april 2007
kennisgebieden
12
Voor de gebruikers van de methoden Speurtocht, De blauwe planeet en NatuNiek
2
NatuNiek daagt uit tot zelf ontdekken
4
Speuren naar sporen uit het verleden
6
De blauwe planeet verruimt de horizon
10
Geboeid door proefjes
12
Korte berichten
s e r v i c e b u l l e t i n
e d n i g n i d d Opschu n e d e i b e g s i n ken
e leerlijn holen. De nieuwst sc sis ba de or vo eurtocht rwijsland voltooid. Naast Sp Het gonst in onde rt ko en nn bi dt or ieden w ar starten komend schoolja voor de kennisgeb t he n le ho sc en eet kunn zo ontzettend en De blauwe plan vallen op omdat ze s de n ho et m e D k. maken het leren va met NatuNie de leerlingen. Ze et d. m en en ei ud bo ho ht ec ng niek goed rekeni en natuur en tech de un lingen sk er jk le ri ok rd O aa . en geschiedenis, n bij de less ke ok tr be f tie ac ed orden ze boeken zeer go Want leerlingen w en, kunnen met de bb n. he de d ie eb an st isg er nn ht ke ac binnen de die een taal jn zi te k ie un t jn rdat de opzet dat schi ie methodes. Doo uit de voeten. En dr de et m ig kk lu erg ge enorm groot. Leerkrachten zijn t gebruiksgemak he is is, k lij ge ie van alle dr
Met dit servicebulletin houden we u op de hoogte van de ontwikkelingen binnen de kennisgebieden en onze methodes. Wellicht gebruikt u al één of twee van deze methodes. Hopelijk volgt dan binnenkort de volgende, want met ingang van het nieuwe schooljaar kunt u in de groepen 3 tot met 8 ook starten met NatuNiek. In dit bulletin leest u over scholen en collega’s die met de methodes werken, u krijgt leuke tips en handige informatie. We wensen u veel plezier met Speurtocht, De blauwe planeet, NatuNiek en dit servicebulletin!
Unieke methode natuur en techniek NatuNiek daagt uit om zelf te ontdekken
Inhoud Pagina 2
NatuNiek daagt uit tot zelf ontdekken
Pagina 4
Speuren naar sporen uit het verleden
Pagina 6
De blauwe planeet verruimt horizon
Pagina 8
Vraag & Antwoord
Pagina 10
Omtrent Techniek
Pagina 12
Korte berichten
Colofon Het servicebulletin voor de Kennisgebieden is een uitgave van uitgeverij ThiemeMeulenhoff. Hoofd- en eindredactie Taalent Tekstschrijvers Met dank aan Eveline Timmermans, Machteld Klappe, Faris, Younes, Emre, Yasin, Robbert Dijkgraaf, Harry Oostra, Henk Burgmeijer, en Petra Kampstra Vormgeving Crossings Communications Fotografie Martin Hogeboom Drukwerk ARS Grafische Producties & Communicatie Redactieadres ThiemeMeulenhoff t.a.v. afdeling Marketingcommunicatie Postbus 19240 3501 DE Utrecht
[email protected]
Het uitgangspunt van deze gloednieuwe methode is: doen! Met inspirerend lesmateriaal en de leukste thema’s en projecten brengt NatuNiek natuur én techniek tot leven. NatuNiek is er voor alle kinderen van groep 3 tot en met groep 8 en is concentrisch opgebouwd rond vier natuur- en vier techniekthema’s. Daarmee is het de eerste methode waarin techniek evenveel aandacht krijgt als natuur. Dat is een goed uitgangspunt in een samenleving die bol staat van de techniek. Ervaren en zelf doen staan in NatuNiek centraal. De gekozen thema’s sluiten prima aan op de belevingswereld van de kinderen. Ook voldoet NatuNiek aan de kerndoelen en de CITO-domeinen zijn in de lesstof terug te vinden. Aan de slag Kinderen zijn dol op natuur en techniek. NatuNiek biedt ze boeiende onderwerpen op het gebied van natuur en techniek binnen een duidelijk herkenbare structuur. Kijklessen worden afgewisseld met werklessen en vanaf groep 5 is ook toetsing opgenomen in de organisatiestructuur van de methode. Na de toetsles volgen de projectlessen waarin leerlingen in groepjes aan het werk gaan. Ze doen bijvoorbeeld onderzoek naar wat planten nodig hebben om te overleven of kijken hoe de binnenkant van een apparaat eruit ziet. Zo kunnen ze spelenderwijs leren en experimenteren. Bij de ontwikkeling van de methode verplaatste ThiemeMeulenhoff zich niet alleen in de leerlingen, maar ook in degene die de lessen geeft en voorbereidt. De benodigde materialen zijn op scholen dan ook veelvuldig aanwezig. De proeven worden goed uitgelegd en staan ook op de bijgeleverde dvd. Hierdoor is NatuNiek ook voor de leerkracht een aantrekkelijke methode. Unieke kwismeester Uniek is de kwismeester. Een opzetboek waar leerlingen veel plezier aan beleven en waarmee ze elkaar aan de hand van quizvragen overhoren. Vanaf groep 5 wordt NatuNiek ondersteund met een cd-rom. Hiermee kunnen leerlingen op verschillende manieren zelfstandig met de lesstof aan de slag. Bij het maken van opdrachten krijgen ze direct feedback en het onderdeel test jezelf is de perfecte voorbereiding op de toetsles. Daarnaast is er ook de methodesite op
internet, www.natuniek.nl. Hier vinden de leerlingen extra opdrachten. Maar ook docenten en ouders kunnen er terecht voor informatie over NatuNiek. Taalbeleid Taal kan voor sommige leerlingen een drempel zijn bij het volgen van de lessen natuur en techniek. Als je kinderen iets wilt leren over natuur en techniek, kun je niet om nieuwe begrippen heen. NatuNiek staat daarom uitgebreid stil bij begrippen. Deze zijn duidelijk herkenbaar in de leerlingenboeken. Op de cd-rom worden de begrippen nog eens uitgebreid toegelicht, met afbeeldingen en animaties. Ook de teksten uit de leerlingenboeken van NatuNiek zijn te lezen en te beluisteren op de cd-rom. Op deze manier hoeft een leesprobleem dus geen struikelblok te zijn. Leerkrachten vinden in de handleiding handige aanwijzingen over hoe lastige begrippen het beste kunnen worden uitgelegd. De methode geeft ook volop tips over hoe woorden kunnen worden uitgebeeld. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de NT2-didactiek. Zo zorgt NatuNiek ervoor dat taalproblemen het enthousiasme voor het vak niet in de weg staan.
USP’s NatuNiek is doen! leert leerlingen onderzoeken, ontwerpen en presenteren heeft aandacht voor taal heeft geïntegreerde software Meer weten? Kijk op www.NatuNiek.nl!
NatuNiek (groep 3 t/m 8) verschijnt vóór het schooljaar 2007/2008. Wilt u meer informatie over deze vernieuwende methode? Vraag dan de brochure of een zichtzending aan via de antwoordkaart of kijk op www. NatuNiek.nl. Nationaal Actieplan VTB Er is een Nationaal Actieplan Verbreding Techniek Basisonderwijs (VTB) waarmee scholen in aanmerking kunnen komen voor subsidie voor Techniek. Informatie hierover vindt u op www.thiememeulenhoff.nl/vtb.nl
Website NatuNiek
Leidse leerkrachten en leerlingen enthousiast over Speurtocht Speuren naar sporen van het verleden ‘O saai geschiedenis’ horen de leerkrachten van OBS Merenwijk in Leiden nooit iemand roepen. Sinds vorig jaar werken zij met Speurtocht. De kracht van de methode blijkt te liggen in de veelzijdigheid en het taalbeleid. ‘Ook voor anderstalige kinderen heeft Speurtocht veel te bieden.’ Onlangs verdiepte groep 6 zich in de tijd van regenten en vorsten, de Gouden Eeuw. Leerkracht Eveline Timmermans: “Voor ons is dit hoofdstuk extra leuk, want onze beroemde stadsgenoot Rembrandt van Rijn hoort bij deze tijd. In het centrum van Leiden zijn dan ook veel sporen van deze kunstenaar terug te vinden. Door de kinderen deze te laten ontdekken, wordt het verleden pas echt interessant.” Dat elk hoofdstuk van Speurtocht aanknopingspunten biedt om de link naar het heden te leggen, ervaart Eveline als heel positief.
Raakvlakken Vorig schooljaar waren de methodes van de Merenwijk aan vervanging toe. De toenmalige methode geschiedenis ging uit van het perspectief van grootouders, ‘opa vertelt…’. Dat lijkt een heel toegankelijk en aansprekend uitgangspunt, maar de praktijk wees toch anders uit. Eveline: “Veel van onze leerlingen zijn afkomstig uit andere landen.
Zij hebben geen grootouders met een grote rommelzolder of een familielid dat de tweede wereldoorlog heeft meegemaakt. Speurtocht heeft daarentegen heel veel raakvlakken met het leven van deze kinderen en behandelt tegelijkertijd meer historische feiten. De keuze van de onderwerpen speelt hierbij ook een rol. Hoe een school er honderd jaar geleden uitzag en hoe kinderen toen naar school gingen spreekt natuurlijk tot de verbeelding.”
Meervoudige intelligentie Lesje lezen, oefeningen maken, overhoren en toetsen. Deze klassieke leermethode is op de Merenwijk inmiddels ook geschiedenis. “We werken steeds meer vanuit het idee van meervoudige intelligentie. Sommige kinderen leren makkelijk vanuit een boek, andere leerlingen zijn echte doeners of hebben iets met muziek. Door de stof in verschillende verwerkingsvormen aan te bieden, is er voor ieder wat wils. Laatst hebben we grachtenhuisjes gemaakt
van melkpakken. Een kind dat moeite heeft met schrijven of uitleggen kan op deze manier toch laten zien dat hij weet wat een grachtenhuis is. Speurtocht bevat veel tips en zelf bedenken we ook extra opdrachten. Bij het hoofdstuk over de Gouden Eeuw organiseerden we een wandeling in het centrum van Leiden. De kinderen herkenden de grachtenpanden en riepen ‘kijk juf, weer een hofje’. Dan merk je dat het geleerde ook echt blijft hangen.
Taalbeleid
TIP
In de klas van Eveline hangt een tijdlijn met alle tijdvakken op een magneetbord aan de muur, inclusief de bijbehorende plaatjes. “Dat werkt erg leuk, je kunt er heel veel dingen aan koppelen. Bijvoorbeeld rond feestdagen als bevrijdingsdag of de verjaardag van Sinterklaas. Dan zoeken we samen naar de oorsprong van het feest en leggen we zo weer de link tussen heden en verleden.”
Moeilijke woorden worden zoveel mogelijk vermeden. Maar bij een vak als geschiedenis ontkom je niet aan nieuwe begrippen als De Oost, armenzorg en kolonie. Hier besteedt Speurtocht veel aandacht aan. “De begrippen staan goed aangegeven in de leerlingenboeken. Zelf maak ik ook graag gebruik van de extra aanwijzingen uit de docentenhandleiding. Daarmee lukt het goed om leerlingen een beeld te laten vormen.” Ook andere woorden die voor kinderen lastig kunnen zijn, worden uitgelegd in Speurtocht. Denk aan woorden als argument, mening en feit. “Zeker voor taalzwakke kinderen en leerlingen voor wie Nederlands niet de moedertaal is, blijkt dit een voordeel. Voor de wat snellere leerling biedt Speurtocht ook genoeg aanknopingspunten. Zij mogen de extra opdrachten doen of iets tekenen bij het openingsverhaal van het hoofdstuk.”
Software Als ICT-coördinator is Eveline ook erg enthousiast over de goede koppeling met de software. Sterker nog, het was een van de redenen om de methode aan te schaffen. “Kinderen zijn dol op het werken met de computer. Ik laat ze elke les van tevoren op de computer horen en lezen. Dat doen ze zelfstandig in het computerlokaal. Moeilijke begrippen worden uitgelegd met plaatjes of een animatie.” Zo vormen deze geen belemmering meer tijdens de les die volgt. Daarnaast staat het onderdeel ‘Test jezelf’ vast op het programma. “Door deze voor de toets te maken, komen de kinderen erachter wat ze al goed weten én waar ze nog extra aandacht aan moeten besteden.”
Structuur De opzet van Speurtocht is gelijk aan die van de methodes aardrijkskunde (De blauwe planeet) en natuur en techniek (NatuNiek) van ThiemeMeulenhoff. “Dit jaar zijn we ook met De blauwe planeet begonnen. Die eenduidige opzet geeft de kinderen veel structuur. De manier waarop nieuwe begrippen worden gepresenteerd, de verwijzingen naar het werkboek, het is allemaal heel herkenbaar. Wel was ik een beetje bang dat het te veel van hetzelfde zou worden. Dat je op een gegeven moment niet meer weet of je nu in het geschiedenisboek of in het aardrijkskundeboek zit te kijken. Maar dat is absoluut niet zo. De structuur is hetzelfde, maar de didactiek en uitstraling zijn toch weer heel anders.” Zo ligt bij Speurtocht de nadruk op verhalen en staat bij De blauwe planeet onderzoek centraal.
Speurtocht is …
de eerste geschiedenismethode met echte aandacht voor taal een solide basis voor historisch besef geschiedenis vanuit Nederlands perspectief een methode met geïntegreerde ICT
Meer informatie over Speurtocht vindt u op www.Speurtocht.nl. Echt goed kennismaken? Vraag dan een zichtzending aan via de antwoordkaart.
‘De blauwe planeet’ verruimt horizon Kan jouw school overstromen? De leerlingen van groep 6 van basisschool De Pijlstaart in Utrecht gaan op onderzoek uit met behulp van de cd-rom van De blauwe planeet. Deze methode aardrijkskunde voor kinderen van het basisonderwijs is een leuke én leerzame manier om meer te weten te komen over onze aarde en stil te staan bij alledaagse situaties die eigenlijk toch heel bijzonder zijn. “Nee hoor, onze school is veilig”, zegt Faris. “Onze stad wordt namelijk beschermd door dijken.” Zijn klasgenootje Younes is het niet met hem eens. Utrecht ligt volgens hem onder de zeespiegel. “Dus als er teveel regenwater in de rivier komt, dan kan de school overstromen”, zegt hij stellig. De twee zijn nog maar net achter de computer gekropen of er ontstaat al een gesprek over aardrijkskunde. De blauwe planeet leert dat kinderen de lesstof beter gaan beheersen op het moment dat ze daar samen over kunnen praten.
Op onderzoek uit Waarnemen, herkennen, verklaren en waarderen. Daar draait aardrijkskunde om. De blauwe planeet maakt kinderen nieuwsgierig naar wat er om hen heen gebeurt en stimuleert hen op onderzoek uit te gaan in de nabije omgeving. Leerlingen van groep 3 tot en met groep 8 maken kennis met thema’s als aarde, stad, platteland en verbindingen. Dat doen zij zelfstandig of in groepsverband. Dat de computer wordt ingezet tijdens deze ontdekkingstocht spreekt de kinderen enorm aan.
Cd-rom Het gebruik van informatie- en communicatietechnologie wordt vaak genoemd als kenmerk van het Nieuwe Leren. De blauwe planeet speelt hierop in door kinderen te laten werken met de computer. Kinderen werken alleen of in groepjes aan opdrachten, oefentoetsen en herhalingsoefeningen op de cd-rom. “Dat is helemaal niet moeilijk”, zegt Faris. “De pijlen vertellen precies wat ik moet doen. Wat ik vooral heel fijn vind, is dat de meneer van de computer precies uitlegt wat bijvoorbeeld zeespiegel betekent. Ik begrijp het veel beter als iemand iets uitlegt, dan wanneer ik het zelf moet lezen.”
Taalbarrière Geen leerling is hetzelfde. De één leert snel, de ander heeft minder aanleg voor aardrijkskunde. Taal kan soms een drempel zijn bij het volgen van de les. De blauwe planeet staat uitgebreid stil bij begrippen als zeespiegel, delta of NAP, maar ook bij algemene woorden zoals conclusie of tabel. Leerlingen die moeite hebben met taal kunnen zich buigen over de woordenschatbladen en ook op de cdrom worden alle nieuwe begrippen nog eens uitgelegd. Leerkracht Machteld Klappe: “Kinderen die echt geïnteresseerd zijn in aardrijkskunde kunnen aan het eind van de les aanvullende of verrijkende opdrachten maken die over keuzeonderwerpen zoals de Deltawerken of de Afsluitdijk gaan.”
Topografie Belangrijke onderdelen van de methode zijn kaartvaardigheid en topografie. Kinderen maken zich begrippen eigen als legenda, schaalstokje en noordpijl. Emre en Yasin vinden dat ze veel belangrijke dingen leren. Emre: “Ik wist nog niet wat NAP en gemaal betekende. Nu weet ik dat wel.” Yasin: “Aardrijkskunde is leuk, omdat ik dan kan leren hoe groot een land is en hoe de mensen er leven. Het mooiste land op de wereldbol vind ik Italië. Dat land
lijkt op een laars en daar hebben vroeger de Romeinen gewoond.” Emre: “Maar Nederland is ook heel mooi hoor. Als je vanuit het vliegtuig naar beneden kijkt, dan zie je allemaal groene, platte vlakken.”
Willen winnen Aan het eind van de les mogen Fares, Younes, Emre en Yasin een oefentoets maken. In tweetallen doorlopen ze de vragen en overleggen ze met elkaar wat het goede antwoord is. Volgens Machteld zijn haar leerlingen sterk competitief ingesteld. “Iedereen wil graag de beste zijn, dus beschouwen kinderen een toets als een wedstrijdje.”
Extra topografie Topografie leren, het blijft een kwestie van heel veel oefenen. De blauwe planeet biedt een ruim assortiment aan oefenmogelijkheden, zoals de kwismeester, de cdrom, het werkschrift en kopieerbladen. Maar u wilt uw leerlingen misschien ook thuis laten oefenen; alleen of met hun ouders. Dat kan binnenkort. Vanaf mei kunt u beschikken over extra oefenbladen voor groep 5 en 6. In augsutus volgen de bladen voor groep 7 en 8. Met deze bladen kunnen de kinderen thuis oefenen. U vindt de topografie oefenbladen op www.deblauweplaneet.nl. U kunt ze daar gratis downloaden en aan uw leerlingen meegeven. U kunt natuurlijk ook de ouders de suggestie geven de bladen te printen.
Dit wordt duidelijk wanneer de kinderen na afloop van de les trots komen vertellen dat ze slechts twee fouten hadden. “Willen winnen is één, maar de leerlingen zijn ook enthousiast over de kennis die leeftijdsgenoten hebben over landen”, benadrukt Machteld. “De meeste kinderen op onze school zijn van buitenlandse komaf. Zij praten dan ook vaak met elkaar over hun vaderland. Over het landschap en het klimaat, over de landbouw en hoe de mensen er wonen. Voor een groot deel is aardrijkskunde dus een vak dat kinderen elkaar leren.”
Bijzonder! De blauwe planeet biedt: de geografische vierslag en stelt verrassende vragen een doeltreffend taalbeleid een thematische leerlijn voor kaartvaardigheid en topografie aandacht voor natuur en milieu digitale ondersteuning Kijk voor meer informatie eens op www.deblauweplaneet.nl of vraag informatie aan via de antwoordkaart in dit servicebulletin.
Vraag & Antwoord Speurtocht In oktober 2006 verscheen de Canon van Nederland. In deze rubriek beantwoorden we de meest gestelde vragen over dit onderwerp.
Wat is een canon? Het woord ‘canon’ heeft verschillende betekenissen. In deze context betekent canon: regel, richtsnoer of maatstaf. De Canon van Nederland dient dus als richtsnoer voor de inrichting van het geschiedenisonderwijs. Deze canon omvat het geheel van belangrijke personen, teksten, kunstwerken, voorwerpen, verschijnselen en processen die samen laten zien hoe Nederland zich ontwikkeld heeft tot het land waarin we nu leven.
Door wie is de Canon van Nederland opgesteld? De Canon van Nederland is opgesteld door de Commissie Van Oostrom in opdracht van het ministerie van Onderwijs.
Hoe sluit de Canon aan op de eerder verschenen indeling in tien tijdvakken van De Rooij? De Canon volgt vrijwel volledig de tijdvakindeling van De Rooij. Wel is het jammer dat de Canon pas is verschenen na het vaststellen van de kerndoelen en net nadat er een grote vernieuwingsoperatie in het basisonderwijs heeft plaatsgevonden.
In hoeverre sluiten nieuwe geschiedenis methodes als Speurtocht aan op de Canon van Nederland? De Canon is in ruime mate vertegenwoordigd in de meest recente geschiedenismethodes, ook in de methode Speurtocht. Er zijn soms wat andere keuzes gemaakt en de meer abstracte thema’s komen in het basisonderwijs wat minder naar voren. Een uitzondering vormt de meest recente geschiedenis, met name de naoorlogse tijd. Deze lijkt oververtegenwoordigd in de Canon. Zeventien van de vijftig onderwerpen zijn in de twintigste eeuw geplaatst, twaalf daarvan na de Tweede Wereldoorlog. In boeken voor het basisonderwijs is deze oververtegenwoordiging niet terug te vinden. Daar is een goede reden voor. De moderne tijd is erg complex. Het zou een krachttoer zijn Indonesië, Drees, de watersnoodramp en Annie M.G. Schmidt, in kort bestek in één samenhangend verband te brengen. Bovendien is het voor jonge kinderen nog moeilijk voor te stellen dat recente gebeurtenissen al tot de geschiedenis behoren. Het verre verleden spreekt veel
meer aan. Zo kan de tijd van de jagers en de boeren soms dichterbij worden gebracht dan de crisistijd in het interbellum.
Is deze afwijking van de Canon een bezwaar? Nee, want de basisschool legt letterlijk een basis, waarop het voortgezet onderwijs voort kan borduren. Een onderwerp als Srebrenica komt bijvoorbeeld beter tot zijn recht als leerlingen wat ouder zijn. ThiemeMeulenhoff ziet de Canon als een welkom houvast bij het ontwikkelen van methodes. De Canon biedt vijftig vensters op ons verleden. Maar wij vinden dat methodemakers en uitgevers wel hun vrijheid moeten behouden als het gaat om de invulling van de vensters. Het is niet te hopen dat de Inspectie en de Stichting Leerplan Ontwikkeling bij het beoordelen van onderwijs en methodes gaan turven of alle vijftig vensters wel voorkomen. Deze werkwijze zou geen recht doen aan de bedoeling van de Commissie Van Oostrom.
Waar vind ik meer informatie over de Canon van Nederland? Kijk voor meer informatie op http://www.entoen.nu.
NatuNiek In juli van dit jaar verschijnt NatuNiek, een vernieuwende methode voor natuur en techniek. Deze sluit uitstekend aan op de methodes Speurtocht (geschiedenis) en De blauwe planeet (aardrijkskunde). Samen vormen ze een unieke lijn voor het basisonderwijs. Op deze pagina vindt u de antwoorden op de meest gestelde vragen over deze methodes.
Wat is het voordeel van inzetten van deze drie methodes naast elkaar? De methodes voor aardrijkskunde, geschiedenis en natuur én techniek zijn zowel onderwijskundig als organisatorisch gelijk aan elkaar. Dat is prettig voor zowel de leerkracht als de leerling. De handleiding en de software hebben bijvoorbeeld dezelfde opbouw. En de methodes werken stuk voor stuk met oefenbladen, herhalings- en verrijkingsbladen. Zo is het de leerlingen snel duidelijk wat er van ze verwacht wordt en gaat zelfstandig werken ook heel gemakkelijk.
Waarin verschillen de methodes van elkaar? De uitstraling van de methodes is anders en de didactiek verschilt per methode. Bij Speurtocht ligt de nadruk op de verhalen, bij De blauwe planeet staat onderzoek centraal en bij NatuNiek is het doen en zelf ervaren de basis van het leren. Het zijn drie didactische invalshoeken die ook echt bij de verschillende vakgebieden passen.
Wat is er zo uniek aan het taalbeleid van Speurtocht, De blauwe planeet en NatuNiek? Bij vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en natuur en techniek kun je niet om nieuwe begrippen heen. Denk bijvoorbeeld aan monument, wervelkolom of plattegrond.
Maar ook woorden als conclusie en argument zijn soms lastig voor leerlingen. De methodes staan uitgebreid stil bij dit soort woorden en begrippen. Zo zijn er oefenbladen voor woordenschat, maar worden nieuwe begrippen ook op de cd-rom uitgelegd aan de hand van plaatjes of een animatie. Bovendien kunnen kinderen alle teksten op de cd-rom beluisteren en meelezen. Want problemen met taal mogen het enthousiasme voor deze vakken niet in de weg staan!
Zijn de methodes geschikt voor combinatieklassen? Zowel Speurtocht als NatuNiek en De blauwe planeet zijn uitstekend in te zetten in combinatieklassen. Ze bieden een goede afwisseling van lessen zelfstandig werken en leerkracht gebonden lessen.
Voldoen de methodes aan de laatste kerndoelen? Ja, de methodes voldoen aan de laatste kerndoelen. Kenmerkend voor de methodes is de doorgaande leerlijn die al vanaf groep 3 wordt gevolgd. De gekozen thema’s komen meerdere keren terug in de verschillende groepen. Zo beklijft de stof beter en sluit deze goed aan bij de belevingswereld van de kinderen.
OMTRENT Techniek
Geef kinderen de ruimte om zelf te ontdekken Kinderen vragen zich continu dingen af en gaan graag op onderzoek uit. Volgens Robbert Dijkgraaf kan het basisonderwijs hier veel meer gebruik van maken. Deze hoogleraar mathematische fysica pleit voor meer proefondervindelijk onderwijs. “Feiten en cijfers zijn belangrijk, maar daarnaast moeten we creativiteit en een onderzoekende houding stimuleren én waarderen.” Leerkrachten op de basisschool hebben te maken met een enorme diversiteit in hun klas. Denk aan het verschil in leerniveaus, maar natuurlijk ook aan uiteenlopende interesses en persoonlijkheden. In het huidige basisonderwijs wordt er volgens Robbert vooral op een eendimensionale manier naar het kunnen van kinderen gekeken. “Als je een tien voor je examen haalt en altijd binnen de lijntjes kleurt ben je de perfecte mens. Dat is de boodschap die het onderwijs kinderen impliciet meegeeft. Hierdoor wordt het een soort afvalrace waarbij altijd dezelfde kinderen slecht scoren. Natuurlijk is het cognitieve aspect belangrijk, maar er is meer. Wetenschappelijke vakken als natuur en techniek, maar ook bijvoorbeeld psychologie en logica lenen zich uitstekend voor een andere benadering.”
Enthousiaste verhalen Laatst overhoorde Robbert Dijkgraaf zijn zoon die in groep zes zit. “Het ging over onderdelen van paddenstoelen, zoals zwamvlokken en sporen. Op een gegeven moment keek hij aandachtig naar mijn gezicht en zei triomfantelijk: ‘jij vindt het óók saai hè?!’. Ik merk dat kinderen dingen veel leuker vinden en beter onthouden als ze zelf op ontdekkingstocht mogen. Dus eerst naar het bos om vervolgens de paddenstoel zelf te ontleden. De vragen komen dan vanzelf. Wat zijn dat voor zaadjes die uit de hoed van de paddenstoel komen en is deze paddenstoel giftig? Zo stimuleer je kinderen zelf vragen te stellen en te onderzoeken. Dan onthouden ze het antwoord beter en komen ze met enthousiaste verhalen thuis.”
Geboeid door proefjes Af en toe staat Robbert zelf voor de klas. “Bij de proefjes die ik met de kinderen doe, staat niet het antwoord, maar de weg ernaartoe centraal. Het gaat mij erom te laten zien dat je vragen ook anders kunt oplossen dan met antwoorden uit een boek. Het is leuk om te zien hoe geboeid kinderen raken door proefjes.” Tijdens een van de gastlessen liet Robbert kinderen de lucht uit een plastic fles zuigen, zodat deze indeukte. “Met de vraag waarom dit gebeurt, kwamen we op het fenomeen luchtdruk. Daarna stonden we stil bij het feit dat de lucht ook op ons drukt. Om uit te rekenen hoe zwaar deze druk is, werd de omtrek van een kind op het bord getekend en de oppervlakte van het lichaam berekend. Uiteindelijk kwamen we op het gewicht van twee olifanten uit. Dat spreekt wel tot de verbeelding en ondertussen is er een besef van luchtdruk ontstaan. Wat je ziet is dat kinderen die meer willen weten zelf op zoek gaan naar informatie. Dan komen ze de week erop ineens met boeken uit de bieb aan.”
Kennismaken met wetenschap
Robbert Dijkgraaf
10
Tijdens de proefjes vallen niet alleen de beste rekenaars op, maar ook kinderen met een talent voor schatten, leerlingen die goed kunnen samenwerken of die erg ondernemend zijn. “Al doe je maar één proefje per week. Op deze manier maken kinderen kennis met wetenschap. In andere landen is dit een vast onderdeel van het curriculum, net zo belangrijk als rekenen en taal. Nederland is een uitzondering. We gaan wel de goede kant op, nu natuur en techniek in de leerdoelen zijn opgenomen. Het gaat erom dat kinderen niet alleen maar
leren, maar ook zelf verifiëren.” Dat kan met een proefje maar ook in de vorm van een discussie, waarin kinderen redeneren, argumenteren en overtuigen. “Ik deed eens een proef met zestig kinderen. Ze stonden in de aula en mochten voorspellen of ik kop of munt zou gooien. Degenen die het fout hadden moesten gaan zitten. Na zes keer gooien stonden er nog twee leerlingen. Een interessante discussie volgde. De overgebleven leerlingen hielden vol dat ze echt goed konden voorspellen. Of was het toch toeval? De zevende keer gooien gaf uitsluitsel.”
Rol van de leerkracht Als de overheid innovatie en ondernemerschap wil stimuleren, is het zaak hier op de basisschool al de zaadjes voor te planten. “In deze oriënterende fase is het belangrijk kinderen de ruimte te geven. Niet teveel sturen, maar vooral zelf laten ontdekken. Daar is een rijke en stimulerende omgeving voor nodig, die niet alle kinderen thuis hebben. Juist daarom is het belangrijk dat deze op scholen geboden wordt.” Bij proefondervindelijk onderwijs heeft de leerkracht niet alle antwoorden paraat,
11
maar krijgt hij meer de rol van begeleider. “Ik merk dat dit soms best spannend wordt gevonden. Een geruststelling is dat een proef eigenlijk niet kan mislukken. Daar zorgt de natuur wel voor. Het kan wel anders lopen dan je had verwacht, maar daar kun je dan weer leuk over discussiëren.”
Affiniteit Robbert kan zich voorstellen dat niet iedere leerkracht affiniteit heeft met het doen van proefjes. “Het moet geen verplichting worden en als schoolteam kun je de taken ook verdelen. Het mooiste zou zijn als elke school er een aparte ruimte voor zou hebben.” Maar leerkrachten moeten er ook niet te moeilijk over denken. “Er zijn zoveel leuke en makkelijke experimenten te bedenken. Laat leerlingen vliegtuigjes vouwen en bekijk welke het beste vliegt. Als het maar iets is dat aansluit bij de belevingswereld van het kind. Het lijkt mij voor leerkrachten leuk dingen te kunnen doen die kinderen boeien. Maar dan moeten ze daar natuurlijk wel de ruimte en de middelen voor krijgen.”
Ideeën voor proefjes
Dé manier om te leren!
Wie het lastig vindt zelf proefjes te bedenken of leuke ideeën op wil doen moet zeker eens kijken op www.proefjes.nl en www.kidzlab.nl. Robbert Dijkgraaf is initiatiefnemer van deze projecten. Bètastudenten vertalen daar hun kennis voor kinderen op de lagere school. Dat resulteert in interessante knutsels, proefjes en verhalen.
NatuNiek biedt veel leuke en leerzame proeven, die gemakkelijk te realiseren zijn met huis-, tuin- en keukenspullen. Ze maken kinderen nieuwsgierig naar de theorie die na elke proef behandeld wordt. Volgens Robbert Dijkgraaf dé manier om te leren!
NatuNiek enthousiast ontvangen tijdens de NOT Tijdens de NOT presenteerde ThiemeMeulenhoff haar nieuwste methode voor natuur en techniek: NatuNiek. Docenten waren onder de indruk en wisten ook de duidelijke link met Speurtocht en De blauwe planeet te waarderen. Hieronder enkele reacties van NOT-bezoekers.
te op : , docen n Den Haag a r t s p i m a g r K Petra hniek avelbe hool S n natuur en tec cht wat er c s s i s a b nu e tie va
ien mbina deren z g komt “De co an. Kin en bru a e g n r a e v t alleen. uwen spreek n trucje het bo e ij e b ltes n l a a tgedee er is d allema en teks het me k t o n a r e d p d s , itge jkhe kijken mogeli en de u e s z u je t e n a k le e pa De pla et als d zelf be sterk, n kunnen ij Z . vind ik n e leerling doen.” voor de ze gaan t h c a r pd enten welke o an doc v s ie t c rea breide e uitge d off.nl. k h o n o Lees meule e m ie h w.t op ww
Verschijningsdata Het complete materiaal van Speurtocht groep 3 t/m 8 is verschenen en verkrijgbaar. Het materiaal van De blauwe planeet groep 3 t/m 6 is verschenen en verkrijgbaar. Ook groep 7 en 8 kunnen komend schooljaar 2007-2008 met de methode beginnen. Het materiaal van NatuNiek groep 3 t/m 8 is te gebruiken vanaf schooljaar 2007-2008.
ThiemeMeulenhoff Postbus 19240 3501 DE Utrecht T (030) 239 21 11 F (030) 239 22 93 E
[email protected] I www.thiememeulenhoff.nl I www.allestelt.nl 978 11 112 4067 7 3391 12
cent op Harry Oostra, do is Assen: en iz hu OBS Baggel ek werkt
t NatuNi “Het mooie is da s die goed fje met kleine proe eren zijn. Het vo te zelfstandig uit vind je in de materiaal ervoor enkast. Dat vind uk gemiddelde ke . Mooi zijn ook de ik een sterk punt t er fraai uit.” filmpjes en het zie
Henk Bu r scholeng gmeijer is leerk ra emeens “Onze sc chap Ma cht op hool bie riëndaal: dt specia momente al on
derwijs e el werke n we no n maar da g thema t is echt tisch, tijdroven groepen d omdat te maken we in de hebben IQ’s . He met vers t prettig chillende e van de NatuNiek opzet va is vooral n de leesb lettertyp aarheid, e en niet het grote teveel te Verder sl kst in éé uiten de n keer. illustratie beleving s goed a swereld a n op de van de k inderen.”
Downloaden Servicebulletin
Informatielijn
Heeft u extra servicebulletins nodig, of wilt u oude bulletins nog eens nalezen? Dat kan. Ga naar onze websites www.natuniek.nl, www.deblauweplaneet.nl en www.speurtocht.nl en download dit bulletin.
Heeft u vragen of opmerkingen over een van de methoden voor de kennisgebieden, neem dan contact op met onze medewerkers van de Informatielijn. Zij zijn te bereiken op (0575) 59 49 59. Faxen (0575) 59 49 61 en e-mails (info.bao@thiememeulenhoff) zijn ook altijd welkom.
