de toegangswegen tot de plaats van opstelling geschikt zijn voor het benodigde transport; d. de aangewezen plaats van opstelling geschikt is voor opslag en montage/installatie; e. de nodige afsluitbare opslagplaatsen voor materiaal, gereedschap en andere zaken aanwezig zijn; f. de nodige en gebruikelijke hulppersonen, hulpwerktuigen, hulpen bedrijfsmaterialen (brandstoffen, oliën en vetten, poets- en ander klein materiaal, gas, water, elektriciteit, stoom, perslucht,

1.

De opdrachtgever zal het product keuren binnen uiterlijk 14 dagen na de levering als bedoeld in artikel VI lid 3 respectievelijk - indien montage/ installatie is overeengekomen - binnen uiterlijk 14 dagen na de montage/ installatie. Indien deze termijn zonder schriftelijke en gespecificeerde melding van gegronde klachten is verstreken wordt het product geacht te zijn geaccepteerd.

2.

Indien overnametests zijn overeengekomen zal de opdrachtgever na de levering als bedoeld in artikel VI lid 3 of, indien montage/installatie is overeengekomen, na de montage/installatie de opdrachtnemer in de gelegenheid stellen de nodige voorbereidende tests uit te voeren en die verbeteringen en veranderingen aan te brengen, die de opdrachtnemer nodig acht. De overnametests zullen onverwijld na het verzoek van de opdrachtnemer daartoe in aanwezigheid van de opdrachtgever worden uitgevoerd. Indien de overnametests zonder gespecificeerde en gegronde klacht zijn uitgevoerd, alsmede indien de opdrachtgever niet aan zijn voornoemde verplichtingen voldoet wordt het product geacht te zijn geaccepteerd.

3.

De opdrachtgever stelt voor de overnametests en daarmee verband houdende tests de benodigde faciliteiten, waaronder die als bedoeld in art. VII lid 2 sub f., en representatieve monsters van eventuele te be- of verwerken materialen in voldoende mate, tijdig en kosteloos op de juiste plaats ter beschikking van de opdrachtnemer, opdat de door partijen voorziene gebruiksomstandigheden voor het product zo veel mogelijk kunnen worden nagebootst. Indien de opdrachtgever hieraan niet voldoet is lid 2 laatste zin van toepassing.

4.

In geval van geringe tekortkomingen, met name die welke het voorziene gebruik van het product niet of nauwelijks beïnvloeden, zal het product ongeacht deze tekortkomingen worden geacht te zijn geaccepteerd. De opdrachtnemer zal de tekortkomingen alsnog zo spoedig mogelijk verhelpen.

5.

Onverminderd de garantieverplichtingen van de opdrachtnemer zal de acceptatie volgens de voorgaande leden elke vordering van de opdrachtgever terzake van een tekortkoming in de prestatie van de opdrachtnemer uitsluiten.

Art. IX Risico- en eigendomsovergang 1.

Dadelijk nadat het product als geleverd geldt in de zin van art. VI lid 3 draagt de opdrachtgever het risico voor alle directe en indirecte schade, die aan of door dit product mocht ontstaan, behalve voor zover de schade aan opzet of bewuste roekeloosheid van de tot de bedrijfsleiding behorende medewerkers van de opdrachtnemer is te wijten. Indien de opdrachtgever na ingebrekestelling in verzuim blijft met de afname van het product is de opdrachtnemer gerechtigd de daaruit voortvloeiende kosten aan de opdrachtgever in rekening te brengen.

2.

Onverminderd het in het vorige lid en het in art. VI lid 3 gestelde, gaat de eigendom van het product eerst op de opdrachtgever over wanneer

al het door de opdrachtgever aan de opdrachtnemer voor leveringen of werkzaamheden verschuldigde, met inbegrip van rente en kosten, volledig aan de opdrachtnemer is voldaan. 3.

De opdrachtnemer zal in voorkomend geval gerechtigd zijn tot ongehinderde toegang tot het product. De opdrachtgever zal aan de opdrachtnemer alle medewerking verlenen teneinde de opdrachtnemer in de gelegenheid te stellen het in lid 2 opgenomen eigendomsvoorbehoud uit te oefenen door terugneming van het product, met inbegrip van de daartoe eventueel benodigde demontage.

Art. X Betaling 1.

zulks voor een periode van 6 maanden. Deze garantie behelst de enkele verplichting van de opdrachtnemer om in geval van ondeugdelijkheid de desbetreffende werkzaamheden, voor zover ondeugdelijk, opnieuw te verrichten. De tweede volzin van lid 3 is van overeenkomstige toepassing. In dat geval geldt een nieuwe garantietermijn van 6 maanden, met dien verstande dat elke garantie vervalt zodra 12 maanden na de oorspronkelijke werkzaamheden zijn verstreken. 5.

Voor door de opdrachtnemer uitgevoerde inspecties, advisering en soortgelijke diensten wordt geen garantie gegeven.

6.

Buiten de garantie vallen in ieder geval gebreken, die optreden in dan wel geheel of gedeeltelijk het gevolg zijn van: a. de niet-inachtneming van bedienings- en onderhoudsvoorschriften dan wel ander dan het voorziene normale gebruik; b. normale slijtage; c. montage/installatie of reparatie door de opdrachtgever of door derden; d. de toepassing van enig overheidsvoorschrift inzake de aard of kwaliteit van de toegepaste materialen; e. in overleg met de opdrachtgever aangewende gebruikte materialen respectievelijk zaken; f. materialen of zaken, die door de opdrachtgever aan de opdrachtnemer ter bewerking zijn verstrekt; g. materialen, zaken, werkwijzen en constructies, voor zover op uitdrukkelijke instructie van de opdrachtgever toegepast, alsmede van door of namens de opdrachtgever aangeleverde materialen en zaken; h. door de opdrachtnemer van derden betrokken onderdelen, voor zover de derde geen garantie aan de opdrachtnemer heeft verstrekt of de door de derde verstrekte garantie is verstreken.

Indien niet anders is overeengekomen, zal de betaling van de overeengekomen prijs geschieden in 2 termijnen: 1/3 (éénderde) uiterlijk binnen 7 dagen na de totstandkoming van de overeenkomst; 2/3 (tweederde) uiterlijk binnen 14 dagen na levering volgens art. VI lid 3. Betaling van meerwerk geschiedt zodra dit aan de opdrachtgever in rekening is gebracht.

3.

Alle betalingen dienen zonder enige aftrek of verrekening te geschieden op de door de opdrachtnemer te bepalen wijze.

4.

Indien de opdrachtgever niet binnen de overeengekomen termijnen betaalt, wordt hij geacht van rechtswege in verzuim te zijn en heeft de opdrachtnemer zonder enige ingebrekestelling het recht hem vanaf de vervaldag rente in rekening te brengen naar een percentage van 3 punten boven de in Nederland geldende wettelijke rente, zoals in art. 6:119a en art. 6:120 lid 2 Burgerlijk Wetboek bedoeld, en tevens alle op de inning van zijn vordering vallende gerechtelijke en buitengerechtelijke kosten.

NI CO ET PY KO RI PI GH ËR T EN FM E

2.

7.

Indien de opdrachtgever niet, niet behoorlijk of niet tijdig voldoet aan enige verplichting, die voor hem uit de met de opdrachtnemer gesloten overeenkomst of uit een daarmee samenhangende overeenkomst voortvloeit, is de opdrachtnemer met betrekking tot geen van deze overeenkomsten tot enige garantie - hoe ook genaamd - gehouden. Indien de opdrachtgever zonder voorafgaande schriftelijke goedkeuring van de opdrachtnemer tot demontage, reparatie of andere werkzaamheden terzake van het product overgaat of doet overgaan, vervalt elke aanspraak uit hoofde van garantie.

8.

Reclamering terzake van gebreken dient zo spoedig mogelijk na de ontdekking daarvan doch uiterlijk binnen 14 dagen na het verstrijken van de garantietermijn in schriftelijke vorm te geschieden, bij overschrijding van welke termijnen elke aanspraak tegen de opdrachtnemer voor die gebreken vervalt. Rechtsvorderingen dienen binnen 1 jaar na de tijdige reclame op straffe van verval aanhangig te worden gemaakt.

Lid 1 is van overeenkomstige toepassing op bij een keuring respectievelijk overnametests niet-waarneembare gebreken die hun oorzaak uitsluitend of overwegend vinden in ondeugdelijke montage/installatie door de opdrachtnemer. Indien montage/installatie van het product door de opdrachtnemer plaatsvindt gaat de in lid 1 bedoelde garantietermijn van 6 maanden in op de dag dat de montage/installatie door de opdrachtnemer is voltooid, met dien verstande dat in dat geval de garantietermijn in ieder geval eindigt indien 12 maanden na levering volgens artikel VI lid 3 zijn verstreken.

9.

Indien de opdrachtnemer ter voldoening aan zijn garantieverplichtingen onderdelen/producten vervangt, worden de vervangen onderdelen/ producten eigendom van de opdrachtnemer.

Onder de in lid 1 en lid 2 bedoelde garantie vallende gebreken zullen door de opdrachtnemer worden weggenomen door reparatie of vervanging van het gebrekkige onderdeel, al dan niet in het bedrijf van de opdrachtnemer, of door toezending van een onderdeel ter vervanging, een en ander steeds ter keuze van de opdrachtnemer. Alle kosten, die uitgaan boven de enkele verplichting als in de vorige zin omschreven, zoals maar niet beperkt tot transportkosten en reis- en verblijfskosten, alsmede kosten van demontage en montage/installatie, zijn voor rekening van de opdrachtgever. Voor gerepareerde respectievelijk vervangende onderdelen geldt een nieuwe garantietermijn van 6 maanden, met dien verstande dat elke garantie vervalt zodra 12 maanden na de levering van het product volgens artikel VI lid 3 zijn verstreken of, bij toepasselijkheid van lid 2, zodra 18 maanden na laatstgenoemde levering zijn verstreken.

Artikel XII Aansprakelijkheid

Art. XI Garantie 1.

2.

3.

4.

Onverminderd de hierna gestelde beperkingen staat de opdrachtnemer in zowel voor de deugdelijkheid van het door hem geleverde product (niet zijnde een dienst) als voor de kwaliteit van het daarvoor gebruikte en/ of geleverde materiaal, voor zover het betreft bij keuring respectievelijk overnametests niet-waarneembare gebreken aan het geleverde product, waarvan de opdrachtgever bewijst dat zij binnen 6 maanden na de levering volgens artikel VI lid 3 zijn opgetreden uitsluitend of overwegend als direct gevolg van een onjuistheid in de door de opdrachtnemer toegepaste constructie dan wel als gevolg van gebrekkige afwerking of gebruik van slecht materiaal.

Voor de door de opdrachtnemer buiten garantie uitgevoerde reparatie-, revisie- en onderhoudswerkzaamheden en soortgelijke diensten wordt, tenzij anders is overeengekomen, alleen garantie gegeven op de deugdelijkheid van de uitvoering van de opgedragen werkzaamheden,

10. Het beweerdelijk niet-nakomen door de opdrachtnemer van zijn garantieverplichtingen ontslaat de opdrachtgever niet van de verplichtingen, die voor hem voortvloeien uit enige met de opdrachtnemer gesloten overeenkomst.

1.

De aansprakelijkheid van de opdrachtnemer is beperkt tot nakoming van de in artikel XI van deze voorwaarden omschreven garantieverplichtingen. Indien de opdrachtnemer niet binnen een redelijke termijn zijn verplichtingen voortvloeiend uit art. XI is nagekomen, kan de opdrachtgever in een schriftelijke mededeling een laatste, passende termijn stellen voor de nakoming door de opdrachtnemer van deze verplichtingen. Indien de opdrachtnemer niet binnen deze laatste termijn zijn verplichtingen nakomt, kan de opdrachtgever, voor rekening en risico van de opdrachtnemer, de noodzakelijke herstelwerkzaamheden zelf uitvoeren of door een derde laten uitvoeren. Indien herstelwerkzaamheden aldus met succes door de opdrachtgever of door een derde worden uitgevoerd, is de opdrachtnemer door vergoeding van de door de opdrachtgever gemaakte redelijke kosten ontslagen van alle aansprakelijkheid voor het desbetreffende gebrek, met dien verstande dat deze kosten ten hoogste 15 procent van de voor het geleverde product overeengekomen prijs zullen bedragen.

43

3.

Indien de herstelwerkzaamheden volgens lid 1 niet met succes worden uitgevoerd, a) heeft de opdrachtgever recht op een korting op de voor het geleverde product overeengekomen prijs in evenredigheid met de waardevermindering van het product, met dien verstande dat deze korting ten hoogste 15 procent van de voor het geleverde product overeengekomen prijs kan bedragen, of b) kan de opdrachtgever, indien het gebrek zo ernstig is dat het de opdrachtgever in belangrijke mate het voordeel van het contract ontneemt, door een schriftelijke mededeling aan de opdrachtnemer de overeenkomst ontbinden. De opdrachtgever heeft dan recht op restitutie van de voor het geleverde product betaalde prijs en op een vergoeding van de door hem geleden schade, zulks tot een maximum van 15 procent van de voor het geleverde product overeengekomen prijs. Tenzij sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid van de tot de bedrijfsleiding behorende medewerkers van de opdrachtnemer en behoudens het bepaalde in art. VI lid 5 en in lid 1 en lid 2 van dit artikel is alle aansprakelijkheid van de opdrachtnemer voor gebreken in het geleverde product en in verband met de levering, zoals voor schade door overschrijding van de levertijd en door niet-levering, voor schade als gevolg van aansprakelijkheid jegens derden, voor bedrijfsschade, gevolgschade en indirecte schade en voor schade als gevolg van enig onrechtmatig handelen of nalaten van (medewerkers van de) opdrachtnemer, uitgesloten.

4.

De opdrachtnemer is daarom ook niet aansprakelijk voor: schending van octrooien, licenties of andere rechten van derden; beschadiging of verlies, door welke oorzaak ook, van door de opdrachtgever ter beschikking gestelde grondstoffen, halffabricaten, modellen, gereedschappen en andere zaken.

5.

Indien de opdrachtnemer, zonder de montage/installatie in opdracht te hebben, wel bij de montage/installatie hulp en bijstand - van welke aard ook - verleent, geschiedt dit voor risico van de opdrachtgever.

6.

De opdrachtgever is gehouden de opdrachtnemer te vrijwaren respectievelijk schadeloos te stellen terzake van alle aanspraken van derden tot vergoeding van schade.

Art. XIII Overmacht

Onder “overmacht” wordt in deze algemene voorwaarden verstaan elke van de wil van de opdrachtnemer onafhankelijke omstandigheid - ook al was deze ten tijde van het tot stand komen van de overeenkomst reeds te voorzien -, die nakoming van de overeenkomst blijvend of tijdelijk verhindert, alsmede, voor zover daaronder niet reeds begrepen, oorlog, oorlogsgevaar, terrorisme, burgeroorlog, oproer, werkstaking, werkliedenuitsluiting, trans-portmoeilijkheden, brand en andere ernstige storingen in het bedrijf van de opdrachtnemer of diens leveranciers.

Art. XIV Opschorting en ontbinding 1.

In geval van verhindering tot uitvoering van de overeenkomst door overmacht is de opdrachtnemer gerechtigd om zonder rechterlijke tussenkomst hetzij de uitvoering van de overeenkomst voor ten hoogste 6 maanden op te schorten hetzij de overeenkomst geheel of gedeeltelijk te ontbinden, zonder dat hij tot enige schadevergoeding gehouden zal zijn. Gedurende de opschorting is de opdrachtnemer bevoegd en aan het einde daarvan is hij verplicht te kiezen voor uitvoering, indien mogelijk, dan wel voor gehele of gedeeltelijke ontbinding van de overeenkomst.

2.

Zowel in geval van opschorting als van ontbinding krachtens lid 1 is de opdrachtnemer gerechtigd terstond betaling te verlangen van de ter uitvoering van de overeenkomst door hem ingekochte, gereserveerde, in bewerking genomen en gefabriceerde grondstoffen, materialen, onderdelen en andere zaken, zulks voor de waarde die daaraan in redelijkheid moet worden toegekend. In geval van ontbinding krachtens lid 1 is de opdrachtgever gehouden om na betaling van het krachtens de vorige volzin verschuldigde bedrag de daarin begrepen zaken tot zich te nemen, bij gebreke waarvan de opdrachtnemer bevoegd is deze zaken voor rekening en risico van de opdrachtgever te doen opslaan dan wel voor diens rekening te verkopen of te vernietigen.

3.

Indien goede grond bestaat voor de vrees dat de opdrachtgever niet in staat of bereid is of zal zijn om aan zijn contractuele verplichtingen jegens de opdrachtnemer te voldoen, alsmede in geval van faillissement, surseance van betaling, stillegging, liquidatie of gehele of gedeeltelijke overdracht van het bedrijf van de opdrachtgever, is de opdrachtnemer gerechtigd

44

passende zekerheid terzake van alle (al dan niet opeisbare) contractuele verplichtingen van de opdrachtgever te verlangen en in afwachting van zodanige zekerheid de uitvoering van de overeenkomst op te schorten. Bij gebreke van zekerheidsstelling binnen een redelijke, door de opdrachtnemer gestelde termijn is de opdrachtnemer gerechtigd de overeenkomst geheel of gedeeltelijk te ontbinden. De opdrachtnemer heeft deze bevoegdheden naast zijn overige rechten op grond van de wet, de overeenkomst en deze voorwaarden. 4.

Indien de opdrachtgever niet, niet tijdig of niet behoorlijk voldoet aan enige verplichting, die voor hem uit de met de opdrachtnemer gesloten overeenkomst of uit een daarmee samenhangende overeenkomst voortvloeit, is de opdrachtnemer evenzeer gerechtigd de uitvoering van de overeenkomst op te schorten en/of de overeenkomst te ontbinden.

5.

In geval van opschorting op grond van lid 3 of lid 4 is de opdrachtnemer bevoegd om de ter uitvoering van de overeenkomst door hem ingekochte, gereserveerde, in bewerking genomen en gefabriceerde grondstoffen, materialen, onderdelen en andere zaken voor rekening en risico van de opdrachtgever te doen opslaan. In geval van ontbinding op grond van lid 3 of lid 4 is de vorige volzin van overeenkomstige toepassing, met dien verstande dat de opdrachtnemer in plaats van voor opslag ook kan kiezen voor verkoop of vernietiging voor rekening van de opdrachtgever. Bij opschorting of ontbinding op grond van lid 3 of lid 4 heeft de opdrachtnemer recht op volledige schadevergoeding, maar is hij zelf niet tot enige schadevergoeding gehouden.

NI CO ET PY KO RI PI GH ËR T EN FM E

2.

Art. XV Geschillen

Alle geschillen die mochten ontstaan naar aanleiding van een overeenkomst, waarop deze voorwaarden geheel of gedeeltelijk van toepassing zijn of naar aanleiding van nadere overeenkomsten die daaruit voortvloeien, zullen worden beslecht door de bevoegde Nederlandse rechter. Indien de wet niet voorziet in bevoegdheid van een Nederlandse rechter, zal de rechtbank van het arrondissement van de opdrachtnemer bevoegd zijn.

Art. XVI Toepasselijk recht

Op alle overeenkomsten, waarop deze voorwaarden geheel of gedeeltelijk van toepassing zijn, is toepasselijk het Nederlands recht, geldend voor het Koninkrijk in Europa. De toepasselijkheid van het Weens Koopverdrag is uitgesloten.

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

45

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

46

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

47

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

48

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

49

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

50

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

51

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

52

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

53

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

54

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

55

NI

PY ET RI K GH OP T IËR OR E GA N LIM E

CO

56

Vereniging FME-CWM Boerhaavelaan 40  Postbus 190  2700 AD Zoetermeer

T + 31 79 353 11 00 E [email protected]

F + 31 79 353 13 65 I www.fme.nl