Energiebalans Vlaanderen (uitgebreid)

Verspreiding: Algemeen

Eindrapport

Energiebalans Vlaanderen 1990-2012 (uitgebreid)

K. Aernouts, K. Jespers, W. Wetzels, Y. Dams

Referentietaak i.o.v. Vlaamse regering 2014/TEM/R/58

September 2014

Alle rechten, waaronder het auteursrecht, op de informatie vermeld in dit document berusten bij de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek NV (“VITO”), Boeretang 200, BE-2400 Mol, RPR Turnhout BTW BE 0244.195.916. De informatie zoals verstrekt in dit document is vertrouwelijke informatie van VITO. Zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van VITO mag dit document niet worden gereproduceerd of verspreid worden noch geheel of gedeeltelijk gebruikt worden voor het instellen van claims, voor het voeren van gerechtelijke procedures, voor reclame of antireclame en ten behoeve van werving in meer algemene zin aangewend worden

II

Samenvatting

SAMENVATTING In dit rapport wordt de onafhankelijke energiebalans van Vlaanderen van 2012 voorgesteld. In volgende figuur worden op schematische wijze de energiestromen van Vlaanderen voor 2012 voorgesteld. Internationale bunkers 299,6 PJ 16 %

Kolen 6,7%

transformatiesector 340,4 PJ 19 % Petroleumproducten 48,3% niet-energetisch finaal verbruik 274,9 PJ 15 % primair energieverbruik 1835,6 PJ 100 % Gassen 23,0%

eindverbruik energiedragers 1195,6 PJ 65 %

bruto binnenlands energieverbruik 1536,0 PJ 84 %

(nucleaire) warmte 11,0%

industrie 378,5 PJ 21 % residentiële en gelijkgestelde sectoren 343,5 PJ 19 %

eindverbruik energie 920,7 PJ 50 %

transport 198,7 PJ 11%

MET Andere brandstoffen 4,8% Elektriciteit 2,4%

Biomassa 3,8%

Figuur 1: Stroomschema energieverbruik Vlaanderen 2012 In volgende tabel staat de beknopte weergave van de energiebalans van Vlaanderen van 2012. In de begrippenlijst achteraan in dit rapport worden de belangrijkste begrippen verklaard. De volledige energiebalans van Vlaanderen voor 2012 is terug te vinden in bijlage A. In bijlage B worden de meest recente versies van de onafhankelijke balansen van 1990, 1994 tot en met 2011 beknopt weergegeven. [PJ]

primair energieverbruik

(6)

bruto binnenlands energieverbruik transformatiesector elektriciteit en warmte

(3)

vaste brandstoffen

petroleum producten

gassen

elektriciteit

andere

biomassa (2)

(nucleaire) warmte

totaal

122,6

887,0

421,1

44,1

88,3

69,6

203,1

1.835,6

122,6

587,3

421,1

44,1

88,3

69,6

203,1

1.536,0

41,3

67,3

145,0

-134,3

14,4

32,9

173,8

340,4

30,9

2,1

131,9

-145,4

11,5

32,9

167,9

231,7

(1)

I

Samenvatting

65,2

raffinaderijen 10,4

cokesfabrieken andere

19,5

1,0

-6,3

0,2

178,4

5,9

73,9

36,7

29,3

eindenergieverbruik niet-energetisch verbruik industrie residentieel en gelijkgesteld transport (5)

94,5 4,3

9,9

(4)

internationale bunkers

2,8

9,9

81,2

520,0

276,0

8,7

236,0

30,2

70,3

16,0

92,5

91,8

72,8

8,9

26,2

378,5

82,6

151,3

84,0

1,1

19,1

3,2

343,5

185,5

1,9

2,6

2,2

1.195,6 274,9

299,6

8,6

198,7 299,6

Tabel 1: Energiebalans Vlaanderen 2012 Opmerkingen: (1) andere energiedragers: niet-hernieuwbaar deel van afvalverbranding, gerecupereerde brandstoffen, … (2) biomassa, biogas, stortgas, hernieuwbaar deel in afvalverbranding (3) exclusief zelfproducenten, deze worden gerekend tot de sector waartoe ze behoren, maar inclusief de WKKeenheden in joint venture (4) andere transformaties: verliezen op het elektriciteitsnet (5) internationale lucht- en scheepvaartbunkers (6) primair energieverbruik van elektriciteit = netto invoer in Vlaanderen (berekend) + primaire productie uit wind, water en PV

Ten opzichte van 1990 is in 2012 het bruto binnenlands energieverbruik met 28,1% gestegen en met 2,7% gedaald ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 2005 bedraagt de daling van het bruto binnenlands energieverbruik 6,4%. Het eindverbruik steeg met 40,2% ten opzichte van 1990. Ten opzichte van 2005 en 2011 bedroeg de daling van het eindverbruik respectievelijk 5,1 en 1,1%. Het energieverbruik in de transformatiesector is met 1,8% gedaald ten opzichte van 1990, en met 10,5% ten opzichte van 2005 en 7,7% ten opzichte van 2011. De daling van het energieverbruik in de transformatiesector is het resultaat van een daling van het verbruik in de elektriciteitsen warmte sector, vooral ten gevolge van de tijdelijke sluiting van Doel 3. Het verbruik in de andere deelsectoren van de transformatiesector is gestegen. Het eindverbruik is in 2012 ten opzichte van 2011 gedaald (-1,1%). De daling is het gevolg van een daling van energieverbruik en het niet energetisch verbruik in de industrie. In de eindsectoren die meer gevoelig zijn aan het buitenklimaat (residentieel en gelijk gestelde sectoren), is het energieverbruik gestegen. 2011 was een uitzonderlijk warm jaar, 2012 is kouder geweest. Het energieverbruik in de transportsector is nagenoeg gelijk gebleven.

II

Inhoud

INHOUD Samenvatting ___________________________________________________________________ I Inhoud ________________________________________________________________________ III Lijst van tabellen________________________________________________________________ VII Lijst van figuren ________________________________________________________________ XI Lijst van afkortingen _____________________________________________________________ XV HOOFDSTUK 1.

Inleiding _______________________________________________________ 1

HOOFDSTUK 2.

Algemene opbouw van de energiebalans _____________________________ 2

HOOFDSTUK 3.

Bruto binnenlands energieverbruik __________________________________ 6

3.1.

Overzicht

6

1.1

Voornaamste wijzigingen ten opzichte van vorig rapport

7

HOOFDSTUK 4. 4.1.

Transformatiesector _____________________________________________ 10

Elektriciteits- en warmtecentrales

10

4.1.1.

Methodologie ______________________________________________________ 10

4.1.2.

Resultaten productiepark _____________________________________________ 11

4.1.3.

Resultaten elektriciteitsproductie _______________________________________ 15

4.1.4.

Resultaten brandstofverbruik __________________________________________ 18

4.1.5.

Resultaten WKK en zelfproducenten ____________________________________ 19

4.2.

Raffinaderijen

21

4.2.1.

Methodologie ______________________________________________________ 21

4.2.2.

Resultaten energieverbruik ____________________________________________ 22

4.3.

Cokesproductie

22

4.3.1.

Methodologie ______________________________________________________ 22

4.3.2.


4.4.

Andere transformaties en verliezen op het elektriciteitsnet

HOOFDSTUK 5.

23

Industrie ______________________________________________________ 24 III

Inhoud

5.1.

Niet-energetisch verbruik

24

5.1.1.

Methodologie ______________________________________________________ 24

5.1.2.

Resultaten (niet-energetisch) energieverbruik ____________________________ 24

5.2.

Energetisch verbruik

26

5.2.1.

Methodologie ______________________________________________________ 26

5.2.2.

Resultaten energieverbruik ___________________________________________ 29

5.2.3.

Enquêteringen en bijschattingen _______________________________________ 37

HOOFDSTUK 6. 6.1.

Residentieel en gelijkgestelde sectoren _____________________________ 39

Huishoudens

39

6.1.1.

Methodologie ______________________________________________________ 39

6.1.2.

Resultaten bevolking, huishoudens en gebouwenpark ______________________ 44

6.1.3.

Resultaten energieverbruik ___________________________________________ 50

6.1.4.

Resultaten economische indicatoren ____________________________________ 54

6.2.

Tertiaire sector

55

6.2.1.

Methodologie ______________________________________________________ 55

6.2.2.

Enquêteringen en bijschattingen _______________________________________ 62

6.3.

land-en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening

63

6.3.1.

Methodologie land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening ____ 63

6.3.2.

Methodologie bosbouw ______________________________________________ 69

6.3.3.

Methodologie groenvoorziening _______________________________________ 70

6.3.4.

Resultaten energieverbruik totale sector _________________________________ 71

6.3.5.

Resultaten energieverbruik zeevisserij___________________________________ 75

6.3.6.

Resultaten energieverbruik bosbouw en groenvoorziening __________________ 75

6.3.7. Resultaten energieverbruik off-road gebruik van machines en voertuigen in de landbouwsector ____________________________________________________________ 76 HOOFDSTUK 7. 7.1.

Wegvervoer

1.1.1 IV

Transport _____________________________________________________ 78 80

Methodologie ______________________________________________________ 80

Inhoud

7.1.1. 7.2.


Spoorvervoer

83

7.2.1.

Methodologie ______________________________________________________ 83

7.2.2.


7.3.

Luchtvaart

87

7.3.1.

Methodologie ______________________________________________________ 87

7.3.2.


7.4.

Scheepvaart

92

7.4.1.

Methodologie ______________________________________________________ 92

7.4.2.


7.5.

Pijpleidingen

95

7.5.1.

Methodologie ______________________________________________________ 95

7.5.2.


HOOFDSTUK 8.

Energieverbruik per energiedrager _________________________________ 96

8.1.

Elektriciteit

8.2.

Aardgas

104

8.3.

Petroleumproducten

108

8.4.

Kolen, cokes en koolteer

111

8.5.

Hoogovengas en cokesgas

114

8.6.

Andere brandstoffen

116

8.7.

Biomassa

120

8.8.

Warmte

122

HOOFDSTUK 9.

96

Besluit _______________________________________________________ 126

Begrippenlijst _________________________________________________________________ 127 Bijlage A Energiebalans Vlaanderen 2011 ___________________________________________ 129 Bijlage B Overzicht energiebalansen 1990; 1994-2010 _________________________________ 131 Bijlage C Indeling NACE codes tertiaire sector _______________________________________ 133 V

Inhoud

Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw ____________________________________________________________ 135 Literatuurlijst _________________________________________________________________ 159

VI

Lijst van tabellen

LIJST VAN TABELLEN Tabel 1: Energiebalans Vlaanderen 2012 ______________________________________________ II Tabel 2: Bijkomende installaties in 2012 (exclusief, wind, water en PV en installaties <50 kWe) __ 13 Tabel 3: Gesloten installaties in 2012 (exclusief eventuele wind, water en PV installaties en installaties < 50 kWe) ________________________________________________________ 13 Tabel 4: Netto operationeel vermogen voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen in 2012 (1) Afgestemd met [40]. Voor wind en waterkracht stemmen de cijfers overeen met de geïnstalleerde vermogens volgens de VREG. Voor PV werd het vermogen berekend aan de hand van de productie uit PV. __________________________________________________ 14 Tabel 5: Brandstofverbruiken van WKK’s en zelfproducenten in 2012 in Vlaanderen ___________ 20 Tabel 6: Elektriciteit en warmteproductie WKK en zelfproducenten in 2012 in Vlaanderen ______ 20 Tabel 7: Kolenverbruik en cokesproductie door de cokesfabrieken in Vlaanderen [2-20,56] _____ 23 Tabel 8: Industriële sectoren en hun NACE Rev.1 codes [] en hun nieuwe NACE Rev.2 codes geldig vanaf 2008 [] _______________________________________________________________ 27 Tabel 9: Overzicht energieverbruik industrie in Vlaanderen 2012 __________________________ 29 Tabel 10: Extrapolatie van het energieverbruik in de industrie in Vlaanderen voor 2012 ________ 37 Tabel 12: Mobiele machinetypes die off-road gebruikt worden door de huishoudens __________ 44 Tabel 12: Evolutie van bevolking en huishoudens (Opmerking: (1) alleen particuliere huishoudens) 45 Tabel 13: Aard van woning volgens de enquêtes 1991 en 2001 (alleen de antwoorden: 97,3% van de bewoonde woningen in 1991; eigen berekening op database voor 2001, zonder de ‘andere’) __________________________________________________________________ 45 Tabel 14: Residentiële nieuwbouw (afgeleverde bouwvergunningen in jaar 200x), naar type energiedrager [81] __________________________________________________________ 48 Tabel 15: Inschatting van de evolutie van het aantal particuliere huishoudens naar energiedrager voor hoofdverwarming _______________________________________________________ 49 Tabel 16: Resultaten isolatiegraad van Vlaamse woningen [60, 66, 67, 68, 69, 70, 82, 83]_______ 50 Tabel 17: Evolutie van het stookolie- en aardgasverbruik omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (= 1772) en elektriciteitsverbruik van gezinnen met elektriciteit, kolen en hout als hoofdverwarming omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (= 1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Bij het aardgasverbruik zit ook het verbruik voor kolen inbegrepen.______ 52

VII

Lijst van tabellen

Tabel 18: Indeling van de tertiaire sector in deelsectoren, hun NACE Rev.1 codes [48] en hun nieuwe NACE Rev.2 codes geldig vanaf 2008 [49] (Opm: * de kantoorgebouwen binnen de elektriciteitsproductie en/of distributie die behoren tot NACE code 40 werden hier meegeteld) _________________________________________________________________________ 55 Tabel 19: Mobiele machinetypes die off-road gebruikt worden in de tertiaire sector (luchthavens, havens, multimodale overslagterminals, defensie) _________________________________ 57 Tabel 20: Energieverbruik per deelsector in de tertiaire sector in Vlaanderen in 2012 (exclusief warmte) __________________________________________________________________ 59 Tabel 21: Enquête resultaten tertiaire sector per deelsector in 2012 _______________________ 63 Tabel 22: Geëxtrapoleerd aandeel van het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in 2012 _____________________________________________________________________ 63 Tabel 23: Energieverbruik van de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen in 2012 (inclusief aangekochte warmte)________________________________ 71 Tabel 24: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen per deelsector (exclusief aangekochte warmte) _________ 72 Tabel 25: Energieverbruik per visserijtype in Vlaanderen in 2012 [58,93] ___________________ 75 Tabel 26: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines in de bosbouw- en groenvoorzieningssector (1990-2012) [52] ____________________________ 76 Tabel 27: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990-1994-2012) [2-20] ____________________________________________________________________ 79 Tabel 28: Massa % biobrandstoffen (bron: IRCEL) ______________________________________ 81 Tabel 29: Overzicht hoeveelheden biobrandstoffen onder quotum geproduceerd in België _____ 81 Tabel 31: Overzicht van de hoeveelheden biobrandstoffen verbruikt in Vlaanderen ___________ 81 Tabel 31: Het motorvoertuigenpark volgens voertuigtype in Vlaanderen in 1990 en 2012 [114] _ 82 Tabel 32: Evolutie van de bevrachte tonkilometers met wagenladingen en de productieve treinkilometer reizigers in Vlaanderen en België (enkel NMBS) (1990, 1994-2012) [101,102] Opmerking: *ontbreekt ______________________________________________________ 85 Tabel 34: Evolutie van het rollend materieel bij de NMBS in België (1990, 1995-2010) [102 en NIS] Opmerking: (1) motorwagens en HST-stellen; * ontbreekt ___________________________ 86 Tabel 35: Evolutie van de afgelegde kilometers van trams en trolleybussen van de Lijn in Vlaanderen (1991-2012) [104] _________________________________________________ 86 Tabel 35: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, 1994-2012) [24, 106, 105, 104, 102] Opmerking: Voor de jaren 2002 en 2003 wordt het totale elektriciteitsverbruik van het spoorvervoer overgenomen van de gegevens van de elektriciteitsnetbeheerders. Voor 2004 -2012 werden de cijfers van de netbeheerders VIII

Lijst van tabellen

gecorrigeerd op basis van de bottom-up gegevens van de NMBS (2004-2008), De Lijn en de MIVB, Infrabel (2009-2012)____________________________________________________ 86 Tabel 36: Evolutie van het energieverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen en van de Vlaamse internationale luchtvaartbunkers (1990, 1994-2012) [107, 108, 109, 110, 111, 44] Opmerking: Voor het jaar 1990 is geen opsplitsing mogelijk in internationale militaire- en burgerluchtvaartbunkers. Vanaf 2007 is er geen verbruik van vliegtuigbenzine voor de militaire luchtvaart in Vlaanderen. _____________________________________________________ 88 Tabel 37: Opsplitsing van het energieverbruik voor luchtvaart in cruise en LTO (1990, 1994-2012) [107, 108, 109, 110, 111, 44] __________________________________________________ 90 Tabel 38: Evolutie van het aantal passagiers op de luchthavens van Zaventem, Deurne, Oostende en Kortrijk-Wevelgem (1990-2012) [106, 107, , , ] __________________________________ 90 Tabel 39: Evolutie van de vracht vervoerd via de luchthavens van Zaventem, Deurne en Oostende (1990-2012) [109, 110, 113,114,115] ____________________________________________ 91 Tabel 40: Evolutie van het aantal vliegbewegingen op de luchthavens van Zaventem, Deurne, Oostende en Kortrijk-Wevelgem (1990-2012) [109, 110, 113,114,115] _________________ 91 Tabel 41: Evolutie van het energieverbruik in de Vlaamse scheepvaart en van de Vlaamse scheepvaart toegekend aan de internationale scheepvaartbunkers (1990, 1994-2012) [44, 99] __________________________________________________________________________ 94 Tabel 43: Evolutie van de elektriciteitsbalans__________________________________________ 99 Tabel 44: Evolutie van de aardgasbalans ____________________________________________ 105 Tabel 45: Evolutie van de petroleumbalans __________________________________________ 109 Tabel 46: Evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer ___________________________ 112 Tabel 47: Evolutie van de balans van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas) _______ 114 Tabel 48: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen ____________________________ 117 Tabel 49: Evolutie van de energie-inhoud van het verbrand afval in Vlaanderen (1990, 1994-2012) _________________________________________________________________________ 119 Tabel 50: Evolutie van het verbruik van biomassa _____________________________________ 121 Tabel 51: Evolutie van het warmteverbruik (inclusief nucleaire warmte, inclusief groene warmte door zonneboilers en warmtepompen, warmtepompboilers) ________________________ 124 Tabel 51: Energieverbruik van de industrie in Vlaanderen (PJ), (bron: energiebalans Vlaanderen) 137 Tabel 52: Uitvoer (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) ____________________________________________________ 139

IX

Lijst van tabellen

Tabel 54: Omzet (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) ___________________________________________________ 141 Tabel 55: Investeringen (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) _________________________________________ 143 Tabel 55: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest), 2012 niet volledig beschikbaar _____ 144 Tabel 56: Indeling in sectoren volgens de BTW statistieken, de Regionale Rekeningen en volgens de energiebalans van Vlaanderen ________________________________________________ 146 Tabel 57: Energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen ( TJ) (bron: energiebalans Vlaanderen) ______________________________________________________________ 147 Tabel 58: Uitvoer (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) ___________________________________________________ 149 Tabel 59: Omzet (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) ___________________________________________________ 150 Tabel 60: Investeringen (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) _________________________________________ 152 Tabel 62: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest), 2012 niet volledig beschikbaar _____ 153 Tabel 63: Energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen ( TJ, exclusief warmte) (bron: energiebalans Vlaanderen, vanaf 2007 nieuwe methodologie) __________ 155 Tabel 64: Omzet, investeringen, uitvoer (bron Studiedienst van de Vlaamse Regering) en evolutie bruto toegevoegde waarde (NBB) _____________________________________________ 155

X

Lijst van figuren

LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Stroomschema energieverbruik Vlaanderen 2012 ________________________________I Figuur 2: Mogelijkheid van een algemene energiebalans structuur [] ________________________ 2 Figuur 3: Overzichtsschema indeling energiedragers in energiebalans Vlaanderen _____________ 3 Figuur 4: Structuur energiebalans Vlaanderen __________________________________________ 4 Figuur 5: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per sector [2-20] ____ 6 Figuur 6: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per energiedrager [220] (opmerking: andere brandstoffen omvatten voornamelijk restbrandstoffen uit de chemische industrie en het niet-hernieuwbare deel in afvalverbranding met energierecuperatie) __________________________________________________________ 7 Figuur 7: Aanpassingen aan het energieverbruik in PJ in dit rapport ten opzichte van het vorige rapport [20] _________________________________________________________________ 9 Figuur 8: Evolutie van het netto operationeel vermogen in Vlaanderen [23, 24] ______________ 15 Figuur 9: Evolutie van de bruto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie, exclusief wind, water en PV [23,24,38 ,] __________________________________________ 16 Figuur 10: Evolutie van de netto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie, exclusief wind, water en PV [23,24,38,41] ________________________________________ 16 Figuur 11: Evolutie van de netto en bruto zelfproductie van elektriciteit in Vlaanderen [23,24,38,41] __________________________________________________________________________ 17 Figuur 12: Bruto productie van groene stroom in Vlaanderen (op basis van eigen berekeningen) _ 17 Figuur 13: Evolutie van de brandstof input in de centrales voor openbare productie van elektriciteit en warmte in Vlaanderen (exclusief zelfproductie) opm: andere brandstoffen bevatten hier het niet-hernieuwbare deel van afvalverbranding met energierecuperatie ______________ 19 Figuur 14: Brandstof input in de centrales voor openbare productie van elektriciteit en warmte (exclusief zelfproductie) in Vlaanderen in 1990 en 2012 _____________________________ 19 Figuur 15: Input, output en eigenverbruik van de raffinaderijen [41, 44] ____________________ 22 Figuur 16: Evolutie van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen _______________________ 25 Figuur 17: Verdeling van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen 2012 __________________ 25 Figuur 18: Vergelijking ‘bruto’ en ‘netto’ grondstofverbruik van de chemische sector in Vlaanderen voor 2012 _________________________________________________________________ 26

XI

Lijst van figuren

Figuur 19: Evolutie van het energieverbruik van de industrie in Vlaanderen per deelsector (inclusief warmte en laagspanning). Opm: In de verbruiken van de deelsectoren is het warmteverbruik en het gedeelte elektriciteitsverbruik laagspanning (tot en met 2001) niet inbegrepen [2-20]. _________________________________________________________________________ 30 Figuur 20: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de industrie in Vlaanderen [2-20] _________________________________________________________________________ 32 Figuur 21: Evolutie van het verbruik per energiedrager en deelsector in de industrie, 1990, 19972012 (exclusief warmte en exclusief laagspanning tot en met 2001) [2-20] ______________ 34 Figuur 22: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines en voertuigen in de industrie [53] _________________________________________________ 36 Figuur 23: Evolutie van de prijs van aardgas, zware stookolie en elektriciteit, 1990=100% [86, ] _ 36 Figuur 24: Procentuele verdeling over types woningen in 1991 en 2001 [62, 65] _____________ 46 Figuur 25: Woningen 2001 (enquête 2001) naar bouwjaar en type woning [65] ______________ 46 Figuur 26: Evolutie van het aantal woongelegenheden in Vlaanderen volgens gegevens van het kadaster []_________________________________________________________________ 47 Figuur 27: Procentuele indeling van hoofdenergiedrager bij verwarming in de huishoudens volgens de enquêtes 1991 en 2001 (% van het aantal huishoudens) [62,65] ____________________ 47 Figuur 28: Evolutie van het energieverbruik in de huishoudens in Vlaanderen [2-20] __________ 50 Figuur 29: Evolutie (1990, 1994-2012) van het energieverbruik van (off-road) tuinmachines en quads ____________________________________________________________________ 51 Figuur 30: Procentueel aandeel van de energiedragers in het huishoudelijk energieverbruik in Vlaanderen ________________________________________________________________ 51 Figuur 31: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken van de huishoudens omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen. ___________ 53 Figuur 32: Evolutie van het energieverbruik per huishouden (genormaliseerd naar graaddagen van 1990, nl. 1772) voor stookolie, aardgas en elektriciteit, steenkool, hout als hoofdverwarming _________________________________________________________________________ 53 Figuur 33: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken per huishouden omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen. _______________________ 54 Figuur 34: Procentuele evolutie van de prijzen in België van aardgas, elektriciteit en lichte stookolie (1990 = 100%) [, ] Opmerking: de prijzen vanaf 2007 werden door Eurostat berekend volgens een nieuwe methodologie.____________________________________________________ 54

XII

Lijst van figuren

Figuur 35: Evolutie van het energieverbruik in de tertiaire sector in Vlaanderen per deelsector (exclusief warmte), 1990, 1994-2012 [2-20]_______________________________________ 59 Figuur 36: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire sector in Vlaanderen (exclusief warmte), 1990, 1994-2012 [2-20]_______________________________________ 60 Figuur 37: Evolutie van het energieverbruik per brandstofsoort in de deelsectoren van de tertiaire sector in Vlaanderen (exclusief warmte), 1990, 1997-2012 ___________________________ 61 Figuur 38: Off-road energieverbruik van luchthavens, havens, multimodale overslagterminals, defensie (toe te kennen aan ‘kantoren en administraties’) per energiedrager ____________ 62 Figuur 39: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen per energiedrager (exclusief aangekochte warmte) en evolutie van de graaddagen (rechter Y-as) Opmerking:2007* 2008*2009*2010*2011*: nieuwe methode op basis van data uit het Landbouw Monitoringsnetwerk (LMN)_______________ 73 Figuur 40: Evolutie van het energieverbruik door zelfproducenten in de landbouwsector (Y-as links) ten opzichte van het totale energieverbruik in de landbouwsector (excl. aangekochte warmte) (Y-as rechts), uitgedrukt in TJ __________________________________________________ 74 Figuur 41: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990; 1994-2012) [2-20] _____________________________________________________________________ 79 Figuur 42: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector per type energiedrager in Vlaanderen (1990; 1994-2012) [2-20]____________________________________________ 80 Figuur 43: Evolutie van het energieverbruik van het wegvervoer in Vlaanderen per energiedrager (1990, 1994-2012) [, ] ________________________________________________________ 82 Figuur 44: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, 1994-2012) [24,106, 105, 104, 102,100] ___________________________________________________ 87 Figuur 45: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaart (1990, 1994-2012) [107, 108, 109, 110, 111, 44] _______________________________________________________ 89 Figuur 46: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaartsector toegekend aan de internationale luchtvaartbunkers (1990, 1994-2012) [107, 108, 109, 110, 111, 44] Opmerking: voor het jaar 1990 is er geen opsplitsing mogelijk naar de militaire luchtvaart en burgerluchtvaart, de balk vertegenwoordigt het totale energieverbruik in 1990 in Vlaanderen dat toegekend wordt aan de internationale luchtvaartbunkers. _______________________ 91 Figuur 47: Evolutie van de energieverbruiken van de Vlaamse scheepvaart (linker Y-as) en de internationale scheepvaartbunkers in Vlaanderen (rechter Y-as) (1990, 1994-2012) [44,99] _ 94 Figuur 48: Evolutie van de netto elektriciteitsproductie, de primaire elektriciteitsproductie uit wind, water en zon en het eigenverbruik van de centrales (negatieve Y-as) en het verbruik (exclusief zelfproductie verbruikt on site) en verliezen (positieve Y-as) per sector in Vlaanderen ____ 100 Figuur 49: Evolutie van de netto zelfproductie van elektriciteit, verbruik on site en de elektriciteit op het net gezet, per sector __________________________________________________ 103 XIII

Lijst van figuren

Figuur 50: Evolutie van het aardgasverbruik per sector in Vlaanderen _____________________ 106 Figuur 51: Evolutie van het verbruik van petroleumproducten per sector in Vlaanderen ______ 110 Figuur 52: Evolutie van het verbruik van vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer) per sector in Vlaanderen _______________________________________________________________ 113 Figuur 53: Evolutie van de output (negatieve Y-as) en het verbruik (positieve Y-as) van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas) ________________________________________ 115 Figuur 54: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen ___________________________ 118 Figuur 55: Evolutie van het verbruik van biomassa ____________________________________ 122 Figuur 56: Evolutie van het verbruik van warmte _____________________________________ 125 Figuur 57: Evolutie van de het energieverbruik van de industrie (exclusief warmte (alle jaren) en laagspanning tem 2001) in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%) __________________________ 145 Figuur 58: Evolutie van de het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100%) ______ 154 Figuur 59: Evolutie van de het energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%) _________________________________________________ 156

XIV

Lijst van afkortingen

LIJST VAN AFKORTINGEN ADSEI

Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie

AMS

Afdeling Monitoring en Studie, Departement Landbouw en Visserij

BFE

Beroepsfederatie van de Elektriciteitssector

BPF

Belgische Petroleum Federatie

BTW

Belasting over Toegevoegde Waarde

CLE

Centrum voor Landbouweconomie

DNB

Distributienetbeheerders voor het elektriciteitsnet / aardgasnet

EIL

Emissie Inventaris Lucht (VMM)

EMIS

Energie- en Milieu-informatiesysteem voor het Vlaamse Gewest

FEBEG

Federatie van de Belgische elektriciteitsen gasbedrijven

Figas

Verbond der Gasnijverheid

GSC

Groene stroomcertificaten

ICEDD

Institut de Conseil et d’Etudes en Développement Durable

IPCC

Intergovernmental Panel on Climate Change

KULeuven

Katholieke Universiteit Leuven

LNE

Departement leefmilieu, Natuur en Energie

LPG

Liquefied Petroleum Gas

MIMOSA

Model wegverkeer met een milieu-impact module die emissies van luchtverontreinigende stoffen simulteert

NACE Rev.1

Nomenclature générale des activités économiques dans les Communautés Européennes

NACEBEL

Belgische versie van de NACE code

NC3

Nafta Cracker 3

NIS

Nationaal Instituut voor de Statistiek

NMBS

Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen

XV

Lijst van afkortingen

ODE Organisatie voor Duurzame Energie Vlaanderen Vlaanderen OVAM

Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest

PSBH

Panel Studie van Belgische Huishoudens voor Vlaanderen

VEA

Vlaams Energieagentschap

VGE

Vlaamse grootte-eenheid

VITO

Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek

VMM

Vlaamse Milieumaatschappij

VREG

Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt

XVI

HOOFDSTUK 1 Inleiding

HOOFDSTUK 1. INLEIDING

Het opstellen van de energiebalans is één van de referentietaken van VITO. Het doel is in één rapport een volledig overzicht te maken van het energieverbruik in Vlaanderen in een bepaald jaar en de evolutie van dit energieverbruik op te volgen. De cijfers uit dit rapport vormen mee de basis voor de opmaak van de Vlaamse bijdrage aan de Belgische broeikasgasinventaris die internationaal wordt gerapporteerd in het kader van het Kyoto protocol en het Europese Monitoring Mechanism. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de opbouw van de energiebalans Vlaanderen. In hoofdstuk 3 wordt een overzicht gegeven van het bruto binnenlands energieverbruik en de voornaamste wijzigingen die in dit rapport werden gemaakt ten opzichte van het rapport van 2011. In hoofdstuk 4 worden de methodologie en de cijfers weergeven en besproken voor de deelsectoren elektriciteitsen warmtecentrales, raffinaderijen, cokesfabrieken, andere transformaties en de verliezen op het elektriciteitsnet. Hoofdstukken 5, 6 en 7 geven een overzicht van het energieverbruik in respectievelijk de industrie, de residentieel en gelijkgestelde sectoren en de transportsector. In hoofdstuk 8 wordt de evolutie weergegeven van het energieverbruik in Vlaanderen per energiedrager.

1

HOOFDSTUK 2 Algemene opbouw van de energiebalans

HOOFDSTUK 2. ALGEMENE OPBOUW VAN DE ENERGIEBALANS

Een energiebalans geeft op een coherente manier een inventaris van de energiestromen in een bepaald jaar en voor een bepaald geografisch gebied weer. Het meest gebruikte formaat om energiestromen en energiedata voor een bepaald gebied in kaart te brengen is een balans waarbij per energiedrager alle stromen (zowel voorraden, producties, import, export, verbruiken) worden opgelijst. Een vereenvoudigde versie van dergelijk balansformaat kan hieronder teruggevonden worden voor een fictieve energiedrager X en Y in een welbepaald jaar.

Energiedrager X Productie (primaire productie, natuurlijke rijkdommen) Import Export Internationale bunkers Stockwisselingen (beginvoorraad - eindvoorraad)

Energiedrager Y

+ + +/-

+ + +/-

Binnenlands beschikbaar

totaal

totaal

STATISTISCH VERSCHIL

totaal - totaal

totaal - totaal

Bruto Binnenlands Energieverbruik

totaal

totaal

Input transformatiesector Output transformatiesector Eigenverbruik transformatiesector Verliezen op het net Finaal energieverbruik Niet-energetisch verbruik Energetisch finaal verbruik

+ + + + + +

+ + + + + +

Figuur 2: Mogelijkheid van een algemene energiebalans structuur [1] Het vermelde ‘statistisch verschil’ geeft het verschil weer tussen ‘binnenlands beschikbaar’ en ‘bruto binnenlands energieverbruik’ en wordt best nauwlettend in het oog gehouden. Het geeft immers een zicht op de nauwkeurigheid en correctheid van het gebruikte cijfermateriaal en kan daardoor een indicatie geven van eventuele fouten. Het is echter niet steeds mogelijk om dit statistisch verschil te elimineren en het is aangewezen om het statistisch verschil dan ook niet te verbergen in de balans omdat dit een indicatie geeft van de omvang van (on)nauwkeurigheid. In 2


internationale kringen wordt als referentie voor aardgas en elektriciteit aangeraden om het statistisch verschil beneden de 1% te houden voor andere energiedragers als teer en olie van cokesovens wordt een fout van 10% wel getolereerd. Het voorliggend rapport geeft de energiebalans in Vlaanderen weer voor het jaar 2012 voor de volgende energiedragers: KOLEN

PETROLEUMP RODUCTEN

GASSEN

Kolen Koolteer Cokes Aardolie en intermediaire producten raffinaderijgas LPG benzine kerosine gasen dieselolie lamppetroleum zware stookolie nafta petroleumcokes andere petroleumproducten Aard- en mijngas cokesovengas hoogovengas ANDERE BRANDSTOFFEN BIOMASSA ELEKTRICITEIT WARMTE NUCLEAIRE WARMTE

Figuur 3: Overzichtsschema indeling energiedragers in energiebalans Vlaanderen Voor het opstellen van de energiebalans voor Vlaanderen is de benadering iets anders dan voorgesteld in Figuur 2. Statistieken van import, export en stockwisselingen zijn immers niet beschikbaar op regionaal niveau. Omwille van deze redenen wordt afgeweken van de standaard energiebalans en wordt de Vlaamse energiebalans op een enigszins andere wijze opgesteld. Dit wordt voorgesteld in Figuur 4.

3


energiedrager X

andere brandstoffen biomassa warmte

Productie (primaire productie, natuurlijke rijkdommen) Netto import Internationale bunkers

gekend totaal -productie + int. bunkers gekend

totaal + internationale bunkers 0 gekend

Bruto Binnenlands Energieverbruik

totaal

totaal

Input transformatiesector Output transformatiesector Eigenverbruik transformatiesector Verliezen op het net Finaal energieverbruik Niet-energetisch verbruik Energetisch finaal verbruik

+ + + + + +

+ + + + + +

Figuur 4: Structuur energiebalans Vlaanderen In de Vlaamse energiebalans wordt er enerzijds vertrokken vanuit basisinformatie zoals enquêtes en rapporteringen door bedrijven (industrie, tertiaire sector, transformatiesector) en anderzijds worden ook bestaande statistieken aangewend. Op die manier wordt het bruto binnenlands energieverbruik bepaald. In Vlaanderen zorgen we zelf voor een sluitende balans omdat bepaalde cijfers niet op Vlaams niveau beschikbaar zijn. De Vlaamse netto-invoer is niet gekend en wordt voor de meeste energiedragers berekend als zijnde het totale eindverbruik + de netto-transformatie-input + het eigenverbruik van de transformatiesector + de verliezen op het net + bunkers – de primaire productie (of bruto binnenlands energieverbruik + bunkers – primaire productie). In het geval van andere brandstoffen, biomassa en warmte, wordt de balans sluitend gemaakt door te stellen dat de netto invoer gelijk is aan 0, en het totale verbruik intern in Vlaanderen is ‘geproduceerd’. In geval van biomassa en andere brandstoffen waarvan de oorsprong bekend is, zou het mogelijk zijn de balans sluitend te maken door deze energiedragers te verdelen over ‘netto invoer’ en ‘primaire productie’. Voorlopig is dit niet gebeurd wegens teveel onduidelijkheid over de herkomst van de energiedragers. Vanaf 1994 werd binnen het EMIS-project (een referentietaak van VITO voor de Vlaamse overheid) de energiebalans van Vlaanderen opgesteld. De eerste balansen werden opgesteld aan de hand van de verschilmethode. Deze methode bestond erin de balansen van het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest af te trekken van de Belgische balans. De Belgische balans wordt jaarlijks opgesteld door het Ministerie van Economische Zaken. De balansen van het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest worden op een onafhankelijke manier berekend door ICEDD. De cijfers bekomen aan de hand van de verschilmethode werden gecorrigeerd met de cijfers die reeds specifiek voor Vlaanderen bekend waren. De eerste onafhankelijke energiebalans van Vlaanderen werd opgesteld voor 1994. Hierin werd voor het eerst de bottom-up aanpak gevolgd. In 1999 werd de onafhankelijke balans van 1990 [2] opgesteld. De methode om de onafhankelijke balans op te stellen werd voor het eerst beschreven 4


in het rapport over de energiebalans van 1994 [3]. Voor de balansen van de volgende jaren werd deze methode gedeeltelijk aangepast naar aanleiding van het beschikbaar komen van meer gedetailleerde gegevens. Een beschrijving van de gebruikte methode staat telkens in het rapport van het betreffende jaar [2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20]. De methode en de resultaten voor 2011 worden verder in voorliggend rapport beschreven. Voor het formaat van de balansen worden de richtlijnen van het IPCC van 1996 gevolgd [21,22]. Het belangrijkste verschil tussen dit formaat en het vroegere formaat van het IPCC is dat de verbruiken door zelfproducenten van elektriciteit nu gerapporteerd worden bij de sector waartoe ze behoren. Vroeger werden de zelfproducenten als een aparte categorie behandeld binnen de transformatiesector. Door het verkrijgen van betere of meer gedetailleerde gegevens of door het aanpassen van een bepaalde methodologie kunnen de cijfers van de energiebalans wijzigen, ook in historische jaren. Telkens bij het verschijnen van een nieuwe energiebalans wordt dan ook de hele cijferreeks aangepast aan de huidige inzichten. In de navolgende hoofdstukken wordt wat meer duiding gegeven bij de evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen.

5

HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik

HOOFDSTUK 3. BRUTO BINNENLANDS ENERGIEVERBRUIK

3.1.

OVERZICHT

Het bruto binnenlands energieverbruik is de (primaire) productie, vermeerderd met de nettoinvoer, verminderd met de leveringen aan internationale zee- en luchtvaartbunkers. De primaire productie is in Vlaanderen beperkt tot de elektriciteitsproductie uit wind- waterkracht en PV installaties en een berekende waarde voor andere brandstoffen, biomassa en warmte (zie vorig hoofdstuk). De netto-invoer is niet gekend in Vlaanderen, en wordt berekend als zijnde het totale eindverbruik + de netto-transformatie-input + eigenverbruik van de transformatie + bunkers – de primaire productie. Vermits Vlaanderen het enige gewest is dat aan zee grenst, worden de Vlaamse zeevaartbunkers gelijk gesteld aan die van België. De luchtvaartbunkers omvatten de getankte hoeveelheden kerosine op Vlaams grondgebied. In volgende figuren wordt de evolutie van het (bruto binnenlands) energieverbruik in Vlaanderen weergegeven per sector en per energiedrager. 1.800

1.600 1.400 1.200

PJ

1.000 800 600 400 200 0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

transport

157,5

168,2

169,5

171,6

173,8

179,0

186,4

187,1

187,9

190,5

191,2

194,7

195,7

199,6

203,7

197,5

194,7

197,7

197,8

198,7

residentieel, tertiair, landbouw en andere

297,3

347,0

349,9

405,5

364,4

372,0

363,1

353,1

375,2

381,8

387,0

380,3

373,1

368,0

355,5

361,8

363,4

383,0

326,7

343,5

industrie

311,6

348,9

361,1

368,9

380,0

408,9

399,5

412,3

400,8

400,5

395,7

405,9

407,7

411,6

391,2

389,3

348,0

399,8

386,9

378,5

niet-energetisch eindverbruik

86,1

201,5

212,8

219,6

230,9

218,8

233,1

245,5

231,1

238,6

229,0

253,1

283,8

261,1

264,2

289,8

248,4

294,8

297,6

274,9

transformatiesector

346,7

324,1

343,7

351,9

364,4

395,9

369,8

368,7

366,1

374,9

398,5

377,9

380,5

401,4

420,9

378,3

389,3

390,8

369,0

340,4

1.199,3

1.389,7

1.437,1

1.517,5

1.513,6

1.574,7

1.551,9

1.566,7

1.561,0

1.586,3

1.601,5

1.611,9

1.640,8

1.641,6

1.635,5

1.616,7

1.543,9

1.666,1

1.578,0

1.536,0

totaal

*

Figuur 5: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per sector [2-20]

6


1.800 1.600 1.400 1.200

PJ

1.000 800 600

400 200 0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

210,5

180,2

208,1

207,6

238,6

246,2

250,5

246,2

246,1

240,2

242,4

239,5

248,0

241,4

252,4

228,2

232,8

242,1

249,6

203,1

netto import elektriciteit + productie uit wind, water en PV

2,2

27,1

22,1

25,3

20,3

10,5

13,3

20,0

25,7

28,9

24,0

29,1

22,8

32,5

24,9

34,0

9,9

21,1

25,5

44,1

biomassa

11,0

10,3

11,6

13,5

12,6

12,9

11,8

12,1

13,5

14,3

20,7

23,1

26,6

31,6

35,8

41,5

50,2

59,6

56,5

69,6

andere brandstoffen

27,8

53,0

57,7

63,0

72,9

77,4

80,9

86,8

85,6

77,9

77,8

81,6

85,0

86,3

85,5

92,2

89,8

96,5

95,8

88,3

gassen

202,8

253,4

275,6

313,7

294,8

344,0

364,8

365,3

361,4

377,8

408,7

396,5

412,6

414,0

420,6

433,4

441,9

487,5

414,5

421,1

643,6

644,6

681,1

672,5

678,1

657,7

647,3

664,9

667,0

652,7

659,5

671,8

672,0

663,9

648,4

596,6

628,4

614,0

587,3

222,1

217,4

213,3

202,0

205,6

173,0

189,0

163,8

180,2

175,2

182,5

173,9

163,9

152,4

139,0

122,9

130,9

122,1

122,6

(nucleaire) warmte

petroleumproducten vaste brandstoffen totaal

506,9 238,1 1.199,3

1.389,7 1.437,1 1.517,5 1.513,6 1.574,7 1.551,9 1.566,7 1.561,0 1.586,3 1.601,5 1.611,9 1.640,8 1.641,6 1.635,5 1.616,7 1.543,9 1.666,1 1.578,0 1.536,0

Figuur 6: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per energiedrager [220] (opmerking: andere brandstoffen omvatten voornamelijk restbrandstoffen uit de chemische industrie en het niethernieuwbare deel in afvalverbranding met energierecuperatie)

Ten opzichte van 1990 is in 2012 het bruto binnenlands energieverbruik met 28,1% gestegen en met 2,7% gedaald ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 2005 bedraagt de daling van het bruto binnenlands energieverbruik 6,4%. Het eindverbruik steeg met 40,2% ten opzichte van 1990. Ten opzichte van 2005 en 2011 bedroeg de daling van het eindverbruik respectievelijk 5,1 en 1,1%. Het energieverbruik in de transformatiesector is met 1,8% gedaald ten opzichte van 1990, en met 10,5% ten opzichte van 2005 en 7,7% ten opzichte van 2011. De daling van het energieverbruik in de transformatiesector is het resultaat van een daling van het verbruik in de elektriciteitsen warmte sector, vooral ten gevolge van de tijdelijke sluiting van Doel 3. Het verbruik in de andere deelsectoren van de transformatiesector is gestegen. Het eindverbruik is in 2012 ten opzichte van 2011 gedaald (-1,1%). De daling is het gevolg van een daling van energieverbruik en het niet energetisch verbruik in de industrie. In de eindsectoren die meer gevoelig zijn aan het buitenklimaat (residentieel en gelijk gestelde sectoren), is het energieverbruik gestegen. 2011 was een uitzonderlijk warm jaar, 2012 is kouder geweest. Het energieverbruik in de transportsector is nagenoeg gelijk gebleven. In de volgende hoofdstukken wordt de evolutie van het verbruik in de sectoren en de evolutie van de verschillende energiedragers verder besproken. Volgende paragraaf geeft aan welke wijzigingen er werden doorgevoerd ten opzichte van het rapport van de energiebalans Vlaanderen 2011 (februari 2014). 1.1 Voornaamste wijzigingen ten opzichte van vorig rapport Er wordt een vergelijking gemaakt met het rapport van februari 2014. Industrie

7


Er is een herverdeling van het aardgasverbruik tussen deelsectoren in 2011 gebeurd. In de jaren 2005-2077 werd het gasolieverbruik gecorrigeerd in de ijzer- en staalsector (betere afstemming met ETS). Huishoudens Voor de huishoudens werd het verbruik van steenkool aangepast voor de periode 2002-2011, naar analogie van het stookolieverbruik in het vorige rapport. De wijzigingen worden uitgelegd in deel 6.1. Het stookolieverbruik in 2012 werd licht aangepast omwille van een update van het aantal huishoudens in Vlaanderen. Het verbruik van LPG/propaan werd aangepast voor de periode 2002-2011, op basis van de laatste cijfers van de Belgische petroleumbalans (methodiek: 60% van het huishoudelijk verbruik van LPG wordt toegekend aan Vlaanderen). Het off-road benzine verbruik van quads werd voor de hele tijdreeks 1990 – 2011 toegekend aan de huishoudens in plaats van aan de tertiaire sector. Dit gebeurde in samenspraak met VMM, op vraag van een internationale review van de broeikasgasinventaris. Tertiaire sector Zoals vermeld bij de huishoudens, werd het benzineverbruik van quads verhuisd van de tertiaire sector naar de huishoudelijke sector voor de hele periode. Raffinaderijen De input en outputcijfers van de raffinaderijen werden voor de hele tijdsreeks aangepast voor de hele tijdsreeks op basis van de meest recente cijfers van de Belgische petroleumbalans. Meer uitleg wordt gegeven in deel 4.2. Landbouw Het energieverbruik in de landbouw werd door AMS herrekend voor de periode 2007-2011. Hierbij werd een aanpassing gedaan aan de methodiek voor het verrekenen van loonwerk. Totaal De totale wijzigingen worden in volgende figuur weergegeven.

8


TOTAAL

raffinaderijen

industrie

huishoudens

tertiaire sector

landbouw

elektriciteit en warmte

10,00 8,00 5,65

6,00 4,38 4,00

PJ

0,00

0,76

0,42

2,00 0,26 1990

0,46 1994

0,56 1995

1996

1997

2,34

2,26

0,49

0,37 1998

1999

2000

0,15 2001

2002-0,35 2003

2004

-2,00 -4,00

-2,83

2005 2006 -0,64

2007-0,39 2008

2009

2010

2011

-3,04 -3,77

-6,00 -8,00

-7,72

-10,00

Figuur 7: Aanpassingen aan het energieverbruik in PJ in dit rapport ten opzichte van het vorige rapport [20]

9

HOOFDSTUK 4 Transformatiesector

HOOFDSTUK 4. TRANSFORMATIESECTOR

4.1.

ELEKTRICITEITS- EN WARMTECENTRALES

Onder de transformatiesector horen bedrijven die als hoofdactiviteit het omvormen van één vorm van energie naar een andere vorm hebben. Voorwaarde is wel dat de fysische vorm van de betrokken energiedrager verandert tijdens de transformatie. De sector omvat de deelsectoren elektriciteit en warmte, raffinaderijen, cokesfabrieken, andere transformaties en de verliezen op het elektriciteitsnet. Voor deze sectoren zijn in de balans de input, de output en het eigenverbruik weergegeven. 4.1.1.

METHODOLOGIE

Cijfers over de productie van elektriciteit zijn tot en met 2003 afkomstig van de BFE [23]. Vanaf 2004 werden de productiecijfers door VITO opgevraagd via eigen enquêtes of via de verplichte rapporteringen [24]. De verliezen op het elektriciteitsnet worden geschat op basis van het verlies op het Belgische net van 2012 [25] en de verhouding (bepaald door Synergrid) van het Vlaamse eindverbruik aan elektriciteit ten opzichte van het Belgische eindverbruik. De brandstofverbruiken van centrales voor de productie van elektriciteit en/of warmte worden bekomen uit verschillende gegevensbronnen. Een eerste gegevensbron zijn de bevragingen van de elektriciteitsen warmtesector die, deels in samenwerking met BFE, door VITO werden uitgevoerd tot en met 2003. Daarnaast leveren de emissiejaarverslagen en de integrale milieujaarverslagen of IMJV’s [26] van de Vlaamse overheid (opvolging gebeurt door VMM en departement LNE) aanvullende brandstofverbruiken. Sinds 1 mei 2005 (cijfers 2004) geldt een rapporteringsplicht voor de producenten van hernieuwbare warmte, WKK’s en zelfproducenten in het Vlaams Gewest (wettelijke basis Energiedecreet 8/5/2009 (art 12.2.1); Energiebesluit 19/11/2010 (art. 11.1.2, 11.2.4 en 11.2.5); MB 23/2/2005, gewijzigd 1/12/2010)) [24]. De gegevens worden aangewend voor de bepaling van de totale input, output en het eigenverbruik van de elektriciteitsen warmtesector. De gegevens worden verder aangevuld met de gegevens van de VREG over de uitgereikte groenestroomcertificaten (GSC) en warmtekrachtcertificaten (WKC) in 2011. Daarnaast vormt afvalverbranding een speciale tak binnen het gebeuren van de elektriciteitsproductie. De huisvuilverbrandingsovens (en gelijkgesteld afval) hebben immers de specifieke hoofdactiviteit van afvalverwerking en niet de productie van elektriciteit. Alle Vlaamse huisvuilverbrandingsovens recupereren hun energie momenteel ook onder de vorm van elektriciteit en/of warmteproductie waardoor deze installaties volgens de IPCC-richtlijnen ook onder de sector van elektriciteit en warmte gecatalogeerd moeten worden en dus binnen de energiebalans voor Vlaanderen ook onder de transformatiesector worden ondergebracht. De brandstofverbruiken (energie-inhouden van het afval) voor deze installaties worden bekomen uit de IMJV’s (aangevuld met informatie van de VREG ivm groenestroomcertificaten die werden uitgereikt en jaarverslagen van de afvalovens), vanuit de gegevens van de OVAM-enquête ‘Tarieven en capaciteiten’ [27], de sorteeranalyses van de huisvuilzak [29] en de verbrandingswaarden van de verschillende fracties [28]. Afval van huisvuilverbrandingsovens met energierecuperatie staan in de 10


balans in Bijlage A onder de input van de centrales. Een gedeelte van het verbrande huisvuil (en gelijkgesteld afval) wordt als biomassa beschouwd en het niet-hernieuwbare gedeelte wordt onder de ‘andere brandstoffen’ gecatalogeerd. Het aandeel van biomassa in de totale afvalhoeveelheid wordt bepaald aan de hand van de sorteeranalyses van de huisvuilzak die op regelmatige basis door OVAM wordt uitgevoerd. De groenestroomproductie is enkel de stroom die opgewekt is door de hernieuwbare fractie van het afval (en in aanmerking komt voor het krijgen van GSC). 41,075% van de totale afvalfractie (uitgedrukt in PJ) wordt als hernieuwbaar beschouwd in de gegevensjaren tot en met 2008. Dit percentage werd bepaald aan de hand van sorteeranalyses van de huisvuilzak [29] en de verbrandingswaarden van de verschillende fracties [30]. Voor de SLECO-installatie werd de hernieuwbare fractie op 31,22% vastgelegd [31]. Met ingang vanaf 1 juli 2009 werd de hernieuwbare fractie voor huishoudelijk en gelijkgesteld afval vastgelegd op 47,78% volgens het besluit van de Vlaamse Regering van 5 juni 2009 [32] en dit voor alle installaties (inclusief SLECO, biostoomcentrale van Electrawinds). Dit percentage werd bepaald aan de hand van de laatste sorteeranalyse van de huisvuilzak die werd uitgevoerd in 2006, de data werden gepubliceerd eind 2008 [33]. Cijfergegevens over afvalverbranding met energierecuperatie kunnen teruggevonden worden in hoofdstuk 8 (8.6 andere brandstoffen en 8.7 biomassa). De brandstofverbruiken van de zelfproducenten worden niet tot de transformatiesector gerekend, maar worden gerekend bij de eindsectoren waartoe ze behoren. Hun elektriciteitsproductie voor eigen gebruik wordt afgetrokken van hun totaal elektriciteitsverbruik in de eindsectoren om geen dubbeltellingen te hebben (want de brandstof wordt al meegerekend). De brandstofverbruiken en de elektriciteitsproductiecijfers worden bekomen uit de verplichte rapportering door de zelfproducenten aan de Vlaamse overheid [24]. Door VITO wordt ook het opgesteld WKK-vermogen geïnventariseerd in Vlaanderen in opdracht van het VEA [34, 35, 36, 37, 38, 39, 40]. 4.1.2.

RESULTATEN PRODUCTIEPARK

De elektriciteitsproductie binnen een regio hangt af van het beschikbare productiepark in die regio. In 2012 werd het productiepark in Vlaanderen uitgebreid met volgende installaties (gebaseerd op eigen bevragingen, informatie van de VREG): installatie

Aantal installaties

omschrijving

kWe netto

0448 Zwembad Iepermann

1

Gasmotor

70

0414 Croonenburg

1

Gasmotor

70

0404 Duc d'O

1

Gasmotor

0447 Zwembad Wezenberg

1

WKK 0387

kWth

WKK

Hernieuwbaar

FALSE

FALSE

zelfproducent

TRUE

FALSE

zelfproducent

140

FALSE

FALSE

zelfproducent

Gasmotor

199

FALSE

FALSE

zelfproducent

1

Gasmotor

220

TRUE

FALSE

zelfproducent

0416 Eurofreez

1

Gasmotor

250

FALSE

FALSE

zelfproducent

0455 TWZ

1

Gasmotor

379

TRUE

FALSE

zelfproducent

0403 Malve

1

Gasmotor

404

FALSE

FALSE

zelfproducent

WKK-0484 Floré

1

Gasmotor

526

TRUE

FALSE

zelfproducent

109

331

464

767

11


WKK 0376

1

Gasmotor

732

WKK 370 Belgomilk

1

Gasmotor

772

0090 Jozef De Weerdt

1

Gasmotor

800

0139 DeWeerdt-Rockele

1

Gasmotor

800

0389 Deltapellets

1

Gasmotor

820

WKK 0053 Deweerdt Frans

1

Gasmotor

1129

0036 vandevelde

1

Gasmotor

1156

0401 Alcon-couvreur

1

Gasmotor

1189

WKK-0459 Tuinbouwbedrijf Vandewaetere

1

Gasmotor

1200

0459 Tuinbouwbedrijf Vandewaetere

1

Gasmotor

1200

0089 Krikato

1

Gasmotor

1200

WKK-0435 + BGS-0110 Digrom Energy

1

Gasmotor

WKK groeikracht broechem (WKK 0040) nieuw

1

0406 Desmet (Ardooie)

TRUE

TRUE

zelfproducent

TRUE

FALSE

zelfproducent

1084

TRUE

FALSE

zelfproducent

1084

TRUE

FALSE

zelfproducent

FALSE

FALSE

zelfproducent

1264

TRUE

TRUE

zelfproducent

1629

TRUE

FALSE

zelfproducent

FALSE

FALSE

zelfproducent

TRUE

FALSE

zelfproducent

FALSE

FALSE

zelfproducent

1644

TRUE

FALSE

zelfproducent

1486

622

FALSE

TRUE

zelfproducent

Gasmotor

1817

2550

TRUE

FALSE

zelfproducent

1

Gasmotor

2000

2870

TRUE

FALSE

zelfproducent

0208 Biogas Boeye

1

Gasmotor

2233

1257

TRUE

TRUE

zelfproducent

0058 Nobis

1

Gasmotor

2358

3398

TRUE

FALSE

zelfproducent

0060 Pitoma

1

Gasmotor

2358

3449

TRUE

FALSE

zelfproducent

0095 Wim Vertommen Den overkant

1

Gasmotor

2566

3812

TRUE

FALSE

zelfproducent

0460 Biopower Tongeren

1

Gasmotor

2826

FALSE

FALSE

zelfproducent

0466 Wittevrongel Eneco Energy

1

Gasmotor

2830

FALSE

FALSE

zelfproducent

0390 SAP Eneco Energie

1

Gasmotor

2830

FALSE

FALSE

zelfproducent

0433 Op de Beeck

1

Gasmotor

2978

FALSE

FALSE

zelfproducent

0196 Quirijnen Energy Farming

1

Gasmotor

3570

3498

TRUE

TRUE

zelfproducent

0078 Van Bulck BVBA _na wijziging

1

Gasmotor

3602

4810

TRUE

FALSE

zelfproducent

0200 Tomaline bvba _na wijziging

1

Gasmotor

3898

5228

TRUE

FALSE

zelfproducent

0168 Agrokom

1

Gasmotor

3938

5439

TRUE

FALSE

zelfproducent

0293 Kronos Europe

1

Gasturbine

6270

17557

TRUE

FALSE

zelfproducent

0112 Stoffels

1

Gasmotor

6900

9495

TRUE

FALSE

zelfproducent

0411 Ampower

1

Gasmotor

8934

FALSE

FALSE

zelfproducent

WKK 0296 Varico

1

Gasmotor

2000

2764

TRUE

FALSE

ism IVEKA

WKK BASF D

1

Tegendrukstoomturbine

9.727

59.100

TRUE

FALSE

zelfproducent

Vervanging IVBO-turbine

1

condensatiestoo mturbine

16.080

54.800

FALSE

TRUE

12

1054 nb

1455

autonoom


Tabel 2: Bijkomende installaties in 2012 (exclusief, wind, water en PV en installaties <50 kWe) In totaal is er in 2012 ongeveer 100,5 MWe bijkomend geïnstalleerd.

In volgende tabel staan de installaties vermeld waarvan de activiteit in 2012 werd stopgezet. De lijst is gebaseerd op meldingen vanuit de verplichte rapporteringen door de exploitanten op 1 mei 2013 aan het VEA en op de lijst met installaties die GSC of WKC ontvangen.

installatie

Aantal installaties

Type

kWe

installatie

netto

kWth

WKK

hernieuwbaar

Statuut

De Nocker

1

Dieselmotor

544

634

TRUE

FALSE

zelfproducent

IOK Olen

1

Gasmotor

225

348

FALSE

TRUE

ism IVEKA

WKK Stoffels

3

Gasmotor

4900

7110

TRUE

FALSE

zelfproducent

WKK 205 serviceflats Brouwershove (Vhm)

1

Gasmotor

85

138

TRUE

FALSE

ism infrax

DDS installatie 2004

1

Gasmotor

271

0

FALSE

TRUE

ism Electrabel

WKK-0036 Vandevelde (Vandtra)

1

Gasmotor

1145

1390

TRUE

FALSE

ism Electrabel

WKK Luchtbal

3

Gasmotor

5325

3726

TRUE

FALSE

ism Electrabel

WKK groeikracht Broechem

1

Gasmotor

1758

2216

TRUE

FALSE

zelfproducent

WKK-0078 Van Bulck bvba

1

Gasmotor

1147

1500

TRUE

FALSE

zelfproducent

WKK Nobis cvba

1

Gasmotor

1532

2140

TRUE

FALSE

zelfproducent

WKK Pitoma

1

Gasmotor

1532

2220

TRUE

FALSE

zelfproducent

WKK-0335 Beaulieu Fibres International

1

Gasmotor

254

TRUE

FALSE

zelfproducent

WKK-0095 Wim Vertommen-Den Overkant

1

Gasmotor

1006

1579

TRUE

FALSE

zelfproducent

Agrokom bvba

1

Gasmotor

2014

2800

TRUE

FALSE

zelfproducent

0200 Tomalina bvba

1

Gasmotor

1950

2872

TRUE

FALSE

zelfproducent

WKK-0031 Groeikracht Pierstraat

1

Gasmotor

2209

2866

TRUE

FALSE

zelfproducent

wkk Alex Baelus

2

Dieselmotor

1790

1965

TRUE

TRUE

zelfproducent

Franse Handelskweekerij bvba

1

Gasmotor

371

560

TRUE

FALSE

zelfproducent

IVBO turbine

1

tegendrukstoomturbine

4000

59100

FALSE

TRUE

autonoom

Electrabel centrale Kallo

conventioneel thermisch

522000

FALSE

FALSE

publieke producent

Electrabel centrale Ruien (vermindering capaciteit)

conventioneel thermisch

252000

FALSE

FALSE

publieke producent

Tabel 3: Gesloten installaties in 2012 (exclusief eventuele wind, water en PV installaties en installaties < 50 kWe) 13


In totaal werd het productiepark gereduceerd met 811 MWe. Een deel van de gesloten installaties zijn vervangen door nieuwe (of er werd een ingrijpende wijziging uitgevoerd). De som van de individuele vermogens uit de tabellen stemt niet overeen met de vermelde totalen aangezien voor sommige installaties het elektrisch vermogen (MWe) gecorrigeerd werd aan de hand van nieuwe rapporteringen. Indien de installatie werd gesloten in de loop van 2012, werd het vermogen nog wel als geïnstalleerd in 2012 meegenomen. In volgende tabel wordt het netto operationeel vermogen weergegeven in Vlaanderen in 2012. Onder netto operationeel vermogen wordt het maximaal ontwikkelbaar vermogen verstaan waarbij het vermogen nodig voor hulpdiensten van een installatie niet is inbegrepen.

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit publieke en autonome (thermisch) Kerncentrales Zelfproducenten (thermisch) * WKK publieke en autonome Zelfproducenten * wind (1) * water (1) * zonne-energie (1) Totaal

MWe 7.431 4.429 2.910 92 2.042 1.228 814 410 1,0 2.079 11.963

Tabel 4: Netto operationeel vermogen voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen in 2012 (1) Afgestemd met [40]. Voor wind , PV en waterkracht stemmen de cijfers overeen met de geïnstalleerde vermogens volgens de VREG.

Voor het gedeelte WKK is er een afstemming gebeurd met de WKK-inventaris 2012 [40]. Een verschil met de WKK-inventaris is dat ‘mechanische WKK’s’ (i.p.v. het produceren van elektriciteit, drijven deze installaties rechtstreeks een grote machine zoals een compressor of pomp aan) niet zijn opgenomen in Tabel 4. Hun vermogen bedroeg in 2012 134,5 MW (131,3 MW stoomturbines met rechtstreekse aandrijving en 3,2 MW motoren met mechanische aandrijving). In het verleden publiceerde de BFE in de statistische jaarboeken ook het ‘netto ontwikkelbaar vermogen van de centrales’ in Vlaanderen. De definitie hiervoor was ‘het maximale vermogen dat gedurende een langere periode continu kan worden geproduceerd. Het betreft uitsluitend het actieve vermogen en de volledige installatie wordt verondersteld in dienst te zijn. Dit vermogen wordt bepaald op basis van gemiddelde klimatologische voorwaarden voor de betreffende vestigingsplaats.’ In volgende figuur werden de cijfers van de BFE aangevuld voor 2004 tot en met 2012 op basis van de eigen cijfers (uit Tabel 4).

14


13.000

12.000

11.000

MWe

10.000

9.000

8.000

7.000 netto ontwikkelbaar vermogen+(Mwe)

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

7.639

7.961

8.003

8.037

7.954

8.901

8.679

8.870

8.755

8.713

8.763

8.830

9.257

9.518

9.638

10.050

10.801

11.045

12.327

11.963

Figuur 8: Evolutie van het netto operationeel vermogen in Vlaanderen [23, 24] Het netto operationeel vermogen is in 2012 met 3,0% gedaald t.o.v. 2011. De grote sprong in 1998 is te wijten aan een uitbreiding in 1998 met de STEG Herdersbrug (Electrabel) en Gent Ringvaart (SPE). De sterke stijging in 2005 was te wijten aan de in dienst stelling van Zandvliet Power en de stijging in 2006 is voornamelijk te wijten aan de ingebruikname van de Sleco en Inesco installaties. In 2008 is de stijging te wijten aan veel bijkomende motoren, en nieuwe installatie einde 2008 bij de Esso raffinaderij (vervanging) en de ingebruikname van 2 bijkomende gasturbines in november 2008 bij SPE Ham. Vanaf 2009 is er een jaarlijkse aanzienlijke stijging waar te nemen door de explosieve groei bij de PV-installaties, in 2012 lijkt die opmars van PV wat minder sterk te worden. Daarnaast werden in 2009 opnieuw een groot aantal nieuwe motoren in dienst genomen. De ingebruikname van een nieuwe gasturbine bij Lanxess Rubber en de start van eenheid Knippegroen van Electrabel zorgen nog voor bijkomende capaciteit in 2009, die de afbouw van de centrale van Mol eind 2009 deels compenseert. In 2010 komt er vermogen bij door de ingebruikname van zelfproductie eenheden bij Stora Enso en Spano (A&S Energy), en net als in 2009 komen er een aantal nieuwe motoren bij. In 2011 is het vermogen fors verder gestegen, door de ingebruikname van een aantal grotere installaties: T-Power (422 MWe), Lillo Energy (42 MWe), Electrawinds Greenpower (19,5 MWe). Daarnaast zijn er ook andere kleinere projecten gestart (zie Tabel 2). In 2012 is er voor het eerst een daling van het operationeel vermogen waar te nemen. Oorzaken hiervoor zijn ondermeer de sluiting van de centrale van Electrabel in Kallo (-522 MWe) van midden 2011 en de verminderde capaciteit van de Electrabel centrale te Ruien (-252 MWe). Daarnaast zorgt de stijging van PV in 2012 nog wel voor enige compensatie (+354 MWe). 4.1.3.

RESULTATEN ELEKTRICITEITSPRODUCTIE

In volgende figuren is de bruto en netto elektriciteitsproductie in Vlaanderen weergegeven, opgedeeld in het nucleair en het niet-nucleair gedeelte (exclusief de productie van de zelfproducenten). Het verschil tussen bruto en netto productie is het gedeelte geproduceerde elektriciteit dat door hulpdiensten wordt gebruikt. Tot en met 2003 zijn deze cijfers gebaseerd op informatie van de BFE, vanaf 2004 werden eigen bevragingen, inschattingen en verplichte rapporteringen gebruikt.

15


55.000

50.000

45.000

40.000

GWh

35.000

30.000

25.000

20.000

15.000

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

niet-nucleair 18.333 18.778 18.861 19.306 20.817 20.740 21.356 21.023 26.179 24.103 24.297 23.155 24.757 27.035 26.206 27.985 27.258 28.152 27.221 28.586 28.437 23.752 23.189 nucleair

20.278 21.139 21.222 19.222 17.736 20.533 20.627 22.862 23.477 23.713 23.536 23.664 23.062 23.093 22.684 23.190 22.920 24.014 21.746 22.436 23.182 24.051 19.227

totaal

38.611 39.917 40.084 38.528 38.554 41.273 41.983 43.885 49.656 47.816 47.833 46.818 47.819 50.128 48.890 51.175 50.178 52.166 48.968 51.023 51.619 47.803 42.416

Figuur 9: Evolutie van de bruto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie, exclusief wind, water en PV [23,24,38 ,41]

55.000

50.000

45.000

40.000

35.000 GWh 30.000

25.000

20.000

15.000

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

niet-nucleair 17.333 17.778 17.833 18.222 19.760 19.676 20.249 20.249 24.171 23.228 23.369 22.248 23.560 26.049 25.226 26.874 26.200 27.165 26.300 27.666 27.434 23.013 22.273 nucleair

19.139 19.972 20.056 18.139 16.753 19.385 19.523 19.523 22.263 22.503 22.249 22.374 21.801 21780 21.404 21.886 21.627 22.669 20.500 21.167 21.890 22.741 18.123

totaal

36.473 37.750 37.889 36.361 36.513 39.061 39.772 39.772 46.433 45.730 45.618 44.622 45.361 47.829 46.629 48.761 47.828 49.834 46.800 48.833 49.324 45.754 40.396

Figuur 10: Evolutie van de netto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie, exclusief wind, water en PV [23,24,38,41] In 2012 was 45% van de netto geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen nucleair opgewekte elektriciteit. De netto elektriciteitsproductie daalde met 11,7% in 2012 ten opzichte van 2011 (nietnucleair -3,2%, nucleair -20,3%). Ten opzichte van 1990 steeg de netto elektriciteitsproductie met meer dan 10%. Vooral de niet-nucleaire elektriciteitsproductie steeg sterk: +28% in 2012 ten opzichte van 1990 terwijl de nucleair geproduceerde elektriciteit met 5% daalde over dezelfde periode. De daling van nucleaire productie in 2008 kan verklaard worden door de revisies uitgevoerd aan alle 4 de centrales van Doel [42]. Daarnaast werden ook al voorbereidingen genomen voor enkele grote projecten gepland in 2009. De daling in 2012 was het gevolg van de tijdelijke sluiting van Doel 3. Op 2 juni 2012 was naar aanleiding van de 10-jaarlijkse controle acties gebleken dat verder onderzoek naar mogelijke scheurtjes in het reactorvat nodig was. Op 17 mei 2013 gaf het federale

16


agentschap voor nucleaire veiligheid toestemming voor de heropstart, wat in juni dan is gebeurd. Hierdoor heeft Doel 3 zowat een jaar stil gelegen. De bruto en netto zelfproductie stegen ten opzichte van 2011 en bedroegen in 2012 respectievelijk 4.937 GWh (= 17,8 PJ) en 4.797 GWh (= 17,3 PJ). De evolutie van de zelfproductie wordt in volgende figuur weergegeven. 6.000 5.000 4.000 GWh

3.000 2.000 1.000 0

1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

bruto GWh 1146 1191 1147 1114 933

994

928

893

994

884

877

948 1.023 991 1.294 1.870 3.100 4.194 4.368 4.937

netto GWh 1146 1107 1055 784

868

831

803

903

752

753

873

824

944

898 1.198 1.782 2.981 4.065 4.257 4.797

Figuur 11: Evolutie van de netto en bruto zelfproductie van elektriciteit in Vlaanderen [23,24,38,41] Een gedeelte van de elektriciteitsproductie in Vlaanderen gebeurt op basis van hernieuwbare energie (wind, water, biomassa, biogas, enz). In volgende figuur wordt de bruto productie van ‘groene’ elektriciteit (inclusief voorbehandeling, transport en hulpdiensten) in Vlaanderen weergegeven. 7.000

6.040

bruto groene stroomproductie (GWhe) incl. voorbehandeling, transport en hulpdiensten

6.000

5.000 4.366 4.000 3.093

3.512

3.000 2.214 2.000

1.590

1.763

1.069

1.000 233

344

461

688

68

71

66

128

139

177

1994 0,0

1995 0,0

1996 0,0

1997 0,0

1998 0,0

1999 0,0

2000 0,0

2001 12,3

2002 77,8

2003 182,9

2004 333,5

2005 607,6

2006 981,9

2007 1.051,1

2008 1.373,3

2009 1.885,2

2010 1.767,7

2011 1.996,9

2012 2.634,0

biogas

2,2

9,1

11,7

9,4

15,6

18,3

21,8

44,1

61,7

80,2

115,9

126,3

154,9

156,3

191,7

319,4

406,8

403,8

507,9

wind

9,1

8,7

8,0

8,0

10,9

12,8

15,7

35,0

56,9

59,5

96,0

156,0

239,9

287,4

336,3

390,7

402,0

577,2

707,6

waterkracht

1,6

2,0

2,1

1,6

1,7

1,3

2,2

3,0

2,7

1,9

1,9

2,3

2,1

2,8

3,6

3,3

3,4

3,1

2,2

PV zon

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,1

0,2

0,3

0,5

0,7

1,1

2,8

5,6

34,0

143,5

493,6

923,3

1.727,3

afvalverbranding

46,8

48,0

48,9

47,2

99,4

106,3

136,8

138,5

144,9

136,1

140,2

176,1

208,4

260,0

274,8

351,3

438,4

461,4

460,8

totaal

59,7

67,8

70,7

66,2

127,6

138,8

176,6

233,1

344,3

461,1

688,2

1.069,4

1.590,1

1.763,2

2.213,7

3.093,5

3.511,9

4.365,9

6.039,8

60 0 biomassa

Figuur 12: Bruto productie van groene stroom in Vlaanderen (op basis van eigen berekeningen) opmerkingen:

biomassa: co-verbranding van hout, olijfpitten en slib, andere biomassa-installaties (inclusief de netto productie van co-verbranding in kolencentrales)

17


biogas: vergisting organisch afval, vergassing hout, overige biogasinstallaties PV zon: aangeleverd door VEA aan VITO en afgestemd in kader van de energie-efficiëntie richtlijn in juni 2010, vanaf 2007 cijfers groenestroomcertificaten van VREG afvalverbranding: enkel organische fractie

De Europese richtlijn 2009/28/EG ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen legt voor de verschillende lidstaten bindende doelstellingen vast voor het aandeel hernieuwbare energiebronnen in het energieverbruik. Voor België bedraagt dit 13% tegen 2020. Niet voor alle ‘groene stroom’ werden GSC verstrekt. Een voorbeeld hiervan is dat sinds maart 2004 ook de hernieuwbare fractie van de afvalverbranding in aanmerking komt voor GSC. Aangezien nog niet alle afvalverbrandingsovens in Vlaanderen hun dossier hadden ingediend in 2004 en deze die wel al certificaten hadden gekregen dit slechts voor een deel van het jaar 2004 bekwamen, ligt de werkelijke elektriciteitsproductie voor het deel hernieuwbaar in de afvalverbrandingsinstallaties in 2004 eigenlijk een stuk hoger dan opgegeven door de VREG (i.k.v. GSC): 135,3 GWh in plaats van 52,5 GWh in 2004. Vanaf 2005 werd het cijfer van de VREG wel overgenomen, omdat intussen alle huisvuilverbrandingsovens hun GSC hebben aangevraagd. Tot en met 2006 werd de informatie voor het aantal fotovoltaïsche panelen bekomen vanuit de subsidiedossiers van PV-panelen van VEA [43]. Het aantal PV-panelen vanuit deze bron lag immers hoger dan het aantal dat bekomen werd vanuit de GSC. Niet voor alle PV-panelen werden GSC aangevraagd. Vanaf 2007 komen de gegevens wel van de VREG (GSC). Er is nu immers een prijsgarantie voor GSC van PV-panelen waardoor we ervan kunnen uitgaan dat alle eigenaars van PV-panelen nu wel GSC aanvragen. De netto elektriciteitsproductie door PV-panelen werd voor de gegevensjaren vóór 2007 niet overgenomen van VREG omwille van dezelfde redenen. Deze cijfers werden in kader van de energie-efficiëntie richtlijn in juni 2010 afgestemd met VEA (aangewende bronnen door VEA: ODE Vlaanderen, Belsolar). De totale bruto groene stroomproductie in 2012 bedraagt 6.039 GWh. 4.1.4.

RESULTATEN BRANDSTOFVERBRUIK

In volgende figuur wordt de evolutie van de input in de centrales voor elektriciteit en warmte weergegeven.

600 500 400

PJ

300 200 100 0

nucleaire warmte

1994

179,3 207,5 206,4 237,0 242,6 246,2 242,4 243,7 238,0 238,8 234,5 239,4 235,8 246,3 222,2 228,6 234,6 243,8 195,3

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

biomassa

4,2

2,9

3,5

3,4

3,8

3,8

3,2

3,7

4,6

5,9

7,1

8,6

11,2

15,2

16,3

19,6

23,1

24,3

26,1

32,9

andere brandstoffen

5,2

3,0

3,0

3,1

3,8

3,6

5,0

5,5

6,4

6,9

6,7

6,9

7,1

8,4

9,7

11,5

10,2

10,8

10,2

11,5

gassen

50,4

60,9

64,1

73,4

73,7

109,5 123,5 117,7 108,2 123,8 144,4 137,5 149,0 151,3 159,4 157,8 167,6 171,4 142,7 131,9

12,1

7,9

7,1

8,7

petroleumproducten

18

1990 208,0

18,4

4,1

2,7

8,8

5,1

7,5

12,6

11,5

9,9

5,3

2,6

1,4

2,2

1,0

2,1

vaste brandstoffen

117,9

7,6

119,5 118,5 114,8 105,7 108,7

77,6

93,2

82,3

82,0

78,6

71,4

69,2

57,2

56,9

48,6

46,7

38,5

31,5

30,9

totaal

393,4

377,6 404,5 408,2 432,7 486,7 459,5 465,3 454,0 461,7 483,3 471,5 487,5 477,8 494,0 462,4 477,5 481,8 455,3 404,6


Figuur 13: Evolutie van de brandstof input in de centrales voor openbare productie van elektriciteit en warmte in Vlaanderen (exclusief zelfproductie) opm: andere brandstoffen bevatten hier het niet-hernieuwbare deel van afvalverbranding met energierecuperatie

Over de jaren heen is er een sterke omschakeling van steenkool naar aardgas. De relatief hoge input in 1998 is een gevolg van onderhoudswerken in Tihange 3, waardoor daar 77 dagen geen elektriciteit werd geproduceerd. De Vlaamse productiecapaciteit heeft dit deels opgevangen. In 2012 zijn de totale brandstofverbruiken met 11,1% gedaald. Het verbruik van nucleaire warmte (aandeel van 48,3% in totaal verbruik) is met 19,9% gedaald omwille van een tijdelijke sluiting van Doel 3 vanaf half 2012. Het verbruik van gassen is verder gedaald met 7,6%. Gasgestookte centrales zijn flexibel inzetbaar. Ze kunnen aan- en afgekoppeld worden naargelang van de vraag. Maar nu er steeds meer groene stroom op het energienet komt, worden de gasgestookte centrales onderbenut, omdat Europa verplicht voorrang te geven aan hernieuwbare energie op het net. In juli 2012 berekende de CREG dat de gebruiksgraad van de gascentrales in 2010 69% was, in 2011 was die al gedaald tot onder de 49% en in de eerste vijf maanden van 2012, bedroeg deze nog 30%. Het verbruik van vaste brandstoffen (aandeel van 7,7%) is verder gedaald met 1,9%, het verbruik van biomassa (aandeel van 8,1%) is gestegen met 26,0%. Het verbruik van petroleumproducten en andere brandstoffen is beperkt is voor beiden gestegen ten opzichte van 2011. In volgende figuur wordt het aandeel van de verschillende brandstofsoorten als input in de centrales weergegeven voor 1990 en 2012.

30% 53%

48%

8% 1%

vaste brandstoffen petroleumproducten gassen

33%

2% 13% 1% 1990

1%

andere brandstoffen biomassa nucleaire warmte

8% 3%

2012

Figuur 14: Brandstof input in de centrales voor openbare productie van elektriciteit en warmte (exclusief zelfproductie) in Vlaanderen in 1990 en 2012 De vaste brandstoffen (kolen) nemen in procentueel aandeel sterk af en dit ten voordele van gassen (aardgas). Dit komt door de sluiting van een aantal kolencentrales en de start van nieuwe STEG’s op aardgas in de beschouwde periode. Bovendien is ook het park van WKK op aardgas (turbines en motoren) sterk uitgebreid over dezelfde periode. Wanneer deze een samenwerking zijn tussen een elektriciteitsproducent en een partner uit een andere sector, worden de verbruiken en productie in de energiebalans volledig toegekend aan de elektriciteitssector. In de cijfers van biomassa is het gedeelte hernieuwbare brandstoffen in de huisvuilverbrandingsovens met energierecuperatie voor alle jaren mee opgenomen. De niet-hernieuwbare fractie van het afval wordt onder ‘andere brandstoffen’ meegeteld. 4.1.5.

RESULTATEN WKK EN ZELFPRODUCENTEN

19


Binnen de energiebalans worden conform de IPCC 1996 richtlijnen [21,22] de brandstofverbruiken van de zelfproducenten bij de sector geteld waartoe ze volgens hun hoofdactiviteit behoren. Zelfproducenten zijn ondernemingen die naast hun hoofdactiviteit ook nog elektriciteit produceren volledig in eigen beheer, waarvan het overgrote deel voor eigen gebruik. Ondernemingen die elektriciteit en/of warmte produceren in samenwerking met een energieproducent of die elektriciteit produceren als nevenactiviteit waarvan het meeste wordt doorverkocht (zoals huisvuilverbranders), worden tot de sector elektriciteit en warmte gerekend. In recentere jaren is het onderscheid niet altijd eenvoudig te maken. Bij de zelfproducenten beschikt een groot deel over een WKK-installatie, maar dit is niet altijd het geval. Sommige stoomturbines kunnen niet als volwaardige WKK beschouwd worden, omdat hun nuttige warmteproductie erg klein is, of omdat sommige tegendrukturbines een nageschakelde condensator hebben voor regelbaarheid, opstart, enz. Dezelfde opdeling zoals in de WKK-inventaris 2012 [40] wordt in dit rapport gebruikt voor de indeling in WKK en niet-WKK. Omdat de verbruiken en de productiecijfers verdeeld zijn over verschillende sectoren en niet altijd dadelijk beschikbaar zijn uit de balans in Bijlage A, wordt in dit hoofdstuk een kort overzicht gegeven van de belangrijkste cijfers hieromtrent voor 2012. aardgas

gasen dieselolie

biomassa

114,4

0,1

32,9

30,92

0,9

zelfproducenten waarvan industrie & raffinaderijen waarvan tertiair

41,2

0,1

10,2

2,4

1,5

3,6

6,9

65,9

26,4

0,0

5,5

2,4

1,5

2,5

6,9

45,2

0,4

0,1

2,4

waarvan landbouw

14,5

0,0

2,3

zelfproducenten

41,2

0,1

10,2

2,4

1,5

3,6

6,9

65,9

waarvan WKK

41,1

0,0

9,1

2,4

1,5

2,0

4,5

60,6

0,1

0,1

1,1

1,7

2,4

5,3

[PJ] elektriciteit en warmte

waarvan niet WKK

kolen

raffinaderijgas

zware stookolie

0,4

andere

warmte

29,1

totaal

208,7

1,1

3,9 16,8

Tabel 5: Brandstofverbruiken van WKK’s en zelfproducenten in 2012 in Vlaanderen In volgende tabel worden de elektriciteitsen warmteproductiecijfers voor 2012 weergegeven.

netto GWh

PJ warmte


8.271

26,4

zelfproducenten

4.797

34,6 23,9

waarvan industrie

0,8

waarvan tertiair

9,9

waarvan landbouw Zelfproducenten waarvan WKK waarvan niet WKK

4.797

34,6

4.478

34,6

320

Tabel 6: Elektriciteit en warmteproductie WKK en zelfproducenten in 2012 in Vlaanderen De cijfers voor de sector elektriciteit en warmte kunnen teruggevonden worden in bijlage A. De brandstofverbruiken van de zelfproducenten zijn bijgeteld bij de brandstofverbruiken van de sectoren waartoe ze behoren, deze kunnen ook teruggevonden worden in bijlage A. De geproduceerde en op de site verbruikte elektriciteitsen warmte hoeveelheden van de zelfproducenten worden, om geen dubbeltellingen te hebben, niet meegeteld in de verbruiken van 20


de sectoren (de brandstoffen waarmee deze zijn geproduceerd, zijn al meegeteld). In de balans in bijlage A zijn ze dan ook niet terug te vinden. 4.2.

RAFFINADERIJEN 4.2.1.

METHODOLOGIE

Cijfers over de werking van de raffinaderijen in België (= Vlaanderen, omdat alle raffinaderijen zich in Vlaanderen bevinden) zijn terug te vinden in de petroleumbalansen van de FOD economie, KMO, middenstand en energie [44]. De in bewerking gestelde producten en de geproduceerde producten worden overgenomen in de Vlaamse balansen. Enkel de output van raffinaderijgas in dit rapport is berekend en niet overgenomen uit de Belgische petroleumbalansen. In dit rapport is het de som van de input van raffinaderijgas in de transformatiesector, het eigenverbruik van de raffinaderijen en het eindverbruik van raffinaderijgas. De cijfers van de raffinaderijen werden in maart 2014 herzien voor de hele tijdsreeks door de FOD Economie. Vooral aan de outputzijde werden verschillende herrekeningen en verschuivingen doorgevoerd omwille van productdefinities. Door deze aanpassingen zijn de raffinageverliezen die in vorige Belgische petroleumbalansen opliepen tot bijna 5% sterk verminderd. Een overzicht van de belangrijkste zaken die werden aangepast (op basis van informatie verstrekt door de FOD Economie): -

-

In de rapportering van de bedrijven was er een grote productie van 'Additieven en mengcomponenten' (met hierin Ethanol, Methanol, ETBE, MTBE en Andere). In de IEA tabellen, kon deze productie niet worden opgenomen in deze categorie. Bij navraag bij de betrokken raffinaderij, ging het blijkbaar vooral om 'motor gasoline blending components'. Deze dienen volgens de IEA rapporteringsinstructies echter aangegeven te worden bij het product waar ze voor bestemd zijn, dus ‘Motor Gasoline’. Met ‘Additives’ bedoelt het IEA de bio-componenten en eventueel andere niet-koolwaterstof producten. Ook de productie van Nafta is sterk verhoogd. In het verleden werd de productie bestemd voor de petrochemie van 1 van de raffinaderijen niet gerapporteerd, terwijl dit ook dient aangegeven te worden.

Voor de omrekening van de tonnage uit de Belgische petroleumbalans naar energie-eenheden (in joule), werden voor de gemaakte producten, de verbrandingswaarden gebruikt van de FOD economie (zoals voor het overgrote deel van de balans). De bepaling van de verbrandingswaarde van de input (vooral van de crude) zijn niet direct goede cijfers voorhanden. De verbrandingswaarde van de input van de raffinaderijen wordt daarom (zoals ook in het verleden gebeurde), jaarlijks berekend op basis van de gemiddelde verbrandingswaarde van de output. In de energiebalans worden voor het eigenverbruik van de petroleumraffinaderijen cijfers gebruikt van het Verificatiebureau Benchmarking (sinds 2004 bekomen via de BPF), eigen bevragingen of cijfers van VMM (uit de emissiejaarverslagen of de IMJV’s). Deze cijfers kunnen afwijken van deze uit de Belgische petroleumbalansen. De brandstofverbruiken (voornamelijk aardgas) van de WKK-eenheden bij de Total Raffinaderij Antwerpen zijn meegerekend bij de sector elektriciteit en warmte, aangezien het gaat over eenheden in samenwerking met een elektriciteitsproducent. De WKK-installatie van de Esso raffinaderij, in samenwerking met Electrabel, werd in maart 2008 stilgelegd. Sinds einde 2008 heeft Esso een nieuwe installatie, in eigen beheer. Ook BRC heeft sinds 2010 een WKK eenheid in eigen 21


beheer. Deze wordt als zelfproducent in de balans meegenomen. De energieverbruiken van de naftakraker op de terreinen van Total zijn meegerekend bij het eindverbruik van de chemische sector. 4.2.2.

RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK

De totale productstroom aan petroleumproducten van de raffinaderijen (input – output + eigenverbruik) is met 2,6% gestegen ten opzichte van 2011, door zowel een verhoogde input, output als eigenverbruik. In de volgende figuur worden de cijfers van input, output en eigenverbruik van de raffinaderijen grafisch weergegeven. 100

2.500

90 80

2.000

70 60 PJ

1.500

50

PJ

40

1.000

30 20

500

10 0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

andere

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0,2

0,3

0,2

0,0

0,9

2,8

1,8

1,0

1,4

1,3

2,8

petroleumproducten

56,1

56,2

61,5

65,5

67,8

69,2

61,2

62,1

64,0

63,2

69,2

66,8

61,8

64,3

65,1

63,1

58,0

57,2

50,0

53,2

aardgas

0,2

0,1

2,9

0,1

0,5

1,1

3,0

2,6

1,6

1,9

2,4

2,5

3,8

3,7

4,7

7,7

16,1

19,2

17,8

19,5

2,0

2,0

1,8

1,6

1,8

2,0

3,6

3,6

4,7

5,5

5,0

6,8

7,4

6,0

6,4

6,0

6,1

5,9

5,9

warmte elektriciteit

2,2

3,0

3,4

3,9

4,1

4,4

4,4

5,0

4,8

4,8

4,7

4,8

4,7

4,8

5,2

5,2

1,4

1,9

1,4

1,0

totaal eigenverbruik

58,6

61,2

69,8

71,4

74,1

76,6

70,6

73,3

74,1

74,8

82,0

79,3

77,2

81,0

83,8

84,2

82,6

85,8

76,3

82,4

input

1.251

1.355

1.238

1.499

1.557

1.611

1.522

1.615

1.692

1.939

1.923

1.824

1.571

1.570

1.650

1.604

1.471

1.491

1.400

1.479

output

1.246

1.347

1.235

1.489

1.551

1.610

1.515

1.611

1.682

1.928

1.910

1.821

1.570

1.543

1.618

1.593

1.453

1.477

1.384

1.467

input-output+eigenverbruik

63,2

69,5

73,4

81,3

80,2

77,3

78,1

77,7

84,1

85,6

95,3

81,9

78,0

107,6

115,6

95,1

99,8

100,0

92,1

94,5

0

Figuur 15: Input, output en eigenverbruik van de raffinaderijen [41, 44] 4.3.

COKESPRODUCTIE 4.3.1.

METHODOLOGIE

Vanaf 1997 is er in Vlaanderen enkel nog cokesproductie bij ArcelorMittal Gent. De cijfers worden rechtstreeks bij het bedrijf opgevraagd. 4.3.2.


In onderstaande tabel staat het verbruiks- en productiecijfers van kolen en de productie van cokes in Vlaanderen vermeld.

22


1990

verbruik kolen (kton) 1.952

productie cokes (kton) 1.511

totaal verbruik (PJ) 8,1

1994

1.915

1.499

6,3

1995

1.865

1.450

6,0

1996

1.655

1.307

5,1

1997

1.526

1.216

4,4

1998

1.526

1.219

4,2

1999

1.542

1.246

4,3

2000

1.547

1.252

4,4

2001

1.546

1.251

4,2

2002

1.574

1.267

4,3

2003

1.560

1.251

4,2

2004

1.572

1.260

4,3

2005

1.558

1.252

4,3

2006

1.572

1.258

4,3

2007

1.588

1.269

4,3

2008

1.578

1.254

4,3

2009

1.307

1.038

3,5

2010

1.547

1.222

4,2

2011

1.578

1.248

4,2

2012

1.584

1.262

4,3

Tabel 7: Kolenverbruik en cokesproductie door de cokesfabrieken in Vlaanderen [2-20,56] Zowel het kolenverbruik als de cokesproductie zijn in 2012 licht gestegen ten opzichte van 2011. 4.4.

ANDERE TRANSFORMATIES EN VERLIEZEN OP HET ELEKTRICITEITSNET

De activiteiten van andere transformaties bleven tot zover bekend beperkt tot verwerkers en sorteerders van vaste brandstoffen [45]. Deze activiteit is marginaal. De verliezen op het elektriciteitsnet werden berekend als een fractie (bepaald door het procentuele aandeel van het Vlaamse elektriciteitsverbruik ten opzichte van het Belgische) van de verliezen op het Belgische net (Synergrid) [46, 24]. Deze inschatting bedroeg in 2012 9,9 PJ.

23

HOOFDSTUK 5 Industrie

HOOFDSTUK 5. INDUSTRIE

5.1.

NIET-ENERGETISCH VERBRUIK 5.1.1.

METHODOLOGIE

Het niet-energetisch verbruik, vermeld in de energiebalans van Vlaanderen, is de som van de feedstocks van de chemie (vnl. nafta, propaan/LPG/butaan) en een aantal producten zoals white spirit, bitumen, smeermiddelen die ‘niet-energetisch’ verbruikt worden (als solventen, smeermiddelen, …). In de loop van 2003 werd in opdracht van het VEA een project uitgewerkt om de CO2-emissies ten gevolge van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen beter in kaart te brengen [47]. De studie werd uitgevoerd in samenwerking met Fedichem (nu Essenscia), die bij de jaarlijkse energieenquête bij haar leden een bijkomend formulier meestuurde [48]. Hierin werd bij de grotere bedrijven gevraagd naar meer informatie rond restbrandstoffen, de bijhorende CO2-emissies en de CO2-procesemissies. Na afloop van de studie die het jaar 2002 beschreef, werd getracht om de tijdsreeks zo goed mogelijk en volledig te maken vanaf 1990. Hiervoor werd met de grootste bedrijven terug contact opgenomen voor meer informatie. De resultaten zijn voor het eerst verwerkt in het rapport van 2002. Dezelfde methodologie werd ook gebruikt in dit rapport. Wat in de balans (Bijlage A) onder niet-energetisch verbruik van de chemie staat, is in feite het netto grondstofverbruik. Van de bruto grondstofinput in verschillende processen wordt vaak een gedeelte gerecupereerd als brandstof. Deze gerecupereerde brandstoffen worden als energiegebruik gemeld bij de industrie (= restbrandstoffen). Voor volgende energiedragers werd daarom op het bruto grondstofgebruik een correctie uitgevoerd: -

LPG/propaan/butaan: deel krakerbrandstoffen (a rato input) afgetrokken

-

Koolteer: 1% als recuperatiebrandstof afgetrokken

-

Zware stookolie: recuperatie bij carbon black productie afgetrokken

-

Nafta: deel krakerbrandstoffen (a rato input) afgetrokken + alle andere restbrandstoffen waarvan de oorsprong niet altijd duidelijk is afgetrokken

Het niet-energetisch gebruik van de andere sectoren werd ingeschat in diezelfde studie van 2003 [47]. Het bevestigde de grootte-orde van de vroegere berekeningen op basis van de petroleumbalans van FOD Economie. Wegens grote onzekerheid bij deze verbruiken werd gekozen om de vroeger gehanteerde methode te behouden: een conservatieve inschatting op basis van de Belgische petroleumbalans (verschilmethode: België verminderd met beschikbare data Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk gewest). 5.1.2.

RESULTATEN (NIET-ENERGETISCH) ENERGIEVERBRUIK

In volgende figuur wordt de evolutie weergegeven van het niet-energetische verbruik in Vlaanderen.

24


350 300 250 200 PJ 150 100 50 0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

chemie: aardgas

4,7

18,9

18,4

18,7

19,4

17,6

21,2

21,7

17,7

20,8

26,5

28,8

30,0

28,6

33,0

33,2

29,2

36,2

33,1

30,2

chemie: petroleumproducten

58,3

160,3 169,9 176,5 188,0 179,1 186,4 201,2 195,4 203,6 186,4 204,9 223,1 197,4 193,6 218,3 182,0 220,5 227,0 206,8

chemie: vaste brandstoffen

5,7

6,8

8,5

8,6

8,2

7,1

7,6

7,9

8,5

7,5

7,2

8,4

8,5

8,5

8,4

9,1

8,0

9,0

8,4

8,7

totaal andere sectoren

17,4

15,5

16,1

15,8

15,4

15,0

17,8

14,7

9,5

6,8

8,9

11,0

22,2

26,5

29,2

29,2

29,2

29,2

29,2

29,2

Totaal

86,1

201,5 212,8 219,6 230,9 218,8 233,1 245,5 231,1 238,6 229,0 253,1 283,8 261,1 264,2 289,8 248,4 294,8 297,6 274,9

Figuur 16: Evolutie van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen Het niet-energetisch verbruik is in 2012 gedaald ten opzichte van 2011: -7,6%. Het verbruik van petroleumproducten in de chemie is gedaald met 8,9%, het aardgasverbruik gedaald met 8,7%. Ten opzichte van 2005 is het niet-energetisch verbruik gedaald met 3,1%, ten opzichte van 1990 is het meer dan 3 maal groter geworden. Ten opzichte van 1990 bedraagt de stijging van het niet-energetisch verbruik in 2012 219%. De oorzaak is de uitbreiding van deze industrietak in het begin van de jaren negentig.

3,2%

totaal andere sectoren

89,4% chemie: vaste brandstoffen

10,6%

75,2% chemie: petroleumproducten

11,0% chemie: aardgas

Figuur 17: Verdeling van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen 2012 Binnen het niet-energetisch verbruik neemt de chemische sector 90% voor haar rekening. In volgende figuur wordt voor 2012 weergegeven welk deel van het bruto grondstofverbruik uiteindelijk als energiebron gerecupereerd werd. Het verschil tussen bruto grondstofverbruik en de gerecupereerde brandstoffen wordt weergegeven als netto grondstofverbruik.

25


250 200

PJ

150

bruto netto

100 50 0

Figuur 18: Vergelijking ‘bruto’ en ‘netto’ grondstofverbruik van de chemische sector in Vlaanderen voor 2012 Ongeveer 22% van het bruto grondstofverbruik wordt in 2011 gerecupereerd als energiebron. Deze recuperatie gebeurt voornamelijk in de krakers. Deze gerecupereerde brandstoffen worden als energieverbruik bij de chemische sector geteld. 5.2.

ENERGETISCH VERBRUIK 5.2.1.

METHODOLOGIE

Het energieverbruik door de industrie werd berekend op basis van eigen VITO-enquêtes [41], op basis van gegevens van de bedrijven die toegetreden zijn tot het benchmark- en auditconvenant (via de federaties aangeleverd, al dan niet geaggregeerd), aangevuld met cijfers van de enquêtes uitgevoerd door Essenscia [48], met cijfers uit de IMJV’s [49] en voor brandstofhoeveelheden met data uit de emissiejaarrapporten ingediend in het kader van het ETS [50]. Voor de VITO-enquêtes werd er in 2013 (gegevens 2012) ook samengewerkt met Agoria, Fedustria, Centexbel en Fevia. De geënquêteerde petroleumproducten per deelsector werden voor 2010 geëxtrapoleerd op basis van berekende elektriciteitsverbruiken (op basis van gegevens van de elektriciteitsnetbeheerders [24]). Dit werd enkel gedaan voor een beperkt aantal petroleumproducten: propaan/butaan/LPG, gasen dieselolie en zware stookolie. Uit de enquêtes werden de gegevens over de verbruiken van 2012 gebruikt en indien er voor 2012 voor een bedrijf geen gegevens beschikbaar waren en voor 2011 wel, dan werden de gegevens van 2011 gebruikt ter aanvulling. Volgende industriële sectoren worden onderscheiden in de energiebalans:

26


Industriële sector IJzer- en staalnijverheid Non-ferro C hemie

NACE code (Rev.1)

NACE 2008

27.1; 27.2; 27.3; 27.51; 27.52

24.1; 24.2; 24.3; 24.51; 24.52

27.4; 27.53; 27.54

24.4; 24.53; 24.54

24

20; 21

Voeding, dranken en tabak

15; 16

10; 11; 12

Papier en uitgeverijen

21; 22

17; 18

Minerale niet-metaalproducten

14, 26

07; 08; 09.9; 23

Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrieën

29; 30; 33.15; 33.16; 33.17; 28; 29; 30, 31; 32; 33; 34; 35 25; 26 (excl. 26.5; 26.6 ; 26.7); 27; 28; 33.11-33.14; 33.2 17; 18; 19

13; 14; 15

20; 25; 36; 37; 45

16; 41.2; 42; 43; 22; 26.5; 26.6; 26.7; 31; 32; 33.19; 38.3

Tabel 8: Industriële sectoren en hun NACE Rev.1 codes [51] en hun nieuwe NACE Rev.2 codes geldig vanaf 2008 [52] Sinds de liberalisering van de aardgas- en elektriciteitsmarkt werd het moeilijker om op vrijwillige basis gegevens te bekomen van de aardgas- en elektriciteitsverbruiken per sector in Vlaanderen. Vanaf 2003 zijn de distributienetbeheerders van elektriciteit in Vlaanderen daarom verplicht om jaarlijks hun afnamegegevens per sector op te geven aan de Vlaamse overheid tegen 1 mei van het daaropvolgende jaar (1ste data van 2002 tegen 1/5/2003) [24]. Vanaf 2005 (gegevens 2004) is ook de transportnetbeheerder (Elia) aan dezelfde verplichting onderworpen. Op basis van de gegevens over het verbruiksjaar 2012, aangevuld met gegevens uit eigen bevragingen werd een inschatting gemaakt van het elektriciteitsverbruik per deelsector. Bij de rapportering van de energiebalans Vlaanderen 2004 [13] werd er in samenspraak met Elia een inschatting gemaakt voor het gedeelte ‘lokale productie’ van de elektriciteits-afnamegegevens. ‘Lokale productie’ is het gedeelte van de elektriciteit die lokaal geproduceerd wordt door een bedrijf en door de netbeheerder niet beschouwd wordt als ‘afgenomen van het net’ als de injectie en de afname op eenzelfde aansluitingspunt gebeuren. Enkel de ‘netto-afname’ wordt beschouwd als afname en deze verschilt van punt tot punt. Vanaf de rapportering tegen 1 mei 2006 van afnamegegevens over 2005 werd het ontbrekende gedeelte (“lokale productie”) vermeden door het rapporteren van de bruto-afnames van elektriciteit. Hierin zit het gedeelte van de lokale productie dat ook effectief op hetzelfde punt wordt verbruikt. Dit kan op bepaalde punten van het Elia net afwijken van de totale lokale productie, omdat een deel hiervan op het net geïnjecteerd wordt en uiteindelijk bij andere afnemers terecht komt (en dus al inbegrepen is de cijfers van de andere netbeheerders). Voor de installaties van de zelfproducenten wordt hier zoveel als mogelijk mee rekening gehouden, om dubbeltellingen in het eindverbruik ter vermijden. Sinds 2005 geldt er ook een rapporteringsplicht voor de distributie- en transportnetbeheerders van aardgas (1ste data van 2004 tegen 1/5/2005) [24]. Op basis van de gegevens over het verbruiksjaar 2008, aangevuld met gegevens uit eigen bevragingen, werd een inschatting gemaakt van het aardgasverbruik per deelsector. Ook sinds 2005, geldt een rapporteringsplicht (deadline 1/5/2005) van de producenten van hernieuwbare warmte, WKK-producenten en zelfproducenten [24]. Deze data werden voor het gedeelte industrie ook verwerkt in de balans. Deze data zijn essentieel voor het opstellen van de energiebalans en kunnen vergeleken worden met andere bronnen van informatie zodat de data 27


juist kunnen verwerkt worden. Bijvoorbeeld: in de geaggregeerde data van het verificatiebureau of in de data van de netbeheerders zitten de WKK-eenheden verweven met de rest van de verbruiken en/of afnamecijfers. Ook cijfers van de zelfproducenten zitten niet in de afnamecijfers van de netbeheerders vervat omdat de productie grotendeels ter plaatse verbruikt wordt. Het vergelijken van de verschillende bronnen en data maakt het dan meestal eenvoudiger om uiteindelijk alle gegevens te kunnen uitsplitsen en op de juiste manier te kunnen catalogeren. Wat betreft de restbrandstoffen van de chemie (onder ‘andere brandstoffen’ in de energiebalans), gebeurt de schatting van het totaal verbruik op basis van de gerapporteerde CO2-emissies van deze brandstoffen (enquête Essenscia [48]). Van de meeste restbrandstoffen worden ook de verbruiken in Joule gemeld of is de emissiefactor gekend en kan er teruggerekend worden naar Joule. Voor een kleinere groep van bedrijven, worden de gemelde CO2-emissies uit restbrandstoffen teruggerekend met een emissiefactor van 70 kton CO2/PJ. Het energieverbruik ten gevolge van het off-road gebruik van mobiele voertuigen en machines in de sector industrie en bouw (heftrucks, kranen en specifieke bouwmachines) werd voor de eerste maal ingeschat en geïntegreerd in de energiebalans van 2007 [16] voor de hele historische tijdsreeks. In de loop van 2008-2009 heeft de Vlaamse overheid (departement Leefmilieu, Natuur en Energie – LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model voor de bepaling van energie en emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Voor de bepaling van de energieverbruiken en emissies in de industrie en de bouwsector werd gebruik gemaakt van een machinepark (opgebouwd op basis van verkoopsstatistieken en een uitvalfunctie (Weibull)) van heftrucks, asfalteermachines, graafmachines, kranen, trilmachines,…. De technische kenmerken (brandstoftype, vermogen, lastfactor, mediane leeftijd en het aantal operationele draaiuren ) van dit machinepark worden vastgelegd in het model. Het OFFREM-model genereert energieverbuiken als volgt: Energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) X belastingsgraad (%) X draaiuren (h)

waarbij het elektriciteitsverbruik gelijkgesteld kan worden aan het energieverbruik uit vorige formule. Voor de brandstofverbruiken geldt: Brandstofverbruik (g) = energieverbruik (kWh) x verbruiksfactor (g/kWh)

Concreet wordt in het OFFREM-model voor de industrie het energieverbruik bepaald van heftrucks voor de industrie (exclusief bouwsector) alsook het energieverbruik van machines specifiek bestemd voor de bouwsector. Het verbruik van heftrucks op de bedrijfsterreinen is reeds inbegrepen in de totalen van de energiebalans waardoor de output van het OFFREM-model voor de sector ‘industrie’ niet bijgeteld wordt bij de totalen van de energiebalans. De output van het OFFREM-model voor ‘bouw’ wordt wel bijgeteld bij de deelsector ‘andere industrieën’. Het gaat hier om verbruiken van off-road-voertuigen en off-road machines die niet op de bedrijfsterreinen plaatsvinden, maar wel op bouwwerven. In de toekomst kan het energieverbruik van pompen en generatoren in de bouwsector nog voor een extra vermeerdering van het energieverbruik in de ‘andere industrieën zorgen. Deze zijn in het huidige OFFREM-model nog niet ingeschat geweest.

28


5.2.2.


De volgende tabel geeft een overzicht van het energieverbruik in de Vlaamse industrie in 2012.

totaal kolen

[PJ]

ijzer en staal

66,6 0,7

totaal petroleum producten

totaal gas

andere brandstoffen (1)

biomassa

elektriciteit

-4,8 4,7 38,1 21,7

0,1 70,1

0,0 0,0 0,1 0,5

7,6 6,1 34,5 12,9

69,5 12,1 145,7 37,8

1,0 0,9

5,4

6,6 3,4

16,1 14,9

warmte (2)

totaal

voeding, dranken en tabak

1,3

0,1 0,5 2,9 1,3

papier en uitgeverijen

1,1 0,4

0,4 1,2

1,7 8,9

0,1

0,9

8,2

0,1

7,4

16,7

0,1

4,5

0,0

3,0

7,7

8,5 16,0 0,0

9,5 92,5 11,0

2,8 8,9 4,9

10,4 91,8

non-ferro chemie

minerale nietmetaalprodukten metaalverwerkende nijverheid textiel, leder en kleding andere industrieën totaal waarvan zelfproducenten waarvan off-road (3)

0,0 70,3 2,5

5,1

0,7 72,8 3,9

0,05

26,2 6,9

31,9 378,5 27,3 5,1

Tabel 9: Overzicht energieverbruik industrie in Vlaanderen 2012 Opmerkingen: (1)

Restbrandstoffen van de chemische sector (oa restbrandstoffen uit krakers); energiewinst uit het gebruik van grondstoffen (minerale niet metaalproducten)

(2)

onvolledige cijfers over warmte, enkel gekende verkochte deel + recuperatie uit processen, geen opdeling naar de industriële deelsectoren beschikbaar

(3)

off-road gebruik van mobiele machines en voertuigen

Ook in 2012 blijven de chemische sector, de ijzer- en staal en de voedingssector de belangrijkste sectoren qua energieverbruik. Samen verbruiken ze ongeveer 72% van het energieverbruik (zonder de aangekochte warmte in rekening te brengen) in de industrie. In de volgende figuur wordt de evolutie weergegeven van het energieverbruik in de industrie per deelsector.

29


450 400 350

300 250 200 PJ 150 100 50 0

1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

andere industrie

12,8

14,5

16,8

20,5

23,8

26,1

28,0

29,6

30,6

27,3

33,7

31,1

28,2

30,4

29,5

33,6

28,9

32,1

32,1

textiel, leder, kleding

17,4

18,4

15,9

15,7

17,2

17,9

16,7

16,8

16,0

15,5

14,2

12,3

11,9

11,9

11,2

8,8

7,8

7,9

7,8

7,7

metaalverwerkende nijverheid

15,2

16,3

18,0

19,3

17,5

16,6

17,8

18,3

19,7

16,8

16,8

16,4

18,2

17,7

17,1

17,2

14,5

16,7

16,8

16,7

minerale niet-metaalproducten

14,5

15,4

16,4

16,4

17,9

18,1

16,6

15,8

16,0

16,0

17,4

16,0

17,1

18,3

18,1

17,4

14,7

15,1

14,9

14,9


11,6

10,8

11,6

11,2

12,0

12,1

11,7

12,2

12,0

13,0

12,5

11,0

12,7

12,9

13,1

12,8

11,9

15,7

15,7

16,1


38,8

36,7

39,4

36,7

33,6

37,7

32,8

32,6

33,8

37,9

35,3

35,7

36,1

34,7

34,1

35,8

33,4

38,2

37,0

37,8

chemie

99,9

104,0 137,8 140,3 150,5 162,7 158,0 163,8 163,3 155,7 147,7 150,9 157,9 159,3 155,0 154,1 144,0 160,9 154,3 145,7

non ferro

15,2

13,2

13,0

14,2

12,8

12,8

12,8

12,4

12,8

12,1

14,7

13,4

14,0

14,1

13,1

9,1

12,6

12,6

12,1

ijzer en staal

75,1

70,7

78,0

79,4

81,9

84,9

83,4

86,5

72,4

87,8

86,5 100,6 91,7

91,9

79,5

74,9

62,5

74,4

71,5

69,5

TOTAAL inclusief warmte en ele (LS) 311,6

14,1

31,9

348,9 361,1 368,9 380,0 408,9 399,5 412,3 400,8 400,5 395,7 405,9 407,7 411,6 391,2 389,3 348,0 399,8 386,9 378,5

Figuur 19: Evolutie van het energieverbruik van de industrie in Vlaanderen per deelsector (inclusief warmte en laagspanning). Opm: In de verbruiken van de deelsectoren is het warmteverbruik en het gedeelte elektriciteitsverbruik laagspanning (tot en met 2001) niet inbegrepen [2-20].

Het energieverbruik in de industrie is in 2012 met 2,2% gedaald ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 1990 is het energieverbruik met bijna 22% gestegen. Ter vergelijking kan het energieverbruik van de benchmarkbedrijven onder de loep genomen worden. In 2012 wordt 84% van het industriële energieverbruik (primair) verbruikt in bedrijven die deelnemen aan het benchmarkconvenant. Deze gaven in de energiemonitoring van 2012 [54] een daling van hun gezamenlijk primair energieverbruik op van 0,3% ten opzichte van 2011 (van 509,3 PJ primair naar 507,6 PJ). De volgende paragrafen geven enige duiding bij de evoluties van het energieverbruik in de verschillende industriële deelsectoren. Hierbij merken we op dat het warmteverbruik niet meegenomen wordt in de besprekingen op deelsectorniveau. Het energieverbruik in de ijzer- en staalsector is gedaald in 2012 met 2,8% ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 1990 is er een daling van 7,4% in de sector. Uit het Corporate Responsibility Report 2012 van ArcelorMittal, blijkt dat de productiecijfers in 2012 in de vestigingen van Gent en Geel hoger lagen dan in 2011. In Genk lag de productie lager dan het voorgaande jaar. Sinds midden 2010 wordt convertorgas van de staalfabriek in Gent gerecupereerd dat vroeger afgefakkeld werd maar wordt nu opgevangen en nuttig hergebruikt, wat een energie efficiëntie verbetering per ton geproduceerd staal tot gevolg had. Een deel van dit convertorgas wordt gebruikt als brandstof ter vervanging van aardgas. Een ander deel gaat naar de nabijgelegen elektriciteitscentrale van Electrabel. Globaal was de ruwijzerproductie in Gent in het crisisjaar 2009 met 25% gedaald ten opzichte van 2008. In 2010 is de ruwijzerproductie opnieuw gestegen met bijna 39% ten opzichte van 2009 (van 2.751 miljoen ton naar 3.814 miljoen ton). In 2011 bedroeg deze 3.981 miljoen ton en in 2012 4.078 miljoen ton [116].

30


In 2009 daalde in de non-ferro sector het energieverbruik nog sterk met meer dan 30% ten opzichte van 2008. De tijdelijke productiestop vanaf eind 2008 tot in de loop van 2009 van Nyrstar Balen is hiervan mede de oorzaak. In 2010, is het energieverbruik terug op het peil van 2008, met een stijging van 38% in 2010 ten opzichte van 2009. In 2011 bleef het verbruik op dit niveau. In 2012 daalde het energieverbruik ten opzichte van het voorgaande jaar met 3,2%. In de chemische sector is het energieverbruik ten opzichte van 1990 is het energieverbruik gestegen met 56%. Hoewel het energieverbruik daalde in de chemische sector in 2012 ten opzichte van 2011 (-5,6%), meldt Essenscia in een persbericht van april 2013, dat ondanks een woelig economisch klimaat, de sector redelijk goed stand hield in 2012. De omzet steeg verder (vooral in de farma sector en de basischemie), de tewerkstelling daalde lichtjes in 2012. De bezettingsgraad van de productiecapaciteit zit lichtjes onder het trendniveau van 80,7% (periode 2007-2012). De investeringen zijn in 2012 met 8,5% afgenomen ten opzichte van 2011. In de voedingssector is het energieverbruik gestegen met 2,0% in 2012 ten opzichte van 2011. De voedingssector in België kende een omzetstijging van 3,7% in 2012 ten opzichte van 2011 [persbericht Fevia 28/11/2013]. Ook voor 2013 zijn de eerste resultaten bemoedigend. In de papier- en uitgeverijen sector is het energieverbruik met 2,2% gestegen ten opzichte van 2011. In de sector van de minerale niet-metaalproducten bleef het energieverbruik in 2012 ongeveer op gelijke hoogte als in 2011 (-0,2%). Globaal gezien daalde het energieverbruik in de metaalverwerking in 2012 met 1,1% ten opzichte van 2011, het energieverbruik in de non-ferro sector nam zoals al hoger vermeld af met 3,2%. Volgens een persbericht van Agoria van februari 2013, is er een sterke productiedaling in het 4 de kwartaal van 2012 vast te stellen bij de technologiebedrijven. Ook de omzet daalde fors in het laatste kwartaal van 2012 met 6%, na zeven kwartalen van quasi nulgroei op een rij. 2012 werd afgesloten met een omzetverlies van 3,5 procent. Belangrijkste redenen voor die daling waren de productiedalingen bij grote bedrijven als Ford en enkele herstructureringen. Het energieverbruik in de textielindustrie daalde in 2012 met 1,4% ten opzichte van 2011. In april 2013 rapporteerde Fedustria dat in 2012 de omzet in de textielindustrie met ca. 6 % achteruit ging na nog een stijging met 2,1 % in 2011. In 2012 bedroeg de gemiddelde bezettingsgraad van de productiecapaciteit in textiel 68,2 % t.o.v. 69,6 % in 2011. In het onzekere klimaat van afgelopen jaar 2012, daalden eveneens de textielinvesteringen met ca. 21 % (t.o.v. 2011). De slechte activiteit in 2012 bleef niet zonder gevolg voor de tewerkstelling. Tussen midden 2011 en midden 2012 gingen er in de Belgische textielindustrie zo’n 1.500 arbeidsplaatsen verloren (‐6,4 %). De tewerkstelling bedraagt nu nog zo'n 22.000 In de andere industrieën bleef het energieverbruik in 2012 ten opzichte van 2011 nagenoeg constant (-0,5%). In een persbericht van april 2013 van Fedustria, staat dat de omzet van de hout‐ en meubelindustrie in België daalde in 2012 met 2,5 %. Na twee jaar van economische heropleving (+11,5 % tijdens de periode 2010‐2011) kwam in 2012 reeds een einde aan dit herstel. In 2012 werd voor ca. 190 miljoen euro geïnvesteerd in de hout‐ en meubelindustrie. Dit is een daling met 17,2 % t.o.v. 2011, toen de investeringen nog met 8,3 % stegen. Ten opzichte van 2011 is de tewerkstelling met 495 personen of 2,3 % gedaald.

31


Figuur 20 geeft de evolutie weer per energiedrager in de Vlaamse industrie. Het totale verbruik daalde met 2,6% ten opzichte van 2011 en steeg met bijna 21% ten opzichte van 1990. Het verbruik van petroleumproducten, elektriciteit, warmte en andere brandstoffen daalde met respectievelijk 8,2%, 1,6%, 0,3%, en 12,4%. Het verbruik gassen, vaste brandstoffen en biomassa steeg met respectievelijk 2,1%, 0,9% en 7,1%. 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 PJ 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

warmte

2,5

8,3

9,3

9,7

12,6

16,5

19,7

22,0

21,8

18,4

17,0

17,8

20,5

20,6

19,4

21,7

21,1

26,2

24,2

26,2

biomassa

0,2

0,4

0,5

1,0

1,2

1,3

1,1

1,0

0,7

0,6

4,2

4,4

5,1

5,6

6,3

6,3

6,0

8,0

8,3

8,9

andere brandstoffen

22,2

49,0

53,6

58,7

68,0

72,5

74,7

80,3

78,1

70,1

70,1

73,3

76,4

75,6

71,5

77,4

77,0

82,6

83,1

72,8

elektriciteit

70,6

81,7

85,6

87,4

85,3

91,8

91,3

96,8

96,7

92,7

96,4

95,3

96,2

101,1

99,9

97,4

83,6

97,3

93,5

91,8

gassen

71,9

77,6

87,1

97,3

94,0

103,9

104,6

105,9

105,8

106,9

99,0

92,7

96,3

97,1

97,0

94,7

83,9

97,1

90,7

92,5

petroleumproducten

59,3

56,8

54,1

42,8

46,1

48,6

35,3

31,7

38,8

35,7

33,5

32,7

30,5

27,9

26,2

24,8

19,0

17,9

17,4

16,0

vaste brandstoffen

84,9

75,1

71,0

72,0

72,9

74,3

72,7

74,6

59,0

76,2

75,5

89,7

82,7

83,7

70,8

67,1

57,4

70,8

69,7

70,3

totaal

311,6

348,9

361,1

368,9

380,0

408,9

399,5

412,3

400,8

400,5

395,7

405,9

407,7

411,6

391,2

389,3

348,0

399,8

386,9

378,5

Figuur 20: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de industrie in Vlaanderen [2-20] Het aandeel van de energiedragers verschilt sterk naargelang de deelsector. In volgende figuur wordt dit grafisch weergegeven voor 1990 en 1997-2012. Minerale niet metaalproducten

Ijzer- en staal vaste brandstoffen

petroleumproducten

gassen

elektriciteit

andere

vaste brandstoffen

biomassa

120

petroleumproducten

gassen

elektriciteit

andere

biomassa

2010

2012

20

18

100

16

80

14

PJ

PJ

12

60

10

40

8

6

20

4

0 1990 -20

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2 0 1990

32

1998

2000

2002

2004

2006

2008


Metaalverwerking

Non-ferro biomassa

andere

elektriciteit

gassen

petroleumproducten

vaste brandstoffen

vaste brandstoffen

petroleumproducten

gassen

elektriciteit

andere

biomassa

25

16 14

20

12 PJ

10 PJ

15

8 10

6 4

5

2 0

0 1990

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

1990

2012

1998

2000

2002

andere

elektriciteit

gassen

2006

2008

2010

2012

Textiel

Chemie

biomassa

2004

petroleumproducten

vaste brandstoffen

vaste brandstoffen

180

20

160

18

petroleumproducten

gassen

elektriciteit

andere

biomassa

16

140

14

120

PJ

PJ

12

100 10

80 8

60

6

40

4

20

2

0

0

1990

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

1990

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

33


Andere industrieën

Voeding, dranken en tabak

biomassa

andere

elektriciteit

gassen

petroleumproducten

vaste brandstoffen

vaste brandstoffen

45

40

40

35

35

petroleumproducten

gassen

elektriciteit

andere

biomassa

30

30

25

PJ

PJ

25

20 20 15 15 10

10

5

5

0

0 1990

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

1990

2012

1998

2000

PJ

petroleumproducten

gassen

2004

2006

2008

2010

2012

Totaal

Papier- en uitgeverijen vaste brandstoffen

2002

elektriciteit

andere

biomassa

vaste brandstoffen

18

450

16

400

14

350

12

petroleumproducten

gassen

elektriciteit

andere

biomassa

300 PJ

10

250

8

200

6

150

4

100

2

50

0

0

1990

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

1990

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

Figuur 21: Evolutie van het verbruik per energiedrager en deelsector in de industrie, 1990, 19972012 (exclusief warmte en exclusief laagspanning tot en met 2001) [2-20] Het verbruik van vaste brandstoffen in de totale industrie is gestegen: +0,9% ten opzichte van 2011. Vaste brandstoffen zijn de belangrijkste energiedragers in de ijzer- en staalsector. In de andere deelsectoren is dit aandeel eerder marginaal. In 2001 en 2003 vonden er in de staalfabriek van ArcelorMittal Gent herstellingswerken plaats. 2004 was een topjaar voor de ijzer- en staalsector. Enerzijds door de grote vraag naar staal in de wereld en anderzijds door het beëindigen van de herstellingswerken [55]. In 2007 is hoogoven A wegens technische problemen enkele weken buiten dienst geweest. Bovendien is de staalvraag einde 2007 gedaald omwille van de hoge prijzen. De eerste 3 kwartalen van 2008 kenden een hoge productie met zelfs een record in de maand juli 34


2008. De laatste 2 maanden van 2008 kenden een drastische terugval door de economische/financiële crisis, en de productie viel terug op 25 à 30% van deze in juli. Globaal is de ruwijzerproductie in 2008 met 5,7% gedaald ten opzichte van 2007 (van 3.914 miljoen ton naar 3.690 miljoen ton). Hoogoven B werd 3 maanden vroeger dan gepland stilgelegd voor vervanging van onderdelen en een 10-tal finishing lijnen werden voor minstens 6 maanden stilgelegd [56]. In de eerste helft van 2009 werd slechts op halve kracht gedraaid, met 1 hoogoven in werking. Daarnaast werden ook een aantal afwerkingslijnen tijdelijk gesloten. Bij het begin van het 3de kwartaal 2009, steeg de vraag naar staal opnieuw. In juli werd de 2de hoogoven dan ook terug opgestart, waardoor vanaf begin augustus terug het ‘normale’ productieniveau werd bereikt. In 2010 was de ruwijzerproductie dan ook opnieuw gestegen met bijna 39% ten opzichte van 2009.In 2011 lag de ruwijzerproductie iets hoger dan in 2010, en deze is in 2012 verder toegenomen. Het verbruik van petroleumproducten is verder gedaald in 2012 ten opzichte van 2011 met 8,2%. Globaal gezien is er daling van petroleumproducten die heeft zich al in 2001 ingezet heeft en vooral een gevolg is van de brandstofswitch naar aardgas in de industrie. Het verbruik van gassen (cokesgas, hoogovengas (inclusief convertorgas) en aardgas) is in 2012 gestegen ten opzichte van 2011 (+2,1%). De stijging is het gevolg van een stijging van het van aardgasverbruik. Het verbruik van biomassa steeg in 2012 verder met 7,1% ten opzichte van 2011. De verbruiken van andere brandstoffen (vooral restbrandstoffen in de chemie) is gedaald met 12,4% in 2012 ten opzichte van 2011. Deze daling hangt samen met een verminderd verbruik van grondstoffen in de petrochemie. Het elektriciteitsverbruik van de industrie daalde met 1,9% in 2012 ten opzichte van 2011 Ten opzichte van 1990 is het elektriciteitsverbruik in de industrie met meer dan 30% gestegen. Het warmteverbruik (aangekocht) in de industrie is in 2012 met 8,1% gestegen ten opzichte van 2011. Het is belangrijk om weten dat de brandstofverbruiken van de WKK-installaties die gesitueerd zijn bij de industrie, maar geëxploiteerd worden in samenwerking met een elektriciteitsproducent, in de energiebalans gerekend worden bij de elektriciteitsen warmte sector (transformatiesector). Enkel de warmte en elektriciteit die verkocht wordt door de elektriciteitssector aan de industrie wordt als energieverbruik bij de industrie gerekend. Het energieverbruik van het off-road gebruik van mobiele machines en voertuigen wordt vanaf het rapport 2007 ook geïntegreerd in de energiebalans. De methodologie voor de berekening van deze energieverbruiken wordt kort beschreven in paragraaf 5.2.1. In volgende figuur wordt een overzicht gegeven van het off-road energieverbruik in de industrie. Het OFFREM–model [53] maakt een onderscheid tussen de verschillende energiedragers en onderscheid de bouwsector (in de energiebalans behoort deze tot de subsector ‘andere industrieën’) en de industrie (in de energiebalans onderdeel van: industrie exclusief ‘andere industrieën’).

35


6,0 5,0 4,0 PJ

3,0

2,0 1,0 0,0

1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

bouw benzine

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

bouw diesel

3,9

3,8

3,8

3,8

3,8

4,0

4,2

4,4

4,5

4,6

4,6

4,6

4,6

4,7

4,8

5,0

4,8

4,7

4,6

4,6

industrie LPG

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

industrie diesel

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

industrie elektriciteit

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,1

0,1

0,0

0,0

0,1

Figuur 22: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines en voertuigen in de industrie [53] Het off-road energieverbruik dat in Figuur 22 voor ‘industrie’ wordt onderscheiden, is reeds inbegrepen in de totale energieverbruiken van de industriële deelsectoren zoals deze tot nog toe werden bepaald in de energiebalans (extrapolatiemethode voor bepaalde petroleumproducten en elektriciteitsverbruiken afkomstig van de rapportering door de netbeheerders). Het gaat hier om het gebruik van heftrucks in de industrie die op de bedrijfsterreinen actief zijn. De benzine- en dieselverbruiken van off-road in de bouwsector zijn eigen aan het gebruik van machines in het kader van wegenwerken, bouwwerkzaamheden en vinden dus niet plaats op de bedrijfsterreinen van de bouwbedrijven zelf. Hierdoor zijn deze verbruiken niet inbegrepen in het energieverbruik dat tot nog toe in de energiebalans voor de sector ‘andere industrieën’ gerapporteerd werd en worden deze vanaf de balans van 2007 [16] bijgeteld bij de ‘andere industrieën’. Verklaringen voor bepaalde tendensen en evoluties in het energieverbruik (stijgingen/dalingen, omschakeling van brandstof) van bepaalde sectoren of individuele bedrijven kunnen van velerlei aard zijn. De prijs van energiedragers kan de voorkeur beïnvloeden voor één of andere energiedrager. In volgende figuur wordt de procentuele evolutie weergegeven van de prijzen van enkele energiedragers vergeleken voor een klein(er) industrieel bedrijf.

510% 460% aardgas halfjaarlijkse prijzen, tarief industrie I3-1 (taxen en BTW inclusief)

410%

360% 310%

gemiddelde prijs zware stookolie (incl BTW)

260% 210% elektriciteit halfjaarlijkse prijzen, tarief industrie Ie (taxen en BTW inclusief)

160% 110% 60% 1990

1994199519961997199819992000200120022003200420052006200720082009201020112012

Figuur 23: Evolutie van de prijs van aardgas, zware stookolie en elektriciteit, 1990=100% [85, 57] 36


De gemiddelde prijs van zware stookolie is na de forse stijging in 2008, en een daling in 2009, terug sterk gestegen in de periode 2010-2012. De aardgasprijs is in 2008 sterk gestegen tegenover 2007 (+31%), bleef ongeveer gelijk in 2009, maar daalde licht in 2010, om in 2011 en 2012 opnieuw te stijgen. De elektriciteitsprijs vertoonde een lichte daling in 2008 ten opzichte van 2007 (-17%), is in 2009 opnieuw toegenomen om in 2010 terug te dalen tot ongeveer op het niveau in 2008. In 2011 is de elektriciteitsprijs terug wat gestegen en opnieuw gedaald in 2012. 5.2.3.

ENQUÊTERINGEN EN BIJSCHATTINGEN

Voor de berekening van het energieverbruik in de industrie werden de gegevens van 1185 ondernemingen meegenomen. Deze vertegenwoordigen ongeveer 79% van het elektriciteitsverbruik van de hele industriële sector. Er werd beslist om enkel de belangrijkste petroleumproducten te extrapoleren: propaan/butaan/LPG, gasen dieselolie en zware stookolie. Voor elektriciteit waren vanaf het verbruiksjaar 2002 de Vlaamse distributienetbeheerders verplicht om afnamecijfers op te geven per sector, voor het elektriciteitstransportnet en voor aardgas vanaf het verbruiksjaar 2004. Deze verbruiken werden grotendeels overgenomen, met enkele correcties. De grote brandstofverbruikers worden apart behandeld en niet meegenomen in de extrapolatie. De extrapolatie gebeurde op basis van de geënquêteerde hoeveelheid elektriciteit ten opzichte van het totale elektriciteitsverbruik per sector (zonder het elektriciteitsverbruik van de grote aardgasverbruikers). In totaal werd er ongeveer 2,8 PJ aan petroleumproducten bijgeschat bovenop de gerapporteerde hoeveelheden. Dit is 0,7% van het totale energieverbruik van de industrie in Vlaanderen. In volgende tabel wordt aangegeven hoeveel energie werd bijgeschat per deelsector. [PJ] IJzer en staal

andere brandstoffen (2)

vaste brandstoffen

petroleum producten

gas

elektriciteit

66,6

0,1

-4,8

8,2

0,7

0,5

4,7

6,4

0,1

2,9

38,1

35,0

70,1

21,7

12,8

1,7

6,7

1,0

0,4

1,4 0,8 0,4 0,3 1,2

8,9

3,4

0,9

0,1

0,1 0,7

8,2

7,5

4,5

3,0

9,5

10,5

0,7

2,8

92,5

93,5

72,8

8,3

biomassa

totaal

% bijgeschat op het totaal verbruik

70,1

waarvan geëxtrapoleerd Non-ferro

12,5

waarvan geëxtrapoleerd Chemie

0,2

146,3

0,5

37,8 0,8 15,6 0,3 14,9

waarvan geëxtrapoleerd Voeding, dranken en tabak

1,3

waarvan geëxtrapoleerd Papier en uitgeverijen

1,1

waarvan geëxtrapoleerd Minerale nietmetaalprodukten waarvan geëxtrapoleerd Metaalverwerkende nijverheid waarvan geëxtrapoleerd

0,3

Textiel, leder en kleding

0,1 0,0 8,6 1,1 16,0 2,8

waarvan geëxtrapoleerd Andere industrieën

0,0

waarvan geëxtrapoleerd totaal

70,3

waarvan geëxtrapoleerd

4,7

0,1

2,1 2,1

0,1 16,6

0,7

0,3

2,0

7,6 0,0 32,2 1,1 378,5 (1) 2,8

0,6 3,6 0,7

Tabel 10: Extrapolatie van het energieverbruik in de industrie in Vlaanderen voor 2012

37


Opmerking

(1)

inclusief warmte

(2)

restbrandstoffen vnl. van de chemische sector (oa. restbrandstoffen uit krakingsprocessen); energiewinst uit grondstofgebruik (minerale niet metaalproducten)

Vooral in de deelsectoren met veel ‘kleinere’ bedrijven werd een gedeelte van het petroleumverbruik bijgeschat.

38

HOOFDSTUK 6 Residentieel en gelijkgestelde sectoren

HOOFDSTUK 6. RESIDENTIEEL EN GELIJKGESTELDE SECTOREN

6.1.

HUISHOUDENS 6.1.1.

METHODOLOGIE

Het energieverbruik van 1990 wordt overgenomen uit de berekeningen van prof. Hens voor VITO [58] gebaseerd op de algemene volks- en woningtelling van 1991 [62]. Het energieverbruik wordt voor de jaren 1994 tot en met 1999 geschat op basis van gegevens uit de Panel Studie van Belgische Huishoudens voor Vlaanderen, uitgevoerd door de Universitaire Instelling Antwerpen [59]. In deze studie werden sinds 1992 een 1500-tal Vlaamse huishoudens bevraagd (400-tal variabelen op niveau huishouden en 800-tal variabelen op niveau individu). De behandelde onderwerpen zijn: demografie, samenstelling van het huishouden, opvoeding, beroepsactiviteit, tewerkstelling, inkomen, toelagen, uitgaven, welvaart, gezondheid, sociale participatie, tijdsbesteding, waarden, relaties, rolpatronen, huisvesting, migratie en mobiliteit. Dezelfde huishoudens werden in de daaropvolgende jaren telkens opnieuw bevraagd. Voor de bevraging over 1995 (golf 5) werden ook vragen over energieverbruik opgenomen in de vragenlijst. In latere bevragingen werden deze vragen weer weggelaten uit de reeks. Ondertussen is deze bevraging gestopt en vervangen door de SILC (Statistics on Income and Living Conditions) enquête (uitgevoerd door het NIS). Het energieverbruik voor 2000 en 2001 is gebaseerd op de resultaten van de enquête energie- en energiezuinig gedrag uitgevoerd in opdracht van VEA [60], gecombineerd met statistieken van het NIS. Voor gegevensjaar 2002 werd er in opdracht van VEA een studie uitgevoerd om een jaarlijks herhaalbare methodologie uit te werken voor de bepaling van het huishoudelijke energieverbruik [61]. Deze werd in eerste instantie gebruikt voor de jaren 2003 - 2011. In januari 2014 werd de methodiek voor de jaren 2002- 2011 echter aangepast, en deze werd ook verder gebruikt voor 2012.  Berekening van het energieverbruik van de huishoudens in Vlaanderen in 1990 volgens het rekenmodel van professor Hens

In het rekenmodel van professor Hens van de K.U. Leuven wordt het energieverbruik van de huishoudens geschat op basis van het gebouwenbestand in Vlaanderen en een aantal aannames betreffende de technische eigenschappen van de verschillende gebouwtypes in dit bestand. Het gebouwenbestand voor 1990 is bekend via de Algemene Volks- en Woningtelling op 1 maart 1991 [62]. Deze telling gebeurt normaal om de tien jaar. De telling vraagt ook naar de wijze van verwarmen en de gebruikte energiedrager om te verwarmen. Voor de volgende jaren wordt het gebouwenbestand aangepast op basis van de jaarlijkse gegevens over nieuwbouw, verbouwingen en sloop van het NIS. Het aandeel van de verschillende energiedragers in het totale verbruik wordt door deze methode, voor jaren verder verwijderd van 1990, onzekerder.

39


Om het energieverbruik van de huishoudens in 1990 te berekenen, wordt deze methode aangewend. Het steenkoolverbruik bij de methode van Hens is waarschijnlijk overschat. Daarom werd een correctie uitgevoerd. Het steenkoolverbruik in 1990 werd berekend als de verhouding van het steenkoolverbruik van 1990 t.o.v. 1994, berekend met de methode van Hens (± 2), vermenigvuldigd met het steenkoolverbruik van 1994, berekend met de gegevens van de PSBH (zie b). Voor elektriciteit en aardgas werden de cijfers van BFE [63] en van FIGAS [64] gebruikt.  Berekening van het energieverbruik van de huishoudens in Vlaanderen in 1994-1999 uit de gegevens van de PSBH

De gegevens uit de bevraging van 1995 werden gebruikt om het energieverbruik van de jaren 19941999 te berekenen. De antwoorden i.v.m. energieverbruiken bevatten een aantal contradicties of onmogelijke getallen. De volgende berekeningsstappen werden telkens per energiedrager toegepast. En dit voor de energiedragers stookolie, steenkool en butaan/propaan. 1) De gegevens werden gefilterd aan de hand van de verhouding kosten per fysische eenheid verbruikt door een huishouden. De huishoudens die een ‘kosten / fysisch verbruik’ verhouding hebben die binnen een interval van +/- 33% van de gemiddelde prijs per fysische eenheid voor huishoudens voor 1995 (prijzen uit de literatuur) liggen, werden overgehouden om de berekeningen te doen. 2) De weerhouden huishoudens werden opgesplitst in huishoudens die met de energiedrager verwarmen en huishoudens die niet met de energiedrager verwarmen (in het geval propaan/butaan). Deze opsplitsing wordt gedaan omdat huishoudens die met een energiedrager verwarmen een ander gemiddeld verbruik hebben dan huishoudens die niet met die energiedrager verwarmen. De gemiddelde verbruiken werden berekend enerzijds voor huishoudens die met de energiedrager verwarmen en anderzijds voor de huishoudens die niet met de energiedrager verwarmen. 3) Het verbruik per energiedrager (zonder klimaatscorrectie) werd berekend. Voor de energiedragers die naast verwarming ook nog voor andere doeleinden worden aangewend, werd volgende berekening gedaan: [aantal huishoudens in Vlaanderen in 199x] x [percentage van de huishoudens dat verwarmt met de energiedrager] x [gemiddeld verbruik van de huishoudens dat verwarmt met de energiedrager] + [aantal huishoudens in Vlaanderen in 199x] x [percentage van de huishoudens dat niet verwarmt met de energiedrager] x [gemiddeld verbruik van de huishoudens dat niet verwarmt met de energiedrager] Voor de andere energiedragers werd volgende berekening gedaan: [aantal huishoudens in Vlaanderen in 199x] x [gemiddeld verbruik van de huishoudens] Het aantal huishoudens in Vlaanderen is een cijfer afkomstig van het NIS, de overige cijfers werden berekend uit de gegevens van de PSBH. 4) Omdat de basisgegevens om de gemiddelde verbruiken te berekenen afkomstig zijn van 1995 en het huishoudelijk energieverbruik sterk afhangt van de klimatologische omstandigheden, werd een klimaatscorrectie toegepast. Hier werd gesteld dat 85% van het gedeelte van het energieverbruik dat aangewend wordt voor verwarming klimaatsafhankelijk is. Er werd telkens 40


85% van het energieverbruik dat aangewend wordt voor verwarming vermenigvuldigd met de verhouding ‘graaddagen 199x / graaddagen 1995’; de 15% die niet klimaatsafhankelijk is werd hierbij opgeteld; zo ook het energieverbruik dat niet voor verwarming wordt aangewend. 5) Omdat voor de energiedrager ‘andere brandstoffen’ (andere energiedrager dan elektriciteit, aardgas, stookolie, steenkool en propaan/butaan) geen gemiddeld verbruik per huishouden te berekenen was, werd het energieverbruik van deze categorie, geschat als volgt: [percentage van de huishoudens dat hoofdzakelijk met ‘andere brandstoffen’ verwarmt] / [totaal percentage van de huishoudens dat hoofdzakelijk niet met ‘andere brandstoffen verwarmt] x [totaal verbruik van alle energiedragers uitgezonderd ‘andere brandstoffen’] Voor elektriciteit en aardgas werden respectievelijk de gegevens van BFE [63] en FIGAS [64] genomen.  Herrekening van het energieverbruik van de huishoudens in Vlaanderen in 2000 en 2001 op basis van gegevens uit de enquête energie- en energiezuinig gedrag 2001

In 2001 werd een enquête uitgevoerd in opdracht van het VEA naar het energiezuinig gedrag van de huishoudens in Vlaanderen [60]. Ongeveer 1.000 huishoudens werden bevraagd. Op basis van de gemiddelde verbruiken uit de enquêtes en statistieken van het NIS over het aantal huishoudens en een schatting van het percentage dat verwarmt met een bepaalde energiedrager, werd het verbruik van 2000 bepaald. Voor elektriciteit en aardgas werden respectievelijk data overgenomen van BFE [63] en Figas [64]. Voor 2001 werd het verbruik berekend op basis van dezelfde enquêteresultaten. De extrapolatie naar Vlaanderen gebeurde voor 2001 op basis van een schatting van het aantal woningen in Vlaanderen en op basis van cijfers van de procentuele verdeling van woningen naar hun energiedrager voor verwarming uit de socio-economische enquête van 2001 [65]. Er werd een correctie uitgevoerd op basis van het aantal graaddagen voor het verbruik van stookolie, steenkool, propaan en butaan en andere brandstoffen. Hierbij werd 85% van het verbruik klimaatsafhankelijk genomen. Cijfers voor aardgas en elektriciteit werden eveneens voor 2001 overgenomen van Figas en BFE.  Berekening van het energieverbruik van de huishoudens in Vlaanderen in 2002 - 2012

In de loop van 2003 werd er in opdracht van het VEA gewerkt aan een verbetering van de methodologie voor het bepalen van het energieverbruik in de huishoudens [61]. Deze methodologie werd tot en met het vorige rapport (2010) gebruikt. Vanaf dit rapport zijn enige aanpassingen gebeurd (stookolie- en houtverbruik). Het aardgasverbruik voor verwarming per huishouden wordt bepaald op basis van de statistieken. Het aardgasverbruik van 2002 werd nog gepubliceerd door Figas, voor 2003 is een schatting gemaakt op basis van gegevens van Figas. Vanaf het verbruiksjaar 2004 is het cijfer zonder correctie overgenomen van de rapportering van de aardgasnetbeheerders aan het VEA. Voor stookolie werd in vorige rapporten gewerkt met gemiddelde verbruiken vanuit de verschillende VEA enquêteringen [60, 66, 67, 68, 69, 70, 82Error! Bookmark not defined.] waarbij elkens een voortschrijdend gemiddeld verbruik per huishouden gehanteerd, gecorrigeerd voor klimaat aan de hand van graaddagen. Het ingeschatte gemiddelde verbruik werd vermenigvuldigd met een inschatting van het aantal huishoudens die stookolie gebruiken. In deze inschatting werd vertrokken van het aantal huishoudens met stookolie als hoofdverwarming vanuit de census 2001, 41


en hierop werd voortgebouwd, rekening houdend met bijkomende nieuwbouw en sloop. Er werd tot dan toe geen rekening gehouden met brandstof switch. De methode voor de bepaling van het stookolieverbruik was aan herziening toe. In het najaar van 2013 werd gewerkt aan een voorstel voor de herrekening van het huishoudelijke stookolieverbruik vanaf 2002. In januari 2014 werd het voorstel [71] aan het begeleidingscomité energiebalans voorgelegd en in februari werd het door de minister bevoegd voor energie goedgekeurd. De methode die vanaf dit nu wordt gehanteerd vanaf het gegevensjaar 2002, is een bottom-up berekening, uitgaande van: -

-

een gemiddeld stookolieverbruik, gebaseerd op de 2 jaarlijkse VEA enquêtes, door: o voor de jaren waarvoor er enquête resultaten zijn het gemiddelde stookolieverbruik per huishouden te berekenen uit de enquêtes o voor de tussenin liggende jaren, waar geen enquête is uitgevoerd, het gemiddelde stookolieverbruik te interpoleren, rekening houdend met graaddagen van het jaar (het verbruik werd 85% klimaat afhankelijk genomen). o Door van de bekomen tijdsreeks een 2 jaarlijks voortschrijdend gemiddelde stookolieverbruik per huishouden te berekenen een inschatting van het aantal huishoudens die stookolie verbruiken o Het totaal aantal (private) huishoudens in Vlaanderen werd overgenomen van het NIS. o Op basis van het aantal aardgasafnemers van de jaarlijkse rapportering van de netbeheerders aan VEA, werd een inschatting gemaakt van het aantal huishoudens op aardgas. Hierbij werd (op basis van beschikbare statistieken van de VREG) aangenomen dat 5% van de afnemers van aardgas klanten zijn die niet verwarmen op aardgas (bv. enkel koken). o Voor hout (hoofdverwarming) werd het aantal gebruikers overgenomen uit de herrekening die werd uitgevoerd in de loop van 2013 [77] o Voor de overige energiedragers voor hoofdverwarming werd een inschatting gemaakt op basis van de census 2001 en de % uit de 2-jaarlijkse VEA enquêtes (met tussenin liggende interpolaties). o Het resterende aantal huishoudens werd dan beschouwd als stookolieverbruikers.

Momenteel is de FOD economie bezig met een project waarbij de stookolieleveringen worden opgedeeld per gewest, op basis van een vernieuwde, uitgebreidere rapportering van de stookolieleveranciers. De eerste resultaten worden pas ten vroegste in 2015 verwacht. Het steenkoolverbruik als hoofdverwarming wordt bepaald door het aantal huishoudens, dat steenkool als hoofdverwarming gebruikt, berekend in het model, te vermenigvuldigen met een gemiddeld steenkoolverbruik voor hoofdverwarming. Voor steenkool wordt er echter geschat dat de helft van de huishoudens die steenkool als hoofdverwarming hebben, steenkool als bijverwarming gebruiken. Het ingeschatte gemiddelde verbruik werd vermenigvuldigd met een inschatting van het aantal huishoudens die steenkool gebruiken. In deze inschatting werd vertrokken van het aantal huishoudens met steenkool als hoofdverwarming vanuit de census 2001, en hierop werd voortgebouwd, rekening houdend met bijkomende nieuwbouw en sloop. Er werd geen rekening gehouden met brandstof switch. Naar analogie van de herrekening van het stookolieverbruik, werd ook het verbruik van steenkool aangepast. De methode die vanaf dit nu wordt gehanteerd vanaf het gegevensjaar 2002, is een bottom-up berekening, uitgaande van: -

42

een gemiddeld steenkoolverbruik (hoofdverwarming en bijverwarming), gebaseerd op de 2 jaarlijkse VEA enquêtes, door:


o

-

voor de jaren waarvoor er enquête resultaten zijn het gemiddelde stookolieverbruik per huishouden te berekenen uit de enquêtes o voor de tussenin liggende jaren, waar geen enquête is uitgevoerd, het gemiddelde stookolieverbruik te interpoleren, rekening houdend met graaddagen van het jaar (het verbruik werd 85% klimaat afhankelijk genomen). o Door van de bekomen tijdsreeks een 2 jaarlijks voortschrijdend gemiddelde stookolieverbruik per huishouden te berekenen een inschatting van het aantal huishoudens die steenkool verbruiken o Het totaal aantal (private) huishoudens in Vlaanderen werd overgenomen van het NIS. o Voor hoofdverwarming op steenkool werd een inschatting gemaakt op basis van de census 2001 en de % uit de 2-jaarlijkse VEA enquêtes (met tussenin liggende interpolaties). o Voor bijverwarming werd de helft van het aantal huishoudens op hoofdverwarming genomen.

Voor LPG, propaan en butaan werd 60% van de leveringen voor huishoudelijk gebruik in België toegekend aan Vlaanderen [44]. Voor biomassa (hout), werd in het verleden een inschatting gemaakt op basis van de methodologie gebruikt voor Wallonië en Brussel door ICEDD [72]. Aan de hand van resultaten van andere studies, oa. van enquêtegegevens van de VITO studie over PAK’s en dioxines [73], de opdracht van de OUN voor VITO [74] en een onderzoek uitgevoerd door VITO in de loop van 2011 in opdracht van VMM over emissies door houtverbranding door gebouwenverwarming en landbouw [75], kon afgeleid worden dat de inschatting van het houtverbruik te laag was. Einde 2011 is er tevens een onderzoek uitgevoerd, gefinancierd door Eurostat, de 3 gewesten en de federale overheid om betere data te verkrijgen over het energieverbruik in de huishoudens [76]. Op basis van deze laatste studie en de inzichten uit de andere studies, werd een methode bepaald voor een betere inschatting van het houtverbruik in de huishoudelijke sector. In een nota van mei 2013 [77] aan de leden van de stuurgroep, werd een voorstel opgemaakt om de hele tijdsreeks te herzien, gebruik makend van de parameters urbanisatiegraad, gecombineerd met de ongewogen gemiddelde verbruiken voor hoofd- en bijverwarming uit de Eurostat enquête. Het voorstel werd aanvaard door de stuurgroep en de data gebaseerd op deze methodiek zijn in dit rapport toegepast. De elektriciteitsverbruiken zijn sinds 2002 gebaseerd op de gegevens van de distributienetbeheerders voor elektriciteit. De gerapporteerde gegevens werden hiervoor herschikt over de sectoren naar de resultaten van de BFE (voor 2002 en 2003). Voor 2004 – 2008 werd het verbruik van de elektriciteitsdistributienetbeheerders voor huishoudens overgenomen zonder correctie. Vanaf 2009 werd een inschatting bijgevoegd van het verbruik uit PV installaties met een vermogen lager dan 10 kWp. Omdat deze geen dubbele teller hebben, ontbreekt een gedeelte van het verbruik in de huishoudelijke afname cijfers en werd dit verbruik apart ingeschat.  Berekening van het energieverbruik van de huishoudens voor het gebruik van mobiele tuinmachines in Vlaanderen in 1990 - 2012

Het energieverbruik ten gevolge van het off-road gebruik van mobiele voertuigen en machines in de huishoudens werd voor de eerste maal ingeschat en geïntegreerd in de energiebalans van 2007 voor de hele historische tijdsreeks. Het gaat hier om het gebruik van tuinmachines (Tabel 11) .

43


Huishoudelijke mobiele machine-types Grasmaaiers Graskantensnijders Haagscharen Hakselaars Bladblazers/bladzuigers Hogedrukreinigers Verticuteermachines Freesmachines Zitmaaiers/kleine tractor Bosmaaiers

Tabel 11: Mobiele machinetypes die off-road gebruikt worden door de huishoudens Naast deze tuinmachines wordt ook nog een verbruik ingeschat voor quads. Tot het rapport van 2011, werd dit verbruik meegerekend bij de tertiaire sector. Vanaf dit rapport, zal dit benzine verbruik (in samenspraak met VMM) worden meegerekend in de huishoudelijke sector. In de loop van 2008-2009 heeft de Vlaamse overheid (departement Leefmilieu, Natuur en Energie – LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model voor de bepaling van energie en emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Voor de bepaling van de energieverbruiken en emissies in de huishoudelijke sector werd gebruik gemaakt van een machinepark bestaande uit allerlei tuinmachines (Tabel 11). Dit machinepark werd in het model vastgelegd op basis van enkele recent uitgevoerde onderzoeken/studies [65, 78, 79, 80]. De technische kenmerken (brandstoftype, vermogen, lastfactor, mediane leeftijd en het aantal operationele draaiuren) van dit machinepark worden vastgelegd in het model [53]. Het OFFREM-model genereert vervolgens energieverbruiken als volgt: Energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) x belastingsgraad (%) x draaiuren (h)


Het elektriciteitsverbruik van tuinmachines is reeds inbegrepen in de totalen van de energiebalans waardoor de output van het OFFREM-model voor elektriciteit niet bijgeteld wordt bij de totalen van de energiebalans. De output van het OFFREM-model voor benzineverbruik door tuinmachines en quads in de huishoudens wordt wel bijgeteld bij de huishoudelijke energieverbruiken aangezien deze tot nog toe niet in kaart werden gebracht in de energiebalans. 6.1.2.

RESULTATEN BEVOLKING, HUISHOUDENS EN GEBOUWENPARK

Het verbruik in een huishouden is afhankelijk van verschillende zaken: aard van de woning (Vlaams woningenpark) en zijn uitrusting voor verwarming en andere toepassingen, maar ook van het gedrag van de bewoners. Al deze parameters samen bepalen het totale energieverbruik van de residentiële sector in Vlaanderen. In volgende tabel wordt de evolutie weergegeven van de bevolking en het aantal huishoudens in België en Vlaanderen.

44


Bevolking op 1 januari

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

België [x1000]

Vlaanderen [x1000]

Aandeel Vlaanderen [%]

huishoudens in Vlaanderen [x1000] (1)

9.948 9.979 10.022 10.068 10.101 10.131 10.143 10.170 10.192 10.214 10.239 10.263 10.310 10.356 10.396 10.446 10.511 10.585 10.667 10.753 10.840 10.951 11.036

5.740 5.768 5.795 5.825 5.847 5.866 5.880 5.899 5.912 5.927 5.940 5.953 5.973 5.996 6.016 6.043 6.079 6.117 6.162 6.209 6.252 6.307 6.351

58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58 58

2.195 2.227 2.245 2.263 2.278 2.296 2.313 2.334 2.354 2.374 2.392 2.414 2.434 2.458 2.480 2.502 2.526 2.550 2.577 2.601 2.625 2.652 2.673

Tabel 12: Evolutie van bevolking en huishoudens (Opmerking: (1) alleen particuliere huishoudens) De bevolking in Vlaanderen nam met 10,6% toe in 2012 ten opzichte van 1990. Het aantal huishoudens in Vlaanderen steeg met 21,7% over de periode 1990-2012. In 1991 [62] en 2001 [65] werden algemene enquêtes uitgevoerd door het Nationaal Instituut voor de Statistiek NIS (in 1991: volks- en woningtelling, in 2001: socio-economische enquête), waarbij ook vragen werden gesteld naar type woning en verwarmingssystemen. Voor 2001 kocht VITO de database aan met de Vlaamse antwoorden (anoniem) naar type woningen ed. Op basis van deze database werden een aantal berekeningen gedaan, waarvan de resultaten vermeld zijn in volgende tabellen en figuren. Waar mogelijk worden de resultaten vergeleken met 1991. Aard woning Open gebouwd Half opengebouwd Aaneengebouwd Appartement, studio Andere totaal

1991

%

2001

%

732.290 388.077 560.167 457.183 3.840 2.141.557

34,2 18,1 26,2 21,3 0,2 100,0

857.422 485.642 539.468 469.227

36,5 20,7 22,9 20,0 0,0 100,0

2.351.759

% 01/91 +17 +25 -4 +3 +10

Tabel 13: Aard van woning volgens de enquêtes 1991 en 2001 (alleen de antwoorden: 97,3% van de bewoonde woningen in 1991; eigen berekening op database voor 2001, zonder de ‘andere’)

45


0,2% 22%

20%

0,0% 36%

34%

open gebouwd half opengebouwd aaneengebouwd

26%

appartement, studio

23% 18%

21%

1991

andere/onbekend

2001

Figuur 24: Procentuele verdeling over types woningen in 1991 en 2001 [62, 65] Volgens deze tellingen wonen er beduidend meer mensen in open of halfopen bebouwingen in 2001 dan in 1991 en dit ten nadele van de gesloten bebouwingen. Deze trend toont zich ook in de opbouw van het woningenbestand in 2001 van de types woning per leeftijdscategorie.

350.000 300.000

aantallen

250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0

appartementen open bebouwing halfopen bebouwing gesloten bebouwing

<1945

1946 1970

1971 1991

> 1990

71.401

191.254

109.510

97.062

151.954

255.630

295.896

153.942

128.503 276.524

204.793 180.180

108.034 61.809

44.312 20.955

appartementen open bebouwing halfopen bebouwing gesloten bebouwing

Figuur 25: Woningen 2001 (enquête 2001) naar bouwjaar en type woning [65] Woningen gebouwd voor 1945 zijn voornamelijk rijwoningen, terwijl het aandeel hiervan sterk afneemt in de meer recentere woningen. Ook het kadaster houdt gegevens bij over aantal gebouwen en woongelegenheden in gebouwen.

46


gesloten bebouwing

halfopen bebouwing

open bebouwing

appartementen

handelshuizen

andere

aantal woongelegenheden (x 1000)

3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

1992

1995

1998

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

andere

80

85

86

87

87

87

87

87

86

85

85

84

85

85

85

handelshuizen

118

116

114

111

110

108

107

105

103

101

99

98

96

95

93

appartementen

397

438

484

521

531

544

557

570

585

602

620

640

660

680

700

open bebouwing

685

729

774

809

817

824

831

837

844

851

858

866

871

876

881

halfopen bebouwing

486

496

508

518

521

525

528

531

535

540

544

549

554

558

563

gesloten bebouwing

687

686

687

688

688

688

689

689

690

690

690

691

691

691

692

Figuur 26: Evolutie van het aantal woongelegenheden in Vlaanderen volgens gegevens van het kadaster [81] Het aantal woongelegenheden volgens het kadaster ligt hoger dan deze bekomen uit de enquêtes van 1991 of 2001. De voornaamste reden is dat de enquêtes van 1991 en 2001 werden gestuurd aan de hoofdverblijfplaats van “huishoudens” en niet aan “gebouwen” en hun eigenaars. Het verschil is bijvoorbeeld dat er in 2001 ongeveer 8% meer woongelegenheden zijn (exclusief deze in handelshuizen en andere gebouwen) volgens het kadaster dan volgens de enquête 2001. Naast het type woning, werd ook de energiedrager waarmee de huishoudens hun woning verwarmen bevraagd in de enquêtes van 1991 en 2001. 7% 0%

1%

1%

2%

9%

1%

0%

0%

steenkool

1% 39%

42% 38%

stookolie

48%

stads- of aardgas butaan/propaan

andere

9%

2%

hout elektriciteit onbekend

1991

2001

Figuur 27: Procentuele indeling van hoofdenergiedrager bij verwarming in de huishoudens volgens de enquêtes 1991 en 2001 (% van het aantal huishoudens) [62,65] Vooral het aandeel woningen op aardgasverwarming is sterk gestegen: van 38% naar 48%. Dit gebeurde vooral ten nadele van steenkool (van 9% aandeel naar 2%), maar ook ten nadele van 47


stookolie (van 42% in 1991 naar 39% in 2001). Deze trend naar aardgas lijkt zich in de nieuwbouw door te zetten. In de volgende tabel wordt het aantal nieuwbouwvergunningen, dat wordt uitgereikt in een jaar, weergegeven en dit naar energiedrager. AANTAL WONINGEN 2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

aardgas

20.942

22.887

25.428

31.022

33.945

36.298

32.626

31.358

26.881

30.529

26.688

29.606

stookolie

3.249

2.699

2.581

2.246

1.663

989

728

526

431

508

326

247

elektriciteit

3.189

3.491

3.042

3.555

2.577

1.998

871

369

208

309

142

157

andere/onbekend

824

245

372

355

271

327

385

511

645

914

732

990

zon

9

14

11

5

13

16

11

9

27

5

4

kolen

2

3

14

5

2

7

14

0

36

12

5

hout

12

18

18

24

54

28

32

40

29

22

prop/butaan

53

80

145

145

154

177

151

95

122

85

andere Totaal

28.204

24 117

169

257

167

92

104

157

303

501

700

608

840

29.322

31.423

37.178

38.456

39.612

34.610

32.764

28.165

32.260

27.888

31.000

Tabel 14: Residentiële nieuwbouw (afgeleverde bouwvergunningen in jaar 200x), naar type energiedrager [81] In 2012 werd in 95,5% van de uitgereikte bouwvergunningen voor residentiële nieuwbouw aardgas voorzien als energiedrager voor hoofdverwarming. Uit de volks- en woningtelling van 1991 en de census van 2001 zijn de percentages van type energiedrager voor hoofdverwarming van de Vlaamse huishoudens gekend. Voor de tussenliggende jaren wordt een inschatting gemaakt door deze percentages lineair te interpoleren. Voor 1990 werden de resultaten van de volks- en woningtelling van 1991 overgenomen, voor 2001 deze van de census 2001. Voor de jaren na 2001 werd in de nota rond de herrekening van het stookolieverbruik [71] van januari 2014 een nieuwe inschatting gemaakt van de aandelen hoofdverwarming van de huishoudens in Vlaanderen. In de volgende tabel staan deze data weergegeven. % woningen met energiedrager x als hoofdverwarming

48

Aantal huishoudens (x 1000) met energiedrager x als hoofdverwarming

stookolie

aardgas

steenkool

elektriciteit

propaan/ butaan/ LPG

hout

stookolie

aardgas

steenkool

elektriciteit

propaan/ butaan/ LPG

hout

1990

41,5

38,1

9,5

7,2

1,9

1,9

910

835

208

159

43

41

1994

40,5

41,5

6,9

7,7

1,8

1,7

922

946

158

175

41

39

1995

40,2

42,4

6,3

7,8

1,8

1,7

924

973

145

179

40

39

1996

40,0

43,3

5,7

7,9

1,7

1,6

925

1.000

132

183

40

38

1997

39,7

44,1

5,1

8,0

1,7

1,6

927

1.030

118

187

40

38

1998

39,5

45,0

4,4

8,1

1,7

1,6

929

1.059

104

192

39

37

1999

39,2

45,8

3,8

8,3

1,6

1,5

931

1.088

90

196

39

37

2000

39,0

46,7

3,2

8,4

1,6

1,5

933

1.117

76

200

38

36

2001

38,7

47,6

2,6

8,5

9,0

1,1

935

1.148

62

205

38

26

2002

37,8

48,7

2,0

9,0

1,3

1,2

920

1.186

49

219

33

28

2003

36,8

49,8

1,5

9,5

1,2

1,2

905

1.224

37

234

29

30

2004

35,9

50,9

1,0

10,0

1,0

1,3

889

1.261

25

248

25

32

2005

34,8

51,7

1,3

10,0

0,8

1,4

872

1.292

27

250

27

34

2006

33,8

52,9

1,7

10,0

0,2

1,4

854

1.337

29

253

18

36

2007

32,8

53,7

2,0

10,0

0,0

1,5

836

1.370

51

255

0

38


2008

32,4

56,7

1,0

9,3

0,0

0,7

834

1.460

43

240

0

40

2009

32,0

57,9

0,6

8,7

0,0

0,9

832

1.506

35

225

0

42

2010

31,6

57,7

1,0

8,0

0,0

1,7

830

1.516

26

210

0

44

2011

30,2

58,8

1,0

7,5

0,9

1,7

800

1.558

26

199

24

44

2012

28,8

60,5

1,0

7,0

1,0

1,7

771

1.617

27

187

27

-15%

+93%

-87%

+18%

-37%

45 +10%

Tabel 15: Inschatting van de evolutie van het aantal particuliere huishoudens naar energiedrager voor hoofdverwarming Het aantal particuliere huishoudens met hoofdverwarming op stookolie is volgens deze inschatting gedaald met 15% in 2012 ten opzichte van 1990, het aantal huishoudens op aardgas is met 93% gestegen en de huishoudens op elektriciteit met 18%. Het aantal huishoudens met steenkool als hoofdverwarming is gedaald met 87% over dezelfde periode, deze met propaan-butaan-LPG als hoofdverwarming met 37%. Het aantal huishoudens met hout als hoofdverwarming is over dezelfde periode gestegen met 10%. Ook vragen naar isolatiegraad van de betrokken woning werden gesteld in de socio-economische enquête van 2001. In 2001 zou 72,4% van de Vlaamse huishoudens in hun woning beschikken over dubbel glas, 58,3% zou een geïsoleerd dak hebben, van 45,9% zouden de buitenmuren geïsoleerd zijn en nog eens 63,2% zou isolatie rond verwarmingsbuizen voorzien hebben (de percentages zijn gebaseerd op de ingevulde vragenlijsten voor deze vragen). Op basis van een eigen berekening op basis van de aangekochte database, heeft ongeveer 3/4 van de Vlaamse huishoudens weet van 1 of meerdere vormen van isolatie aan zijn woning (de antwoorden ‘niet gespecificeerd’ en ‘ik weet niet’ werden niet meegeteld). Het totale aandeel dat één of meerdere vormen van isolatie heeft zal waarschijnlijk nog wat hoger liggen. Het is echter niet mogelijk om op basis van de antwoorden op de vragen een correct beeld te hebben van de volledigheid van de isolatiegraad van de woning (bijvoorbeeld slechts deels dubbel glas). In 1991 werden de vragen naar isolatie van de woning niet gesteld, maar wel in 1981. In 1981 zou 31% van de Vlaamse huishoudens een woning hebben met één of andere vorm van isolatie, voor België was toen het gemiddelde 27,1%. Van deze 27,1% had 70% dubbel glas, 49% had isolatie van vloeren en/of plafonds, 40% had isolatie van verwarmingsbuizen, en nog eens 37% had geïsoleerde buitenmuren. Op 20 jaar tijd is er dus zeker vooruitgang geboekt inzake de isolatie van de woningen. Het VEA heeft reeds enkele malen een beperkte steekproef laten uitvoeren naar het energiezuinig gedrag van Vlaamse huishoudens [60, 66, 67, 68, 69, 70, 82]. Hierin werden ook vragen gesteld naar de isolatie van de woningen van de geënquêteerden en werd ook aandacht besteed aan de volledigheid van de verschillende maatregelen. In de loop van 2011 werd eveneens een enquête uitgevoerd door het NIS, deels gefinancierd door Eurostat en deels door de verschillende overheden in België, waarbij gelijkaardige vragen werden gesteld als in de VEA enquête, bij een ruimere steekproef [83]. In volgende tabel staan ter informatie beknopt de resultaten weergegeven. Type maatregel dakisolatie

1998

2001

2003

2005

2008

2009

2010

2010 (Eurostat)

2012

56%

66%

66%

67%

69%

73%

76%

72%

80%

Geheel

nb

58%

58%

60%

60%

63%

66%

65%

68%

gedeeltelijk

nb

8%

8%

7%

9%

10%

10%

7%

12%

20%

25%

24%

26%

30%

37%

28%

26%

31%

nb

20%

19%

22%

22%

29%

20%

24%

vloerisolatie Geheel

49


gedeeltelijk

nb

5%

4%

8%

8%

6%

7%

41%

49%

49%

45%

48%

51%

41%

42%

45%

Geheel

nb

43%

41%

38%

40%

42%

34%

34%

35%

gedeeltelijk

nb

6%

8%

7%

8%

9%

7%

8%

10%

78%

78%

85%

89%

90%

92%

92%

87%

buitenmuurisolatie

Dubbel glas

5%

Geheel

79%

gedeeltelijk

21%

Tabel 16: Resultaten isolatiegraad van Vlaamse woningen [60, 66, 67, 68, 69, 70,82, 83] 6.1.3.


300

3.000

250

2.500

200

2.000

150

1.500

100

1.000

[PJ]

50

0

500

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

biomassa

6,6

7,1

7,6

9,1

7,6

7,7

7,4

7,2

8,0

7,7

9,2

9,7

10,0

10,4

9,9

11,7

12,3

15,6

11,3

13,6

elektriciteit

27,9

33,3

33,6

35,9

35,6

35,5

35,7

36,1

37,0

38,3

39,2

40,3

39,2

40,1

39,5

40,4

41,2

41,4

40,4

41,5

but/prop

6,0

6,2

6,3

6,5

6,4

6,5

6,5

2,8

2,1

2,7

1,8

1,9

1,6

1,3

1,5

2,3

1,7

1,1

2,2

2,1

aardgas

57,4

70,3

75,6

90,1

78,7

84,1

81,5

83,1

91,6

88,6

95,9

87,0

87,0

87,9

84,1

90,5

91,3

104,9

81,0

92,0

kolen

8,5

4,4

4,7

5,7

4,8

4,8

4,6

2,6

2,6

3,4

2,4

1,7

2,4

3,2

4,0

1,9

1,0

1,8

1,7

1,9

100,9

101,6

108,8

132,9

110,3

111,5

106,7

100,3

108,3

108,4

102,6

97,6

90,9

89,6

84,7

81,8

77,7

74,9

64,8

60,0

stookolie benzine

graaddagen °(15/15) te Ukkel

In volgende figuur wordt het energieverbruik in de huishoudens per energiedrager weergegeven.

0,4

0,4

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

0,6

0,6

0,6

0,6

0,6

0,6

0,6

0,6

0,6

TOTAAL

207,7

223,3

237,2

280,7

243,9

250,7

243,1

232,8

250,2

249,7

251,6

238,8

231,7

233,2

224,3

229,3

225,7

240,3

202,1

211,8

graaddagen °(15/15) te Ukkel

1.722

1.786

1.922

0,5

2.383

1.900

1.906

1.791

1.714

1.929

1.683

1.920

1.894

1.829

1.795

1.578

1.831

0,6

1.825

2.308

1.538

1.919

0

Figuur 28: Evolutie van het energieverbruik in de huishoudens in Vlaanderen [2-20] Het energieverbruik in de huishoudelijke sector is sterk klimaat gebonden. In koudere jaren (hoger aantal graaddagen) is ook het verbruik hoger. In 2012 steeg het verbruik in totaal met 4,8% ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 1990 is het verbruik met 2,0% gestegen. Het elektriciteitsverbruik is met 2,8% gestegen in 2012 ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 1990 is het elektriciteitsverbruik met 49,2% gestegen. Het aardgasverbruik is met 13,5% gestegen in 2012 ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 1990 is het verbruik toegenomen met 60,3%, voornamelijk ten gevolge van de stijgende populariteit van aardgas als energiebron in de huishoudelijke sector. Het steenkoolverbruik is in 2012 met 14,8% gestegen ten opzichte van 2011. Ten opzichte van 1990 is het steenkoolverbruik met 77,5% gedaald. Het stookolieverbruik in 2012 is ten opzichte van 2011 gedaald met 7,4% en met 40,5% gedaald ten opzichte van 1990. Het verbruik van LPG, propaan en butaan is in 2012 met 4,7% gedaald ten opzichte van 2011. Ten opzichte van de 1990 is er een daling van het huishoudelijk verbruik met 64,8%.

50


Het verbruik van biomassa is met 20,5% gestegen ten opzichte van 2011 en meer dan verdubbeld ten opzichte van 1990. Het verbruik van benzine door de huishoudens werd vanaf het rapport van 2007 [16] geïntegreerd in de energiebalans voor de hele historische tijdsreeks. Het gaat hier om het verbruik van tuinmachines en quads. De evolutie van het zogenaamde off-road energieverbruik in de huishoudelijke sector wordt in de volgende figuur weergegeven. 0,60 0,50

0,40 PJ

0,30 0,20 0,10 0,00

1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

0,45

0,45

0,45

0,45

0,45

0,46

0,46

0,47

0,47

0,47

0,48

0,48

0,49

0,49

0,49

0,50

0,50

0,50

0,51

0,51

elektriciteit tuinmachine 0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,04

0,05

0,05

0,05

0,05

0,05

0,05

0,05

benzine quads

0,06

0,06

0,06

0,06

0,06

0,07

0,07

0,07

0,07

0,07

0,08

0,09

0,09

0,10

0,10

0,11

0,11

0,11

0,12

benzine tuinmachines

0,05

Figuur 29: Evolutie (1990, 1994-2012) van het energieverbruik van (off-road) tuinmachines en quads Het aandeel van stookolie, steenkool en propaan/butaan in het totale energieverbruik van de huishoudens is gedaald in 2011 ten opzichte van 1990. Het aandeel van elektriciteit en aardgas is gestegen. 6,5%

0,2%

3,2%

0,3%

19,7% 2,9%

stookolie

13,4%

1,0%

27,6%

kolen

28,0%

48,6%

aardgas

0,9%

but/prop elektriciteit

43,6%

biomassa benzine

4,1%

1990

2012

Figuur 30: Procentueel aandeel van de energiedragers in het huishoudelijk energieverbruik in Vlaanderen Omdat het energieverbruik sterk afhankelijk is van het buitenklimaat, is het soms nuttig om de energieverbruiken te herrekenen naar eenzelfde jaar wat buitenklimaat betreft. In onderstaande tabel werden de energieverbruiken van de huishoudens voor stookolie, kolen, aardgas en met 51


elektriciteit als hoofdverwarming omgerekend naar graaddagen van het jaar 1990 (= 1722) (85% van het energieverbruik wordt klimaatsafhankelijk beschouwd). De opdeling van het elektriciteitsverbruik gebruikt door huishoudens met elektriciteit als hoofdverwarming en andere huishoudens, werd geschat op basis van beschikbare gegevens. In 2001 [65] bleek ongeveer 22% van het elektriciteitsverbruik gebruikt te worden door de 8,5% van de gezinnen die elektriciteit als hoofdverwarming hebben. Dit aandeel blijkt redelijk constant over de jaren (in de veronderstelling dat het verbruik per huishouden bij gelijke graaddagen ook redelijk stabiel is). [TJ]

stookolie

kolen

1990

100.853

hoofdverwarming 6.723

hout hoofdverwarming

aardgas

1994

98.507

3.352

793 826

1995

99.209

3.376

1996

101.570

1997

elektriciteit

57.365

hoofdverwarming 6.132

21.740

68.130

7.102

25.972

832

68.957

6.742

26.224

3.456

843

68.846

6.030

27.973

101.549

3.455

848

72.403

7.202

27.745

1998

102.402

3.484

857

77.225

7.164

27.666

1999

103.244

3.513

866

78.873

7.607

27.883

2000

100.719

2.092

875

83.416

7.976

28.172

2001

98.411

1.890

880

83.244

7.392

28.842

2002

110.481

2.771

949

90.360

8.598

29.902

2003

93.614

1.686

1.011

87.497

7.861

30.547

2004

90.081

1.249

1.077

80.318

8.193

31.472

2005

86.352

1.815

1.144

82.676

8.192

30.569

2006

86.532

2.479

1.210

84.903

8.524

31.300

2007

91.308

3.399

1.284

90.634

9.355

30.773

2008

77.659

1.408

1.341

85.955

8.443

31.529

2009

73.929

776

1.407

86.898

8.628

32.132

2010

58.716

1.071

1.475

82.234

7.146

32.311

2011

71.434

1.440

1.499

89.259

9.799

31.536

2012

54.795

1.372

1.496

83.960

8.332

32.357

% 2012/1990

-46%

-80%

+89%

+46%

+36%

+49%

ander

Tabel 17: Evolutie van het stookolie- en aardgasverbruik omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (= 1772) en elektriciteitsverbruik van gezinnen met elektriciteit, kolen en hout als hoofdverwarming omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (= 1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Bij het aardgasverbruik zit ook het verbruik voor koken inbegrepen.

Indien de vermelde klimaatcorrectie (ten opzichte van graaddagen van 1990, nl. 1772) wordt toegepast, daalt het stookolieverbruik in 2012 met 46% ten opzichte van 1990, het aardgasverbruik stijgt sterk met 46%. Het elektriciteitsverbruik in huishoudens met elektriciteit als hoofdverwarming stijgt sterk met 36%. Het steenkoolverbruik (enkel hoofdverwarming) is met 80% gedaald, het houtverbruik (enkel hoofdverwarming) met 89% gestegen. Het elektriciteitsverbruik in huishoudens (zonder elektriciteit als hoofdverwarming mee te nemen) is met 49% gestegen. Grafisch ziet de evolutie van de gecorrigeerde verbruiken er dan als volgt uit:

52


stookolie aardgas elektriciteit ander

kolen (enkel hoofdverwarming) elektriciteit hoofd-verwarming hout (hoofdverwarming)

200

% (1990= 100%)

180 160 140

120 100 80 60 40 20 0 1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 31: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken van de huishoudens omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen.

In volgende tabel wordt het energieverbruik per huishouden weergegeven, gebaseerd op de cijfers uit Tabel 15 en Tabel 17.

[GJ/hh]

stookolie/hh

aardgas/hh

steenkool/hh

Hout/hh

elektriciteit/hh

hoofdverwarming

hoofdverwarming

hoofdverwarming

ander

1990

111

69

32

19

39

10

1994

107

72

21

21

41

11

1995

107

71

23

22

38

11

1996

110

69

26

22

33

12

1997

110

70

29

23

38

12

1998

110

73

33

23

37

12

1999

111

72

39

24

39

12

2000

108

75

28

24

40

12

2001

105

72

31

34

36

12

2002

120

76

56

34

39

12

2003

103

72

45

34

34

12

2004

101

64

50

34

33

13

2005

99

64

68

34

33

12

2006

101

64

86

34

34

12

2007

109

66

67

34

37

12

2008

93

59

33

34

35

12

2009

89

58

22

34

38

12

2010

71

54

41

34

34

12

2011

89

57

54

34

49

12

2012

71

52

51

33

45

12

-36%

-24%

+58%

+72%

+16%

+23%

2012/1990

Figuur 32: Evolutie van het energieverbruik per huishouden (genormaliseerd naar graaddagen van 1990, nl. 1772) voor stookolie, aardgas en elektriciteit, steenkool, hout als hoofdverwarming 53


Het energieverbruik per huishouden voor verwarming is voor stookolie en aardgas is gedaald. Voor de andere energiedragers zien we een stijging.

stookolie

kolen (enkel hoofdverwarming)

aardgas

elektriciteit hoofd-verwarming

elektriciteit ander

hout (hoofdverwarming)

% (1990= 100%)

300 250 200

150 100 50 0 1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 33: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken per huishouden omgerekend naar graaddagen °(15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen.

6.1.4.

RESULTATEN ECONOMISCHE INDICATOREN

De vraag naar energie in functie van de prijzen heeft een kleine maar statistisch significante elasticiteit. Dit wil zeggen dat de prijs van energie wel enige invloed kan uitoefenen op de vraag naar energie. Prijzen kunnen dus ook een invloed hebben op een eventuele omschakeling van brandstof. In volgende figuur wordt ter informatie de procentuele evolutie gevolgd van de prijzen van aardgas, elektriciteit en stookolie bij de huishoudens.

aardgas halfjaarlijkse prijzen, tarief huishoudens D3

elektriciteit halfjaarlijkse prijzen, tarief huishoudens Dc

gemiddelde prijs gasolie incl BTW 450 400

% (1991=100)

350 300

250 200 150 100 50 0 1991 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 34: Procentuele evolutie van de prijzen in België van aardgas, elektriciteit en lichte stookolie 54


(1990 = 100%) [84, 85] Opmerking: de prijzen vanaf 2007 werden door Eurostat berekend volgens een nieuwe methodologie. De petroleumproducten kenden een scherpe prijsstijging in 2000. In 2001 en 2002 was de gemiddelde prijs opnieuw gedaald, maar in 2004, 2005 en 2006 steeg de gemiddelde prijs van gasolie steeds verder, in 2007 is de stijging minder sterk vooral dankzij de lagere maximumprijzen in het begin van 2007. Op het einde van het jaar begint de maximumprijs van gasolie aan een stevige opmars die zich in 2008 verder zette. In 2009 is de prijs opnieuw lager, door een algemeen verminderde vraag naar olie. Vanaf 2010 zien we opnieuw een stijging van de gemiddelde stookolieprijs. De gasprijs volgt de prijs van de olieproducten met enkele maanden vertraging. Na een piekprijs in 2001, is de gasprijs (halfjaarlijkse prijzen, tarief huishoudens D3, vanaf 2007 gemiddelde prijs bij een verbruik tussen 20 en 200 GJ) terug licht gedaald in 2002. In de jaren 2003, 2004 en 2005 is de prijs min of meer stabiel gebleven. In 2006 is er een prijsstijging merkbaar, in 2007 daalt de prijs weer lichtjes om in 2008 en 2009 opnieuw te stijgen. Na een kleine daling in 2010, steeg de gemiddelde aardgasprijs in 2011 en 2012 opnieuw. De elektriciteitsprijs (halfjaarlijkse prijzen, tarief huishoudens Dc) bleef nagenoeg constant in de jaren voor 2008. In 2008 is de prijs gestegen, in 2009 bleef de prijs op ongeveer hetzelfde niveau. Voor de jaren 2010-2012 is er opnieuw een lichte stijging. 6.2.

TERTIAIRE SECTOR 6.2.1.

METHODOLOGIE

In de tertiaire sector worden volgende sectoren onderscheiden. Sector

NACE Rev. 1

NACE 2008

Hotels en restaurants Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening Onderwijs Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening

55

55;56

85

86;87;88;75

80

85 36;37; 38 (ex 38.3); 59; 60; 63.91; 90; 91; 92; 93; 94; 96 52; 79; 53; 61; 41.1; 58; 62-66 (ex. 63.91); 68-71; 73-74; 77-78; 80-82; 72;84;99 45;46;47;95

Kantoren en administratie Handel

41; 90 tem 93 (40*), 60 tem 67; 70 tem 75; 99 50 tem 52

Tabel 18: Indeling van de tertiaire sector in deelsectoren, hun NACE Rev.1 codes [51] en hun nieuwe NACE Rev.2 codes geldig vanaf 2008 [52] (Opm: * de kantoorgebouwen binnen de elektriciteitsproductie en/of distributie die behoren tot NACE code 40 werden hier meegeteld)

Het energieverbruik van de tertiaire sector werd berekend op basis van energiegegevens die afkomstig zijn van verschillende bronnen. In maart – april 2013 werd door VITO een enquête uitgevoerd bij alle tertiaire sectoren (uitgezonderd de deelsectoren waarvan globale cijfers verkregen zijn) over de verbruikscijfers van 2012 [41]. Voor een aantal deelsectoren zijn bij centrale instanties cijfers opgevraagd over het 55


totale energieverbruik van de deelsector in gans Vlaanderen. Ook uit de samenwerkingsovereenkomst met gemeenten, steden en provincies die de cluster energie ondertekenden, zijn voor verschillende gemeentelijke en provinciale gebouwen energieverbruiken bekend. Het Integraal Milieujaarverslag 2012 (IMJV) [49] gaf ook energiecijfers over bedrijven uit de tertiaire sector. De centraal bevraagde diensten beschikken niet voor alle jaren over gegevens, waardoor steeds gebruik wordt gemaakt van de meest recente gegevensjaren. Ook voor de tertiaire sector is het sinds de liberalisering van de aardgas- en elektriciteitsmarkt moeilijker om op vrijwillige basis gegevens te bekomen van de aardgas- en elektriciteitsverbruiken per sector in Vlaanderen. Vanaf 2003 zijn de distributienetbeheerders van elektriciteit in Vlaanderen verplicht om jaarlijks hun afnamegegevens per sector op te geven aan de Vlaamse overheid tegen 1 mei van het daaropvolgende jaar (1ste data van 2002 tegen 1/5/2003) [24]. Vanaf 2005 (gegevens 2004) is ook de transportnetbeheerder (Elia) aan dezelfde verplichting onderworpen. De gerapporteerde data worden overgenomen (inclusief openbare verlichting en een verschuiving van de vervoersondersteunende activiteiten onder de sector vervoer naar de deelsector ‘kantoren’). De opdeling van het laagspanningsverbruik over verschillende tertiaire deelsectoren geeft nog problemen. Er werden een aantal correcties uitgevoerd op de verdeling van de cijfers van de netbeheerders over de deelsectoren aan de hand van de eigen enquêtes. Voor 2006 – 2011 werd voor de deelsectoren gezondheidszorg en onderwijs het elektriciteitsverbruik berekend op basis van de verbruiken die gerapporteerd werden in de enquêtes en van kengetallen berekend uit de gevoerde enquêtes (gemiddeld elektriciteitsverbruik per leerling en per bed * aantal leerlingen en aantal bedden in 2006 - 2012). Het overige elektriciteitsverbruik werd vervolgens herverdeeld over de andere deelsectoren op basis van de verhoudingen opgegeven door de netbeheerders. Sinds 2005 (1ste data van 2004 tegen 1/5/2005) geldt eveneens een rapporteringsplicht voor de distributie- en transportnetbeheerders van aardgas (1ste data van 2004 tegen 1/5/2005) [24]. De data voor de ganse tertiaire sector voor 2004 en 2005 zijn overgenomen uit de rapporteringen. Er gebeurde wel een herverdeling van dit totale verbruik van de tertiaire sector naar de verschillende tertiaire deelsectoren. Daarvoor werd het aardgasverbruik van de deelsectoren onderwijs en gezondheidszorg ingeschat op basis van kengetallen. Deze kengetallen werden berekend aan de hand van de uitgevoerde enquêtes (gemiddeld brandstofverbruik per leerling en per bed * aantal leerlingen en aantal bedden in het respectievelijke jaar). Voor 2006 - 2012 is het gerapporteerde totale aardgasverbruik voor de tertiaire sector (door de distributie- en transportnetbeheerders van aardgas) niet overgenomen. De cijfers weken te sterk af van de evolutie in de voorgaande jaren en tot op dit moment kan dit door de netbeheerders niet verklaard of eventueel gecorrigeerd worden. Bovendien bleek dat er een hoeveelheid aardgas in de industrie ontbrak. Daarom werd er voor 2006 gebruik gemaakt van de aardgasgegevens van de tertiaire sector over het jaar 2005 (gerapporteerd door de netbeheerders) en deze werden vervolgens gecorrigeerd met behulp van graaddagen (85% werd klimaatsafhankelijk beschouwd). Hetzelfde gebeurde voor 2007 en 2008. In 2009 werd de inschatting van het aardgasverbruik bepaald door het totaal van Vlaanderen te nemen, en hiervan het verbruik van de andere sectoren af te trekken, waarbij er voor de industrie en energiesector een inschatting werd gemaakt mede gebaseerd op de enquête resultaten. In 2010 - 2012 werd het totaal aardgasverbruik van de tertiaire sector ingeschat als het totaal van de netbeheerders voor de rubrieken ‘tertiair ‘ en ‘vervoer’, verminderd met het aardgasverbruik voor transport door pijpleidingen en aan wegverkeer. Het aardgasverbruik van de tertiaire deelsectoren werd vervolgens in 2006 - 2012 ook ingeschat op basis van enerzijds kengetallen voor de deelsectoren onderwijs en gezondheidszorg en anderzijds op basis van een herverdeling van het overig aardgasverbruik van de tertiaire sector over de andere deelsectoren volgens de verhoudingen die werden gehanteerd door de netbeheerders. Vanaf de rapportage van de balans 56


van 2006 [15] werd het aardgasverbruik per tertiaire deelsector van de tijdsreeks 1990 - 2003 ook afgestemd op de gemiddelde verhoudingen van de laatste 3 gegevensjaren 2004, 2005 en 2006 (gebaseerd op de gegevens van de distributie- en transportnetbeheerders). De geënquêteerde petroleumproducten per deelsector werden voor 2012 geëxtrapoleerd op basis van de berekende elektriciteitsverbruiken (op basis van gegevens van de elektriciteitsnetbeheerders). Dit werd enkel gedaan voor een beperkt (maar de belangrijkste) aantal petroleumproducten: propaan/butaan/LPG, gasen dieselolie en zware stookolie. Van de geënquêteerde bedrijven, die geen gegevens doorgaven voor 2012 maar wel voor 2011, werden de gegevens van 2011 mee verwerkt bij de extrapolatie. Het energieverbruik ten gevolge van het off-road gebruik van mobiele voertuigen en machines in de tertiaire sector werd voor de eerste maal ingeschat en geïntegreerd in het rapport van 2007 voor de hele historische tijdsreeks. Het gaat hier om het off-road gebruik van machinetypes eigen aan bepaalde tertiaire deelsectoren. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de machinetypes. off-road sector

voorbeelden van machinetypes/voertuigen

havens

vork- en schaarliften, kranen, trekkers, veegmachines, dienstwagens, ROROtrekkers, wielladers, verreikers, stradle carriers

luchthavens

gemotoriseerde aanhangwagens, bagagewagens, betankingsdispersers, brandweerwagens, bussen, de-icers, dienstvoertuigen, passagierstrappen, transportbanden, grasmaaiers, tractoren, belijningsmachines, sproeiwagens, startcompressoren, stroomaggregaten voor vliegtuigen, trekkers, verwarmings-airco eenheden voor vliegtuigen, vork- en schaarliften, ziekenwagens hijskranen, heftrucks, verreikers, vorkliften, dieplepelgraafmachines, laadschoppen

multi-modale overslagterminals

defensie

kranen, tanks, gevechtsvoertuigen (rupsen), vorkliften, generatoren, compressoren, betonmolens, mobiele verwarmingselementen, veegmachines, tractoren, vliegtuigtrekkers, vrachtwagens, brandweerwagens, borstelwagens, minibussen voor off-road toepassingen

tertiaire deelsector waartoe de activiteiten behoren kantoren en administraties (vervoersondersteunende activiteiten)

kantoren en administraties (defensie)

Tabel 19: Mobiele machinetypes die off-road gebruikt worden in de tertiaire sector (luchthavens, havens, multimodale overslagterminals, defensie) In de loop van 2008 - 2009 heeft de Vlaamse overheid (departement Leefmilieu, Natuur en Energie – LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model voor de bepaling van energie en emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Voor de bepaling van de energieverbruiken en emissies in de tertiaire sector werd gebruik gemaakt van machineparken bestaande uit allerlei machines en voertuigen eigen aan de specifieke deelsectoren. Deze machineparken werden in het model vastgelegd op basis van bestaande statistieken, op basis van 57


aangeleverde machineparken van de luchthavens (Zaventem, Antwerpen, Oostende, KortrijkWevelgem) en van de havens (Antwerpen, de anderen werden op basis van machinepark van haven van Antwerpen geëxtrapoleerd), van multimodale overslagterminals en van het Belgische leger. De technische kenmerken (brandstoftype, vermogen, lastfactor, mediane leeftijd en het aantal operationele draaiuren) van deze machineparken worden vastgelegd in het OFFREM-model. Het OFFREM-model genereert vervolgens energieverbuiken als volgt: Energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) X belastingsgraad (%) X draaiuren (h)


De output van het OFFREM-model voor de sectoren havens, luchthavens, multimodale overslagterminals en defensie hoort in de energiebalans thuis onder de tertiaire deelsector ‘kantoren en administraties’. Het gaat hier om vervoersondersteunende activiteiten en om defensie-activiteiten. We stellen dat de off-road verbruiken van de havens, luchthavens en multimodale overslagterminals reeds volledig inbegrepen zijn in de extrapolatiemethode van de energiebalans. We weten immers dat er bij de geënquêteerde bedrijven ook luchthavenbeheerders, havenbedrijven en open overslagbedrijven zijn. Op die manier zijn hun verbruiksprofielen zeker meegenomen in de extrapolatiemethode. Een uitzondering hierop zijn de benzineverbruiken die resulteren uit het OFFREM-model. In de energiebalansen werden voor de rapportage van 2007 geen benzineverbruiken gerapporteerd in de tertiaire sector. Deze worden dus voor de hele tijdreeks in meerdering gebracht bij de betreffende deelsector ‘kantoren en administraties’. Voor defensie zat voor de rapportage van 2007 in de energiebalans enkel het energieverbruik van de infrastructuur, maar niet het off-road gebruik van mobiele machines. De OFFREM-output (benzine en diesel) voor defensie wordt vanaf de rapportering van 2007 dan ook bijgevoegd bij de tertiaire deelsector ‘kantoren en administraties’ (voor de hele tijdsreeks). De output van het OFFREM-model voor het energieverbruik van quads en moto’s wordt sinds dit rapport in overleg met VMM bij de huishoudelijke sector geteld. De elektriciteitsverbruiken van het off-road gebruik van mobiele machines in deze tertiaire deelsectoren zit reeds vervat onder de totale elektriciteitsverbruiken van de tertiaire sector (cijfers gebaseerd op globale statistieken van de netbeheerders en voorheen van de sectorfederatie BFE). Elektriciteitsverbruiken uit OFFREM worden dus niet extra toegevoegd aan de energiebalans. Ook sinds 2005 geldt een rapporteringsplicht (deadline 1/5/2005) van de producenten van hernieuwbare energie, WKK-producenten en zelfproducenten [24]. Deze data werden voor het gedeelte tertiair ook verwerkt in de balans. Gezien de onzekerheid op de officieel gerapporteerde aardgas- en elektriciteitscijfers en de beperkte steekproefgrootte van de enquêteringen, zijn de energieverbruiken van de tertiaire sector en zijn deelsectoren indicatief. Diepgaande analyse van de evolutie van het energieverbruik van de deelsectoren is dan ook niet mogelijk.

58


Elektriciteit

[TJ]

Lichte en zware stookolie 1.044

Aardgas

LPG/ propaan/ butaan 237

Andere

Biomassa

Benzine

Totaal

0

0

0

11.202

4.574

5.346

2.814

5.091

976

3

0

24

0

8.909

1.705

6.621

659

1

0

6

0

8.992

16.942

15.319

1.997

28

0

3

3

34.292

12.852

8.469

2.621

69

0

64

0

24.076

4.813

4.037

1.407

39

1.127

2.777

0

14.200

43.700

44.884

8.705

378

1.127

2.874

3

101.670

Hotels en restaurants Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening Onderwijs Kantoren en administraties Handel Andere gemeenschappelijke en sociale dienstverlening Totaal

Tabel 20: Energieverbruik per deelsector in de tertiaire sector in Vlaanderen in 2012 (exclusief warmte) In volgende figuur wordt de evolutie van het energieverbruik per deelsector in de tertiaire sector weergegeven. 120

100

80

PJ

60

40

20

0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Handel

13,1

19,3

18,4

20,2

19,8

22,2

22,4

22,6

23,5

28,6

26,6

29,2

29,2

27,4

28,2

29,9

30,7

26,9

22,3

24,1

Kantoren en administraties

16,7

22,9

24,1

26,7

28,6

26,3

27,5

27,5

29,4

32,5

35,7

36,9

34,3

31,3

31,5

36,5

37,4

39,3

33,2

34,3

Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening

6,8

11,2

9,7

11,4

8,7

8,9

8,5

8,7

9,2

8,6

9,2

10,0

10,7

10,8

10,3

11,2

11,3

12,8

11,6

14,2

Onderwijs

6,7

12,9

9,6

11,5

9,9

10,2

10,0

9,5

10,7

11,5

11,9

11,2

11,2

11,7

11,5

10,3

11,2

10,1

10,4

9,0

Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening

5,7

8,8

7,8

9,2

7,3

7,4

7,8

8,0

8,4

8,8

9,7

8,7

8,5

10,5

10,2

8,7

9,0

9,6

8,9

8,9

Hotels en restaurants

4,7

9,1

6,3

7,0

8,6

8,9

9,1

10,3

10,2

8,5

8,0

9,5

10,8

8,6

7,9

8,1

7,9

10,5

9,2

11,2

Totaal

53,7

84,2

75,9

86,0

82,8

84,0

85,1

86,5

91,4

98,6

104,6 107,6 109,1

95,5

101,7

101,1 105,5 104,8 100,3

99,7

Figuur 35: Evolutie van het energieverbruik in de tertiaire sector in Vlaanderen per deelsector (exclusief warmte), 1990, 1994-2012 [2-20] Het energieverbruik in de tertiaire sector is in 2012 met 6,4% gestegen ten opzichte van 2011. In onderstaande figuur wordt de evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire sector weergegeven.

59


120 100

80 60 PJ 40

20 0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

stookolie, bezine en lamppet

14,0

30,1

20,2

24,6

22,4

22,7

21,3

21,4

21,6

22,0

19,9

16,2

15,4

11,2

10,5

9,7

12,2

11,5

8,6

8,7

vaste brandstoffen

0,03

0,09

0,05

0,06

0,03

0,03

0,01

0,01

0,01

0,0

0,0

aardgas

18,8

25,8

28,0

33,4

28,4

29,0

31,9

32,5

36,0

34,6

39,6

45,4

44,1

43,4

41,5

47,1

46,4

49,1

39,9

44,9

propaan/butaan/LPG

0,1

0,1

0,2

0,2

0,4

0,4

0,4

0,4

0,2

0,2

0,3

0,6

0,4

0,2

0,7

0,4

0,5

0,8

0,9

0,4

elektriciteit

20,2

27,1

26,3

26,6

30,4

30,6

30,1

31,1

32,3

40,9

40,4

41,7

43,2

43,7

45,1

45,5

46,4

45,4

43,7

43,7

andere

0,4

1,0

1,1

1,1

1,2

1,3

1,3

0,9

1,1

0,8

0,8

1,2

1,5

1,5

1,5

1,5

1,56

1,63

1,18

1,13

0,0

0,0

0,2

0,1

0,1

0,1

0,4

0,3

0,3

0,4

0,4

0,5

0,6

1,3

2,9

84,0

85,1

86,5

91,4

98,6

101,1

105,5

104,8

100,3

99,7

104,6

107,6

109,1

95,5

101,7

biomassa Totaal

53,7

84,2

75,9

86,0

82,8

Figuur 36: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire sector in Vlaanderen (exclusief warmte), 1990, 1994-2012 [2-20] Het energieverbruik in de tertiaire sector is voor sommige deelsectoren, waar verwarming de belangrijkste nood is, ook afhankelijk van het buitenklimaat. Dit zorgt ervoor dat de evolutie van het energieverbruik gedeeltelijk mee varieert met de evolutie van de graaddagen. De sterke toename van het elektriciteitsverbruik vanaf 2002 is het gevolg van een andere inschatting van dit verbruik op basis van de gegevens van de netbeheerders van elektriciteit in Vlaanderen. De sterke toename van het aardgasverbruik vanaf 2004 is eveneens het gevolg van de aanwending van een andere gegevensbron (aardgasverbruik gerapporteerd door de netbeheerders [24]). Het aandeel van de energiedragers verschilt over de verschillende deelsectoren. In volgende figuur wordt dit ter informatie grafisch weergegeven voor 1990 en de jaren vanaf 1997.

60


Gezondheidszorg

Hotels en restaurants 12.000 12.000 10.000 10.000 8.000 8.000 petroleumproducten 6.000

TJ

vaste brandstoffen biomassa petroleumproducten aardgas elektriciteit

6.000

TJ

aardgas elektriciteit

4.000

4.000

2.000

2.000

0

0 1990

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

1990

2011

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

Kantoren en administratie

Onderwijs 45.000

14.000

40.000

12.000

35.000 10.000

30.000 biomassa vaste brandstoffen petroleumproducten aardgas elektriciteit

8.000 TJ 6.000

biomassa

25.000

petroleumproducten

TJ 20.000

aardgas elektriciteit

15.000 4.000 10.000 2.000

5.000

0

0 1990

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

1997

1999

2001

2003

Handel

2005

2007

2009

2011

Andere diensten

35.000

16.000

30.000

14.000 12.000

25.000

andere 15.000

biomassa andere petroleumproducten aardgas elektriciteit

10.000

biomassa

20.000 TJ

TJ

8.000

petroleumproducten aardgas

10.000

elektriciteit

5.000

6.000 4.000 2.000

0

0 1990

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

1990

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

Figuur 37: Evolutie van het energieverbruik per brandstofsoort in de deelsectoren van de tertiaire sector in Vlaanderen (exclusief warmte), 1990, 1997-2012 Omwille van de gehanteerde methodologie en de onzekerheid op de getallen binnen deze sector, zijn er soms grote wijzigingen van jaar tot jaar in de cijfers. Figuur 38 toont de evolutie van het off-road energieverbruik voor de Vlaamse tertiaire sector.

61


900 800

700 600 TJ

500 400

300 200 100 0

1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

elektriciteit kantoren en administraties

1,1

1,5

1,6

1,7

2,0

2,2

2,5

2,6

2,4

2,0

2,1

2,2

2,3

2,4

2,6

2,5

2,1

2,1

2,3

2,3

LPG kantoren en administraties

1,0

1,1

1,2

1,2

1,3

1,4

1,6

1,7

1,6

1,6

1,7

1,8

1,9

2,0

2,1

2,0

1,7

1,7

1,7

1,6

diesel kantoren en administraties benzine kantoren en administraties totaal

373,9

1,4

429,9 431,2 439,9 480,4 511,8 531,6 576,1 563,3 573,9 612,8 656,2 682,9 725,4 800,2 824,3 725,7 811,9 817,9 797,8

1,8

377,4

2,0

2,3

2,5

2,8

3,1

3,3

3,2

2,8

2,8

2,8

2,9

2,9

3,0

3,0

2,7

2,6

2,7

2,5

434,2 436,0 445,1 486,2 518,3 538,7 583,7 570,5 580,2 619,4 663,1 690,0 732,7 807,9 831,7 732,1 818,3 824,5 804,2

Figuur 38: Off-road energieverbruik van luchthavens, havens, multimodale overslagterminals, defensie (toe te kennen aan ‘kantoren en administraties’) per energiedrager In totaal bedraagt het off-road energieverbruik in 2012 bijna 1% van het totaal energieverbruik in de tertiaire sector. 6.2.2.

ENQUÊTERINGEN EN BIJSCHATTINGEN

In totaal werden 3725 individuele resultaten meegenomen in de berekeningen van het energieverbruik in de tertiaire sector in 2012, aangevuld met (al dan niet van 2012) informatie van centrale bevragingen (vb: infrastructuur defensie, NMBS, De Post, universiteiten,…). Al deze vertegenwoordigen 16% van het totale elektriciteitsverbruik van de sector. De enquêtering in de tertiaire sector is daarmee veel minder betrouwbaar/nauwkeurig te noemen in vergelijking met de enquêteringen in de industrie. Afhankelijk van de tertiaire deelsector zijn er grote verschillen, zoals blijkt uit de resultaten in volgende tabel. Sector Hotels en restaurants 68 TJ 34 4.574 TJ 1 %

Geënquêteerd elektriciteitsverbruik Aantal bruikbare respondenten Totaal elektriciteitsverbruik % respons/totaal deelsector Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening

1.584 TJ 350 2.814 TJ 56 %

Geënquêteerd elektriciteitsverbruik Aantal bruikbare respondenten Totaal elektriciteitsverbruik % respons/totaal deelsector Onderwijs Geënquêteerd elektriciteitsverbruik Aantal bruikbare respondenten Totaal elektriciteitsverbruik % respons/totaal deelsector

867 TJ 941 1.705 TJ 51 %

Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening Geënquêteerd elektriciteitsverbruik Aantal bruikbare respondenten

62

981 TJ 1.336


4.813 TJ 20 %

Totaal elektriciteitsverbruik % respons/totaal deelsector Kantoren en administraties

3.129 TJ 895 16.492 TJ 18 %

Geënquêteerd elektriciteitsverbruik Aantal bruikbare respondenten Totaal elektriciteitsverbruik % respons/totaal deelsector Handel

289 TJ 169 12.852 TJ 2 %

Geënquêteerd elektriciteitsverbruik Aantal bruikbare respondenten Totaal elektriciteitsverbruik % respons/totaal deelsector

Tabel 21: Enquête resultaten tertiaire sector per deelsector in 2012 Net zoals bij de sector industrie werden er voor de tertiaire sector een beperkt aantal (de belangrijkste) petroleumproducten geëxtrapoleerd. Het gaat om LPG/propaan/butaan, lichte stookolie en zware stookolie die worden bijgeschat. De extrapolatie gebeurt op basis van het elektriciteitsverbruik. In onderstaande tabel staat weergegeven hoeveel petroleumproducten er werden bijgeschat ten opzichte van de totale hoeveelheid energieverbruik. [TJ] Hotels en restaurants waarvan geëxtrapoleerd Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening waarvan geëxtrapoleerd Onderwijs waarvan geëxtrapoleerd Andere gemeenschappelijke en socialegeëxtrapoleerd dienstverlening waarvan Kantoren en administraties waarvan geëxtrapoleerd Handel waarvan geëxtrapoleerd Totaal waarvan geëxtrapoleerd

Petroleumproducten 1.281 1.263 979 594 660 310 1.447 1.178 2.027 1.083 2.690 2.625

Aardgas 5.346

Elektriciteit 4.574

5.091

2.814

24

6.621

1.705

6

4.037

4.813

1.127

2.777

15.319

16.942

0

3

8.469

12.852

9.085 7.053

44.884

43.700

Andere 0

Biomassa 0

Totaal 11.202 1.263 8.909 594 8.992 310 14.200 1.178 34.292 1.083 24.076 2.625

64 1.127

2.874

% bijgeschat op het totaal verbruik 11 % 7 % 3 % 8 % 3 % 11 %

101.670 7 %

Tabel 22: Geëxtrapoleerd aandeel van het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in 2012 Voor alle sectoren werd een groot aandeel petroleumproducten bijgeschat. In totaal werd 7% van het totale tertiaire energieverbruik bijgeschat. Algemeen kan voor de tertiaire sector besloten worden dat gezien de onzekerheid op zowel het elektriciteitsverbruik als op het aardgasverbruik in de tertiaire deelsectoren en gezien de enorme bijschatting van petroleumproducten in deze sectoren, de energieverbruiken per deelsector als louter indicatief moeten beschouwd worden. Een diepgaande analyse van de evolutie van de verbruiken per deelsector is om die reden dan ook uitgesloten. 6.3.

LAND-EN TUINBOUW, ZEEVISSERIJ, BOSBOUW EN GROENVOORZIENING

6.3.1.

METHODOLOGIE LAND- EN TUINBOUW, ZEEVISSERIJ, BOSBOUW EN GROENVOORZIENING

63


In de energiebalans Vlaanderen worden de meeste sectoren verder ingedeeld volgens het systeem van de NACE-codering (NACE Rev.1/NACEBEL 2008). Voor de landbouwsector wordt hier een uitzondering gemaakt. In de rapporteringen tot en met 2006 werd de indeling in deelsectoren afgestemd op de tot dan toe gevolgde methodologie op basis van energiekengetallen. Die indeling in 7 subsectoren sluit aan bij de indeling die gebruikt wordt in de jaarlijkse land- en tuinbouwtellingen op 15 mei van het NIS [86]. Vanaf gegevensjaar 2007 wordt een nieuwe methodologie voor de energieverbruiken van de land- en tuinbouwsector gehanteerd. Sinds de rapportering van 2007 werden ook voor het eerst inschattingen gemaakt van de energieverbruiken van de deelsectoren bosbouw en groenvoorziening voor de gehele tijdsreeks 1990 - 2007 [16]. De nieuwe methode voor de land- en tuinbouwsector (gegevensjaar 2007 en volgende) maakt gebruik van een andere indeling in deelsectoren. Aangezien de nieuwe methode resultaten genereert vanaf het gegevensjaar 2007 is het voor het aangeven van evoluties belangrijk om de afstemming van de deelsectoren op elkaar te verduidelijken. Daar waar er enkel gegevens van de jaren 2007-2012 worden besproken zal dit rapport de resultaten weergeven in de hoogste mate van detail. Daar waar de evoluties van 1990 - 2012 worden besproken, zullen de sectoren gegroepeerd worden tot gemeenschappelijke deelsectoren zoals in onderstaande tabel aangegeven.

Deelsectoren 19902006

akkerbouw

Deelsectoren 2007-2012 (na update in 2012)

Gemeenschappelijk

akkerbouw

akkerbouw

overige landbouwbedrijven (incl. pluimvee) varkensteelt

gemengde bedrijven (incl. pluimvee) varkensteelt

graasdierhouderij

melkvee

melkvee

vleesvee

vleesvee

glastuinbouw

groenten onder glas

groenten en fruit onder glas

akkerbouw en intensieve veeteelt

intensieve veehouderij graasdierhouderij

glastuinbouw vollegrondstuinbouw blijvende teelten

Deelsectoren 2007-2012

Vollegrondstuinbouw blijvende teelten

en

sierteelt glas

sierteelt

groenten in open lucht

groenten in open lucht

fruit totaal

fruit in open lucht

overige tuinbouwbedrijven zeevisserij

zeevisserij

zeevisserij

zeevisserij

bosbouw

bosbouw

bosbouw

bosbouw

groenvoorziening

groenvoorziening

groenvoorziening

groenvoorziening

In 2012 werden er enkele wijzigingen aangebracht in de sectorindeling voor de gegevensjaren 2007-2012. De reden is een wijziging in de EU-typologie die de Afdeling Monitoring en Studie (AMS) van het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid gebruikt voor het landbouwmonitoringsnetwerk (LMN). De nieuwe vereenvoudigde EU-typologie is gebaseerd op de economische indicator standaardopbrengst (afgekort SO, een soort van geldelijke omzet) in plaats van de bruto standaard saldi (waarbij van de totale opbrengst de specifieke kosten werden afgetrokken o.a. energiekost) [87]. De ondergrens van het waarnemingsveld bedraagt nu 25.000 euro en stemt niet meer overeen met het minimum van een volwaardig beroepsbedrijf. De nieuwe opdeling voorziet ook minder deelsectoren, bijvoorbeeld fruitteelt wordt niet meer onderverdeeld in ‘open lucht’ en ‘onder glas’, zodat de deelsector “glastuinbouw” vanaf nu de fruitteelt niet meer omvat. Door al deze veranderingen op Europees niveau komen bepaalde bedrijven in een andere deelsector terecht wat een impact heeft op de verdeling van het energiegebruik over de deelsectoren. Voor de rapportering in dit rapport wordt dus gebruik gemaakt van de indeling 64


volgens de 2e kolom uit bovenstaande tabel. Voor de gegevensjaren 1990-2006 kan u in de eerste kolom de overeenstemmende deelsectoren terugvinden die aansluit met de methodologie voor deze gegevensjaren en in de 3e kolom kan u de overeenstemmende deelsectoren terugvinden voor de gegevensjaren 2007-2012.  Methodologie land-en tuinbouw en zeevisserij voor 1990-2006 Er is relatief veel statistisch materiaal over de landbouwsector beschikbaar bij de Federale Overheidsdienst Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (FOD ADSEI) of beter gekend als het voormalige Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) en bij de diensten van het departement landbouw en visserij van de Vlaamse overheid. De FOD ADSEI publiceert jaarlijks gedetailleerde cijfers over de landbouw. Vroeger waren er de landbouwtellingen die elk jaar op 15 mei plaatsvonden [86]en die alle landbouwbedrijven bevroeg. De laatste jaren werden deze vervangen door een enquête in mei en november. De enquête in mei berust op een steekproef van 75 % van alle landbouwbedrijven. Daarop worden imputatieberekeningen uitgevoerd om resultaten te verkrijgen op het niveau van het land, de gewesten, de provincies en de landbouwstreken. De enquête in november wordt gehouden om de omvang en de samenstelling van de veestapel te updaten en om over snelle cijfers te beschikken over de winterbezaaiingen. Zij berust op een steekproef van ongeveer 15.000 bedrijven [88]. De statistieken over het aantal hectare landbouwteelt, het aantal dieren (per soort) worden aangewend ter bepaling van het energieverbruik voor de verschillende vermelde subsectoren. Voor het verbruik van elektriciteit en aardgas wordt vanaf respectievelijk 2002 en 2004 gebruik gemaakt van de gegevens die door de elektriciteitsen aardgasnetbeheerders worden verstrekt op 1 mei voor de totale landbouwsector [24]. Het gerapporteerde aardgasverbruik wordt volledig aan de glastuinbouwsector toegekend. Voor het elektriciteitsverbruik gebeurt de verdeling naar de subsectoren door voor alle deelsectoren de benadering met de kengetallen toe te passen (zie beschrijving in volgende alinea), behalve voor de glastuinbouw. Het elektriciteitsverbruik van de glastuinbouw wordt vervolgens gelijk gesteld aan de totale bruto elektriciteitsafname van de landbouwsector (opgegeven door netbeheerders) verminderd met het elektriciteitsverbruik van de andere subsectoren en groenvoorziening (zie 6.3.3). De motivering achter deze laatste werkwijze is dat in het verleden voor de glastuinbouw de cijfers van het CLE werden aangewend [89, 90] waarbij enkel het elektriciteitsverbruik voor verwarmingsdoeleinden werd opgenomen. Een onderschatting dus door het elektriciteitsverbruik voor verlichting en andere niet-verwarmingsactiviteiten te verwaarlozen. Deze onderschatting zou met de gegevens van de netbeheerders weggewerkt moeten zijn. Vanaf het rapport van de energiebalans van 2004 [13] werd ook voor de jaren 19902001 de onderschatting weggewerkt van het elektriciteitsverbruik van de glastuinbouw. Hiervoor werd de gemiddelde ‘onderschatting’ van 2002-2004 (462,41 GWh) voor de jaren 1990-2001 bij de glastuinbouw bijgeteld. Een correctie die werd doorgevoerd bij de opmaak van dit rapport (balans 2010) is dat vanaf gegevensjaar 2006 het totale elektriciteitsverbruik van de gehele landbouwsector werd afgestemd op de netto-afname van elektriciteit door de landbouwsector. Dit omdat sinds 2006 een steeds groter wordend aandeel van de elektriciteitsproductie door zelfproducenten in de landbouwsector op het net geplaatst wordt (en dus niet door de landbouwsector zelf verbruikt wordt). Voor het inschatten van het verbruik van lichte en zware stookolie, kolen, gassen (als propaan, butaan en LPG), aardgas en elektriciteit in de verschillende deelsectoren van de landbouwsector wordt gebruik gemaakt van de berekeningsmethode op basis van kengetallen [58] maar voor de verbruiken (excl. aardgas en elektriciteit) in de glastuinbouw worden gegevens uit de vermelde CLE-studie gebruikt. Deze studie geeft de evolutie tot 2000. Voor de volgende jaren (t.e.m. 2006) 65


zijn geen cijfers meer beschikbaar bij het CLE, waardoor voor deze jaren steeds de gegevens over 2000 worden overgenomen. Zonder verder in te gaan op de details van de kengetallen kan de gehanteerde methodologie als volgt worden voorgesteld: Energieverbruik = productie X gemiddeld energieverbruik per geproduceerde eenheid

OF Energieverbruik = aantal dieren X gemiddeld energieverbruik per dier

Het energieverbruik per eenheid of per dier wordt geschat op basis van literatuurgegevens [58]. De productie kan zowel de reële fysieke productie zijn (voorbeeld: liter melk) als het areaal, gebruikt voor het realiseren van deze fysieke productie (voorbeeld: ha, gebruikt voor de teelt van tarwe). Deze variabelen (productie, aantal dieren) werden jaarlijks bekomen uit de land- en tuinbouwtellingen op 15 mei. De energieverbruiken worden grotendeels bepaald door het gebruik van energiekengetallen. De gebruikte kengetallen uit de literatuur dateren veelal van de jaren ’80 en ’90 en zijn mogelijks achterhaald. Details over de kengetallenmethode en de toepassing ervan voor de gegevensjaren 1990-2006 kan in het rapport van de energiebalans 2006 [15] worden teruggevonden.  Methode land- en tuinbouw en zeevisserij voor 2007-2012 Vanaf gegevensjaar 2007 wordt het energieverbruik van de Vlaamse landbouwsector ingeschat met gegevens vanuit het landbouwmonitoringsnetwerk (LMN). Het LMN is een representatieve steekproef landbouwboekhoudingen dat beheerd wordt door de Afdeling Monitoring en Studie (AMS) van het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid. In opdracht van het Europese Informatienet voor Landbouwbedrijven (ILB verordening nr 79/65/EEG) worden gegevens voor een 750-tal Vlaamse land- en tuinbouwbedrijven geïnventariseerd. Sinds 2005 verzamelt dit netwerk (waar landbouwers op een vrijwillige wijze zijn bij aangesloten) naast bedrijfseconomische en technisch-economische gegevens ook milieugegevens, waaronder het energieverbruik. Deze databron genereert jaarlijks nieuwe energiecijfers van een representatieve steekproef van Vlaamse landbouwbedrijven. AMS werkte, in samenwerking met VITO, een methode uit om op basis van het LMN een totaal energieverbruik voor de landbouwsector te genereren. De beschrijving en de resultaten van deze methodologie kunnen ook geraadpleegd worden in het rapport dat AMS en VITO opstelden [91]. Jaarlijks wordt de methodologie wat bijgewerkt naargelang de noden en mogelijkheden. De sectorindeling bij deze nieuwe methode is gebaseerd op een verplichte EU-typologie. Deze typologie is in 2012 gewijzigd waardoor we vanaf de energiebalans van 2010 een gewijzigde sectorindeling voor gegevensjaren vanaf 2007 gebruiken. Om de energieverbruiken te bepalen werd de gefilterde representatieve steekproef vanuit het LMN geëxtrapoleerd naar de Vlaamse landbouwpopulatie. Voor de filtering werden bedrijven met 66


een afwijkend (> dan 4* standaardafwijking) gemiddeld energieverbruik per eenheid (bv. per ha verwarmd glas of per 100 l melk) uit de steekproef geschrapt. Daarbij werden de bedrijven met WKK-installatie uit de steekproef weggelaten. In de referentiepopulatie werden potentiële bedrijven met WKK geselecteerd en weggelaten. Bedrijven met minstens 1,2ha (2,25 ha voor 2007; 1,8 ha voor 2008; 1,45 ha voor 2009; 1,26 ha voor 2010; 1,2 ha in 2011 en 0,9 ha in 2012) van volgende teelten werden geselecteerd als potentiële WKK-bedrijven: substraattomaat, paprika, komkommers, aubergines, snijbloemen en/of potplanten. Zo werden er in 2007 67 bedrijven geschrapt, in 2008 113, in 2009 153, in 2010 178, in 2011 195 en in 2012 218 bedrijven geschrapt. Dit aantal stemt goed overeen met het aantal landbouwbedrijven waarvoor VITO de WKK-gegevens [24] heeft aangevuld : 69 bedrijven in 2007 (77 installaties); 113 bedrijven in 2008 en 153 bedrijven in 2009, 182 bedrijven in 2010 en 195 in 2011 en 218 in 2012. De extrapolatie van het energieverbruik van de bedrijven uit de steekproef gebeurt dus op basis van het aantal bedrijven in de steekproef en het aantal bedrijven in de referentiepopulatie en dit per stratum. Een belangrijke opmerking is wel data vanaf gegevensjaar 2011 de landbouwtellingen van de Federale Overheidsdienst ADSEI (Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie) niet meer op dezelfde wijze uitgevoerd als voorgaande jaren. Volgende mededeling begeleid de nieuwe landbouwstatistieken en is ook relevant voor een goed begrip van de evolutie van de energieverbruiken van de landbouwsector:

Na de uitvoering van de extrapolatie worden aanvullingen en correcties aangebracht. Een eerste toevoeging gebeurt voor het energieverbruik van de kleinste bedrijven die niet vertegenwoordigd zijn in de LMN-steekproef (<25.000€). Een aanzienlijk aantal bedrijven (9.984 in 2007; 9.470 in 2008; 8.846 in 2009; 8359 in 2010; 7050 in 2011 en 6722 in 2012 [86]) valt onder deze grens. Om het energieverbruik van deze vele kleine bedrijven toch in rekening te brengen, wordt er per deelsector jaarlijks een lineaire regressie-analyse uitgevoerd. Hierbij wordt per deelsector het totale energieverbruik van het bedrijf uitgezet tegenover zijn totale SO. De trend van deze waargenomen bedrijven wordt doorgetrokken naar de kleinere bedrijven en zo wordt er per bedrijf een totaal energieverbruik bepaald in functie van zijn totaal SO. Voor een verdere opsplitsing van het totale energieverbruik van de kleine bedrijven naar de verschillende energiedragers hanteren we dezelfde verdeling die waargenomen wordt bij de grote bedrijven van de overeenkomstige deelsector, daarbij wordt het loonwerk (verbruik van lichte stookolie) buiten beschouwing gelaten omdat we ervan uitgaan dat deze kleine bedrijven geen beroep doen op loonwerkers. Het energieverbruik van de zeevisserij, de bosbouw en de groenvoorziening wordt per energiedrager toegevoegd. 67


Voor de zeevisserij wordt gebruik gemaakt van de kengetallenmethode zoals in de energiebalansen 1990-2011. Hiervoor worden basiscijfers gebruikt van de Dienst Zeevisserij van de Afdeling landbouw- en visserijbeleid van de Administratie land- en tuinbouw van de Vlaamse overheid. Enkel de zee- en kustvisserij worden in rekening gebracht. Zij zijn veruit de grootste energieverbruikers. Hun energieverbruik wordt berekend op basis van het type visserij (borden, garnaal, boomkor, kreeften, andere), het gemiddelde motorvermogen van de schepen, het aantal vaartuigen en tenslotte het aantal zeedagen [92]. Voor de sectoren bosbouw en groenvoorziening worden energieverbruiken uit het OFFREM-model gehaald. Meer informatie over de methodologie is terug te vinden in dit rapport onder 6.3.2 en 6.3.3. Het geëxtrapoleerde LMN-energieverbruik voor loonwerk wordt volledig aan de energiedrager ‘lichte stookolie of gasen dieselolie’ toegekend. De bruto en netto-elektriciteitsafnames van elektriciteit en de afname van aardgas van de landbouwsector is gekend vanuit de verplichte rapportering van de afnamegegevens van elektriciteit en aardgas door de netbeheerders aan de Vlaamse overheid (VEA) (B.Vl. Reg. van 14/07/2004 en MB van 02/03/2005). In de berekeningsmethode wordt gebruik gemaakt van deze verbruiken voor de totale landbouwsector. Voor gegevensjaar 2009 echter, bedroeg het gerapporteerde aardgasverbruik door de netbeheerders minder dan het aardgasverbruik dat gekend is van de zelfproducenten in de landbouwsector waardoor het opgegeven verbruik door de netbeheerders gecorrigeerd werd en gelijkgesteld werd aan het aardgasverbruik door de zelfproducenten. De verdeling van dit aardgasverbruik over de subsubsectoren (LMN) van de glastuinbouw (groenten en fruit onder glas en sierteelt) gebeurt op basis van de resultaten van de geëxtrapoleerde LMN-steekproef (in 2009 dus geen verdeling van aardgas over de andere deelsectoren aangezien het totale aardgasverbruik nodig is voor de zelfproductie in de landbouw (en toegekend aan de glastuinbouw= groenten & fruit onder glas + sierteelt). Sinds de rapportering van de energiebalans 2010 wordt het elektriciteitsverbruik van de totale landbouwsector gelijk gesteld aan de netto-afname van elektriciteit op het elektriciteitsnet, opgegeven door de netbeheerders. Dit omdat een steeds groter wordend aandeel van de elektriciteitsproductie door zelfproducenten in de landbouwsector op het net geplaatst wordt (en dus niet door de landbouwsector zelf verbruikt wordt). De verdeling van het totale verbruik van elektriciteit over de verschillende deelsectoren gebeurt als volgt: het elektriciteitsverbruik voor de sector groenvoorziening nemen we over uit het OFFREM-model (update maart 2013) [53]. Verder kennen we de elektriciteitsproductie door zelfproducenten die op het net geïnjecteerd wordt, als negatief verbruik toe aan hun respectievelijke deelsectoren toe. De overige hoeveelheid wordt vervolgens verdeeld over alle niet off-road deelsectoren volgens de verhoudingen van de geëxtrapoleerde LMN-steekproef. We maken bij dit laatste volgende kanttekening: tot en met gegevensjaar 2010 kennen we de zelfproductie in de landbouw voornamelijk toe aan de glastuinbouw. De gehanteerde regel was: voor alle bedrijven waarvan we niet weten tot welke deelsector ze behoren, veronderstellen we dat het glastuinbouw is. Voor de landbouwbedrijven waarvan we de deelsector wel kenden, werd de toekenning uiteraard wel correct gemaakt. Voor gegevensjaar 2011 en 2012 hebben we een inspanning gedaan om de bedrijven waarvan we tot dan toe geen deelsector kenden, effectief aan een deelsector toe te kennen. Zoals reeds in de vorige alinea’s werd aangegeven, gebeurt de extrapolatie van de steekproef naar de populatie zonder de WKK-bedrijven. Deze geëxtrapoleerde energieverbruiken worden nadien vermeerderd met de brandstofverbruiken van de WKK-installaties in eigen beheer (zelfproducenten). Hierbij worden de verbruiken van gasolie, bio-olie, biogas en biomassa, die als input dienen voor deze WKK-installaties, toegekend aan de deelsectoren waar de installatie 68


gelegen is (vooral glastuinbouw, vanaf 2009 ook 2 akkerbouwbedrijven en vanaf 2011 dus volgens de effectieve indeling (zie vorige §). Voor de aardgasverbruiken geldt een andere aanpak: deze zitten reeds vervat onder de totale aardgasverbruiken die we van de netbeheerders overnemen (uitzondering dus voor gegevensjaar 2009  zie omschrijving voorgaande paragraaf). Voor de WKK-installaties die in samenwerking met een elektriciteitsproducent worden beheerd, zit de aangekochte elektriciteit ook reeds vervat onder de cijfers die overgenomen werden van de netbeheerders. De aangekochte warmte wordt in de energiebalans (Bijlage A) niet op niveau van de landbouwsector gerapporteerd, maar zit op een hoger niveau verrekend, namelijk: residentieel en gelijkgestelde sectoren. Bij het bespreken van de resultaten van 2007-2012 voor de landbouw zullen we deze aangekochte warmte wel onderscheiden voor de landbouwsector afzonderlijk. De warmte wordt volledig toegekend aan de deelsector glastuinbouw. Het aantal deelnemende bedrijven waar biomassa wordt aangewend in het LMN is eerder beperkt (4 in 2007, 5 in 2008, 8 in 2009, 7 in 2010 en 6 in 2011). Uit de geëxtrapoleerde LMN-resultaten blijkt dat de hoeveelheid biomassa in de landbouw kleiner is dan de officieel gerapporteerde hoeveelheden biomassa, zoals deze gekend zijn vanuit de verplichte rapporteringen (B.Vl.Reg. 14/07/2004 en MB 02/03/2005) zijnde: hout voor warmteproductie + biomassa voor zelfproductieWKK's. Daarom worden de cijfers van biomassa aangepast : de biomassa, nodig voor WKKinstallaties in eigen beheer en het hout voor pure warmteproductie (vanuit officieel gerapporteerde cijfers) wordt weerhouden (de geëxtrapoleerde verbruiken vanuit het LMN voor biomassa worden dus niet meegenomen) en toegekend aan de deelsector waartoe de bewuste bedrijven behoren. Indien de deelsector van het bedrijf niet gekend is (2007, 2008) wordt het verschil tussen het LMN geëxtrapoleerde biomassaverbruik en het officieel gerapporteerde [24] biomassaverbruik volledig toegekend aan de deelsector glastuinbouw (groenten en fruit onder glas). In 2014 werd voor de periode 2007-2012 ook de aanpak van de berekening van het energieverbruik uit loonwerk aangepast. 6.3.2.

METHODOLOGIE BOSBOUW

Tot de balans van 2006 werd het energieverbruik voor de sector bosbouw niet in kaart gebracht in de energiebalans Vlaanderen. In de loop van 2008-2009 heeft de Vlaamse overheid (departement Leefmilieu, Natuur en Energie –LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model voor de bepaling van energie en emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Ook voor de bosbouwsector werden er energieverbruiken en emissies berekend voor Vlaanderen en dit voor de gehele tijdsreeks van 1990-2007. Er werden in de studie ook prognoses gemaakt tot het jaar 2030. Voor de bepaling van de energieverbruiken en emissies werd gebruik gemaakt van een gekend machinepark voor de provincie Vlaams-Brabant (kettingzagen, bosmaaiers, haagscharen, zaagmachines, grondboren, tractoren, stroomgroepen, trilplaten,…), de vermogens, brandstoftypes, bouwjaren, deels gekende draaiuren (per jaar). Op basis van deze gekende gegevens en het gekende bosareaal van Vlaams-Brabant wordt het aantal draaiuren bepaald per machinetype en per ha te onderhouden openbaar bos. De draaiuren voor onderhoud van private bossen wordt gelijkgesteld aan 0,33 x de draaiuren voor openbaar bos (wegens minder onderhouden en meer versnipperd). Het OFFREM-model genereert vervolgens energieverbruiken als volgt: energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) X belastingsgraad (%) X draaiuren (h)

69



De benzine-, diesel- en LPG-verbruiken die resulteren uit het OFFREM-model voor bosbouw worden als afzonderlijke deelsector toegevoegd aan de landbouwsector in de energiebalans. In november 2013 genereerde VMM nieuwe resultaten met het OFFREM-model voor de gegevensjaren tot en met 2012. Deze werden mee opgenomen in de cijfers voor dit rapport. 6.3.3.

METHODOLOGIE GROENVOORZIENING

Tot de balans van 2006 werd het energieverbruik voor de sector groenvoorziening niet in kaart gebracht in de energiebalans Vlaanderen. In de loop van 2008-2009 heeft de Vlaamse overheid (departement Leefmilieu, Natuur en Energie –LNE) een studie laten uitvoeren voor de opmaak van een model voor de bepaling van energie en emissies van het off-road gebruik van mobiele machines [53]. Ook voor de sector groenvoorziening werden er energieverbruiken en emissies berekend voor Vlaanderen en dit voor de gehele tijdsreeks van 1990-2007. Er werden in de studie ook prognoses gemaakt tot het jaar 2030. 2 categorieën werden onderscheiden: onderhoud van parken / natuurreservaten / natuurdomeinen / militaire domeinen (onderhouden door de Vlaamse overheid en het onderhoud van wegbermen. Voor de bepaling van de energieverbruiken en emissies werd gebruik gemaakt van een gekend machinepark voor de provincie Vlaams-Brabant (kettingzagen, grasmaaiers, bladblazers, pneumohamers, babyfrezen, motorfrezen, …), de vermogens, brandstoftypes, bouwjaren, draaiuren (per jaar, per machinetype ingeschat). Op basis van deze gegevens en het gekende areaal aan parken, militaire domeinen beheerd door de Vlaamse overheid, natuurreservaten, natuurdomeinen en openbaar groen (exclusief bos) van Vlaams-Brabant wordt het aantal ha bepaald dat door 1 machine wordt onderhouden. Vervolgens werd een inventarisatie gemaakt van het aantal ha van de gedefinieerde groenzones in Vlaanderen waarmee de opschaling van het machinepark gebeurde. Voor de categorie onderhoud van wegbermen werd in het OFFREM-model gesteld dat elke gemeente over 1 grasmaaier beschikt voor het onderhoud van zijn wegbermen. Het OFFREM-model genereert vervolgens energieverbruiken als volgt: energieverbruik(kWh) = ontwerpvermogen(kW) X belastingsgraad (%) X draaiuren (h)


De benzine- en dieselverbruiken en elektriciteitsverbruiken die resulteren uit het OFFREM-model voor groenvoorziening worden in een afzonderlijke deelsector toegevoegd aan de landbouwsector in de energiebalans: ‘groenvoorziening’. Het off-road elektriciteitsverbruik van de deelsector groenvoorziening zit echter ook reeds vervat in de totale afnamecijfers van elektriciteit van de landbouwsector, die gerapporteerd worden door de netbeheerders. Voor gegevensjaar 2007-2011 wordt het gedeelte elektriciteitsverbruik door de deelsector ‘groenvoorziening’ daarom eerst in mindering gebracht van het totale elektriciteitsverbruik van de landbouwsector, alvorens dit totaal (exclusief groenvoorziening) wordt herverdeeld over de andere landbouwdeelsectoren (zie vorige paragrafen die de methodologie van 2007-2012 beschrijven). Voor gegevensjaren 1990,1994-2006

70


werd een herverdeling van het elektriciteitsverbruik over de deelsectoren uitgevoerd door het elektriciteitsverbruik van de glastuinbouwsector evenredig te verminderen. In november 2013 genereerde VMM nieuwe resultaten met het OFFREM-model voor de gegevensjaren tot en met 2012. Deze werden mee opgenomen in de cijfers voor dit rapport. 6.3.4.

RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK TOTALE SECTOR

Het energieverbruik per deelsector in de Vlaamse land- en tuinbouw, zeevisserij en bosbouwsector in 2012 wordt in volgende tabel weergegeven. TJ

kolen

Akkerbouw

propaan/ butaan / LPG

benzine

lichte stookolie

3 1 7 3

0 0 2 0

614 230 253 295

12 1

1 0 1 5 1

0 0 0 0 1

145

2

0

Groenten in open lucht Fruit totaal Groenten onder glas Sierteelt glas Melkvee

108 63 0

Vleesvee Varkensteelt Overige landbouwbedrijven overige tuinbouwbedrijven

aardgas (1)

biomassa

elektriciteit

475 0

190

5 0 0 13.478

360

-35 252 394 -4.535

320 948 470 1.590 3.050

115

856

99 261 743 496 167

-11 529 -106 945 1.233

4

504

88

87 3 97

1.935 7 3 10.219 6

zeevisserij Bosbouw

0

Groenvoorziening Totaal landbouw waarvan zelfproductie

329

25

zware stookolie

15 65

393

77

14.497 14.453

warmte

TOTAAL

18

1.062 483 656 9.917

(2)

(1)

1.442 1.739 1.109 3.064 4.518

107

2.600 2.297

0 -1.227

927

18

1.935 94 6 26.951 16.756

Tabel 23: Energieverbruik van de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen in 2012 (inclusief aangekochte warmte) Opmerkingen: (1) (2)

Het totale elektriciteitsen aardgasverbruik voor de sector komt van de verplichte rapportering door de netbeheerders voor elektriciteit en aardgas [24] Aangekochte warmte (afkomstig van WKK-installaties in samenwerking met een elektriciteiteitsproducent) door landbouwbedrijven

Het energieverbruik voor de totale sector bedroeg in 2012 26,9 PJ (exclusief aangekochte warmte). Om de evolutie voor de periode 1990-2012 te kunnen weergeven, wordt voor de jaren 1990-2006 gebruik gemaakt van de oude methode voor het energieverbruik van de land- en tuinbouwsector (beschreven in de rapporten van de energiebalans tot en met 2006), weliswaar aangevuld met cijfers over bosbouw en groenvoorziening. Voor 2007-2012 wordt gebruik gemaakt van de nieuwe methodologie. De deelsectoren worden op elkaar afgestemd zoals aangegeven in paragraaf 6.3.1 (update indeling in 2012). De evolutie geeft een daling van het energieverbruik weer met 24,8% in 2012 ten opzichte van 1990. Ten opzichte van 2005 daalt het verbruik met 17,8%. De evolutie per deelsector wordt in volgende tabel weergegeven.

71


akkerbouw en intensieve veeteelt

graasdierhouderij

glastuinbouw

groenten en fruit in open lucht

Zeevisserij

bosbouw

groenvoorziening

totaal

1990

6.007

1.620

23.881

1.346

2.873

105

7

35.838

1994

6.679

1.804

26.678

1.128

2.533

96

7

38.925

1995

7.190

1.600

24.557

1.066

2.362

96

7

36.878

1996

7.321

1.621

25.352

1.067

2.452

96

7

37.916

1997

7.459

1.639

24.041

1.083

2.435

96

7

36.759

1998

7.573

1.670

23.814

1.114

2.198

96

7

36.473

1999

7.527

1.680

21.491

1.328

2.262

96

7

34.390

2000

7.319

1.677

20.060

1.302

2.236

96

7

32.697

2001

7.322

1.339

20.060

1.338

2.239

96

6

32.400

2002

7.112

1.302

20.116

1.295

2.365

95

6

32.293

2003

6.828

1.283

20.316

1.272

2.560

95

6

32.361

2004

6.694

1.267

21.056

1.238

2.699

95

6

33.055

2005

6.627

1.254

21.026

1.206

2.537

95

6

32.752

2006

6.542

1.239

19.817

1.162

2.382

95

6

31.243

2007*

7.175

1.848

13.710

2.821

2.220

95

6

27.876

2008*

7.088

1.990

11.837

2.520

1.947

95

6

25.485

2009*

7.792

2.242

13.107

2.611

2.083

94

6

27.934

2010*

8.092

2.223

15.825

2.456

2.131

94

6

30.827

2011*

8.556

2.481

11.032

1.984

2.001

94

6

26.154

2012*

8.643

2.847

11.341

2.066

1.935

94

6

26.933

TJ

Tabel 24: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen per deelsector (exclusief aangekochte warmte) Opmerkingen: 1990-2006: kengetallenmethode gebruikt voor de gegevensjaren 1990-2006 [2-15] 2007-2012*: nieuwe methode op basis van data uit het Landbouw Monitoringsnetwerk (LMN)

De daling ten opzichte van 2006 moet wel geduid worden: vanaf 2007 wordt de nieuwe methodologie gebruikt. De sprong geeft dus vooral de verandering van methodologie weer. In realiteit zal de daling veel geleidelijker zijn verlopen. In de evolutie van het totale energieverbruik van de verschillende deelsectoren is er weinig variatie in de periode 1990, 1994-2006 waar te nemen. Elke sector blijft in deze periode ongeveer hetzelfde aandeel behouden in het energieverbruik van de globale sector. Glastuinbouw loopt daarbij op kop met een gemiddeld aandeel van 64% in het totale energieverbruik van de landbouw (in de periode 1990, 1994-2006). Dit is dan ook de meest energie-intensieve deelsector waarbij het energieverbruik voor verwarming van serres de belangrijkste rol speelt. Vanaf het gegevensjaar 2007 is er wel een verschuiving waar te nemen van het verbruik van de verschillende deelsectoren (samenvallend met de verandering van methodologie). De grootste verandering doet zich voor bij de deelsector glastuinbouw. Het verbruik in 2007 vermindert er sterk ten opzichte van de voorgaande jaren en het aandeel van de sector daalt daardoor naar 49% in het totale energieverbruik. Dit resultaat is geen onverwacht resultaat. Bij de bespreking van de evolutie van de energiedragers wordt dit uitgebreid besproken. De bijkomende sterke daling van het energieverbruik van de glastuinbouw van 2010 naar 2011 kan door 2 factoren verklaard worden: 72


1) 2011 was een relatief zacht jaar betreffende buitenklimaat 2) De gegevensbron voor de extrapolatie naar het totaal aantal bedrijven in Vlaanderen wijzigde qua methodologie (zie bovenstaande tekstbox) Het verbruik van de akkerbouw en veeteelt neemt in 2007-2012 een groter aandeel in dan voorheen: bijna 29% in plaats van 20%. Ook het energieverbruik van de graasdierhouderij is in de periode 2007-2012 met een aandeel van 8% belangrijker geworden dan de periode voordien (4,3% voor 1990, 1994-2006). Een opvallende trend doet zich voor in de evolutie van de aangewende energiedragers. De omschakeling van petroleumproducten naar meer aardgas is duidelijk waar te nemen in volgende figuur. 40.000

3.000

35.000 2.500 30.000

25.000

TJ

2.000

20.000 1.500 15.000

10.000

1.000

5.000 500 0

-5.000

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

biomassa

2005

2006

5

71

2007* 2008* 2009* 2010* 2011* 2012* 800

1.226

2.601

3.330

2.362

petroleumproducten

28.800

31.305 29.474 30.078 28.634 28.768 27.139 22.855 22.556 22.457 22.442 22.394 22.152 21.881 17.688 14.310 14.174 14.333 11.330 10.734

steenkool

2.242

1.163

931

970

928

612

441

816

816

816

816

816

816

816

1.623

1.734

aardgas

1.201

2.572

2.551

2.949

3.254

3.088

2.879

5.177

5.177

5.177

5.177

6.741

6.568

5.925

5.456

6.667

3.922

3.919

3.942

4.004

3.931

3.848

3.851

3.843

3.926

3.104

3.211

2.550

2.311

1.548

984

505

219

329

9.320 12.957 13.122 14.497

elektriciteit

3.595

3.885

totaal

35.838

38.925 36.878 37.916 36.759 36.473 34.390 32.697 32.400 32.293 32.361 33.055 32.752 31.243 27.876 25.485 27.934 30.827 26.154 26.933

graaddagen °d(15/15) 1.722

1.786

1.922

2.383

1.900

1.906

1.791

1.714

1.929

1.683

1.920

1.894

1.829

1.795

1.578

1.831

0

2.600

854 1.825

-298 2.308

-879 1.538

-1.227 1.919

Figuur 39: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen per energiedrager (exclusief aangekochte warmte) en evolutie van de graaddagen (rechter Y-as) Opmerking: 2007* - 2012*: nieuwe methode op basis van data uit het Landbouw Monitoringsnetwerk (LMN)

Figuur 39 toont duidelijk dat het verbruik van petroleumproducten in de periode 2000-2006 weinig variatie vertoont. Zoals aangegeven is de glastuinbouw energetisch de belangrijkste deelsector. Voor deze deelsector werden sinds 2000 echter geen updates meer gedaan van de energieverbruiken (wel voor aardgas en elektriciteit) waardoor de petroleumproducten voor deze deelsector kunstmatig constant werden gehouden. Terwijl het aardgas- en elektriciteitsverbruik wel werden aangepast bij het beschikbaar komen van de officieel gerapporteerde afnames van het aardgas- en elektriciteitsnet (rapportering door de netbeheerders). Hierdoor ontstond er een inconsistentie in de tijdsreeks. De Vlaamse overheid heeft net in de glastuinbouwsector de overschakeling naar aardgas zeer sterk gepromoot. Dit kunnen we ook waarnemen in de evolutie 73


van de afnamecijfers van de netbeheerders, maar de daling van petroleumproducten die daar vermoedelijk mee gepaard gaat, konden we tot in 2006 niet waarnemen in de periode 2000-2006 wegens het niet beschikbaar zijn van recente gegevens. Daar komt vanaf gegevensjaar 2007 verandering in en dit uit zich in de zeer sterke daling van het verbruik van 2006 naar 2007 toe. Ingezoomd op de verschillende petroleumproducten betekent dit vooral een daling van zware stookolie. Dit verschil is niet zo verwonderlijk. Het verbruik van zware stookolie in 2006 was nog steeds het cijfer van het gegevensjaar 2000 en werd volledig toegekend aan de glastuinbouwsector. Ook 22% van de lichte stookolie uit de oude methode was afkomstig van de glastuinbouw en gelijkgesteld aan het verbruik daarvan in 2000. Het overige gedeelte van de gasen dieselolie (78%) werd wel jaarlijks geupdate aan de hand van de jaarlijks variabele parameters (land- en tuinbouwtelling/melkproductie/…) maar gekoppeld aan energiekengetallen die in 1996 bepaald werden (Hens H., 1996). De nieuwe cijfers vanaf 2007 lijken op deze manier meer realistisch te zijn. Steenkool is een “opportuniteitsenergiedrager” en wordt meestal gebruikt als bijverwarming in serres en stallen als de prijs gunstiger is dan de klassieke energiedragers. Het verbruik zakt in 2009 terug tot op het niveau van 2006. Het aantal bedrijven in LMN met steenkool schommelt tussen 2007-2012 steeds rond een kleine 20 tal, maar het zijn niet steeds dezelfde bedrijven en de verbruikte hoeveelheid is omwille van de opportuniteit zeer wisselend. Een erg opvallende trend die niet direct zichtbaar is in de resultaten van Tabel 24 en Figuur 39 is de spectaculaire stijging van het verbruik door zelfproducenten in de land- en tuinbouwsector. In 2003 worden er voor het eerst zelfproducenten geregistreerd in deze sector en toen bedroeg het aandeel van het energieverbruik voor zelfproductie 0,4% ten opzichte van het totale energieverbruik van de landbouwsector. Dit aandeel is sindsdien gestegen naar een niveau van 10% in tot 57% in 2012. Volgende figuur geeft de evolutie van het verbruik door zelfproducenten weer in verhouding (2e Yas, rechts) met het totale energieverbruik van de landbouwsector.

[TJ] brandstofinput zelfpr. landbouw

[TJ] totaal verbruik landbouwsector

18.000

35.000

16.000

30.000

14.000 25.000

12.000

biomassa aardgas

10.000

20.000

8.000

15.000

zware stookolie lichte stookolie TOTAAL zelfproductie

6.000

10.000

TOTAAL landbouw incl zelfprod (excl aangekochte warmte)

4.000 5.000

2.000 0

0 2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Figuur 40: Evolutie van het energieverbruik door zelfproducenten in de landbouwsector (Y-as links) ten opzichte van het totale energieverbruik in de landbouwsector (excl. aangekochte warmte) (Y-as rechts), uitgedrukt in TJ

74


6.3.5.

RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK ZEEVISSERIJ

De visserij kan ingedeeld worden in 3 belangrijke categorieën : Zee- en kustvisserij Binnenvisserij Kweken van vis- en schaaldieren

Enkel zee- en kustvisserij worden in dit rapport beschouwd. Wat betreft energieverbruik is deze groep veruit de belangrijkste. Het energieverbruik in deze sector is sterk afhankelijk van het type vaartuig (grootte en vermogen) en van de vangmethode. Een verdere onderverdeling van de zee- en kustvisserij gebeurt aan de hand van de vaartuigen. Het energieverbruik van de zee- en kustvisserij wordt vervolgens berekend op basis van het gemiddelde verbruik per type visserij en per eenheid motorvermogen, het gemiddelde vermogen en het aantal zeedagen [58]. De variabelen (jaarlijks), het aantal zeedagen en het gemiddeld motorvermogen worden jaarlijks gepubliceerd door de Dienst Zeevisserij van de Afdeling landbouw- en visserijbeleid van de Administratie land- en tuinbouw van de Vlaamse overheid [92]. In volgende tabel worden de types visserijen, het aantal vaartuigen, het aantal zeedagen, het gemiddelde vermogen en het berekende energieverbruik voor 2012 weergegeven. aantal vaartuigen

zeedagen

kW

TJ

borden

24

1.346

603

148

garnaal

32

2.283

223

99

boomkor

82

10.125

792

1.579

kreeften Andere en passief totaal

5

685

221

29

12

894

492

80

81 (1)

15.333

1.935

Tabel 25: Energieverbruik per visserijtype in Vlaanderen in 2012 [58,92] Opmerking: (1)

Daar een vaartuig, naargelang het seizoen, soms op een andere visserij kan overschakelen, komt dit vaartuig bij meerdere visserijtypes voor. De som van het aantal vaartuigen per visserijtype komt daardoor niet overeen met het totaal aantal vaartuigen.

Het aandeel van het energieverbruik van de Vlaamse zeevisserij in de totale sector in Vlaanderen bedraagt 7,2% (in 2012). Ten opzichte van 1990 is het verbruik in de sector met 33% gedaald. De daling van het verbruik (t.o.v. 1990) is vooral te wijten aan de daling van het totale aantal zeedagen. Het gemiddeld vermogen van de vaartuigen is voor alle types groter geworden of ongeveer constant gebleven in deze tijdsreeks. 6.3.6.

RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK BOSBOUW EN GROENVOORZIENING

Tabel 26 geeft een overzicht van de resultaten van het OFFREM-model [53] voor de sectoren bosbouw en groenvoorziening.

75


De sectoren bosbouw en groenvoorziening in de energiebalans omvatten enkel verbruiken te wijten aan het off-road gebruik van mobiele machines.

TJ

bosbouw benzine

diesel

groenvoorziening LPG

benzine

diesel

elektriciteit

1990

97,8

7,6

0,002

3,1

3,7

0,050

1994

88,9

7,2

0,002

3,03

3,57

0,050

1995

88,9

7,2

0,002

3,03

3,56

0,050

1996

88,9

7,2

0,002

3,03

3,55

0,050

1997

88,9

7,2

0,002

3,02

3,54

0,050

1998

88,9

7,2

0,002

3,02

3,54

0,050

1999

88,9

7,2

0,002

3,02

3,54

0,050

2000

88,9

7,2

0,002

3,02

3,54

0,050

2001

88,6

7,0

0,002

3,02

3,43

0,050

2002

88,6

6,8

0,002

3,02

3,42

0,050

2003

88,6

6,8

0,002

3,01

3,42

0,050

2004

88,6

6,8

0,002

3,01

3,42

0,050

2005

88,6

6,8

0,002

3,01

3,41

0,050

2006

88,6

6,8

0,002

3,01

3,41

0,050

2007

88,6

6,8

0,002

2,99

3,41

0,050

2008

88,6

6,8

0,002

2,99

3,41

0,050

2009

86,9

6,8

0,002

2,97

3,41

0,050

2010

86,9

6,8

0,002

2,97

3,41

0,050

2011

86,9

6,8

0,002

2,97

3,41

0,050

2012

86,8

6,8

0,002

2,97

3,41

0,050

Tabel 26: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines in de bosbouw- en groenvoorzieningssector (1990-2012) [53] In november 2013 genereerde VMM nieuwe resultaten met het OFFREM-model voor de gegevensjaren tot en met 2012. Deze werden mee opgenomen in de cijfers voor dit rapport. 6.3.7.

RESULTATEN ENERGIEVERBRUIK OFF-ROAD GEBRUIK VAN MACHINES EN VOERTUIGEN IN DE

LANDBOUWSECTOR

Zoals in de rapporten van de energiebalans van 2007 en 2008 werd aangegeven, was het niet mogelijk om de energieverbruiken uit het OFFREM-model ten gevolge van het off-road gebruik van mobiele machines in de landbouwsector (excl bosbouw en groenvoorziening) op deelsectorniveau te gebruiken in combinatie met de totale energieverbruiken van de landbouwsector (exclusief bosbouw en groenvoorziening). Het totale off-road energieverbruik voor landbouw uit het OFFREM-model lag gemiddeld (1990-2009) op 15% van het totale energieverbruik van de landbouwsector (excl aangekochte warmte). Echter op deelsectorniveau en op niveau van de individuele energiedragers liggen de energieverbruiken uit het OFFREM-model in sommige gevallen (gasen dieselolie, graasdierhouderij) hoger dan het totale energieverbruik van die deelsector.

76


Voor VMM is het (in kader van internationale emissierapporteringen) noodzakelijk om zowel energieverbruiken en emissies voor mobiele bronnen, als voor stationaire bronnen te kunnen onderscheiden in het totale verbruik en de totale emissies. Het totale energieverbruik haalt VMM uit de energiebalans Vlaanderen. Hiervan zouden de mobiele bronnen moeten afgesplitst kunnen worden (per deelsector). Op de resterende fractie kunnen vervolgens stationaire emissiefactoren toegepast worden (zoals de huidige methode VMM). Voor de mobiele (off-road) emissies zouden de emissies van OFFREM kunnen overgenomen worden. Dit kan echter enkel als de off-road verbruiken, de totale verbruiken niet overstijgen. In juni 2013 rapporteerden ILVO en VITO over de verdere verfijning van het OFFREM-model voor de landbouwsector (studie in opdracht van LNE [93]). De verfijningen op zich brachten geen oplossing voor de overschrijding van het totale energieverbruik (gasen dieselolie) van de deelsector ‘graasdierhouderij’. Een verschuiving van de teelten ‘braakland’ en ‘permanente weiden en grasland’ van de deelsector ‘graasdierhouderij’ naar de deelsector ‘akkerbouw’ zorgt wel voor een betere afstemming tussen de OFFREM-II output en energiebalans (vanaf gegevensjaar 2007). Voor de periode 1990-2006 werd het resultaat van OFFREM-II afgetopt op het totaal van de energiebalans. Hiervoor werd een bijkomende correctiefactor voorzien in de landbouwmodule van OFFREM-II. Gedetailleerde analyses, gedurende het bovenvermelde project, op basis van de steekproefgegevens van het landbouwmonitoringsnetwerk leerde dat de resterende verschillen tussen OFFREM II en de Vlaamse energiebalans voornamelijk te wijten zijn aan (1) de manier van opschalen naar Vlaanderen in zijn geheel en (2) de methode die gebruikt wordt om het energieverbruik per deelsector te schatten. Verder toonde analyse ook aan dat de berekende verbruiken in OFFREM II globaal lager liggen dan de gerapporteerde (als off-road geïnterpreteerde ) gegevens binnen het LMN van AMS, namelijk: de som van de gerapporteerd lichte stookolieverbruiken (categorie: machines) en de ingeschatte verbruiken uit loonwerk. Een mogelijke herziening van de inschatting van de verbruiken uit loonwerk zullen voor de opmaak van een volgende energiebalans verder bekeken worden. In afwachting van het gebruik van de resultaten door de opdrachtgever (LNE), passen we de energiebalans in een volgende rapportering aan.

77

HOOFDSTUK 7 Transport

HOOFDSTUK 7. TRANSPORT

In de energieverbruiken voor de transportsector worden enkel de verbruiken van de eigenlijke vervoersactiviteiten opgenomen. Verbruiken van de kantoren, opslagruimtes, e.d. van transportbedrijven worden ondergebracht onder de tertiaire sector (kantoren en administraties). Ook het verbruik van voertuigen die niet op de openbare weg gebeuren (off-road) zoals vervoer, activiteiten van heftrucks, kranen, tractoren, gevechtsvoertuigen, tanks op bedrijfsterreinen of werven, bossen, parken, landbouwgebied worden niet onder de transportsector gerapporteerd maar wel bij de sectoren (industrie, bouw, tertiaire sectoren) waar de activiteiten plaatsvinden. Per transportmodus wordt een andere methodologie gehanteerd voor de inschatting van het energieverbruik. De gevolgde methodologie wordt per modus toegelicht in onderstaande tekstdelen. Een overzicht van de energieverbruiken per transportmodus wordt weergegeven in volgende tabel en figuur.

[PJ]

1990 % 1994 % 1995 % 1996 % 1997 % 1998 % 1999 % 2000 % 2001 % 2002 % 2003 % 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 2008 %

78

wegvervoer

spoorvervoer

lucht -vaart

scheep -vaart

pijpleidingen

totaal [% tov 1990]

147,2 93,5 158,0 93,9 159,3 94,0 161,2 94,0 164,3 94,5 169,5 94,7 183,7 94,6 175,8 94,0 177,0 94,2 179,6 94,3 180,1 94,2 183,3 94,2 184,6 94,3 188,0 94,2 192,1 94,3 185,6 94,0

3,5 2,2 3,3 2,0 3,2 1,9 3,2 1,9 3,3 1,9 3,5 2,0 3,9 2,0 4,0 2,1 3,9 2,1 3,6 1,9 3,5 1,8 3,6 1,9 3,7 1,9 4,0 2,0 4,1 2,0 4,1 2,1

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

4,0 2,6 4,0 2,4 4,1 2,4 4,2 2,5 4,3 2,5 4,4 2,4 4,5 2,3 4,9 2,6 5,0 2,7 5,1 2,7 5,2 2,7 5,4 2,8 5,3 2,7 5,2 2,6 5,6 2,7 5,6 2,8

2,6 1,7 2,7 1,6 2,8 1,6 2,8 1,6 2,0 1,1 1,6 0,9 2,0 1,0 2,3 1,2 1,9 1,0 2,1 1,1 2,3 1,2 2,3 1,2 2,1 1,1 2,4 1,2 2,0 1,0 2,1 1,1

157,5 100,0 168,2 106,8 169,5 107,6 171,6 108,9 173,8 110,4 179,0 113,7 194,2 123,3 187,1 118,8 187,9 119,3 190,5 121,0 191,2 121,4 194,7 123,6 195,7 124,2 199,6 126,7 203,7 129,3 197,5 125,4


2009 % 2010 % 2011 % 2012 %

182,9 93,9 185,3 93,7 185,7 93,9 187,8 94,6

3,6 1,8 3,6 1,8 3,5 1,8 3,3 1,7

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

4,7 2,4 5,5 2,8 5,7 2,9 5,6 2,8

3,4 1,8 3,2 1,6 2,9 1,5 2,0 1,0

194,7 123,6 197,7 125,5 197,8 125,6 198,7 126,1

Tabel 27: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990-1994-2012) [220]

250

200

150 PJ 100

50

0

1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

pijpleidingen

2,6

2,7

2,8

2,8

2,0

1,6

2,0

2,3

1,9

2,1

2,3

2,3

2,1

2,4

2,0

2,1

3,4

3,2

2,9

2,0

scheepvaart

4,0

4,0

4,1

4,2

4,3

4,4

4,5

4,9

5,0

5,1

5,2

5,4

5,3

5,2

5,6

5,6

4,7

5,5

5,7

5,6

luchtvaart

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

spoorvervoer

3,5

3,3

3,2

3,2

3,3

3,5

3,9

4,0

3,9

3,6

3,5

3,6

3,7

4,0

4,1

4,1

3,6

3,6

3,5

3,3

wegvervoer

147,2

158,0 159,3 161,2 164,3 169,5 175,9 175,8 177,0 179,6 180,1 183,3 184,6 188,0 192,1 185,6 182,9 185,3 185,7 187,7

totaal

157,5

168,2 169,5 171,6 173,8 179,0 186,4 187,1 187,9 190,5 191,2 194,7 195,7 199,6 203,7 197,5 194,7 197,7 197,8 198,7

Figuur 41: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990; 1994-2012) [2-20] Het energieverbruik in de transportsector wordt voor meer dan 90% bepaald door het wegvervoer. De andere transportmodi spelen op energetisch vlak een kleinere rol. Dit neemt niet weg dat er binnen de verschillende transportsectoren energetische evoluties zijn waar te nemen. Deze evoluties worden verduidelijkt voor achtereenvolgens 

wegvervoer



spoorvervoer (trein, tram en trolleybus),



luchtvaart (militair en burgerlijk, internationale bunkers),



scheepvaart (toegekend aan Vlaanderen en aan de internationale bunkers) en



transport doorheen pijpleidingen.

79


Het energieverbruik van de transportsector per energiedrager wordt weergegeven in volgende figuur. Ten opzichte van 1990 is het energieverbruik van de transportsector gestegen met 26,1%, waarbij vooral een sterke stijging van het dieselverbruik wordt vastgesteld: +73%. Het benzineverbruik is in diezelfde periode daarentegen met 55,5% gedaald. Het aandeel gasen dieselolie lijkt zich de laatste jaren wat te stabiliseren en bedraagt in 2012 80% (in 1990: 58%). Er wordt sinds 2007 biodiesel in bijgemengde vorm op Belgisch grondgebied verstrekt. In de energiebalans van 2007 werd dus voor het eerst een verbruik van biodiesel gerapporteerd. Bioethanol werd vanaf 2008 ook in een beperkt aantal tankstations beschikbaar gesteld. De ingevoerde diesel bevat echter ook biodiesel, maar werd (tot nu toe) niet mee in rekening gebracht.

250

200

150 PJ 100

50

0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

biomassa

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2,0

2,2

5,6

7,8

7,2

8,6

elektriciteit

1,9

1,9

1,9

2,0

2,1

2,4

2,8

2,8

2,9

2,7

2,7

2,7

2,8

2,8

2,8

3,0

2,8

2,8

2,7

2,6

aardgas

2,6

2,7

2,8

2,8

2,0

1,6

2,0

2,3

1,9

2,1

2,3

2,3

2,1

2,4

1,9

2,0

3,3

3,1

2,8

1,9

gasen dieselolie 91,4

105,0 108,1 111,7 116,2 122,8 131,0 133,9 137,1 141,1 143,1 148,7 150,2 157,0 162,2 158,7 153,2 156,0 158,0 158,1

benzine

59,1

56,4

54,8

53,2

51,8

50,4

48,6

45,7

43,3

41,6

40,5

38,4

38,3

35,3

32,9

29,9

28,2

26,7

26,1

26,3

LPG

2,4

1,9

1,8

1,7

1,6

1,8

1,9

2,2

2,6

2,8

2,6

2,4

2,1

2,0

1,7

1,5

1,4

1,2

1,1

1,0

totaal

157,5

168,2 169,5 171,6 173,8 179,0 186,4 187,1 187,9 190,5 191,2 194,7 195,7 199,6 203,7 197,5 194,7 197,7 197,8 198,7

Figuur 42: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector per type energiedrager in Vlaanderen (1990; 1994-2012) [2-20] 7.1.

WEGVERVOER

1.1.1

Methodologie

Voor het wegverkeer werd in januari 2014 de hele tijdsreeks voor wegtransport herrekend door VMM met Copert 4 versie, 10.0. Omwille van een harmonisering tussen de gewesten van de gebruikte transportmodellen, werd er in Vlaanderen dus omgeschakeld van MIMOSA naar Copert. Deze harmonisering houdt in: -

-

80

Voertuigenpark: actualisatie en herwerking van de data van de DIV (Dienst voor Inschrijving van Voertuigen) waarbij minder aannames werden gemaakt dan bij de berekening in de voorbije jaren; Voertuigkilometers: voorheen werden voor de Vlaamse berekeningen met MIMOSA data van het Vlaams Verkeerscentrum als bron genomen. Omwille van de harmonisatie tussen


-

de gewesten wordt voortaan gewerkt met de voertuigkilometers per gewest van de FOD Mobiliteit; Een aantal specifieke aannames in de gewesten (bv. verbrandingswaardes) werden vervangen door algemenere, gelijke aannames in de 3 gewesten.

Het elektriciteitsverbruik voor wegtransport werd gelijkgesteld aan het cijfer 2010 uit de laatste berekeningen met MIMOSA omdat er in Copert geen data voorhanden zijn. Voor benzine, diesel, LPG en CNG werden de data uit Copert overgenomen in de Vlaamse energiebalans, met voor diesel en benzine een correctie voor het aandeel biobrandstoffen. De percentages biobrandstoffen (gewichts %) werden bepaald door IRCEL en worden door alle gewesten verder gebruikt en staan ter informatie in de volgende tabel weergegeven. gewichts % biobrandstoffen

biodiesel

2007

2008

2009

2010

2011

2012

1,47

1,42

3,45

4,79

4,44

5,29

1,35

5,28

6,55

5,83

6,62

bio-ethanol

Tabel 28: Massa % biobrandstoffen (bron: IRCEL) In de volgende tabel staan nog ter informatie de hoeveelheden onder quotum geproduceerde hoeveelheden biobrandstoffen in België.

3

overzicht geproduceerde hoeveelheden in België onder quotum (m )

biodiesel

2007

2008

2009

2010

2011

2012

107.592

115.300

280.708

401.750

367.863

407.059

24.100

74.917

108.933

105.967

107.260

bio-ethanol

Tabel 29: Overzicht hoeveelheden biobrandstoffen onder quotum geproduceerd in België In de Vlaamse energiebalans zijn dan uiteindelijk volgende hoeveelheden biobrandstoffen opgenomen (berekend op basis van de data benzine en diesel uit de Copert berekeningen en de gewichts% van IRCEL). verbruik in Vlaamse energiebalans (PJ)

biodiesel bio-ethanol

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2,0

1,9

4,6

6,6

6,1

7,4

0,3

1,0

1,2

1,1

1,2

Tabel 30: Overzicht van de hoeveelheden biobrandstoffen verbruikt in Vlaanderen 81


7.1.1.


Enkele statistieken relevant voor het energieverbruik van wegverkeer zijn het voertuigenpark en de afgelegde voertuigkilometers. In volgende tabellen worden cijfers omtrent deze parameters weergegeven. Vlaanderen personenwagens autobussen en -cars vrachtwagens en trekkers landbouwtractoren andere moto's totaal

evolutie

1990

2012

%

2.254.705 7.429 227.022 87.719 24.242 65.245 2.658.534

3.248.035 9.121 481.589 106.232 38.796 251.171 4.134.944

+44,1 +22,8 +112,1 +21,1 +60,0 +285, +55,5

Tabel 31: Het motorvoertuigenpark volgens voertuigtype in Vlaanderen in 1990 en 2012 [113] Het voertuigenpark is in 2012 in Vlaanderen meer dan 55% groter ten opzichte van 1990. De grootste procentuele toename is waar te nemen bij het aantal moto’s, de grootste absolute toename bij de personenwagens. Het energieverbruik in de sector wegvervoer is in 2012 met 26,1% gestegen ten opzichte van 1990 en met 0,4% ten opzichte van 2011. Het wegvervoer heeft ook een aanzienlijke bijdrage in het totale bruto binnenlandse energieverbruik (in 2012: 12%). Volgende figuur geeft een overzicht van het energieverbruik door wegvervoer in Vlaanderen van 1990 tot en met 2012. 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 [TJ]

60.000 40.000 20.000 0

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

benzine

58.993

56.334

54.725

53.142

51.726

50.314

48.512

45.586

43.183

41.538

40.394

38.326

38.309

35.300

32.864

29.876

28.190

26.709

26.025

26.292

diesel

85.836

99.713 102.758 106.383 110.924 117.442 125.478 127.975 131.177 135.245 137.145 142.648 144.117 150.788 155.460 152.015 147.674 149.556 151.390 151.782

LPG

2.359

1.945

1.831

1.716

1.601

1.768

1.868

2.232

2.639

2.828

2.594

2.361

2.125

1.952

1.747

1.524

1.365

1.216

1.062

969

CNG

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,15

2,15

3,76

5,84

7,65

11,58

elektriciteit

0,00

0,04

0,06

0,04

0,04

0,95

0,91

0,90

0,87

0,78

0,56

0,04

0,04

0,01

0,01

0,01

0,02

0,15

0,27

0,27

biodiesel

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

2.020

1.911

4.613

6.575

6.139

7.413

269

1.034

1.232

1.060

1.226

bio-ethanol TOTAAL

147.188 157.992 159.314 161.240 164.251 169.525 175.859 175.794 177.000 179.611 180.134 183.335 184.550 188.040 192.090 185.597 182.880 185.293 185.684 187.693

Figuur 43: Evolutie van het energieverbruik van het wegvervoer in Vlaanderen per energiedrager (1990, 1994-2012) [94, 95] Het aandeel van de verschillende energiedragers voor wegtransport is in de loop der jaren wel aanzienlijk gewijzigd. Daar waar in 1990 nog 40% van het verbruik van het wegverkeer bestond uit benzine, is dit aandeel in 2012 weggezakt tot 14%. Het dieselverbruik is dan weer enorm gestegen van 58% in 1990 naar 81% in 2012. Het aandeel LPG schommelt in heel deze periode ongeveer rond de waarde van 1% en het aandeel van aardgas en elektriciteit is te verwaarlozen ten opzichte van alle andere brandstoffen. Vanaf het gegevensjaar 2007 werd ook biodiesel op de Belgische markt gebracht, vanaf 2008 ook bio-ethanol. Het aandeel biobrandstoffen ten opzichte van de 82


totale hoeveelheid transportbrandstoffen voor wegvervoer in Vlaanderen bedraagt voor 2012 4,6% (joule basis). 7.2.

SPOORVERVOER

Sinds 1 januari 2007 is het goederenvervoer volledig geliberaliseerd [96]. Het principe is dat het openbare Belgische spoorwegnet is opengesteld voor andere treinondernemingen. In de eerste plaats is dit gebeurd voor het goederenvervoer en in een later stadium (het Europees Parlement heeft uitstel gegeven tot 2023) komt ook het reizigersvervoer aan bod. Tot nog toe is het aantal bedrijven dat spoorvervoer aanbiedt beperkt in Vlaanderen. Momenteel beschikken 7 ondernemingen over een vergunning van spoorwegonderneming (maart 2014) [97]. Hun aandeel in het goederenvervoer is tot nog toe echter nog beperkt. In de toekomst zal het aandeel van nietNMBS voertuigen op het spoornet omwille van de liberalisering wel gaan toenemen. Het tramverkeer in Vlaanderen wordt door de Lijn georganiseerd en in een klein deel van VlaamsBrabant door de MIVB. Het trolleybusverkeer is sinds juni 2009 volledig verdwenen in Vlaanderen. De resterende 2 trolleybussen die in Gent nog actief waren tot dan, zijn naar het museum overgebracht. 7.2.1.

METHODOLOGIE

Sinds de elektriciteitsen aardgasnetbeheerders vanaf 1 mei 2003, respectievelijk 1 mei 2005 verplicht zijn om gegevens aan te leveren over de elektriciteitsen aardgasverbruiken van de afnemers op hun net, wordt van deze gegevens ook gebruik gemaakt voor het spoorvervoer. Concreet betekent dit dat, waar mogelijk, het elektriciteitsverbruik voor spoorvervoer (trein, tram en trolleybus) in de energiebalans gebaseerd is op de gegevens van de netbeheerders [24]. Indien de gegevens van de netbeheerders voor spoorvervoer niet in lijn liggen met de bestaande bottomup gegevens (nl. voor de jaren 2004-2010), worden deze cijfers herrekend op basis van de bottomup gegevens van de NMBS [100], De Lijn [102], de MIVB [103] en Infrabel [98]. Infrabel heeft voor de eerste maal voor dit rapport elektriciteitsafnames van het treinverkeer in Vlaanderen aangeleverd voor de periode 2009-2012, dewelke ook voor de ze periode werden overgenomen. Voor het verbruik van gasen dieselolie door spoorvervoer wordt gebruik gemaakt van de resultaten van het EMMOSS-model van VMM [99]. Een beschrijving van de methode wordt per vervoersmodus opgegeven. Methodologie voor energieverbruik treinvervoer Het gasolieverbruik van treinvervoer wordt vanaf dit rapport overgenomen van het EMMOSS model [99]. Voor baanlocomotieven en motorwagens, wordt 1 formule gebruikt: totaal energieverbruik = bruto tonkilometer x specifiek energieverbruik

In de formule wordt de term bruto tonkilometer in detail opgesplitst per treintype en per diensttype. Er wordt rekening gehouden met een extra energieverbruik voor rangeeractiviteiten. De activiteiten van andere operatoren dan de NMBS, worden in het model ingeschat door een toeslagpercentage voor de extra tonkilometers. 83


De NMBS publiceert jaarlijks cijfers over het elektriciteitsverbruik van treinen in België. Deze gegevens zijn beschikbaar voor de totalen van de verschillende vervoersmodi (goederenvervoer/personenvervoer elektrisch of op diesel aangedreven en motorwagens of locomotieven) [100,101]. Op basis van de Belgische gegevens voor het elektriciteitsverbruik en de beschikbare regionale gegevens over de gereden treinen tonkilometers van het reizigers- en goederenvervoer in Vlaanderen wordt een inschatting gemaakt van het totale elektriciteitsverbruik van het treinvervoer in Vlaanderen. Voor 2002, werd het elektriciteitsverbruik in de voorafgaande jaren (1990, 1994-2001) op basis van cijfers van de NMBS. Vanaf het jaar 2002 worden de gegevens van de netbeheerders [24] gebruikt voor het totale spoorvervoer. Er gebeurt wel steeds een controle van het elektriciteitsverbruik dat opgegeven wordt door de netbeheerders met het verbruik voor treinen, trams en trolleybussen dat kan afgeleid worden uit de NMBS-statistieken en statistieken van De Lijn en MIVB. Voor de jaren 2004 – 2011 lag het cijfer van elektriciteitsafname voor ‘vervoer per spoor’ van de netbeheerders laag, en werden deze cijfers aangepast aan de hand van de bottom-up cijfers van de NMBS (2004 tem 2008), De Lijn en de MIVB en Infrabel (2009 tem 2012). Methodologie voor energieverbruik tramvervoer Voor het energieverbruik van het tramvervoer (uitsluitend elektriciteit) in Vlaanderen wordt vanaf het jaar 2002 gebruik gemaakt van de elektriciteitsverbruiken die door de elektriciteitsnetbeheerders worden opgegeven voor het totale spoorvervoer (= trein + tram + trolleybus) [24]. Er kunnen hier aanpassingen nodig zijn (zie reeds hoger). De beschikbare statistieken van De Lijn en de MIVB worden eveneens voor de bepaling van het elektriciteitsverbruik van trams in de jaren 1990, 1994-2001 gebruikt. De methodologie wordt hier kort beschreven. Er wordt onderscheid gemaakt tussen tramvervoer van De Lijn in Vlaanderen en tramvervoer van de MIVB in Vlaanderen. De Lijn geeft jaarlijks het aantal gereden kilometers op (per provincie) die door de trams in Vlaanderen worden gepresteerd [102]. Van sommige jaren werden bijkomend ook de elektriciteitsverbruiken opgegeven. Voor de jaren dat de elektriciteitsverbruiken beschikbaar zijn worden deze rechtstreeks aangewend en indien enkel de afgelegde kilometers beschikbaar zijn, worden deze vermenigvuldigd met het gemiddeld verbruik (kWh/km) van het laatst beschikbare jaar. Van de MIVB zijn er geen jaarlijkse gegevens beschikbaar. De berekening gebeurt op basis van het aantal voertuigkilometers in 1991 [103] en een gemiddeld elektriciteitsverbruik per gereden voertuigkilometer (2,35 kWh/km). De vermenigvuldiging van deze twee gegevens geeft een ruwe inschatting van het elektriciteitsverbruik (kWh) van de trams van de MIVB op Vlaams grondgebied. [104]. Aangezien er geen recentere cijfergegevens beschikbaar zijn wordt deze inschatting nog steeds gehanteerd. De som van het berekende elektriciteitsverbruik van de trams van de Lijn van de MIVB geven het totaal elektriciteitsverbruik van trams in Vlaanderen. Methodologie voor energieverbruik trolleybussen Vanaf juni 2009 zijn de laatste trolleybussen uit het Vlaamse landschap verdwenen. De methode die hier wordt beschreven wordt dus gehanteerd voor 1990,1994-2008. Vanaf het jaar 2002 wordt eveneens gebruik gemaakt van de totale elektriciteitsverbruiken die door de netbeheerders

84


worden opgegeven voor het totale spoorvervoer (waaronder trolleybussen) [24]. Er kunnen hier aanpassingen nodig zijn (zie reeds hoger). De beschikbare statistieken van De Lijn worden ook gebruikt voor de bepaling van het elektriciteitsverbruik van trolleybussen in de jaren 1990, 1994-2001. De Lijn verstrekte jaarlijks gegevens over gereden kilometers van de trolleybussen in Vlaanderen. Van sommige jaren werd het elektriciteitsverbruik van de trolleybussen ook rechtstreeks in kWh opgegeven. Voor de jaren dat de elektriciteitsverbruiken beschikbaar zijn, worden deze integraal aangewend. Indien enkel de afgelegde kilometers beschikbaar zijn, worden deze vermenigvuldigd met het gemiddelde verbruik (kWh/km) van het laatst beschikbare jaar. 7.2.2.


Enkele statistieken over het spoorvervoer in België en Vlaanderen kaderen het geheel van de energieverbruiken in deze sector. Volgende tabellen geven de evoluties weer van enkele parameters die gebruikt worden voor de inschatting van de energieverbruiken van het spoorvervoer. Tabel 35 toont de evolutie van de energieverbruiken van het spoorvervoer in Vlaanderen. 1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

Vlaanderen treinkm reizigers (miljoen)

Nb

38,3

37,5

37,8

37,5

39,6

42,5

40,8

40,4

40,5

tonkm goederen (miljoen)

nb

3.522

3.243

3.439

3.494

3.710

3.520

3.619

3.315

3.382

België 73,9

77,3

75,8

76,6

75,1

76,2

78,1

77,9

76,3

76,9

reizigerskm (miljoen)

6.539

6.638

6.757

6.788

6.980

7.097

7.354

7.755

8.036

8.260


8.354

8.081

7.287

7.244

7.465

7.600

7.392

7.674

7.080

7.297 2012

treinkm reizigers (miljoen)

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Vlaanderen treinkm reizigers (miljoen)

40,5

41,0

41,0

41,7

42,4

49,2

43,2

*

*

*


3484

3531

3941

4058

3692

3652

*

*

*

*

België 77,2

78,2

77,5

78,3

79,6

90,1

80,8

*

*

*

Reizigerskm (miljoen)

8.265

8.676

9.150

9.607

9.932

10.403

10.493

10.609

10.848

10.847


7.293

7.691

8.130

8.572

8.149

7.882

5.439

5.729

5.913

5.220

treinkm reizigers (miljoen)

Tabel 32: Evolutie van de bevrachte tonkilometers met wagenladingen en de productieve treinkilometer reizigers in Vlaanderen en België (enkel NMBS) (1990, 1994-2012) [99,100] Opmerking: *ontbreekt

[eenheden]

1990

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

elektrische motorstellen

663

573

581

609

638

654

669

669

669

diesellocomotieven

659

601

591

575

570

556

565

538

487

elektrische locomotieven

381

376

376

375

372

383

404

427

427

24

25

30

28

28

32

72

95

andere krachtvoertuigen (1)

2002

reizigerswagons

1.826

1.741

1.812

1.799

1.681

1.683

1.668

1.589

1.461

goederenwagons

27.345

15.171

13.611

13.660

13.508

13.867

14.314

15.190

15.642

2003

2011

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

elektrische motorstellen

653

652

652

645

644

644

645

637

*

diesellocomotieven

375

385

376

347

328

254

213

229

*

elektrische locomotieven andere krachtvoertuigen (1) reizigerswagons

387

384

383

370

370

399

380

356

*

107

107

107

107

107

106

103

107

*

1.322

1.280

1.280

1.320

1.378

1.452

1.525

*

1.386

2012

85


14.927

goederenwagons

13.685

12.567

11.003

10.616

9.454

11.612

11.612

*

Tabel 33: Evolutie van het rollend materieel bij de NMBS in België (1990, 1995-2010) [100 en NIS] Opmerking: (1) motorwagens en HST-stellen; * ontbreekt

(1000 km)

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

726

706

690

704

682

662

471

377

629

591

573

11.117

11.247

11.612

11.447

11.285

11.423

11.409

11.496

11.669

12.861

12.761

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

558

538

182

131

564

428

217

0

0

0

0

14.252

14.681

15.093

15.143

15.699

15.485

16.646

16.512

15.882

15.508

15.711

trolleybussen trams trolleybussen trams

2001

Tabel 34: Evolutie van de afgelegde kilometers van trams en trolleybussen van de Lijn in Vlaanderen (1991-2012) [102] [TJ] treinvervoer

1990 3.420

1994 3.228

1995 3.142

1996 3.104

1997 3.123

1998 3.373

1999 3.796

2000 3.794

diesel

1.667

1.420

1.360

1.211

1.155

1.143

1.141

1.152

998

898

elektriciteit

1.753

1.808

1.782

1.893

1.968

2.230

2.655

2.642

2.724

2.469

106

107

106

107

141

144

141

165

165

189

3.526

3.336

3.248

3.211

3.264

3.517

3.936

3.959

3.887

3.557

2003 3.348

2004 3.426

2005 3.553

2006 3.776

2007 3.896

2008 3.894

2009 3.370

2010 3.426

2011 3.295

2012 3.118

trams en trolleybussen TOTAAL [TJ] treinvervoer diesel elektriciteit trams en trolleybussen TOTAAL

2001 3.722

2002 3.367

891

887

959

1.177

1.320

1.258

969

924

908

825

2.457

2.539

2.593

2.598

2.575

2.636

2.401

2.502

2.387

2.294

185

189

189

200

181

216

214

206

201

205

3.534

3.615

3.741

3.975

4.077

4.110

3.584

3.632

3.496

3.323

Tabel 35: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, 1994-2012) [24, 104, 103, 102, 100] Opmerking: Voor de jaren 2002 en 2003 wordt het totale elektriciteitsverbruik van het spoorvervoer overgenomen van de gegevens van de elektriciteitsnetbeheerders. Voor 2004 -2012 werden de cijfers van de netbeheerders gecorrigeerd op basis van de bottom-up gegevens van de NMBS (2004-2008), De Lijn en de MIVB, Infrabel (2009-2012)

86


4.500

4.000

3.500

3.000

treinvervoer diesel elektriciteit trams en trolleybussen TOTAAL

2.500 [TJ] 2.000

1.500

1.000

500

0 1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 44: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, 1994-2012) [24,104, 103, 102, 100,98] De bovenstaande figuur toont een hoogtepunt van het energieverbruik in de periode 1999 – 2001. Daarna volgt een daling van het energieverbruik in 2002 en 2003, waarna het energieverbruik terug stijgt tot 2009. In 2010 was het energieverbruik na de terugval in 2009 opnieuw gestegen. Vanaf 2001 zien we terug een daling. In 2012 is het verbruik van het totale spoorvervoer met 10,8% gedaald ten opzichte van 2011 en met 11,6% ten opzichte van 1990. Het treinverkeer vertegenwoordigt het belangrijkste aandeel binnen het spoorvervoer in Vlaanderen en het is duidelijk dat de beschreven evolutie dan ook hoofdzakelijk deze van het treinverkeer volgt. 7.3.

LUCHTVAART 7.3.1.

METHODOLOGIE

Alle Vlaamse luchthavens verstrekken gegevens over de getankte hoeveelheden vliegtuigbenzine en kerosine voor burgerluchtvaart [105, 106, 107, 108]. Tot en met 2003 werd door 1 Vlaamse luchthaven (Zaventem) geen vliegtuigbenzine aangegeven. Tot dan werd deze hoeveelheid ingeschat aan de hand van het verschil van de opgegeven hoeveelheden in de Belgische petroleumbalans met deze van de andere Vlaamse en Waalse luchthavens. De brandstofverbruiken (kerosine en vliegtuigbenzine) voor de militaire luchtvaart in Vlaanderen worden jaarlijks aangeleverd door het Ministerie van Defensie [109]. Een opsplitsing van het energieverbruik van de luchtvaart in een binnenlands en een buitenlands verbruik is zeer moeilijk. In de benadering van de Vlaamse energiebalans wordt tot nog toe gesteld dat alle kerosine in het buitenland wordt verbruikt en alle vliegtuigbenzine binnen Vlaanderen. De hoeveelheid kerosine van de Vlaamse luchtvaart wordt dus integraal aan de internationale luchtvaartbunkers toegekend, terwijl het brandstofverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen in de Vlaamse energiebalans overeenstemt met de hoeveelheid getankte vliegtuigbenzine op de Vlaamse luchthavens. Tijdens de in country review van de UNFCC inzake de broeikasgasinventaris in België van september 2012, werd deze verdeling in vraag gesteld. VMM heeft naar aanleiding 87


van deze review nagekeken op basis van data van Belgocontrol berekend wat het aandeel is van ‘binnenlandse’ LTO in Vlaanderen (binnenlands = start en vertrek punt ligt in Vlaanderen). In 1990 bedroeg dit aandeel 0,02%, in 2010 0,9%. Als een voorlopige opdeling van het kerosine verbruik tussen binnenlands en buitenlands luchtverkeer, werden deze percentages op het totaal kerosine verbruik. Dit is een overschatting van het binnenlands verbruik, aangezien een binnenlandse vlucht beduidend korter is en dus minder verbruik vraagt. Omdat deze indeling zeer waarschijnlijk nog herzien moet worden, werd voor de energiebalans deze aanpassing niet doorgevoerd. Vanaf 1 oktober 2007 wordt er geen vliegtuigbenzine meer verstrekt op de internationale luchthaven van Zaventem. Vliegtuigen (het gaat hier om kleine vliegtuigtypes die vooral voor zakenvluchten en privédoeleinden worden aangewend) die aangedreven zijn op vliegtuigbenzine moeten dus vanaf deze datum uitwijken naar andere luchthavens. 7.3.2.


In de resultaten moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen de luchtvaart die wordt toegewezen aan de internationale bunkers en de luchtvaart die als Vlaams wordt beschouwd. Door de kleine oppervlakte van Vlaanderen en het belang van België als doorvoerland kan het als logisch worden aangenomen dat het aandeel ‘binnenlandse’ luchtvaart maar een zeer klein aandeel inneemt van het totale luchtverkeer. Een exacte opsplitsing naar de beide posten is echter onmogelijk te maken op basis van de huidige beschikbare informatie. In volgende tabel wordt de evolutie van het energieverbruik in Vlaanderen weergegeven, zowel voor binnenlandse luchtvaart als voor de luchtvaartbunkers. TJ

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

luchtvaart Vlaanderen

121

91

107

78

64

65

67

83

84

95

burgerluchtvaart

106

72

87

64

49

63

65

81

82

92

14

19

20

14

14

2

2

1

2

3

internationale luchtvaartbunkers

34.831

35.544

40.624

46.890

50.182

55.669

62.375

62.354

55.200

43.799

burgerluchtvaart

34.831

34.099

39.281

45.138

48.430

54.098

60.598

60.698

53.449

42.082

1.445

1.343

1.752

1.752

1.570

1.777

1.657

1.751

1.717

militaire luchtvaart

militaire luchtvaart TJ

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012


84

36

28

28

25

27

29

26

28

22

burgerluchtvaart

82

33

27

28

25

27

29

26

28

22

3

3

0

0,3


46.169

44.821

44.431

45.150

47.689

50.444

44.147

42.517

44.271

42.848

burgerluchtvaart

44.441

43.362

42.988

43.704

46.396

49.085

42.874

41.448

43.168

41.745

1.728

1.459

1.443

1.446

1.293

1.359

1.273

1.069

1.104

1.104



Tabel 36: Evolutie van het energieverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen en van de Vlaamse internationale luchtvaartbunkers (1990, 1994-2012) [105, 106, 107, 108, 109, 44] Opmerking: Voor het jaar 1990 is geen opsplitsing mogelijk in internationale militaire- en burgerluchtvaartbunkers. Vanaf 2007 is er geen verbruik van vliegtuigbenzine voor de militaire luchtvaart in Vlaanderen.

In de evolutie van het energieverbruik voor de Vlaamse luchtvaart, toegekend aan de internationale luchtvaartbunkers, is de economische crisis in de luchtvaartsector sinds 2001 duidelijk waar te nemen. De sprong in het energieverbruik in 2004 in de Vlaamse luchtvaart is dan weer volledig te wijten aan een wijziging in de beschikbare gegevens. Vanaf 2004 gaven alle Vlaamse luchthavens de hoeveelheden getankte vliegtuigbenzine op, terwijl er voordien een 88


inschatting gebeurde aan de hand van de federale petroleumbalans en de vliegtuigbenzine die in Wallonië werd geïnventariseerd. De bottom-up benadering geeft dus duidelijk een verschil aan met de top-down benadering (federale petroleumbalans). Een verklaring hiervoor kan tot op heden niet gegeven worden. Het energieverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen is erg laag en nauwelijks waar te nemen in de totaliteit van de Vlaamse energiebalans, namelijk: 0,022 PJ (of 22 TJ) in 2012. Door de wijziging van de methodologie in 2004 is de evolutie van het verbruik ten opzichte van 1990 enorm gewijzigd. Een visuele voorstelling in Figuur 45 van het energieverbruik in de periode 1990,1994-2012, geeft de sprongen duidelijk weer.

140 120 100 80 [TJ]


60

burgerluchtvaart

40 20

0 1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 45: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaart (1990, 1994-2012) [105, 106, 107, 108, 109, 44] In het kader van de rapporteringen van België over de National Emission Ceilings (NEC) dienen energieverbruiken van de luchtvaart opgesplitst te worden in cruise en LTO (Landing & Take-off). Het gedeelte LTO omvat (zoals de naam zelf aangeeft) het gedeelte van de vlucht op lagere hoogte (alles beneden de 914 meter). Cruise vindt plaats als het vliegtuig boven 914 meter vliegt. Om deze opdeling te maken werden de aanwijzingen van de IPCC Good Practice Guidance (GPG) [110] gevolgd. Deze GPG geeft aan dat voor de Tier 1 benadering wordt verondersteld dat 10% van de brandstof voor LTO wordt gebruikt en de overige 90% voor cruise (Bron: Olivier, 1995). Het percentage van 10% varieert wel naargelang de nationale omstandigheden en de landen worden daarom aangemoedigd om hun eigen inschatting te maken. Bij gebrek aan een betere methodologie voor Vlaanderen (of België) wordt toch de 10% regel gevolgd en geeft dit het volgende resultaat: TJ Landing and Takeoff

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002


12,1

9,1

10,7

7,8

6,4

6,5

6,7

8,3

8,4

9,5

burgerluchtvaart

10,6

7,2

8,7

6,4

4,9

6,3

6,5

8,1

8,2

9,2

1,4

1,9

2,0

1,4

1,4

0,2

0,2

0,1

0,2

0,3


3.483

3.554

4.062

4.689

5.018

5.567

6.237

6.235

5.520

4.380

burgerluchtvaart

3.483

3.410

3.928

4.514

4.843

5.410

6.060

6.070

5.345

4.208

144

134

175

175

157

178

166

175

172

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002


militaire luchtvaart TJ Cruise

1990

89


108,8

81,7

96,4

70,2

57,5

58,5

60,5

74,3

75,2

85,2

burgerluchtvaart

95,8

64,6

78,5

57,2

44,5

56,5

58,7

73,2

73,4

82,7


13,0

17,1

17,9

13,0

13,0

1,9

1,8

1,1

1,8

2,5


31.348

31.989

36.562

42.201

45.164

50.102

56.137

56.119

49.680

39.419

burgerluchtvaart

31.348

30.689

35.353

40.624

43.587

48.688

54.538

54.628

48.104

37.874

1.300

1.208

1.577

1.577

1.413

1.600

1.491

1.576

1.545

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012


militaire luchtvaart TJ Landing and Takeoff luchtvaart Vlaanderen

8,4

3,6

2,8

2,8

2,5

2,7

2,9

2,6

2,8

2,2

burgerluchtvaart

8,2

3,3

2,7

2,8

2,5

2,7

2,9

2,6

2,8

2,2


0,3

0,3

0,0

0,0

4.617

4.482

4.443

4.515

4.769

5.044

4.359

4.252

4.427

4.285

4.444

4.336

4.299

4.370

4.640

4.909

4.232

4.145

4.317

4.174

173

146

144

145

129

136

127

107

110

110

TJ Cruise

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012


76,0

32,5

24,8

25,4

22,7

24

26

24

25

20

burgerluchtvaart

73,5

29,8

24,7

25,1

22,7

24

26

24

25

20

2,5

2,6

0,1

0,3


41.552

40.339

39.988

40.635

42.920

45.400

39.230

38.266

39.844

38.564

burgerluchtvaart

39.997

39.026

38.689

39.334

41.756

44.177

38.084

37.303

38.851

37.570

1.555

1.313

1.299

1.301

1.164

1.223

1.146

962

993

993

internationale luchtvaartbunkers burgerluchtvaart militaire luchtvaart



Tabel 37: Opsplitsing van het energieverbruik voor luchtvaart in cruise en LTO (1990, 1994-2012) [105, 106, 107, 108, 109, 44] Een aantal luchtvaartstatistieken kunnen meer duiding geven bij het verloop van het energieverbruik in de Vlaamse luchtvaartsector en het energieverbruik dat aan de internationale luchtvaartbunkers wordt toegekend. Zo geven de onderstaande tabellen de evolutie weer van het aantal vervoerde passagiers, de hoeveelheden vracht en het aantal vliegbewegingen van de burgerluchtvaart in de Vlaamse luchthavens. aantal

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

8,3

8,2

9,2

10,0

11,2

12,5

13,4

15,9

18,4

20,0

21,7

Deurne [103]

164,0

149,4

181,4

213,0

253,2

261,0

273,0

257,9

221,5

231,1

261,6

Oostende [103]

109,6

87,3

85,7

81,9

94,4

80,5

90,5

126,2

124,4

139,3

124,0

91,6

82,9

92,5

97,2

115,3

96,3

103,8

106,7

105,1

104,1

83,1

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

19,7

14,4

15,2

15,6

16,2

16,7

17,9

18,5

17,0

17,2

18,8

18,9

Deurne [103]

273,2

190,4

168,3

152,7

142,7

147,8

174,9

177,0

169,4

162,8

166,1

140,1

Oostende [103]

117,8

103,4

150,5

111,3

126,1

146,4

180,1

200,0

192,8

213,6

232,7

223,7

84,9

70,7

73,1

61,6

61,5

65,2

67,1

66,4

65,2

65,2

69,6

69,2

Zaventem [106]

Kortrijk-Wevelgem [10³] Zaventem [106]

Kortrijk-Wevelgem [10³]

2000

2012

Tabel 38: Evolutie van het aantal passagiers op de luchthavens van Zaventem, Deurne, Oostende en Kortrijk-Wevelgem (1990-2012) [107, 108, 111, 112, 113]

1990

1991

1992

1993

1994

Zaventem

286

317

314

306

Deurne

0,5

0,1

1,3

1,6

[kton]

90

1995

1996

1997

1998

1999

2000

381

427

464

531

595

675

687

2,2

10,8

9,9

8,1

6,9

7,3

8,0


Oostende

47,5

50,4

44,3

42,6

60,2

81,5

91,8

105,7

87,9

108,0

93,5

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Zaventem

584

537

607

664

703

720

784

661

449

476

475

459

Deurne

6,7

5,2

4,9

4,3

4,7

6,8

5,3

5,6

3,8

3,5

4,2

4,3

88,8

57,1

78,1

97,6

108,3

98,5

109,0

83

74

64

57

53

Oostende

Tabel 39: Evolutie van de vracht vervoerd via de luchthavens van Zaventem, Deurne en Oostende (1990-2012) [107, 108, 111,112,113]

aantal

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

Zaventem [103]

193

202

205

211

226

245

264

277

300

314

2000 326

Deurne [103]

60,7

58,2

65,6

56,4

59,0

57,6

61,2

66,1

62,5

74,4

66,9

Oostende [103]

48,9

47,2

37,8

34,9

38,1

37,6

36,4

42,5

41,7

45,0

44,1

Kortrijk-wevelgem [10³]

39,7

36,9

38,0

42,0

52,0

41,5

45,6

48,3

48,2

49,2

38,8

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Zaventem [103]

306

257

252

252

253,3

254,8

264,4

258,8

231,6

225,7

233,8

223,4

Deurne [103]

69,5

67,4

64,0

58,1

54,9

55,0

51,6

56,1

60,3

51,7

52,7

47,0

39,3

37,3

37,4

33,0

25,1

26,9

27,6

33,3

37,4

37,9

37,6

28,7

38,6

32,2

32,4

28,7

28,5

30,2

31,0

32,1

28,2

32,0

33,3

33,5

3

Oostende [10 ] Kortrijk-wevelgem [10³]

Tabel 40: Evolutie van het aantal vliegbewegingen op de luchthavens van Zaventem, Deurne, Oostende en Kortrijk-Wevelgem (1990-2012) [107, 108, 111,112,113] De passagiers- vracht-, en vliegbewegingstatistieken uit de tabellen kunnen vooral verklaringen opleveren voor de evolutie van het energieverbruik dat toegekend wordt aan de internationale luchtvaartbunkers. Duidelijke stijgingen kunnen waargenomen worden in de periode 1990 tot en met 2000, waarna vanaf 2001 (economische crisis in de internationale luchtvaartsector ten gevolge van de aanslagen van 11 september 2001 en het faillissement van Sabena) een duidelijk dalende trend intreedt die weer begint te stabiliseren vanaf 2003 maar nog niet terug het niveau van 2000 behaalt. 70.000 60.000 50.000

40.000 [TJ] 30.000 militaire luchtvaart

burgerluchtvaart

20.000

10.000 0 1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 46: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaartsector toegekend aan de internationale luchtvaartbunkers (1990, 1994-2012) [105, 106, 107, 108, 109, 44] Opmerking: voor het jaar 1990 is er geen opsplitsing mogelijk naar de militaire luchtvaart en burgerluchtvaart, de balk vertegenwoordigt het totale energieverbruik in 1990 in Vlaanderen dat toegekend wordt aan de internationale luchtvaartbunkers.

91


7.4.

SCHEEPVAART 7.4.1.

METHODOLOGIE

Als scheepvaartsector in Vlaanderen beschouwen we enerzijds de scheepvaart op Vlaams grondgebied en anderzijds de scheepvaart die aan de internationale scheepvaartbunkers wordt toegekend. De zeevisserij wordt niet onder de transportsector opgenomen, deze sector wordt bekeken onder de landbouwsector. Voor de bepaling van het energieverbruik van de scheepvaart in Vlaanderen wordt een opsplitsing gemaakt naar de ‘binnenscheepvaart op rivieren en kanalen’ (goederen en pleziervaart) en de ‘scheepvaart (goederen en personen) tussen de Vlaamse zeehavens’ (Oostende, Zeebrugge, Gent en Antwerpen), inclusief de ‘baggeren sleepactiviteiten en zandwinning’. Vanaf de energiebalans van 2007 [16] maken we voor de Vlaamse scheepvaart verbruiken gebruik van de resultaten van het EMMOSS-model [99] dat in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij werd opgemaakt. In het EMMOSS-model wordt de scheepvaart opgedeeld in ‘zeevaart’ en ‘binnenvaart’. Onder ‘zeevaart’ worden alle zeevarende schepen op zee en in de havens verstaan. Met andere woorden, deze die varen in de Vlaamse havens, op de Vlaamse territoriale wateren (12-mijlszone) en op de Schelde aan de haven van Antwerpen. Anderzijds berekent EMMOSS ook de energieverbruiken en emissies buiten de 12-mijlszone, maar binnen het Belgisch Continentaal Plat (BCP). Echter de activiteiten op de internationale Noord-Zuid zeevaartroute via Het Kanaal (valt net binnen het BCP) werden niet meegenomen omwille van databeperkingen. Onder ‘binnenvaart’ worden de binnenvaartschepen en in beperkte mate ook pleziervaart verstaan. Het zijn de schepen die geregistreerd staan als binnenschip in de officiële Vlaamse en communautaire registers. Ze varen of verblijven op de vaarwegen binnen het Vlaamse territorium. In de energiebalans wordt het energieverbruik van de binnenscheepvaart (goederenvervoer) op rivieren en kanalen gelijkgesteld aan de ‘binnenvaart’ van het EMMOSS model [99]. Het model berekent voor de binnenvaart het nodige energieverbruik op basis van gedetailleerde gegevens van het aantal afgelegde kilometers door binnenvaartschepen per waterweg. Op basis van het berekende nodige energieverbruik en de gemiddelde rendementen van de scheepsmotoren, wordt het brandstofverbruik berekend. De berekening van het energieverbruik gebeurt in het model met de volgende bewerkingen: Energiegebruik(kWh) = vermogen (kW) x tijd (h) (formule voor de geplande 5 jaarlijkse update van het model)

Energiegebruik (kWh) = energiegebruik richtjaar (kWh) / trafiek richtjaar (tonkm) x trafiek basisjaar (tonkm) (formule voor de geplande jaarlijkse update van het model)

en Brandstofgebruik (kg) = energiegebruik (kWh) x rendement / energieinhoud (kWh/kg)

De verdeling van schepen over verschillende scheepstypen en de snelheid van schepen zijn vastgelegde, gekalibreerde modelvariabelen in het EMMOSS-model. Er zijn ook modelvariabelen 92


voorzien die kunnen gewijzigd worden zoals het % leegvaart, de leeftijdsverdeling van de scheepstypen, het % biodiesel per jaar, de emissiefactoren per bouwjaarklasse (belangrijk voor de emissieberekeningen) en het zwavelpercentage (belangrijk voor de emissieberekeningen). In de energiebalans wordt het energieverbruik van de scheepvaart tussen de Vlaamse zeehavens gelijkgesteld aan een deel van de ‘zeevaart’ van het EMMOSS-model [99]. EMMOSS berekent een totaal energieverbruik per haven en per vaarroute op basis van het aantal scheepsaanmeldingen per haven. Op basis van dit energieverbruik wordt dan verder het brandstofverbruik bepaald. Enkel de ‘zeevaart’ tussen de Vlaamse havens wordt in de energiebalans overgenomen. De berekening van het energieverbruik gebeurt in het model met de volgende bewerkingen: Energieverbruik (kWh)= duur (h) x ingesteld vermogen (kW) x % vermogen x aantal

Brandstofverbruik (kg) = energieverbruik (kWh) / rendement /energie- inhoud (kWh/kg) x verdeling

De vermelde parameters in de voorgaande 2 formules zijn modelvariabelen die gekalibreerd werden op basis van diverse bronnen. De modelvariabelen kunnen geactualiseerd worden, naargelang de noodzaak daartoe. Het aantal scheepsbewegingen wordt bepaald per haven, per scheepstype en per scheepsgrootte. Deze parameter is de jaarlijks aanpasbare modelvariabele die als sleutel dient voor de jaarlijkse update van het model. Het EMMOSS-model berekent ook het energieverbruik van slepen, zandwinning en baggeren als een onderdeel van ‘zeevaart’. Deze tellen we in de energiebalans eveneens bij de verbruiken van de scheepvaart tussen de Vlaamse zeehavens. De verbruiken worden in EMMOSS bepaald door de brandstofverbruiken van de grote baggeren sleepbedrijven die actief zijn in en tussen de Vlaamse zeehavens rechtstreeks mee te nemen. Het gaat om de bedrijven: Dredging International, Jan Denul, het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen en URS. Voor de brandstofverbruiken van zandwinning worden gegevens uit de MER-studie van Arcadis (Ecolas) gehaald. Aangezien Vlaanderen het enige gewest is dat aan de zee grenst, worden de Vlaamse scheepvaartbunkers gelijkgesteld aan deze van België. De Belgische gegevens over internationaal en lokaal bunkeren voor de scheepvaart worden integraal overgenomen van de federale petroleumbalans [44]. 7.4.2.


Het energieverbruik van de scheepvaart in Vlaanderen bedroeg in 2012 5,6 PJ. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse scheepvaart met daarbij ook de evolutie van de internationale scheepvaartbunkers van Vlaanderen. [TJ]

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

scheepvaart op rivieren en kanalen

2.114

2.135

2.217

2.339

2.372

2.455

2.623

3.025

3.141

lichte stookolie

2.114

2.135

2.217

2.339

2.372

2.455

2.623

3.025

3.141

scheepvaart tussen Vlaamse zeehavens

1.918

1.895

1.897

1.897

1.901

1.908

1.912

1.906

1.901

lichte stookolie

1.775

1.764

1.766

1.764

1.765

1.766

1.767

1.771

1.762

zware stookolie

93


143

131

131

133

136

142

145

136

139

totale scheepvaart in Vlaanderen

4.031

4.030

4.114

4.235

4.273

4.363

4.535

4.931

5.042

internationale scheepvaartbunkers

174.925

187.015

170.517

209.088

231.479

241.746

195.044

210.972

212.978

[TJ]

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010


3.247

3.300

3.413

3.315

3.208

3.247

3.210

2.599

2.969

lichte stookolie

3.247

3.300

3.413

3.315

3.208

3.247

3.210

2.599

2.969

zware stookolie

0 1.891

0 1.892

0 1.967

0 1.972

0 1.974

0 2.319

0 2.404

0 2.143

0 2.574

1.759 132

1.759 133

1.788 179

1.788 184

1.838 136

2.158 161

2.223 181

1.986 156

2.512 62


5.138

5.192

5.380

5.287

5.182

5.566

5.614

4.742

5.543


297.175

301.239

317.616

326.972

357.687

398.487

405.036

296.984

274.526

[TJ]

2011

2012


3.131

3.131

lichte stookolie

3.131

3.131

zware stookolie

scheepvaart tussen Vlaamse zeehavens lichte stookolie zware stookolie

0

0


2.584

2.584

lichte stookolie

2.526 58

2.526 58


5.715

5.715


330.952

330.952

zware stookolie

zware stookolie

Tabel 41: Evolutie van het energieverbruik in de Vlaamse scheepvaart en van de Vlaamse scheepvaart toegekend aan de internationale scheepvaartbunkers (1990, 1994-2012) [44, 99] In Figuur 47 wordt de evolutie van de verbruiken grafisch weergegeven. 6.000

450.000

[TJ scheepvaartbunkers]

400.000 5.000 350.000 4.000

300.000


250.000


200.000


150.000


3.000

2.000

100.000 1.000 50.000 0

0 1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 47: Evolutie van de energieverbruiken van de Vlaamse scheepvaart (linker Y-as) en de internationale scheepvaartbunkers in Vlaanderen (rechter Y-as) (1990, 1994-2012) [44,99]

94


7.5.

PIJPLEIDINGEN 7.5.1.

METHODOLOGIE

Om vloeistoffen of gassen door een pijpleiding te transporteren is een zekere hoeveelheid energie vereist. Het energieverbruik voor het transport van aardgas, de transit en de distributie van aardgas (inclusief compressiestations, inclusief verbruik van de heaters voor de opwarming van gas aan Statoil) in Vlaanderen wordt ingeschat op basis van cijfers die Fluxys en Statoil bezorgen aan VMM [114, 115] en die de elektriciteitsnetbeheerders [24] aanleveren. Het energieverbruik voor het transport van petroleumproducten doorheen pijpleidingen wordt geschat op minder dan 0,02 PJ per jaar in Vlaanderen. Dit verbruik wordt in de energiebalans voor Vlaanderen verwaarloosd. 7.5.2.


Het energieverbruik voor het transport door pijpleidingen bedroeg in 2012 2,0 PJ waarvan 1.893 TJ aardgas en 147 TJ elektriciteit.

95

HOOFDSTUK 8 Energieverbruik per energiedrager

HOOFDSTUK 8. ENERGIEVERBRUIK PER ENERGIEDRAGER

In het volgende deel wordt de evolutie van de verschillende energiedragers weergegeven per sector voor elektriciteit, aardgas, petroleumproducten, vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer), hoogovengas en cokesgas, andere brandstoffen, biomassa en warmte. 8.1.

ELEKTRICITEIT

In volgende tabel wordt de evolutie weergegeven van de elektriciteitsbalans in Vlaanderen.

96


[PJ] netto invoer

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2,2

27,1

22,1

25,3

20,2

10,5

13,2

19,9

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

primaire en centrale productie: primaire productie uit wind, water en zon bruto elektriciteitsproductie in centrales (1)

139,0

138,8

148,6

151,2

158,0

178,8

172,2

172,3

netto elektriciteitsproductie in centrales (1)

131,3

131,5

140,7

143,2

150,0

167,2

164,7

164,3

eigenverbruik in centrales (2)

7,7

7,3

8,0

8,0

8,0

11,6

7,5

8,0

netverliezen

7,0

8,2

8,4

8,9

8,6

9,0

9,5

8,4

126,6

150,4

154,4

159,7

161,7

168,8

168,5

175,8

raffinaderijen

2,2

3,0

3,4

3,9

4,1

4,4

4,4

5,0

cokesfabrieken

0,2

0,2

0,2

0,2

0,1

0,1

0,1

0,1

-0,8

-0,6

-0,2

0,0

0,0

0,0

verbruik, exclusief zelfproductie verbruikt on site (3)

andere transformatie (4) industrie

70,6

81,7

85,6

87,4

85,3

91,8

91,3

96,8

residentieel ea

51,7

64,3

63,8

66,3

70,0

70,0

69,8

71,1

waarvan residentieel

27,9

33,3

33,6

35,9

35,6

35,5

35,7

36,1

waarvan tertiair

20,2

27,1

26,3

26,6

30,4

30,6

30,1

31,1

3,6

3,9

3,9

3,9

3,9

4,0

3,9

3,8

1,9

1,9

1,9

2,0

2,1

2,4

2,8

2,8

bruto zelfproductie

4,1

4,3

4,1

4,0

3,4

3,6

3,3

3,2

netto zelfproductie

4,1

4,0

3,8

2,8

3,0

3,1

3,0

2,9

154,3

158,2

162,5

164,6

171,9

171,5

178,7

waarvan landbouw transport zelfproductie:

verbruik, inclusief zelfproductie (5)

130,7

raffinaderijen

2,7

3,6

4,0

4,5

4,7

4,9

4,8

5,3

cokesfabrieken

0,2

0,2

0,2

0,2

0,1

0,1

0,1

0,1

andere transformatie (4)

1,5

0,1

0,0

0,1

0,0

0,0

0,0

industrie

72,6

84,1

88,2

89,4

87,7

94,3

93,8

99,2

residentieel ea

51,7

64,4

63,9

66,4

70,0

70,2

69,9

71,2


27,9

33,3

33,6

35,9

35,6

35,5

35,7

36,1

waarvan tertiair

20,3

27,2

26,4

26,6

30,5

30,7

30,2

31,2

3,6

3,9

3,9

3,9

3,9

4,0

4,0

3,9

1,9

1,9

1,9

2,0

2,1

2,4

2,8

2,8

waarvan landbouw transport

97


[PJ] netto invoer

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

25,6

28,6

23,8

28,8

22,2

31,6

23,9

32,7

8,0

17,8

20,2

35,4

primaire en centrale productie: primaire productie uit wind, water en zon

0,1

0,2

0,2

0,4

0,6

0,9

1,1

1,3

1,9

3,2

5,4

8,7

bruto elektriciteitsproductie in centrales (1)

168,6

172,2

180,5

176,0

184,2

180,6

187,8

176,3

183,7

185,8

172,1

152,7

netto elektriciteitsproductie in centrales (1)

160,7

163,3

172,2

167,9

175,5

172,2

179,4

168,5

175,8

177,6

164,7

145,4

eigenverbruik in centrales (2)

7,9

8,9

8,3

8,1

8,7

8,5

8,4

7,8

7,9

8,3

7,4

7,3

netverliezen

8,7

8,7

8,7

8,8

8,9

9,3

9,4

9,4

9,3

9,9

9,3

9,9

177,7

183,5

187,5

188,2

189,4

195,3

194,9

193,1

176,4

188,8

181,0

179,6

raffinaderijen

4,8

4,8

4,7

4,8

4,7

4,8

5,2

5,2

1,4

1,9

1,4

1,0

cokesfabrieken

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

industrie

96,7

92,7

96,4

95,3

96,2

101,1

99,9

97,4

83,6

97,3

93,5

91,8

residentieel ea

73,2

83,1

83,5

85,2

85,6

86,4

86,9

87,4

88,4

86,5

83,2

84,0


37,0

38,3

39,2

40,3

39,2

40,1

39,5

40,4

41,2

41,4

40,4

41,5

waarvan tertiair

32,3

40,9

40,4

41,7

43,2

43,7

45,1

45,5

46,4

45,4

43,7

43,7

3,9

3,8

3,9

3,1

3,2

2,6

2,3

1,5

0,9

-0,3

-0,9

-1,2

2,9

2,7

2,7

2,7

2,8

2,9

2,8

3,0

2,8

2,8

2,7

2,6

bruto zelfproductie

3,6

3,2

3,2

3,4

3,7

3,6

4,7

6,7

11,2

15,1

15,6

17,5

netto zelfproductie

3,3

2,7

2,7

3,1

3,4

3,2

4,3

6,4

10,7

14,6

15,2

17,0

181,0

186,2

190,2

191,3

192,8

199,0

199,6

199,0

185,6

202,0

195,2

195,2

raffinaderijen

5,2

4,9

4,7

4,8

4,7

4,8

5,2

5,2

4,9

5,5

5,1

5,0

cokesfabrieken

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

industrie

99,5

95,2

99,0

98,1

99,1

104,0

103,0

100,8

86,3

102,1

98,4

97,3

residentieel ea

73,3

83,2

83,7

85,5

86,0

87,2

88,5

89,8

91,6

91,3

88,9

90,0


37,0

38,3

39,2

40,3

39,2

40,1

39,5

40,4

41,2

41,4

40,4

41,5

waarvan tertiair

32,4

41,0

40,5

41,9

43,4

43,9

45,4

45,7

46,7

45,8

44,3

44,7

3,9

3,9

4,0

3,2

3,4

3,2

3,7

3,7

3,7

4,1

4,2

3,9

2,9

2,7

2,7

2,7

2,8

2,9

2,8

3,0

2,8

2,8

2,7

2,6

verbruik, exclusief zelfproductie verbruikt on site (3)


waarvan landbouw transport zelfproductie:

verbruik, inclusief zelfproductie (5)


waarvan landbouw transport

98


Tabel 42: Evolutie van de elektriciteitsbalans (1) (2) (3) (4) (5)

exclusief de productie van elektriciteit uit wind, water en PV, en exclusief de zelfproductie bruto – netto elektriciteitsproductie in centrales (‘hulpdiensten’) inclusief zelfproductie verkocht aan net zelfproducent op oude mijnterreinen van de KS die elektriciteit levert aan net (hogere output dan verbruik on site) dit is de inschatting van het totaal elektriciteitsverbruik, inclusief de zelfproductie: voor raffinaderijen, industrie , tertiair = verbruik vermeld in balans (bruto afname NB, gecorrigeerd naar individuele bedrijven waar nodig geacht) + zelfproductie; voor landbouw: bruto afname van de netbeheerders + inschatting van elektriciteit verbruikt on site vanuit individuele cijfers van WKK/zelfproducenten.

99


In volgende figuur wordt deze evolutie grafisch weergegeven. netto elektriciteitproductie in centrales

primaire productie uit wind, water en zon

netto zelfproductie (excl. PV)

netto invoer

netverliezen

andere transformatie

raffinaderijen

cokesfabrieken

industrie

residentieel ea

transport

netto zelfproductie, on site verbruikt

250

200

150

100

50

[PJ]

0 1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

-50

-100

-150

-200

-250

Figuur 48: Evolutie van de netto elektriciteitsproductie, de primaire elektriciteitsproductie uit wind, water en zon en het eigenverbruik van de centrales (negatieve Y-as) en het verbruik (exclusief zelfproductie verbruikt on site) en verliezen (positieve Y-as) per sector in Vlaanderen De netto elektriciteitsproductie is in de periode 1990-2012 met 17% gestegen, maar de elektriciteitsverbruiken (exclusief de elektriciteit on site geproduceerd en verbruikt) en de verliezen te samen stegen in dezelfde periode met 39%. De residentiële en gelijkgestelde sectoren en de industrie zijn qua absolute stijging (2012 t.o.v. 1990) van het verbruik de belangrijkste sectoren: + 32,2 PJ (+62) in de residentiële en gelijkgestelde sectoren, + 21,7 PJ (+30%) in industrie. Om aan de vraag te voldoen die niet gedekt is met productie op Vlaams grondgebied, is er een netto invoer uit andere gewesten of het buitenland. Dit is voor Vlaanderen een berekend getal. De netto productie is in 2012 met 9,6% gedaald ten opzichte van 2011, en het verbruik (exclusief de elektriciteit on site geproduceerd en verbruikt) is minder sterk gedaald (-0,7%). Hierdoor is de berekende invoer van elektriciteit in Vlaanderen in 2012 gestegen tot 35,4 PJ in vergelijking met 19,9 PJ in 2011.

100


Sinds 1 juli 2003 is de elektriciteitsmarkt in Vlaanderen vrij. De liberalisering van de elektriciteitsmarkt heeft als gevolg dat gegevens rond elektriciteitsproductie en -verbruiken die vroeger vrijwillig verzameld konden worden, moeilijker te bekomen zijn. Daarom heeft de Vlaamse Regering een rapporteringsplicht ingevoerd voor de beheerders van de aardgas- en elektriciteitsnetten, de brandstofleveranciers en de exploitanten van warmtekracht-, hernieuwbare warmte- en zelfopwekkingsinstallaties (wettelijke basis Energiedecreet 8/5/2009 (art 12.2.1); Energiebesluit 19/11/2010 (art. 11.1.2, 11.2.4 en 11.2.5); MB 23/2/2005, gewijzigd 1/12/2010). Statistieken rond elektriciteit werden in het verleden verzameld door de BFE (Beroepsfederatie van de elektriciteitssector in België). Statistieken rond aardgas werden verzameld door FIGAS. Beide federaties leverden de basisgegevens waarop de energiebalansen verder werden berekend. Sinds midden 2005 werden deze taken overgenomen door FEBEG (Federatie van de Belgische elektriciteitsen gasbedrijven), doch in veel beperktere mate. Het initiatief van de Vlaamse Regering om gegevens via regelgeving te verzamelen, wordt gevolgd door de federale overheid en de andere gewesten. Sinds 1 juli 2005 zijn aangevers van de markten van aardgas (de houders van een leveringsvergunning voor aardgas), elektriciteit en warmte (de autonome producenten en zelfopwekkers, de beheerders van de transmissie en distributienetten), ertoe gehouden om aan de Algemene directie Energie van de Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie de informatie te bezorgen die vereist is voor het opstellen van de federale balansen voor aardgas, elektriciteit en warmte. Afstemming tussen de verschillende rapporteringen op regionaal en federaal niveau gebeurt in de werkgroep energiebalansen van de Nationale Klimaatcommissie. Hier gebeurt ook het overleg rond de petroleumstatistieken. Binnen Enover werd beslist in mei 2009 om de activiteiten van de werkgroep energiebalansen onder Enover voortaan te laten doorgaan vinden in plaats vanonder de NKC. De data met betrekking tot elektriciteitsafnames op het net van de Vlaamse netbeheerders werden gebruikt om de elektriciteitsverbruiken per sector te bekomen in de Vlaamse energiebalans. Één van de belangrijkste problemen is: verdeling over de sectoren door de netbeheerders is niet eenvoudig wegens soms ongekende activiteiten. Waar nodig geacht, worden correcties op de cijfers van de netbeheerders doorgevoerd. Deze gebeuren aan de hand van gegevens uit andere bronnen (eigen enquêtes of berekeningen). Zo is bijvoorbeeld het probleem rond de lokale productie van elektriciteit, (met name: een gedeelte van deze lokaal geproduceerde elektriciteit verscheen in het verleden niet in de afnamegegevens van de netbeheerders) opgelost sinds de rapportering van 2006 (cijfers m.b.t. 2005). De netbeheerders rapporteren sindsdien naast netto afnames ook bruto afnames. In het vorige rapport werden reeds een aantal belangrijke correcties doorgevoerd ten opzichte van de vorige jaren, oa. voor de landbouwsector en raffinaderijen gebeurde een correctie voor zelfproductie eenheden die een aanzienlijk gedeelte van hun elektriciteit via het net verkopen. Deze wijzigingen zijn kort beschreven in het rapport van de energiebalans van 2010. Om de volledige elektriciteitsvraag van een sector te kennen, moet bij het elektriciteitsverbruik vermeld in de balans, ook de on site geproduceerde en verbruikte elektriciteit geteld worden. Dit kan echter niet op zich uit de balansen in bijlage worden afgeleid. In Tabel 42 worden de verbruiken inclusief de on site geproduceerde en verbruikte elektriciteit al weergegeven. In het verleden was het zo dat zelfproductie lager lag dan de nodige elektriciteit op het bedrijf zelf, waardoor de injectie op het net beperkt bleef. Er kon vanuit gegaan worden dat de bruto afnamecijfers van de netbeheerders exclusief de zelfgeproduceerde en verbruikte elektriciteit waren (vermoeden van ‘niet-injectie’ indien ten allen tijde de productie kleiner is dan de vraag). Vooral voor een aantal nieuwe installaties wordt de productie de laatste jaren grotendeels op het

101


net geïnjecteerd, en werden daarom vanaf 2006 de bruto afname cijfers van de netbeheerders gecorrigeerd. Voor de sectoren met zelfproductie, wordt in onderstaande figuren de cijfers weergegeven voor netto productie, elektriciteit verbruikt on site en de elektriciteit die wordt verkocht aan het net. Vooral voor de raffinaderijen (en enkele industriële zelfproducenten vanaf 2010) en de landbouwsector wordt de productie de laatste jaren grotendeels op het net geïnjecteerd, en werden daarom vanaf 2006 de bruto afname cijfers van de netbeheerders gecorrigeerd.

6

Industrie

5

4

3

PJ

2

1

0

1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

netto productie elekriciteit

2,1

2,4

2,6

1,9

2,4

2,6

2,5

2,4

2,8

2,5

2,5

2,8

3,0

2,8

3,1

3,4

2,7

4,9

4,9

5,5

ele verbruikt on site

2,1

2,3

2,6

1,8

2,4

2,5

2,5

1,7

2,8

2,4

2,5

2,8

2,9

2,5

3,1

3,3

2,3

4,8

4,9

5,3

elektriciteit op net

0,0

0,0

0,0

0,1

0,0

0,1

0,0

0,7

0,1

0,1

0,0

0,0

0,0

0,3

0,0

0,1

0,4

0,1

0,0

0,2

4,5 4,0

raffinaderijen 3,5 3,0 2,5

PJ

2,0

1,5 1,0 0,5 0,0

102

1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012


0,5

0,6

0,5

0,5

0,5

0,4

0,3

0,3

0,3

0,0

0,0

3,4

3,5

3,7

4,0


0,5

0,6

0,5

0,5

0,5

0,4

0,3

0,3

0,3

0,0

0,0

1,4

1,6

1,9

1,8


0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

2,0

1,9

1,8

2,2


8

landbouw

7 6 5

PJ

4 3 2 1 0

1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012


0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,1

0,2

0,2

0,9

2,7

4,3

5,9

6,1

6,8


0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,1

0,2

0,1

0,6

1,0

0,8

1,4

1,6

1,2

0,1

0,4

1,7

3,5

4,5

4,5

5,6


1,1

tertiair

1,0 0,9 0,8 0,7 0,6

PJ

0,5

0,4 0,3

0,2 0,1 0,0

1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012


0,0

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,2

0,2

0,3

0,3

0,3

0,4

0,6

1,0


0,0

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,2

0,2

0,3

0,3

0,3

0,2

0,4

0,6


0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,1

0,2

0,4

Figuur 49: Evolutie van de netto zelfproductie van elektriciteit, verbruik on site en de elektriciteit op het net gezet, per sector De laatste jaren zien we dat bij de zelfproducenten, vooral in de landbouw en de raffinaderijen, er veel meer elektriciteit wordt geproduceerd dan ter plaatse verbruikt.

103


8.2.

AARDGAS

In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de aardgasbalans weergegeven. [PJ]

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

netto invoer

200,0

251,3

274,1

312,3

293,2

342,6

364,4

365,6

verbruik

200,0

251,2

274,1

312,3

293,2

342,6

364,4

365,6

38,0

49,1

52,5

62,1

62,2

97,8

112,1

106,2

0,2

0,1

2,9

0,1

0,5

1,1

3,0

2,6

18,4

18,7

19,4

17,6

21,2

21,7

elektriciteitsen warmtecentrales raffinaderijen cokesfabrieken andere niet-energetisch eindverbruik industrie

4,7

18,9

77,0

81,8

91,3

102,1

98,9

108,3

109,8

112,1

residentieel en andere

77,4

98,6

106,2

126,4

110,3

116,2

116,4

120,8


57,4

70,3

75,6

90,1

78,7

84,1

81,5

83,1

waarvan tertiair

18,8

25,8

28,0

33,4

28,4

29,0

31,9

32,5

1,2

2,6

2,6

2,9

3,3

3,1

2,9

5,2

transport

2,6

2,7

2,8

2,8

2,0

1,6

2,0

2,3

waarvan voor zelfproductie

5,3

4,7

6,4

8,0

9,1

5,0

5,7

9,6

waarvan landbouw

104


[PJ]

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

netto invoer

362,7

378,1

408,9

396,8

412,8

414,2

420,9

433,8

442,0

487,6

414,8

421,2

verbruik

362,7

378,1

408,9

396,8

412,8

414,2

420,9

433,8

442,0

487,6

414,8

421,2

99,7

112,7

133,9

123,5

134,7

136,3

146,3

145,7

158,6

157,4

127,3

113,8

1,6

1,9

2,4

2,5

3,8

3,7

4,7

7,7

16,1

19,2

17,8

19,5

17,7

20,8

26,5

28,8

30,0

28,6

33,0

33,2

29,2

36,2

33,1

30,2

industrie

108,9

112,2

103,3

100,6

104,7

106,0

103,9

100,9

87,8

104,8

99,7

103,8


132,8

128,4

140,7

139,1

137,6

137,2

131,0

144,3

147,0

167,0

134,0

151,3


91,6

88,6

95,9

87,0

87,0

87,9

84,1

90,5

91,3

104,9

81,0

92,0

waarvan tertiair

36,0

34,6

39,6

45,4

44,1

43,4

41,5

47,1

46,4

49,1

39,9

44,9

5,2

5,2

5,2

6,7

6,6

5,9

5,5

6,7

9,3

13,0

13,1

14,5

transport

1,9

2,1

2,3

2,3

2,0

2,4

1,9

2,0

3,3

3,1

2,8

1,9


7,5

7,8

8,2

8,3

10,7

10,8

13,6

17,3

30,1

34,1

36,3

41,2

elektriciteitsen warmtecentrales raffinaderijen cokesfabrieken andere niet-energetisch eindverbruik

waarvan landbouw

Tabel 43: Evolutie van de aardgasbalans

105


elektriciteitsen warmtecentrales

raffinaderijen

industrie

residentieel

tertiair

landbouw

transport

niet-energetisch

500 450 400 350 [PJ] 300 250 200

150 100 50 0 1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 50: Evolutie van het aardgasverbruik per sector in Vlaanderen Vlaanderen heeft geen eigen aardgasproductie en voert alle verbruikte aardgas in. Het aardgasverbruik steeg in 2012 ten opzichte van 2011 met 1,5%, ten opzichte van 1990 steeg het verbruik met 121%. Ten opzichte van 2005 is het aardgasverbruik in Vlaanderen met 2,0% toegenomen. De grootste stijging in absolute hoeveelheden deed zich voor in de sector ‘elektriciteitsen warmtecentrales’, waar de omschakeling van het elektriciteitsproductiepark van kolen naar aardgas zich in de loop van de jaren negentig zich sterk doorzette. Ook de ingebruikname van WKKinstallaties in de loop van de tijd heeft mee bijgedragen aan de stijging van het aardgasverbruik. Ook in andere sectoren is het aardgasverbruik sterk toegenomen, vooral ten nadele van vaste brandstoffen en deels ten nadele van petroleumproducten. In alle sectoren met uitzondering van e elektriciteitssector, het niet-energetisch verbruik en het verbruik voor transport, is er een stijging van het aardgasverbruik. In de residentieel en gelijkgestelde sectoren is de stijging van het verbruik een gevolg van het koudere jaar 2012 in tegenstelling tot 2011. In de elektriciteitssector is er opnieuw beduidend minder aardgas gebruikt. Gasgestookte centrales waren niet erg rendabel. De reden is dat ze gemakkelijk aan- en afgekoppeld worden naargelang van de vraag en doordat er steeds meer groene stroom op het energienet komt dat voorrang heeft, worden de gasgestookte centrales onderbenut. Op basis van cijfers van de CREG (juli 2012) blijkt dat de gebruiksgraad van de gascentrales in 2010 nog 69% was, in 2011 was die al gedaald tot onder de 49%. In zijn jaarverslag over 2012 geeft de CREG voor

106


de verdere daling van het aardgasverbruik voor elektriciteitsproductie als verklaring het kleine verschil tussen de beursprijzen voor elektriciteit en de prijs van aardgas. Ook voor aardgas geldt sinds 2005 (gegevens 2004) een rapporteringsplicht [24] voor de netbeheerders van aardgas over de afnamegegevens. Ook hier worden, waar nodig geacht, correcties op de verdeling van de cijfers van de netbeheerders over de sectoren uitgevoerd. Deze gebeuren aan de hand van gegevens uit andere bronnen (eigen enquêtes of berekeningen).

107


8.3.

PETROLEUMPRODUCTEN

In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de petroleumbalans weergegeven. [PJ]

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

725,5

866,2

855,8

937,1

954,1

975,5

915,1

920,6

input

1.250,6

1.355,0

1.238,2

1.499,2

1.557,2

1.611,0

1.522,2

1.615,3

output

1.245,9

1.346,7

1.234,6

1.489,3

1.551,1

1.610,3

1.514,7

1.610,9

eigenverbruik

56,1

56,2

61,5

65,5

67,8

69,2

61,2

62,1

verbruik (1)

60,8

64,5

65,1

75,5

73,9

69,9

68,7

66,6

446,1

579,1

579,5

605,7

598,6

608,2

588,9

580,7


7,6

12,1

7,9

7,1

8,7

18,4

4,1

2,7


0,0

1,1

1,2

1,9

2,0

1,5

1,0


75,7

175,8

185,9

192,3

203,3

194,1

204,2

industrie

59,3

56,8

54,1

42,8

46,1

48,6

35,3

31,7


150,4

169,8

165,5

194,8

168,7

170,4

162,7

148,4


107,4

108,3

115,6

139,9

117,3

118,5

113,8

103,7

waarvan tertiair

14,2

30,2

20,4

24,8

22,8

23,1

21,8

21,8

waarvan landbouw

28,8

31,3

29,5

30,1

28,6

28,8

27,1

22,9

transport

153,0

163,5

164,9

166,8

169,7

175,1

181,6

182,0


11,7

9,1

8,1

7,3

6,8

3,4

2,5

2,1


219

223

211

256

282

297

257

273

scheepvaart

175

187

171

209

231

242

195

211

luchtvaart

44

36

41

47

50

56

62

62

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

933,1

1008,0

1000,1

1021,9

1043,2

1074,8

1110,0

1103,8

937,1

993,5

944,9

887,0

input

1.691,6

1.938,6

1.923,2

1.823,8

1.571,1

1.569,9

1.649,5

1.604,1

1.470,6

1.490,8

1.400,1

1.478,6

output

1.681,7

1.927,8

1.909,9

1.821,2

1.570,3

1.543,2

1.617,7

1.593,2

1.453,4

1.476,6

1.384,4

1.466,5

eigenverbruik

64,0

63,2

69,2

66,8

61,8

64,3

65,1

63,1

58,0

57,2

50,0

53,2

verbruik (1)

74,0

73,9

82,4

69,4

62,7

90,9

96,9

74,0

75,2

71,5

65,8

65,2

590,9

593,2

570,3

590,1

609,1

581,1

567,0

574,3

521,3

557,0

548,2

522,1

8,8

5,1

7,5

12,6

11,5

9,9

5,3

2,6

1,4

2,2

1,0

2,1

netto invoer raffinaderijen

Verbruik

[PJ] netto invoer

215,9

raffinaderijen

Verbruik elektriciteit en warmte andere transformatie (2)

108



204,9

210,4

195,3

215,9

245,3

224,0

222,8

247,5

211,2

249,7

256,2

236,0

38,8

35,7

33,5

32,7

30,5

27,9

26,2

24,8

19,0

17,9

17,4

16,0

155,3

156,3

147,6

139,3

131,0

124,9

115,7

109,2

106,8

103,3

88,6

82,6

111,0

111,6

104,9

100,0

93,1

91,5

86,8

84,7

79,9

76,6

67,7

62,8

waarvan tertiair

21,8

22,2

20,2

16,9

15,8

11,5

11,2

10,1

12,7

12,3

9,6

9,1

waarvan landbouw

22,6

22,5

22,4

22,4

22,2

21,9

17,7

14,3

14,2

14,3

11,3

10,7 185,5

industrie residentieel en andere waarvan residentieel

transport

183,1

185,7

186,3

189,6

190,8

194,4

197,0

190,3

183,0

184,0

185,1


3,6

2,7

2,5

2,2

2,3

2,0

2,3

1,5

1,5

1,2

1,5

1,6


268

341

347

362

371

403

446

455

341

365

331

300

213

297

301

318

327

358

398

405

297

323

287

257

55

44

46

45

44

45

48

50

44

43

44

43

scheepvaart luchtvaart

Tabel 44: Evolutie van de petroleumbalans Opm:

(1) input –output +eigenverbruik (2) oa. steenkoolmijnen, sorteerders en verwerkers van vaste brandstoffen

109



raffinaderijen

industrie

residentieel

tertiair

landbouw

transport

niet-energetisch


700 600 500 [PJ] 400

300 200 100 0 1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 51: Evolutie van het verbruik van petroleumproducten per sector in Vlaanderen Het verbruik van petroleumproducten (eindverbruik en verbruik raffinaderijen) is in 2012 ten opzichte van 1990 met 15,9% gestegen. De grootste absolute (+160 PJ) en procentuele stijging (+211%) deed zich voor bij het niet-energetisch gebruik van petroleumproducten. Dit is een gevolg van de uitbreiding van de petrochemie begin jaren negentig. Ook de internationale bunkers (leveringen aan internationale zeevaart en internationale luchtvaart) zijn sterk toegenomen (+37% in 2012 ten opzichte van 1990). Deze maken geen deel uit van het binnenlands energieverbruik.

110


8.4.

KOLEN, COKES EN KOOLTEER

In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer weergegeven. [PJ]

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

212,5

222,1

217,4

213,3

202,0

205,6

173,0

189,0

input

57,2

56,1

54,7

50,0

46,6

47,4

48,2

48,0

output

44,7

44,5

43,1

40,0

37,1

37,5

38,2

38,1

primaire productie netto invoer

1990 25,6

cokesfabrieken

eigenverbruik 12,5

11,6

11,6

10,0

9,5

9,9

10,0

9,9

verbruik (ex. cokesfabrieken)

verbruik (1)

225,7

210,5

205,8

203,3

192,5

195,6

163,0

179,1

elektriciteit en warmte centrales

117,9

119,5

118,5

114,8

105,7

108,7

77,6

93,2

6,3

3,4

2,2

1,1

andere transformative (2) niet-energetisch eindverbruik

5,7

6,8

8,5

8,6

8,2

7,1

7,6

7,9

industrie

84,9

75,1

71,0

72,0

72,9

74,3

72,7

74,6


10,8

5,6

5,7

6,8

5,7

5,5

5,1

3,5


8,6

4,4

4,7

5,7

4,8

4,8

4,6

2,6

waarvan tertiair

0,0

0,1

0,0

0,1

0,0

0,0

0,0

0,0

waarvan landbouw

2,2

1,2

0,9

1,0

0,9

0,6

0,4

0,8

11,3

6,7

5,5

3,7

2,3

2,3

2,5

2,5


111


[PJ]

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

163,8

180,2

175,2

182,5

173,9

163,9

152,4

139,0

122,9

130,9

122,1

122,6

input

48,7

output

38,1

48,6 38,3

48,5 37,9

49,7 39,2

49,3 38,9

48,9 38,4

49,3 38,7

48,6 38,1

41,1 32,5

48,2 37,9

48,8 38,2

49,1 38,6

10,3 169,9 82,0

10,6 164,6 78,6

10,5 172,0 71,4

10,4 163,6 69,2

10,4 153,4 57,2

10,6 141,8 56,9

10,5 128,5 48,6

8,7 114,2 46,7

10,3 120,6 38,5

10,6 111,5 31,5

10,4 112,2 30,9

7,5 76,2 4,2 3,4 0,0 0,8 2,7

7,2 75,5 3,2 2,4 0,0 0,8 2,9

8,4 89,7 2,5 1,7

8,5 82,7 3,2 2,4

8,5 83,7 4,1 3,2

8,4 70,8 5,7 4,0

9,1 67,1 3,6 1,9

8,0 57,4 2,0 1,0

9,0 70,8 2,3 1,8

8,4 69,7 1,9 1,7

8,7 70,3 2,2 1,9

0,8 2,8

0,8 2,6

0,8 2,7

1,6 2,2

1,7 2,6

1,0 2,3

0,5 2,7

0,2 2,5

0,3 2,4

primaire productie netto invoer cokesfabrieken

eigenverbruik verbruik (1)

10,6

verbruik (ex. cokesfabrieken)

153,2

elektriciteit en warmte centrales

82,3

andere transformative (2) niet-energetisch eindverbruik industrie residentieel en andere

8,5 59,0 3,5


2,6

waarvan tertiair

0,0

waarvan landbouw

0,8


2,5

Tabel 45: Evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer Opm:

112

(1) input –output +eigenverbruik (2) oa. steenkoolmijnen, sorteerders en verwerkers van vaste brandstoffen



industrie

residentieel

tertiair

landbouw

niet-energetisch


cokesfabrieken

250

200

[PJ] 150

100

50

0 1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 52: Evolutie van het verbruik van vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer) per sector in Vlaanderen Van de beschouwde jaren was enkel in 1990 nog een deel primaire productie van kolen aanwezig in Vlaanderen. Het verbruik van kolen, cokes en koolteer (eindverbruik en verbruik cokesfabrieken) is met bijna 49% gedaald in 2012 ten opzichte van 1990. Vooral bij de elektriciteitsproductie werden kolencentrales gesloten en vervangen door gasgestookte centrales. Ook in de andere sectoren, behalve bij industrie, is het verbruik van vaste brandstoffen afgenomen. De daling van 2009 ten opzichte van 2008 (-10,8%) was voornamelijk te wijten aan een (tijdelijk) verlaagd gebruik van kolen door verminderde activiteiten in de ijzer- en staalsector. In het rapport van energiebalans 2008 [17] werd een correctie aangebracht aan het verbruik van vaste brandstoffen in de industrie, met name de ijzer- en staalsector. Het verbruik van cokesgruis en antraciet werd voorheen niet meegenomen als energiedrager in de energiebalans. Deze worden sinds het rapport over 2008 wel mee opgenomen in het verbruik van vaste brandstoffen.

113


8.5.

HOOGOVENGAS EN COKESGAS

In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans hoogoven- en cokesovengas weergegeven. De cijfers bevatten even het convertorgas. [PJ] netto invoer

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2,8

2,1

1,5

1,4

1,5

1,4

0,4

-0,2

-1,2

-0,2

-0,2

-0,3

-0,2

-0,2

-0,2

-0,5

-0,2

-0,1

-0,2

-0,1

cokesfabrieken input output

10,4

11,1

11,0

9,3

9,5

9,9

10,0

9,9

10,6

10,3

10,6

10,5

10,4

10,4

10,6

10,5

8,7

10,3

10,6

10,4

eigenverbruik

5,8

5,6

5,1

4,3

4,2

4,0

4,1

4,3

4,1

4,2

4,0

4,1

4,2

4,1

4,1

4,1

3,4

4,0

4,0

4,1

netto-output (1)

4,6

5,5

5,8

5,1

5,2

5,9

5,9

5,7

6,5

6,1

6,6

6,3

6,2

6,3

6,5

6,4

5,3

6,3

6,6

6,3

output

16,0

17,0

17,3

16,9

17,1

17,7

17,4

18,3

14,1

17,9

17,1

23,2

22,5

24,3

21,2

19,9

14,5

20,0

23,0

24,4

eigenverbruik

10,9

12,9

13,0

12,1

12,3

13,2

12,2

12,2

11,0

12,6

12,9

15,3

14,2

15,4

14,3

13,7

10,6

12,3

14,0

13,2

5,1

4,2

4,2

4,8

4,8

4,4

5,2

6,1

3,2

5,4

4,3

7,9

8,3

8,9

6,9

6,2

3,8

7,7

9,0

11,2

12,5

11,8

11,5

11,3

11,6

11,7

11,5

11,6

8,5

11,2

10,6

14,0

14,3

15,0

13,1

12,1

9,0

13,9

15,4

17,5

industrie input

netto output verbruik elektriciteitscentrales

Tabel 46: Evolutie van de balans van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas) Opm:

114

(1) netto output = output – eigenverbruik


verbruik elektriciteitscentrales

output cokesfabrieken

output industrie

eigenverbruik industrie

eigenverbruik cokesfabriek

40

30

20

[PJ]

10

0 1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

-10

-20

-30

-40

Figuur 53: Evolutie van de output (negatieve Y-as) en het verbruik (positieve Y-as) van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas) De evolutie van het verbruik van hoogovengas en cokesgas hangt voor een stuk samen met het verbruik van vaste brandstoffen (voor wat betreft de ijzer- en staalindustrie). Enkel ArcelorMittal Gent produceert in Vlaanderen nog deze afgeleide gassen, waarvan een deel van het geproduceerde hoogovengas wordt verkocht aan de elektriciteitssector. Sinds 2004 is er beduidend meer hoogovengas geproduceerd. Na de herstellingwerken in 2001 en ook 2003, kende de staalfabriek van ArcelorMittal Gent een recordjaar in 2004, mede dankzij de grote vraag naar staal in de wereld. In 2007 is hoogoven A van ArcelorMittal Gent enkele weken buiten dienst geweest wegens technische problemen. Bovendien is de staalvraag eind 2007 gedaald omwille van de hoge prijzen. De eerste 3 kwartalen van 2008 kenden een hoge productie met zelfs een record in maand juli 2008. De laatste 2 maanden van 2008 kenden een drastische terugval omwille van de economische/financiële crisis, en de productie viel terug op 25 à 30% van deze van juli. Globaal is de ruwijzerproductie van in 2008 met 5,7% gedaald ten opzichte van 2007 (van 3914 miljoen ton naar 3690 miljoen ton). Hoogoven B werd 3 maanden vroeger dan gepland stilgelegd voor vervanging van onderdelen, en een 10-tal finishing lijnen werden voor minstens 6 maanden stilgelegd [56]. Bij ArcelorMittal Gent werd in de eerste helft van 2009 slechts op halve kracht gedraaid, met slechts 1 hoogoven in werking. Daarnaast werden ook een aantal afwerkingslijnen tijdelijk gesloten. Bij het begin van het 3de kwartaal 2009, steeg de vraag naar staal opnieuw. In juli werd de 2de hoogoven dan ook terug opgestart, waardoor vanaf begin augustus terug het ‘normale’ productieniveau werd bereikt. Globaal is de ruwijzerproductie in 2009 met 25% gedaald ten opzichte van 2008 (van 3.690 miljoen ton naar 2.751 miljoen ton) [116].In 2010 is de ruwijzerproductie opnieuw gestegen met bijna 39% ten opzichte van 2009 (van 2.751 miljoen ton naar 3.814 miljoen ton). In 2011 bedroeg deze 3.981 miljoen ton [116]. In 2011 bedroeg deze 3.981 miljoen ton, in 2012 4.078 miljoen ton [116].

115


8.6.

ANDERE BRANDSTOFFEN

Onder deze verzamelnaam horen oa. de gerecupereerde brandstoffen in de industrie, maar ook het niet-hernieuwbare deel van de huishoudelijke (en gelijkgestelde) afvalstroom die verbrand wordt en waarmee energierecuperatie gepaard gaat. In volgende tabel en figuur wordt de evolutie van de balans van de andere brandstoffen weergegeven. 1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

transformatiesector

[PJ]

5,2

3,0

3,0

3,1

3,8

3,6

5,0

5,5


5,2

3,0

3,0

3,1

3,8

3,6

5,0

5,5

22,6

49,9

54,7

59,8

69,1

73,8

76,0

81,3

22,2

49,0

53,6

58,7

68,0

72,5

74,7

80,3

0,4

1,0

1,1

1,1

1,2

1,3

1,3

0,9

0,4

1,0

1,1

1,1

1,2

1,3

1,3

0,9

27,8

53,0

57,7

63,0

72,9

77,4

80,9

86,8

raffinaderijen cokesfabrieken andere eindverbruik niet-energetisch eindverbruik industrie residentieel en andere waarvan residentieel waarvan tertiair waarvan landbouw transport totaal

116


[PJ]

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

transformatiesector

6,4

7,1

6,9

7,1

7,1

9,3

12,5

13,3

11,2

12,2

11,5

14,4


6,4

6,9

6,7

6,9

7,1

8,4

9,7

11,5

10,2

10,8

10,2

11,5

0,2

0,3

0,2

0,9

2,8

1,8

1,0

1,4

1,3

2,8

79,2

70,8

70,9

74,4

77,9

77,0

72,9

78,9

78,5

84,3

84,2

73,9

78,1

70,1

70,1

73,3

76,4

75,6

71,5

77,4

77,0

82,6

83,1

72,8

1,1

0,8

0,8

1,2

1,5

1,5

1,5

1,5

1,6

1,6

1,2

1,1

1,1

0,8

0,8

1,2

1,5

1,5

1,5

1,5

1,6

1,6

1,2

1,1

85,6

77,9

77,8

81,6

85,0

86,3

85,5

92,2

89,8

96,5

95,8

88,3


Tabel 47: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen

117



industrie

tertiair

raffinaderijen

120

100

80

[PJ]

60

40

20

0 1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 54: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen Het verbruik van andere brandstoffen is met 217% gestegen in 2012 ten opzichte van 1990. De stijging doet zich vooral voor bij de industrie. De andere brandstoffen zijn daar grotendeels gerecupereerde brandstoffen uit de krakers van de chemische industrie. De stijging hiervan hangt sterk samen met de uitbreiding van deze industrie begin jaren negentig. In de sector ‘elektriciteitsen warmtecentrales’ zijn deze brandstoffen voornamelijk het niet-hernieuwbare deel van de afvalverbranding met energierecuperatie. De onderstaande tabel toont een overzicht van de evolutie van de afvalverbranding in Vlaanderen met daarbij de opdeling naar de fractie ‘biomassa’ en ‘andere brandstoffen’.

118


1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

totaal verbrand biomassa

PJ

6,24

4,35

4,50

4,34

5,02

4,63

3,65

4,27

totaal verbrand andere brandstoffen

6,22

3,87

3,27

3,44

3,98

3,68

5,02

5,87

12,46

8,22

7,76

7,78

9,00

8,31

8,67

10,14

waarvan met energierecuperatie biomassa waarvan met energierecuperatie andere brandstoffen

4,23

2,90

3,50

3,37

3,74

3,77

3,11

3,65

4,02

2,58

2,54

2,67

2,97

2,99

4,27

5,01

waarvan met energierecuperatie totaal afval

8,25

5,49

6,05

6,04

6,71

6,75

7,37

8,65

totaal verbrand afval

PJ

2001

2002

2003

2004

totaal verbrand biomassa

5,22

5,63

5,50

5,22

totaal verbrand andere brandstoffen

7,49

8,07

7,90

7,48

12,70

13,70

13,40

waarvan met energierecuperatie biomassa

4,43

4,81

waarvan met energierecuperatie andere brandstoffen

6,36

10,79

totaal verbrand afval

waarvan met energierecuperatie totaal afval

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

12,70

12,32

14,08

15,93

17,65

16,75

19,49

18,26

19,93

4,66

4,78

5,20

5,65

6,24

6,85

7,15

9,31

8,74

9,49

6,90

6,69

6,86

7,12

8,43

9,70

10,80

9,60

10,18

9,52

10,44

11,71

11,35

11,64

12,32

14,08

15,93

17,65

16,75

19,49

18,26

19,93

Tabel 48: Evolutie van de energie-inhoud van het verbrand afval in Vlaanderen (1990, 1994-2012) Opmerking: Vanaf 2005 gebeurt er bij alle afvalverbrandingsovens (huishoudelijk en gelijkgesteld) een vorm van energierecuperatie. 119


8.7.

BIOMASSA

Onder biomassa staan de hoeveelheden hernieuwbare brandstoffen zoals hout, biogas, stortgas, olijfpitten en –pulp, enz. Ook het hernieuwbare aandeel van het verbrande huishoudelijke afval waarop energierecuperatie gebeurt is hier inbegrepen 1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

transformatiesector

[PJ]

4,2

2,9

3,5

3,4

3,8

3,8

3,2

3,7


4,2

2,9

3,5

3,4

3,8

3,8

3,2

3,7

6,7

7,4

8,1

10,1

8,8

9,0

8,6

8,4

industrie

0,2

0,4

0,5

1,0

1,2

1,3

1,1

1,0


6,6

7,1

7,6

9,1

7,6

7,8

7,5

7,4

6,6

7,1

7,6

9,1

7,6

7,7

7,4

7,2

0,0

0,0

0,2

12,9

11,8

12,1

raffinaderijen cokesfabrieken andere eindverbruik niet-energetisch eindverbruik

waarvan residentieel waarvan tertiair waarvan landbouw transport totaal

120

11,0

10,3

11,6

13,5

12,6


[PJ]

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

transformatiesector

4,6

5,9

7,1

8,6

11,2

15,2

16,3

19,6

23,1

24,3

26,1

32,9


4,6

5,9

7,1

8,6

11,2

15,2

16,3

19,6

23,1

24,3

26,1

32,9

8,8

8,4

13,6

14,5

15,3

16,4

19,5

21,9

27,1

35,3

30,4

36,7

industrie

0,7

0,6

4,2

4,4

5,1

5,6

6,3

6,3

6,0

8,0

8,3

8,9


8,2

7,9

9,3

10,1

10,3

10,8

11,1

13,4

15,4

19,6

14,9

19,1


8,0

7,7

9,2

9,7

10,0

10,4

9,9

11,7

12,3

15,6

11,3

13,6

waarvan tertiair

0,1

0,1

0,1

0,4

0,3

0,3

0,4

0,4

0,5

0,6

1,3

2,9

0,0

0,1

0,8

1,2

2,6

3,3

2,4

2,6

2,0

2,2

5,6

7,8

7,2

8,6

35,8

41,5

50,2

59,6

56,5

69,6

raffinaderijen cokesfabrieken andere eindverbruik niet-energetisch eindverbruik

waarvan landbouw transport totaal

13,5

14,3

20,7

23,1

26,6

31,6

Tabel 49: Evolutie van het verbruik van biomassa

121



industrie

tertiair

residentieel

landbouw

transport

2006

2008

80 70 60

[PJ]

50 40 30 20 10 0 1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2007

2009

2010

2011

2012

Figuur 55: Evolutie van het verbruik van biomassa Het verbruik van biomassa is met meer dan een factor 5 vermeerderd ten opzichte van 1990. Dit is vooral het gevolg van een groot gebruik van biomassa bij de productie van elektriciteit en warmte. De sterke uitbreiding van co-verbranding van biomassa in de kolencentrales speelt hierin de belangrijkste rol. Ook bijkomende energierecuperatie bij afvalverbranding en het meer benutten van stortgas en biogas voor energieproductie spelen mee. In 2007 kon er voor het eerst op de Belgische markt biodiesel getankt worden en dit is ook duidelijk zichtbaar in de figuur. Vanaf 2008 komt daar nog een deel bio-ethanol bij. In de industrie is er een sterke stijging vanaf 2003. Dit is deels door een verbeterde inventarisatie sinds dat jaar (voornamelijk in de houtverwerkende industrie). 8.8.

WARMTE

Naast de nucleaire warmte, staat enkel de verkochte of verhandelde warmte tussen sectoren in de Vlaamse energiebalans (Bijlage A) vermeld. Ook gerecupereerde warmte uit processen die gebruikt wordt door de zelfproducenten voor opwekken van elektriciteit is meegenomen en is in de balans vermeld onder de kolom warmte.

122


[PJ] transformatiesector

1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

208,0

171,4

198,8

197,0

225,2

228,9

230,2

223,1

208,0

179,3

207,5

206,4

237,0

242,6

246,2

242,4

9,9

10,8

11,4

14,2

16,6

18,8

23,8

0,1

0,7

1,1

0,9

0,9

elektriciteit en warmte Input Output Eigenverbruik Verbruik (1)

208,0

169,4

196,8

195,1

223,6

227,1

228,3

219,5

2,0

2,0

1,8

1,6

1,8

2,0

3,6

2,5

8,8

9,3

10,6

13,4

17,3

20,2

23,1

2,5

8,3

9,3

9,7

12,6

16,5

19,7

22,0

0,6

0,0

0,9

0,9

0,9

0,5

1,1

180,2

208,1

207,6

238,6

246,2

250,5

246,2


210,5

123


[PJ] transformatiesector

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

223,2

220,6

223,5

218,8

223,6

217,6

229,2

204,2

209,4

213,1

222,5

173,8

243,7

238,0

238,8

234,5

239,4

235,8

246,3

222,2

228,6

234,6

243,8

195,3

24,7

23,0

21,8

21,6

23,4

26,5

24,1

25,3

25,9

28,4

28,4

28,1

0,6

0,9

0,9

0,9

0,8

1,0

0,8

0,8

0,8

0,9

1,2

0,7

219,5

215,9

218,0

213,8

216,8

210,2

223,1

197,8

203,4

207,1

216,6

167,9

3,6

4,7

5,5

5,0

6,8

7,4

6,0

6,4

6,0

6,1

5,9

5,9

23,0

19,6

18,9

20,7

24,4

23,7

23,3

24,0

23,3

29,0

27,1

29,3

21,8

18,4

17,0

17,8

20,5

20,6

19,4

21,7

21,1

26,2

24,2

24,1

1,2

1,2

1,9

2,9

3,8

3,2

3,9

2,3

2,2

2,8

2,9

3,2

246,1

240,2

242,4

239,5

248,0

241,3

252,4

228,2

232,8

242,1

249,6

203,1

elektriciteit en warmte Input Output Eigenverbruik Verbruik (1) raffinaderijen cokesfabrieken andere eindverbruik niet-energetisch eindverbruik industrie residentieel en andere waarvan residentieel waarvan tertiair waarvan landbouw transport totaal

Tabel 50: Evolutie van het warmteverbruik (inclusief nucleaire warmte, inclusief groene warmte door zonneboilers en warmtepompen, warmtepompboilers) Opm: (1) netto verbruik = input- output + eigenverbruik

124



raffinaderijen

industrie


300

250

200 [PJ] 150

100

50

0

1990

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 56: Evolutie van het verbruik van warmte Het totaal warmteverbruik is gedaald met 3,5% in 2012 ten opzichte van 1990, ten opzichte van 2011 bedraagt de daling 18,6%. De daling is vooral het gevolg van een daling van het verbruik van nucleaire warmte is in 2012 fors gedaald ten opzichte van 2011 (-19,9%), omwille van de tijdelijke sluiting van Doel 3 vanaf de zomer van 2012. Sinds het rapport van 2010 wordt de evolutie van groene warmte door warmtepompen en warmtepompboilers ook inbegrepen in het warmteverbruik van de ‘residentieel en gelijkgestelde sectoren’. De gehanteerde methodologie voor de berekening kan teruggevonden worden in de inventaris duurzame energie in Vlaanderen.

125

HOOFDSTUK 9 Besluit

HOOFDSTUK 9. BESLUIT

De onafhankelijke methode voor het opstellen van de energiebalans Vlaanderen steunt op zoveel mogelijk bottom-up gegevens, uit eigen enquêteringen, van sectorfederaties (al dan niet afkomstig uit de benchmarkconvenant) en andere bronnen zoals de samenwerkingsovereenkomst met de gemeentes en de integrale milieujaarverslagen (IMJV’s) van bedrijven. Globale gegevens zijn sinds de liberalisering van de elektriciteit- en aardgasmarkten minder beschikbaar. De Vlaamse overheid heeft hierin verbetering gebracht oa. door het opleggen van sectorale afnamerapporteringen aan de netbeheerders van elektriciteit (sinds 2002) en aardgas (sinds 2004). Hierdoor komen gegevens beschikbaar over de afname op de respectievelijke netten. Ook nieuw vanaf verbruiksjaar 2004 was een rapporteringsplicht voor exploitanten van WKK’s, hernieuwbare warmte-installaties en zelfproducenten. Deze rapportering maakt het mogelijk om de afnamecijfers op het net aan te vullen of te corrigeren naar sector waar nodig. Het eindverbruik van energie in Vlaanderen bedroeg in 2012 1.195,6 PJ, wat een daling van 1,1% betekent tegenover 2011 en een stijging van 40,2% ten opzichte van 1990. Deze daling ten opzichte van 2011 is vooral te wijten een verminderd verbruik in de industrie. In de residentieel en gelijkgestelde sectoren steeg het energieverbruik, omdat 2012 kouder was ten opzichte van het zeer warme 2011. Ten opzichte van 2005 is het eindverbruik van energie gedaald met 5,1%. Het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen daalde met 2,7% ten opzichte van 2011, vooral door een daling van het energieverbruik in de elektriciteitsen warmtesector. Ten opzichte van 1990 is het bruto binnenlands energieverbruik met 28,1% gestegen.

126

Begrippenlijst

BEGRIPPENLIJST Autonome producent: een “autonome producent” is een onderneming, waarvan de belangrijkste activiteit erin bestaat elektrische energie te produceren met als enig doel deze te verkopen aan een verdeler of via een derde, aan verbruikers. Biomassa: biologisch afbreekbare fractie van producten, afvalstoffen en residuen van de landbouw (met inbegrip van plantaardige en dierlijke stoffen), de bosbouw en aanverwante bedrijfstakken, alsmede de biologisch afbreekbare fractie van industrieel en huishoudelijk afval. (Besluit van de Vlaamse regering van 5 maart 2004 inzake de bevordering van elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen, richtlijn 2001/77/EG) Bruto binnenlands energieverbruik: primair energieverbruik, verminderd met de internationale scheepvaart- en luchtvaartbunkers. De hier gebruikte definitie wijkt af van degene die door Eurostat en het IEA gebruikt wordt. Deze organisaties boeken alle brandstofleveringen aan vliegtuigen bij de transportsector i.p.v. enkel de leveringen voor binnenlandse vluchten. Capaciteitsbezettingsgraad: percentage van het industriële productievermogen dat effectief wordt aangewend. Eindenergieverbruik of finaal energieverbruik: geleverde hoeveelheid energie aan de eindverbruikers energie. Energietransformatie: zie transformatiesector. Hernieuwbare energiebronnen: hernieuwbare niet-fossiele energiebronnen (wind, zonne-energie, aardwarmte, golfenergie, getijdenenergie, waterkracht, biomassa, stortgas, rioolwaterzuiveringsgas en biogas). (richtlijn 2001/77/EG) Internationale scheepvaartbunkers: geleverde hoeveelheden energiedragers (hoofdzakelijk brandstof) aan zeeschepen die naar buitenlandse havens varen. Internationale luchtvaartbunkers: geleverde hoeveelheden energiedragers (hoofdzakelijk brandstof) aan vliegtuigen die op buitenlandse luchthavens vliegen. Niet-energetisch verbruik van energiedragers: verbruik van energiedragers als grondstof voor het aanmaken van andere producten (voorbeeld: aardgas voor kunstmestproductie) of verbruik voor niet-energetische doeleinden (voorbeeld: verbruik als smeermiddel). Primair energieverbruik (ook wel: bruto energieverbruik): hoeveelheid energie die een geografische entiteit nodig heeft om gedurende de bestudeerde periode aan de vraag naar energie te kunnen voldoen. Het primair energieverbruik is gelijk aan de som van de primaire energieproductie en de netto invoer van energie (zie ook bruto binnenlands energieverbruik). Transformatiesector: verzamelnaam voor de bedrijven die energietransformatie als hoofdactiviteit hebben. Men spreekt van energietransformatie als energie van één vorm (transformatie input) in een andere vorm (transformatie output) wordt omgezet en de fysische toestand van de energiedrager die men transformeert daarbij verandert. De energie die nodig is om deze transformaties door te voeren wordt geboekt als eigenverbruik van de transformatiesector. In

127

Begrippenlijst

Vlaanderen zijn de elektriciteitscentrales, de raffinaderijen en de cokesovens de belangrijkste installaties binnen de transformatiesector. VGE of Vlaamse grootte-eenheid: is een dimensieloos getal dat afgeleid wordt van de economische dimensie van het bedrijf of bedrijfs-BSS (bruto standaardsaldo). Voor BSS-2002 bedroeg deze factor € 5.755,00. WKK: warmte-krachtkoppeling, gelijktijdige opwekking van warmte (stoom, warm water,…) en elektriciteit of mechanische aandrijving in één installatie. Zelfproducent (van elektriciteit): maatschappij of bedrijf dat naast haar hoofdactiviteit ook zelf elektriciteit produceert voor eigen verbruik en eventuele verkoop aan anderen (meestal producenten-verdelers).

128

Bijlage A Energiebalans Vlaanderen 2012

BIJLAGE A ENERGIEBALANS VLAANDEREN 2012

129

2012

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]

Aardolie en interm. prod. [PJ]

Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Gas-en dieselolie [PJ]

Lamppetroleum [PJ]

Zware stookolie [PJ]

Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]

Andere petro. prod. [PJ]

Totaal petro. producten [PJ]

Aard- en mijngas [PJ]

Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]

Totaal fossiele brandstoffen [PJ]

Primaire produktie Netto invoer

6,9

114,9

0,8

122,6

1.478,6

0,9

25,0

-170,8

-35,6

-269,5

-1,5

26,2

82,4

3,2

-251,7

887,0

421,2

-0,1

421,1

1.430,6

Primair verbruik

6,9

114,9

0,8

122,6

1.478,6

0,9

25,0

-170,8

-35,6

-269,5

-1,5

26,2

82,4

3,2

-251,7

887,0

421,2

-0,1

421,1

1.430,6

42,8

21,3

235,5

299,6

299,6

21,3

235,5

256,9 42,8

256,9 42,8

Internationale bunkers scheepvaart luchtvaart Bruto consumptie

42,8 6,9

114,9

0,8

122,6

1.478,6

0,9

1.478,6

Transformatie input

80,0

80,0

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere

30,9 30,9 30,9

30,9 30,9 30,9

Transformatie output

25,0

-170,8

-78,4

-290,9

-1,5

-209,4

0,9

0,1

0,1

0,0

0,9

0,1 0,1 0,1

0,1 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0

82,4

3,2

-251,7

587,3

421,2

0,4

0,6

1.480,6

114,4

0,4 0,4 0,4

0,6 0,6 0,6

2,1 1,2 1,2

114,4 45,6 45,6

-0,1

Andere brandst. [PJ]

Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

88,3

47,3 22,3

8,7 35,4

7,8 195,3

152,0 1.683,6

88,3

69,6

44,1

7,8

195,3

1.835,6

44,1

7,8

195,3

1.536,0

0,9

0,0

0,9

1.478,6 49,1 49,1

1,7

38,6

299,6 256,9 42,8 69,6

17,5

131,9

1.692,5

11,5

32,9

195,3

1.932,2

17,5 17,5 17,5

131,9 63,1 63,1

164,9 95,2 95,2

11,5 9,9 9,9

32,9 30,5 30,5

195,3 195,3

404,6 330,9 135,6 195,3 73,5 0,3 1.478,6 49,1 49,1

68,7 0,1

68,7 0,1

69,5 0,1 1.478,6 49,1 49,1

10,4

1.515,6

1.478,6

39,1

22,1

197,9

78,4

536,9

1,5

215,7

83,2

10,4

281,4

1.466,5

39,1 1,7 1,7

36,9 36,9

10,4

22,1

197,9

78,4

536,9

1,5

215,7

83,2

10,4

281,4

1.466,5

38,6 38,6

39,1


0,1

39,1

0,1

1,2

12,8

1,2

53,2

12,8

53,2

19,5

10,4 10,4

10,4 10,4

1.466,5 49,1 49,1

4,1

23,5

76,7

19,5

1,7

2,2 0,2

2,8

152,7

28,2

1.696,4

152,7 122,9 53,7 69,2 29,8

28,2 1,6 1,6

180,9 124,6 55,4 69,2 56,2

26,4 0,1

0,1 1.466,5 49,1 49,1

8,5

6,6

94,7

7,3 6,6 2,6 4,0 0,7

0,7

8,0 6,6 2,6 4,0 1,4

1,0 0,2 0,2

5,9

82,4 4,3 4,3

1.195,6

0,7

19,5 4,1 4,1

72,7 4,1 4,1

2,8

-17,5

276,0

877,3

73,9

36,7

178,4

29,3

-17,5

276,0

877,3

73,9

36,7

178,4

29,3

30,2 30,2

274,9 245,7 29,2

245,8 92,5 -4,8 4,7 38,1 21,7 1,7 8,9 8,2 4,5

602,4 178,8 61,9 6,0 41,0 24,4 3,1 10,6 9,2 4,6

73,9 72,8

36,7 8,9 0,0 0,0 0,1 0,5 5,4

178,4 91,8 7,6 6,1 34,5 12,9 6,6 3,4 7,4 3,0

29,3 26,2

0,7 3,6

4,1 4,1

Verliezen elektriciteitsnet

9,9 8,7

34,9

37,7

81,2

47,0

Finaal verbruik

8,7

34,9

37,7

81,2

47,0

Niet energetisch finaal verbruik * Chemie * Andere

8,7 8,7

8,7 8,7

40,9 40,9

37,7 37,7 36,8 0,7

72,6 70,3 66,6 0,7

0,0

1,3 1,1 0,4 0,1

6,1 2,6 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,0

Statistisch verschil in Joule

Energetisch finaal verbruik * Industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, dranken en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding

34,9 32,6 29,8

Andere industrieën Waarvan zelfproducenten industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, drank en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrie *Residentiële en gelijkgestelde sectoren

0,0 2,4

Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw + blijvende teelten zeevisserij bosbouw groenvoorziening waarvan zelfproducenten * Transport

1,3 1,1 0,4

0,0 0,1

0,0 2,4

27,0

245,8

4,7

-14,2

28,4

25,8

27,0

245,8

27,0

2,2

165,5

0,7

29,2

520,0

0,3

-17,8

113,7

4,7

165,5

0,7

29,2

520,0

287,3

0,0 0,0

0,4 0,4

165,5 165,5

29,2 0,0 29,2

236,0 206,8 29,2

30,2 30,2

245,8 9,2 0,1 0,2 0,3 0,8 0,3 0,5 0,9 0,1

4,4 3,4 0,0 0,2 1,8 0,4

284,0 16,0 0,1 0,5 2,9 1,3 0,4 1,2 0,9 0,1

257,1 103,8 6,5 4,7 38,1 21,7 1,7 8,9 8,2 4,5

6,1 0,0

0,2

8,5 0,0

9,5 13,2

9,5 13,2

18,0 15,7

1,1 6,9 4,9 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 151,3

1,1 6,9 4,9 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 151,3

1,1 6,9 6,2 1,2 0,1 0,0 0,1 0,1 236,2

136,9 44,9 5,3 5,1 6,6 15,3 8,5 4,0 0,4 92,0

136,9 44,9 5,3 5,1 6,6 15,3 8,5 4,0 0,4 92,0

210,6 54,0 6,6 6,1 7,3 17,3 11,2 5,5 0,4 156,7

14,5 0,1

14,5 0,1

14,3 0,1

14,3 0,1

14,5 1,9

14,5 1,9

0,0

0,0

1,9

1,9

0,6 0,0 0,0

0,0

0,7 0,7 0,1 0,6

0,0

1,3 1,1

1,3 1,1

2,2

2,2

2,5

0,7

78,4

0,9

82,6

1,9

1,9

2,5 0,4 0,2 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0

0,6 0,0

68,2 8,2 1,0 1,0 0,7 2,0 2,6 0,9

0,5 0,5

71,9 9,1 1,3 1,0 0,7 2,0 2,7 1,4

0,0

0,0

1,9

1,9

2,1

0,6

60,0

0,3 0,0 0,0 0,2 0,1

0,3 0,0 0,0 0,2 0,1

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

10,2 5,3 1,4 0,6 1,0 1,9 0,0 0,0 0,0 158,1

Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen *Waarvan off-road totaal *Waarvan off-road Industrie *Waarvan off-road tertiaire sector *Waarvan off-road huishoudens *Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening

0,0

0,1 0,0

1,0

26,3

1,0

26,3

0,0

0,5

62,8 0,4

0,1

10,7 5,3 1,4 0,9 1,1 1,9 0,1 0,0 0,0 185,5

0,1

179,0 0,8 0,0 5,6

0,3 0,1

151,8 0,8

0,0 5,5

0,2 0,2 0,0 0,0

0,9 0,2 0,0 0,6 0,1

9,8 4,7 0,8 4,2

10,8 5,1 0,8 0,6 4,3

287,3

6,2 0,9 6,2

6,2 6,2 6,2

[PJ]

88,3

49,1 49,1

36,9

Totaal

1.131,0

195,3

Eigenverbruik transformatiesector

Beschikbaar voor finale consumptie

Nucleaire warmte [PJ]

421,1


[PJ]

-56,8

-17,5 -17,5 -17,5

9,9

3,6

274,9 245,7 29,2

0,1 70,1 1,0 0,9

0,1 0,0

2,7

2,8 5,5

10,4 6,9 1,1 5,8

1,0

0,0 0,2 5,4

1,1

19,1

84,0

1,1 1,1

16,5 2,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 2,8 2,4 13,6

85,2 43,7 4,6 2,8 1,7 16,9 12,9 4,8

25,6 5,4 1,4 15,4 1,3 1,9 0,1 0,0 14,5 187,4

2,6 1,1 1,0 0,5 0,0

-1,2 2,1 0,4 -4,5 0,8

179,1 0,8 0,0 5,6 1,9

8,6

10,8 5,1 0,8 0,6 4,3

1.195,6

0,0

1,1 1,1

41,5

0,0 2,3 8,6

2,4 0,0 2,3

3,2

920,7 378,5 69,5 12,1 145,7 37,8 16,1 14,9 16,7 7,7 31,9 31,7 2,2 15,3 6,3 7,5 0,1 0,0 0,1 0,1 343,5 313,4 101,7 11,2 8,9 9,0 34,3 24,1 14,2 3,9 211,8 26,9 8,6 2,8 11,3 2,1 1,9 0,1 0,0 16,8 198,5

0,1

187,7 3,1 0,0 5,6 2,0

0,1 0,1 0,0 0,0 0,0

10,9 5,1 0,8 0,7 4,3

Bijlage B Overzicht energiebalansen 1990; 1994-2011

BIJLAGE B OVERZICHT ENERGIEBALANSEN 1990; 1994-2011

131

Bijlage B Overzicht energiebalansen 1990; 1994-2011

132

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG


5,1

25,6 191,2

16,2

25,6 212,5

1.250,6

-5,5

-171,7

-18,3

-185,1

-3,4

9,7

-7,8

1,9

-144,8

725,5

200,0

Primair verbruik

5,1

216,8

16,2

238,1

1.250,6

-5,5

-171,7

-18,3

-185,1

-3,4

9,7

-7,8

1,9

-144,8

725,5

200,0

0,0 0,0

43,7 0,0 43,7

26,9 26,9

0,0 0,0

146,3 146,3

1,8 1,8

218,6 174,9 43,7

-171,7

-62,0

-212,0

-3,4

-136,6

[PJ]

Benzine Kerosine [PJ]

[PJ]

Gas-en Lamppetro- Zware dieselolie leum stookolie [PJ] [PJ] [PJ]

Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]

Andere Totaal petro. Aard- en CokesHoogpetro. prod. producten mijngas ovengas ovengas [PJ] [PJ] [PJ] [PJ] [PJ]

Totaal gas [PJ]


Andere biomassa brandst. [PJ]

27,8

11,0

2,8

202,8

25,6 1.140,8

2,8

202,8

1.166,4

27,8

11,0

Elektriciteit [PJ]

Warmte Nucleaire warmte [PJ] [PJ]

Totaal [PJ]

1990


238,1

1.250,6

Transformatie input :

175,1

175,1

1.250,6

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere (steenkoolmijnen)

117,9 112,0 112,0

117,9 112,0 112,0

Transformatie output : Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere (steenkoolmijnen)

5,1

5,9

5,9

57,2 57,2

57,2 57,2

0,6

44,1

-7,8

1,9

-146,5

208,0 208,0

1.417,9 218,6 174,9 43,7

506,9

200,0

2,8

202,8

947,8

27,8

11,0

208,0

1.199,3

7,4

1.258,2

38,0

2,1

10,3

50,4

1.483,7

5,2

4,2

208,0

1.701,1

0,2 0,2 0,2

7,4 5,6 5,6

7,6 5,8 5,8

38,0 31,9 31,9

2,1 2,1 2,1

10,3 10,3 10,3

50,4 44,4 44,4

175,9 162,2 162,2

5,2 4,0 4,0

4,2 4,2 4,2

208,0 208,0

393,4 378,4 170,4 208,0 14,5 0,4 1.250,6 57,2 57,2

1,8 0,0

44,7

31,8

31,8 0,6 0,6

44,1 44,1

6,3

20,4

20,4

231,7

231,7

62,0

62,0

436,7

1,8 0,0 1.250,6

436,7

3,4

3,4

228,8

228,8

61,2

61,2

7,2

7,2

162,7

162,7

5,6 0,4

1.245,9

10,4

6,3

31,6

0,0

18,3

6,2

18,3 4,0

6,2

0,1

0,1

5,6 0,4

13,3 0,4 1.250,6 57,2 57,2

10,4

1.301,1

1.245,9

44,7 44,7

31,6 2,3

2,2

2,5

56,2

0,3

6,3

0,0

56,1 3,2 0,0

0,2

6,3 6,3 6,3

6,3 6,3

0,0 0,0

0,0 0,0

0,0 0,0

161,8

0,0

10,4 10,4

10,4 10,4

1.245,9 55,2 55,2

5,8

6,1

68,6

0,2 5,8 5,8

5,9 5,8 0,0

1,2

139,0

1.440,0

139,0 136,5 63,5 73,0 2,5

139,0 136,5 63,5 73,0 2,5 1.245,9 55,2 55,2

56,4 3,2 12,2 5,8 6,4 6,3

10,1

78,7

7,7 7,6 3,4 4,1 0,1

7,7 7,6 3,4 4,1 0,1

2,2

58,6 3,2 12,5 6,1 6,4 6,3 7,0

0,2 0,2

7,0 5,7


35,4

60,3

-14,2

Finale consumptie :

5,7

Niet energetisch finaal verbruik : * Chemie * Andere

5,7 5,7

*Waarvan off-road totaal *Waarvan off-road Industrie *Waarvan off-road tertiaire sector *Waarvan off-road huishoudens *Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening

-5,5

2,5

218,6 174,9 43,7

0,2

1.250,6


Energetisch finaal verbruik : * Industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, dranken en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrieën Waarvan zelfproducenten industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, drank en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrie Residentiële en gelijkgestelde sectoren Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw + blijvende teelten zeevisserij bosbouw groenvoorziening * Transport Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen

16,2

2,2 2,2

66,9 1.351,0

208,0

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen waarvan zelfproducenten Andere transformatie Cokesfabrieken Andere ( o.a. steenkoolmijnen) waarvan zelfproducenten Verliezen elektriciteitsnet Beschikbaar voor finale consumptie :

216,8

2,5

35,4

35,4 24,6 13,2 3,2 6,6 1,3 0,3

101,4

14,9

-14,2 60,3

60,3 60,3 58,7 1,4 0,3 0,0

14,9

5,7 5,7

4,5 4,5

95,7 84,9 71,9 1,4 3,2 6,8 1,3 0,3

10,4 1,9 0,0 0,0 0,2 0,0

1,0 2,8 1,2

10,8 8,6 0,0

10,8 8,6 0,0

0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0

8,5

8,5

59,9

59,9 0,2

1,2

0,5 5,0

1,0 2,8 1,2

224,8

14,2

101,4

5,0

59,9

0,2

66,6 -28,4

0,0 0,0 0,1

0,0

6,0

0,5

2,9

16,0

438,4

161,8

1,6

75,7 58,3 17,4

4,7 4,7

1,6

16,0 0,2 15,8

224,6 8,1 0,0 0,3 1,0 0,6 0,1 0,2 0,4 0,5 5,2 0,1

66,5 47,9 1,5 2,5 17,6 15,2 1,5 1,3 0,5 5,8 2,1 5,3

1,3 1,3

0,0 0,0

362,7 59,3 1,5 2,8 19,6 15,8 1,6 3,1 0,9 6,2 8,0 5,4

157,1 77,0 10,0 3,9 27,5 8,7 3,0 8,9 7,0 5,7 2,3 5,3

0,03

1,1 1,2 2,7

1,1 1,2 2,8

125,1 114,9 14,0 0,2 1,5 3,1 4,9 1,5 2,8 0,0 100,9

18,5

1,2 2,9 0,0 0,0 91,4 85,8 1,7

0,1

0,1 3,9

0,1 0,1 0,0 0,0

0,8 0,2 0,0 0,5 0,1

-56,8

53,4 53,4

18,5

2,4 2,4

-10,7

53,4

2,2

0,1 0,0 59,1 59,0

-0,9

0,1 0,1

5,0 1,2

0,0

438,4

66,6

2,2

2,2

16,0

0,2 0,2

0,2 0,6 0,5 0,0

2,9

224,8

0,05

6,2 6,2 0,1 0,1

53,4

8,5 4,0 0,4 4,1

0,1

0,8

0,5

0,0

5,3

5,3

-10,3

696,5

4,7 4,7

86,1 68,7 17,4

152,0 71,9 4,1 3,9 28,3 8,7 3,0 8,9 7,0 5,7 2,3 5,3

610,4 216,2 77,5 8,0 51,1 31,3 5,9 12,3 7,9 11,9 10,3 15,6

0,8 3,6 0,9

0,8 3,6 0,9

1,9 5,8 6,5 1,2

77,4 76,2 18,8 1,7 2,4 2,8 5,9 4,4 1,6

77,4 76,2 18,8 1,7 2,4 2,8 5,9 4,4 1,6

57,4

57,4

238,6 206,3 33,0 2,0 3,9 5,9 10,8 6,0 4,4 0,0 173,3

0,8

-10,3 -10,3 -10,3

0,0 0,2 150,3 121,5 14,2 0,3 1,5 3,1 4,9 1,6 2,8 0,0 107,4 28,8 5,0 1,2 18,5 1,2 2,9 0,1 0,0 153,0 147,2 1,7 0,1 4,0

9,4 4,3 0,4 0,5 4,2

696,5

156,7

5,3 5,3 4,5

-10,3

156,7

22,6

6,7

124,1

-3,6

-0,9

1,2

1,2

2,6

2,6

2,6

2,6

32,2 5,0 1,2 21,9 1,2 2,9 0,1 0,0 155,6 147,2 1,7 0,1 4,0 2,6 9,4 4,3 0,4 0,5 4,2

852,5

22,6

6,7

124,1

2,5

852,5

22,6 22,2

6,7 0,2

124,1 70,6 6,67 6,63 26,6 7,3 5,6 2,3 7,4 5,5 2,5

2,5 2,5

766,4 311,6 84,1 14,6 99,9 38,8 11,6 14,5 15,2 17,4 12,8 18,5

-113,7

86,1 68,7 17,4

0,0 22,2 0,0

0,1

0,4

2,5 1,0 1,5

0,4 0,0

0,0 0,2

1,2

2,5

2,9 7,7 6,5 1,2 0,0 0,2

0,4 0,4 0,4

6,6 6,6

51,7 48,1 20,2 2,7 1,7 0,8 5,9 7,1 2,0

6,6

27,9

0,0 0,0 0,4 0,4

3,6 1,0 0,5 2,0 0,1

0,0 1,9 1,9

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

297,3 261,5 53,729 4,657 5,676 6,743 16,729 13,098 6,826 0,46 207,7 35,8 6,0 1,6 23,9 1,3 2,9 0,1 0,0 157,5 147,2 3,5 0,1 4,0 2,6 9,5 4,3 0,4 0,5 4,2

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG [PJ]

Benzine Kerosine [PJ]

[PJ]

Gas-en Lamppetro- Zware dieselolie leum stookolie [PJ] [PJ] [PJ]

Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]

Andere Totaal petro. Aard- en CokesHoogpetro. prod. producten mijngas ovengas ovengas [PJ] [PJ] [PJ] [PJ] [PJ]

Totaal gas [PJ]


Andere Biomassa brandst. [PJ]

Elektriciteit [PJ]

Warmte Nucleaire warmte [PJ] [PJ]

Totaal [PJ]

1994 Primaire produktie Netto invoer

6,2

206,2

9,7

222,1

1.355,0

0,0

3,1

-192,5

-34,2

-199,8

-3,1

25,8

103,0

-0,3

-190,8

866,2

251,3

2,1

253,4

1.341,7

Primair verbruik

6,2

206,2

9,7

222,1

1.355,0

0,0

3,1

-192,5

-34,2

-199,8

-3,1

25,8

103,0

-0,3

-190,8

866,2

251,3

2,1

253,4

1.341,7

0,2 0,2

35,5

31,5 31,5

0,0 0,0

153,4 153,4

1,8 1,8

222,6 187,0 35,5

-3,1

-127,6


35,5 3,1

-192,7

103,0

-0,3

-192,7

0,9

53,0

10,3

27,1

0,9

179,3

64,2 1.548,1

179,3

1.612,3

222,6 187,0 35,5 2,1

222,6 187,0 35,5

222,1

1.355,0

0,0

-69,7

-231,4

643,6

251,3

253,4

1.119,1

53,0

10,3

179,3

1.389,7

175,6

1.355,0

0,4

0,0

0,1

11,6

1.367,0

49,1

11,8

60,9

1.603,5

3,0

2,9

179,3

1.788,7


119,5 119,5 119,5

119,5 119,5 119,5

0,4 0,1 0,1

0,0 0,0 0,0

0,1 0,1 0,1

11,6 6,2 6,2

12,1 6,3 6,3

49,1 40,3 40,3

11,8 11,8 11,8

60,9 52,0 52,0

192,4 177,9 177,9

3,0 2,6 2,6

2,9 2,9 2,9

179,3 179,3

377,6 362,7 183,4 179,3 14,6 0,4 1.355,0 56,1 56,1

27,1

0,9

179,3 0,3

0,0

5,4 0,0

5,7 0,0 1.355,0

1.355,0 56,1 56,1

0,6

44,5

35,4

35,4 43,9 43,9

3,4

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen waarvan zelfproducenten Andere transformatie Cokesfabrieken Andere ( o.a. steenkoolmijnen) waarvan zelfproducenten Verliezen elektriciteitsnet

8,4 0,4

8,4 0,4

14,1 0,4 1.355,0 56,1 56,1

11,1

1.402,3

56,1 56,1

43,9

0,6 0,6


Beschikbaar voor finale consumptie :

9,7

0,0 27,1

175,6


206,2

10,3


Transformatie output :

6,2

53,0

23,0

23,0

249,9

249,9

69,8

69,8

488,4

488,4

3,6

3,6

218,4

218,4

39,9

39,9

9,0

9,0

209,4

209,4

1.346,7

11,1

1.346,7

44,5 44,5

3,4

35,0

0,1

0,0

0,0

14,3

7,6

0,2

57,3

0,1

11,1 11,1

11,1 11,1

1.346,7 55,6 55,6

5,6

5,7

66,5

0,4

138,8

9,9

1.551,0

138,8 135,2 71,4 63,9 3,6

9,9 0,4 0,4

148,7 135,6 71,8 63,9 12,8 0,3 1.346,7 55,6 55,6

9,7

2,0

9,2 0,3

7,3 7,2 3,6 3,5 0,2

3,4

3,4

0,1

0,0

0,0

13,4 1,0 0,9

3,4 3,4

3,4 3,4

35,0 1,9

0,1

0,0 0,0

0,0

0,9

7,6

0,2

56,2 2,9 1,1

0,1

0,0

1,1 0,0

0,1 0,1

0,0

0,1

0,1 5,6 5,6

5,7 5,6 0,1 0,1

56,3 2,9 10,2 5,6 4,6 3,5

3,0

78,2 7,3 7,2 3,6 3,5 0,2

2,0

61,2 2,9 9,6 5,8 3,8 3,5 8,2

-0,6 0,2 -0,8 8,2

6,8

27,1

53,7

87,6

26,1

57,2

256,8

0,6

64,9

142,9

1,0

16,5

566,0

202,0

7,6

-11,8

197,9

851,5

49,9

7,4

148,0

8,8

1.065,6

Finale consumptie :

6,8

27,1

53,7

87,6

26,1

57,2

256,8

0,6

64,9

142,9

1,0

16,5

566,0

202,0

7,6

-11,8

197,9

851,5

49,9

7,4

148,0

8,8

1.065,6


6,8 6,8

6,8 6,8

17,1 17,1

0,1 0,1

142,9 142,8 0,1

15,8 0,3 15,4

175,8 160,3 15,5

18,9 18,9

18,9 18,9

201,5 186,0 15,5

53,7 53,7 51,8 1,7

80,8 75,1 66,3 1,7

9,0 0,5

1,0 1,0

0,7 0,6

1,0

0,6

0,1

5,3 1,2 0,7

390,2 56,8 1,8 2,5 22,7 14,3 0,6 2,0 1,1 5,5 6,4 6,2

183,1 81,8 6,5 3,3 29,8 8,8 3,4 10,1 8,1 7,0 4,6 4,6

179,0 77,6 1,8 3,3 30,3 8,8 3,4 10,1 8,1 7,0 4,6 4,6

649,9 209,6 69,9 7,4 53,0 28,4 5,3 12,8 9,3 12,4 11,0 14,0

1,6 1,8 2,8

0,3 3,5 0,8

0,3 3,5 0,8

1,9 5,3 5,6 1,2

0,0 169,8 138,5 30,2 3,0 3,4 8,1 7,0 3,5 5,3

98,6 96,1 25,8 2,3 3,2 3,9 8,0 6,1 2,2

98,6 96,1 25,8 2,3 3,2 3,9 8,0 6,1 2,2

0,0 274,1 239,1 56,1 5,3 6,6 12,1 15,0 9,6 7,5

108,3

70,3

70,3

183,0

31,3 5,5 1,2 21,1 1,0 2,5 0,1 0,0 163,5 158,0 1,4 0,1 4,0

2,6

2,6

2,6

2,6

2,7

2,7

2,7

2,7

35,0 5,5 1,2 24,8 1,0 2,5 0,1 0,0 166,3 158,0 1,4 0,1 4,0 2,7


Energetisch finaal verbruik : * Industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, dranken en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrieën Waarvan zelfproducenten industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, drank en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrie Residentiële en gelijkgestelde sectoren Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw + blijvende teelten zeevisserij bosbouw groenvoorziening * Transport Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen

27,1 21,5 14,5

5,2 1,2 0,5

0,2

0,0 0,0

57,2 0,2

0,1 0,1

0,3

0,2 3,3

3,3

2,1 1,2

2,1 1,2

5,6 4,5 0,1

5,6 4,5 0,1

0,1

0,1

256,8 7,3 0,0 0,7 0,3 0,8 0,6 0,0 0,5 0,3 4,1 0,2

0,6

64,8 47,2 1,8 1,7 20,7 13,5 0,1 1,6 0,6 5,2 2,1 6,0

0,0

1,6 1,8 2,7

0,09

0,05

6,6 6,3 0,1

0,6 0,5 0,0

0,1 0,0

0,02 144,5 131,7 30,1 3,0 3,3 8,1 7,0 3,5 5,3

4,4

4,4

6,2

0,5

101,6

1,2

1,2

0,3

0,1

1,2

1,2

0,3

12,8 5,5 1,2 2,7 1,0 2,5 0,0 0,0 105,0 99,7 1,4

0,0 1,9 1,9

0,1 0,0 56,4 56,3

0,5

-11,8 -11,8 -11,8

0,0

0,6

17,5

0,1

0,6

17,5

0,1

0,6

17,5

0,1

0,1

0,1 3,9

7,6 7,6 7,1

0,1

201,5 186,0 15,5 49,9 49,0

7,4 0,4

48,8 0,2

0,0

0,4

148,0 81,7 8,07 5,76 29,5 8,1 5,5 2,5 7,0 5,9 6,1

0,4

8,8 8,3

0,9 0,2 0,7

0,4 0,0

0,0

864,1 348,9 78,0 13,2 131,3 36,7 10,8 15,4 16,3 18,4 17,5 15,3 2,0 6,4 5,6 1,2 0,0

1,0 1,0 1,0

64,3 60,4 27,1 3,7 2,2 0,8 8,0 9,8 2,7

7,1

33,3

223,3

3,9 1,1 0,6 2,0 0,1

38,9 6,7 1,8 26,8 1,1 2,5 0,1 0,0 168,2 158,0 3,3 0,1 4,0 2,7

1,0

0,0 1,9 0,0 1,9

0,6

0,0 347,0 307,5 84,193 9,057 8,787 12,911 22,926 19,333 11,178

7,1 7,1

*Waarvan off-road totaal finaal verbruik *Waarvan off-road Industrie *Waarvan off-road tertiaire sector *Waarvan off-road huishoudens

0,1 0,1 0,0

0,8 0,2 0,1 0,4

10,3 3,9 0,4

11,2 4,2 0,5 0,4

11,2 4,2 0,5 0,4

0,1 0,0 0,0 0,0

11,3 4,2 0,5 0,5

*Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening

0,0

0,1

6,0

6,1

6,1

0,0

6,1

1995

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



7,9

199,4

10,1

217,4

1.238,2

0,1

-175,5

-14,0

-180,6

-3,8

25,4

126,4

-0,5

-159,9

855,8

274,1

1,5

275,6

1.348,8

Primair verbruik

7,9

199,4

10,1

217,4

1.238,2

0,1

-175,5

-14,0

-180,6

-3,8

25,4

126,4

-0,5

-159,9

855,8

274,1

1,5

275,6

1.348,8

40,6 0,0 40,6

30,3 30,3

0,0 0,0

138,5 138,5

1,7 1,7

211,1 170,5 40,6

-3,8

Internationale bunkers scheepvaart luchtvaart 217,4

1.238,2


173,1

173,1

1.238,2


Bruto consumptie

118,5 118,5 118,5

118,5 118,5 118,5

Transformatie output : Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere (steenkoolmijnen)

7,9

10,1

0,1

-175,5

-0,5

-161,6

hernieuwbare brandstoffen [PJ]

Elektriciteit [PJ]

Warmte

57,7

11,6

0,0 22,1

0,5

57,7

11,6

22,1

0,5

[PJ]


207,5

1.648,2 211,1 170,5 40,6

-54,6

-210,9

-113,2

126,4

644,6

274,1

275,6

1.137,7

57,7

11,6

207,5

1.437,1

0,3

0,0

0,1

7,5

0,0

1.246,1

52,5

11,5

64,1

1.483,3

3,0

3,5

207,5

1.697,4

0,3

0,0 0,0 0,0

0,1 0,0 0,0

7,5 4,7 4,7

0,0 0,0 0,0

7,9 4,8 4,8

52,5 37,1 37,1

11,5 11,5 11,5

64,1 48,6 48,6

190,5 171,9 171,9

3,0 2,5 2,5

3,5 3,5 3,5

207,5 207,5

404,5 385,5 177,9 207,5 18,6 0,5 1.238,2 54,7 54,7

0,3

0,0

2,9 0,0

3,2 0,0 1.238,2

1.238,2 54,7 54,7

0,6

43,1

36,1

36,1 0,6 0,6


15,0 0,4

15,0 0,4

18,2 0,5 1.238,2 54,7 54,7

11,0

1.288,6

54,7 54,7

42,5

42,5 42,5

2,2

21,0

21,0

231,1

231,1

54,7

54,7

469,4

469,4

3,8

3,8

199,9

199,9

30,6

30,6

7,3

7,3

180,6

180,6

1.234,6

11,0

1.234,6

43,1 43,1

2,2

22,1

0,5

35,8

0,1

1,3

0,0

19,4

5,9

0,1

62,7

2,9

11,0 11,0

11,0 11,0

1.234,6 54,0 54,0

5,1

8,1

72,9

0,4

148,6

10,8

1.448,0

148,6 144,5 70,6 73,9 4,1

10,8 0,5 0,5

159,4 145,0 71,1 73,9 14,0 0,4 1.234,6 54,0 54,0

11,1

2,0

9,9 0,4

8,0 7,8 3,7 4,1

8,5

2,2

2,2

0,1

0,5

0,0

18,9 1,7 0,6

2,2 2,2

2,2 2,2

0,1

0,5 0,0

0,0

0,6

85,2

21,0

257,1

0,0

59,8

24,1

52,6

0,8

-21,3

Finale consumptie :

8,5


8,5 8,5

Energetisch finaal verbruik : * Industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, dranken en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrieën Waarvan zelfproducenten industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, drank en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrie Residentiële en gelijkgestelde sectoren Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw + blijvende teelten zeevisserij bosbouw groenvoorziening * Transport Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen *Waarvan off-road totaal *Waarvan off-road Industrie *Waarvan off-road tertiaire sector *Waarvan off-road huishoudens *Waarvan off-road Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening

24,1

24,1 18,4 15,1

2,0 1,3 0,0

55,6 7,1

52,6

85,2

21,0

8,5 8,5

12,5 12,5

52,6 52,6 50,7 1,7

76,7 71,0 65,7 1,7

8,5 0,2

0,3

2,3 1,3 0,0

55,6

55,6 0,2

0,0 0,0

0,2

0,2 3,3

3,3

2,0 1,3

2,0 1,3

5,7 4,7 0,0

5,7 4,7 0,0

0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0

4,7

5,9

0,1 0,0

157,0

0,2 257,1

59,8

157,0

0,0 0,0

0,1 0,1

157,0 157,0

257,1 7,0 0,0 0,3 0,3 1,1 0,1 0,0 0,7 0,3 4,2 0,1

59,7 43,9 1,6 1,8 15,4 17,2 0,6 2,7 1,1 2,8 0,7 4,8

0,1

1,3 0,6 2,9

0,6 0,5 0,0

0,0 0,0 0,1

0,0

4,7

6,3

0,5

0,9

0,9

0,0

0,1

0,9

0,9

0,0

0,0 1,8 1,8

0,1 0,0 54,8 54,7

0,0

113,7

214,4

870,0

18,4 18,4

212,8 196,7 16,1

196,0 87,1 2,1 3,5 35,9 9,8 3,9 10,9 8,9 7,0 5,2 6,4

657,2 212,2 69,5 7,3 54,4 30,5 5,8 13,8 10,6 10,1 10,3 14,6

0,5 5,0 0,9

0,5 5,0 0,9

1,7 5,6 6,0 1,3

165,5 136,0 20,4 0,4 2,1 4,3 7,5 2,3 3,8 0,0 115,6

106,2 103,7 28,0 2,5 3,5 4,2 8,7 6,6 2,4

106,2 103,7 28,0 2,5 3,5 4,2 8,7 6,6 2,4

75,6

75,6

277,4 244,4 48,5 3,0 5,7 8,6 16,2 8,9 6,3 0,0 196,0

29,5 5,8 1,2 19,1

2,6

2,6

2,6

2,6

2,8

2,8

2,8

2,8

570,4

218,6

7,3

3,6

113,7

28,4

-0,9

0,9

18,9

570,4

218,6

7,3

16,3 0,2 16,1

185,9 169,9 16,1

18,4 18,4

0,9 0,9

2,7 1,9

0,9

1,9

384,5 54,1 1,6 2,1 18,5 18,4 0,7 2,9 1,7 3,1 5,2 4,9

200,3 91,3 6,9 3,5 35,4 9,8 3,9 10,9 8,9 7,0 5,2 6,4

1,3 0,6 3,0

7,3 7,3 6,8 0,5

-11,5

-11,5

-11,5 -11,5 -11,5

0,0

0,8

15,6

0,8

3,9

870,0

28,4

18,9

15,6

8,2 3,9 0,4

214,4

5,1 5,1

0,4

13,0 5,8 1,2 2,7

4,0

0,8 0,2 0,0 0,5 0,1

5,1 5,1

64,4 3,2 8,5 5,1 3,4 2,2

0,9

15,6

0,1

0,1

0,1 0,1 0,0

2,9

1,2 0,0

142,0 129,1 20,2 0,3 2,1 4,3 7,5 2,2 3,8 0,0 108,8

0,9 2,4 0,0 0,0 108,1 102,8 1,4

2,9

0,0

0,0

6,5 6,5 0,2 0,1

61,5 3,2 1,2

0,1

0,8

0,9 2,4 0,1 0,0 164,9 159,3 1,4 0,1 4,1

9,0 4,2 0,4 0,5 3,9

86,0 8,0 7,8 3,7 4,1

0,2 35,8 1,5


[PJ]

207,5

211,1 170,5 40,6 1,5

Totaal

69,8 1.578,5

207,5

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales Hydraulische en windkrachtcentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen waarvan zelfproducenten Andere transformatie Cokesfabrieken Andere ( o.a. steenkoolmijnen) waarvan zelfproducenten Verliezen elektriciteitsnet Beschikbaar voor finale consumptie :

199,4


0,2

3,4 -0,5 -0,3 0,2 -0,6 -0,6 8,4

2,0

69,8 2,7 8,2 5,4 2,8 1,6 8,4

54,7

8,1

151,3

9,3

1.093,4

54,7

8,1

151,3

9,3

1.093,4

54,7 53,6

8,1 0,5

151,3 85,6 8,5 5,7 30,1 8,7 5,7 2,6 7,4 5,8 6,0

9,3 9,3

212,8 196,7 16,1

53,4 0,2

0,0 0,0

0,4

1,1

880,6 361,1 78,0 13,0 137,8 39,4 11,6 16,4 18,0 15,9 16,8 15,7

0,1 1,0

1,9 6,6 6,0 1,3

0,0

349,9 313,0 75,9 6,3 7,8 9,6 24,1 18,4 9,8 1,1 237,2

0,0

36,9 7,2 1,6 24,6

0,0

0,0

1,1 1,1 1,1

7,6 7,6

63,8 59,9 26,3 3,3 2,1 1,0 7,9 9,5 2,4

7,6

33,6

0,0 0,0 1,1 1,1

33,0 5,8 1,2 22,6

3,9 1,4 0,4 2,0

0,9 2,4 0,1 0,0 167,7 159,3 1,4 0,1 4,1 2,8

0,0 1,9 0,0 1,9

1,1 2,4 0,1 0,0 169,5 159,3 3,2 0,1 4,1 2,8

9,0 4,2 0,4 0,5 3,9

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

9,1 4,2 0,4 0,6 3,9

0,1

1996

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]

Zware Nafta stookolie [PJ] [PJ]

PetroleumAndere Totaal petro. cokes petro. prod. producten [PJ] [PJ] [PJ]


Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



6,9

192,3

14,1

213,3

1.499,2

-1,0

-207,2

-28,1

-210,8

-4,3

-27,5

111,2

-1,3

-193,1

937,1

312,3

1,4

313,7

1.464,1

Primair verbruik

6,9

192,3

14,1

213,3

1.499,2

-1,0

-207,2

-28,1

-210,8

-4,3

-27,5

111,2

-1,3

-193,1

937,1

312,3

1,4

313,7

1.464,1

0,2 0,2

46,9

34,7 34,7

0,0 0,0

171,8 171,8

2,4 2,4

256,0 209,1 46,9

-4,3


46,9 213,3

1.499,2

Transformatie input

164,8

164,8

1.499,2


114,8 114,8 114,8

114,8 114,8 114,8

Transformatie output Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere (steenkoolmijnen)

6,9

192,3

14,1

-1,0

-207,4

-1,3

-195,5


hernieuwbare brandstoffen [PJ]

Elektriciteit [PJ]

Warmte

63,0

13,5

0,0 25,3

1,2

63,0

13,5

25,3

1,2

1.773,5 256,0 209,1 46,9

-245,5

-199,3

111,2

681,1

312,3

313,7

1.208,1

63,0

13,5

206,4

1.517,5

0,0

0,1

5,8

0,0

1.506,3

62,1

11,3

73,4

1.744,5

3,1

3,4

206,4

1.957,4

1,2

0,0 0,0 0,0

0,1 0,0 0,0

5,8 5,1 5,1

0,0 0,0 0,0

7,1 5,2 5,2

62,1 43,0 43,0

11,3 11,3 11,3

73,4 54,3 54,3

195,3 174,3 174,3

3,1 2,7 2,7

3,4 3,4 3,4

206,4 206,4

408,2 386,7 180,3 206,4 21,0 0,5 1.499,2 50,0 50,0

0,0

0,7 0,0

1,9 0,0 1.499,2

38,3

40,0

34,8

34,8 1,7 1,7

18,6 0,5

18,6 0,5

20,5 0,5 1.499,2 50,0 50,0

9,3

1.538,6

50,0 50,0

25,3

1,2

38,3 38,3

1,1

25,0

25,0

261,4

261,4

75,0

75,0

538,8

538,8

4,3

4,3

277,9

277,9

50,5

50,5

9,4

9,4

212,2

212,2

1.489,3

9,3

1.489,3

40,0 40,0

1,1

33,6

0,1

1,6

33,6 1,5

0,8

1,1

1,1

0,1

0,8

1,1 1,1

1,1 1,1

0,1

0,8 0,0

24,2

7,8

23,4 1,7 0,9

7,8

0,0

0,0 0,0

0,9

0,0

67,4

65,5 3,2 1,9

0,1

9,3 9,3

9,3 9,3

1.489,3 49,3 49,3

4,3

4,3

72,9

0,1

0,1 4,3 4,3

4,3 4,3

1,9 0,0

0,5

65,6 3,2 7,3 4,3 3,0 2,2


151,2

11,4

1.701,2

151,2 146,9 72,7 74,3 4,2

11,4 0,5 0,5

162,6 147,5 73,2 74,3 14,7 0,4 1.489,3 49,3 49,3

11,9

2,0

86,8

8,0 7,7 3,7 4,0

0,1

8,0 7,7 3,7 4,0

0,2

0,1

0,3

3,9

1,8

0,0 0,2 -0,2

0,1 0,1 0,1

71,4 3,2 7,3 4,4 2,9 1,6

10,4 0,4

8,9 8,6

26,3

52,4

87,3

23,9

54,0

Finaal verbruik

8,6

26,3

52,4

87,3

23,9

54,0


8,6 8,6

8,6 8,6

14,7 14,7


*Waarvan off-road totaal *Waarvan off-road Industrie *Waarvan off-road tertiaire sector

206,4 206,4

-75,0

1,2

1,7

291,6

48,5

291,6 0,0 0,0

7,1

161,7

0,3 0,3

7,1

48,5

161,7

0,3

0,1 0,1

161,7 161,7

-7,1

16,7

596,7

250,1

16,7

596,7

250,1

15,8

192,3 176,5 15,8

18,7 18,7

404,3 42,8 1,1 2,6 10,4 14,5 0,4 2,5 1,7 2,1 7,6 4,0

231,4 102,1 7,5 4,1 40,4 11,7 4,1 11,0 9,9 7,7 5,7 8,0

1,1 0,5 2,3

15,8 26,3 19,5 16,9 0,0 1,2 1,3 0,1

2,6

52,4 52,4 50,3 1,7

0,0 0,3

78,7 72,0 67,2 1,7 0,0 1,2 1,3 0,1 0,3

9,2 0,6

54,0 0,2

0,0 0,4 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0

0,2

2,6

1,2 1,3

1,2 1,3

6,8 5,8 0,1

6,8 5,8 0,1

0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0

5,7

[PJ]

77,7 1.695,8

256,0 209,1 46,9 1,4

Totaal

1,2

1.499,2 50,0 50,0


Energetisch finaal verbruik * Industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, dranken en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrieën Waarvan zelfproducenten industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, drank en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrie *Residentiële en gelijkgestelde sectoren Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw + blijvende teelten zeevisserij bosbouw groenvoorziening * Transport Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen


206,4

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales Hydraulische en windkrachtcentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen waarvan zelfproducenten Andere transformatie Cokesfabrieken Andere ( o.a. steenkoolmijnen) waarvan zelfproducenten


[PJ]

291,6 8,6 0,0 0,4 1,0 0,8 0,2 0,5 0,9 0,3 4,6 0,1

48,3 33,1 1,1 2,2 9,0 13,7 0,2 1,7 0,7 1,7 2,9 3,9

0,0

1,1 0,5 2,3

0,3 0,3

0,9

0,3

0,0

6,9 6,7 0,2 0,1

0,6 0,5 0,0

171,4 157,5 24,6 0,4 2,7 5,4 8,6 2,6 4,9

0,9

0,0

5,7

6,5

0,5

132,9

1,0

1,0

0,2

0,1

15,1

0,9

1,0

1,0

0,2

13,9 5,9 1,2 3,3 0,9 2,5 0,0 0,0 111,7 106,4 1,2

15,1

0,9

4,1

0,1

0,0

0,1 0,0 53,2 53,1

0,1

0,1

0,1 0,1 0,0

0,8 0,2 0,0

8,2 3,9 0,4

8,9

-11,3

245,3

929,3

59,8

10,1

155,8

10,6

1.165,6

-11,3

245,3

929,3

59,8

10,1

155,8

10,6

1.165,6

18,7 18,7

219,6 203,8 15,8

226,6 97,3 2,7 4,1 40,4 11,7 4,1 11,0 9,9 7,7 5,7 8,0

709,7 212,1 71,0 8,4 50,8 27,5 5,8 13,7 11,9 9,8 13,3 14,6

59,8 58,7

10,1 1,0

155,8 87,4 8,4 5,8 30,8 9,2 5,4 2,7 7,4 5,9 6,2

10,6 9,7

1,0 5,7 1,4

1,0 5,7 1,4

2,1 6,2 4,9 1,3

194,8 164,7 24,8 0,5 2,7 5,4 8,6 2,7 4,9

126,4 123,5 33,4 3,0 4,2 5,0 10,4 7,9 2,9

126,4 123,5 33,4 3,0 4,2 5,0 10,4 7,9 2,9

328,0 294,0 58,3 3,5 6,9 10,4 19,0 10,6 7,8

139,9

90,1

90,1

235,7

30,1 5,9 1,2 19,5 0,9 2,5 0,1 0,0 166,8 161,2 1,2 0,1 4,2

2,9

2,9

2,9

2,9

2,8

2,8

2,8

2,8

34,0 5,9 1,2 23,4 0,9 2,5 0,1 0,0 169,6 161,2 1,2 0,1 4,2 2,8

-0,9 6,5

6,5 6,5 6,5

-11,3 -11,3 -11,3

0,0

15,1

0,0 0,0 0,1

1,7 1,7

6,5

9,1 4,1 0,4

219,6 203,8 15,8

58,7

0,0 1,0 0,3

1,1

0,3

0,2 0,9

2,3 7,4 4,9 1,3

0,9 0,9

405,5 367,6 86,0 7,0 9,2 11,5 26,7 20,2 11,5 1,1 280,7

0,0

37,9 7,3 1,6 25,4 1,1 2,5 0,1 0,0 171,6 161,2 3,2 0,1 4,2 2,8

0,0

9,1 4,1 0,4

946,0 368,9 79,4 14,2 140,3 36,7 11,2 16,4 19,3 15,7 20,5 16,0

0,0

1,1 1,1 1,1

9,1 9,1

66,3 62,4 26,6 3,4 2,3 1,1 7,6 9,6 2,6

9,1

35,9

0,0 0,0 1,1 1,1

3,9 1,4 0,4 2,0 0,1

0,0 2,0 0,0 2,0

0,1 0,0 0,0

9,1 4,2 0,4

1997

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal Aardolie en Raff. kolen interm. prod. gas [PJ] [PJ] [PJ]

LPG [PJ]

Benzine Kerosine Gas-enLamppetro- Zware Nafta Petroleum- Andere Totaal petro. dieselolie leum stookolie cokes petro. prod. producten [PJ] [PJ] [PJ] [PJ] [PJ] [PJ] [PJ] [PJ] [PJ]

Aard- en Cokes- Hoog- Totaal gas mijngas ovengas ovengas [PJ] [PJ] [PJ] [PJ]


Andere Biomassa brandst. [PJ] [PJ]

Elek- Warmte Nucleaire triciteit warmte [PJ] [PJ] [PJ]

6,5

180,2

15,2

202,0

1.557,2

15,7

-215,6

-20,7

-226,1

-4,8

-27,2

94,6

-1,0

-217,9

954,1

293,2

1,5

294,8

1.450,9

Primair verbruik

6,5

180,2

15,2

202,0

1.557,2

15,7

-215,6

-20,7

-226,1

-4,8

-27,2

94,6

-1,0

-217,9

954,1

293,2

1,5

294,8

1.450,9

0,1 0,1

50,2

35,1 35,1

0,0 0,0

195,1 195,1

1,3 1,3

281,7 231,5 50,2

-70,9

-261,2

-4,8

-222,3

94,6

672,5

293,2

294,8

1.169,2

72,9

12,6

237,0

1.513,6

0,0

0,6

8,0

0,1

1.565,9

62,2

11,6

73,7

1.792,0

3,8

3,8

237,0

2.036,6

0,0 0,0 0,0

0,6 0,6 0,6

8,0 6,3 6,3

0,1

8,7 6,9 6,9

62,2 42,5 42,5

11,6 11,6 11,6

73,7 54,1 54,1

188,1 166,7 166,7

3,8 3,0 3,0

3,8 3,8 3,8

237,0 237,0

432,7 410,4 173,4 237,0 21,8 0,5 1.557,2 46,6 46,6

Bruto consumptie

50,2 202,0

1.557,2

Transformatie input

152,3

152,3

1.557,2


105,7 105,7 105,7

105,7 105,7 105,7


6,5

180,2

15,2

15,7

-215,7

-1,0

-219,2

12,6

0,0 20,2

1,6

72,9

12,6

20,3

1,6

[PJ]


Internationale bunkers scheepvaart luchtvaart

72,9

Totaal

0,0

1,7 0,1

0,1

302,3

61,9

1,7 0,1 1.557,2

1.557,2 46,6 46,6

1,5

1,7

35,5

37,1

35,5

35,5 1,7 1,7

19,2 0,4

19,2 0,4

20,9 0,5 1.557,2 46,6 46,6

9,5

1.597,7

46,6 46,6

35,5 35,5

27,3

27,3

268,2

268,2

70,9

70,9

534,6

534,6

4,8

4,8

302,3

61,9

9,3

9,3

236,3

236,3

1.551,1

9,5

1.551,1

37,1 37,1


35,5

0,1

1,1

25,0

35,5 1,1

20,3

1,6

0,1

1,1

24,3 1,2 0,6

0,1

1,1

0,6

7,9

7,9

0,3

0,1

69,8

0,5

0,2

67,8 2,3 2,0

0,2

2,0

16,8

587,9

230,6

16,8

587,9

230,6

15,9 0,6 15,4

203,3 188,0 15,4

19,4 19,4

0,9

384,6 46,1 1,9 2,1 14,1 8,8 0,6 4,0 1,3 2,1 11,2 4,4

211,1 98,9 7,3 3,5 37,2 13,3 4,2 11,2 8,4 9,0 4,7 9,1

1,1 0,7 2,5

0,9 6,3 1,9

9,5 9,5

9,5 9,5

1.551,1 46,6 46,6

4,2

4,8

74,5

0,5

0,5 4,2 4,2

4,2 4,2

0,8

68,3 2,3 6,2 4,2 2,0

158,0

14,2

1.769,9

158,0 149,2 66,9 82,3 8,8

14,2 0,5 0,5

172,2 149,7 67,4 82,3 19,6 2,9 1.551,1 46,6 46,6

12,3

2,3

89,2

8,0 7,8 3,5 4,3

0,7

8,7 7,8 3,5 4,3

0,2

0,7

0,9

4,1

1,6

74,1 2,3 6,4 4,4 2,0

13,4

1.149,2

1.149,2

10,8 2,9

0,1 0,1 0,0

8,6 8,2

27,9

Finaal verbruik

8,2

27,9


8,2 8,2



1.795,3 281,7 231,5 50,2



237,0

281,7 231,5 50,2

237,0



237,0

87,1 1.708,2

50,7

86,8

42,9

50,7

86,8

42,9

8,2 8,2

30,7 30,7

12,2 3,8 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 2,9

-7,1

271,7

0,0

47,0

0,3

-14,2

271,7

0,0

47,0

156,5

0,2 0,2

156,5 156,5

-14,2

27,9 22,2 19,5

50,7 50,7 49,0 1,5

78,6 72,9 68,5 1,5

1,3 1,3 0,1

0,1

1,4 1,3 0,1 0,1

2,3

52,6

0,0 0,1

52,6

0,0 0,0

52,6 0,2

0,2

2,3

1,1 1,2

1,1 1,2

5,7 4,8 0,0 0,0 0,0

5,7 4,8 0,0 0,0 0,0

0,0 0,0

0,0 0,0

0,0 0,1 0,0 0,0

4,8

4,8

6,4

0,5

0,9

0,9

0,0

0,1

0,9

0,9

0,0

271,7 9,2 0,0 0,6 1,0 0,7 0,4 0,5 0,9 0,3 4,8 0,1

0,0

0,0 0,0

0,0

46,8 32,5 1,9 1,5 13,2 7,3 0,2 3,1 0,4 1,7 3,2 4,3

156,5

0,4 -0,7 0,4

0,4 0,4

0,0 1,6 1,6

0,6 0,5 0,0

0,0

0,1 0,0 51,8 51,7

0,4

1,1 0,7 2,5

146,3 132,6 22,3 1,8 1,3 4,5 10,6 2,1 2,0 0,1 110,3

14,1 0,1 0,1

0,1 0,1 0,0

0,8 0,2 0,0

13,6 6,0 1,3 3,0 0,9 2,4 0,0 0,0 116,2 110,9 1,2

14,0

0,9

14,0

0,9

4,1

0,1

8,5 3,9 0,5

0,9

0,1 0,0 0,0

0,1

0,1

-11,6

225,7 56,8

113,7

6,8

-11,6

225,7

900,5

19,4 19,4

230,9 215,6 15,4

206,3 94,0 2,5 3,5 37,2 13,3 4,2 11,2 8,4 9,0 4,7 9,1

669,5 213,0 72,9 7,1 51,4 23,4 6,2 15,3 9,9 11,0 15,9 15,8

0,9 6,3 1,9

2,0 7,0 5,6 1,2

28,4

0,1

6,8 6,8 0,4 0,3

6,8

6,8 6,8 6,8

-11,6 -11,6 -11,6

900,5

0,1

0,0

0,0

0,1

168,7 140,1 22,8 2,0 1,3 4,5 10,8 2,2 2,1 0,1 117,3

110,3 107,0 28,4 2,6 3,6 4,3 8,8 6,7 2,5

110,3 107,0 28,4 2,6 3,6 4,3 8,8 6,7 2,5

78,7

78,7

284,8 251,9 51,2 4,6 4,9 8,8 19,6 8,8 4,6 0,1 200,7

28,6 6,0 1,3 17,9 0,9 2,4 0,1 0,0 169,7 164,3 1,2 0,1 4,3

3,3

3,3

3,3

3,3

2,0

2,0

2,0

2,0

9,3 4,2 0,5

32,8 6,0 1,3 22,1 0,9 2,4 0,1 0,0 171,7 164,3 1,2 0,1 4,3 2,0 9,3 4,2 0,5

8,6

69,1

8,8

157,4

69,1

8,8

157,4

13,4

69,1 68,0

8,8 1,2

157,4 85,3 9,0 5,7 31,2 10,1 5,8 2,7 7,6 6,1 6,8

13,4 12,6

-28,4

230,9 215,6 15,4

68,0

1,2

918,3 380,0 81,9 12,8 150,5 33,6 12,0 17,9 17,5 17,2 23,8 17,9

0,5

1,5

0,5

0,2 1,2 0,2

2,2 8,7 5,7 1,2

0,9 0,9

364,4 326,8 82,8 8,6 7,3 9,9 28,6 19,8 8,7 1,3 243,9

0,0

36,8 7,5 1,6 24,0 1,1 2,4 0,1 0,0 173,8 164,3 3,3 0,1 4,3 2,0

0,1

1,2 1,2 1,2

7,6 7,6

70,0 66,0 30,4 4,0 2,4 1,1 9,0 11,0 3,0

7,6

35,6

0,0 0,0 0,0 1,2 1,2

3,9 1,5 0,4 1,9 0,1

0,0 2,1 0,0 2,1

0,1 0,0 0,0

9,4 4,2 0,5

1998

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

77,4

12,9

0,0 10,5

3,6

77,4

12,9

10,5

3,6

[PJ]

[PJ]


Totaal [PJ]


5,2

184,0

16,4

205,6

1.611,0

4,4

-231,4

-33,4

-217,1

-5,5

-32,9

88,2

-1,2

-206,5

975,5

342,6

1,4

344,0

1.525,1

Primair verbruik

5,2

184,0

16,4

205,6

1.611,0

4,4

-231,4

-33,4

-217,1

-5,5

-32,9

88,2

-1,2

-206,5

975,5

342,6

1,4

344,0

1.525,1

0,1 0,1

55,7

33,9 33,9

0,0 0,0

207,1 207,1

0,7 0,7

297,4 241,7 55,7

-89,1

-251,0

-5,5

-239,9

678,1

342,6

344,0

1.227,7

77,4

12,9

242,6

1.574,7

0,0

0,7

17,7

1.629,4

97,8

11,7

109,5

1.895,1

3,6

3,8

242,6

2.145,2

0,0 0,0 0,0

0,7 0,5 0,5

17,7 17,1 17,1

18,4 17,6 17,6

97,8 68,6 68,6

11,7 11,7 11,7

109,5 80,3 80,3

236,6 206,6 206,6

3,6 3,0 3,0

3,8 3,8 3,8

242,6 242,6

486,7 456,1 213,5 242,6 27,6 3,0 1.611,0 47,4 47,4


55,7 205,6

1.611,0

Transformatie input

156,1

156,1

1.611,0


108,7 108,7 108,7

108,7 108,7 108,7


5,2

184,0

16,4

4,4

-231,5

88,2

-1,2

-207,3

0,2

0,4 0,2

0,6 0,2 1.611,0

1.611,0 47,4 47,4

1,4

1,9

35,6

37,5

39,7

39,7 1,9 1,9

26,4 2,8

26,4 2,8

27,0 3,0 1.611,0 47,4 47,4

9,9

1.657,7

47,4 47,4

35,6 35,6

31,8

31,8

282,7

282,7

89,1

89,1

531,4

531,4

5,5

5,5

326,5

326,5

67,1

67,1

9,5

9,5

226,9

226,9

1.610,3

9,9

1.610,3

37,5 37,5


39,7

0,0

0,8

39,7 0,7

10,5

3,6

0,0

21,7

0,0

0,8

21,5 0,1 0,2

0,0

0,8

0,2

279,0

47,2

7,9

7,9

0,6

0,1

70,8

0,5

69,2 0,8 1,5

0,5

1,5

19,1

588,2

1,1

9,9 9,9

9,9 9,9

1.610,3 47,4 47,4

4,0

5,2

75,9

1,1

1,1 4,0 4,0

4,0 4,0

0,6

0,0

70,4 0,8 5,6 4,0 1,5

178,8

16,6

1.853,2

178,8 168,8 84,2 84,5 10,0

16,6 0,4 0,4

195,4 169,2 84,6 84,5 25,9 0,4 1.610,3 47,4 47,4

16,2

2,9

95,0

11,6 11,0 6,7 4,4

1,1

12,7 11,0 6,7 4,4

0,6

1,1

1,6

4,4

1,8

76,6 0,8 5,7 4,2 1,5

15,8 0,4

0,1 0,1 0,0

9,0 7,1


0,9

Finaal verbruik

7,1


7,1 7,1


1.872,1 297,4 241,7 55,7



242,6

297,4 241,7 55,7

242,6



242,6

93,9 1.778,2

27,9

51,9

86,9

36,3

51,2

27,9

51,9

86,9

36,3

51,2

7,1 7,1

23,6 23,6

12,7 4,1 0,0 0,0 0,0 1,7 0,0 0,0 0,0 0,1 2,2

-7,1

27,9 22,4 20,0 0,0

51,9 51,9 51,1 0,7

79,8 74,3 71,1 0,7

1,1 1,3

0,0

1,1 1,3 0,0 0,1

0,0 0,1

2,3

51,2 0,2

0,2

2,3

155,2

-35,5

0,3 -0,5

279,0

47,2

155,2

0,0 0,0

0,2 0,2

155,2 155,2

279,0 9,5 0,0 0,9 1,0 0,7 0,3 0,7 0,4 0,3 5,1 0,1

47,0 31,5 0,8 0,8 10,9 10,2 0,1 3,1 0,2 1,7 3,7 2,4

0,3

0,3 0,3

-113,7

-56,8

19,1

588,2

243,6

15,1 0,1 15,0

194,1 179,1 15,0

17,6 17,6

4,0 3,1

394,1 48,6 0,8 1,7 15,1 12,6 0,4 4,1 0,6 2,1 11,2 2,5

226,1 108,3 8,3 4,5 42,6 14,2 4,5 11,1 8,1 9,4 5,6 5,0

0,2 0,0 2,2

1,7 1,6 1,6

3,1

0,3

0,2 1,1 1,2

0,0 0,0

1,1 1,2

2,2

0,1 0,0 5,5 4,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

5,5 4,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

6,9 6,9 0,4 0,3

4,8

4,8

6,5

0,5

0,6

0,6

0,0

0,1

0,6

0,6

0,0

0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 1,8 1,8

0,6 0,5 0,0

0,0

0,1 0,0 50,4 50,3

0,8 0,2 0,0

146,7 132,7 21,1 1,9 1,3 4,8 8,7 2,4 2,0 0,0 111,5

15,3 1,6 1,6

14,0 6,1 1,3 3,5 1,0 2,2 0,0 0,0 122,8 117,4 1,1

13,7

0,9

13,7

0,9

4,2

0,1

8,7 4,1 0,5

7,3

-11,7

239,2

914,4

-56,8

-113,7

7,3

-11,7

239,2

914,4

17,6 17,6

218,8 203,8 15,0

221,6 103,9 3,9 4,5 42,6 14,2 4,5 11,1 8,1 9,4 5,6 5,0

695,6 226,8 75,9 6,9 57,6 28,0 6,2 15,2 8,8 11,5 16,8 9,7

1,7 1,6 1,6

1,9 1,6 4,9 1,2 0,0 0,1 0,0

7,3 7,3 7,3

-11,7 -11,7 -11,7

0,0

0,0

170,4 141,6 23,1 2,2 1,3 4,8 8,8 3,9 2,1 0,0 118,5

116,2 113,1 29,0 2,6 3,6 4,4 9,0 6,8 2,5 0,1 84,1

116,2 113,1 29,0 2,6 3,6 4,4 9,0 6,8 2,5 0,1 84,1

292,1 259,6 52,1 4,8 5,0 9,2 17,8 10,8 4,6 0,1 207,5

28,8 6,1 1,3 18,2 1,0 2,2 0,1 0,0 175,1 169,5 1,1 0,1 4,4

3,1

3,1

3,1

3,1

1,6

1,6

1,6

1,6

32,5 6,1 1,3 21,9 1,0 2,2 0,1 0,0 176,7 169,5 1,1 0,1 4,4 1,6

0,1 0,0 0,9

0,1 1,5 0,0

0,1

0,1

0,1 0,1 0,0

243,6

9,6 4,4 0,5

9,6 4,4 0,5

9,0

73,8

9,0

164,2

17,3

1.178,8

73,8

9,0

164,2

17,3

1.178,8

73,8 72,5

9,0 1,3

164,2 91,8 9,0 5,9 32,6 9,7 5,8 2,9 7,8 6,4 8,1

17,3 16,5

218,8 203,8 15,0

72,5 0,1

0,0

1,2 0,0

3,6

0,0

0,7 2,9

2,6 4,5 4,9 1,2 0,0 0,1 0,0

0,9 0,9

372,0 334,7 84,0 8,9 7,4 10,2 26,3 22,2 9,0 1,4 250,7

0,0

1,3 1,3 1,3

7,8 7,8 0,0

0,0 0,0 0,0 1,3 1,3

0,0 0,0 7,7

70,0 66,0 30,6 4,1 2,4 1,1 8,5 11,5 3,0 35,5 4,0 1,5 0,4 2,0 0,2

959,9 408,9 84,9 12,8 162,7 37,7 12,1 18,1 16,6 17,9 26,1 13,4

0,0

36,5 7,6 1,7 23,8 1,1 2,2 0,1 0,0 179,0 169,5 3,5 0,1 4,4 1,6

0,1 0,0 0,0

9,6 4,4 0,5

0,0 2,4 0,0 2,4

1999

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


LamppetroZware Nafta leum stookolie [PJ] [PJ] [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

80,9

11,8

0,0 13,2

4,3

80,9

11,8

13,3

4,3

[PJ]

[PJ]


Totaal [PJ]


5,8

152,9

14,4

173,0

1.522,2

0,4

-215,7

-25,1

-187,8

-4,2

-57,5

100,1

-1,0

-216,2

915,1

364,4

0,4

364,8

1.452,8

Primair verbruik

5,8

152,9

14,4

173,0

1.522,2

0,4

-215,7

-25,1

-187,8

-4,2

-57,5

100,1

-1,0

-216,2

915,1

364,4

0,4

364,8

1.452,8

0,0 0,0

62,4

27,9 27,9

0,0 0,0

166,5 166,5

0,6 0,6

257,4 195,0 62,4

-87,5

-215,7

-4,2

-224,1

657,7

364,4

364,8

1.195,4

80,9

11,8

246,2

1.551,9

0,0

0,1

4,0

1.526,3

112,1

11,5

123,5

1.775,6

5,0

3,2

246,2

2.029,9

0,0 0,0 0,0

0,1 0,1 0,1

4,0 3,5 3,5

4,1 3,6 3,6

112,1 79,6 79,6

11,5 11,5 11,5

123,5 91,1 91,1

205,2 172,3 172,3

5,0 4,3 4,3

3,2 3,2 3,2

246,2 246,2

459,5 425,9 179,8 246,2 32,2 1,4 1.522,2 48,2 48,2


62,4 5,8

Transformatie input Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere (steenkoolmijnen) Transformatie output Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere (steenkoolmijnen)

152,9

173,0

1.522,2

125,8

14,4

125,8

1.522,2

77,6 77,6 77,6

77,6 77,6 77,6

0,4

-215,7

100,1

-1,0

-216,8

0,4 0,0

0,4 0,0 1.522,2

1.522,2 48,2 48,2

0,4

1,8

36,4

38,2

33,6

33,6 1,8 1,8

31,0 1,4

31,0 1,4

31,5 1,4 1.522,2 48,2 48,2

10,0

1.562,9

48,2 48,2

36,4 36,4

27,2

27,2

265,1

265,1

87,5

87,5

501,6

501,6

4,2

4,2

280,0

280,0

70,8

70,8

8,7

8,7

235,9

235,9

1.514,7

10,0

1.514,7

38,2 38,2


33,6

0,0

3,0

33,6

13,3

4,3

0,0

2,1

18,2

7,2

18,1

7,2

0,1

62,2

3,0

0,1

61,2

0,0

0,9

0,0

0,1

0,0

1,0

0,0

0,9

0,0

0,1

0,0

1,0

282,9

0,0

33,7

19,0

583,8

249,3

10,0 10,0

10,0 10,0

1.514,7 48,2 48,2

4,1

7,1

69,3

3,0 4,1 4,1

0,7

172,2

18,8

1.753,9

172,2 159,6 74,3 85,4 12,5

18,8 1,0 1,0

191,0 160,7 75,3 85,4 29,9 0,4 1.514,7 48,2 48,2

12,1

2,9

84,3

7,5 6,8 2,4 4,4

0,9

8,4 6,8 2,4 4,4

17,4 0,4

0,7

0,9

1,6

3,0

64,2

4,4

2,0

70,6

4,1 4,1

5,1 4,1 1,0

0,1 0,1 0,0

5,3 4,3 1,0

9,5 7,6

27,0

Finaal verbruik

7,6

27,0


7,6 7,6



1.809,3 257,4 195,0 62,4



246,2

257,4 195,0 62,4

246,2



246,2

97,1 1.712,2

50,8

85,4

50,8

14,2

27,6

49,4

85,4

27,6

49,4

7,6 7,6

15,0 15,0

12,6 3,8 0,0 0,1 0,9 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 2,5

14,2

27,0 22,0 19,4 0,0

50,8 50,8 49,7 0,9

77,8 72,7 69,1 0,9

1,2 1,3 0,1

0,2

1,4 1,3 0,1

2,5

0,0

7,1

49,4 0,2

0,0 0,2

2,5

-0,2

7,1

0,4 -0,3

-3,6

0,4

19,0

583,8

249,3

18,1 0,3 17,8

204,2 186,4 17,8

21,2 21,2

0,8

379,6 35,3 0,1 1,8 9,8 7,6 0,2 2,8 1,5 1,2 10,4 2,3

228,1 109,8 10,3 4,1 41,5 13,7 4,2 10,6 8,5 9,2 7,6 5,6

0,2 0,0 2,0

1,6 1,6 2,3

282,9

33,7

170,8

0,0 0,0

0,2 0,2

170,8 170,8

282,9 10,8 0,0 0,9 0,9 1,1 0,2 0,5 1,1 0,4 5,7 0,0

33,5 20,2 0,1 0,9 8,0 6,4

0,4 0,4

1,9 0,3 0,7 2,0 2,2

0,4

0,0 1,2 1,3

170,8

1,2 1,3

0,2 0,0 2,0

0,0 0,0 0,0 5,1 4,6 0,0 0,0 0,0

5,1 4,6 0,0 0,0 0,0

7,0 6,9 0,4 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1

0,6 0,5 0,0

0,0

0,0

4,6

4,6

6,5

0,5

0,4

0,4

0,0

0,1

0,4

0,4

0,0

0,0 1,9 1,9

0,0

0,1 0,0 48,6 48,5

141,1 127,7 20,9 1,7 1,3 4,3 8,6 3,5 1,5 0,1 106,7

13,1 0,4 0,4

13,4 6,0 1,3 2,7 1,2 2,3 0,0 0,0 131,0 125,5 1,1

12,7

0,8

12,7

0,8

4,4

0,1

0,1 0,3 0,0

0,1

0,1

0,1 0,1 0,0

0,8 0,2 0,0

8,9 4,3 0,5

0,8

9,5

6,3

-11,5

244,1

913,4

76,0

8,6

163,9

20,2

1.182,0

6,3

-11,5

244,1

913,4

76,0

8,6

163,9

20,2

1.182,0

21,2 21,2

233,1 215,2 17,8

222,9 104,6 5,1 4,1 41,5 13,7 4,2 10,6 8,5 9,2 7,6 5,6

680,3 212,7 74,3 6,8 51,3 22,7 5,7 13,5 9,9 10,4 18,0 10,3

76,0 74,7

8,6 1,1

163,9 91,3 9,1 6,0 32,1 10,1 6,0 3,0 7,8 6,2 8,9

20,2 19,7

1,6 1,6 2,3

28,4

6,3 6,3 6,3

-11,5 -11,5 -11,5

0,0 0,0 0,0

0,0 0,1

0,1

1,8 1,6 5,6 1,3 0,0 0,0 0,1

162,7 135,5 21,8 2,0 1,3 4,3 8,7 3,9 1,5 0,1 113,8

116,4 113,5 31,9 2,9 4,0 4,8 9,9 7,5 2,8 0,1 81,5

116,4 113,5 31,9 2,9 4,0 4,8 9,9 7,5 2,8 0,1 81,5

284,1 253,6 53,7 4,9 5,3 9,1 18,6 11,4 4,3 0,2 199,9

27,1 6,0 1,3 16,3 1,2 2,3 0,1 0,0 181,6 175,9 1,1 0,1 4,5

2,9

2,9

2,9

2,9

2,0

2,0

2,0

2,0

30,5 6,0 1,3 19,6 1,2 2,3 0,1 0,0 183,6 175,9 1,1 0,1 4,5 2,0

9,8 4,6 0,5

0,0

9,8 4,6 0,5

233,1 215,2 17,8

74,6 0,0 0,1 0,1

0,2

1,0 0,0

4,3

0,2

0,6 3,7

2,4 5,4 5,6 1,3 0,0 0,0 0,1

0,5

363,1 328,2 85,1 9,1 7,8 10,0 27,5 22,4 8,5 1,5 243,1

0,0

1,3 1,3 1,3

0,0 0,0 1,3 1,3

7,5 7,5 0,0

0,0 0,0 7,4

69,8 65,8 30,1 4,1 2,4 0,9 8,8 11,0 2,9 35,7 3,9 1,5 0,4 1,9 0,2

949,0 399,5 83,4 12,8 158,0 32,8 11,7 16,6 17,8 16,7 28,0 14,8

0,0

34,4 7,5 1,7 21,5 1,3 2,3 0,1 0,0 186,4 175,9 3,9 0,1 4,5 2,0

0,1 0,0 0,0

9,9 4,6 0,5

0,0 2,8 0,0 2,8

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2000

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

86,8

12,1

0,0 19,9

3,9

86,8

12,1

20,0

3,9

[PJ]


Totaal [PJ]


6,3

165,1

17,5

189,0

1.615,3

-6,7

-186,9

-33,8

-222,9

-3,7

-97,1

92,1

-0,9

-234,7

920,6

365,6

-0,2

365,3

1.475,0

Primair verbruik

6,3

165,1

17,5

189,0

1.615,3

-6,7

-186,9

-33,8

-222,9

-3,7

-97,1

92,1

-0,9

-234,7

920,6

365,6

-0,2

365,3

1.475,0

0,1 0,1

62,4

32,3 32,3

0,0 0,0

178,3 178,3

0,3 0,3

273,3 211,0 62,4

-96,1

-255,2

-3,7

-275,4

647,3

365,6

365,3

1.201,6

86,8

12,1

242,4

1.566,7

0,0

0,0

2,7

1.618,1

106,2

11,6

117,7

1.877,0

5,5

3,7

242,4

2.128,6

0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0

2,7 2,3 2,3

2,7 2,4 2,4

106,2 61,0 61,0

11,6 11,6 11,6

117,7 72,5 72,5

213,6 168,1 168,1

5,5 5,0 5,0

3,7 3,7 3,7

242,4 242,4

465,3 419,2 176,8 242,4 45,0 1,1 1.615,3 48,0 48,0


62,4 189,0

1.615,3

Transformatie input

141,2

141,2

1.615,3

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere

6,3

93,2 93,2 93,2

93,2 93,2 93,2


165,1

17,5

-6,7

-187,0

92,1

-0,9

-235,0

0,0

0,4 0,0

0,4 0,0 1.615,3

1.615,3 48,0 48,0

-0,2

1,6

36,6

38,1

36,5

36,5 1,6 1,6

44,1 1,1

44,1 1,1

44,5 1,1 1.615,3 48,0 48,0

9,9

1.658,9

48,0 48,0

36,6 36,6

35,1

35,1

233,4

233,4

96,1

96,1

533,8

533,8

3,8

3,8

324,4

324,4

89,1

89,1

8,5

8,5

250,1

250,1

1.610,9

9,9

1.610,9

38,1 38,1

36,5

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen waarvan zelfproducenten Andere transformatie Cokesfabrieken Andere

36,5

0,0

0,3

0,0

17,9

0,3

17,9

0,1

0,1

7,2

7,2

0,1

0,1

62,1

62,1

2,6

9,9 9,9

9,9 9,9

1.610,9 48,0 48,0

4,3

6,8

69,0

2,6 4,3 4,3

20,0

3,9

0,5

172,3

23,8

1.855,0

172,3 156,1 71,4 84,7 16,2

23,8 0,3 0,3

196,0 156,4 71,7 84,7 38,7 0,9 1.610,9 48,0 48,0

13,1

4,5

86,6

8,0 7,1 2,4 4,6 0,9

0,9

0,9

8,9 7,1 2,4 4,6 1,8

3,6

73,3

2,6

64,7

5,0

4,3 4,3

4,3 4,3

0,1 0,1

250,7

914,6

22,5 0,9

4,4 4,4

8,4 7,9

23,9

54,1

Statistisch verschil in Joule Finaal verbruik

7,9


7,9 7,9

akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw + blijvende

1.840,1 273,3 211,0 62,4


Energetisch finaal verbruik * Industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, dranken en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrieën Waarvan zelfproducenten industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, drank en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrie *Residentiële en gelijkgestelde sectoren Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening

242,4

273,3 211,0 62,4

242,4



242,4

102,8 1.737,2

23,9

54,1

85,9

28,4

46,5

278,2

0,0

28,4

14,2

-3,6

-7,1

56,8

0,0

14,2

85,9

28,4

46,5

278,2

0,0

28,4

181,1

7,9 7,9

19,7 19,7

0,2 0,2

181,1 181,1

8,7 2,8 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 2,4

23,9 20,4 17,8

54,1 54,1 53,2 0,7

78,0 74,6 71,0 0,7

1,2 1,4 0,0

0,2

1,4 1,4 0,1 0,1

2,5

0,0 0,1

0,0 0,0

46,5 0,2

0,0 0,0 0,2

2,5

278,2 10,6 0,0 0,4 0,8 1,1 0,1 0,4 1,1 0,5 6,2 0,1

1,1 1,4

1,1 1,4

3,5 2,7 0,0 0,0 0,0

3,5 2,7 0,0 0,0 0,0

0,0

0,0

2,6

2,6

2,8

0,5

133,8 121,1 20,8 2,9 1,3 3,7 8,0 3,2 1,7 0,1 100,3

0,8

0,8

0,5

0,1

12,6

0,0

28,2 17,7 0,3 0,7 6,9 5,5 0,1 1,4 0,2 0,8 1,9 1,8 0,0 0,0 1,8

0,0

0,8

0,8

0,6 0,5 0,0

0,0

5,8 1,3 2,1

0,5

teelten zeevisserij bosbouw groenvoorziening

0,0

* Transport Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen

2,2 2,2


0,1 0,1 0,0

0,1 0,0 45,7 45,6

1,1 2,2 0,0 0,0 133,9 128,0 1,2

0,0

0,8 0,2 0,0 0,5 0,1

9,1 4,5 0,6 4,0

15,0 -5,3

578,0

256,8

0,4

15,0

578,0

256,8

14,9 0,2 14,7

215,9 201,2 14,7

21,7 21,7

0,4 0,4

0,0 0,0

0,4

0,0

362,0 31,7 0,3 1,2 7,7 6,7 0,2 2,3 1,3 1,3 10,6 1,9

235,1 112,1 11,9 4,0 41,0 13,9 4,5 10,4 8,5 8,7 9,2 9,5

0,0 0,0 1,8

1,8 4,2 3,5

5,4

-11,6

81,3

8,4

14,2 5,4

5,4 5,4 5,4

-11,6

-11,6 -11,6 -11,6

250,7

914,6

21,7 21,7

245,5 230,8 14,7

229,0 105,9 5,8 4,0 41,0 13,9 4,5 10,4 8,5 8,7 9,2 9,5

669,1 212,2 77,0 5,8 48,8 22,0 6,1 12,7 9,9 10,0 19,8 13,9

1,8 4,2 3,5

170,7

8,4 23,1

-28,4

1.198,0 227,4

81,3

8,4

170,7

23,1

81,3 80,3

8,4 1,0

170,7 96,8 9,5 6,6 34,8 10,6 6,0 3,0 8,4 6,7 8,9

23,1 22,0

1.198,0 245,5 230,8 14,7

80,3 0,0 0,0 0,1

0,9 0,0

3,8

952,5 412,3 86,5 12,4 163,8 32,6 12,2 15,8 18,3 16,8 29,6 17,8

0,1

0,0 0,0

0,0 0,0

148,4 125,5 21,8 3,2 1,3 3,7 8,4 3,4 1,9 0,1 103,7

120,8 115,6 32,5 2,9 4,1 4,9 10,1 7,7 2,8 0,2 83,1

120,8 115,6 32,5 2,9 4,1 4,9 10,1 7,7 2,8 0,2 83,1

272,6 243,8 54,3 6,2 5,4 8,6 18,5 11,0 4,7 0,2 189,4

9,7

22,9

5,2

5,2

28,8

3,8

32,7

9,7

5,8 1,3 12,2

5,2

5,8 1,3 18,2

1,5 0,4 1,9

7,319 1,677 20,060

1,1 2,2 0,1 0,0 184,2 175,8 1,2 0,1 4,9 2,3

0,2

4,96964E-05 2,8 0,0 2,8

0,0

1,302 2,236 0,096 0,007 187,1 175,8 4,0 0,1 4,9 2,3

10,0 4,8 0,6 0,5 4,1

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

10,1 4,9 0,6 0,6 4,1

0,0 0,0 0,0

10,3 0,6 0,6

0,0

0,4 0,1 0,1

0,1

0,1 4,8

0,4 -0,3

1,8 4,2 6,4 1,4 0,0 0,1

0,1

3,7 3,2 0,4 0,3 0,0 0,0 0,1 0,0

181,1

0,1

1,1 2,2 0,1 0,0 182,0 175,8 1,2 0,1 4,9

10,0 4,8 0,6 0,5 4,1

5,2

2,3

2,3

2,3

2,3

0,6 3,2

2,3 7,4 6,4 1,4 0,0 0,1

1,1

353,1 319,3 86,5 10,3 7,9 9,5 27,5 22,6 8,8 1,3 232,8

0,0

0,9 0,9 0,9

7,4 7,4 0,2

0,0 0,9 0,9

0,1 0,1 7,2

71,1 67,2 31,1 4,1 2,5 0,9 9,0 11,5 3,0 36,1

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2001

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


6,9

150,0

6,9

163,8

1.691,6

0,9

-197,3

-27,2

-221,0

-4,9

Primair verbruik

6,9

150,0

6,9

163,8

1.691,6

0,9

-197,3

-27,2

-221,0

-4,9

0,1 0,1

55,2

33,2 33,2


163,8

1.691,6

130,9

130,9

1.691,6

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere

6,9

82,3 82,3 82,3

82,3 82,3 82,3


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]


150,0

6,9

0,9

-197,4

-4,9



Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]


-45,7

79,0

-0,8

-341,5

933,1

362,7

-1,2

0,0

361,4

1.458,3

-45,7

79,0

-0,8

-341,5

933,1

362,7

-1,2

0,0

361,4

1.458,3

0,8 0,8

268,2 213,0 55,2

178,9 178,9

55,2

Transformatie input



-224,6

79,0

-0,8

-342,3


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

85,6

13,5

0,1 25,6

2,4

85,6

13,5

25,7

2,4

[PJ]

243,7

1.829,2 268,2 213,0 55,2

-254,2

664,9

362,7

0,0

361,4

1.190,1

85,6

13,5

243,7

1.561,0

0,0

8,7

1.700,5

99,7

8,5

108,2

1.939,6

6,4

4,6

243,7

2.194,3

0,1 0,1 0,1

0,0 0,0 0,0

8,7 8,7 8,7

8,8 8,8 8,8

99,7 57,0 57,0

8,5 8,5 8,5

108,2 65,5 65,5

199,3 156,6 156,6

6,4 6,4 6,4

4,6 4,6 4,6

243,7 243,7

454,0 411,3 167,5 243,7 42,2 0,5 1.691,6 48,7 48,7

0,0 0,0 1.691,6

0,0

36,5

38,1

37,3

37,3 1,6 1,6

42,2 0,5

42,2 0,5

42,2 0,5 1.691,6 48,7 48,7

10,6

1.730,3

48,7 48,7

25,7

2,4

36,5 36,5

29,7

29,7

241,4

241,4

82,5

82,5

545,5

545,5

4,9

4,9

284,8

284,8

93,9

93,9

9,8

9,8

351,8

351,8

1.681,7

10,6

1.681,7

38,1 38,1

37,3

1,0

37,3

1,0

16,9

16,9

0,3

0,3

8,6

64,0

8,6

64,0

1,6

10,6 10,6

10,6 10,6

1.681,7 48,7 48,7

4,1

5,7

69,7

1,6 4,1 4,1

0,0

168,6

24,7

1.923,6

168,6 152,7 67,5 85,2 15,9

24,7 3,9 3,9

193,3 156,5 71,3 85,2 36,3 0,4 1.681,7 48,7 48,7

12,9

4,2

86,8

7,9 7,3 2,6 4,6 0,7

0,6

0,6

8,5 7,3 2,6 4,6 1,2

3,6

74,1

1,6

65,6

4,8

4,1 4,1

4,1 4,1

0,1 0,1

258,1

911,2


20,4 0,4

4,2 4,2

8,7 8,5


19,0

43,4

71,0

30,6

7,1

Finaal verbruik

8,5


8,5 8,5


243,7

0,1

0,0

1,6

19,0

290,3

34,6

172,7

0,3

9,5

21,3

-28,4

-0,6

-14,2

290,3

34,6

172,7

0,3

9,5

582,1

261,3

0,0 0,0

0,3 0,3

172,7 172,7

9,5 0,1 9,4

204,9 195,4 9,4

17,7 17,7

290,3 11,8 0,0 0,3 0,9 1,2 0,2 0,6 0,9 0,6 7,1 0,0

34,3 23,7 1,2 1,9 7,9 5,6 0,1 2,1 2,4 0,6 2,0 3,5

377,2 38,8 1,2 2,2 9,1 6,9 0,2 3,0 3,3 1,3 11,5 3,5

243,6 108,9 10,4 3,5 41,3 14,4 4,4 9,8 8,1 8,0 9,1 7,4

0,0

0,9 0,7 1,8

0,9 0,7 1,9

0,7 3,5 3,1

7,1 43,4

71,0

30,6

8,5 8,5

22,4 22,4

8,2 2,8

19,0 15,6 12,9 0,0

43,4 43,4 42,5 0,6

62,4 59,0 55,4 0,7

1,3 1,4 0,0

0,1

1,4 1,4 0,0 0,1

2,5

44,1

0,0 0,1

0,0 0,3 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 2,2

44,1

44,1 0,2

0,2

2,5

1,3 1,3

1,3 1,3

3,5 2,6 0,0 0,0 0,0

3,5 2,6 0,0 0,0 0,0

0,0

0,0

2,6

2,6

2,1

0,5

0,0 141,4 129,1 20,8 2,5 1,2 4,2 7,9 3,3 1,6 0,1 108,3

0,8

0,8

0,5

0,1

12,3

0,8

0,8

0,6 0,5 0,0

0,0

5,9 1,0 2,1

0,5


0,0


2,6 2,6


0,1 0,1 0,0

0,1 0,0 43,3 43,2

1,2 2,2 0,0 0,0 137,1 131,2 1,0 4,9

0,0

8,9 4,7 0,6 3,6

0,3

261,3

5,3

-8,5

-56,8

79,2

8,8

-56,8 5,3

5,3 5,3 5,3

-8,5

-8,5 -8,5 -8,5

172,7

8,7 23,0

1.195,0

1.195,0

-28,4

258,1

911,2

17,7 17,7

231,1 221,6 9,4

240,4 105,8 7,2 3,5 41,3 14,4 4,4 9,8 8,1 8,0 9,1 7,4

680,1 203,5 63,7 6,3 50,4 22,7 6,1 12,9 11,6 9,3 20,6 13,5

0,7 3,5 3,1

79,2

8,8

172,7

23,0

79,2 78,1

8,8 0,7

23,0 21,8

78,0

0,2 0,1 0,1

172,7 96,7 8,6 6,5 34,7 11,0 5,8 3,0 8,1 6,7 9,7

231,1 221,6 9,4

0,1

0,5

0,3 0,3

0,5

0,2

5,3

0,0

0,0 0,0

0,0 0,0

132,8 127,6 36,0 3,2 4,5 5,4 11,2 8,5 3,1 0,1 91,6

132,8 127,6 36,0 3,2 4,5 5,4 11,2 8,5 3,1 0,1 91,6

0,0 291,6 263,0 57,8 5,9 5,8 9,7 19,7 11,9 4,9 0,2 205,2

9,7

22,6

5,2

5,2

28,5

3,9

32,4

9,7

5,9 1,0 12,2

5,2

5,9 1,0 18,2

1,5 0,4 1,9

7,322 1,339 20,060

1,2 2,2 0,1 0,0 185,0 177,0 1,0 0,1 5,0 1,9

0,2

4,96964E-05 2,9 0,0 2,9

0,0

1,338 2,239 0,096 0,006 187,9 177,0 3,9 0,1 5,0 1,9

9,8 5,0 0,6 0,5 3,7

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

9,9 5,0 0,6 0,6 3,7

0,6 0,1 0,1

0,1

0,1

1,2 2,2 0,1 0,0 183,1 177,0 1,0 0,1 5,0

9,8 5,0 0,6 0,5 3,7

5,2

1,9

1,9

1,9

1,9

0,6 4,7

963,9 400,8 72,4 12,8 163,3 33,8 12,0 16,0 19,7 16,0 30,6 19,6

0,0 155,3 132,7 21,8 2,7 1,2 4,2 8,5 3,4 1,7 0,1 111,0

10,5 0,8 0,8

0,1

0,8 0,2 0,0 0,5 0,1

0,3 0,3

582,1

1,7 4,2 6,3 1,3 0,0 0,0

0,0

2,8 2,3 0,2 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

[PJ]

101,6 1.727,6

268,2 213,0 55,2 -1,2

Totaal

-82,4

1.691,6 48,7 48,7

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Conventionele thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen waarvan zelfproducenten Andere transformatie Cokesfabrieken Andere



243,7



[PJ]

0,1

1,1 1,1 1,1

8,2 8,2 0,1

0,0 1,1 1,1

0,1 0,1 8,0

73,2 69,3 32,3 4,3 2,5 1,0 9,7 11,6 3,2 37,0

1,2

2,3 9,7 6,3 1,3 0,0 0,0 0,0 375,2 341,6 91,4 10,2 8,3 10,7 29,4 23,5 9,3 1,4 250,2

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2002

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



6,2

155,5

18,5

180,2

1.938,6

4,8

-211,4

-45,3

-201,5

-3,4

3,9

87,1

-1,2

-563,6

1.008,0

378,1

-0,2

377,8

1.566,1

Primair verbruik

6,2

155,5

18,5

180,2

1.938,6

4,8

-211,4

-45,3

-201,5

-3,4

3,9

87,1

-1,2

-563,6

1.008,0

378,1

-0,2

377,8

1.566,1

43,8

36,7 36,7

0,1 0,1

341,0 297,2 43,8

-563,7

667,0

378,1


6,2

155,5

18,5

180,2

1.938,6 1.938,6

Transformatie input

130,6

130,6


82,0 82,0 82,0

82,0 82,0 82,0

Transformatie output Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere (steenkoolmijnen)

260,3 260,3

43,8 4,8

-211,4

-3,4

-256,5

87,1

-1,2


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

77,9

9,5 4,8

0,2 28,6

2,2 238,0

89,8 1.837,5

77,9

14,3

28,9

2,2

238,0

1.927,3

28,9

2,2

238,0

1.586,3

-238,2

0,0

0,0

5,1

1.943,7

112,7

0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0

5,1 5,1 5,1

5,1 5,1 5,1

112,7 68,5 68,5

0,0

0,0 0,0 1.938,6

43,8 0,4

-0,2

1.938,6 48,6 48,6

1,3

38,3

38,6

38,6 1,3 1,3

37,0 37,0

30,1

30,1

253,8

253,8

89,1

89,1

532,2

532,2

3,4

3,4

308,7

308,7

90,2

90,2

10,8

10,8

570,8

570,8

1.927,8

341,0 297,2 43,8 77,9

14,3

11,2

123,8

2.198,1

6,9

5,9

238,0

2.448,9

11,2 11,2 11,2

123,8 79,6 79,6

210,9 166,7 166,7

6,9 6,9 6,9

5,9 5,8 5,8

238,0 238,0

43,8 0,4

43,8 0,4 1.938,6 48,6 48,6

461,7 417,4 179,4 238,0 43,9 0,4 1.938,6 48,6 48,6

10,3

1.976,5

10,3

1.927,8

38,3 38,3

38,6

0,8

38,6

0,8

14,4

9,3

14,4

63,2

9,3

63,2

1,9

10,3 10,3

10,3 10,3

1.927,8 48,6 48,6

4,2

6,1

69,3

1,9

0,1

0,2

0,2

23,0

2.171,6

172,2 155,0 72,0 83,0 17,1

23,0 2,1 2,1

195,2 157,1 74,1 83,0 37,7 0,3 1.927,8 48,6 48,6

13,8

5,6

88,9

8,9 8,2 3,6 4,5 0,7

0,9

0,9

9,7 8,2 3,6 4,5 1,6

4,8

4,7

74,8

20,6 0,3

65,1

4,2 4,2

4,2 4,2

-11,2

258,2

934,1

70,8

8,4

178,5

19,6

1.211,5

-11,2

258,2

934,1

70,8

8,4

178,5

19,6

1.211,5

20,8 20,8

238,6 231,8 6,8

237,4 106,9 4,6 4,3 45,0 14,3 4,3 10,6 7,7 7,6 8,6 7,7

695,5 218,8 77,5 6,7 52,8 26,1 5,9 13,3 8,8 8,7 19,0 12,8

0,1 0,1


4,3 4,3

8,7 24,9

Finaal verbruik

7,5

24,9


7,5 7,5



172,2

1,9 4,2 4,2

7,5

55,5

87,9

34,9

42,4

55,5

87,9

34,9

42,4

7,5 7,5

25,7 25,7

80,4 76,2 72,0 0,9

9,2 3,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 2,6

7,1

24,9 20,7 17,7 0,0 1,4 1,4 0,1

2,7

1,4 1,3

293,1

7,1

55,5 55,5 54,3 0,9 0,2 0,0 0,1

1,6 1,4 0,1 0,1

42,4 0,2

0,2

2,7

1,4 1,3

14,2

0,0

0,0

0,0

0,0 0,0

0,0 0,0

0,0 156,3 133,8 22,2 1,5 1,9 4,4 6,8 6,5 1,1 0,2 111,6

128,4 123,3 34,6 3,1 4,4 5,2 10,8 8,2 3,0 0,1 88,6

128,4 123,3 34,6 3,1 4,4 5,2 10,8 8,2 3,0 0,1 88,6

0,0 288,9 260,5 56,8 4,6 6,2 9,6 17,6 14,6 4,2 0,3 203,7

9,7

22,5

5,2

5,2

28,4

3,8

32,3

9,7

5,7 0,9 12,2

5,2

5,2

5,7 0,9 18,2

1,4 0,4 1,9

7,112 1,302 20,116

2,1

4,96964E-05 2,7 0,0 2,7

2,1

2,1

1,1 2,4 0,1 0,0 187,8 179,6 0,9 0,1 5,1 2,1

0,2

2,1

0,0

1,295 2,365 0,095 0,006 190,5 179,6 3,6 0,1 5,1 2,1

9,8 5,1 0,6 0,5 3,7

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

9,9 5,1 0,6 0,6 3,7

12,2

0,1 0,1 0,0

5,7 0,9 2,1 1,1 2,4 0,0 0,0 141,1 135,2 0,9

11,2 1,5 1,5

1,0 0,2 0,3 0,1

0,1

0,1 5,0

0,0

0,8 0,2 0,0 0,5 0,1

242,7 112,2 9,9 4,3 45,0 14,3 4,3 10,6 7,7 7,6 8,6 7,7

0,0

8,9 4,7 0,6 3,6

0,1

0,4 0,4

0,4

1,1 2,4 0,1 0,0 185,7 179,6 0,9 0,1 5,1

9,8 5,1 0,6 0,5 3,7

5,9

56,8

1,9 3,0 6,5 1,3 0,0 0,1

0,1


377,7 35,7 0,9 1,5 7,8 10,2 0,2 2,5 1,0 1,1 10,4 2,4

-0,9

1,8 2,9 3,0

0,5

0,1 0,0 41,6 41,5

20,8 20,8

1,8 2,9 3,0

0,5

2,8 2,8

263,5

210,4 203,6 6,8

0,2 0,2 2,1

2,7

0,0

588,0

7,1 0,3 6,8

0,2 0,2 2,0

0,8


7,1

32,5 21,2 0,9 1,3 6,7 8,7 0,0 1,6 0,2 0,4 1,3 2,4

3,4

0,5

35,5

0,4

8,7

293,1 10,9 0,0 0,1 0,9 1,3 0,2 0,5 0,7 0,6 6,4 0,1

0,8

0,8

-0,7

5,9

177,4 177,4

3,4

0,8

263,5

177,4

0,0

zeevisserij bosbouw groenvoorziening

588,0

0,2 0,2

0,0

teelten

7,1

32,7

4,2 3,4 0,0

0,0

0,4

0,0 0,0

4,2 3,4 0,0

0,6 0,5 0,0

177,4

293,1

0,0 141,0 128,8 20,5 1,4 1,9 4,4 5,7 6,3 0,8 0,1 108,4

3,4 2,9 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0

32,7

[PJ]

1.225,1

48,6 48,6

37,0

Totaal

377,8

238,0

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen waarvan zelfproducenten Andere transformatie Cokesfabrieken Andere



341,0 297,2 43,8

-89,1

0,0



[PJ]

5,9 5,9 5,9

-11,2 -11,2 -11,2

238,6 231,8 6,8 70,8 70,1

8,4 0,6

70,1

0,0 0,1 0,1

0,0 0,3

0,3 0,2

0,3

0,0 0,1 0,1

0,8 0,8 0,8

7,9 7,9 0,1 0,0

0,8 0,8

0,1 0,1 7,7

178,5 92,7 10,3 5,4 32,8 11,7 7,1 2,7 8,0 6,8 8,0

19,6 18,4

4,1 0,8 3,3

83,1 79,3 40,9 3,9 2,6 1,9 15,0 14,0 3,7 38,3

1,2

972,8 400,5 87,8 12,1 155,7 37,9 13,0 16,0 16,8 15,5 27,3 17,4 2,7 6,7 6,5 1,3 0,0 0,1 0,0 381,8 348,3 98,6 8,5 8,8 11,5 32,5 28,6 8,7 1,1 249,7

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2003

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



5,9

153,4

15,8

175,2

1.923,2

-4,2

-216,5

-42,1

-236,4

-2,6

-29,1

60,9

3,6

-456,6

1.000,1

408,9

-0,6

0,4

408,7

1.584,0

Primair verbruik

5,9

153,4

15,8

175,2

1.923,2

-4,2

-216,5

-42,1

-236,4

-2,6

-29,1

60,9

3,6

-456,6

1.000,1

408,9

-0,6

0,4

408,7

1.584,0

46,2

31,4 31,4

0,0 0,0

347,4 301,2 46,2

-456,6

652,7

408,9


269,9 269,9

46,2

Bruto consumptie

5,9

153,4

15,8

175,2

1.923,2 1.923,2

Transformatie input

127,1

127,1


78,6 78,6 78,6

78,6 78,6 78,6

-4,2

-216,5

-88,3

60,9

3,6


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

77,8

13,7 7,0

0,2 23,8

3,5 238,8

95,3 1.853,6

77,8

20,7

24,0

3,5

238,8

1.948,9

24,0

3,5

238,8

1.601,5

[PJ]


347,4 301,2 46,2

-267,7

-2,6

-299,0

0,1

0,0

7,4

1.930,7

0,1 0,1 0,1

0,0 0,0 0,0

7,4 7,4 7,4

7,5 7,5 7,5 0,1 0,0 1.923,2

50,9 0,2

-0,6

1.923,2 48,5 48,5


1,3

Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere (steenkoolmijnen)

347,4 301,2 46,2

408,7

1.236,5

77,8

20,7

133,9

10,6

144,4

2.202,3

6,7

7,1

238,8

2.454,9

133,9 82,7 82,7

10,6 10,6 10,6

144,4 93,3 93,3

230,6 179,5 179,5

6,7 6,7 6,7

7,1 7,0 7,0

238,8 238,8

50,9 0,2

51,0 0,2 1.923,2 48,5 48,5

483,3 432,0 193,2 238,8 51,1 0,2 1.923,2 48,5 48,5

10,6

1.958,4

48,5 48,5

36,5

37,9

38,8

38,8 1,3 1,3

36,5 36,5

28,8

28,8

257,8

257,8

88,3

88,3

555,6

555,6

2,7

2,7

352,8

352,8

108,2

108,2

11,2

11,2

465,7

465,7

1.909,9

10,6

1.909,9

37,9 37,9


38,8


0,2

38,8

0,2

16,5

13,7

16,5

69,2

13,7

69,2

2,4

10,6 10,6

10,6 10,6

1.909,9 48,5 48,5

4,0

6,4

75,6

2,4

0,1

0,3

2,4 4,0 4,0

71,6 4,0 4,0

0,3

-10,2

268,4

917,0

70,9

13,6

-56,8

-113,7

-10,2

268,4

917,0

70,9

13,6

26,5 26,5

229,0 220,1 8,9

241,9 99,0 5,0 5,5 35,5 16,6 3,7 9,3 7,3 7,6

688,0 208,0 76,9 7,5 43,3 24,9 5,3 12,9 8,3 8,3

4,0 4,0


180,5

21,8

2.160,6

180,5 162,0 78,9 83,1 18,4

21,8 2,0 2,0

202,3 164,0 80,9 83,1 38,1 0,2 1.909,9 48,5 48,5

13,1

6,4

95,5

8,3 8,0 3,3 4,7 0,3

0,9

9,2 8,0 3,3 4,7 1,2

4,7 0,1 0,1

5,5

82,0 4,2 4,2

182,6

18,9

1.203,0

182,6

18,9

1.203,0

19,7 0,2

0,9

8,7


7,2

26,3

Finaal verbruik

7,2

26,3


7,2 7,2


52,4

7,1


26,3 23,1 20,1

1,5 1,4 0,2

Andere industrieën Waarvan zelfproducenten industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, drank en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrie *Residentiële en gelijkgestelde sectoren Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw + blijvende

2,9

1,5 1,4

85,9

24,6

41,3 7,1

-56,8

39,1

85,9

24,6

41,3

287,6

7,2 7,2

16,9 16,9

0,0 0,0

78,7 75,5 71,4 0,8

7,8 2,6 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

41,3 0,2

287,6 11,0 0,1 0,2 0,7 0,8 0,1 0,9 0,8 0,4

29,7 18,6 0,4 1,0 6,4 5,7 0,1 2,1 0,1 0,3

2,4

0,2

7,1 0,1

28,4 52,4

52,4 52,4 51,3 0,8 0,2 0,1 0,1

1,7 1,4 0,2 0,1

2,9

1,5 1,4

287,6

0,0 0,0 0,0

3,2 2,4 0,0

3,2 2,4 0,0

2,5 2,1 0,3 0,1 0,0

0,6 0,6 0,0

0,0

0,0

0,2 0,0 0,0

0,0

2,4

2,4

1,8

0,6

0,0 133,4 121,3 18,6 1,0 1,9 3,9 5,7 5,3 0,8 0,1 102,6

0,8

0,8

0,5

0,1

12,2

0,8

0,8

5,5 0,9 2,1

0,5


0,0

0,1 0,0

waarvan zelfproducenten * Transport Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen

2,6 2,6


0,1 0,1 0,0

40,5 40,4

1,1 2,6 0,0 0,0 0,1 143,1 137,1 0,9

29,9

169,1

1,1

29,9

169,1

1,1

0,2 0,2

169,1 169,1

5,9

-113,7

-56,8

-0,9

562,7

272,7

5,9

195,3 186,4 8,9

26,5 26,5

367,4 33,5 0,5 1,2 7,8 6,6 0,2 3,4 0,9 0,7

246,2 103,3 9,3 5,5 35,5 16,6 3,7 9,3 7,3 7,6

2,6 2,3

12,2 2,4

8,5 8,0

8,5 8,0

20,7 13,3

0,1 0,2 2,0

0,1 0,2 2,1 0,0

1,8 3,4 2,8

1,8 3,4 2,8

0,0

0,0 0,0

0,0 0,0

1,9 3,6 6,4 1,4 0,0 0,1

0,0 147,6 125,1 20,2 1,1 1,9 3,9 6,8 5,4 1,1 0,1 104,9

140,7 135,5 39,6 3,6 5,0 6,0 12,3 9,3 3,4 0,1 95,9

140,7 135,5 39,6 3,6 5,0 6,0 12,3 9,3 3,4 0,1 95,9

0,0 291,4 263,0 59,8 4,7 6,8 9,8 19,1 14,8 4,6 0,1 203,2

9,7

22,4

5,2

5,2

28,4

3,9

32,4

9,7

5,5 0,9 12,2

5,2

5,5 0,9 18,2

1,3 0,4 2,1

6,828 1,283 20,316

1,1 2,6 0,1 0,0 0,1 188,6 180,1 0,9 0,1 5,2 2,3

0,2

0,0

1,272 2,560 0,095 0,006 0,1 191,2 180,1 3,5 0,1 5,2 2,3

9,8 5,1 0,6 0,6 3,6

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

9,9 5,1 0,6 0,6 3,6

0,0

10,9 1,3 1,3

0,9 0,1 0,2

0,0 0,1

0,1 5,1

0,0

0,8 0,2 0,0 0,6 0,1

8,9 4,7 0,6 3,5

0,1

0,7

0,4

562,7

-12,4 9,1 9,1 0,3 8,9

8,7

272,7

1,1 1,1

9,1

[PJ]

0,4

238,8 0,1 0,0

Totaal

1,1 2,6 0,1 0,0 0,1 186,3 180,1 0,9 0,1 5,2

9,8 5,1 0,6 0,6 3,6

5,2

5,9 5,9 5,9

-10,2 -10,2 -10,2

0,0 2,3

0,0 2,3

2,3

2,3

-1,8

-454,7

229,0 220,1 8,9 70,9 70,1

13,6 4,2

69,4 0,0

0,3 0,5 0,5 0,2

0,7 0,0 0,3

2,8 0,6

0,3

0,1 0,1 0,5

0,8 0,8 0,8

9,3 9,3 0,1 0,1

0,8 0,8

0,1 0,1 9,2

182,6 96,4 9,7 7,2 34,8 9,9 6,7 3,7 8,5 5,9

18,9 17,0

10,2 3,4 0,8 2,5

83,5 79,6 40,4 3,3 2,8 2,1 16,6 11,8 3,8 39,2

0,0 2,7 0,0 2,6

1,9

974,0 395,7 86,5 14,7 147,7 35,3 12,5 17,4 16,8 14,2 33,7 17,7 2,7 6,5 6,4 1,9 0,0 0,1 0,0 387,0 352,7 101,1 8,0 9,7 11,9 35,7 26,6 9,3 1,0 251,6

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2004

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Gas-en Lamppetrodieselolie leum [PJ] [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



6,7

155,5

20,3

182,5

1.823,8

0,0

4,3

-215,3

-47,6

-216,7

-3,3

8,7

83,5

5,0

-420,5

1.021,9

396,8

-0,3

396,5

1.601,0

Primair verbruik

6,7

155,5

20,3

182,5

1.823,8

0,0

4,3

-215,3

-47,6

-216,7

-3,3

8,7

83,5

5,0

-420,5

1.021,9

396,8

-0,3

396,5

1.601,0

44,8

24,6 24,6

0,0 0,0

362,4 317,6 44,8


293,0 293,0

44,8

Bruto consumptie

6,7

Transformatie input Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere

155,5

182,5

1.823,8

121,1

20,3

121,1

1.823,8

71,4 71,4 71,4

71,4 71,4 71,4

0,0

4,3

-215,3

-92,4

83,5

5,0

-420,5


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

81,6

15,3 7,8

0,4 28,8

5,1

81,6

23,1

29,1

5,1

[PJ]


234,5

234,5

1.974,3 362,4 317,6 44,8

-241,3

-3,3

-284,3

659,5

396,8

396,5

1.238,6

81,6

23,1

234,5

1.611,9

0,1

0,1

12,4

1.836,4

123,5

14,0

137,5

2.095,0

6,9

8,6

29,1

5,1

234,5

2.345,0

0,1 0,1 0,1

0,1 0,1 0,1

12,4 12,4 12,4

12,6 12,6 12,6

123,5 72,7 72,7

14,0 14,0 14,0

137,5 86,7 86,7

221,5 170,7 170,7

6,9 6,9 6,9

8,6 8,4 8,4

234,5 234,5

471,5 420,4 186,0 234,5 50,8 0,3 1.823,8 49,7 49,7

234,5 50,6 0,3 1.823,8 49,7 49,7


1,6


39,2

37,8

37,8 1,6 1,6

50,6 0,3

50,6 0,3 1.823,8 49,7 49,7

10,5

1.870,9

1.823,8

49,7 49,7

37,5

37,5 37,5

23,5

23,5

254,4

254,4

92,4

92,4

526,3

526,3

3,4

3,4

340,3

340,3

102,0

102,0

9,7

9,7

431,5

431,5

1.821,2

10,5

1.821,2

39,2 39,2


37,8


0,2

37,8

15,3

0,2

13,6

15,3

66,8

13,6

66,8

2,5

10,5 10,5

10,5 10,5

1.821,2 49,7 49,7

4,1

6,6

73,4

2,5 4,1 4,1

0,2

176,0

21,6

2.068,5

176,0 157,4 75,8 81,7 18,6

21,6 1,6 1,6

197,6 159,0 77,4 81,7 38,6

20,0

1.821,2 49,7 49,7

0,2

2,5 4,1 4,1

69,2 4,1 4,1

0,2


13,1

6,0

92,7

8,1 7,8 3,2 4,6 0,3

0,9

9,1 7,8 3,2 4,6 1,3

4,8 0,1 0,1

5,0

79,3 4,3 4,3

183,2

20,7

1.233,9

3,6

-227,4

183,2

20,7

1.233,9

0,9

8,8


8,4

34,4

Finaal verbruik

8,4

34,4


8,4 8,4


57,8

100,6 -28,4

2,5

57,8

100,6

0,0

-7,1


0,0

8,4 8,4

34,4 31,9 29,1

57,8 57,8 56,7 0,8

92,2 89,7 85,8 0,8

1,5 1,3 0,1

0,2

1,7 1,3 0,1 0,1


2,8

39,2

0,0 0,0

39,2

1,5 1,3

2,5 1,7

2,5 1,7

284,8

0,0

8,5 3,2 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

39,2 0,2

3,0

0,2

284,8 11,0 0,0 0,2 1,9 0,9 0,2 0,5 0,7 0,2

28,2

0,0

0,0 0,0

0,0

28,0 17,2 0,6 0,9 6,0 5,0 0,1 1,6 0,0 0,5


0,2 0,2 0,0

941,1

74,4

14,5

28,8 28,8

253,1 242,1 11,0

1,1 1,1

234,1 92,7 3,3 5,5 35,9 16,3 2,7 9,0 7,4 6,2

688,0 215,1 89,8 7,5 44,6 24,0 4,3 11,6 8,3 6,8

0,7

0,4

-1,8

6,1 6,1 6,1

-14,0 -14,0 -14,0

253,1 242,1 11,0 74,4 73,3

14,5 4,4

72,1

0,2 0,5 0,6

1,2 0,0

20,7 17,8

0,0

0,0

139,1 132,4 45,4 4,3 5,2 6,0 15,1 10,7 4,0 0,2 87,0

139,1 132,4 45,4 4,3 5,2 6,0 15,1 10,7 4,0 0,2 87,0

280,9 251,0 62,2 5,7 6,1 8,9 21,7 15,2 4,8 0,3 188,7

40,3

238,8

9,7

22,4

6,7

6,7

30,0

3,1

33,1

9,7

5,4 0,9 12,2

6,7

6,7

5,4 0,9 19,8

1,3 0,4 1,3

6,7 1,3 21,1

0,1 2,3

2,3

2,3

1,1 2,7 0,1 0,0 0,4 191,9 183,3 0,9 0,0 5,4 2,3

0,2

0,1 2,3

9,8 5,1 0,7 0,6 3,6

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

1,2 2,7 0,1 0,0 2,3 194,7 183,3 3,6 0,0 5,4 2,3 4,6 9,9 5,1 0,7 0,6 3,6

1,1 2,7 0,0 0,0 0,2 148,7 142,6 0,9

0,0

0,3 0,3 0,3

0,2

8,9 4,7 0,7 3,5

0,2

1,1 2,7 0,1 0,0 0,2 189,6 183,3 0,9 0,0 5,4

9,8 5,1 0,7 0,6 3,6

0,3

0,2 0,0 0,6

1,2 1,2 1,2

10,1 10,1 0,4 0,1

1,2 1,2

0,3 0,3 9,7

9,7

980,8 405,9 100,6 14,1 150,9 35,7 11,0 16,0 16,4 12,3

139,3 116,9 16,9 1,4 0,9 2,8 6,6 4,4 0,7 0,1 100,0

0,3

3,2 0,8

183,2 95,3 10,9 6,7 34,0 11,2 6,1 3,2 8,1 5,5

10,6 0,9 0,9

5,2

0,0

242,1 100,6 11,3 5,5 35,9 16,3 2,7 9,0 7,4 6,2

262,9

0,0

0,0

0,8 0,2 0,0 0,6 0,1

361,6 32,7 0,7 1,2 8,7 6,0 0,3 2,5 0,8 0,7

-14,0

1,6 3,8 5,6 1,6 0,0 0,0 0,0

5,4 0,9 2,1

38,4 38,3

28,8 28,8

6,1

56,8

8,8

1,6 3,8 2,3 0,3 0,0

12,1

2,4 2,4

215,9 204,9 11,0

185,5 185,5

14,5

1,6 3,8 2,3 0,3 0,0

0,1


11,0 0,0 11,0

0,2 0,2

74,4

0,1 0,0 1,8

0,5

0,1 0,0

270,9

941,1

0,1 0,0 1,8

0,8

0,0

577,6

262,9

18,2 12,7

0,8

waarvan zelfproducenten

11,0

185,5

-14,0

6,3 8,0

0,6

zeevisserij bosbouw groenvoorziening

1,1

-3,6 28,2

6,1

6,3 8,0

1,9

0,5

270,9

12,0 1,9

1,7

teelten

577,6

2,4 1,9

1,7

0,8

0,3 0,0

11,0

6,3 0,0

125,0 112,9 15,3 1,1 0,9 2,8 5,9 4,1 0,4 0,1 97,6

0,8

0,7 0,6 0,0

1,1

0,0

0,0

3,0 2,5 0,6 0,3 0,0

185,5

-0,1

0,0 0,0

2,8

1,5 1,3

284,8

-14,2 27,7 19,2 19,2

0,0

0,0 0,1

27,7

[PJ]

102,3 1.872,0

362,4 317,6 44,8 -0,3

Totaal

4,9

85,2 82,1 41,7 3,7 2,6 2,3 15,3 14,0 3,8

0,0 2,7 0,0 2,7

0,0

31,1 18,6

1,7 2,4 0,8

3,3 6,6 6,4 2,2 0,0 0,0 0,0

2,9

380,3 344,3 105,5 9,5 8,8 11,2 36,9 29,2 10,0

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2005

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



6,9

153,4

13,6

173,9

1.571,1

0,7

14,5

-183,1

-27,9

-204,5

-2,7

23,2

122,4

4,6

-275,2

1.043,2

412,8

-0,2

412,6

1.629,7

Primair verbruik

6,9

153,4

13,6

173,9

1.571,1

0,7

14,5

-183,1

-27,9

-204,5

-2,7

23,2

122,4

4,6

-275,2

1.043,2

412,8

-0,2

412,6

1.629,7

44,4

26,8 26,8


300,2 300,2

371,4 327,0 44,4

44,4

Bruto consumptie

6,9

Transformatie input Elektriciteit en warmte * Elektriciteit Thermische centrales Kerncentrales * WKK * Warmte Raffinaderijen Andere transformatie Cokesfabrieken Andere

153,4

173,9

1.571,1

118,4

13,6

118,4

1.571,1

69,2 69,2 69,2

69,2 69,2 69,2

0,7

14,5

-183,1

-72,3

122,4

4,6

-275,2


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

85,0

17,582 9,0

0,6 22,2

8,6

85,0

26,6

22,8

8,6

[PJ]


239,4 239,4

2.012,2 371,4 327,0 44,4

-231,3

-2,7

-277,0

671,8

412,8

412,6

1.258,3

85,0

26,6

239,4

1.640,8

0,1

0,1

11,3

1.582,6

134,7

14,3

149,0

1.850,1

7,1

11,2

22,8

8,6

239,4

2.107,9

0,1 0,1 0,1

0,1 0,1 0,1

11,3 11,2 11,2

11,5 11,4 11,4

134,7 77,3 77,3

14,3 14,3 14,3

149,0 91,6 91,6

229,7 172,1 172,1

7,1 7,1 7,1

11,2 10,6 10,6

239,4 239,4

487,5 429,3 189,8 239,4 58,1 0,1 1.571,1 49,3 49,3

239,4 0,0

0,1

0,1

1.571,1 49,3 49,3


1,6

57,3 0,1

57,3 0,1

57,4 0,1 1.571,1 49,3 49,3

10,4

1.619,6

1.571,1

49,3 49,3

37,3

38,9

39,2

21,2

222,2

72,3

509,7

2,8

326,5

71,5

7,4

297,4

1.570,3

10,4

0,6


39,2 1,6 1,6

37,3 37,3

21,2

222,2

72,3

509,7

2,8

326,5

71,5

7,4

297,4

1.570,3

38,9 38,9


39,2


0,0

39,2

11,6

0,0

11,0

11,6

61,8

11,0

61,8

3,8

10,4 10,4

10,4 10,4

1.570,3 49,3 49,3

4,2

7,9

69,8

3,8 4,2 4,2

3,8 4,2 4,2

65,6 4,2 4,2

184,2

23,4

1.827,2

184,2 161,3 77,9 83,5 22,9

23,4 2,8 2,8

207,6 164,1 80,6 83,5 43,5

20,6

1.570,3 49,3 49,3


13,6

7,6

90,9

8,7 8,3 3,6 4,7 0,4

0,8

9,5 8,3 3,6 4,7 1,2

4,7 0,1 0,1

6,8

77,2 4,3 4,3

1.260,2

0,8

8,9


8,5

35,0

50,9

Finaal verbruik

8,5

35,0

50,9


8,5 8,5



94,4

0,7

-14,2

3,0

94,4

0,7

8,5 8,5

35,0 31,8 29,1

50,9 50,9 49,9 0,7

85,9 82,7 79,0 0,7

0,2

1,4 1,4 0,1 0,1

0,7 0,7

0,7 1,2 1,4 0,1


2,6

0,1 0,1

35,8

39,2

278,3

0,0

26,6

0,1

-14,2

35,8

39,2

278,3

0,0

26,6

193,9

0,3 0,3

193,9 193,9

28,9 28,9

0,0 0,0

6,9 2,2 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

39,2 0,2

1,9

0,2

0,0

2,6

1,2 1,4

1,2 1,4

3,2 2,4

3,2 2,4

278,2 10,3 0,1 0,1 0,7 1,0 0,2 0,5 1,0 0,2

0,0 0,0

6,4 0,0

0,0

2,4

2,4

1,6

0,6

117,8 105,9 15,0 2,7 0,8 2,3 4,3 4,0 0,9 0,1 90,9

0,8

0,8

0,5

0,1

11,9

0,8

0,8

0,7 0,6 0,0

0,0

5,3 0,9 2,1

0,5


0,0

0,0

2,5 2,1 0,4 0,3 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0

0,0

0,1 0,0

waarvan zelfproducenten * Transport Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen

2,1 2,1


0,2 0,2 0,0

38,3 38,3

1,1 2,5 0,0 0,0 0,2 150,2 144,1 1,0

0,0 0,0 0,0 0,0

6,0

-14,3

266,0

958,1

56,8

-113,7

597,6

274,4

6,0

-14,3

266,0

958,1

245,3 223,1 22,2

30,0 30,0

30,0 30,0

283,8 261,6 22,2

352,3 30,5 0,7 1,2 7,8 6,4 0,4 2,6 1,3 0,4

244,4 104,7 10,3 5,4 40,3 15,9 2,9 9,7 8,0 6,2

236,0 96,3 2,0 5,4 40,3 15,9 2,9 9,7 8,0 6,2

674,3 209,5 81,7 7,2 48,1 23,7 4,8 12,4 9,3 6,6

1,0 2,1

9,6 2,1

6,1 10,1

6,1 10,1

15,7 14,8

0,2 0,1 1,8

0,2 0,1 1,8

1,3 6,8 1,8 0,1 0,0

1,3 6,8 1,8 0,1 0,0

1,5 6,9 4,8 1,5 0,0

0,0

0,0

0,0

10,1 0,4 0,4

131,0 108,9 15,8 3,0 0,8 2,3 4,6 4,0 1,1 0,1 93,1

137,6 131,1 44,1 4,0 5,1 6,5 13,8 10,6 3,9 0,2 87,0

137,6 131,1 44,1 4,0 5,1 6,5 13,8 10,6 3,9 0,2 87,0

271,9 242,3 59,9 7,0 5,9 8,8 18,4 14,7 5,1 0,3 182,5

9,7

22,2

6,6

6,6

29,5

9,7

5,3 0,9 12,2

6,6

5,3 0,9 19,6 1,1 2,5 0,1 0,0 0,5 192,9 184,6 1,0 0,0 5,3 2,1

0,2

0,0

1,2 2,5 0,1 0,0 0,5 195,7 184,6 3,7 0,0 5,3 2,1

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

10,0 5,1 0,7 0,6 3,5

26,3 16,0 0,6 1,1 5,7 5,2 0,2 1,8 0,2 0,1

0,0 0,2 0,0 0,2

0,2

5,1

0,0

8,9 4,8 0,7 3,4

0,2

193,9

1,0

22,2

597,6

-0,4

-21,3

-113,7

1,0

22,2 22,2 0,0 22,2

8,9

274,4

0,0

0,8 0,2 0,0 0,6 0,1

[PJ]

111,8 1.900,4

371,4 327,0 44,4 -0,2

Totaal

1,0 1,0

0,7

0,3

1,1 2,5 0,1 0,0 0,2 190,8 184,6 1,0 0,0 5,3

9,9 5,1 0,7 0,6 3,5

6,6

6,0 6,0 6,0

-14,3 -14,3 -14,3

0,3 2,1

0,3 2,1

2,1

2,1

9,9 5,1 0,7 0,6 3,5

77,9

15,3

184,5

24,4 -3,6

-227,4

77,9

15,3

184,5

24,4

1.260,2 283,8 261,6 22,2

77,9 76,4 0,0 75,2

15,3 5,1

0,3 0,7 1,1

1,2

1,1

3,0 1,4

1,1

0,2 0,1 1,1

1,5 1,5 1,5

10,3 10,3 0,3

184,5 96,2 10,0 6,2 34,3 11,7 6,8 3,4 8,9 5,3

24,4 20,5

9,5 5,6

976,5 407,7 91,7 13,4 157,9 36,1 12,7 17,1 18,2 11,9 28,2 22,9

1,1 4,5

2,6 12,7 4,9 2,6 0,0

3,9

39,2

373,1 336,5 104,8 10,8 8,5 11,2 34,3 29,2 10,8 1,9 231,7

3,2

32,8

1,3 0,3 1,4

6,6 1,3 21,0

0,0

0,0

1,5 1,5

0,0 0,2 0,2 10,0 0,0

85,6 82,4 43,2 3,8 2,6 2,4 15,9 14,6 4,0

0,0 0,0 2,8 0,0 2,8

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2006

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



6,9

145,6

11,4

163,9

1.569,9

21,4

-199,3

-30,0

-226,2

-1,8

78,8

109,0

5,3

-252,3

1.074,8

414,2

-0,2

414,0

1.652,7

Primair verbruik

6,9

145,6

11,4

163,9

1.569,9

21,4

-199,3

-30,0

-226,2

-1,8

78,8

109,0

5,3

-252,3

1.074,8

414,2

-0,2

414,0

1.652,7

45,1

34,2

323,5

0,0

402,8

402,8

34,2

323,5

0,0

357,7 45,1

357,7 45,1

-252,3

672,0

414,2


45,1 6,9

145,6

11,4

163,9

1.569,9 1.569,9

Transformatie input

106,1

106,1


57,2 57,2 57,2

57,2 57,2 57,2


21,4

-199,3

-75,2

-260,4

-1,8

-244,8

109,0

5,3

0,2

0,1

9,7

1.579,8

136,3

0,2 0,2 0,2

0,1 0,1 0,1

9,7 9,5 9,5

9,9 9,7 9,7

136,3 68,0 68,0

-0,2


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

86,3

20,9 10,7

0,9 31,6

5,6 235,8

113,7 1.930,8

86,3

31,6

32,5

5,6

235,8

2.044,5

32,5

5,6

235,8

1.641,6

0,0

0,2

0,2

1.569,9 48,9 48,9

1,6

38,4

402,8 357,7 45,1 31,6

15,0

151,3

1.837,2

8,4

15,2

235,8

2.096,6

15,0 15,0 15,0

151,3 83,0 83,0

218,4 150,0 150,0

8,4 7,8 7,8

15,2 14,5 14,5

235,8 235,8

477,8 408,1 172,3 235,8 69,7 0,1 1.569,9 48,9 48,9

68,2 0,1

68,2 0,1

68,3 0,1 1.569,9 48,9 48,9

10,4

1.592,1

1.569,9

40,0

18,5

235,5

75,2

540,5

1,8

289,4

54,1

9,4

278,8

1.543,2

40,0 1,6 1,6

36,8 36,8

10,4

18,5

235,5

75,2

540,5

1,8

289,4

54,1

9,4

278,8

1.543,2

38,4 38,4

40,0


0,0

40,0

11,0

0,0

13,3

11,0

64,3

13,3

64,3

3,7

10,4 10,4

10,4 10,4

1.543,2 48,9 48,9

4,1

7,8

72,1

3,7 4,1 4,1

0,6

0,7

26,5

1.799,3

180,6 152,4 69,9 82,5 28,2

26,5 1,8 1,8

207,2 154,3 71,8 82,5 52,9

24,7

0,9

13,4

8,4

94,8

8,5 8,0 3,3 4,7 0,5

1,0

9,5 8,0 3,3 4,7 1,5

4,8 0,2 0,2

7,4

81,0 4,3 4,3

1.240,2

1,0

3,7 4,1 4,1

67,9 4,1 4,1

0,9

932,7

77,0

16,4

190,4

23,7 3,6

-227,4

77,0

16,4

190,4

23,7

1.240,2

77,0 75,6

16,4 5,6

190,4 101,1 10,5 6,5 35,9 12,1 7,0 3,6 9,3 5,2

23,7 20,6

9,3 39,5

Finaal verbruik

8,5

39,5

48,2


8,5 8,5


39,5 35,5 32,6

48,2 48,2 47,0 0,9 0,1

1,4 1,5 0,1 0,2

Andere industrieën Waarvan zelfproducenten industrie IJzer en staal Non-ferro Chemie Voeding, drank en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalprodukten Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding Andere industrie *Residentiële en gelijkgestelde sectoren Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw + blijvende teelten zeevisserij bosbouw groenvoorziening waarvan zelfproducenten * Transport Wegvervoer Spoorvervoer Luchtvaart Scheepvaart Transport door pijpleidingen

0,0 2,7



180,6

1.543,2 48,9 48,9

Verliezen elektriciteitsnet 8,5

48,2

7,1

1,3 1,5 0,1

96,2

39,9

36,2

280,0

0,0

24,0

96,2

39,9

36,2

280,0

-0,1

-10,7

0,0

8,5 8,5

33,4 33,4

87,7 83,7 79,6 0,9

6,5 2,5 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

36,2 0,2

279,4 10,5 0,1 0,2 0,8 1,1 0,2 0,7 0,8 0,2

0,0 0,0

23,7 13,3 0,4 0,8 4,8 3,8 0,2 1,8 0,2 0,1

2,2

0,2

6,5 0,0

0,0

14,2

0,0 0,2

0,0 2,7

1,3 1,5

1,3 1,5

4,1 3,2

4,1 3,2

0,6 0,6

0,0

0,0

0,0

0,0 0,0

163,1

1,4

26,6

24,0

163,1

1,4

0,3 0,3

163,1 163,1

571,2

274,2

6,1

-15,0

265,3

26,6

571,2

274,2

6,1

-15,0

265,3

932,7

26,6 0,0 26,5

224,0 197,4 26,5

28,6 28,6

28,6 28,6

261,1 234,6 26,5

347,2 27,9 0,5 1,3 6,4 5,0 0,3 2,9 1,0 0,4

245,6 106,0 10,2 5,2 42,5 15,5 2,5 10,4 7,1 6,2

6,1 6,1 6,1

-15,0 -15,0 -15,0

236,7 97,1 1,3 5,2 42,5 15,5 2,5 10,4 7,1 6,2

671,6 208,7 81,4 7,4 48,9 21,9 4,4 13,5 8,3 6,6

1,1 1,8

10,0 1,8

6,4 10,3

6,4 10,3

16,4 14,9

0,0 0,2 1,6

0,0 0,2 1,6

1,3 6,8 2,1 0,1 0,0

1,3 6,8 2,1 0,1 0,0

1,3 7,0 4,9 1,5 0,0

0,0

0,0

0,0

10,3 0,6 0,6

124,9 103,0 11,5 1,5 0,9 1,7 2,9 3,2 1,4 0,1 91,5

137,2 131,3 43,4 3,6 6,3 7,5 12,4 10,0 3,6 0,2 87,9

137,2 131,3 43,4 3,6 6,3 7,5 12,4 10,0 3,6 0,2 87,9

266,1 237,5 54,8 5,1 7,2 9,1 15,3 13,2 5,0 0,3 182,7

21,9 5,3 0,9 12,2 1,0 2,4 0,1 0,0 0,1 194,4 188,0 1,2 0,0 5,2

5,9

5,9

5,9

5,9

0,3 2,4

0,3 2,4

2,4

2,4

28,6 5,3 0,9 19,0 1,0 2,4 0,1 0,0 0,5 196,8 188,0 1,2 0,0 5,2 2,4

3,6

1,4 1,4 0,3 0,7

0,4

-113,7

9,3

261,1 234,6 26,5

0,1 74,2

0,3 0,7 1,5

1,3 0,0

1,4

3,0 1,9

1,4

0,3 0,1 1,5

1,5 1,5 1,5

10,8 10,7 0,3

11,0 5,4

0,7 0,6 0,0

0,0

3,2

3,2

1,3

0,6

0,8

0,8

0,5

0,1

0,8

0,8

0,5

0,0

0,1 0,0

2,0 2,0

35,3 35,3

111,9 100,2 10,6 1,3 0,9 1,7 2,5 3,2 1,2 0,1 89,6 11,6 5,3 0,9 2,1 1,0 2,4 0,0 0,0 0,1 157,0 150,8 1,2

0,0 0,0 0,0

0,0 0,4 0,0 0,2

9,7

9,7

0,1

0,0 5,0

0,2 0,2 0,0 0,0

0,8 0,2 0,0 0,6 0,1

9,0 4,9 0,7 3,4

0,1

10,0 5,2 0,7 0,6 3,5

10,0 5,2 0,7 0,6 3,5

0,0

1,5 1,5

0,3 0,3 10,4 0,1

86,4 83,8 43,7 3,5 3,2 2,5 16,1 14,2 4,1 40,1 2,6 1,3 0,3 1,3 0,2

979,1 411,6 91,9 14,0 159,3 34,7 12,9 18,3 17,7 11,9 30,4 23,6

1,3 4,2

2,6 12,8 5,0 3,0 0,0 0,0 0,0

3,2

368,0 333,5 100,3 8,6 10,5 11,7 31,3 27,4 10,9 2,0 233,2

0,0

2,0 1,6 0,2 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

[PJ]

86,3

48,9 48,9

36,8

Totaal

1.249,9

235,8




414,0


[PJ]

0,0

31,2 6,5 1,2 20,2 1,2 2,4 0,1 0,0 0,5 199,6 188,0 4,0 0,0 5,2 2,4

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

10,1 5,2 0,7 0,6 3,5

0,0 0,1 2,8 0,0 2,8

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2007

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



6,8

142,4

3,3

152,4

1.649,5

14,0

-187,8

-27,8

-238,5

-1,3

104,9

93,0

4,4

-300,3

1.110,0

420,9

-0,2

420,6

1.683,1

Primair verbruik

6,8

142,4

3,3

152,4

1.649,5

14,0

-187,8

-27,8

-238,5

-1,3

104,9

93,0

4,4

-300,3

1.110,0

420,9

-0,2

420,6

1.683,1

47,7

28,8

369,7

0,0

446,2

446,2

28,8

369,7

0,0

398,5 47,7

398,5 47,7

-300,3

663,9

420,9


47,7 6,8

142,4

3,3

152,4

1.649,5 1.649,5

Transformatie input

106,2

106,2


56,9 56,9 56,9

56,9 56,9 56,9


14,0

-187,8

-75,5

-267,3

-1,3

-264,8

93,0

4,4

0,4

0,1

4,9

1.654,8

146,3

0,4 0,4 0,4

0,1 0,1 0,1

4,9 4,9 4,9

5,3 5,3 5,3

146,3 79,4 79,4

-0,2


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

85,5

23,7 12,1

1,1 23,9

6,1 246,3

116,3 1.965,4

85,5

35,8

24,9

6,1

246,3

2.081,7

24,9

6,1

246,3

1.635,5

0,0

0,0 0,0 1.649,5

0,0 1.649,5 49,3 49,3

1,6

38,7

40,7

21,3

221,6

75,5

548,1

1,4

300,1

70,7

8,8

329,5

446,2 398,5 47,7 35,8

13,1

159,4

1.920,5

9,7

16,3

246,3

2.192,8

13,1 13,1 13,1

159,4 92,5 92,5

221,6 154,7 154,7

9,7 9,1 9,1

16,3 15,5 15,5

246,3 246,3

494,0 425,6 179,3 246,3 68,2 0,1 1.649,5 49,3 49,3

66,8 0,1

1.617,7

40,7 1,6 1,6

37,1 37,1

10,6

21,3

221,6

75,5

548,1

1,4

300,1

70,7

8,8

329,5

66,8 0,1

66,8 0,1 1.649,5 49,3 49,3

10,6

1.667,0

1.617,7

38,7 38,7

40,7


0,0

40,7

11,5

0,0

12,8

11,5

65,1

12,8

65,1

4,7

10,6 10,6

10,6 10,6

1.617,7 49,3 49,3

4,1

8,8

73,9

4,7 4,1 4,1

0,6

0,8

2,8

187,8

23,8

1.878,6

187,8 158,6 72,1 86,4 29,2

23,8 2,8 2,8

211,6 161,4 74,9 86,4 50,1

20,9 0,1

0,1 1.617,7 49,3 49,3

13,7

6,9

97,3

8,4 7,9 3,1 4,8 0,4

0,8

9,2 7,9 3,1 4,8 1,3

5,2 0,1 0,1

6,0

83,8 4,3 4,3

189,6

23,0

1.214,6

1.214,6

0,8

4,7 4,1 4,1

69,7 4,1 4,1

2,8

909,6

72,9

19,5

72,9

19,5

189,6

23,0

72,9 71,5

19,5 6,3

23,0 19,4

70,2

0,6 0,6 1,8

189,6 99,9 10,0 6,7 35,1 12,5 7,0 3,7 9,0 5,2


9,4 8,4

36,2

40,3

84,9

35,3

33,8

Finaal verbruik

8,4

36,2

40,3

84,9

35,3


8,4 8,4

8,4 8,4

29,1 29,1

40,3 40,3 38,7 0,9

76,5 70,8 66,9 0,9

33,8 0,2

0,1

1,2 1,2 0,5 0,2

6,2 2,3 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 1,9

0,2



36,2 30,5 28,1


0,0 2,2

1,0 1,2 0,1

0,4 0,2

0,0 2,2

1,0 1,2

1,0 1,2

5,7 4,0

5,7 4,0

2,2 2,2 0,7 0,1 0,2 0,0 0,3 0,0

280,4

0,0

19,0

-7,1

-56,8

0,0

-14,2

33,8

280,4

0,0

0,5 0,5

0,7 0,6 0,0

0,0

4,0

4,0

1,5

0,6

1,6 0,0 0,0 1,6 0,0

1,6 0,0 0,0 1,6 0,0

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0


0,0

0,1 0,0

1,7 1,7

32,9 32,9

279,9 10,4 0,1 0,2 0,7 0,9 0,2 0,6 0,7 0,2

0,0 0,0

0,0 0,0

163,7

0,3

29,2

561,7

0,9

-17,8

-113,7

19,0

163,7

0,3

29,2

0,3 0,3

163,7 163,7

29,2 0,0 29,2

18,7 13,0 0,7 0,7 4,1 3,8 0,2 1,8 0,1 0,3

0,0

6,2

-13,1

263,0

561,7

269,9

6,2

-13,1

263,0

909,6

222,8 193,6 29,2

33,0 33,0

33,0 33,0

264,2 235,1 29,2

338,9 26,2 0,7 1,2 5,0 4,8 0,5 2,4 0,8 0,6

236,9 103,9 8,8 5,3 44,1 15,1 2,5 10,4 7,1 5,4

230,0 97,0 1,9 5,3 44,1 15,1 2,5 10,4 7,1 5,4

645,3 194,0 69,5 7,4 49,1 21,1 4,2 13,3 8,1 6,0

56,8

6,2 6,2 6,2

-13,1 -13,1 -13,1

10,1 2,1

5,4 11,0

5,4 11,0

15,4 15,3

0,0 0,0

0,1 0,2 1,8

0,1 0,2 1,8

1,3 7,1 2,5 0,1 0,0

1,3 7,1 2,5 0,1 0,0

1,4 7,3 5,3 1,3 0,0

5,5 0,1 0,1

115,7 98,0 11,2 1,2 0,9 1,3 3,2 3,2 1,3 0,1 86,8

131,0 125,6 41,5 3,2 6,0 7,8 11,6 10,0 2,9 0,2 84,1

131,0 125,6 41,5 3,2 6,0 7,8 11,6 10,0 2,9 0,2 84,1

252,4 227,6 52,7 4,4 6,9 9,1 14,9 13,2 4,3 0,3 174,9

17,7 5,8 1,5 5,9 2,2 2,2 0,1 0,0 0,1 197,0 190,1 1,3 0,0 5,6

5,5 0,0

5,5 0,0

5,4 0,0

5,4 0,0

2,3 1,9 0,0

2,3 1,9 0,0

1,9

1,9

24,8 5,9 1,5 12,9 2,3 2,2 0,1 0,0 2,4 198,9 190,1 1,3 0,0 5,6 1,9

107,3 95,1 10,4 1,1 0,8 1,3 2,9 3,2 1,2 0,1 84,7 12,2 5,8 1,4 1,2 1,5 2,2 0,0 0,0 0,1 162,2 155,5 1,3

0,1

5,4

4,7 0,7

0,2

9,9 5,0 0,8 4,1

0,2

11,0 5,3 0,8 0,6 4,2

9,4

-3,6

1,3 2,1

5,4

0,9 0,2 0,0 0,6 0,1

0,3

269,9

6,7 0,0

0,0

0,2 0,2 0,0

0,3 0,3

[PJ]

85,5

49,3 49,3

37,1

Totaal

1.236,9

246,3




420,6


[PJ]

11,0 5,3 0,8 0,6 4,2

264,2 235,1 29,2

0,1 1,1

0,0

1,4

3,3 2,5

1,4

0,6 0,1 1,8

1,5 1,5 1,5

11,1 10,3 0,4

1,5 1,5

0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,4 9,9 0,8

0,8

10,7 5,7

29,5 25,0 1,4 9,4 5,4 3,1 0,0

86,9 84,6 45,1 3,5 3,2 2,4 16,7 15,0 4,3 39,5 2,3 1,3 0,4 0,0 0,6

3,6

355,5 324,0 99,7 7,9 10,2 11,5 31,5 28,2 10,4 2,2 224,3

0,0

27,9 7,2 1,8 13,7 2,8 2,2 0,1 0,0 2,7 203,7 192,1 4,1 0,0 5,6 2,0

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

11,1 5,4 0,8 0,6 4,2

0,0 0,3 2,0 2,0

950,4 391,2 79,5 14,1 155,0 34,1 13,1 18,1 17,1 11,2

2,8 0,0 2,8

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

2008

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



7,4

129,8

1,8

139,0

1.604,1

15,6

-159,9

-30,5

-266,1

-1,3

121,1

105,2

2,8

-287,3

1.103,8

433,8

-0,5

0,0

433,4

1.676,2

Primair verbruik

7,4

129,8

1,8

139,0

1.604,1

15,6

-159,9

-30,5

-266,1

-1,3

121,1

105,2

2,8

-287,3

1.103,8

433,8

-0,5

0,0

433,4

1.676,2

50,4

15,6

389,0

0,5

455,5

455,5

15,6

389,0

0,5

405,0 50,4

405,0 50,4

-287,8

648,4

433,8


50,4 7,4

129,8

1,8

139,0

1.604,1 1.604,1

Transformatie input

97,2

97,2


48,6 48,6 48,6

48,6 48,6 48,6


15,6

-159,9

-81,0

-281,6

-1,3

-267,9

105,2

2,8

0,3

0,0

2,3

1.606,7

0,3 0,3 0,3

0,0 0,0 0,0

2,3 2,3 2,3

2,6 2,6 2,6

-0,5


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

92,2

27,4 14,0

1,3 32,7

6,0 222,2

127,0 1.945,2

92,2

41,5

34,0

6,0

222,2

2.072,2

34,0

6,0

222,2

1.616,7

0,0

0,0

1.604,1 48,6 48,6

1,7

38,1

455,5 405,0 50,4 92,2

41,5

145,7

12,1

157,8

1.861,8

11,5

19,6

222,2

2.115,1

145,7 77,6 77,6

12,1 12,1 12,1

157,8 89,7 89,7

209,0 141,0 141,0

11,5 10,2 10,2

19,6 19,0 19,0

222,2 222,2

462,4 392,3 170,1 222,2 70,0 0,1 1.604,1 48,6 48,6

68,0 0,1

68,0 0,1

68,0 0,1 1.604,1 48,6 48,6

10,5

1.641,8

1.604,1

41,2

24,1

190,7

81,0

553,3

1,3

295,1

79,6

10,0

317,0

41,2 1,7 1,7

36,4 36,4

24,1

190,7

81,0

553,3

1,3

295,1

79,6

10,0

317,0

1.593,2

10,5

1.593,2

38,1 38,1

41,2


0,0

41,2

9,4

0,0

12,5

9,4

63,1

12,5

63,1

7,7

10,5 10,5

10,5 10,5

1.593,2 48,6 48,6

4,1

11,9

75,0

7,7

1,4

0,7

1,8

7,7 4,1 4,1

70,9 4,1 4,1

1,8

-12,1

274,2

925,8

78,9

-12,1

274,2

925,8

33,2 33,2

289,8 260,6 29,2

241,0 94,7 2,6 5,0 41,1 17,4 2,5 10,0 6,3 4,3

636,0 186,5 65,9 6,6 45,3 22,5 4,1 12,5 7,6 4,5

4,1 4,1


176,3

25,3

1.843,4

176,3 147,2 68,9 78,3 29,1

25,3 1,2 1,2

201,5 148,3 70,1 78,3 53,1

24,1 0,1

0,1 1.593,2 48,6 48,6

13,1

7,2

97,1

7,8 7,3 2,8 4,5 0,5

0,8 0,8 0,8

8,6 8,1 3,6 4,5 0,5

5,2 0,2 0,2

6,4

84,2 4,3 4,3

187,8

24,0

1.238,4

1.238,4

9,4 9,1

32,5

Finaal verbruik

9,1

32,5


9,1 9,1


38,2

7,1


32,5 28,9 25,8


0,0 2,6

79,9

39,7

14,2 38,2

30,8

271,4

0,0

-14,2

56,8

0,1

-5,3

30,8

271,4

0,0

15,6

184,8

0,3 0,3

184,8 184,8

79,9

39,7

9,1 9,1

33,2 33,2

38,2 38,2 37,3 0,8

70,7 67,1 63,0 0,8

30,8 0,2

0,1

1,3 1,3 0,5 0,1

6,6 2,3 0,0 0,0 0,1 0,2 0,0 0,0 0,1 0,0 1,8

0,2

1,3 1,3 0,5

0,0 2,6

1,3 1,3

1,3 1,3

3,6 1,9

3,6 1,9

0,0 0,0

271,4 10,9 0,1 0,2 1,0 1,2 0,1 0,7 0,7 0,2

0,0

15,6

15,2 11,2 0,2 0,3 3,1 2,4 0,2 1,3 0,4 0,1

184,8

0,3

29,2

571,7

280,4

-0,7

7,1

0,3

29,2

571,7

280,4

29,2 0,0 29,2

247,5 218,3 29,2

33,2 33,2

324,3 24,8 0,2 0,8 4,2 3,8 0,3 2,0 1,2 0,3

247,2 100,9 8,8 5,0 41,1 17,4 2,5 10,0 6,3 4,3

0,3 0,3 0,3

5,9 -0,9 5,9

5,9 5,9 5,9

-12,1 -12,1 -12,1

6,8 0,0

3,2 1,4

12,0 1,4

5,5 11,0

5,5 11,0

17,5 15,0

0,0 0,0

0,0 0,2 1,1

0,0 0,3 1,1

1,1 6,8 3,1 0,1 0,0

1,1 6,8 3,1 0,1 0,0

1,1 7,0 5,5 1,3 0,0

3,9 0,9 0,9

109,2 94,9 10,1 0,9 0,8 0,8 3,6 2,2 1,8 0,1 84,7

144,3 137,7 47,1 3,7 5,3 7,3 15,3 12,3 3,2 0,2 90,5

144,3 137,7 47,1 3,7 5,3 7,3 15,3 12,3 3,2 0,2 90,5

257,2 234,5 57,3 4,5 6,2 8,2 18,9 14,5 5,1 0,2 177,2

14,3 5,4 1,5 3,6 1,8 1,9 0,1 0,0 0,0 190,3 183,4 1,3 0,0 5,6

6,7 0,0

6,7 0,0

6,7 0,0

6,7 0,0

6,4 2,0 0,0

6,4 2,0 0,0

2,0

2,0

22,7 5,4 1,5 11,9 1,8 1,9 0,1 0,0 6,4 192,3 183,4 1,3 0,0 5,6 2,0

21,9

9,4

-14,2

-3,6

78,9

21,9

187,8

24,0

78,9 77,4

21,9 6,3

24,0 21,7

76,4

0,7 0,5 1,9

187,8 97,4 9,0 6,5 31,8 12,8 6,8 3,8 9,4 4,2

289,8 260,6 29,2

1,0 0,2

1,2

3,0 3,0

1,2

0,6 0,2 1,9

1,5 1,5 1,5

13,4 12,2 0,4

13,1 5,6

0,7 0,6 0,0

0,0

1,9

1,9

2,3

0,6

1,7 0,0 0,0 1,7 0,0

1,7 0,0 0,0 1,7 0,0

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0


0,0

0,1 0,0

1,5 1,5

29,9 29,9

101,8 90,6 8,8 0,7 0,8 0,8 3,1 2,1 1,2 0,1 81,8 11,2 5,4 1,5 1,0 1,4 1,9 0,0 0,0 0,0 158,7 152,0 1,3

0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 0,3 0,6

3,0

2,6 0,4

0,2

0,0 5,4

0,2 0,2 0,0 0,0

0,9 0,2 0,0 0,6 0,1

10,0 5,2 0,8 4,0

0,2

11,1 5,5 0,8 0,6 4,1

11,1 5,5 0,8 0,6 4,1

0,0 0,0

1,5 1,5

0,0 0,4 0,4 11,7 1,2

1,2

87,4 85,9 45,5 3,5 2,5 2,1 17,6 15,4 4,3 40,4 1,5 1,7 0,5 -1,3 0,7

33,6 24,7 2,6 13,0 5,7 3,2 0,0 0,2

2,3

361,8 334,0 104,6 8,1 8,7 10,3 36,5 29,9 11,3 2,1 229,3

0,2

25,5 7,1 2,0 11,8 2,5 1,9 0,1 0,0 7,0 197,5 185,6 4,1 0,0 5,6 2,1

0,1 0,1 0,0 0,0 0,0

11,2 5,6 0,8 0,6 4,1

0,0 0,6 2,2 2,2

948,6 389,3 74,9 13,1 154,1 35,8 12,8 17,4 17,2 8,8

1,5 4,1

0,2

2,8 2,7 0,4 0,2 0,0 0,0 0,2 0,1 0,0

[PJ]

1.220,7

48,6 48,6

36,4

Totaal

433,4

222,2




0,0


[PJ]

3,0 0,0 2,9

2009

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



6,6

109,7

6,6

122,9

1.470,6

10,2

-172,7

-35,7

-244,4

-2,8

96,3

102,9

3,1

-290,5

937,1

442,0

-0,2

0,0

441,9

1.501,9

Primair verbruik

6,6

109,7

6,6

122,9

1.470,6

10,2

-172,7

-35,7

-244,4

-2,8

96,3

102,9

3,1

-290,5

937,1

442,0

-0,2

0,0

441,9

1.501,9

43,6

15,1

281,4

0,4

340,6

340,6

15,1

281,4

0,4

297,0 43,6

297,0 43,6

-290,9

596,6

442,0


43,6 6,6

109,7

6,6

122,9

1.470,6 1.470,6

Transformatie input

87,8

87,8


46,7 46,7 46,7

46,7 46,7 46,7


10,2

-172,7

-79,2

-259,5

-2,8

-185,2

102,9

3,1

0,3

0,1

1,0

1.472,0

0,3 0,3 0,3

0,1 0,1 0,1

1,0 1,0 1,0

1,4 1,4 1,4

-0,2


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

89,8

33,2 17,0

1,9 8,0

4,2 228,6

129,1 1.755,4

89,8

50,2

9,9

4,2

228,6

1.884,4

9,9

4,2

228,6

1.543,9

0,0

0,0

1.470,6 41,1 41,1

1,5

32,5

340,6 297,0 43,6 89,8

50,2

158,6

9,0

167,6

1.727,5

10,2

23,1

228,6

1.989,3

158,6 88,7 88,7

9,0 9,0 9,0

167,6 97,7 97,7

215,7 145,8 145,8

10,2 9,1 9,1

23,1 22,4 22,4

228,6 228,6

477,5 405,9 177,4 228,6 71,5 0,1 1.470,6 41,1 41,1

69,8 0,1

69,8 0,1

69,8 0,1 1.470,6 41,1 41,1

8,7

1.494,5

1.470,6

38,1

21,3

201,8

79,2

523,0

2,8

204,6

51,8

10,5

320,3

38,1 1,5 1,5

31,0 31,0

21,3

201,8

79,2

523,0

2,8

204,6

51,8

10,5

320,3

1.453,4

8,7

1.453,4

32,5 32,5

38,1


0,1

38,1

7,0

0,1

12,8

7,0

58,0

12,8

58,0

16,1

8,7 8,7

8,7 8,7

1.453,4 41,1 41,1

3,4

19,5

77,5

16,1 3,4 3,4

1,1

0,7

1,0

16,1 3,4 3,4

74,1 3,4 3,4

1,0

Verliezen elektriciteitsnet 21,9

37,6

67,5

31,5

Finaal verbruik

8,0

21,9

37,6

67,5

31,5


8,0 8,0

26,5 26,5


8,0 8,0

21,9 19,8 17,1

37,6 37,6 36,7 0,8

59,5 57,4 53,8 0,8

0,0 0,1

1,1 1,2 0,4 0,1


0,0 2,3



183,7

25,9

1.704,1

183,7 154,2 73,4 80,8 29,5

25,9 1,0 1,0

209,6 155,2 74,4 80,8 54,4

24,8 0,1

0,1 1.453,4 41,1 41,1

9,5

6,8

94,8

7,9 7,5 2,9 4,6 0,4

0,8 0,8 0,8

8,7 8,3 3,7 4,6 0,4

1,4 0,2 0,2

6,0

82,6 3,5 3,5

174,7

23,3

1.154,6

1.154,6

9,3 8,0

263,1

0,0

-10,7

56,8

0,1

29,1

263,1

5,0 1,4 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

29,1 0,2

263,1 9,6 0,1 0,2 0,3 1,1 0,1 0,8 0,6 0,1

1,1

0,2

-3,6

1,1 1,2 0,4

0,0 2,3

29,1

11,4

154,7

0,7

29,4

519,9

21,3

341,1

-56,8

0,0

11,4

154,7

0,7

29,4

519,9

267,3

0,0 0,0

154,7 154,7

0,6 0,6

29,4 0,2 29,2

211,2 182,0 29,2

29,2 29,2

0,0 0,0

11,3 7,6 0,2 0,3 1,7 1,6 0,2 1,3 0,0 0,2

308,7 19,0 0,3 0,6 2,0 2,8 0,4 2,1 0,6 0,3

238,1 87,8 5,6 4,6 35,0 16,3 2,2 8,1 6,2 3,9

0,0 0,0

0,0

0,2 0,2 0,2

267,3

-9,0

263,5

850,9

78,5

-56,8

227,4

-14,2

3,6

5,2

-9,0

263,5

850,9

78,5

27,1

174,7

23,3

29,2 29,2

248,4 219,2 29,2

5,2 5,2 5,2

-9,0 -9,0 -9,0

234,3 83,9 1,7 4,6 35,0 16,3 2,2 8,1 6,2 3,9

602,4 160,3 55,8 6,0 37,1 20,2 3,8 10,6 6,8 4,2

78,5 77,0

27,1 6,0

174,7 83,6 6,7 3,0 31,1 12,6 6,3 3,1 7,6 3,6

23,3 21,1

0,6 0,9

2,2 0,7

9,8 0,8

5,9 10,4

5,9 10,4

15,7 13,5

0,0 0,1

0,0 0,2 0,4

0,0 0,3 0,5

1,2 6,1 2,8 0,1 0,1

1,2 6,1 2,8 0,1 0,1

1,2 6,4 4,4 1,3 0,1

1,1 1,2

1,1 1,2

2,0

2,0

2,3

0,7

100,3

0,0

3,6

106,8

0,0 0,1 147,0

0,0 0,1 147,0

0,0 0,1 255,8

1,0

1,0

2,2 0,5 0,2 0,0 0,0 0,2 0,1 0,0

0,6 0,0

0,0 0,0 0,0

1,1 1,1

92,6 12,7 0,9 0,5 1,7 4,2 3,6 1,7 0,1 79,9

137,7 46,4 3,5 5,6 7,3 15,2 11,6 3,3 0,2 91,3

137,7 46,4 3,5 5,6 7,3 15,2 11,6 3,3 0,2 91,3

231,3 59,1 4,4 6,1 9,0 19,4 15,2 5,1 0,2 172,2

14,2 5,4 1,5 3,4

9,3

9,3

9,3

9,3

24,5 5,4 1,5 13,6

0,2

1,6 2,1 0,1 0,0 0,0 183,0

9,3 3,3

9,3 3,3

1,7 2,1 0,1 0,0 9,3 186,3

0,0

0,0

0,2

177,2 1,0 0,0 4,7

3,3

3,3

27,1

9,3

5,2

6,3 0,1

227,4

248,4 219,2 29,2

0,1 75,1 0,2 1,0 0,0

0,8 0,6 1,6 0,1 2,9 2,8

9,7 2,9 0,2 2,7

0,9

0,8 0,1 1,6

1,6

15,4

88,4

1,6 1,6

12,8 0,5

87,6 46,4 3,6 2,9 2,2 17,9 15,5 4,3

0,3

1,0

1,0

1,7

0,6

88,7 11,1 0,7 0,5 1,7 3,9 3,3 1,0 0,1 77,7

1,0 0,0 0,0 0,9

1,0 0,0 0,0 0,9

0,0 0,0 0,0 0,0

0,1 0,0 0,0 0,0

11,5 5,4 1,5 1,3

0,1

0,1

0,0

0,0

0,0

0,1 0,0

1,2 2,1 0,0 0,0 0,0 153,2


0,0

1,4

28,2

1,4

28,2

0,0 0,1 0,2 0,8

2,5

2,1 0,4

147,7 1,0

0,0 4,6

0,2 0,2 0,0 0,0

0,9 0,2 0,0 0,6 0,1

9,7 5,0 0,7 3,9

10,7 5,4 0,7 0,6 4,0

[PJ]

1.161,3

41,1 41,1

31,0

Totaal

441,9

228,6




0,0


[PJ]

177,2 1,0 0,0 4,7 3,3 10,7 5,4 0,7 0,6 4,0

0,0 0,0

1,6 1,6

0,0 0,5 0,5 12,3 2,6 0,2 2,4

5,6

28,9 20,1 1,4 10,8 4,5 2,9 0,1 0,3 0,0 0,1 363,4

41,2

333,3 107,6 7,9 9,0 11,2 37,4 30,7 11,5 2,2 225,7

0,9 2,2 0,7 -3,0

27,9 7,8 2,2 13,1

0,9

2,6 2,1 0,1 0,0 11,3 194,7

0,0 2,0 5,6

2,2

906,1 348,0 62,5 9,1 144,0 33,4 11,9 14,7 14,5 7,8

2,8 0,0 2,6

0,1

182,9 3,6 0,0 4,7 3,4

0,2 0,1 0,0 0,1 0,0

10,9 5,4 0,7 0,7 4,0

2010

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



7,2

118,1

5,7

130,9

1.490,8

15,8

-183,1

-34,0

-250,8

-1,8

90,2

124,5

2,5

-260,7

993,5

487,6

-0,1

487,5

1.611,9

Primair verbruik

7,2

118,1

5,7

130,9

1.490,8

15,8

-183,1

-34,0

-250,8

-1,8

90,2

124,5

2,5

-260,7

993,5

487,6

-0,1

487,5

1.611,9

42,5

21,0

301,4

0,2

365,1

365,1

21,0

301,4

0,2

322,5 42,5

322,5 42,5

-260,9

628,4

487,6


42,5 7,2

118,1

5,7

130,9

1.490,8 1.490,8

Transformatie input

86,7

86,7


38,5 38,5 38,5

38,5 38,5 38,5


15,8

-183,1

-76,5

-271,7

-1,8

-211,2

124,5

2,5

1,0

0,1

0,1

0,9

1.493,0

157,4

1,0

0,1 0,1 0,1

0,1 0,1 0,1

0,9 0,9 0,9

2,2 1,2 1,2

157,4 85,5 85,5

-0,1


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

96,5

40,5 19,1

3,2 17,8

7,5 234,6

147,7 1.883,4

96,5

59,6

21,1

7,5

234,6

2.031,1

21,1

7,5

234,6

1.666,1

1,0

0,0

1,0

1.490,8 48,2 48,2

1,8

37,9

365,1 322,5 42,5 59,6

13,9

171,4

1.751,1

10,8

24,3

234,6

2.020,8

13,9 13,9 13,9

171,4 99,4 99,4

212,1 139,1 139,1

10,8 9,8 9,8

24,3 22,2 22,2

234,6 234,6

481,8 405,8 171,2 234,6 75,9 0,1 1.490,8 48,2 48,2

71,9 0,1

71,9 0,1

72,9 0,1 1.490,8 48,2 48,2

10,3

1.524,8

1.490,8

40,3

23,8

210,8

76,5

535,2

1,9

225,9

61,6

10,5

290,1

1.476,6

40,3 1,8 1,8

36,1 36,1

10,3

23,8

210,8

76,5

535,2

1,9

225,9

61,6

10,5

290,1

1.476,6

37,9 37,9

39,3


0,1

39,3

0,1

4,8

13,0

4,8

57,2

13,0

57,2

19,2

10,3 10,3

10,3 10,3

1.476,6 48,2 48,2

4,0

23,2

80,4

19,2

1,0

2,1

1,4

1.739,0

28,4 1,2 1,2

214,3 155,9 72,4 83,5 58,3

27,2 0,1

0,1 1.476,6 48,2 48,2

10,4

7,0

99,1

8,3 7,7 3,0 4,6 0,6

0,9

9,2 7,7 3,0 4,6 1,5

1,9 0,2 0,2

6,1

85,8 4,2 4,2

0,9

1,4

-13,9

303,3

940,1

84,3

35,3

186,6

29,0

1.275,3

6,2

-13,9

303,3

940,1

84,3

35,3

186,6

29,0

1.275,3

36,2 36,2

294,8 265,6 29,2

6,2 6,2 6,2

-13,9 -13,9 -13,9

267,1 97,1 -0,7 5,0 40,2 21,1 2,5 8,7 8,0 4,4

645,3 185,8 66,1 6,2 42,6 25,0 4,2 10,7 8,9 4,5

84,3 82,6

35,3 8,0

186,6 97,3 8,3 6,2 38,4 12,5 7,0 3,3 7,6 3,4

29,0 26,2

1,0 2,5

9,9 31,3

41,7

Finaal verbruik

9,0

31,3

41,7


9,0 9,0


31,3 29,1 25,9

41,7 41,7 40,8 0,8 0,0

1,5 1,3 0,4 0,1


0,0 2,7


vollegrondstuinbouw + blijvende teelten zeevisserij bosbouw groenvoorziening waarvan zelfproducenten * Transport

28,4

185,8 154,7 71,3 83,5 31,1

76,4 4,0 4,0


Huishoudelijke sector, handel, administratie, … Tertiaire sector, handel en administratie hotels en restaurants gezondheidszorg onderwijs kantoren en administraties handel andere diensten waarvan zelfproducenten Huishoudens Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw, groenvoorziening akkerbouw + intensieve veehouderij graasdierhouderij glastuinbouw

185,8

19,2 4,0 4,0

4,0 4,0

9,0

82,0

39,6

27,6

82,0

39,6

9,0 9,0

33,7 33,7

73,1 70,8 66,7 0,8

5,9 2,7 0,0 0,0 0,1 0,2 0,1 0,0 0,0 0,0

27,6 0,2

2,3

0,2

6,4 0,0

-14,2

1,5 1,3 0,4

0,0 0,1

0,0 2,7

263,3

9,0

-7,1

-56,8

-19,5

27,6

263,3

186,1

0,0

29,2

554,8

0,4

-17,8

-113,7

9,0

186,1

0,0

29,2

554,8

0,0 0,0

0,6 0,6

186,1 186,1

29,2 0,0 29,2

249,7 220,5 29,2

36,2 36,2

263,2 9,5 0,1 0,2 0,4 1,0 0,3 0,3 0,6 0,1

8,4 5,6 0,0 0,3 2,0 1,2 0,0 1,2 0,1 0,0

305,1 17,9 0,1 0,5 2,4 2,4 0,4 1,6 0,7 0,1

274,8 104,8 7,0 5,0 40,2 21,1 2,5 8,7 8,0 4,4

0,8 0,0

9,7 0,0

7,8 11,9

7,8 11,9

17,5 14,5

0,0

0,0 0,0 0,0

1,2 6,2 4,1 0,1 0,1

1,2 6,2 4,1 0,1 0,1

1,2 6,2 5,6 1,3 0,1

0,0 0,0

0,0 0,0 0,0

311,0

6,2 0,9

311,0

9,9

-227,4

-454,7

294,8 265,6 29,2

0,1 79,2 1,2 1,1 0,0

1,1

0,8 0,7 3,3 0,3 3,0 4,4

10,7 6,8 1,3 5,6

1,3

0,7 0,1 3,3

1,6

19,6

86,5

1,6 1,6

16,2 0,6

86,8 45,4 4,4 2,9 2,0 17,8 13,5 4,8

1,5 1,2

1,5 1,2

2,3

2,3

2,0

0,7

97,8

2,7

103,3

0,0 0,1 167,0

0,0 0,1 167,0

0,0 0,1 272,5

1,8

1,8

2,0 0,8 0,2 0,0 0,0 0,6 0,0 0,0

0,6 0,0

0,8 0,8

88,9 12,3 1,2 0,6 1,3 4,0 3,9 1,4 0,1 76,6

154,0 49,1 4,9 6,2 6,8 17,5 9,5 4,3 0,4 104,9

154,0 49,1 4,9 6,2 6,8 17,5 9,5 4,3 0,4 104,9

244,7 61,5 6,1 6,7 8,1 21,5 13,3 5,8 0,4 183,2

14,3 5,7 1,6 3,4

13,0 0,0

13,0 0,0

12,9

12,9

27,8 5,7 1,6 16,6

3,3 0,1 0,0 3,3

0,0

0,0

0,1

1,4 2,1 0,1 0,0 0,0 184,0

12,1 3,1

12,1 3,1

1,6 2,1 0,1 0,0 12,1 187,0

2,8 7,8

0,0

0,0

0,1

177,5 0,9 0,0 5,5

3,1

3,1

0,2

1,8

1,8

1,1

0,6

85,6 10,7 1,1 0,5 1,3 3,3 3,6 0,8 0,1 74,9

0,5 0,0 0,0 0,3

0,5 0,0 0,0 0,3

0,0 0,0 0,0 0,0

0,1 0,0 0,0 0,0

12,3 5,7 1,6 1,7

1,9 0,0

0,2

0,2

0,0

0,0 0,1 0,0

1,2 2,1 0,0 0,0 0,0 156,0

0,2

0,0


0,0

1,2

26,7

1,2

26,7

0,0 0,0 0,2 0,6

1,7

149,6 0,9

0,0 5,5

0,2 0,2 0,0 0,0

0,9 0,2 0,0 0,6 0,1

9,5 4,8 0,8 3,8

10,5 5,2 0,8 0,6 3,9

[PJ]

96,5

48,2 48,2

36,1

Totaal

1.246,8

234,6




487,5


[PJ]

177,5 0,9 0,0 5,5 3,1 10,5 5,2 0,8 0,6 3,9

1,6 1,6

0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,5 15,6

32,1 28,2 2,5 13,6 5,7 6,0 0,1 0,2 0,0 0,1 383,0

41,4

349,4 109,1 10,5 9,6 10,1 39,3 26,9 12,8 2,6 240,3

-0,3 2,3 0,6 -4,1

30,8 8,1 2,2 15,8

0,8

2,5 2,1 0,1 0,0 14,9 197,7

0,0

7,8

2,8

980,5 399,8 74,4 12,6 160,9 38,2 15,7 15,1 16,7 7,9

2,8 0,0 2,7

0,1

185,3 3,6 0,0 5,5 3,2

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

10,6 5,2 0,8 0,7 3,9

2011

Koolteer

Kolen

Cokes

[PJ]

[PJ]

[PJ]

Totaal kolen [PJ]


Raff. gas [PJ]

LPG

Benzine

Kerosine

[PJ]

[PJ]

[PJ]


Lamppetroleum [PJ]


Nafta [PJ]

Petroleumcokes [PJ]




Cokesovengas [PJ]

Hoogovengas [PJ]

Totaal gas [PJ]



6,5

114,6

1,0

122,1

1.400,1

28,9

-139,3

-20,3

-221,9

-1,5

41,8

97,1

2,6

-242,7

944,9

414,8

-0,2

414,5

1.481,5

Primair verbruik

6,5

114,6

1,0

122,1

1.400,1

28,9

-139,3

-20,3

-221,9

-1,5

41,8

97,1

2,6

-242,7

944,9

414,8

-0,2

414,5

1.481,5

44,3

18,5

268,1

330,9

330,9

18,5

268,1

286,6 44,3

286,6 44,3


44,3 6,5

114,6

1,0

122,1

1.400,1 1.400,1

Transformatie input

80,3

80,3


31,5 31,5 31,5

31,5 31,5 31,5


28,9

-139,3

-64,6

-240,4

-1,5

-226,3

0,1

0,1

0,1 0,1 0,1

0,1 0,1 0,1

97,1

2,6

-242,7

614,0

414,8

0,8

1.401,1

127,3

0,8 0,8 0,8

1,0 0,9 0,9

127,3 59,9 59,9

-0,2


Biomassa

Elektriciteit [PJ]

Warmte

[PJ]

95,8

38,4 18,1

5,4 20,2

5,8 243,8

145,4 1.763,6

95,8

56,5

25,5

5,8

243,8

1.908,9

25,5

5,8

243,8

1.578,0

0,0

0,0

1.400,1 48,8 48,8

1,8

38,2

330,9 286,6 44,3 56,5

15,4

142,7

1.624,1

10,2

26,1

243,8

1.904,2

15,4 15,4 15,4

142,7 75,3 75,3

175,2 107,7 107,7

10,2 9,1 9,1

26,1 24,0 24,0

243,8 243,8

455,3 384,6 140,8 243,8 69,8 0,9 1.400,1 48,8 48,8

66,5 0,9

66,5 0,9

66,6 0,9 1.400,1 48,8 48,8

10,6

1.433,2

1.400,1

36,7

26,2

166,2

64,6

490,9

1,6

237,8

81,0

7,6

271,9

1.384,4

36,7 1,8 1,8

36,3 36,3

10,6

26,2

166,2

64,6

490,9

1,6

237,8

81,0

7,6

271,9

1.384,4

38,2 38,2

36,7


0,1

36,7

0,1

3,8

9,4

3,8

50,0

9,4

50,0

17,8

10,6 10,6

10,6 10,6

1.384,4 48,8 48,8

4,0

21,9

71,9

17,8

1,2

2,1

1,3

172,1

28,4

1.633,6

172,1 143,9 57,4 86,6 28,1

28,4 1,9 1,9

200,5 145,9 59,3 86,6 53,8

25,7 0,8

0,8 1.384,4 48,8 48,8

8,9

7,1

89,2

7,4 6,8 2,1 4,7 0,5

1,2

8,6 6,8 2,1 4,7 1,8

1,4 0,2 0,2

5,9

76,3 4,2 4,2

1,2

17,8 4,0 4,0

67,8 4,0 4,0

1,3

-15,4

260,6

887,8

84,2

30,4

179,4

27,1

1.209,0

-15,4

260,6

887,8

84,2

30,4

179,4

27,1

1.209,0

33,1 33,1

297,6 268,4 29,2

227,5 90,7 -2,4 4,8 36,2 20,4 1,4 8,5 8,3 4,7

590,1 177,7 63,3 6,1 39,4 23,7 3,0 10,4 9,3 4,8

84,2 83,1

30,4 8,3

179,4 93,5 8,2 6,4 35,0 12,8 6,7 3,4 7,5 3,0

27,1 24,2

1,0 3,9

4,0 4,0


9,3 8,4

34,2

Finaal verbruik

8,4

34,2


8,4 8,4


37,3

-7,1


34,2 32,4 29,3


0,0 2,5


1,3 1,2 0,5

80,0

55,1

14,2 37,3

27,0 -10,7

80,0

55,1

8,4 8,4

48,5 48,5

37,3 37,3 36,3 0,9

71,6 69,7 65,6 0,9

27,0 0,2

0,0

1,4 1,2 0,5 0,1

6,6 2,3 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,0 2,0

0,2

0,0 0,1

0,0 2,5

250,3

27,0

0,0

6,9

178,1

1,8 250,3

6,9

178,1

0,0 0,0

0,4 0,4

178,1 178,1

250,3 9,0 0,1 0,2 0,3 0,8 0,3 0,3 0,7 0,0

6,5 5,1 0,1 0,2 2,1 1,1 0,0 1,1 0,1 0,0

6,2 0,0

0,5 0,0

0,8

29,2

547,3

269,6

6,4

-0,3

7,1

0,8

29,2

547,3

269,6

29,2 0,0 29,2

256,2 227,0 29,2

33,1 33,1

291,1 17,4 0,1 0,5 3,2 2,0 0,5 1,4 0,9 0,1

236,5 99,7 6,6 4,8 36,2 20,4 1,4 8,5 8,3 4,7

8,9 0,0

8,9 11,0

8,9 11,0

17,7 13,5

1,1 5,3 4,2 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 134,0

1,1 5,3 5,5 1,3 0,1 0,0 0,0 0,1 224,5

0,8 0,8 0,0 0,7

0,9 6,4

6,4 6,4 6,4

-15,4 -15,4 -15,4

297,6 268,4 29,2

0,1 79,8 1,2 1,1

0,2 0,5 4,7 0,1 0,0 2,8 4,9

1,3 1,2

1,3 1,2

1,9

1,9

3,2

0,7

83,4

1,3

88,6

1,7

1,7

3,2 0,9 0,2 0,0 0,0 0,6 0,1 0,0

0,6 0,0

73,1 8,2 0,7 0,7 1,4 2,6 2,0 0,8 0,1 64,8

0,4 0,4

77,2 9,6 1,0 0,7 1,4 3,2 2,1 1,3 0,1 67,7

120,9 39,9 3,9 5,4 6,9 12,8 7,4 3,5 0,4 81,0

120,9 39,9 3,9 5,4 6,9 12,8 7,4 3,5 0,4 81,0

199,8 49,4 4,9 6,1 8,3 15,9 9,4 4,8 0,5 150,4

13,1 0,2

13,1 0,2

12,9 0,0

12,9 0,0

13,1 2,8

13,1 2,8

24,7 5,4 1,4 14,5 1,3 2,0 0,1 0,0 13,2 187,9

2,4 1,3 0,6 0,5 0,0

0,1

11,3 5,3 1,4 1,4 1,1 2,0 0,1 0,0 0,0 185,1

0,0

0,0

2,8

2,8

178,5 0,9 0,0 5,7 2,8

7,2

0,1

178,5 0,9 0,0 5,7

0,0

1,7

1,7

2,2

0,6

0,2 0,0 0,0 0,1 0,1

0,2 0,0 0,0 0,1 0,1

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0


0,0

0,1 0,0

1,1

26,1

1,1

26,0

10,3 5,2 1,4 0,7 1,0 2,0 0,0 0,0 0,0 158,0

0,0

0,0

0,0 0,4

0,9

0,8 0,1

151,4 0,9

0,0 5,7

0,2 0,2 0,0 0,0

0,9 0,2 0,0 0,6 0,1

9,3 4,8 0,8 3,8

0,0 0,0

10,4 5,1 0,8 0,6 3,8

9,3

-56,8

1,1 5,3 4,2 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 134,0

0,0 0,0

[PJ]

95,8

48,8 48,8

36,3

Totaal

1.150,6

243,8




414,5


[PJ]

10,4 5,1 0,8 0,6 3,8

2,7

10,5 5,0 1,1 4,0

1,1

0,0 0,2 4,7

1,2

14,9

83,2

1,2 1,2

12,6 1,3

84,1 43,7 4,3 2,7 2,2 17,1 12,8 4,6

0,0 0,0 1,1 1,1

0,0 0,0 0,1 0,0 1,1 1,2 11,3

40,4 -0,9 1,8 0,4 -3,9 0,7

0,0 2,1 7,2

2,7 0,0 2,6

2,9

911,3 386,9 71,5 12,6 154,3 37,0 15,7 14,9 16,8 7,8 32,1 27,3 2,2 12,0 5,7 7,1 0,1 0,0 0,0 0,1 326,7 297,6 95,5 9,2 8,9 10,4 33,2 22,3 11,6 2,8 202,1 26,2 8,6 2,5 11,0 2,0 2,0 0,1 0,0 15,2 197,8

0,1

185,7 3,5 0,0 5,7 2,9

0,1 0,0 0,0 0,0 0,0

10,5 5,2 0,8 0,7 3,8

Bijlage C Indeling NACE codes tertiaire sector

BIJLAGE C INDELING NACE CODES TERTIAIRE Nieuwe NACE-code

SECTOR

Beschrijving

Oude NACE-code

HANDEL 45 46 95 47 47.3

Verkoop, onderhoud en reparatie van auto’s en motorrijw ielen Groothandel en handelsbemiddeling, met uitzondering van de handel in motorvoertuigen en motorfietsen reparatie van computers en cosumentenartikelen Detailhandel, met uitzondering van de handel in auto's en motorfietsen Detailhandel in motorbrandstoffen in gespecialiseerde winkels

50 51 allen 52 51.3

HOTELS EN RESTAURANTS 55 55.1 55.2

Verschaffen van accommodatie Hotels en dergelijke accommodatie Vakantieverblijven en andere accommodatie voor kort verblijf

55.3 56 56.1 56.2 56.3

Kampeerterreinen en kampeerauto- en caravanterreinen Eet- en drinkgelegenheden Restaurants en mobiele eetgelegenheden Catering en overige eetgelegenheden Drinkgelegenheden

49

Vervoer te land en vervoer via pijpleidingen Personenvervoer per spoor, m.u.v. personenvervoer per spoor binnen steden of voorsteden Vervoer over w ater Luchtvaart Opslag en vervoerondersteunende activiteiten Posterijen en koeriers Uitgeverijen

55 55.1 55.2 55.2 55 55.3 55.5 55.4

KANTOREN EN ADMINISTRATIES 49.1 50 51 52 53 58 58.1 58.2 61 62 63 64 65 66 66.1 68 71 72 73 77 78 79 79.1 79.9 81 81.1 82 82.1 84 99

Uitgeverijen van boeken en tijdschriften; overige uitgeverijen

60 60.10 61 62 63 64 92.4 92.4

Uitgeverijen van software Telecommunicatie Ontw erpen en programmeren van computerprogramma's, computerconsultancy-activiteiten en aanverw ante activiteiten Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie Financiële dienstverlening, exclusief verzekeringen en pensioenfondsen Verzekeringen, herverzekeringen en pensioenfondsen, exclusief verplichte sociale verzekeringen Ondersteunende activiteiten voor verzekeringen en pensioenfondsen Ondersteunende activiteiten in verband met financiële diensten, exclusief verzekeringen en pensioenfondsen Exploitatie van en handel in onroerend goed Architecten en ingenieurs, technische testen en toetsen Speur- en ontw ikkelingsw erk op w etenschappelijk gebied Reclamew ezen en marktonderzoek Verhuur en lease Terbeschikkingstelling van personeel Reisbureaus, reisorganisatoren, reserveringsbureaus en aanverw ante activiteiten Reisbureaus en reisorganisatoren Reserveringsbureaus en aanverwante activiteiten

92.4 64

Diensten in verband met gebouw en; landschapsverzorging

70

72 72 65 66 67 74 70 74 73 74 71 74 63 63.3 63.3

Diverse ondersteunende activiteiten ten behoeve van 70.3 voorzieningen Administratieve en ondersteunende activiteiten ten behoeve 74 van kantoren en overige zakelijke activiteiten Administratieve en ondersteunende activiteiten ten behoeve 74.8 van kantoren Openbaar bestuur en defensie; verplichte sociale verzekeringen 75 Extraterritoriale organisaties en lichamen 99

ONDERWIJS 85

Onderw ijs 85.1 85.2 85.3 85.4 85.5 85.6

80

Kleuteronderwijs Lager onderwijs Secundair onderwijs Hoger onderwijs en post-secundair niet-hoger onderwijs Overig onderwijs Onderwijsondersteunende activiteiten

/ 80.1 80.2 80.3 80.4 80.4

GEZONDHEIDSZORG EN MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING 86 86.1 87 88

Menselijke gezondheidszorg Ziekenhuizen Maatschappelijke dienstverlening met huisvesting Maatschappelijke dienstverlening zonder huisvesting

85 85.11 85.31 85.32

ANDERE GEMEENSCHAPS-, SOCIALE EN PERSOONLIJKE DIENSTVERLENING 37 38 39 60 60.1 60.2 90 91 92 93 94 96

Afvalw aterafvoer Inzameling, verw erking en verw ijdering van afval; terugw inning Sanering en ander afvalbeheer Programmeren en uitzenden van radio- en televisieprogramma's Uitzenden van radioprogramma's Programmeren en uitzenden van televisieprogramma's Creatieve activiteiten, kunst en amusement Bibliotheken, archieven, musea en overige culturele activiteiten Loterijen en kansspelen Sport, ontspanning en recreatie Verenigingen Overige persoonlijke diensten

90 90 90 92 92.2 92.2 92 92.5 92.7 92 91 93

133

Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw

BIJLAGE D UITVOER, OMZET, INVESTERINGEN EN BRUTO TOEGEVOEGDE WAARDE IN INDUSTRIE, TERTIAIRE SECTOR EN LANDBOUW INDUSTRIE Indeling in sectoren volgens de BTW statistieken, de Regionale Rekeningen en volgens de energiebalans van Vlaanderen

Industriële sector

BTW STATISTIEKEN Omzet, investeringen en export

REGIONALE REKENINGEN

ENERGIEBALANS VLAANDEREN

Bruto Toegevoegde Waarde

Energieverbruik

NACEBEL

NACE code (Rev. 1)

27

27,28

Non-ferro Chemie Voeding, dranken en tabak Papier en uitgeverijen Minerale niet-metaalproducten

24 15,16 21,22 14,26

Metaalverwerkende nijverheid Textiel, leder en kleding

IJzer- en staalnijverheid

Andere industrieën

NACE code (Rev.1)

NACE 2008

27.1; 27.2; 27.3; 27.51; 27.52

24.1; 24.2; 24.3; 24.51; 24.52

24, 25 15;16 21;22 13,14,26

27.4; 27.53;27.54 24 15; 16 21; 22 14; 26

28 tem 35

29;30;31;32;33;34;35

28; 29; 30, 31; 32; 33; 34; 35

17,18,19

17;18;19

17; 18; 19

20;25;36;37;45

20;36;37; 45

20; 25; 36; 37; 45

24.4; 24.53; 24.54 20; 21 10; 11; 12 17; 18 07; 08; 09.9; 23 29; 30; 33.15; 33.16; 33.17; 25; 26 (excl. 26.5; 26.6; 26.7); 27; 28; 33.11-33.14; 33.2 13; 14; 15 16; 41.2; 42; 43; 22; 26.5; 26.6; 26.7; 31; 32; 33.19; 38.3

135


PJ energieverbruik ijzer en staal 1995=100 energieverbruik non-ferro 1995=100 energieverbruik ijzer en staal; non ferro 1995=100

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

78,0

79,4

81,9

84,9

83,4

86,5

72,4

87,8

86,5

100%

102%

105%

109%

107%

111%

93%

113%

111%

13,0

14,2

12,8

12,8

12,8

12,4

12,8

12,1

14,7

100%

109%

99%

99%

98%

96%

99%

93%

113%

91,0

93,6

94,7

97,7

96,2

98,9

85,2

99,9

101,3

100%

103%

104%

107%

106%

109%

94%

110%

111%

energieverbruik chemie

137,8

140,3

150,5

162,7

158,0

163,8

163,3

155,7

147,7

1995=100

100%

102%

109%

118%

115%

119%

118%

113%

107%

39,4

36,7

33,6

37,7

32,8

32,6

33,8

37,9

35,3

100%

93%

85%

96%

83%

83%

86%

96%

90%

11,6

11,2

12,0

12,1

11,7

12,2

12,0

13,0

12,5

100%

97%

103%

104%

101%

105%

103%

112%

108%

energieverbruik voeding, dranken en tabak 1995=100 energieverbruik papier en uitgeverijen 1995=100 energieverbruik minerale niet-metaalprodukten 1995=100 energieverbruik metaalverwerkende nijverheid 1995=100 energieverbruik textiel, leder en kleding 1995=100 energieverbruik andere industrieën 1995=100

16,4

16,4

17,9

18,1

16,6

15,8

16,0

16,0

17,4

100%

100%

109%

110%

101%

97%

98%

98%

106%

18,0

19,3

17,5

16,6

17,8

18,3

19,7

16,8

16,8

100%

107%

97%

93%

99%

102%

109%

93%

93%

15,9

15,7

17,2

17,9

16,7

16,8

16,0

15,5

14,2

100%

99%

108%

112%

105%

105%

100%

97%

89%

16,8

20,5

23,8

26,1

28,0

29,6

30,6

27,3

33,7

100%

122%

142%

155%

167%

176%

182%

163%

201%

totaal energie

346,9

353,7

367,2

388,9

377,7

388,1

376,5

382,1

378,8

1995=100

100%

102%

106%

112%

109%

112%

109%

110%

109%

TOTAAL inclusief warmte en ele (LS)

361,1

368,9

380,0

408,9

399,5

412,3

400,8

400,5

395,7

1995=100

100%

102%

105%

113%

111%

114%

111%

111%

110%

PJ

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

energieverbruik ijzer en staal

100,6

91,6

91,8

79,5

74,9

62,5

74,4

71,5

69,5

1995=100

129%

118%

118%

102%

96%

80%

95%

92%

89%

14,1

13,4

14,0

14,1

13,1

9,1

12,6

12,6

12,1

1995=100

109%

103%

108%

109%

101%

70%

97%

97%

93%

energieverbruik ijzer en staal; non ferro

114,8

105,0

105,8

93,6

88,0

71,6

87,0

84,1

81,7

1995=100

126%

115%

116%

103%

97%

79%

96%

92%

90%

energieverbruik chemie

150,9

157,9

159,3

155,0

154,1

144,0

160,9

154,3

145,7

1995=100

110%

115%

116%

112%

112%

105%

117%

112%

106%

energieverbruik non-ferro

136


energieverbruik voeding, dranken en tabak

35,7

36,1

34,7

34,1

35,8

33,4

38,2

37,0

37,8

1995=100

90%

92%

88%

87%

91%

85%

97%

94%

96%

energieverbruik papier en uitgeverijen

11,0

12,7

12,9

13,1

12,8

11,9

15,7

15,7

16,1

1995=100

95%

110%

112%

113%

110%

103%

136%

136%

139%

energieverbruik minerale niet-metaalprodukten

16,0

17,1

18,3

18,1

17,4

14,7

15,1

14,9

14,9

1995=100

97%

104%

111%

110%

106%

90%

92%

91%

91%

energieverbruik metaalverwerkende nijverheid

16,4

18,2

17,7

17,1

17,2

14,5

16,7

16,8

16,7

1995=100

91%

101%

98%

95%

96%

81%

93%

94%

93%

energieverbruik textiel, leder en kleding

12,3

11,9

11,9

11,2

8,8

7,8

7,9

7,8

7,7

1995=100

77%

75%

75%

70%

55%

49%

50%

49%

48%

energieverbruik andere industrieën

31,1

28,2

30,4

29,5

33,6

28,9

32,1

32,1

31,9

185%

168%

181%

176%

200%

172%

191%

191%

190%

1995=100 totaal energie

388,1

387,1

390,9

371,7

367,6

326,9

373,6

362,7

352,3

1995=100

112%

112%

113%

107%

106%

94%

108%

105%

102%

TOTAAL inclusief warmte en ele (LS)

405,9

407,7

411,5

391,1

389,3

348,0

399,8

386,9

378,5

1995=100

112%

113%

114%

108%

108%

96%

111%

107%

105%

Tabel 51: Energieverbruik van de industrie in Vlaanderen (PJ), (bron: energiebalans Vlaanderen)

137


(* 1000 euro)

IJzerstaalnijverheid non-ferro

en +

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

6.065.553

6.190.287

7.225.389

6.645.778

7.005.255

8.559.800

7.932.191

8.101.277

7.686.464

100%

102%

119%

110%

115%

141%

131%

134%

127%

11.087.072

14.858.299

13.353.279

14.284.431

14.936.652

16.964.969

17.447.262

20.651.808

19.708.964

100%

134%

120%

129%

135%

153%

157%

186%

178%

7.116.318

7.364.967

7.834.387

9.047.625

7.793.162

9.194.447

10.284.317

11.242.511

11.386.934

100%

103%

110%

127%

110%

129%

145%

158%

160%

1.745.749

1.691.512

1.803.092

1.843.828

1.922.852

2.433.050

2.334.203

2.390.976

2.364.175

100%

97%

103%

106%

110%

139%

134%

137%

135%

1.071.612

1.044.587

1.154.547

1.183.505

1.247.279

1.318.469

1.408.809

1.688.720

1.380.648

100%

97%

108%

110%

116%

123%

131%

158%

129%

19.654.285

20.320.404

21.660.624

22.942.774

21.528.589

25.179.784

27.228.842

25.149.670

24.653.165

100%

103%

110%

117%

110%

128%

139%

128%

125%

5.204.579

5.314.879

5.601.445

5.708.673

5.213.707

5.787.042

5.895.387

5.939.768

5.281.956

100%

102%

108%

110%

100%

111%

113%

114%

101%

6.383.862

6.472.938

8.304.465

8.488.069

9.421.405

11.106.663

10.720.411

11.592.830

11.382.634

1995=100 Chemie 1995=100 Voeding, en tabak

dranken

1995=100 Papier uitgeverijen

en

1995=100 Minerale nietmetaalproducten 1995=100 Metaalverwerking 1995=100 Textiel, kleding

leder

en

1995=100 Andere industrieën

2003

1995=100

100%

101%

130%

133%

148%

174%

168%

182%

178%

UITVOER (opgeteld)

58.329.031

63.257.873

66.937.227

70.144.681

69.068.900

80.544.224

83.251.423

86.568.904

83.844.940

1995=100 TOTAAL UITVOER

100%

108%

115%

120%

118%

138%

143%

148%

144%

60.702.678

66.531.679

71.078.188

73.568.067

72.302.646

87.420.253

89.231.013

92.264.752

89.960.337

100%

110%

117%

121%

119%

144%

147%

152%

148%

1995=100 2004 IJzerstaalnijverheid non-ferro 1995=100 Chemie 1995=100

138

en +

2005

9.448.967

2006

10.462.140

2007

12.808.562

2008

15.815.656

2009

14.681.997

156%

172%

211%

261%

242%

19.936.500

18.255.512

19.992.157

21.441.288

20.741.591

180%

165%

180%

193%

187%

2010

2011

2012


Voeding, en tabak

dranken


Minerale nietmetaalproducten 1995=100 Metaalverwerking 1995=100 leder

11.387.702

12.371.565

14.198.351

15.818.538

160%

160%

174%

200%

222%

2.434.398

2.129.627

2.130.524

1.651.722

2.041.568

139%

122%

122%

95%

117%

1.445.824

1.514.960

1.535.776

1.705.006

1.630.052

135%

141%

143%

159%

152%

27.035.143

26.394.703

28.316.392

31.209.874

30.399.624

en

1995=100

Textiel, kleding

11.370.211

en


138%

134%

144%

159%

155%

5.340.473

3.827.533

4.197.627

3.982.992

3.894.060

103%

74%

81%

77%

75%

12.577.443

10.385.866

9.239.078

9.708.880

11.115.197

1995=100

197%

163%

145%

152%

174%

UITVOER (opgeteld) 1995=100

89.588.960

84.358.043

90.591.681

99.713.769

100.322.627

154%

145%

155%

171%

172%

TOTAAL UITVOER

97.826.537

106.288.332

120.360.407

132.487.559

139.310.142

107.742.341

122.122.796

148.930.432

145.243.787

161%

175%

198%

218%

229%

177%

201%

245%

239%

1995=100

Tabel 52: Uitvoer (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)

139


(* 1000 euro)


en +

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

6.395.769

6.470.291

7.744.875

6.931.897

7.160.410

8.904.130

8.198.700

8.157.479

8.071.587

100%

101%

121%

108%

112%

139%

128%

128%

126%

15.523.939

16.650.597

18.080.423

19.403.876

19.615.237

22.697.955

23.005.384

25.487.617

24.789.732

100%

107%

116%

125%

126%

146%

148%

164%

160%

18.256.732

19.553.834

20.367.732

20.910.144

19.822.020

21.911.635

23.387.112

23.917.630

24.374.515

100%

107%

112%

115%

109%

120%

128%

131%

134%

5.541.406

5.446.330

5.715.809

6.051.049

6.486.052

7.486.413

7.448.468

7.543.588

7.520.069

100%

98%

103%

109%

117%

135%

134%

136%

136%

3.401.443

3.213.062

3.425.620

3.456.079

3.516.250

3.725.703

3.855.750

3.891.147

3.746.723

100%

94%

101%

102%

103%

110%

113%

114%

110%

29.054.596

30.089.168

32.015.560

34.222.955

32.855.951

36.901.396

39.220.404

36.600.727

37.242.999

100%

104%

110%

118%

113%

127%

135%

126%

128%

7.808.673

7.863.484

8.191.649

8.285.288

7.711.744

8.283.611

8.181.823

7.688.668

7.130.181

100%

101%

105%

106%

99%

106%

105%

98%

91%

24.656.832

24.551.513

27.632.543

28.005.311

30.873.977

33.995.230

34.189.132

34.954.865

35.285.525

1995=100 Chemie 1995=100 Voeding, en tabak

dranken


en


leder

en

1995=100 Andere industrieën 1995=100 OMZET (opgeteld)

100%

100%

112%

114%

125%

138%

139%

142%

143%

110.639.390

113.838.280

123.174.211

127.266.600

128.041.642

143.906.073

147.486.772

142.818.540

148.161.331

1995=100 TOTAAL OMZET

100%

103%

111%

115%

116%

130%

133%

129%

134%

114.862.554

118.837.616

128.826.349

131.887.093

133.297.040

152.162.738

155.196.511

155.144.419

156.848.579

100%

103%

112%

115%

116%

132%

135%

135%

137%

1995=100 2004 IJzerstaalnijverheid non-ferro 1995=100 Chemie 1995=100

140

en +

2003

2005

9.710.992

2006

11.208.892

2007

14.539.132

2008

16.590.011

2009

14.841.061

152%

175%

227%

259%

232%

26.016.159

24.414.335

26.596.082

28.059.318

28.800.072

168%

157%

171%

181%

186%

2010

2011

2012


Voeding, en tabak

dranken


Minerale nietmetaalproducten 1995=100 Metaalverwerking 1995=100 leder

en

1995=100 Andere industrieën 1995=100 OMZET (opgeteld) 1995=100 TOTAAL OMZET 1995=100

24.259.673

25.397.474

28.434.311

32.810.220

133%

133%

139%

156%

180%

7.800.031

5.179.272

5.321.167

5.511.204

5.135.160

141%

93%

96%

99%

93%

3.979.553

4.283.925

4.741.828

4.980.754

5.001.088

117%

126%

139%

146%

147%

40.376.152

38.003.380

40.298.922

44.466.010

43.180.873

en

1995=100

Textiel, kleding

24.290.457

139%

131%

139%

153%

149%

7.329.853

5.081.156

5.209.289

6.056.906

5.261.915

94%

65%

67%

78%

67%

38.288.481

38.432.852

39.641.683

44.986.148

48.551.754

155%

156%

161%

182%

197%

157.791.677

150.863.485

161.745.577

179.084.662

183.582.143

143%

136%

146%

162%

166%

168.777.779

175.893.041

195.539.393

213.086.672

221.040.528

182.816.515

207.462.278

238.693.295

237.611.748

147%

153%

170%

186%

192%

159%

181%

208%

207%

Tabel 53: Omzet (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)

141


1995

(*1000 EURO)


en +

en

leder

en

344.604

308.360

100%

140%

153%

119%

175%

222%

222%

166%

149%

951.222

1.071.475

1.192.654

1.034.854

935.584

972.660

1.051.770

1.195.159

1.086.790

100%

113%

125%

109%

98%

102%

111%

126%

114%

666.572

787.545

870.855

877.843

786.920

761.181

828.881

812.872

779.856

100%

118%

131%

132%

118%

114%

124%

122%

117%

334.844

344.248

298.186

327.576

413.361

417.678

354.081

557.211

474.596

100%

103%

89%

98%

123%

125%

106%

166%

142%

258.202

191.080

203.910

258.319

254.212

195.867

166.961

177.090

166.872

100%

74%

79%

100%

98%

76%

65%

69%

65%

1.024.834

1.325.509

1.297.435

1.401.146

1.679.259

1.769.017

1.329.571

1.117.722

1.189.463

100%

129%

127%

137%

164%

173%

130%

109%

116%

317.255

296.644

377.117

410.252

327.247

374.293

311.084

255.984

228.467

100%

94%

119%

129%

103%

118%

98%

81%

72%

1.100.950

1.211.225

1.242.794

1.344.068

1.467.675

1.572.241

1.525.877

1.453.991

1.410.833

1995=100 INVESTERING (opgeteld)

100%

110%

113%

122%

133%

143%

139%

132%

128%

4.861.318

5.517.691

5.799.886

5.901.429

6.226.294

6.523.518

6.029.300

5.900.285

5.645.237

1995=100 TOTAAL INVESTERING

100%

114%

119%

121%

128%

134%

124%

121%

116%

4.967.686

5.597.841

5.874.692

6.022.325

6.386.606

6.640.698

6.123.351

5.996.822

5.765.724

100%

113%

118%

121%

129%

134%

123%

121%

116%

1995=100 2004 IJzerstaalnijverheid non-ferro 1995=100 Chemie

142

en +

2003

461.074


2002

460.581

1995=100 Textiel, kleding

2001

362.036

1995=100 Metaalverwerking

2000

247.370

1995=100 Minerale nietmetaalproducten

1999

316.934


1998

289.963

1995=100 Voeding, dranken en tabak

1997

207.439

1995=100 Chemie

1996

2005

2006

2007

2008

2009

183.415

220.781

250.703

325.031

387.513

88%

106%

121%

157%

187%

960.880

763.576

798.605

962.105

871.981

2010

2011

2012


1995=100 Voeding, dranken en tabak 1995=100 Papier uitgeverijen

80%

84%

101%

92%

779.266

801.033

899.978

933.615

938.546

117%

120%

135%

140%

141%

334.434

320.121

106.766

119.967

294.810

100%

96%

32%

36%

88%

175.990

187.827

0

234.791

252.732

68%

73%

0%

91%

98%

1.111.572

1.196.765

1.313.906

1.315.943

1.051.591

108%

117%

128%

128%

103%

210.981

158.873

173.349

174.959

160.895

en


101%

leder

en

1995=100

67%

50%

55%

55%

51%

1.483.375

1.809.082

2.003.100

2.297.643

2.641.173

135%

164%

182%

209%

240%

INVESTERING (opgeteld) 1995=100

5.239.912

5.458.058

5.546.407

6.364.054

6.599.241

108%

112%

114%

131%

136%

TOTAALINVESTERING

5.410.461

5.953.096

6.379.771

6.974.093

7.008.760

5.729.680

5.726.067

6.818.044

6.920.524

109%

120%

128%

140%

141%

115%

115%

137%

139%

Andere industrieën 1995=100

1995=100

Tabel 54: Investeringen (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)

143


Sector NBB

Sector energiebalans Miljoen euro

Vervaardiging van metalen in primaire vorm (24)

ijzer en staal + non ferro

2003=100% Vervaardiging van chemische producten (20) + Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten (21) 2003=100%

Vervaardiging van voedingsmiddelen, dranken en tabaksproducten (10-12)

chemie


2003=100% Vervaardiging van papier en papierwaren (17) + Drukkerijen, reproductie van opgenomen media (18) 2003=100%


Vervaardiging van andere niet-metaalhoudende minerale producten (23)

minerale niet-metaal producten

2003=100% Metaalverwerking (25-30)

metaalverwerking

2003=100% Vervaardiging van textiel, kleding, leer en producten van leer (13-15)

textiel, leder en kleding

2003=100% Andere industrieën (16,21 31 en 32)

andere industrieën

2003=100% TOTAAL 2003=100%

totaal

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

1.909

2.352

2.216

2.208

2.600

2.074

1.581

1.923

1.832

100%

123%

116%

116%

136%

109%

83%

101%

96%

5.935

5.946

6.377

6.332

6.295

5.791

5.862

6.208

6.777

100%

100%

107%

107%

106%

98%

99%

105%

114%

4.224

4.530

4.477

4.411

4.558

4.670

5.002

4.770

4.727

100%

107%

106%

104%

108%

111%

118%

113%

112%

1.575

1.633

1.599

1.636

1.673

1.652

1.535

1.473

1.531

100%

104%

102%

104%

106%

105%

97%

94%

97%

1.133

1.164

1.163

1.233

1.317

1.307

1.222

1.125

1.186

100%

103%

103%

109%

116%

115%

108%

99%

105%

9.455

9.419

9.508

10.113

10.464

10.468

8.507

9.042

9.658

100%

100%

101%

107%

111%

111%

90%

96%

102%

1.757

1.780

1.654

1.664

1.696

1.455

1.279

1.296

1.254

100%

101%

94%

95%

97%

83%

73%

74%

71%

11.118

11.775

12.231

13.224

14.358

15.070

14.678

14.928

16.046

100%

106%

110%

119%

129%

136%

132%

134%

144%

37.105

38.599

39.224

40.821

42.961

42.488

39.666

40.765

43.011

100%

104%

106%

110%

116%

115%

107%

110%

116%

Tabel 55: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest), 2012 niet volledig beschikbaar 144

2012


totaal industrie

totaal industrie

220%

150%

200%

140%

160%

Omzet

140%

1995=100%

1995=100%

180%

Energieverbruik

130%

Energieverbruik

110%

120%

100%

100% 80%

90% 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

totaal industrie

totaal industrie 130% 120%

Uitvoer

2003=100%

1995=100%

95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

260% 250% 240% 230% 220% 210% 200% 190% 180% 170% 160% 150% 140% 130% 120% 110% 100% 90%

Investeringen

120%

bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen

110%

Energieverbruik

100%

energieverbruik

90% 80% 03

04

05

06

07

08

09

10

11

12

95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

Figuur 57: Evolutie van de het energieverbruik van de industrie (exclusief warmte (alle jaren) en laagspanning tem 2001) in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%)

145


TERTIAIRE SECTOR

tertiaire sector Hotels en restaurants Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening Onderwijs Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening Kantoren en administratie Handel

NACEBEL 55

Energiebalans Vlaanderen Energieverbruik NACE (Rev. 1) 55

85

85

86, 87, 88, 75

85

80

80

80

41, 90 tem 93

41; 90 tem 93

60 tem 67; 70 tem 75; 99

(40*) 60 tem 67; 70 tem 75;99

50 tem 52

50 tem 52

85 36, 37, 38 (excl. 38.3), 59, 60, 63, 91, 90, 92, 93, 94, 96 52, 79, 53,61, 41.1, 58, 62-66 (excl. 63.91), 68-71, 73-74, 7778, 80-82, 72, 84, 99 45, 46, 47, 95

BTW statistieken

Energiebalans Vlaanderen Energieverbruik

Regionale Rekeningen Bruto Toegevoegde Waarde

NACE 2008 55,56

NACE Rev. 1 55

41;90 tem 93 60 tem 67; 70 tem 75 50 tem 52

Tabel 56: Indeling in sectoren volgens de BTW statistieken, de Regionale Rekeningen en volgens de energiebalans van Vlaanderen

Opm: * de kantoorgebouwen binnen de elektriciteitsproductie en/of distributie die behoren tot NACE code 40 werden hierbij meegeteld

146


TJ energieverbruik hotels en restaurants 2005=100 energieverbruik gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening 2005=100 energieverbruik onderwijs 2005=100 energieverbruik andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening 2005=100 energieverbruik kantoren en administratie 2005=100 Energieverbruik handel 2005=100 totaal energie 2005=100

TJ energieverbruik hotels en restaurants 2005=100 energieverbruik gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening 2005=100 energieverbruik onderwijs 2005=100 energieverbruik andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening 2005=100 energieverbruik kantoren en administratie 2005=100 Energieverbruik handel 2005=100 totaal energie 2005=100

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

6.290

6.961

8.558

8.931

9.051

10.278

10.236

8.456

7.979

58%

65%

79%

83%

84%

95%

95%

78%

74%

7.782

9.183

7.302

7.378

7.759

7.960

8.365

8.831

9.713

91%

108%

86%

87%

91%

93%

98%

104%

114%

9.576

11.497

9.900

10.235

10.018

9.500

10.659

11.526

11.898

85%

102%

88%

91%

89%

85%

95%

103%

106%

9.753

11.493

8.735

8.961

8.531

8.781

9.251

8.687

9.284

90%

106%

81%

83%

79%

81%

86%

80%

86%

24.149

26.660

28.574

26.315

27.451

27.533

29.401

32.549

35.715

70%

78%

83%

77%

80%

80%

86%

95%

104%

18.359

20.234

19.832

22.231

22.386

22.555

23.537

28.633

26.606

63%

69%

68%

76%

77%

77%

81%

98%

91%

75.910

86.027

82.901

84.051

85.195

86.608

91.449

98.681

101.195

72%

82%

79%

80%

81%

83%

87%

94%

96%

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

9.487

10.783

8.634

7.897

8.071

7.943

10.507

9.170

11.202

88%

100%

80%

73%

75%

74%

97%

85%

104%

8.726

8.521

10.501

10.217

8.692

8.961

9.620

8.869

8.909

102%

100%

123%

120%

102%

105%

113%

104%

105%

11.209

11.225

11.663

11.484

10.300

11.195

10.058

10.419

8.992

100%

100%

104%

102%

92%

100%

90%

93%

80%

10.039

10.806

10.877

10.447

11.259

11.455

12.866

11.600

14.200

93%

100%

101%

97%

104%

106%

119%

107%

131%

36.941

34.312

31.328

31.532

36.536

37.364

39.286

33.195

34.292

108%

100%

91%

92%

106%

109%

114%

97%

100%

29.163

29.237

27.396

28.217

29.896

30.744

26.887

22.273

24.076

100%

100%

94%

97%

102%

105%

92%

76%

82%

105.564

104.883

100.398

99.794

104.754

107.663

109.224

95.525

101.670

101%

100%

96%

95%

100%

103%

104%

91%

97%

Tabel 57: Energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen ( TJ) (bron: energiebalans Vlaanderen) 147


(*1000 EUR) Hotels en restaurants

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

66.696

76.517

67.718

70.229

75.427

76.704

81.272

107.116

140.253

43.225

50.037

76.035

69.946

61.314

76.120

71.993

88.768

88.758

11.464

11.046

10.959

13.406

34.442

43.898

55.078

88.768

59.935

166.609

176.000

181.239

185.869

246.528

317.326

312.421

377.515

408.219

2005=100 Gezondheidszorg maatschappelijke dienstverlening

en

Onderwijs Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening Kantoren administratie

en

Handel 2005=100

100

106

109

112

148

190

188

227

245

20.529.887

21.647.307

26.129.279

29.424.199

30.997.867

47.227.257

47.626.175

43.396.986

47.324.429

43.219.893

50.760.129

60.039.096

62.732.197

69.891.272

87.938.406

96.591.999

105.003.976

117.644.619

47%

55%

65%

68%

76%

96%

105%

114%

128%

64.037.776

72.721.036

86.504.326

92.495.846

101.306.850

135.679.711

144.738.939

149.063.130

165.666.214

70%

79%

94%

101%

110%

147%

157%

162%

180%

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

147.018

0

0

156.083

117.552

111.650

0

150.140

0

141.506.773

93.351.901

103.090.516

111.052.420

108.206.132

85.440.223

104.822.040

107.337.442

107.337.442

152%

100%

110%

119%

116%

92%

112%

115%

115%

overig 2005=100 Totaal export 2005=100 Hotels en restaurants 2005=100 Gezondheidszorg maatschappelijke dienstverlening

en

Onderwijs

99.307

78.165


357.357 214

Kantoren administratie

Handel 2005=100

148

en

57.416.205


overig

38.027.924

38.198.633

44.107.339

44.434.484

38.106.486

31.702.466

34.852.819

38.445.218

199.604.824

93.351.901

103.090.516

111.208.503

108.323.684

85.551.873

104.822.040

107.487.582

107.337.442

214%

100%

110%

119%

116%

92%

112%

115%

115%

2005=100 Totaal export 2005=100

Tabel 58: Uitvoer (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) (*1000 EUR) Hotels en restaurants 2005=100 Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening Onderwijs Andere gemeenschaps-, sociale persoonlijke dienstverlening

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

3.537.463

3.660.823

4.014.724

3.980.365

4.170.438

4.479.436

4.588.356

4.867.385

5.051.741

67%

69%

76%

75%

79%

85%

87%

92%

96%

413.731

453.447

524.799

549.727

555.467

634.428

631.221

680.702

700.853

90.885

98.336

107.920

124.500

165.813

197.058

224.648

220.033

239.482

3.197.049

3.379.686

3.607.725

3.899.248

4.228.425

4.686.085

4.894.989

5.239.598

5.542.843

40.082.043

41.592.568

49.046.234

53.765.780

58.370.808

71.324.629

78.675.035

77.731.657

79.280.422

119.232.567

131.866.658

145.641.958

152.533.334

163.331.003

189.454.190

192.762.124

217.416.784

191.952.303

58%

64%

71%

74%

80%

92%

94%

106%

94%

166.553.736

181.051.518

202.943.362

214.852.954

230.821.954

270.775.825

281.776.374

306.156.159

282.767.645

58%

63%

71%

75%

80%

94%

98%

106%

98%

2004 5.214.125

2005 5.303.101

2006 5.480.942

2007 5.775.749

2008 5.877.413

2009 5.911.579

2010 6.279.221

2011 6.713.411

2012 6.713.411

98%

100%

103%

109%

111%

111%

118%

127%

127%

en

Kantoren en administratie

Handel 2005=100 overig 2005=100 Totaal export 2005=100 Hotels en restaurants 2005=100 Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening

768.006

Onderwijs

273.453

Andere gemeenschaps-, sociale persoonlijke dienstverlening

en

5.876.110

149


Kantoren en administratie Handel 2005=100

98.326.440 250.546.209

207.278.346

224.674.154

239.355.421

246.238.681

218.539.818

245.873.094

257.213.627

121%

100%

108%

115%

119%

105%

119%

124%

124%

77.150.752

83.419.170

88.868.218

93.716.079

88.772.111

92.454.492

98.923.980

103.102.711

overig 2005=100 Totaal export 2005=100

100%

108%

115%

121%

115%

120%

128%

134%

361.004.343

289.732.199

313.574.266

333.999.388

345.832.173

313.223.508

344.606.807

362.851.018

367.029.749

125%

100%

108%

115%

119%

108%

119%

125%

127%

Tabel 59: Omzet (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering)

150

257.213.627


(*1000 EUR) Hotels en restaurants 2005=100 Gezondheidszorg maatschappelijke dienstverlening

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

412.386

373.801

353.808

377.315

396.075

425.279

393.868

437.874

403.574

88%

80%

76%

81%

85%

91%

84%

94%

86%

44.802

47.947

68.022

53.237

63.464

69.329

73.518

72.353

74.812

8.464

8.433

10.299

15.241

12.572

21.892

30.719

46.419

48.126

650.009

572.762

689.566

643.367

690.221

778.007

803.804

942.833

734.212

4.173.377

4.345.921

4.597.508

5.154.060

6.003.049

6.714.094

7.283.843

6.590.021

6.339.874

1.980.419

1.966.217

2.000.607

2.215.611

2.278.657

2.402.334

2.442.919

3.882.707

2.010.755

72%

71%

73%

81%

83%

87%

89%

141%

73%

7.269.457

7.315.082

7.719.810

8.458.832

9.444.038

10.410.935

11.028.671

11.972.207

9.611.353

63%

63%

66%

73%

81%

90%

95%

103%

83%

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

442.788

464.528

488.086

535.325

565.361

581.424

556.592

572.405

572.405

95%

100%

105%

115%

122%

125%

120%

123%

123%

en

Onderwijs


Kantoren administratie

1995

en

Handel 2005=100 overig 2005=100 Totaal export 2005=100

Hotels en restaurants 2005=100 Gezondheidszorg maatschappelijke dienstverlening

en

74.577

151


Onderwijs

58.265

Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening Kantoren administratie

Handel 2005=100

741.470

en 8.005.412

2.863.418 104%

2.747.126

3.586.480

3.415.435

3.624.505

3.266.138

4.136.519

3.680.170

3.680.170

100%

131%

124%

132%

119%

151%

134%

134%

8.392.511

7.718.878

8.952.467

8.901.617

7.489.222

6.716.232

8.164.322

7.691.951

12.185.931

11.604.165

11.793.444

12.903.227

13.091.483

11.336.784

11.409.343

12.416.897

11.944.526

105%

100%

102%

111%

113%

98%

98%

107%

103%

overig 2005=100 Totaal export 2005=100

Tabel 60: Investeringen (x 103 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) Sector NBB

Verschaffen van accommodatie; eet- en drinkgelegenheden (55-56)

Sector energiebalans Miljoen euro

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Hotels en restaurants

2.410

2.454

2.523

2.643

2.775

2.906

2.874

3.062

3.288

96%

97%

100%

105%

110%

115%

114%

121%

130%

9.649

10.094

10.578

11.091

11.816

12.701

13.280

13.520

14.296

91%

95%

100%

105%

112%

120%

126%

128%

135%

2005=100 Menselijke gezondheidszorg (86) + Maatschappelijke dienstverlening met en zonder huisvesting (87-88)

2005=100

152

Gezondheidszorg maatschappelijke dienstverlening

en

2012


Onderwijs (85)

Onderwijs

2005=100 Andere diensten 92,93,94,95,96)

(33;

36,37-39,90-


2005=100 Kantoren en administraties 58;61-68;71-79;81-84;99)

(49-53;

Kantoren en administraties

2005=100 Groot- en detailhandel in en onderhoud en reparatie van motorvoertuigen en motorfietsen (45);Groothandel en handelsbemiddeling, met uitzondering van de handel in motorvoertuigen en motorfietsen (46);Detailhandel, met uitzondering van de handel in auto's en motorfietsen (47)

Handel

2005=100 totaal 2005=100

totaal

8.809

9.120

9.487

9.858

10.292

10.966

11.247

11.622

12.199

93%

96%

100%

104%

108%

116%

119%

122%

129%

3.419

3.622

3.960

4.109

4.269

4.428

4.409

4.802

4.958

86%

91%

100%

104%

108%

112%

111%

121%

125%

54.806

57.866

61.606

66.149

70.356

73.979

72.997

75.627

79.027

89%

94%

100%

107%

114%

120%

118%

123%

128%

19.704

21.568

22.279

23.188

24.834

25.187

24.367

25.472

26.541

88%

97%

100%

104%

111%

113%

109%

114%

119%

98.797

104.724

110.434

117.038

124.343

130.167

129.173

134.105

140.308

89%

95%

100%

106%

113%

118%

117%

121%

127%

Tabel 61: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest), 2012 niet volledig beschikbaar

153


totaal tertiair

140%

120%

120%

100%

100% 80%

Energieverbruik

60%

Omzet

2005=100%

2005=100%

totaal tertiair

80% Energieverbruik

60%

investeringen

40%

40%

20%

20%

0%

0%

95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

totaal tertiair

totaal tertiair

250%

140% 120%

150%

Energieverbruik Uitvoer

100%

2005=100%

2005=100%

200%

100%

Energieverbruik

80%

60%

bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, ten lopende prijzen

40% 50%

20% 0%

0% 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

03

04

05

06

07

08

09

10

11

12

Figuur 58: Evolutie van de het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100%)

154


Land- en tuinbouw, zeevisserij TJ

1995

totaal TJ totaal

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

36.878

37.916

36.759

36.473

34.390

32.697

32.400

32.293

32.361

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

33.055

32.752

31.727

27.876

25.484

27.934

30.827

26.154

26.933

Tabel 62: Energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen ( TJ, exclusief warmte) (bron: energiebalans Vlaanderen, vanaf 2007 nieuwe methodologie)

[106 EUR]

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

BTW tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen

1.799 1.903 1.449 1.703 1.720 1.418 1.409 1.685 1.397

% (2003=100)

100 106 81 95 96 79 78 94 78

Omzet

% (1995=100)

Investeringen

% (1995=100)

Uitvoer

% (1995=100)

5.387 6.334 6.703 6.448 6.345 7.086 4.564 4.486 4.647 4.803 4.851 5.294 5.653 5.971 6.112

100 118 124 120 118 132 85 83 86 89 90 98 105 111 113

572 554 607 662 677 678 441 492 433 465 491 595 770 889 875

100 97 106 116 118 118 77 86 76 81 86 104 135 155 153

742 797 848 831 864 912 742 625 628 639 632 649 719 739 698

100 107 114 112 116 123 100 84 85 86 85 87 97 100 94

Tabel 63: Omzet, investeringen, uitvoer (bron Studiedienst van de Vlaamse Regering) en evolutie bruto toegevoegde waarde (NBB) 155


totaal land- en tuinbouw, zeevisserij


140

180 160

120 110 Energieverbruik

100

Omzet

90

1995=100%

1995=100%

130

140 Energieverbruik

120

Investeringen

100

80 80

70 60

60 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11

95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11


totaal land- en tuinbouw, zeevisserij 130

110

120

Energieverbruik

100

Uitvoer

90 80

2003=100%

1995=100%

100 110

Energieverbruik

90

BTW tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen

80 70

70 60

60 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11

03

04

05

06

07

08

09

10

11

Figuur 59: Evolutie van de het energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%)

156

157

Literatuurlijst

LITERATUURLIJST

[1]

OECD/IEA, Energy Statistics Manual, 2004

[2]

K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1990: onafhankelijke methode, eigen cijfers

[3]

K. Smekens en B. Vanhoof, Energiebalans Vlaanderen 1994: onafhankelijke methode,VITOrapport 1997/PPE/R/075, Mol, september 1997 (beperkte verspreiding)

[4]

K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1995: onafhankelijke methode, VITOrapport 1999/PPE/R/018, februari 1999 (beperkte verspreiding)

[5]

K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1996: onafhankelijke methode VITO rapport 1999/PPE/R/097, Mol, januari 1999

[6]

K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1997: onafhankelijke methode, VITO rapport 2000/IMS/R/005 (beperkte verspreiding)

[7]

K. Aernouts en I. Moorkens, Energiebalans Vlaanderen 1998: onafhankelijke methode, VITO rapport 2000/IMS/R/097 (algemene verspreiding)

[8]

K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 1999: onafhankelijke methode, VITO rapport 2001/IMS/R/104

[9]

K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2000: onafhankelijke methode, VITO rapport 2002/IMS/R/075

[10] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2001: onafhankelijke methode, VITO rapport 2003/IMS/R/103 [11] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2002: onafhankelijke methode, VITO rapport 2004/IMS/R/175 [12] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2003: onafhankelijke methode, VITO rapport 2005/IMS/R/238 [13] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2004: onafhankelijke methode, VITO rapport 2006/IMS/R/129 [14] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2005: onafhankelijke methode, VITO rapport 2007/IMS/R/188 [15] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen: 2006, VITO rapport 2009/TEM/R/41 [16] K. Aernouts en K. Jespers, Energiebalans Vlaanderen 2007, VITO rapport 2009/TEM/R/90 [17] K. Aernouts, K. Jespers, S. Vangeel Energiebalans Vlaanderen 2008, VITO rapport 2010/TEM/R/187 159

Literatuurlijst

[18]

K. Aernouts, K. Jespers, S. Vangeel Energiebalans 2009, VITO rapport 2011/TEM/R/165

[19] K. Aernouts, K. Jespers, Energiebalans 2010, VITO rapport 2012/TEM/R/154 [20] K. Aernouts, K. Jespers, Y. Dams, Energiebalans 2011 (uitgebreid – update februari 2014), VITO rapport 2014/TEM/R/4 [21] IPCC, Greenhouse gas inventory reporting instructions (IPCC 1996 Revised Guidelines for national Greenhouse Gas inventories, Volume 1),s.l., 1997 [22] IPCC, Greenhouse gas inventory reference manual (IPCC 1996 Revised Guidelines for national greenhouse gas inventories, Volume 3), s.l., 1997 [23]

BFE, Statistische Jaarboeken 1990–2003 en bijkomende informatie, Brussel

[24] Verplichte jaarlijkse rapportering aan VEA (netbeheerders elektriciteit en aardgas, exploitanten WKK en hernieuwbare installaties en zelfproducenten (zie website www.energiesparen.be) [25] Synergrid, statistiek elektriciteitsstromen 2011 in België, http://www.synergrid.be [26] VMM, EIL: Emissie-inventaris Lucht [27] OVAM, tarieven en capaciteiten voor storten en verbranden – actualisatie tot 1992-2004, schriftelijke mededeling van OVAM (januari 2006) [28] OVAM, nota “behandeling van GSC dossiers restafvalverbranding en WKK certificaten dossiers”, schriftelijke mededeling L. Umans, N. Vanaken, 17 juni 2004 [29]

OVAM, Inventarisatie huishoudelijke afvalstoffen 2002

[30] OVAM, nota “behandeling van GSC dossiers restafvalverbranding en WKK-certificaten dossiers”, schriftelijke mededeling L. Umans, N. Vanaken, 17 juni 2004 [31]

Schriftelijke communicatie energiebalans maart 2007

met

OVAM

naar

aanleiding

van

begeleidingscomité

[32]

05 JUNI 2009. - Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 5 maart 2004 inzake de bevordering van elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen

[33]

OVAM, Sorteeranalyse-onderzoek huisvuil 2006, december 2008

[34] E. Peeters et al, WKK-inventaris Vlaanderen stand van zaken 2006, VITO studie uitgevoerd in opdracht van VEA, november 2007, VITO rapport 2007/ETE/R/126 [35] K. Jespers, K. Aernouts, E. Cornelis, N. Renders, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2007, april 2009, VITO rapport 2009/TEM/R/43 [36] K. Jespers, E. Cornelis, K. Aernouts, N. Renders, S. Vangeel, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2008 deel II, oktober 2009, VITO rapport 2009/TEM/R/129 160

Literatuurlijst

[37] K. Jespers, K. Aernouts, S. Vangeel, E. Cornelis, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2009 (deel I en deel II), Februari 2011, VITO rapport 2011/TEM/R/21 [38] K. Jespers, K. Aernouts, S. Vangeel, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2010 (deel I en deel II), november 2011, VITO rapporten 2011/TEM/R/159 en 2011/TEM/R/161 [39] K. Jespers, K. Aernouts, Y. Dams, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2011, deel I: hernieuwbare energie, deel II: WKK, VITO rapporten 2012/TEM/R161 en 2012/TEM/R/156 [40] K. Jespers, K. Aernouts, Y. Dams, Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2012 (deel I en II), februari 2014, VITO rapporten 2014/TEM/R9 en 2013/TEM/R81 [41] Enquête bij de transformatie-, industriële en tertiaire sectoren door VITO, Mol, verbruiksjaren 2005-2012 [42] Electrabel, presentatie jaarlijkse persbijeenkomst 2009 (http://www.electrabel.com/assets/content/whoarewe/Def28_1_29_persbijeenkomst29_5F 6B6F6046FE48CDBE2EBC8654F2F265.pdf) [43] VEA, schriftelijke communicatie over de subsidiedossiers voor PV-panelen info t.e.m. 2006 [44] Federale Overheidsdienst Economie, KMO, middenstand en energie – Algemene directie Energie- , Petroleumbalans en Leveringen per economische sector 1990-2012, Brussel [45] Federale Overheidsdienst Economie, KMO, middenstand en energie – Algemene directie Energie-, Kolenbalans en Leveringen per economische sector 1990-2012, Brussel [46] Synergrid, electricitieitsstromen in België (www.synergrid.be) [47] Theunis et al., Vlaamse koolstofbalans voor het niet-energetisch verbruik, VITO rapport 2003/IMS/R/185 [48] Essenscia , Federatie van de Chemische nijverheid, enquêtes met het energieverbruik van leden Fedichem/Essenscia (verschillende jaren) [49]

Integrale Milieujaarverslagen, meer informatie op: http://imjv.milieuinfo.be/

[50] Individuele emissiejaarrapporten Emissiehandelssysteem

ingediend

in

het

kader

van

eht

Europse

[51] Eurostat, NACE Rev. 1, Statistische nomenclatuur van de economische activiteiten in de Europese gemeenschap, Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, Luxemburg, 1996 [52] Eurostat, NACE Rev. 2, Statistical classification of economic activities in the European Community, Luxemburg, 2008 [53]

Schrooten L., Jespers K. , Baetens K, Van Esch L., Gijsbers M. (VITO), Van linden V., Demeyer P. (ILVO), OFFREM, Model voor emissies door niet voor de weg bestemde mobiele machines,

161

Literatuurlijst

VITO Rapport 2009/TEM/R/, juli 2009 + update model-output door VMM doorgevoerd in 2011 [54] Commissie benchmarking Vlaanderen, jaarverslag 2012 (goedgekeurd 5/11/2013) [55] Sidmar Arcelor Gent, STAAL bron van kracht –Jaarverslag 2005-, Gent, 2006. http://www.sidmar.arcelor.com [56] ArcelorMittal Gent.Geel.Genk, jaarverslag (verschillende jaren) [57] FOD Economie, schriftelijke mededeling (maart 2014) [58] H. Hens, Energieverbruik van de residentiële en andere sectoren in Vlaanderen, vertrouwelijk rapport voor VITO 96/14/2, Leuven, 1996 [59] Panel Studie van Belgische Huishoudens, Onderzoeksproject gefinancierd door de Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele aangelegenheden en door Eurostat, gecoördineerd door het Nationaal Instituut voor de Statistiek. [60] Enquête energiegebruik huishoudens in Vlaanderen in 2001 in opdracht van de afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie, Iris consulting, dec. 2001 [61] Hooyberghs et al., Uitbreiding en optimalisatie van de inventaris van het energieverbruik in de tertiaire en de huishoudelijke sectoren ten behoeve van de Vlaamse energiebalans, VITO rapport 2004/IMS/R/072 [62] NIS, Algemene Volks- en Woningtelling op 1 maart 1991, Brussel, 1993 [63] BFE, Statistische Jaarboeken 1990–2003 en bijkomende informatie, Brussel [64] FIGAS, Verbond der gasnijverheid, Statistische Jaarboeken 1990-2003 en bijkomende informatie, Brussel [65] Algemene socio-economische enquête 2001 [66] Enquête energiebewustzijn en gedrag van het jaar 1998, marktonderzoek in opdracht van de afdeling natuurlijke rijkdommen en energie [67] Enquête energieverbruik huishoudens in Vlaanderen in 2003 in opdracht van de afdeing natuurlijke rijkdommen en energie, IRIS consulting, september 2003 [68] Enquête enrgiegebruik huishoudens in Vlaanderen in 2005 in opdracht van de afdeling natuurlijke rijkdommen en energie, januari 2006 [69] Enquête energiebewustzijn en energiegedrag van het jaar 2007, marktonderzoek in opdracht van VEA, april 2008 (www.energiesparen.be) [70] Enquête energiebewustzijn en energiegedrag van het jaar 2009, marktonderzoek in opdracht van VEA, september-oktober 2009 (www.energiesparen.be)

162

Literatuurlijst

[71]

Aernouts et al., Nota huishoudelijk stookolieverbruik, VITO rapport 2014/TEM/R/2, januari 2014

[72] Institut de Conseil et d’Etudes en Developpement Durable –ICEDD-, ‘Bilan énergétique de la region Wallonne’, + bijkomende informatie [73] Van Rompaey et al., Emissies van dioxines en PAK’s door gebouwenverwarming met vaste brandstoffen, VITO rapport 2001/IMS/R059 [74] Beckers S, veendrick J., Houtverbruik in Vlaanderen, Incompany Milieu advies (Open Universiteit Nederland), Heerlen, maart 2009 [75] Renders et al., Emissies door houtverbranding – sectoren gebouwenverwarming en landbouw, VITO rapport 2011/TEM/R/158, november 2011 [76] Eurostat_SECH, development of detailed statistics on energy consumption in households, rapport in voorbereiding [77] Dams et al. , Methodologie energiebalans residentiële sector met focus op het houtverbruik, VITO rapport 2013/TEM/R/90, oktober 2013 [78] Dewaelheyns V., Gulinck H., KULeuven, (2008). Inputs en outputs in privétuinen, in opdracht van MIRA, 194 pp + gedetailleerde resultaten van een internetenquête www.tuinenquête.be (vertrouwelijke informatie door MIRA aangeleverd aan VITO in het kader van OFFREM) [79] UGent (2006-2007). Analyse van de huidige en toekomstige ruimtebehoefte voor land- en tuinbouw en de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen binnen land- en tuinbouw, Vakgroep Landbouweconomie (UGent), Vakgroep Civiele Techniek (UGent), SADL (KULeuven), ABNL (KULeuven) en Studiegroep Omgeving - in opdracht van Afdeling Monitoring en Studie, departement Landbouw en Visserij [80] Federale Overheidsdienst Economie KMO Middenstand & Energie (2008). Bevolking en huishoudens -Huishoudens en familiekernen-, aantal private huishoudens 1990-2007, Nationaal Instituut voor de Statisitek, http://www.statbel.fgov.be. [81] NIS, gebouwstatistieken en kadastergegevens, Brussel, verschillende jaren [82]

Het energiebewustzijn en –gedrag van de Vlaamse huishoudens 2013, 2-jaarlijkse enquête uitgevoerd in opdracht van VEA

[83] Energy consumption survey (http://www.energiesparen.be/node/880)

for

Belgian

households

[84] FOD economie, dienst energie: http://www.mineco.fgov.be, officiële maximumprijzen BTW inbegrepen [85] Website Eurostat http://epp.eurostat.ec.europe.eu, Eurostat data, energy statistics – prices [86] NIS, Landbouwstatistieken: landbouw- en tuinbouwtelling op 15 mei 1990 - 2010, Nationaal Instituut voor de Statistiek, Brussel 163

Literatuurlijst

[87] Van Broeckhoven E., Taragola N., Steekproefplan voor het Landbouwmonitoringsnetwerk voor het boekjaar 2010. Methodiek en resultaten, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2009 [88] Landbouwstatistieken gebaseerd op een jaarlijkse enquête in mei en november, FOD ADSEI, beschikbaar op: http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/economie/landbouw/bedrijven/ [89]

"Policies to reduce energy use and emissions in Belgian glasshouse horticulture" Carels Koen & Van Lierde Dirk, paper op het XIVth International Symposium on Horticultural Economics, 12th-15th September 2000, Guernsey

[90]

A. Maertens, D. Van Lierde, CLE –Centrum voor Landbouweconomie-, het energieverbruik in de Vlaamse land- en tuinbouw, publicatie n° 1.01, januari 2003

[91] Lenders S., Jespers K., Energieverbruik in de Vlaamse Landbouw 2007, in samenwerking met VITO, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, juni 2009 [92] De Belgische zeevisserij, aanvoer en besomming tot en met 2011, Oostende (verschillende jaren), http://www.vlaanderen.be/zeevisserij [93] Veerle Van linden (ILVO), Carolien Beckx, Marlies Vanhulsel, Kaat Jespers (VITO), OFFREM verfijning landbouw –Verfijning categorie landbouw in het model voor emissies door niet voor de weg bestemde mobiele machines, Eindrapport, Studie uitgevoerd i.o.v. Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Afdeling Lucht, hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid LNE/LHRMG/OL20110051 [94] Copert 4 versie 10.0 berekeingen aangeleverd door VMM (januari 2014) [95] MIMOSA IV berekeningen aangeleverd door VMM (2010) [96] NMBS, Jaarverslag 2006 ‘Inzetten op engagement’, http://www.nmbs.be [97] Federale overheidsdienst mobiliteit en vervoer, informatie over vergunningen van spoorwegondernemingen beschikbaar op de website: http://www.mobilit.fgov.be/ op 3/2/2012 [98] Persoonlijke mededeling Infrabel, mei 2013 [99] Emissiemodel voor spoorverkeer en scheepvaart in Vlaanderen; Transport&Mobility Leuven, rapport in opdracht van VMM, 30 juli 2007 [100] NMBS, Statistisch jaarboeken 1990 rail.be/corp/N/group/pdffiles/index.php

-

2009,

Brussel,

EMMOSS,

http://www.b-

[101] NMBS groep, rapport Duurzaam Ondernemen, 2013 [102] De Lijn, Vlaamse vervoermaatschappij, Jaarverslagen 1991-2010 en bijkomende informatie via schriftelijke mededeling, De Lijn 2011

164

Literatuurlijst

[103] Belgisch Staatsblad ‘Samenwerkingsakkoord tussen het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in verband met het geregeld vervoer van en naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 31/10/1991 [104] Mens en Ruimte, Energieverbruik door de transportsector in Vlaanderen in 1994, vertrouwelijk rapport voor VITO, juli 1997 [105] HRS, P. Van Espen, getankte hoeveelheden kerosine voor de burgerluchtvaart op de luchthaven van Zaventem tot 2011, getankte hoeveelheid vliegtuigbenzine tot 2006, schriftelijke mededeling, Brussel, jaarlijks. [106] Gegevens over de geleverde hoeveelheden vliegtuigbrandstof op de luchthaven van Deurne tot 2011, schriftelijke mededeling van de Internationale Luchthaven Antwerpen, jaarlijks. [107] Internationale luchthaven Oostende-Brugge, statistische jaarboeken tot 2010, aangevuld met schriftelijke communicatie [108] West-Vlaamse intercommunale Vliegveld Wevelgem-Bissgem intergemeentelijk samenwerkingsverband, Airport Kortrijk-Wevelgem, verslagen van de Raad van Bestuur en van het College van Commissarissen aan de Algemene vergadering van deelnemers, gehouden te Kortrijk (verschillende jaren), aangevuld met schriftelijke communicatie [109] Energieverbruiken voor militaire doeleinden in Vlaanderen: infrastructuur, luchtvaart, wegtransport (gegevens tot en met 2011), Ministerie van landsverdediging, jaarlijks [110] IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change, Good Practice Guidance and Uncertainty Management in National Greenhouse Gas Inventories, 2000 [111] BAC -Brussels Airport www.brusselsairport.be

Company-,

Brutrends

xxxx,

Zaventem

jaarlijkse

uitgave,

[112] Internationale luchthaven Antwerpen: statistieken betreffende vracht, passagiers, vliegbewegingen jaarlijkse statistieken www.antwerpairport.be [113] www.aps.vlaanderen.be (verschillende tijdsreeksen) [114] Schriftelijke mededeling van Fluxys, verschillende jaren [115] Schriftelijke mededeling Statoil, verschillende jaren [116] Corporate Responsibility Report 2012, Arcelor Mittal Gent, Geel en Genk (en vorige jaren)

165

Energiebalans Vlaanderen (uitgebreid)

Recommend Documents