faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Februari 2014 Werken met verlies? Jos de Keijser Drachten

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen

Februari 2014 |

Werken met verlies?

Jos de Keijser Drachten 5-2-2015

Disclosure belangen spreker

(potentiële) belangenverstrengeling

Geen / Zie hieronder

   


Februari 2014 |

Indeling › Werk en verlies › Normale rouw en complexe rouw: diagnostiek › Normale rouw en complexe rouw: behandeling › Een voorbeeld › Tot slot: werken met welk verlies?


Februari 2014 |

Jaarlijks 250.000 nabestaanden in beroepsbevolking; meest problematisch: partner (15.000) en kind (1500) (CNV, 2010) Verzuim: man: 892 dagen/ vrouw 105, gemiddeld: 100 (Arboned/365) 40%van de beter melders, meldt zich later weer ziek (LSR, 2000) Na partner- of kindverlies keert 50% weer volledig terug en 25% geheel niet (LSR, 2000) 0,6% van de schadeclaims is rouwreactie (ca 250 personen) UWV, 2010


Februari 2014 |

productieverlies Child Death in the United States: Productivity and the Economic Burden of Parental Grief Fox, M e.a. (2014, Death Studies) › The economic costs (funeral and medical expenses and productivity losses) of child death 6 months following the death were estimated based on 213 parents who had experienced the death of a child. › Findings suggest that productivity losses associated with child death comprise most of the costs and that the economic effects are substantial. Costs associated with on-the job productivity losses (‘‘presenteeism’’) outweigh the costs associated with absenteeism. › To date, no research has empirically measured both absenteeism and presenteeism following bereavement.


Februari 2014 |

Kennis over rouw op de werkvloer ROUW EN WERK Explorerend onderzoek naar re-integratie van nabestaanden (Astri, 2011) Min van Soc zaken en Werkgelegenheid: Aanbeveling 1 Het is wenselijk dat werkgevers, leidinggevenden en collega’s meer bewust worden van en kennis hebben over de gevolgen van rouw voor de inzetbaarheid van een werknemer en de wijze waarop rouwende werknemers dienen te worden benaderd.


Februari 2014 |

arbeidsparticipatie Aanbeveling 8 Gezien het onderzoeksresultaat dat arbeidsparticipatie in de meeste gevallen een positieve bijdrage levert aan het rouwproces en aan het algemeen welzijn van mensen, willen we in overweging geven de Anw te versoberen voor nieuwe instroom en tegelijkertijd zowel met de huidige als de toekomstige Anw-cliënt een ‘activerend’ (ontwikkel)gesprek te organiseren, waarin afspraken worden gemaakt over (geleidelijke) toeleiding naar de arbeidsmarkt.


Februari 2014 |

Normale rouw › Gevoelsmatig: somberheid, verdriet, eenzaamheid, boosheid, schuld, opluchting, angst, gevoel van afwijzing, verlangen, positieve gevoelens › Cognities: zelfverwijt, schaamte, concentratieproblemen, ongeloof, suïcidegedachten, verwarring › Lichamelijk: slaapstoornis, pijn, misselijk, benauwd, leeg gevoel in de maag, vermoeid

› Gedrag: huilen, terugtrekken, opstandig, overmatig bezorgd, vermijding, koesteren van verbindende voorwerpen


Februari 2014 |

Wat is verwerken? Vier rouwtaken van Worden 1. Aanvaarden van de realiteit van het verlies

2. De pijn en het verdriet doorleven 3. Aanpassen aan een nieuw (sociaal) leven zonder de aanwezigheid van de overledene 4. Overledene emotioneel een plaats geven en de draad van het leven oppakken


Februari 2014 |

Verwerken Vermijden


Februari 2014 |

Rouwprofiel

(Bonanno e.a 2004)

Veerkrachtigen (46%)

18

depressie (CES-D)

16

14

12

10 voor overlijden

na 6 m nd

tijd

na 18 m nd

› Korte periode verdriet › Niet vermijden van mensen/confrontaties › Roepen veel positieve herinneringen op › Accepterend wereldbeeld (shit happens) › Geen persoonlijk onrecht aangedaan › Veel praktische en emotionele steun


Februari 2014 |

Rouwprofiel (Bonanno e.a 2004) Chronische rouw (16%) 18

depressie (CES-D)

16

14

12

10 voor

na 6 m nd

tijd

na 18 m nd

› Geen vertrouwen in verwerkingscapaciteit › Minder vaardig › Zingevingsproblemen › Moeite met daginvulling › Weinig emotionele en praktische steun


Februari 2014 |

Rouwprofiel (Bonanno e.a 2004) Gewone rouw (11%) 18

depressie (CES-D)

16

14

12

10 voor

na 6 m nd

tijd

na 18 m nd

› Moeilijk eerste ½ jaar, moeite met accepteren › Daarna minder denken aan en praten over overledene, vooral positief › Stabiele personen › Veel steun


Februari 2014 |

Rouwprofiel (Bonanno e.a 2004) Chronisch depressief (8%) 18

depressie (CES-D)

16

14

12

10 voor overlijden

na 6 m nd

tijd

na 18 m nd

› Verlies heeft weinig invloed › Instabiel › Introvert › Afhankelijk › Weinig vertrouwen in eigen kunnen › Weinig steun


Februari 2014 |

Rouwprofiel

(Bonanno e.a 2004)

Depressie verbetert (10%)

18

› Relatieproblemen › Afhankelijke trekken › Veel inzicht, maar weinig vaardigheden › Instabiele personen

depressie (CES-D)

16

14

12

10 voor overlijden

na 6 m nd

tijd

na 18 m nd


Februari 2014 |

Verschillen in rouwproces › Chronisch depressie = 8% › chronische rouw = 16% › depressie verbet. = 10% › gewone rouw = 11% › veerkrachtig = 46% totaal 186 personen

Bron: Bonanno 2002, 2004


Februari 2014 |

complexe rouw = duurzame vermijding Vermijding van: - weet hebben van het overlijden zelf - gevoelens - situaties of voorwerpen - praten over de overledene


Februari 2014 |

Theoretisch model complexe rouw 1. Attachment theory van Bowlby, mensen met onzekere, afhankelijke, ambivalente hechtingen maken meer kans op gecompliceerde rouw na verlies 2. Stress-theorie, door te veel stress/trauma wordt de verwerkingscapaciteit overvraagd


Februari 2014 |

Relatie hechtingsstijlen met complexe rouw Parkes (2006) Met Retrospective Attachment Questionnaire legt Parkes een relatie tussen complexe rouw en vroege hechtingsproblemen N= 278 (181 rouw, 97 geen rouw) Controlegroep 78 (25 rouw; 53 geen rouw)

Onveilige hechting verhoogt de stress bij het verlies van een dierbare op volwassen leeftijd en verhoogt de kans op complexe rouw


Mate van complexiteit complex

Trauma-stress

hechting

normaal

Februari 2014 |


Februari 2014 |

Trauma en rouw Na een dood onder traumatische omstandigheden (b.v. homicide, suicide, ramp of ongeval), zijn er blijvend, frequent verontrustend gedachten, beelden of gevoelens met betrekking tot traumatische omstandigheden van de dood (b.v. de mate van lijden bij het overlijden, gruwelijke verwondingen/verminkingen, schuld van zelf of anderen voor de dood); ook bij herinneringen aan het verlies.


Complex verlies > Complexe rouw > Diagnostiek > Behandeling

Februari 2014 |

Soort verlies in relatie tot rouw Niet natuurlijk

verlies (suïcide, moord, vermissing)

40-80%

Complexe rouw

20-60%

10-15%

Natuurlijk verlies

85-90%

Normale rouw


Februari 2014 |

Rouw Vragenlijst (RVL) › Vertaling Inventory of Complicated Grief-R › Onderzoek bij hulpvragers GGZ-Friesland (N=76) en internet (www.rouw.nl)(N=800) › Doel: differentiatie tussen wel/niet complexe rouw, validatie en normering voor Nederland › Betrouwbaarheid: .94, sensitiviteit 80% › www.rouw.nl


Februari 2014 |

Diagnostiek/indicatiestelling:

› Rouw-gerelateerde hulpvraag › Gedurende 6 maanden en minimaal 12 maanden na he overlijden een hoog niveau van rouwsymptomen (RVL-score > 39) › Klinisch significant lijden of stoornis op sociaal- ,beroeps-, of ander belangrijk gebied › Geen verbetering in de loop van het rouwproces (herhaalde meting) › Hopeloosheid en/of suïcide ideatie


Complex verlies > Complexe rouw > Diagnostiek > Behandeling

Niet natuurlijk verlies (suïcide, moord, vermissing)

Natuurlijk verlies

Interventie

Februari 2014 |

Complexe rouw

Normale rouw


Februari 2014 |

Behandelkloof nabestaanden na moord en suïcide

40-80% ontwikkelt psychopathologie

Van Denderen, de Keijser, Kleen & Boelen (2013) Psychopathology Among Homicidally Bereaved Individuals: A Systematic Review, Trauma, Violence & Abuse

Maximaal 1/3 deel zoekt hulp

Van Denderen, De Keijser, Huisman, & Boelen, (2014). Prevalence and characteristics of self-rated Post-Traumatic Stress Disorder and Complicated grief in homicidally-bereaved individuals, Journal of Interpersonal Violence

Behandelkloof na moord en suïcide: 67%. Dit is hoog vergeleken met behandelingen na bijv. Depressie (56%); Angst (60%);Diabetes (8%)


Belemmerende factoren model bij complexe rouw

Februari 2014 |

Suïcide

Moord

Persoonsvermissing

Emotioneel

Schuld, schok, verdriet, soms boosheid

Boosheid, wraak, angst, schok, verdriet

Ambigue rouw, angst, schok, verdriet

Cognitief

Zelfverwijt Wereldbeeld aangetast/zingeving In de steek gelaten

Wereldbeeld aangetast/zingeving

Acceptatieprobleem Rumineren Wereldbeeld aangetast/zingeving

Praktisch

Media, sociale omgeving

Justitie, media, sociale omgeving

Justitie, financieel, media, sociale omgeving

Behandeling

CGT+ (+ op schuld/zelfverwijt

CGT & EMDR

CGT/Mindfulness (MbCT)


Februari 2014 |

E.M.D.R. › traumatisch beeld in gedachten terughalen › positieve en negatieve gedachten zeggen › volgen van vinger met ogen, terwijl de ‘film’ van de gebeurtenis wordt herhaald › 40 keer oogwenkingen, per sessie circa 4 keer herhalen › theorie: frontale informatieverwerking komt op gang , het werkgeheugen wordt in de war gebracht bij her-opslag


Februari 2014 | 29

Cognitieve gedragstherapie: Blocking Beliefs

›Ik heb nu levenslang ›Ik kom hier nooit meer overheen ›Ik kan hier niet mee leven ›Pas als de dader gevonden wordt…. ›Pas als de dader bestraft wordt…. ›Pas als de dader levenslang krijgt…. ›Pas als ik wraak genomen heb….


Februari 2014 |

Voorlopige resultaten (N=77) 1. Klachten van mensen in de wachtgroep daalden niet significant puur door het wachten.

2. Na de behandeling daalden rouw en PTSS klachten significant ten opzichte van vóór de behandeling. Voldeed aan criteria voor start therapie

Voldeed aan criteria na therapie

% personen klinische verbeterd

Gecompliceerde rouw

92%

53%

39%

PTSS

92%

47%

45%


Februari 2014 |

Publiciteit (www.rouwnamoord.nl)

31


Februari 2014 |


Februari 2014 |

Wanneer behandelen: stepped care › Eerste tijd (< 12 maanden): Watchful waiting (Huisarts, POH GGZ, Maatschappelijk werk, e.a.) › Daarna kortdurende behandeling Basiszorg › Of in Specialistische zorg


Februari 2014 |

Wat doen in eerste fase? › Psycho-educatie › Ondersteuning, versterken veerkracht, lotgenotencontact › Watchful waiting › Monitoring en verwijzing


Februari 2014 |

Watchful waiting - Tijd laten passeren - Voortgang testen - Geschikt voor aandoeningen met een hoge kans op spontaan herstel of dat de klachten niet verergeren - Of als de risico’s van de therapie groter zijn dan de opbrengsten


Februari 2014 |

Veerkracht Michael Neenan (2010) Developing Resilience: (vanuit Cognitieve gedragstherapie) › Omgaan met negatieve emoties › Onderscheiden van cirkels van invloed › leren van oude ervaringen › Ontwikkel zelfvertrouwen › Verhoog je niveau van frustratie tolerantie › Hou een veerkrachtige kijk

Y z

x


Mate van complexiteit

Februari 2014 |

complex

rouwtherapeut Trauma-stress

Bmw/ rouwbegeleider

hechting

normaal

Huisarts, poh ggz Lotgenoten, veerkracht


Februari 2014 |

conclusie › Veel verschillen in rouwreactie › Vanuit perspectief van rouw: de meesten kunnen werken, groep ca. 20% heeft langdurige problemen (complexe/gecompliceerde rouw) › Deze groep kan niet (geheel) werken op eigen werkplek, vanwege klachten. › Oorzaak verzuim puur bij werknemer (depressief, emotioneel, concentratie, belastbaar) of bij combinatie werknemer met soort werk (emotioneel, gevaarlijk, te belastend)


Februari 2014 |

Welk werk met welk verlies? › Zoeken naar balans: belasting = graadmeter: wel structuur, maar geen extra stress › Niet de tijd maar het klachtenniveau is leidend › Bepaalde klachten (concentratieproblemen) laten bepaald werk niet toe, (tijdelijke) andere werkplek wordt aanbevolen › Bepaald werk is te emotioneel › Sommigen (mannen) vluchten in het werk: let op de rouwprofielen: voor de veerkrachtigen is dit prima, voor de depressieven niet.

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Februari 2014 Werken met verlies? Jos de Keijser Drachten

Recommend Documents