EMOSS START PRODUCTIE ELEKTRISCHE POWERTRAINS INHOUD VAKTIJDSCHRIFT VOOR BENELUX MAART in teken van nieuwe elektrische voertuigen

INHOUD 2012 in teken van nieuwe elektrische voertuigen proov klaar voor eerste concessie elektrische bussen

VA K T I J D S C H R I F T V O O R B E N E LU X M A A R T 2 0 1 2

vlaamse proeftuinen voortvarend van start ‘Leveren van services en infrastructuur splitsen bij aanbestedingen’ SPECIAL FORMULE E-TEAM ‘elektrisch rijden in de versnelling’ / pagina 19

Friesland maakt vaart:



‘ elektrische boten zijn een regelrechte hit’

TIE C U D O R RT P ERTRAINS A T S S S O EM OW P E H C S I ELEKTR

Cross-sectoraal vakblad over de biobased economy!

4x Biobased Economy Magazine

49,

95

www.biobasedeconomymagazine.nl

INHOUD

Elektrisch rijden in de versnelling

www.twitter.com/emobility_solar

In het hart van deze editie van E-Mobility treft u een speciale editie van ons blad aan over het Formule E-Team (FET). Deze special is op 22 maart verspreid tijdens het FETcongres met de titel ‘Elektrisch Rijden in de Versnelling’. Het congres werd door enkele honderden stakeholders bijgewoond die allen in Nederland actief zijn in het domein van elektrisch vervoer. Een verslag van het congres kunt u overigens vanaf 26 maart downloaden op onze website via de link www.emobilitymagazine.nl/formuleeteam

Friesland maakt vaart met elektrisch varen: ‘Elektrische boten een regelrechte hit’

10

Column Maarten Steinbuch (TU/e)

13

Vraag of elektrische deelvloot betaalbaar is nog niet te beantwoorden

14

EMOSS van start met productie van elektrische powertrains bus, truck en taxi

15

De elektrische successen van twee jaar HTAS-innovatieprojecten rond elektrische voertuigtechnologie

16

Vlaamse proeftuinen Platform Olympus en EVA voortvarend van start

18

proov klaar voor eerste concessie met elektrische bussen

19

EEMC als Europese toegangspoort voor toeleveranciers en fabrikanten

20

Belgisch zusje voor ecomobiel

23

‘Leveren van infrastructuur en services splitsen bij aanbestedingen’

24

Schoon, schoner, schoonst is het motto voor Energy Expo

25

Column Eric van Voorden (Last Mile Solutions)

27

Minister Verhagen en minister Schultz van Haegen bezoeken Helmondse automotive campus

28

Ministerie EL&I en Netbeheer Nederland starten essentiële onderzoeken naar slim laden

29

Valt er dan nog wat te wensen? Ja, hopelijk laten wij ons met zijn allen niet te veel beïnvloeden door negatieve economische berichtgeving, slaan wij de hand aan de ploeg en laten wij tenslotte duurzame energie en elektrisch vervoer hand in hand gaan.

2012 in teken van veel nieuwe elektrische voertuigen

30

Edwin van Gastel, hoofdredacteur E-Mobility ([email protected])

De belangrijkste boodschap? De Rijksoverheid steekt haar hand uit naar de Nederlandse regio’s die bereid zijn elektrisch rijden binnen Nederland naar een hoger platform te brengen. Noord-Brabant, Friesland en Rotterdam hebben daartoe al een Green Deal gesloten met de Rijksoverheid waarbij prestaties en wederprestaties officieel vastgelegd zijn. Maar ook voor marktpartijen is de overheid bereid door het vuur te gaan. Eenieder die tegen belemmeringen aanloopt of goede ideeën heeft en hulp van de overheid of andere in het FET actieve organisaties nodig heeft, wordt gevraagd contact op te nemen met de nieuw opgerichte FET Taskforce die voorgezeten wordt door Marijke van Haaren. De eerste wapenfeiten vanuit de verschillende marktpartijen dienen zich ook in 2012 al aan. Zo heeft de duurzame mobiliteitsbeurs ecomobiel aangekondigd een Belgisch zusje te krijgen, te weten op 6 en 7 juni 2012 (zie ook het artikel op pagina 23), is EMOSS versterkt met de komst van Mart en Martijn Noordam en is het bedrijf gestart met de productie van elektrische powertrains en krijgt Nederland dit jaar niet alleen veel nieuwe elektrishe voertuigen, maar wordt ook gestart met de realisatie van een landelijk dekkend snellaadnetwerk.

ecomobiel 2012 ‘afgetrapt’: groei opnieuw in het verschiet ecomobiel 2012 beleefde begin februari de officiële kick-off. Net als in voorgaande jaren zijn de voorbereidingen voor de duurzame mobiliteitsbeurs in volle gang. En verbazen zal het niet meer: ook in 2012 zal de beurs groeien. Bovendien kent de organisatie een forse opsteker met de nominatie voor een Gouden Giraffe in de categorie ‘Beste Beursconcept’. Op 9 en 10 oktober 2012 zal Ahoy Rotterdam net als vorig jaar decor zijn van ecomobiel. ‘Ahoy Rotterdam heeft zich bewezen als een echte beurslocatie’, vertelt Gerben Bierbooms, die samen met Huub Sparnaay nog altijd hoofdverantwoordelijk is voor de organisatie van ecomobiel. ‘Afgelopen jaar beschikten wij over zo’n tienduizend vierkante meter beursruimte. Dit jaar hebben wij het netto-oppervlak met zo’n duizend meter weten te verhogen door een aantal zaken slimmer in te delen. Zo hebben wij nieuwe ruimtes voor de workshops waardoor de Dome verdwenen is en is het testparcours opgedeeld in ‘langzaam’ en ‘snel’ vervoer. Concreet betekent dit de tweewielers zoals scooters en fietsen binnen getest kunnen worden en het zwaardere materiaal deels binnen

en voor het merendeel buiten getest kan worden op een special parcours. Voordeel voor de bezoekers zijn enerzijds de betere mogelijkheden om te testen en anderzijds hoeven zij bij binnenkomst het testparcours niet over te steken. De veiligheid en snelheid zijn daarmee verhoogd.’ Dat ook in 2012 de beursvloer weer goed gevuld zal zijn ligt volgens Bierbooms in de logische lijn der verwachting. ‘De evaluaties met deelnemers van afgelopen jaar hebben ons daarvan overtuigd, evenals het aantal boekingen dat al plaats heeft gevonden.’ Een van de mogelijke noviteiten voor de 2012-editie is de organisatie van een additioneel beursconcept. ‘Wij zijn in gesprek om een beursconcept rond smart mobility te creëren. Daar zal dan alles plaatsvinden op het gebied van opleidingen, onderwijs en onderzoek op het gebied van duurzame mobiliteit. Dit gedeelte richt zich daarbij specifiek op de student’, licht Bierbooms toe. ‘Op korte termijn hopen wij het een en ander af te kunnen ronden. Wij hoopten dit al bij de kick-off te doen begin februari, maar dat bleek iets te snel. De kick-off

was met twee keer zo veel bezoekers als vorig jaar een waar succes. Net als het aantal exposanten dat zich al ingeschreven heeft, kende ook de kick-off een aanzienlijke groei en dat belooft wat voor de 2012-editie van ecomobiel.’ Ook in 2012 werkt ecomobiel samen met het vaktijdschrift E-Mobility. Als onderdeel

van deze samenwerking bevat E-Mobility in september onder meer een special over ecomobiel, die wederom ten tijde van de beurs additioneel verspreid zal worden. Voor meer informatie over ecomobiel en de E-Mobility special kunnen geïnteresseerden contact opnemen met gerben@ecomobiel. nl of [email protected]

Sparta voorziet New York Pizza-koeriers van elektrische fiets New York Pizza gaat de helft van alle maaltijden bezorgen per elektrische fiets. Op verzoek van de pizzaketen heeft fietsenproducent Sparta een elektrische fiets ontwikkeld, waarmee de koeriers gaan bezorgen in de ‘golden mile’, 1,6 kilometer rondom elke vestiging. Bang voor tijdverlies bij het bezorgen is New York Pizza niet; fietsen op de elektrische Sparta is als fietsen met windkracht zes in de rug. New York Pizza gaat ervan uit dat de nieuwe

fietskoeriers per jaar bijna achthonderdduizend ritten zullen maken. Naar verwachting worden daarmee driehonderd pizzabrommers overbodig en worden deze uit dienst genomen.

opgeleverd en mooie resultaten, uitgedrukt in bijzondere evenementen. Het bedrijf heeft Eric te Riele sinds 1 februari aangesteld als concept & business development manager.

portefeuillehouder medeoverheden, Ingrid Post als portefeuillehouder rijksoverheid en tenslotte Elliott Wagschal als portefeuillehouder laden en betalen.

Tenslotte komt trendwatcher Renske Francissen het serviceteam van het bedrijf versterken.

Michel Bayings is begin dit jaar gestart als Business Development manager Sustainable Transport bij TNO. De nadruk in zijn functie ligt op alle zaken omtrent elektrisch vervoer en luchtkwaliteit. Bayings is afkomstig van Logica Business Consulting waar hij zich eveneens bezighield met elektrisch vervoer.

Om haar focus op elektrische mobiliteit uit te breiden heeft Spijkstaal Chiel den Dunnen aangesteld als commercieel manager. Het bedrijf wil de pijlers Industriële Mobiliteit (elektrotrekkers en platformwagens) en Consumenten Mobiliteit extra vorm gaan geven. Doelstelling is een volledige productlijn van elektrische vervoersmiddelen in de Benelux te introduceren.

P E R S O O N L I J K In de rubriek persoonlijk bericht E-Mobility ieder kwartaal over personele wisselingen in de voor elektrisch rijden relevante sectoren. Kent u iemand die van functie veranderd is, of bent u zelf van functie veranderd? Mail uw bericht naar [email protected] Leo Kusters is met ingang van 1 januari aangesteld als Managing Director Mobiliteit bij TNO. Kusters was Director of Innovation bij TNO en volgt Lorike Hagdorn op die sinds dezelfde datum benoemd is tot Director Strategy. Kusters is onder meer de initiator van de ontwikkeling en bouw van het European Electric Mobility Centre in Helmond. Vincent van Dantzig is na goed overleg teruggetreden als aandeelhouder in GreenSource Company. Volgens een persbericht heeft de samenwerking als partners beide partijen veel waarde

4

Marijke van Haaren is aangesteld als voorzitter van de Taskforce Formule E-Team. De Taskforce is een aanvulling op het Formule E-Team en moet de uitrol van elektrisch rijden versnellen. Marianne van den Oever is aangesteld als secretaris, Eric Beers als portefeuillehouder voertuigen, Marco van Eenennaam als portefeuillehouder communicatie en diensten, Maarten Linnenkamp als

The New Motion heeft Gerben Nij Bijvank aangesteld als business developer. Bijvank werkte eerder bij Tele2 en Groupon. Verder heeft het bedrijf Lidewij Severins over van het Nederlandse Munthuis. Severins gaat zich bij The New Motion bezighouden met de uitrol van laadinfrastructuur in Q-parks.

DOET, de branchevereniging voor elektrisch vervoer in Nederland heeft drie nieuwe bestuurders aangesteld. Hans de Boer tot voor kort actief voor Better Place, Fokko Bangma van Renault Nederland en Michiel Hartman van QWIC zijn toegetreden tot het bestuur. Verder heeft Tim Kreukniet DOET verlaten voor een functie bij Energie(k)Inzicht en is Remco Kohne binnen DOET aangesteld als verantwoordelijke voor het verenigingssecretariaat. Taco van Berkel van appm management consultants heeft appm verruild voor Eneco. Bij Eneco is Van Berkel sinds kort Manager Electric Transportation. Tegelijkertijd heeft appm Hendrikje van Leest aangetrokken als projectmanager.

Negen proeftuinen benoemd als onderdeel van Innovatieprogramma Intelligente Netten Minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie(EL&I) heeft negen plaatsen aangewezen voor experimenten met smart grids. In de proeftuinen die verspreid zijn over heel Nederland worden intelligente netten in verschillende omgevingen beproefd. In Zwolle wordt de nieuwbouwlocatie Muziekwijk met 266 woningen voorzien van een slim net met zonnepanelen en laadpunten voor elektrische auto’s. Door de verschillende proeftuinen wordt duidelijk hoe mensen en bedrijven reageren op de nieuwe mogelijkheden. De overheid wil zo beter kunnen bepalen wat er technisch moet gebeuren en of er regels moeten worden aangepast. Het geeft ook inzicht in de toepassingen voor slimme meters en oplaadmogelijkheden voor elektrische auto’s. Mogelijk volgen op korte termijn nog enkele proeftuinen. Momenteel kijkt Agentschap NL naar de toekenning van de precieze subsidiebedragen: tussen de tweehonderdvijftigduizend en vier miljoen euro per project.

Limburg Elektrisch pakt door In het voorjaar van 2011 ging de stichting Limburg Elektrisch officieel van start. Een klein jaar verder schaalt de stichting fors op om de ambitie waar te maken om tot en met 2013 zevenhonderd mensen van vijfenzeventig organisaties gezamenlijk één miljoen elektrische kilometers laten rijden. ‘Inmiddels hebben tal van gemeenten interesse getoond in ons project en elektrische kilometers gemaakt’, vertelt Edward Bongers. ‘Wij slagen daarmee steeds beter in het vervullen van onze rol als schakel tussen bedrijfsleven en overheden. Naast de overheid weet ook het bedrijfsleven ons namelijk steeds beter te vinden. Inmiddels rijden wij onder meer met de Citroen C-Zero, de Opel Ampera en diverse elektrische Renaults. De ervaringen van de gebruikers zijn zeer positief. In het geval van de gemeente Sittard heeft de kennismaking met elektrisch rijden zelfs geleid tot de keuze voor het aanschaffen van elektrische voertuigen.’ Een van de twee ijzers die Bongers met de stichting voor de komende periode nog in het vuur heeft, is een groot project in

samenwerking met Maastricht Bereikbaar om Maastricht tijdens grootschalige wegwerkzaamheden aan de A2 bereikbaar te houden. ‘Met de twintig grootste werkgevers zoals het ziekenhuis, de universiteit, de gemeente en Vodafone hebben wij een mobiliteitsscan gedaan onder twintigduizend medewerkers. Vijfentwintighonderd werknemers blijken interesse te hebben om de afstand naar hun werk – vijf tot vijftien kilometer – tijdens de werkzaamheden met een e-bike af te leggen. Wij zijn druk doende om te kijken hoe wij het een en ander kunnen organiseren.’ Het tweede ijzer is de Floriade. Bongers: ‘Samen met de stichting Florielectric bekijken wij de mogelijkheden om voor korte afstanden en korte periodes elektrische voertuigen in te zetten. Wij gaan hoe dan ook een recordpoging elektrisch laden ondernemen. De parkeerplaats bij de Floriade en Villa Flora tellen in totaal 69 laadpunten en wij willen met evenzoveel elektrische voertuigen gelijktijdig laden.’

Axi-Charge nieuwe laadpaalleverancier op Nederlandse markt Axi-charge heeft een reeks oplaadsystemen voor elektrische auto’s, boten, fietsen, brommers en scooters geïntroduceerd. Het bedrijf probeert zich daarbij te onderscheiden met intelligente beheersoftware met uitgebreide mogelijkheden en gebruiksvriendelijke interfaces voor de beheerder en de gebruiker. Moederbedrijf AXIS & Stuifmeel is al jarenlang actief op de markt met onder andere energiemeet en -managementsystemen. Dergelijke systemen zijn volgens het bedrijf de basis geweest voor de huidige ‘oplaadsystemen’. ‘In 2011 zijn wij actief gaan onderzoeken wat zich de komende jaren op de mobiliteitsmarkt van elektrisch vervoer gaat afspelen. Ons is opgevallen dat er geen eenduidig betaalsysteem en daarbij behorende software voorhanden was. De ‘hardware’ was beschikbaar, alleen de laatste schakel – voor betaling en afhandeling – ontbrak. Dat hebben wij nu bij elkaar gebracht in de productlijn ‘Axi-charge’’, aldus Jurgen Bastiaansen, directeur AXIS & Stuifmeel.

INTERNATIONAAL Grootste waterstoftankstation ter wereld In Hamburg is het grootste waterstoftankstation ter wereld geopend. Het tien miljoen euro kostende tankstation levert dagelijks 750 kilogram waterstof. Dat is voldoende om dagelijks twintig waterstof stadsbussen te laten rijden. Ook personenauto’s kunnen bij het tankstation terecht. Het station maakt onderdeel uit van het Clean Energy Partnership, wat in heel Duitsland een infrastructuur aanlegt voor waterstof. Op termijn komen er dus nog meer waterstoftankstations bij. Continental stapt in accuproductie Bandenproducent Continental gaat op grote schaal lithium-ion batterijen produceren voor elektrische auto’s. De Amerikanen doen dit samen met de Zuid-Koreaanse batterijenmaker SK Innovations. Continental ceo Elmar Degenhart kondigde tijdens de Detroit Autoshow aan te willen doordringen tot de top drie van accuproducenten. De verkoop van batterijen start volgens Continental binnen nu en twee jaar. Model X nieuw succesnummer Tesla’s nieuwste telg, de Model X, lijkt kort na de presentatie van de conceptversie met ‘Falcon-deuren’ al een succesnummer. Bij de Amerikaanse elektro-autobouwer zijn namelijk al vijfhonderd orders geplaatst voor de elektrische zevenpersoons SUV. Als klap op de vuurpijl steeg de prijs van de TSLA NASDAQ-aandelen dankzij de succesvolle presentatie van de Model X van 22,79 dollar naar 33,17 dollar per stuk. ‘Hybrides oplossing voor Amerikaanse olie-import’ De Amerikaanse Toyota-topman Yoshi Inaba stelt dat als heel Amerika hybride zou rijden de import van buitenlandse olie met zeventig procent gereduceerd kan worden. Inaba deelde zijn visie voor een minder van geïmporteerde olie afhankelijk Amerika tijdens de afgelopen Chicago Auto Show. Dit jaar wil Toyota negentien modellen op de markt brengen waarvan de helft volgens de Toyota-topman voorzien zijn van hybride aandrijftechniek. fonts

of Tennessee toont aan dat de Chinese energieproductie alles behalve schoon is. De Chinese kolencentrales produceren zoveel schadelijke uitstoot dat het rijden met elektrische voertuigen geen effect meer heeft. In totaal onderzocht het Amerikaanse onderzoeksbureau vierendertig steden in China, analyseerde de types voertuigen die in de steden rijden en de verontreiniging van de lokale lucht. Obama: ‘Meer subsidie ev’s’ De Amerikaanse president Barack Obama wil in 2015 één miljoen elektrische auto’s op de weg hebben. Om die ambitieuze doelstelling te behalen, wil hij de subsidie op dergelijke auto’s verhogen van vijfenzeventighonderd dollar naar tienduizend dollar per auto. Scotland Yard surveilleert in Ampera De Britse politie-eenheid Scotland Yard surveilleert in de toekomst geruisloos met elektrische Opels Ampera. De elektrische auto met range extender rijdt emissieloos in stadscentra en realiseert voldoende actieradius voor lange achtervolgingen. In 2015 arriveert de eerste Ampera-dienstauto. Volvo maakt auto nog slimmer Volvo gaat zijn elektrische auto’s nog slimmer maken. Samen met telefoonfabrikant Ericsson, energieleverancier Göteborg Energi en het IT-onderzoeksbureau Viktoria Institute werkt de Zweedse fabrikant aan een systeem dat het opladen van elektrische auto’s vereenvoudigt. Het project van Volvo moet resulteren in een systeem voor elektrische auto’s dat het opladen meet, controleert en uiteindelijk ook de betaling verzorgt. Draadloos opladen met Audi A1 e-tron Audi werkt aan draadloze oplaadtechniek voor zijn elektrische auto’s. Samen met de Amerikaanse ingenieurs van technologiepartner WiTricity voorziet Audi een aantal exemplaren van de elektrische A1 e-tron met de techniek. Het ‘Audi Wireless Charging’syteem zorgt ervoor dat een inductiemat elektriciteit overdraagt op een magnetische spoel in de bodem van de auto. Zo kan de lithium-ion accu draadloos opladen.

Lettercountouren

‘Energieproductie China niet schoon’ Hoewel elektrisch rijden geen uitstoot produceert, is de productie van elektriciteit in veel landen niet erg schoon. Amerikaans onderzoek van de University

Rubriek ‘INTERNATIONAAL’ bevat publicaties van:

Lettercountouren No pay off

5

Join the future of Automotive! Kom studeren aan de TU/e in de high tech automotive regio Eindhoven! • Elektrische mobiliteit en schone motoren • Slimme en veilige auto’s Schrijf je in voor een van de programmaonderdelen van Automotive op de TU/e: Bachelorprogramma (BSc) Automotive Master (MSc) Automotive Technology Post-master Ontwerpersopleiding (PDEng) Automotive Systems Design Promotie projecten (PhD) Automotive

----------------------------------------------------------------------------------------------info: [email protected] - www.tue.nl/automotive

Where innovation starts

Is rijden op stroom wel goed voor het milieu?

Welke modellen kan ik kopen?

Je kan toch helemaal niet .nl ver rijden met een nieuws / elektrische discussies / achtergronden auto? over elektrisch ri

ZERAUTO

Is elektrisch rijden duur?

Gaat een accu snel kapot?

http://www.zerauto.nl

nieuws / discussies / achtergronden over elektrisch rijden

NIEUWSFLITSEN Emobility Center Noord-Nederland geopend In het Friese Burgum is eind januari het Emobility Center Noord-Nederland geopend. Het center brengt elektrische auto’s, scooters en fietsen op de markt en maakt deel uit van AutoSchat. Gedeputeerde Sietske Poepjes van de provincie Fryslân en wethouder Houkje Rijptra van de gemeente Tytsjerksteradiel verrichten de officiële opening. Deze vond plaats tijdens de netwerkbijeenkomst van de Drive4Electric Vriendenclub. ‘Met de toevoeging van het aanbod elektrische voertuigen is het mobiliteitscentrum AutoSchat nog completer geworden’, aldus directeur Jan Schat. ‘Met deze uitbreiding kunnen wij beter meedenken over het CO2-reductievraagstuk in een rendementsverbetering voor wagenparkbeheerders.’

KYMCO werkt aan de ontwikkeling van een nieuwe elektrische scooter die de naam e-Queen gaat krijgen. De KYMCO e-Queen komt er waarschijnlijk in twee uitvoeringen. Een 50cc-versie met een snelheid van vijfenveertig kilometer per uur en een 125ccversie met een topsnelheid van vijfentachtig kilometer per uur. De KYMCO e-Queen is vanaf in 2013 leverbaar. Ebretti heeft sinds begin dit jaar in Huizen het ‘Ebretti Competence and Assembly Center’ ingericht. Op deze locatie zijn daarvoor zowel fabrikant Ebretti Europe als distributeur Ebretti Benelux gevestigd. Productontwikkeling van zowel de bestaande technologie als de ontwikkeling van nieuwe modellen en technieken gaan vanuit Huizen plaatsvinden.

Internationale standaard communicatie laadpalen Stichting e-laad werkt in een internationale groep van deskundigen en bedrijven aan standaardsoftware voor oplaadpunten. Begin februari hebben ze belangrijke stappen gezet in de ontwikkeling van dit Open Charge Point Protocol (OCPP). Met de software wil e-laad met internationale partners realiseren dat oplaadpunten in de nabije toekomst informatie uitwisselen over bijvoorbeeld de beschikbaarheid. Ook willen de partijen dat bestuurders van elektrische auto’s met behulp van de software een laadpunt vooraf kunnen reserveren. De software stroomlijnt de communicatie tussen de oplaadpunten voor elektrische auto’s en de backofficesystemen van de aanbieders en de netbeheerders.

Renault Trucks en Gemco E-Trucks coöpereren Renault Trucks en Gemco E-Trucks hebben een samenwerkingsverband gesloten voor de ontwikkeling van een elektrische testtruck met een laaddrempel tot op de grond: de Urban Lab 1. Urban Lab 1 is een nieuw project van Renault Trucks om de distributie in stedelijke gebieden te verbeteren. Urban Lab 1 beschikt over een ophanging die de vloer tot op de grond kan laten zakken. Gemco ontwikkelde enkele jaren geleden al een soortgelijke conventioneel aangedreven ‘knieltruck’.

Nieuw EV-event: Charging Electric Vehicles Infra Technology Trade Show (CEVITTS) CEVITTS 2012 is de nieuwe beurs over elektrische voertuigen. Het gloednieuwe evenement maakt zijn debuut in Amsterdam RAI van 27 tot en met 30 maart. Het evenement vindt plaats naast de belangrijke vakbeurs Intertraffic Amsterdam 2012. CEVITTS 2012 presenteert een vakexpositie op het gebied van oplossingen voor publieke, commerciële en private elektrische voertuigen, het inzetten van oplaadbare technologie en de daar bijhorende infrastructuur. CEVITTS 2012 bestaat uit een conferentie op 27 en 28 maart, aangevuld met

een workshopprogramma. Met de huidige ontwikkelingen en trends ten opzichte van de elektrische auto en de ondersteunende infrastructuur. De conferentie geeft verder een overzicht van de commerciële oplaad mogelijkheden voor verscheidende spelers in de markt die de razendsnelle ontwikkeling van ev willen exploiteren. Op de expositie vloer CEVITTS 2012 in een speciaal ingerichte paviljoen de twintig meest in oog springende ev-projecten. Meer informatie en de mogelijkheid om tickets te bestellen zijn te vinden op www.cevitts.com

Bedrijven of particulieren in Friesland kunnen met vijfhonderd euro korting een oplaadpunt op privaatterrein laten plaatsen. Drive4Electric stelt de kortingsregeling beschikbaar om een dekkend netwerk van oplaadpalen in de provincie te stimuleren. Cruciaal voor een van doelstellingen die voortkomt uit de Friese Green Deal met de Rijksoverheid; het op de wegkrijgen van tweeduizend elektrisch aangedreven voertuigen in 2015. Drive4Electric heeft op haar site een applicatie gelanceerd waarmee geïnteresseerden in elektrisch rijden de kosten van het rijden op fossiele brandstoffen als diesel en benzine kunnen vergelijken met de kosten van een elektrische auto. De applicatie werd officieel onthuld tijdens een bijeenkomst van de Drive4Electric Vriendenclub. Ecars Europe brengt in samenwerking met het Zweedse JoTech Design AB een aantal nieuwe elektrische auto’s in de Benelux op de markt die de twee bedrijven gezamenlijk via de joint-venture Ecars Sweden AB in Zweden produceren. Het gaat om dat E CAR 500 EV en de E CAR KA EV. De auto’s die op het platform van de Fiat 500 en de Ford Ka staan zijn direct leverbaar. Dit jaar wil de joint venture 2.500 van de voertuigen bouwen. Bovendien werkt men aan twee elektrische bestelauto’s die gebaseerd zijn op de Fiat Fiorino en de Fiat Ducato. De ANWB heeft in januari zes snellaadpunten geopend. De snelladers staan door heel Nederland bij de Wegenwacht servicecentra in Badhoevedorp, Rhoon, Breda, Utrecht, Naarden en Ypenburg. Het openen van de zes

snellaadpunten is voor de ANWB een logische stap. Onderzoek van de ANWB onder haar leden heeft uitgewezen dat de lange oplaadtijd én de angst om onderweg te stranden met een lege accu, belangrijke belemmeringen zijn om elektrisch te gaan rijden. Alliander en Entrepreneurs Fund hebben beiden een aandeel in The New Motion genomen. Alliander en The New Motion werkten al samen om een netwerk van snellaadstations voor elektrische auto’s te realiseren en slim thuisladen mogelijk te maken. Stichting e-laad heeft de ideale oplaadplekken voor de zomer gevonden. Het Drielandenpunt, de haven voor de veerboten naar Texel en het natuurtransferium bij Nationaal Park Veluwezoom kregen de meeste stemmen van de vakjury. Stichting e-laad startte in de zomer van 2011 een zoektocht naar de mooiste oplaadlocaties van Nederland. Studenten aan de Technische Universiteit Eindhoven hebben een nieuwe elektrische racewagen ontwikkeld. Met de URE07 nemen de Eindhovenaren dit jaar deel aan de Student Formula op het Silverstone-circuit in Engeland. De auto is volgens de universiteit voorzien van een gloednieuwe elektromotor met meer vermogen dan zijn voorganger en een geoptimaliseerde aandrijflijn. Amsterdam heeft een subsidieregeling opengesteld voor zakelijke elektromobilisten. Een bedrag van 8,6 miljoen euro moet de aanschaf van een elektrische auto voor zakelijke veelrijders in de stad aantrekkelijker maken. De gemeente mikt vooral op elektrische taxi’s en koeriersdiensten. The New Motion wil samen met De Zonnefabriek elektrische auto’s laten rijden op zonnestroom. De twee bedrijven zijn een samenwerking aangegaan. Vanaf nu kunnen elektromobilisten zonnepanelen laten installeren in combinatie met een loloo, de oplaadpaal van The New Motion. Leasemaatschappij ALD Automotive heeft aan technisch dienstverlener Cofely een serie elektrische Renaults afgeleverd. In totaal zijn er vijftien elektrische auto’s de weg op gegaan: tien elektrische Kangoo’s en vijf Fluences. Cofely wil met de inzet van de elektrische auto’s de carbon footprint van haar wagenpark verlagen. De kennis en ervaringen die de medewerkers opdoen met elektrisch rijden zet het bedrijf in voor haar klanten.

7

Branchevereniging voor elektrisch vervoer

Intelligente verkeersmanagementsystemen Om de toenemende drukte op de wegen beter te kunnen beheersen, ontwikkelen wij systemen die informeren, waarschuwen, adviseren en soms ook ingrijpen. Smart grid Wij ontwikkelen met energiebedrijven oplossingen om een balans te krijgen tussen decentrale energieopwekking en de veranderende energiebehoefte. Elektrische auto’s Binnen energieketens kijken wij met energiebedrijven naar de mogelijkheden om het elektriciteitsnet gereed te maken voor het gebruik van de elektrische auto.

Branchevereniging voo elektrisch vervoer

Technolution ontwikkelt innovatieve technologische oplossingen voor onder andere Rijkswaterstaat, Transport for London, SpitsScoren, Gemeente Rotterdam, ASML, Philips, Mister Green, Enexis, Essent, Eneco en Stedin.

>the right development

Promotie Kennisdeling Lobby

www.technolution.eu

Promotie Branchevereniging Kennisdeling Lobby elektrisch vervoer

voor

Branchevereniging voor Promotie Branchevereniging voor Kennisdeling Branchevereniging voor elektrisch vervoer Lobby elektrisch vervoer

elektrisch Dutch Organisation forvervoer Electric Transport Promotie Kennisdeling Lobby

Promotie Kennisdeling Lobby

Promotie Kennisdeling Lobby

Word lid: [email protected]

Word lid: [email protected] Word lid: [email protected]

Word lid: [email protected]

Flanders’ Drive stelt elektrische vrachtwagen voor

Stad Antwerpen rijdt elektrisch Het stadsbestuur van Antwerpen rijd sinds eind januari met elektrische Nissan Leafs. Door om te schakelen naar een milieuvriendelijk wagenpark wil de stad bijdragen aan een duurzame en aangename leefomgeving. Zo streeft ze naar ‘Minder CO2, meer frisse lucht’. De eerste periode worden de elektrische wagens enkel door de ‘stedelijke’ medewerkers gebruikt. Later in het jaar zullen alle medewerkers en leden van de elektrische wagens en de laadinfrastructuur gebruik kunnen maken.

Belgische elektromobilist is het duurst uit

Tijdens een werkbezoek van Prins Filip aan Flanders’ DRIVE heeft het in het Nederlandse Westerhoven en het Belgische Lommel gevestigde E-Trucks Europe de eerste testen met een volledig elektrische truck uitgevoerd. De truck is het resultaat van een innovatieproject waarvoor het bedrijf onder meer samenwerkt met Flanders’ DRIVE. Renilde Craps, Directeur van Flanders’ DRIVE: ‘We zijn bijzonder trots om de eerste testen voor te stellen met deze elektrische truck van E-Trucks Europe, dat nauw samenwerkte met Triphase en met ons voor de ontwikkeling van de elektrische aandrijflijn. We hebben de voorbije vier jaar een ruime kennis en ervaring opgebouwd in onderzoek en ontwikkeling op het gebied van lithium-ion batterijen voor elektrische voertuigen die we in dit project voor het eerst hebben toegepast voor de elektrificatie van een zware vrachtwagen.’

Belgisch masterplan Elektrische Vijfenveertig elektrische Mobiliteit bijna klaar Renaults voor iMOVE De Belgische overheid legt momenteel de laatste hand aan een ‘Nationaal Masterplan voor het stimuleren van elektrische mobiliteit in België’. Het masterplan beschrijft de barrières voor elektrische mobiliteit en bespreekt dertien actiedomeinen met ideeën voor verschillende maatregelen. Deze gaan van financiële stimulering bij de aankoop van een elektrisch voertuig tot scholing voor autodealers en nieuwe businessmodellen. Veel maatregelen zijn technisch van aard, maar illustreren wel de noodzaak aan coördinatie, bijvoorbeeld rond de realisatie van publieke laadinfrastructuur. Voor andere maatregelen moet nog financiering gezocht worden. Zo bevat het masterplan een lijst van voorstellen om personen, bedrijven en (lokale) overheden te ondersteunen in de aanschaf van elektrische wagens. Onderzoek toont aan dat de hoge aankoopprijs – naast de beperkte actieradius en het ontbreken van aangepaste laadinfrastructuur – een belangrijk obstakel is voor de doorbraak van elektrische voertuigen in België.

Athlon Car Lease en Renault België Luxemburg hebben de sleutels van vijfenveertig elektrische voertuigen overhandigd aan netbedrijf Infrax. Infrax zal de wagens inzetten in het i-Move project in het kader van de Vlaamse Proeftuinen. Infrax koos voor twintig Renault Fluence Z.E. en vijfentwintig Renault Kangoo Z.E. De twee modellen maken deel uit van een compleet gamma nul-uitstoot wagens dat einde 2012 uit vier wagens zal bestaan.Athlon Car Lease en Renault, beide pioniers op het vlak van duurzame en slimme mobiliteit, beschouwen deze grote levering als een illustratie dat er wel degelijk een markt bestaat voor elektrische wagens. ‘Sinds we begin 2010 als eerste leasingbedrijf een elektrische wagen ingeschreven, legden we al een hele weg af als pionier in het verschaffen van maatoplossingen voor deze nichemarkt’, getuigt Erwin Ollivier, Deputy General Manager bij Athlon Car Lease. ‘Met de inzet van deze 45 elektrische Renaults voor Infrax realiseren we opnieuw een belangrijke mijlpaal.’

Onderzoek van de Vlaamse Automobiel Bond (VAB) naar de kosten van autorijden heeft uitgewezen dat bestuurders van elektrische auto’s in België het duurst uit zijn. Volgens de cijfers van de VAB moet een elektrische auto de meeste kilometers maken om de relatief hoge aanschafkosten terug te verdienen. In het onderzoek vergeleek de VAB drie vormen van alternatieve aandrijving: volledig elektrisch, range extender en hybride.

België kiest drie ‘Clean Cars of the Year 2012’ Tijdens de Autosalon in Brussel zijn bij de verkiezing ‘Clean Car of the Year’ drie elektrische auto’s gelauwerd. De Chevrolet Volt won de overkoepelende categorie Clean Car, de Opel Ampera de titel Clean Fleet Car en de Mitsubishi i-Miev de Clean City Car.

Aanbesteding voor elektrische Blue-bike fietsen Publieke fietsen duiken meer en meer in het Belgische straatbeeld op. Tot nog toe betreft het enkel gewone trapfietsen. Blue-mobility, bekend van het Blue-bike fietsdeelsysteem, wil hierin verandering brengen en de steeds populairder wordende elektrische fietsen opnemen in het aanbod van publieke deelfietsen. In het kader van Olympus, de Vlaamse Proeftuin voor elektrische voertuigen, lanceert Blue-mobility een openbare aanbesteding gericht op automatische stations voor e-bikes. Deze stations moeten toelaten om publieke elektrische fietsen uit te lenen en op te laden zonder tussenkomst van een personeelslid én met minimale handelingen van de gebruiker.

VLAANDEREN

9

Friesland maakt vaart met elektrisch varen:

‘Elektrische boten een regelrechte hit’ Tot halverwege vorig jaar verkeerde Nederland in de rare situatie dat ons land meer elektrisch boten telde dan elektrische auto’s. Natuurlijk, het was een kwestie van tijd dat door de komst van elektrische auto’s van de grote fabrikanten deze achterstand ongedaan gemaakt werd, maar het zegt veel over de potentie en het enthousiasme over elektrisch varen. In de ‘vaarprovincie’ bij uitstek – Friesland – worden ongekend veel meters gemaakt om in 2015 3.000 elektrische boten te herbergen. De recent aangekondigde subsidie voor vaartuigen en laadpunten moet daarbij een nieuwe versnelling creëren. De Stifting Elektrysk Farre Fryslân (SEFF) werkt in samenwerking met onder meer Drive4Electric en de Provincie Friesland en het projectbureau Friese Meren hard aan de ambitie om in 2015 over 3.000 elektrische vaartuigen te beschikken. Deze ambitie is door de provincie ook vastgelegd in de met het Rijk gesloten Green Deal. Wilco Waller, voorzitter van de SEFF, is optimistisch over het bereiken van het doel. ‘SEFF is inmiddels vier jaar actief met de uitrol van de uitvoeringsagenda. Wij voeren daarbij projecten uit in drie hoofdgroepen: infrastructuur waaronder electric only routes en laadpunten vallen, bekendmaking van de consumenten en bedrijven met elektrisch varen – zo stonden wij recent voor de vierde keer op Boot Holland met een ‘elektrisch varen’-paviljoen – en derde de groep is kwaliteit, normering, certificering en opleiding.’ Norm ‘Normering en certificering zijn twee zeer belangrijke zaken om een succes te maken van elektrisch varen’, vervolgt Waller. ‘Samen met de HISWA hebben wij een landelijk convenant gesloten over hoe elektrische motoren geproduceerd en ingebouwd dienen te worden. Wij bekijken daarbij de mogelijkheden om de Friese norm zoals die nu vastligt, wereldwijd tot de standaard te laten maken. Er bestaat namelijk nog geen internationale norm.’ Nederland is volgens Waller samen met Oostenrijk en Zwitserland een van de koplopers als het gaat om elektrisch varen. ‘In de komende periode hopen wij daarbij niet alleen de toeleverende bedrijven te laten floreren, maar ook in Nederland een markt te creëren van aanzienlijke omvang. Als instrumenten beschikken wij daarbij over een aantal stimuleringsregelingen. Zo heeft de 300.000 euro provinciale subsidie voor de ombouw naar elektrische vaartuigen een investering in de sector opgeleverd van 2,2 miljoen euro en geresulteerd in 152 elektrische vaartuigen. Een nieuwe soortgelijke stimuleringsregeling is op komst

10

als onderdeel van de begin februari door Gedeputeerde Staten van Friesland goedgekeurde uitvoeringsagenda elektrisch varen 2012-2015.’ Electric only routes Inmiddels beschikt de provincie over vijftig officiële punten waar elektrische boten kunnen laden. ‘Ze zijn allen gelegen op strategische locaties’, vertelt Waller. ‘Bovendien wordt gewerkt aan het aanwijzen en realiseren van drie officiële vaarroutes waar alleen elektrisch varen toegestaan zal worden.’ Deze ‘electric only routes’ worden momenteel uitgestippeld door het projectbureau Friese Meren, dat ook verantwoordelijk is voor de uitvoering van de verschillende subsidieregelingen voor elektrisch varen. ‘Het Friese Merenproject wil Friesland als water(sport)gebied nog aantrekkelijker maken en daarmee ook de Friese economie stimuleren. Het project is in 2000 gestart en loopt af in 2015 en de laatste jaren is elektrisch varen een steeds belangrijke rol gaan spelen’, vertelt Linda de Boer, projectleider Elektrisch Varen bij het projectbureau Friese Meren. ‘Begin februari is de nieuwe uitvoeringsagenda elektrisch varen voor de komende drie jaar vastgesteld. Naast promotie, de subsidieregeling voor boten en laadpunten en innovatiestimulatie, is het realiseren van drie electric only routes een van de belangrijke speerpunten.’ Friese Meren Het projectbureau Friese Meren liet ingenieursbureau Grontmij afgelopen jaar onderzoek doen naar deze elektrische vaarroutes. ‘Zij hebben een aantal potentiële routes beschreven waaruit op basis van draagvlak, interesse van ondernemers en kosten een top vijf is gedestilleerd. Drie van die vijf routes gaan wij in de komende drie jaar proberen te realiseren. Het is een ambitieuze klus waarbij in 2012 met name het overlegjaar is met gemeenten en grondeigenaren. In 2013 hopen wij de eerste route te

openen.’ Afgelopen kalenderjaar liet het projectbureau Friese Meren ook een marktscan uitvoeren rond elektrisch varen. De Boer: ‘Daaruit kwam naar voren dat wij de ontwikkeling goed op de rit hadden en er afgelopen jaar zelfs ruim vierhonderd elektrisch boten waren in Friesland, een verdubbeling ten opzichte van het jaar daarvoor. Bovendien lagen wij daarmee prima op schema voor het doel van drieduizend vaartuigen in 2015. De economische teruggang treft de jachtbouw echter hard en daarmee ook elektrisch varen. De grootste uitdaging is om de opgaande spiraal weer te pakken te krijgen.’ Verhuur Recessie of niet, de interesse vanuit het bedrijfsleven voor elektrisch varen blijft aanwezig. Zo verhuurt Yacht Charter Sneek al enkele jaren met succes elektrische boten. ‘Uiteindelijk heeft het Friese Merenproject ons over de streep getrokken om drie jaar geleden een elektrische boot in onze vloot op te nemen’, vertelt directeur Sytze Kooij. ‘Tot die tijd probeerden wij boten wel al zo stil mogelijk te maken, maar stiller dan met elektrisch varen kan natuurlijk niet. De beleving voor huurders is ongekend. Inmiddels zijn drie van de vierentwintig boten in onze vloot in Sneek elektrisch aangedreven. De boten zijn daarbij zo gebouwd dat met het accupakket drie en bij een boot zelfs zes uur varen op vol vermogen mogelijk is. Als de gebruikers ’s avonds afmeren kunnen zij de boot met walstroom in een nacht weer volladen. Omdat de infrastructuur nog niet overal toereikend is hebben wij bij een van de boten bovendien de mogelijkheid gecreëerd om via een generator te kunnen laden. Waar de animo voor de elektrische boten in het eerste operationele jaar tegenviel, loopt de verhuur volgens Kooij nu ongekend goed. ‘Door te ervaren zijn mensen overtuigd geraakt van de meerwaarde van elektrisch varen. Bijna iedereen die gevaren heeft met de boten, heeft een herhaalboeking gedaan. De boten zijn daarmee

een regelrechte hit. De elektrische boten presteren qua boekingen daarmee het beste van de hele vloot. Wij hopen dat collega-verhuurbedrijven te enthousiasmeren om ook elektrisch te gaan varen zodat de vraag naar goede laadinfrastructuur groter wordt en deze ook ontstaat.’ Stil Een Friese onderneming die zelfs internationaal hoge ogen gooit is Goos Watersport. Het van oorsprong scheepstechnische bedrijf startte in 2002 met haar activiteiten rond elektrisch varen. ‘Het stil varen is sindsdien eigenlijk een belangrijke tak in ons bedrijf geworden’, vertelt directeur Klaas Goos. ‘Wij doen zowel aan ombouw/refit als aan nieuwbouw. Wij hebben de beschikking over een ‘stilboats’-productlijn die bestaat uit vier modellen elektrische boten, van groot tot klein. In de topjaren verkopen wij daar zo’n vijfentwintig exemplaren van. Ze vinden zowel aftrek in binnen als buiten Nederland.’ Met ‘StilBatt.’ heeft het bedrijf bovendien een eigen acculijn gelanceerd en met ‘Stildrive’ en Stilpod. elektromotoren een serie aandrijflijnen van 1,3 tot vijfentwintig kilowatt. ‘Doordat wij nu een efficiënt productieapparaat hebben opgebouwd kunnen wij qua prijs met elektrisch ook het gevecht met het traditionele dieselvaren. Tel daarbij op dat elektrisch varen steeds populairder wordt – klanten als verhuurbedrijven zijn bijvoorbeeld zeer blij met elektrische boten – en een rooskleurige toekomst ligt in het verschiet.’ Zelf streeft Goos in de komende jaren met zijn bedrijf naar een verdere omzetgroei. ‘Wij maken ieder jaar nog sprongen en nu onze elektrische model- en productlijn compleet is kunnen wij snel opschalen. Nederland is daarbij nu volgens ons te klein en wij kijken over de landsgrenzen heen om export te realiseren. Belangrijk om van elektrisch varen een exportproduct te maken is het benadrukken van de voordelen, het sec vanuit milieuperspectief benaderen is niet toereikend.’

11

2012

6 & 7 juni Tour & Taxis - Brussel Dé vakbeurs rond duurzame mobiliteit Voor ondernemers, fleet managers, mobiliteitscoördinatoren, HR managers en andere mobiliteitsprofessionals Met meer dan 70 exposanten Elektrische wagens, motorfietsen en scooters, wagens op aardgas, oplaad- en tankinfrastructuur, eco-driving, bedrijfsfietsen, duurzame leasing, mobiliteitsmanagement, consulting, mobiliteitsbudget en veel meer Indoor en outdoor testparcours

www.mobimixbeurs.be

een initiatief van

mobimix.beurs_adv.indd 1

hoofdsponsors

6/03/2012 16:12:07

Robots, boeren en gynaecologen in een ev-gidsland Als mij wordt gevraagd om te vertellen over spannende ontwikkelingen op het gebied van high tech systemen begin ik altijd met robots. Robots voor oog- en buikchirurgie, robots voor gebruik in de thuiszorg en natuurlijk voetballende robots: onze Europese kampioenen van TechUnited. De overstap van autonome voetbalrobots naar slimme, schone en moderne high tech auto’s is vanzelfsprekend. Nu al doen we proeven waarin we Technische Universiteit Eindhoven (TU/e)-kennis, TNO-techniek en NXP-chips op een unieke manier combineren. Met deze technologie zouden spookfiles op snelwegen vermeden kunnen worden. Onze auto wordt een iPad op wielen. Vorige maand vertelde ik dit verhaal aan honderdveertig boeren in Zeeland en de maand daarvoor op een congres van gynaecologen. Jazeker! En beide groepen reageerden heel enthousiast. Wel zit er verschil in de auto’s die bij beide groepen tot de verbeelding spreken. Bij gynaecologen is vooral de Tesla Model S populair: een luxe, krachtige, volledig elektrische auto die met het grootste accupakket maar liefst vierhonderdtachtig kilometer ver kan rijden. We moeten er in Europa helaas nog een klein jaar op wachten. Bij boeren lijkt vooral de elektrische bestelwagen van Renault populair: de Kangoo Zero Emission. Eén van de boeren kwam na afloop naar me toe. Hij had zo’n Kangoo besteld en wilde er een mobiele sterkstroomlader bij. Dan kon hij bij elke stal opladen. Volgens hem hebben veel boeren een goede business case voor elektrische bedrijfswagens: veel korte ritjes en langs vaste trajecten. Dat zulke uiteenlopende groepen enthousiast zijn illustreert dat we met elektrisch vervoer een nieuwe fase ingaan. Er komen dit jaar veel nieuwe modellen op de markt. Hoewel het net als bij de hybride auto – die tien jaar geleden opkwam – even zal duren voor er een flink marktaandeel ontstaat geldt wel: hoe meer keuze de consument heeft, hoe sneller er verkocht gaat worden. Een effect van het vertrouwen in nieuwe technologie. Het is niet meer de vraag óf elektrisch vervoer er komt, maar hoe snel. De plug-in hybride varianten (met een brandstofmotor als range extender) zullen daarbij, zeker in het begin, een flink marktaandeel pakken. Dat is niet erg: we rijden gemiddeld tweeëndertig kilometer per dag en zover kunnen plug-in’s makkelijk elektrisch rijden. Hoe snel (volledig) elektrische auto’s de traditionele brandstofauto zullen vervangen hangt in belangrijke mate af van ontwikkelingen in de batterijtechnologie en in het bijzonder de batterijprijs. Dat gaat snel. De prijs was in 2009 gedaald tot zeshonderd dollar per kilowattuur en de verdere

prijsdaling wordt conservatief geschat op circa zeven procent per jaar: een halvering dus in tien jaar. De topman van Tesla voorspelt zelfs een prijs van tweehonderd dollar per kilowattuur in2015 en dit wordt ondersteund door Makoto Yoda, president van Mitsubishi’s batterij leverancier GS Yuasa. Daarnaast zijn er veel situaties waarin een grote actieradius niet noodzakelijk is. Denk aan bovengenoemde boer of aan bestelwagens voor stadsdistributie, tweede auto’s, deelauto’s in Car2Go achtige concepten en stadsbussen. Stadsvervoer kent vaak korte afstanden en vaste routes die zich lenen voor het plaatsen van snelladers. Stichting Zero Emissie Busvervoer heeft het concrete doel om een tco (total cost of ownership) analyse tool te maken, waarmee snel kan worden bepaald op welke routes de inzet van elektrische bussen rendabel is. Er is gemeentebesturen in verband met de luchtkwaliteit veel aan gelegen die ontwikkeling te versnellen. Dat leidt bijvoorbeeld tot vervoersconcepten als Flex Overschie: een werk-leer traject gecombineerd met een elektrische buurttaxi. Dat is in Rotterdam opgezet door Stichting DOET en Stichting Urgenda en krijgt nu in andere gemeenten wellicht navolging. In Nederland zijn we sterk in het combineren van automotivetechniek en mobiliteitsconcepten. Daarom combineren we op de TU/e high tech automotive met logistiek en het voorspellen van vervoersbehoeften. Voor het Formule E-Team (FET) breekt ook een nieuwe fase aan. Met het instellen van de Taskforce hebben we een sterk team erbij. Er moet vooral heel veel concreet in gang worden gezet. De ambassadeursrol voor de FET leden wordt stevig aangezet, zodat alle stakeholders dit gemeenschappelijk belang goed blijven omarmen. Ik blijf benadrukken dat alle proeftuinen ook hun ervaringen moeten delen, zodat de leercurve steiler is. De industrie en kennisinstellingen hebben zich verenigd in de nieuwe organisatie AutomotiveNL, die samen met D-Incert en vereniging DOET borg staan voor een duidelijke rol in de topgebieden High Tech Systemen, Energie en Creatieve industrie. En natuurlijk hebben we de nieuwe unieke opleiding aan de TU/e, waar je nu met je VWO diploma Automotive kunt gaan studeren! Elektrische mobiliteit leeft in Nederland: onder boeren en gynaecologen, in de Industrie en bij de overheid, van nieuwe mobiliteitsconcepten tot autonome robotautos. Daarom blijft Nederland een EV gidsland, waarin oplossingen voor luchtkwaliteit en mobiliteit een stimulans zijn voor innovatie, ondernemerschap en werkgelegenheid. Prof. Maarten Steinbuch Technische Universiteit Eindhoven

13

Is delen het nieuwe hebben?

Vraag of elektrische deelvloot betaalbaar is nog niet te beantwoorden In verschillende Nederlandse steden schieten de initiatieven voor elektrische deelauto’s als paddenstoelen uit de grond. Maar hoe zit het met de levensvatbaarheid van de businessmodellen van deze initiatieven? Voor car2go mocht Amsterdam het spits afbijten als het gaat om elektrische auto’s. Bij de start gaf car2go-directeur Henrich aan dat hij voor elke stad drie tot vijf jaar de tijd krijgt om winstgevend te worden, of het met elektrische auto’s korter of langer zal duren moet volgens hem nog blijken. Ondertussen voert het Nederlandse bedrijf Greenwheels een landelijke proef uit met elektrische voertuigen waaruit moet blijken of een grootschalige uitrol een optie is. ‘Onze eerste stappen met elektrische voertuigen hebben wij gezet wij in 2009’, memoreert Gijs van Lookeren Campagne medeoprichter en directeur van Greenwheels. ‘Het betrof toen omgebouwde Volkswagen Golfs. Om nog meer ervaring op te doen zijn wij in het kader van de landelijke proeftuinen twee jaar geleden gestart met het testen van vijfentwintig Peugeot iOns in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht.’ Oordeel Die ervaringen zijn volgens Van Lookeren Campagne wisselend. ‘Twee belangrijke redenen waarom wij als proeftuin zijn geselecteerd door de Rijksoverheid, is het opdoen van ervaring met het realiseren van laadinfrastructuur in de openbare ruimte en met het gebruik van elektrische auto’s door een grote groep particulieren. Die wetenschap betekent dat je met heel veel zaken de eerste bent, zoals met het aanvragen van vergunningen voor laadinfrastructuren. Al die nieuwe processen zorgen dat pionieren op zulke momenten lastig is. Mede hierdoor draait het project pas sinds eind vorig jaar op goede en groene wielen. Als echter van de kinderziektes is geleerd, is dat natuurlijk geen probleem.’ Of het businessmodel en de ervaringen dusdanig goed zijn dat Greenwheels in de komende jaren grote aantallen elektrische voertuigen in haar vloot gaat opnemen, durft Van Lookeren Campagne nog niet te zeggen. ‘In de komende periode moet het echt duidelijk worden. Wij willen dit kalenderjaar eerst voldoende ervaring opdoen alvorens een oordeel te vellen. Het concept van elektrisch rijden sluit hoe dan ook aan op onze visie. Maar er moet nog hard aan de weg getimmerd worden, want een grote elektrische vloot is niet één, twee, drie daar.’ Verbeterpunten Volgens Mohamed El Maknouzi, managing director van car2go Amsterdam, zijn de eerste ervaringen met elektrische deelauto’s in Nederlands hoofdstad tot dusver

14

zeer positief. ‘Van de gebruikers hebben wij zeer veel positieve reacties mogen ontvangen. Het overtreft alle verwachtingen. Logischerwijs zijn net als bij ieder aan bedrijf verbeterpunten waarmee wij in de komende periode hard aan de slag gaan.’ Car2go-directeur Henrich gaf de start van het elektrische deelautoproject aan dat hij voor elke stad drie tot vijf jaar de tijd krijgt om winstgevend te worden, geldt volgens El Maknouzi nog altijd. ‘Wij kunnen nog niet al te veel melden over de levensvatbaarheid van het business model voor elektrische deelauto’s. Het tijdsbestek waarin het concept zich moet bewijzen blijft in ieder geval hetzelfde. Daarbij zijn wij continu in overleg met onze partner – de gemeente Amsterdam – om ons concept verder te verbeteren. Daarbij zal het onder meer gaan om de invoering van een beloningssysteem. Mensen kunnen gratis rijminuten verdienen als ze aan car2go aansluiten op een laadpaal. Op die manier stimuleren wij gebruikers om de voertuigen op de juiste manier te gebruiken. Daarnaast zijn wij bezig met de ontwikkeling van een navigatiesysteem dat aangeeft of een laadpunt vrij of bezet is.’

‘Invoeren systeem met beloningen moet de gebruikers stimuleren de auto altijd te laden’

EMOSS van start met productie van elektrische powertrains bus, truck en taxi

Aan het Innovatiepark in Oosterhout is EMOSS gestart met de productie van light en heavy duty powertrains en voertuigen, te weten elektrische taxi’s, trucks en bussen. De directie van EMOSS wordt gevormd door Frank Verhulst, Bob Bouhuijs, Mart Noordam en Martijn Noordam. Het viertal dat sinds kort leiding geeft aan EMOSS kan bogen op een ruime ervaring in de ev-industrie, bij enerzijds het voormalige All Green Vehicles (AGV) en bij EMOSS ‘oude stijl’ dat een one-stop-shop vormde voor elektrisch vervoer en leiding gaf aan tal van innovatieprojecten. Door de aanstelling van de voornaamste (hoofd)engineers die tot eind vorig jaar werkzaam waren bij AGV, heeft EMOSS de brede kennispositie veiliggesteld. Bovendien is vanuit zowel de provincie Noord-Brabant, banken als een private investeerder een solide financiële basis gelegd.

lopen we op dit vlak ver vooruit. EMOSS kent daarbij momenteel een vloot van zo’n tweehonderd elektrische voertuigen die wij monitoren en in samenwerking met strategische servicepartners onderhouden.’ Het bedrijf verzamelt zodoende veel data over het gedrag van batterijen die van grote waarde is voor batterijfabrikanten. ‘Daardoor hebben wij ook veel kennis over welke batterijchemie voor welk voertuigtype goed werkt’, aldus Martijn Noordam. ‘Lithium-ion batterijen kennen immers honderden verschillende chemische samenstellingen.’

Momentum Half maart is EMOSS officieel gestart met de productie. De powertrains vinden op drie manieren hun weg naar de markt. Allereerst worden zij rechtstreeks geleverd aan taxi-, bus- en truckfabrikanten die de aandrijflijnen in hun voertuigen inbouwen. Een tweede optie is de levering van de powertrain en de integratie van diezelfde powertrain in het betreffende voertuig. Daarnaast brengt EMOSS zelfstandig en onder eigen label complete voertuigen op de markt. Groot voordeel is dat het bedrijf ook over de diverse certificeringen beschikt zoals de Comformity of Production (COP), de RDW-accreditatie en tenslotte ook als geaccrediteerd testhuis fungeert. Het technologisch hart van EMOSS is de hoog efficiënte powertrain die het bedrijf weet te realiseren. Bouhuijs: ‘Met de ervaring van onze engineers tezamen met het sterke netwerk van toeleveranciers waarmee gezamenlijk ontwikkeld wordt,

Powered by ‘Meer en meer steden gaan op slot voor vervuilende conventionele trucks door milieuzonering’, vervolgt Bouhuijs. ‘Overheden zullen verder in de toekomst via concessies op steeds schonere – en elektrisch aangedreven – bussen sturen. Het momentum voor de grootschalige uitrol van elektrische light en heavy duty voertuigen komt daardoor steeds dichterbij en is misschien zelfs al daar.’ Om daadwerkelijk aan de toenemende marktvraag te voldoen, is EMOSS inmiddels met twee grote truckfabrikanten in zee gaan. De truckfabrikanten – die pas in de periode 2015-2020 een definitieve technologiekeuze verwachten te maken en vooralsnog inzetten op meerdere alternatieve aandrijftechnologieën waaronder elektrisch – gaan samen met EMOSS de elektrische aandrijftechnologie op het eigen chassis toepassen en verder ontwikkelen. ‘Serieproductie is voor deze truckfabrikanten nog een eind weg en daarom gaan wij samen met hen prototypes

ontwikkelen en vermarkten’, aldus Bouhuijs. ‘De voertuigen komen onder eigen merk van de fabrikant alsmede onder het label ‘Powered by EMOSS’ op de markt.’ Auxiliary EMOSS zal – zeker bij heavy duty voertuigen – verder kijken dan enkel de powertrain. Volgens Martijn Noordam gaat het bedrijf ook de bijbehorende laadinfrastructuur in samenwerking met haar toeleverende partners op de markt brengen. ‘Voor voertuigen als bussen en trucks is het ongekend belangrijk dat zij in staat zijn snel te laden. Wij zullen voor deze voertuigen technologie leveren waarmee conductief of inductief geladen kan worden.’ Een aanverwante tak van sport wordt gevormd door de auxiliary systemen. Voorbeelden zijn de kraakpers van een vuilniswagen en het koelsysteem voor gekoeld transport. Bouhuijs: ‘Al deze systemen zijn vooralsnog met conventionele verbrandingsmotoren aangedreven. Wij elektrificeren onder meer in opdracht van een grote Amerikaanse fabrikant de koelsystemen voor vrachtwagentrailers en bestelwagens.’ Op de automotive campus in Helmond – onder meer de thuisbasis van AutomotiveNL – start EMOSS tenslotte in de loop van dit kalenderjaar de R&D-unit op. Deze unit zal uitgroeien naar een volwaardige vestiging. Martijn Noordam besluit: ‘Het is een broeinest waar kruisbestuiving plaats kan vinden tussen onze engineers en die van organisaties als Benteler Engineering Services, TNO en ook het European Electric Mobility Centre (EEMC).’

15

2012. HET JAAR WAARIN RENAULT ELEkTRIsCH RIJdEN INTROdUCEERT FLUENCE Z.E. • nu verkrijgbaar • 0% bijtelling • geen kilometeradministratie • vanaf € 25.990,- incl. BTW • batterijhuur vanaf € 82,- p.m.*

RENAULT Z.E. 100% ELEkTRIsCH, GEEN UITsTOOT DRIVE THE CHANGE *Prijs batterijhuur Fluence Z.E. o.b.v. 10.000 km/jaar en driejarig contract. Geen uitstoot tijdens het rijden, kijk voor meer informatie op renault.nl.

De successen van twee jaar HTAS-innovatieprojecten rond elektrische voertuigtechnologie De Rijksoverheid stelde in 2010 zo’n 18,5 miljoen euro beschikbaar voor de ontwikkeling van elektrische voertuigtechnologie (EVT) binnen het nationale innovatieprogramma High Tech Automotive Systems (HTAS). De vijftien innovatieprojecten die dit opgeleverd heeft kennen en de successen zijn divers en talrijk. Een kort overzicht van enkele projecten die opvallende resultaten hebben behaald. De HTAS EVT-projecten speelden zich rond diverse onderwerpen af. Van personenvoertuigen tot zwaardere voertuigen als bussen, vrachtwagens en vuilniswagens. Maar ook onderwerpen als range extenders en batterijtechnologie kwamen voorbij. Batterij Een van de HTAS-projecten die zich afspeelde op het domein van batterijveiligheid is SafeBat. Doel was het creëren van duidelijkheid rond de veiligheid van batterijen via standaardisatie en recycling methoden van batterijen. Binnen het project zijn testmethodes, een end-of-life beheerstructuur en ontwerprichtlijnen gegenereerd. Een van de projectpartners was vermogenselektronica-specialist Heliox. ‘Wij hebben binnen het project een slim circuit ontwikkeld waarmee het mogelijk is de levensduur van batterijpakketten wezenlijk te verlengen’, vertellen Rudi Jonkman en Mark Smidt van Heliox. ‘Bovendien hebben wij veel elektronicakennis in kunnen brengen. De automotive industrie heeft weinig ervaring met hoge elektronische vermogens en dit project was daarmee tevens een belangrijke leerschool voor hen.’ Een ander succesvol project rond batterijtechnologie is ‘360 EVT - Batterij monitoring & controle systeem’. Penvoerder Sycada.Green heeft een batterij monitoring-

en controlesysteem ontwikkeld. Directeur Kristian Winge: ‘Met dit systeem willen wij de ‘range anxiety’ verminderen door informatie te geven over batterijconditie, actieradius en laadinfrastructuur. In het project zijn een webportal en een smartphone-applicatie ontwikkeld. Het systeem is in meerdere talen beschikbaar en wij werken aan ade ontwikkeling van extra modules. Een voorbeeld is een boekings- en reserveringssysteem gevoed door batterijinformatie.’ Een project in het verlengde van 360 EVT is EVIDENT. Projectleider Ric Zwanenberg van TomTom: ‘De eerste versie van het commerciële product hebben wij half september op de IAA in Frankfurt gepresenteerd. In 2012 willen wij over een commercieel product beschikken. Zodoende kunnen bestuurders straks absolute zekerheid krijgen over de actieradius, zodat ze hun bestemming comfortabel bereiken en range anxiety weggenomen wordt.’ Openbaar vervoer Een interessant project op het domein van openbaar vervoer is Zero Emission Phileas. APTS werkte hierbij aan het testen van de haalbaarheid en veiligheid van een inductielaadsysteem voor het draadloos laden van een volledig elektrische Phileas. Projectmanger Gerard Koning

(APTS): ‘De elektrische Phileas is in onze optiek dé toekomst voor emissieloos publiek transport. Technologisch zijn de belangrijkste drempels genomen het veiligheidssysteem is getest in de gesloten omgeving van de High Tech Automotive Campus. Nu is het zaak om het ook in een open omgeving te testen.’

Projecten HTAS EVT-lijn Binnen de EVT-lijn van HTAS zijn vijftien verschillende innovatieprojecten uitgevoerd, te weten: • Z ero Emission Phileas: ontwikkeling inductielaadsysteem voor elektrische Phileas; • SafeBat: veiligheid en standaardisatie van ev-batterijen; • Zero Emission Minibus: ontwikkeling lage vloer bus; • Commercial drivetrain technology: ontwikkeling van een geïntegreerde elektrische drive train; • E-Carin: wegnemen industriële drempels voor wielnaafmotor in personenauto’s; • HYREF: de ontwikkeling plug-in hybride vuilniswagen; • E-platform: ontwikkeling van modulair platform als basis voor zware voertuigtoepassingen; • Evident: slim systeem dat ev-rijders nauwkeurige voorspelling geeft over actieradius; • EVT Powertrain: integratie van componenten van elektrische/hybride aandrijflijn; • CVTruc: innovatieve overbrenging voor optimale energieoverdracht elektromotor; • Databox: systeem voor bepaling kostprijs per kilometer en restwaarde accu’s; • 360EVT: Batterij monitoring & controle systeem. • Lichtgewicht wielophanging met wielnaafmotor: integraal ontwerp van een elektrische wielmodule. • E-Refuse: ontwikkeling toekomstige stadsvrachtwagen via demonstrator volledig hybride vuilniswagen. • Range Extender Innovations: drie complementaire oplossingen voor het verlengen van actieradius van elektrische voertuigen; Voor meer informatie www.htas.nl/index.php?pid=90

17

Platform Olympus en EVA voortvarend van start onder vlag Vlaamse proeftuin Met de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen doen vijf verschillende platforms ervaring op met elektrische voertuigen. E-Mobility spreekt iedere editie met een aantal van deze platforms. Dit keer vertellen Peter Vercauteren van platform Olympus en Frederik Hindryckx van platform EVA over hun doelstellingen en ambities.

Genetwerkte mobiliteit gevisualiseerd door Olympus (links) en het laadeilandconcept van EVA (rechts) Binnen Olympus investeren de Vlaamse overheid en de verschillende deelnemers in elektrische auto’s, scooters, fietsen en fietslaadstations verdeeld over Gent, Hasselt, Leuven en Antwerpen. Bovendien worden vierendertig treinstations met laadpunten voor elektrische voertuigen uitgerust. ‘Ons proeftuinplatform is gestart op 1 januari’, vertelt Peter Vercauteren, business research manager bij het Olympus platform. ‘Dit kalenderjaar staat in het teken van het installeren van de laadinfrastructuur en de ontwikkeling van het softwareplatform. Olympus kent namelijk niet alleen hardware in de vorm van laadpalen en voertuigen, maar ontwikkelt ook een open service platform waarbij informatie over voertuigen, laadpalen, betalingen, verkeer en energiebalancering verzameld wordt.’ DNA ‘Het DNA van Olympus is eigenlijk het mogelijk maken van genetwerkte en gedeelde mobiliteit, waar verschillende vervoersmiddelen naadloos met elkaar verbonden zijn’, vervolgt Vercauteren. ‘Gedeeld wil zeggen dat mobiliteit niet langer gebaseerd is op het bezit van voertuigen, maar op het gebruik er van’, vervolgt Vercauteren. ‘Delen is het nieuwe hebben. Binnen dit concept focusseren wij ons uiteraard op de elektrische genetwerkte mobiliteit. Wij zorgen dat de gebruiker als het ware de regisseur wordt van zijn eigen mobiliteit. Hij krijgt

18

verschillende vervoersmodaliteiten tot zijn beschikking en kan vrijuit netwerken zodat zijn eigen behoefte vervuld is.’ Door dit kalenderjaar niet alleen de laadinfrastructuur te realiseren, maar ook het serviceplatform te creëren wil Olympus voldoende tijd genereren om het platform ruimschoots – gedurende twee jaar – in de praktijk te kunnen testen. ‘In die periode kunnen wij ook nieuwe businessmodellen uittesten zodat na afloop van die periode een grootschalige uitrol in België mogelijk is.’ Zeer belangrijk is volgens Vercauteren het open karakter van Olympus. ‘Het staat externe partijen vrij om ons platform te komen versterken in de komende periode. Wij zien daarbij ook zeker opportuniteiten om verbindingen met Nederland te leggen. Dus niet alleen de laadinfrastructuur zal een evoluerend karakter hebben, maar ook het consortium.’ Oplaadeilanden ‘Wij zijn druk doende met het inrichten van het platform Elektrische Voertuigen in Actie, kortweg EVA’, stelt Frederik Hindryckx van energiedistributiebedrijf Eandis. Eandis is platformmanager binnen EVA, één van de grootste ‘platformen’ binnen de Vlaams proeftuin voor elektrisch rijden. ‘Momenteel betekent dit onder meer de realisatie van 71 oplaadeilanden die in 51 verschillende gemeenten komen waar Eandis actief is. Door deze laadinfrastructuur publiek beschikbaar te stellen wordt de drempel om

elektrisch te rijden aanzienlijk verlaagd. In totaal gaat het om circa 135 laadpunten die tegen september opgeleverd zijn en zowel geschikt zijn voor voertuigen als fietsen.’ EVA stopt echter niet bij het realiseren van laadinfrastructuur. De verschillende partners in het platform zullen ook elektrische voertuigen inbrengen. ‘Eandis koopt bijvoorbeeld veertien voertuigen’, vervolgt Hindryckx. ‘Het gaat om verschillende type voertuigen zodat breedschalig kennis opgedaan wordt. Uiteindelijk zullen zo’n honderd elektrisch voertuigen binnen EVA uitgetest worden door een grote groep gebruikers. Dit alles tezamen – de laadinfrastructuur, testvloot en testpopulatie – bieden belangrijke input voor statistisch onderzoek en kennis over technische parameters.’ EVA wil volgens Hindryckx vanaf oktober de infrastructuur en voertuigen beschikbaar hebben. ‘Wij willen dan een volwaardig platform zijn waarop verschillende testprojecten zich kunnen ontwikkelen. Daarbij is door de EVA-partners een aantal projecten gedefinieerd en hebben een aantal externe partijen al contact gezocht. Desalniettemin staan wij open voor nieuwe partijen van buitenaf die testen willen uitvoeren of kennis op willen doen. Vanaf komend najaar zullen de oplaadeilanden en voertuigen elektrische mobiliteit in ieder geval zichtbaar maken in het straatbeeld en een bijdrage leveren aan het wegnemen van de koudwatervrees.’

INHOUD prins maurits zwaait af als voorzitter formule e-team de stap van pioniersFASE naar volwassenheiD

SPECIAL FORMULE E-TEAM MAART 2012

‘nederland moet voor in het peloton rijden’ ‘autofabrikanten en busbouwers overtuigd van elektrischE aandrijflijn’ ‘Gunstige secundaire voorwaarden kunnen stadsdistributie boost geven’

FORMULE E-TEAM

BRENGT ELEKTRISCH RIJDEN IN DE VERSNELLING

VOORWOORD Elektrisch rijden biedt prachtkansen voor Nederland Voorlopers vangen veel wind, om te versnellen moeten zij hard werken. Zeker met economische tegenwind. Het congres ‘Elektrisch rijden in de versnelling’ van het Formule E-team wil elektrisch rijden in Nederland een impuls geven door alle partijen op het gebied van elektrisch rijden samen te brengen. Uw deelname is essentieel. Want om elektrisch rijden en duurzame mobiliteit echt van de grond te krijgen, is initiatief nodig van allerlei maatschappelijke partijen. Samenwerking tussen ondernemers, onderzoekers en overheid is daarbij essentieel, vooral in economische topsectoren als energie, logistiek en hightech. Elektrische mobiliteit creëert geweldige kansen voor bedrijven en voor de samenleving. Zij zorgt voor schonere lucht, stillere steden, zuiniger energieverbruik en we worden minder afhankelijk van fossiele brandstoffen. En zij stimuleert innovatie. Elektrisch rijden is een katalysator voor een breed palet aan innovatieve en duurzame producten en diensten, van snellaadpunten tot monitoringsystemen voor batterijen. Denk ook aan zonnepanelen waarmee mensen zelf stroom kunnen opwekken voor hun voertuig. Nieuwe mobiliteitsconcepten zoals het programma voor deelauto’s CAR2GO in Amsterdam. Of nieuwe toepassingen die laden zonder snoer mogelijk maken. Juist in deze moeilijke economische tijden moeten we dit soort innovaties stimuleren. Want zij stellen

2

Nederlandse bedrijven in staat om beter te concurreren op de wereldmarkt. En dat levert geld en banen op in Nederland. Het kabinet ziet in elektrisch rijden een groot potentieel. Met alle partners hebben we de ambitie om van Nederland een van de koplopers in Europa te maken. Maar dan moeten bedrijven wel in staat zijn om mooie ideeën om te zetten in rendabele business cases. Daarom hebben we een ambitieus plan ‘Elektrisch Rijden in de Versnelling’ opgesteld. Het doel is meer elektrische auto’s op straat, een betere infrastructuur en meer bedrijven die meedoen. We gaan ervoor zorgen dat we in Nederland meer gaan verdienen aan elektrisch rijden. Het kabinet heeft ook verschillende Green Deals afgesloten met ondernemers, onderzoekers en medeoverheden om elektrisch rijden een impuls te geven. Noord-Brabant, Friesland en Rotterdam richten zich om te beginnen op leaseauto’s, openbaar vervoer, overheidsvoertuigen en vrachtvervoer in de binnensteden. Friesland wil meer elektrisch varen, Rotterdam meer elektrische scooters. Een consortium van bedrijven en netbeheerders gaat enkele duizenden intelligente laadpunten en honderd snellaadpunten plaatsen op parkeerterreinen, pomp-

stations en bij hotels. En er is ruimte voor nog veel meer Green Deals! Het Formule E-Team heeft onder de gedreven leiding van Prins Maurits van Oranje ervoor gezorgd dat elektrisch rijden in Nederland – en ver daarbuiten – op de kaart staat. Voor Prins Maurits is dit het moment om het stokje over te dragen. Er zijn honderden initiatieven tot bloei gekomen. Nu is het aan u om die initiatieven voort te zetten! Samen met netwerkbeheerders kunt u investeren in een landelijk netwerk van laadpalen. U kunt zich aansluiten bij D-Incert, het innovatiecentrum op het gebied van elektrisch rijden. In branchevereniging voor elektrisch vervoer DOET kunt u met enthousiaste ondernemers nieuwe producten ontwikkelen en nieuwe markten aanboren. En zo zijn er nog talloze andere mooie initiatieven. De introductie van elektrisch rijden biedt volop kansen. Zoek die kansen op, werk samen en help ons om elektrisch rijden in een hogere versnelling te brengen! Maxime Verhagen Vicepremier en Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

COLOFON

INHOUD www.twitter.com/emobility_solar

E-Mobility – Maart 2012, special Formule E-Team ‘Elektrisch Rijden in de Versnelling’ E-Mobility is een onafhankelijk vakblad over elektrisch rijden en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren.

Voorwoord Minister Maxime Verhagen Elektrisch rijden biedt prachtkansen voor Nederland

2

Uitgever & Hoofdredacteur Edwin van Gastel (EG Media) [email protected]

Marijke van Haaren, voorzitter Taskforce Formule E-Team: ‘Busbouwers en autofabrikanten overtuigd van elektrische aandrijflijn’

4

Julia Williams, projectleider Elektrisch Rijden ministerie EL&I: ‘Nederland moet voor in het peloton rijden’

4

Taxi’s en deelvervoer als de ideale partner van de elektrische auto

5

Lijn 2 in Enschede pioniert met elektrisch aangedreven bussen

6

Zakelijke markt brengt elektrisch rijden van pioniersfase naar volwassenheid

7

Het elektrische aanbod van Nederland in beeld

8

Met redactionele medewerking van Mario Fruianu Marianne van den Oever Hanneke Kal (allen Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie) Jonneke Stans (Politiek Online) en Viviënne Versteeg (Agentschap NL) Vormgeving Bette van Loenen (EG Media) [email protected]

‘Gunstige secundaire voorwaarden kunnen elektrische stadsdistributie boost geven’

10

Het Brabantse aanbod in beeld: Pionieren met slimme netten, heavy duty en openbaar vervoer

11

Druk Roto Smeets

Well-to-wheel efficiency elektrisch rijden verhogen met duurzame energie

14

© EG Media 2012- Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Redactie en

Prins Maurits zwaait af als voorzitter van Formule E-Team: ‘Niet vraag óf, maar wanneer elektrische rijden volwassen plaats verwerft’

15

Fotografie FOTOFLEX Nederland Erik van der Burgt (Verbeeld Foto en Film) Vincent Knoops (Knoops Fotografie)

uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden.

3

Marijke van Haaren, voorzitter Taskforce Formule E-Team:

‘Taskforce Formule E-Team buigt zich over knelpunten in het elektrisch vervoer’ De Rijksoverheid heeft samen met het Formule E-Team de ambitie om elektrisch rijden naar een hogere versnelling te brengen. Waar bevinden wij ons nu? ‘Ik neem waar dat wij aan het begin van de transitie naar elektrisch vervoer bevinden. Als voorzitter van de Taskforce zie ik dat het afgelopen half jaar steeds meer partijen aanhaken en geïnteresseerd zijn in het onderwerp. In de toekomst zal dit alleen maar toenemen. De grote busbouwers en autofabrikanten zijn inmiddels overtuigd dat de elektrische aandrijflijn de toekomst heeft. Een elektrische aandrijflijn zal niet een, twee, drie voor alle voertuigen het geval zijn, maar een deel van het Nederlandse wagenpark wordt in de toekomst geëlektrificeerd.’ Waarom moeten wij doorschakelen naar een hogere versnelling? ‘Om elektrisch vervoer voor een grotere doelgroep interessant te maken. Overheden willen

bijvoorbeeld dolgraag zero emissie busvervoer hebben, maar het is nog te kostbaar. De hoge prijzen en het bereik zijn twee van de hobbels. Door slimmere accu’s of meer oplaadpunten te genereren, kan het ‘probleem’ van het bereik alvast verholpen worden. Daarbij vind ik het persoonlijk zeer belangrijk ten aanzien van het laden van voertuigen om de energie ook zo duurzaam mogelijk op te wekken.’ Hoe moet de versnelling volgens u vormgegeven worden? ‘Ondanks de welwillendheid is nog zoals gezegd een aantal hobbels te nemen. De Taskforce gaat helpen die te nemen en zo de versnelling te realiseren. Bijvoorbeeld door gesprekken aan te gaan, partijen bij elkaar te brengen, creatieve oplossingen aan te dragen en nieuwe initiatieven te nemen. Een praktisch voorbeeld is het aangaan van gesprekken met gemeenten om venstertijden te verruimen om in pilots elektrische

vrachtwagens meer uren te kunnen laten maken. Deze hebben zij immers nodig om de investering terug te verdienen. Een ander voorbeeld is het aankaarten bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu om tot een subsidieregeling ter stimulering van e-taxi’s te komen zodat er niet steeds twintig of dertig, maar in één keer vijfhonderd taxi’s elektrisch kunnen rijden. Op die manier kun je echt een slag slaan. Logischerwijs zijn tal van zaken meer te bedenken die tot een versnelling leiden. Eén aspect is het informeren van het grote publiek. Over een paar jaar wordt elektrisch rijden langzamerhand echt interessant voor grotere groepen. Tegen die tijd moeten mensen goed op de hoogte zijn van wat zich afspeelt rond elektrisch rijden en wat er allemaal mogelijk is. Nu pakken we kansen die zich voordoen om een breder publiek te bereiken - vanaf 2014 komt de publiekscampagne in zicht. En daarna kan het echt hard gaan.’

Julia Williams, projectleider Elektrisch Rijden ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie:

‘Nederland moet voor in het peloton rijden’

(foto: FOTOFLEX)

De Rijksoverheid heeft samen met het Formule E-Team de ambitie om elektrisch rijden naar een hogere versnelling te brengen. Waar bevinden wij ons nu? ‘Elektrisch rijden is onderdeel van de duurzame mobiliteit van de toekomst. We hebben nog een lange weg te gaan. Je kunt zeggen dat we net uit de startblokken zijn. Een aantal zaken

gaat zeer voorspoedig. Op allerlei plekken worden openbare ‘normale’ laadpunten aangelegd en binnen drie jaar beschikken wij als alles goed gaat over een landelijk dekkend snellaadnetwerk. Dit is cruciaal om de aanwezige range anxiety en koudwatervrees weg te nemen. Alle belangrijke automerken hebben een (semi)electrisch model of komen ermee. Verder valt op dat veel provincies, regio’s en steden interesse hebben in elektrisch vervoer en focusgebied willen worden. Dat is ook logisch, want elektrisch rijden draagt bij aan tal van beleidsdoelen, zoals versterking van innovatiekracht en verdienvermogen, oplossen van luchtkwaliteitsproblemen, verminderen van de afhankelijkheid van olie en verbeteren van de energie-efficiency. Wat minder voorspoedig verloopt is de feitelijke uitlevering van voertuigen en de relatief hoge prijzen.’ Waarom moeten wij doorschakelen naar een hogere versnelling? ‘Als we willen profiteren van de economische kansen die deze ontwikkeling biedt – en dat

4

willen we – moet Nederland in de voorhoede spelen. Dat kan alleen als alle betrokken partijen er samen hard aan werken. Dat is precies wat we beogen. Verder past elektrisch rijden bij maatschappelijke trends die we zien en willen stimuleren, zoals de opwekking van duurzame energie als onderdeel van de energietransitie.’ Hoe moet de versnelling volgens u vormgegeven worden? ‘In het plan van aanpak ‘Elektrisch rijden in de versnelling’ staat dat wij intensief gaan samenwerken met focusgebieden om versnelling te creëren. Daartoe zijn onder meer Green Deals gesloten met de focusgebieden Brabant, Friesland en Rotterdam. Zij hebben een ambitie uitgesproken qua aantallen laadpunten en voertuigen. Die ambitie genereert op zich al een versnelling. We verwelkomen nog meer deals met focusgebieden en zijn daarover ook in gesprek met regio’s als Limburg, Gelderland, Utrecht en de Metropoolregio Amsterdam. Verder hebben we samen met maatschappelijke partijen de Taskforce Formule E-Team opgericht

om praktische problemen van marktpartijen en focusgebieden op te lossen. Een tweede manier waarop wij versnellen is inzetten op het specifiek interessant maken van elektrisch vervoer in vijf marktsegmenten: Logistiek & distributie; Zakelijke mobiliteit en woon-werkverkeer; Collectief vervoer: OV, Taxi, Huur en deelauto’s; Bedrijfsvoertuigen, waaronder vuilniswagens en tenslotte Overheidsvoertuigen. Door in deze markten de helpende hand te reiken met het rondmaken van financiële plaatjes en partijen met elkaar in contact te brengen, helpen we versnellen. En last but not least: we bevorderen het verdienvermogen. Dit is een aandachtspunt wat continu op ons netvlies staat. Welke kansen zijn er voor nieuwe producten en diensten? Hoe kunnen bedrijven die kansen verzilveren? En wat hebben ze daarvoor van ons nodig? Dat zijn de vragen waarop we samen concrete acties en Green Deals ontwikkelen. Met alle activiteiten in focusgebieden en marktsegmenten, met de ondersteuning door de Taskforce en aangejaagd door het Formule E-Team moet dit gewoon gaan lukken!’

‘Gunstige secundaire voorwaarden kunnen elektrische stadsdistributie boost geven’ Door elektrische distributievoertuigen via gunstige randvoorwaarden te bevoordelen kan de markt van stedelijke distributie opengebroken worden. Jan Boudesteijn van HyTruck en Rob van Bergen van Ecars Europe pleiten daarom voor snelle invoering van stimuleringsmaatregelen door de grote Nederlandse steden.

HyTruck is een van de pioniers op het gebied van stadsdistributie. De leverancier van duurzaam aangedreven vrachtwagens kondigde vorig jaar tijdens ecomobiel de verkoop van de eerste twee volledige elektrische HyTrucks aan. ‘De destijds gepresenteerde truck bevatte een aandrijflijn van AllGreenVehicles en was in samenwerking met GINAF geassembleerd’, vertelt Jan Boudesteijn, directeur van HyTruck. ‘Zoals bekend zijn beide partijen eind vorig jaar ‘omgevallen’. Zowel AllGreenVehicles als GINAF zijn echter doorgestart waardoor ook wij weer volop meters gaan maken.’ Venstertijden HyTruck zal volgens Boudesteijn doorgaan met het in de markt zetten van de elektrische vrachtwagen als ‘HyTruck by GINAF’. ‘Met een verhuisbedrijf en retailketen als eerste klanten wordt bewezen dat ons voertuig bij uitstek geschikt is voor stadsdistributie. Wij denken voor dit doeleinde in 2012 zelfs twintig exemplaren af te kunnen zetten. Daarbij bieden wij vier verschillende modellen: een drieënhalf, zevenenhalf, twaalf- en achttientons volledige elektrische vrachtwagen.’ Ondanks dat het bedrijf de markt van elektrische distributie in beweging ziet komen, is volgens Boudesteijn een versnelling welkom. ‘De grote steden hebben de mogelijkheden om gunstige secundaire voorwaarden te creëren voor emissievrije vrachtwagens door bijvoorbeeld venstertijden van winkels te verruimen voor dit type voertuigen. Anderzijds zou de Rijksoverheid belasting voor zware motorrijtuigen in de vorm van het Eurovignet voor emissievrije vrachtwagens kunnen schrappen. Dat zijn relatief goedkope en mooie instrumenten om een versnelling te genereren.’ Taxi- en busbanen Net als Boudesteijn, ziet ook Rob van Bergen van Ecars Europe – importeur en leverancier van volledig elektrische personen- en bedrijfsauto’s van één, twee en drieënhalve ton – veel toegevoegde waarde in gunstige randvoorwaarden

voor elektrische distributievoertuigen. ‘Tot op heden bestaan maatregelen vooral uit het verlenen van subsidie. Dit is veelal een stroperig proces waardoor het uitleveren van de voertuigen uiteindelijk onnodig lang duurt. Door duurzame stadsdistributie te bevoordelen door elektrische vrachtwagens bijvoorbeeld gebruik te laten maken van taxi- en busbanen in de stadscentra en uitbreiding van venstertijden, valt mijn inziens meer winst te behalen. Dit stimuleert bedrijven immers om goederen aan de rand van steden te verzamelen en de fijnmazige distributie met elektrische voertuigen te laten plaatsvinden.’ Volgens Van Bergen is het belangrijk om de elektrische stadsdistributie voorbij het spreekwoordelijke ‘dode’ punt te helpen. ‘Het gezegde als één schaap over de dam is, zullen er velen volgen gaat in dit geval zeker op. Wij zien een soortgelijke ontwikkeling bij bungalowparken die meer en meer achter de slagboom alleen nog elektrische voertuigen toelaten. Dit begon met één initiatiefnemer en het krijgt inmiddels brede navolging.’ Progressie Ondertussen ziet Frank Winters van Agentschap NL de Nederlandse automotive industrie snel progressie boeken bij de ontwikkeling van stedelijke distributievoertuigen. ‘Wij zien grotere en kleinere spelers die in deze markt actief zijn. Een prominente speler is Gemco. Zij ontwikkelen via twee innovatieprojecten een hybride vuilniswagen waarbij de overheid als launching customer fungeert en een elektrische vrachtwagen met wielnaafmotoren. Deze laatste is bij uitstek geschikt voor onder meer bierbrouwers omdat de bodem van de vrachtwagen op de grond kan zakken wat het laden en lossen zeer eenvoudig maakt. Bij elkaar opgeteld is Gemco een van de Nederlandse bedrijven die de kritische massa heeft om dit soort innovaties te realiseren. Gemco ziet deze markt evenals Agentschap NL als een potentiële groeimarkt. Met de steeds strengere CO2-wetgeving is elektrische stadsdistributie immers een van de weinige oplossingen.’

OP ZOEK NAAR...

OLAF DE BRUIJN OVER ELEKTRISCHE STADSDISTRIBUTIE

Olaf de Bruijn, directeur RAI Vereniging en lid Formule E-Team, over elektrische stadsdistributie: ‘Stedelijk distributie is één van de kansrijke aandachtsgebieden voor elektrische mobiliteit. Het zijn vaak de binnensteden die kampen met luchtkwaliteit problemen. Met mogelijk grote gevolgen voor gezondheid en leefbaarheid van die binnenstedelijke gebieden. Intrastedelijke distributie door middel van bestelwagens met elektrische tractie is dé oplossing voor dat probleem. Korte afstanden, dus weinig last van een (nu nog) beperkte actieradius. Geen uitstoot, van groot belang voor het luchtkwaliteit issue. Om de grotere, diesel aangedreven vrachtwagens uit de centra van steden te weren zou je kunnen denken aan overslagcentra aan de rand van een stad. Van daaruit kunnen de te vervoeren goederen heel goed met kleinere, elektrisch aangedreven, bestelwagens, de te vervoeren goederen in het stadscentrum verdeeld worden.’

5

Lijn 2 in Enschede pioniert met elektrisch aangedreven bussen Rond de markt van elektrisch openbaar vervoer lijken de verwachtingen momenteel het hoogst gespannen. Zo participeren alle internationale toonaangevende busfabrikanten inmiddels in een of meerdere pilots, staan daarnaast veel nieuwe spelers op en heeft Nederland zelfs een aparte stichting die sinds eind vorig jaar de komst van elektrisch vervoer aanjaagt. Een van de regio’s die al geruime tijd een proef uitvoert met gedeeltelijk elektrisch bussen, is de regio Twente. ‘Deze pilot komt indirect voort uit de vuurwerkramp die in 2000 plaatsvond’, vertelt Marco Berloth, beleidsadviseur Mobiliteit bij Regio Twente. ‘In de nieuwbouw van de verwoeste wijk Roombeek werd een busbaan – Lijn 2 – door de wijk gepland. Omdat de buurtbewoners hier bezwaar tegen maakten, is toegezegd om met schonere en stille bussen te gaan rijden. Dit gebeurde aanvankelijk met Euro 3-bussen, maar de gemeente Enschede wilde een stapje verdergaan met hybride bussen.’ Uiteindelijk wist de regio Twente aanspraak te maken op subsidie vanuit het overheidsprogramma ‘Innovatieve

OV-bussen’. Enschede, de regio Twente, vervoerbedrijf Connexxion, busfabrikant VDL, elektrische aandrijfleverancier Vossloh Kiepe, Universiteit Twente en DHV ontwikkelden gezamenlijk een hybride bus. Berloth: ‘Deze bussen werden eind 2009 opgeleverd en zijn inmiddels ruim een jaar in de dienstregeling actief. De aandrijving is dus elektrisch, maar de stroom wordt door een dieselgenerator geleverd. Vanaf het eerste moment bleek de elektrische aandrijving van de bus zeer betrouwbaar en is de dienstregeling nagenoeg perfect verlopen. Het zijn soms de aanverwante systemen zoals de stuurbekrachtiging waar kleine kinderziektes optreden.’

In december 2013 vangt in Enschede een nieuwe concessieperiode aan. Connexxion draagt daarbij het stokje over aan Syntus, die de regio Twente heeft toegezegd binnen de concessie de meest milieuvriendelijke bussen in te zetten volgens de geldende norm. Bovendien heeft Syntus beloofd ook gedurende de concessie – als technologische en marktontwikkelingen hier aanleiding toe geven – een extra groep bussen te vernieuwen. Berloth besluit: ‘Het is te vroeg om de gehele vloot nu al elektrisch of hybride uit te voeren, maar hopelijk zal hier later in de concessie wel – voor een deel – ruimte voor ontstaan.’

Ook Connexxion en VDL Bus & Chassis blij met hybride bus

OP ZOEK NAAR...

MAARTEN STEINBUCH OVER ELEKTRISCH OV:

Maarten Steinbuch, Technische Universiteit Eindhoven en lid Formule E-Team, over de toekomst van elektrisch openbaar vervoer (OV): ‘Trein, tram en metro zijn al elektrisch en nu wordt ook de business case voor elektrische bussen gunstig, vooral voor stadsvervoer. Nieuwe elektrische mobiliteits-concepten verdienen ruim aandacht, zoals elektrische deelauto’s (Car2Go), elektrische deelfietsen en elektrische taxi’s. En waarom bezorgen die elektrische OV-voertuigen in de daluren eigenlijk geen pakjes? Voor de reiziger betekent dit fijnmazig en gebruikersvriendelijk OV dat vaker een alternatief is voor de eigen auto. Al met al ontstaat zo OV dat mobiliteit verbetert, en het maakt de stad tegelijk gezonder, stiller en schoner.’

6

‘De inzetbaarheid van de twee hybride bussen is ons ontzettend meegevallen. Waar wij kinderziektes en technische problemen verwachtten, bleek dit tot onze verbazing nauwelijks het geval.’ Aan het woord is Rob van Daalen van Connexxion, concessiehouder in de regio Twente. Als Van Daalen gevraagd wordt toch één opstartprobleem te noemen, meldt hij de aanvankelijk lage accelaratiesnelheid. ‘Technisch waren de bussen perfect inzetbaar, maar doordat ze trager accelereerden dan conventionele bussen, hadden ze in de beginfase moeite op tijd te rijden. Na enkele modificaties is die kwestie snel opgelost.’ Ondanks de positieve ervaringen durft Van Daalen zich niet uit te spreken over de snelheid waarmee elektrische en hybride bussen hun intrede zullen doen. ‘Dit is mede afhankelijk van de opdrachtgevers. Zij kunnen in hun concessie expliciet aangeven of meer hybride en elektrische bussen ingezet moeten worden. In de komende jaren zal het fenomeen ongetwijfeld een vlucht gaan nemen, zeker in de dichtbevolkte steden.’ Busleverancier VDL Bus & Chassis ziet volgens Pieter Blom

– namens het bedrijf nauw betrokken bij het project Lijn 2 – een steeds prominentere rol weggelegd voor elektrisch vervoer. ‘Zelf bieden wij in ons portfolio de hybride bus al voor productie aan. Wij geloven oprecht in de toepassing van hybride bussen in dichtbevolkte gebieden, mede vanwege de toenemende eisen aan de luchtkwaliteit. Ook volledig elektrisch aangedreven bussen hebben onze aandacht en wij zijn met diverse voorontwikkelingen bezig. De betaal- en inzetbaarheid zijn voor ons belangrijke randvoorwaarden.’ Blom is uitermate tevreden over de ervaringen met Lijn 2. ‘De samenwerking met en tussen de vervoerder en de stad Enschede is perfect verlopen. Omdat wij bij de hybride bus ook te maken hebben met relatief nieuwe technologie, hebben wij relatief lang stilgestaan bij de conceptfase. Wij wilden absoluut zeker zijn dat alle componenten betaalbaar, passend, licht genoeg en bedrijfszeker waren. Nu de bussen eenmaal rijden en de inzetbaarheid hoog gebleken is, kunnen wij met recht stellen een goede prestatie neergezet te hebben.’

Zakelijke markt brengt elektrisch rijden van pioniersfase naar volwassenheid Door de leaserijder fiscaal te bevoordelen als deze kiest voor een elektrische auto, jaagt de overheid de zakelijke markt voor elektrische voertuigen momenteel fors aan. Zowel leasemaatschappijen als autofabrikanten zien de fiscale stimulering als een welkome maatregel en verwachten dat de zakelijke markt elektrisch rijden in de komende periode van de pioniers- naar de volwassenheidsfase gaat brengen. ‘Zakelijke rijders blijken eerder geneigd elektrisch te rijden vanwege de fiscale voordelen’, opent Diederik Reitsma van BMW Group Nederland het gesprek. ‘Dit geeft aan dat elektrische mobiliteit via de zakelijke markt van de grond moet komen. Al met al maakt het Nederland bijzonder geschikt voor onze vloot BMW ActiveE om ervaring op te doen. Wij verwachten dat in 2020 zo’n tien procent van de markt zal bestaan uit elektrische en (plug-in) hybride auto’s. Daarnaast zien wij een sterk veranderende mobiliteitsbehoefte in de grote steden. Wij maken daarom een verandering door van autofabrikant naar aanbieder van mobiliteit. Dit jaar brengen wij onder andere de BMW ActiveE: een voorloper van het nieuwe op duurzaamheid geschoeide subbrand BMW i. Nederlandse klanten testen een reeks van dertig BMW ActiveE’s als onderdeel van een wereldwijde praktijktest met duizend auto’s.’ Lease Niet alleen autofabrikanten als BMW zijn momenteel zeer actief op de zakelijke markt van elektrisch vervoer. Ook de leasemaatschappijen doen een belangrijke duit in het zakje. Zo is Friesland Lease een van de Nederlandse leasemaatschappijen die voorop loopt in de toepassing van elektrisch vervoer. Het is zelfs de eerste leasemaatschappij die naast auto’s ook elektrische scooters en fietsen aanbiedt. ‘Wij zien een wijziging in de mobiliteitsbehoefte van gebruikers’, stelt Mirjam Marinus, manager marketing, kwaliteitszorg en duurzaamheid bij Friesland Lease. ‘Bedrijven zullen in de komende jaren meer en meer een mobiliteits- in plaats van een leasebudget aan hun werknemers beschikbaar stellen. De ‘nieuwe’ werknemer vindt een auto wel gemakkelijk maar niet het belangrijkst. Hij combineert mobiliteitsvormen. Daarnaast vindt qua voertuigkeuze ‘downsizing’ plaats. Een lage fiscale bijtelling is belangrijker dan de grote of status van het voertuig.’ Juist omdat de zakelijke rijder als gevolg van fiscale voordelen meer en meer kiest voor alternatieve aandrijvingen verwacht

Marinus dat de zakelijke markt een belangrijke rol gaat spelen voor elektrisch rijden. ‘Voor een definitieve doorbraak is uniforme regelgeving wel cruciaal. In onze optiek is het eenmalig aanjagen van de markt met subsidie nutteloos als de bijtelling keer op keer verandert. Het is zaak deze voor een zo lang mogelijk periode vast te stellen. De zakelijke rijder wil zekerheid.’ Randvoorwaarde Net als Marinus, ziet ook Alexander Heijkamp – sectormanager automotive bij Rabobank Nederland – consistente regelgeving als een belangrijke randvoorwaarde. ‘Een leaserijder die kiest voor een bepaald voertuig wil bij zijn keuze zeker weten dat hij gedurende de gehele periode – bijvoorbeeld drie of vijf jaar – dezelfde bijtelling kent. Bij een wedstrijd verander je spelregels ook niet halverwege.’ Volgens Heijkamp vormt elektrisch rijden een essentieel onderdeel van de ambitie van de Rabobank om het duurzame karakter binnen het bedrijf naar een hoger niveau te tillen. ‘Duurzaam ondernemen wordt een soort ‘licence tot act’ en elektrisch vervoer is een van de onderdelen. Meer en meer bedrijven zullen elektrisch rijden omarmen waardoor de zakelijke markt in de komende jaren fors zal groeien. Met ons dochterbedrijf Athlon Car Lease beschikken wij over een bedrijf om hierop in te spelen. Athlon jaagt deze nieuwe mobiliteitsvorm aan door niet alleen als eerste grote aantallen elektrische voertuigen te bestellen – zoals honderd Opel Ampera’s en honderd elektrische Renaults – maar door ook in tal van projecten de participeren.’ ‘Nu de zakelijke rijders elektrische mobiliteit beginnen te omarmen wordt de stap van de pioniers naar de volwassenheid gezet’, vervolgt Heijkamp. ‘Zowel de voertuigen als de laadinfrastructuur worden volwassen. Om een nog bredere acceptatie te krijgen is een verdere uitbreiding van de infrastructuur en extra voertuigkeuze overigens wenselijk.’

OP ZOEK NAAR...

MINNEMIJN SMIT OVER TOEKOMST ZAKELIJKE MARKT:

Minnemijn Smit, voormalig lid Formule E-Team, over de toekomst van elektrisch vervoer in de zakelijke markt: ‘Nu de overheid het elektrisch rijden fiscaal stimuleert, verwacht ik dat de zakelijke automobilist de elektrische auto meer en meer zal gaan omarmen. Tal van verschillende initiatieven - zoals leasemaatschappijen die elektrisch vervoer proactief in de markt zetten - leveren hier een bijdrage aan. Deze private initiatieven opgeteld bij de marktstimulering door de overheid, overtuigen mij van het idee dat de zakelijke markt binnen de kortste keren in een versnelling terecht zal komen.’

7

Enkele highlights Nederland elektrisch in beeld Op deze twee pagina’s treft u een visueel overzicht aan van wat de verschillende Nederlandse regio’s te bieden hebben als het gaat om elektrisch vervoer. Bovendien licht een zevental ondernemers hun activiteiten toe en spreken zij hun verwachting uit over de toekomst van elektrisch vervoer.

Jan Storm van HRN | EV Centrum uit Rotterdam: ‘Het HNR I EV Centrum is de eerste locatie in Nederland waar alles op het gebied van elektrisch vervoer beschikbaar is. Ondernemers kunnen hier met klanten of belangstellenden op praktisch ieder uur van de dag hiernaartoe om zich te oriënteren, te leren, elektrisch te rijden en te beleven. Naast de auto’s en tweewielers worden ook alle andere facetten van elektrisch - en schoon vervoer zichtbaar en concreet gemaakt in ons centrum. Zo geven wij voorlichting en advies over onder andere subsidies, laadpalen, verzekeringen en leasing. Mede door de achtergrond van de aangesloten partners worden mobiliteitsvraagstukken benaderd.’

Edwin de Veen van Chargepoint uit Apeldoorn (Gld.): ‘Vijf jaar geleden zijn wij gestart met het aanbieden van oplossingen voor de laadinfrastructuur van elektrische voertuigen. Dit heeft in de afgelopen jaren geleid tot talrijke prototypes en uitontwikkelde systemen. Wij hebben ons de diepgaande techniek van laadpalen – zowel software als elektrotechniek – volledig eigen gemaakt. De truc van een optimale laadpaal is hoog inzetten op technologie waardoor een oplaadpunt voor de gebruiker zeer eenvoudig te gebruiken is. In de toekomst worden onze laadpalen van extra intelligentie voorzien worden, mede omdat de auto ook een opslagbron voor decentraal wordt.’ Tweeopgewekte elektrischeenergie Ebretti-scooters

8

Taco Anema, directeur van QWIC uit Amsterdam: ‘Als fabrikant van elektrische fietsen en scooters voor stedelijk gebruik proberen wij met onze producten een alternatief te bieden voor korte autoritten. Wij vervangen niet het voertuig, maar de bewegingen met twee mogelijkheden: tweewielers die zich voortbewegen met (fietsen) en zonder (scooters) inspanning van gebruikers. Het gaat om drie type scooters, van licht tot zwaar. De fietsen zijn eveneens gesegmenteerd in drie groepen: comfort, sportief en compact. De propositie is een van de zaken waarmee wij ons onderscheiden. Een scooter of fiets wordt namelijk niet verkocht omdat deze milieuvriendelijk is, maar vanwege de functionaliteit. Een elektrische scooter moet daarom niet alleen voor het milieu beter zijn, maar een conventionele scooter ook op alle andere fronten verslaan.’

Voor meer informatie over de verschillende projecten en initiatieven rond elektrisch vervoer in de hierboven afgebeelde regio’s kunt u naar de volgende websites surfen: - voor Friesland: www.drive4electric.nl - voor Amsterdam: www.amsterdamelektrisch.nl - voor Utrecht: www.utrecht.nl/elektrisch - voor Rotterdam: www.rotterdamelektrisch.nl - voor Gelderland: www.gelderland.nl/?id=18858 - voor Limburg: www.stichtinglimburgelektrisch.nl - voor Brabant:www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/energie/elektrisch-rijden.aspx

Anton van Wijk van De Stille Boot uit Heeg (Friesland): ‘Wij maken zelf elektrische vaartuigen en importeren ook een aantal modellen uit Frankrijk en Amerika. Onze ambitie is om een bijdrage te leveren aan het doel om als sector in 2050 in Nederland geen enkele jachtboot met dieselmotoren meer te leveren, oftewel alleen nog elektrische vaartuigen op de markt te brengen. De Stille Boot wil daarbij een speler van een aanzienlijk formaat worden. Meer en meer slaan wij met bestaande werven de handen ineen om gezamenlijk elektrisch varen naar een volgend niveau te tillen. De Stille Boot kan daarbij de onderdelen en asloze motoren leveren. Friesland neemt als regio een unieke positie in. In Noordwest-Europa is er geen enkel ander gebied dat over een soort gelijk cluster beschikt.’

Michael Pickering van Noveco uit Gameren (Gld.): ‘Wij zijn sinds 2005 actief op de markt van elektrische scooters. De afgelopen twee jaar waren wij het meest verkochte elektrische scootermerk. Wij kennen een landelijk netwerk van honderdvijftig bedrijven die onze elektrische scooters over de bühne brengen. Vanaf het eerst moment dat wij actief zijn geworden op de markt van elektrische scooters zijn wij onze Novox-scooter zelfstandig gaan ontwikkelen en produceren, ook de controller - de centrale aansturingsunit van de scooters - is in eigen beheer gerealiseerd. Voor de komende jaren hebben wij de ambitie om in deze groeiende sector Nederlands marktleider te blijven.’

André Beukers van E-Trucks Europe in Westerhoven (Brb.): ‘Wij ontwikkelen een modulaire elektrische aandrijflijn voor trucks tot 22 ton, die zowel in bestaande als in nieuwe vrachtwagens van verschillende merken ingebouwd kan worden. E-Trucks Europe wenst op termijn deze inbouw seriematig aan te pakken met bestaande en nieuwe trucks. Wij richten ons daarbij in eerste instantie op de markt voor voertuigen die in een stadsomgeving ingezet zullen worden in België, Nederland en het westelijk deel van Duitsland. Juist in die stadsomgeving komt een volledige elektrische vrachtwagen, die beweegt zonder geluid en geen uitstoot kent van roet en CO2, volledig tot zijn recht.’

Edward Bongers van de Stichting Limburg Elektrisch: ‘Wij verzorgen elektrisch rijden proefprojecten van een maand bij Limburgse organisaties. Hierbij wordt begonnen met een mobiliteitsscan onder alle medewerkers, vervolgens worden vijf tot tien elektrische voertuigen gedurende een aantal weken ingezet. Wij stellen dan een groot aantal verschillende type elektrische aangedreven twee-, drie- en vierwielers beschikbaar, van fietsen tot scooters en auto’s. De proef wordt afgesloten met een online-evaluatie en rapportage. Op basis van opgedane praktijkervaring wordt een advies uitgebracht hoe elektrische mobiliteit blijvend kan bijdragen aan het realiseren van de doelen van de betreffende organisatie.’

9

Louis van den Heuvel en Marc Graets van ZOEM (foto: Martijn van Osch)

Taxi’s en deelvervoer als de ideale partners van de elektrische auto De grote gemene deler tussen elektrische taxi’s en deelauto’s is het kilometrage. Zowel taxi’s als deelauto’s maken bij voorkeur zo veel mogelijk kilometers vanwege het rendement. Daarmee zijn beide vervoersvormen ook bij uitstek geschikt om te elektrificeren en is deze markt logischerwijs door het Formule E-Team aangewezen als speerpuntsector.

In Amsterdam is sinds afgelopen november TAXI-E actief. Het taxibedrijf rijdt met een volledig elektrisch wagenpark bestaande uit twintig Nissan Leafs. ‘De eerste ervaringen zijn zeer positief’, vertelt directeur Ruud Zandvliet. ‘Niet alleen de gebruikers maar ook de chauffeurs zijn enthousiast. De koudwatervrees is volledig verdwenen. Bovendien is geen enkele auto stil komen te staan. De betrouwbaarheid is ontzettend hoog.’ Laadstation Succes of niet, ook Zandvliet beseft dat elektrische taxi’s vooralsnog niet het straatbeeld bepalen. ‘Een van de zaken die de komst zou stimuleren is een grotere actieradius en een betere laadinfrastructuur. Zo zijn snellaadmogelijkheden beperkt en staan huidige laadpalen niet altijd op de gewenste plekken.’ Mede vanwege dit aspect werkt Taxi-E aan het grootste Europese laadstation. Aan de rand van Amsterdam verrijzen veertig reguliere laadpunten en vier snelladers. Zandvliet: ‘Deze worden ook voor derden toegankelijk. Zo heeft Amsterdam straks een plek waar je als buitenstaander te allen tijde je voertuig kunt laden, want dat is bij andere laadpunten niet altijd zo. Wij nemen daarmee een stuk onzekerheid weg.’Wensen heeft Zandvliet nog wel. ‘Bijvoorbeeld elektrische taxi’s altijd op de A-baan laten rijden bij Schiphol. Verder kan een marktversnelling ontstaan als meer snelladers beschikbaar komen en elektrische taxi’s voorrang krijgen bij aanbestedingen.’ In de Bossche wijk De Muntel worden met succes elek-

10

trische voertuigen door bedrijven en particulieren gedeeld. ‘Het project is ontstaan door het samenbrengen van ondernemers in Den Bosch die voorop willen lopen met duurzaamheid’, memoreert Louis van den Heuvel van Stichting ZOEM. ‘Als de bakker ’s ochtends zijn brood en Bossche Bollen bezorgt heeft hij de rest van de dag de e-auto niet meer nodig, die kan dan door andere bedrijven of particulieren gebruikt worden. Door de verschillende behoeftes te matchen maken wij elektrische voertuigen eenvoudig toegankelijk voor een groot aantal gebruikers. Uit de statistieken blijkt dat een eigen auto zesennegentig procent van de tijd stil staat. Door het delen van voertuigen kan dit percentage aanzienlijk verlaagd worden. Deelvervoer statistieken geven tevens aan dat elke nieuwe deelauto zo’n vijf auto’s laat verdwijnen uit het straatbeeld.’ Recent onderzoek van ZOEM in samenwerking met de gemeente ‘s-Hertogenbosch toont aan dat vierendertig procent van de ondervraagde inwoners overweegt gebruik te maken van elektrisch deelvervoer. ‘Dit toont aan dat het project kansrijk is’, stelt Van den Heuvel. ‘Uiteindelijk zou het natuurlijk fantastisch zijn als in iedere Bossche straat een elektrische deelauto staat.’ ‘Je kunt de elektrische auto zien als een jumbojet’, vervolgt Van den Heuvel. ‘Hoe meer kilometers hij maakt, hoe goedkoper hij wordt. De aanschaf is weliswaar duur, maar de kilometerprijs is zo laag dat je zo veel mogelijk kilometers wilt maken. Door de relatief korte ritjes – de voertuigen in onze pool rijden per rit gemiddeld veertien kilometer – is het laden daarbij geen enkel probleem. Wij proberen daarbij mensen te overtuigen te participeren door voordelen te benoemen als kostenbesparing en keus uit meerdere typen e-vervoersmiddelen.’

OP ZOEK NAAR...

ALEXANDRA VAN HUFFELEN OVER TAXI’S & DEELAUTO’S:

Alexandra van Huffelen, wethouder Duurzaamheid van Rotterdam lid Formule E-Team: ‘Door elektrisch vervoer in Rotterdam te stimuleren verbetert de luchtkwaliteit en vermindert de CO2-uitstoot en geluidshinder. Taxi’s en deelauto’s zijn bij uitstek geschikt voor elektrisch rijden omdat ze veel korte ritten in de stad maken. De samenwerking tussen taxibedrijven, deelauto organisaties, overheden en energiemaatschappijen zorgde reeds voor de introductie van elektrische auto’s in diverse wagenparken. Dat wordt versterkt door de aanleg van een Rotterdamse oplaadinfrastructuur met duizend oplaadpunten en de vestiging van het Nationaal Elektrisch Vervoer Centrum in Rotterdam; hier kun je zelf ervaren hoe elektrisch rijdt. Nu is het belangrijk fors door te pakken: dat is goed voor de bereikbaarheid en leefbaarheid van de stad én de gezondheid van mensen.’

Het Brabantse aanbod in beeld:

Pionieren met slimme netten, heavy duty en openbaar vervoer Noord-Brabant is het focusgebied dat in 2012 de eer ten deel valt om als eerste het in de toekomst jaarlijks terugkerende Formule E-Team-congres te hosten. De zuidelijke provincie zet sinds 2009 stevig in op de ontwikkeling van elektrisch rijden en slimme netten. De provincie daagt gemeenten, bedrijven en kennisinstellingen uit om gezamenlijk nieuwe technologieën naar de markt te brengen en deze door te ontwikkelen. Afgelopen najaar heeft Brabant als logische vervolgstap in haar aanpak een Green Deal afgesloten met de Rijksoverheid en is besloten om in het kader van de Agenda van Brabant stevig te blijven inzetten op het doorontwikkelen van elektrisch rijden. ‘Om de in de Green Deal vastgelegde ambities waar te kunnen maken – zoals de realisatie van drieduizend laadpunten in 2014 – presenteerde de provincie Noord-Brabant tijdens het Formule E-Team-congres een deel van haar beleid voor de periode tot en met 2014. ‘Wij willen niet alleen de introductie van elektrisch rijden versnellen, maar juist ook de bijbehorende innovatie en slimme netwerken blijven aanjagen’, aldus gedeputeerde Bert Pauli, gedeputeerde Economische Zaken en Bestuur bij de provincie Noord-Brabant. Eind 2010 maakte de provincie Noord-Brabant de reservering bekend van tien miljoen euro voor de stimulering van elektrisch rijden en slimme netten. De destijds aangekondigde investering – onderdeel van de provinciale Energieagenda – bouwde voort op de regeling ‘Elektrisch Rijden en slimme decentrale netwerken’ (SLIM ERB-regeling). Voor deze SLIMERB-regeling was sinds dat jaar 2,8 miljoen euro subsidie beschikbaar voor het stimuleren van cross-sectorale innovatie binnen het Brabantse midden- en kleinbedrijf en in het domein van elektrisch rijden en slimme netten. De regeling heeft geresulteerd in een tiental experimenteer- en ontwikkelprojecten waarin tal van uiteenlopende bedrijven en organisaties participeren. Zo heeft een cluster gewerkt aan de ontwikkeling van een elektrische twaalfmeterbus, werd een deelautoproject opgetuigd, maar werden bijvoorbeeld ook de ontwikkeling van een range extender en een elektrische vrachtwagen gestimuleerd. Dezelfde koers en focus Toen de provincie drie jaar geleden samen met onder andere Essent, Enexis, de gemeenten ’s-Hertogenbosch en het Automotive cluster in Helmond begon met in te zetten op elektrische mobiliteit, is Brabant een koers gaan varen gebaseerd op de kracht van de regio. Het verbinden van de werelden van groene stroom

en nieuwe mobiliteit levert nieuwe perspectieven; de high tech industrie levert daarbij de oplossingen in de vorm van nieuwe producten en nieuwe diensten. Uit analyse werd al snel duidelijk dat er grote kansen liggen en dat er tevens een stevige mondiale competitie zou gaan ontstaan. Pauli: ‘De ‘nieuwe’ koers richt zich op economische kansen op basis van marktpotentie en sterktes van Brabant. De aanpak is gericht op de marktontwikkeling van belangrijke niches zoals openbaar vervoer (bussen en taxi’s) en binnenstedelijke logistiek (waaronder afvalinzameling). Juist in die segmenten kennen wij namelijk sterke bedrijven die in staat zijn de benodigde technologie en bijbehorende voertuigen te leveren.’ De gereserveerde middelen en het bijbehorende uitvoeringsprogramma zullen drie pijlers kennen die via marktonderzoek bevestigd zijn. Pauli: ‘Op de eerste plaats benutten we bij het openbaar vervoer onszelf als launching customer. Wij kijken in de komende periode als provincie samen met vervoerders en busleveranciers naar de mogelijkheden om in nieuwe concessies gedeeltelijk elektrische bussen in te zetten. Onze provincie herbergt namelijk tal van bedrijven die in dit segment van heavy electric powertrain actief zijn en als geen ander in staat zullen zijn een goede propositie neer te zetten. Wij trekken daarbij gezamenlijk op met de Stichting Zero Emissie Busvervoer.’ Meer investeren, minder subsidie De tweede pijler die de provincie benoemd heeft, is die van nieuwe mobiliteit en energiediensten. Dit domein bevat niet alleen onderwerpen als elektrisch deelvervoer en stadsdistributie, maar ook tal van zaken rondom slimme netten, inclusief decentrale opwekking van duurzame energie en slimme laadstructuren. De provincie neemt actief deel door mee te investeren in het vinden van oplossingen die werken en die perspectief bieden op een ambitieuze

marktgroei van groene elektrische mobiliteit. In de samenwerking tussen high tech bedrijven, nieuwe service providers en stevige partners als autofabrikanten zien zij belangrijke ontwikkelingen om deze markt tot wasdom te laten komen. De provincie kijkt hoe zij deze ontwikkelingen kan faciliteren, bijvoorbeeld door het aanbieden van een ambitieuze proeftuin en door het participeren in kansrijke projecten en kansrijke bedrijven. Investeringen in technostarters als Epyon, AGV en Emoss zijn voorbeelden van dergelijke investeringen. De laatste pijler is kennisclustering en doorontwikkeling van campussen. Brabant beschikt over meerdere kennisintensieve campussen; van de High Tech Campus Eindhoven tot de automotive campus in Helmond, de universiteitscampus in Eindhoven en de logistieke campus in Breda. Voor elke van de drie genoemde pijlers heeft de provincie NoordBrabant volgens Pauli een aantal projecten in voorbereiding. ‘Voor al die projecten geldt weer dat het doel niet zo zeer het op de weg krijgen van voertuigen is, maar de combinatie van innovatie en marktontwikkeling. Wij hanteren de methodiek technology push en market pull. Bovendien gaat het om maatwerk en de vorming van consortia.’ De provincie zal niet zoals in het verleden een tenderregeling openstellen maar doelbewust projecten ontwikkelen op de geïdentificeerde pijlers. De projecten in voorbereiding kennen een grote diversiteit, uiteenlopend van grootschalige testen met openbaar vervoer, slimme laadinfrastructuur, heavy duty powertrains en stadsdistributie. Pauli besluit: ‘Als provincie zullen wij samen met de gemeenten binnen onze provinciegrenzen optreden als launching customer.’ >>

11

>>

Jaap Willems bij het deelautoproject in het Bossche Paleiskwartier

In het Bossche Paleiskwartier vindt een door de provincie Noord-Brabant gesubsidieerd experimenteerproject plaats met elektrisch deelvervoer. Brabant Water, HAS Den Bosch, Avans Hogeschool, Tribal Internet Solutions, de Rechtbank ’s-Hertogenbosch en KW1C maken gezamenlijk gebruik van elf elektrische voertuigen. Binnen het project worden gebruikerservaringen, kosten en baten en batterijen gemonitord. ‘Via die monitoring gaan we na in hoeverre elektrische (deel)auto’s financieel en operationeel aantrekkelijk’, stelt projectleider Jaap Willems die vanuit DHV gedetacheerd is bij de gemeente ’sHertogenbosch. ‘Het afgelopen kalenderjaar stond vooral in het teken van het optuigen van het project. De laadinfrastructuur werd geïnstalleerd en de voertuigen besteld, waarbij het gaat om vijf Nissan Leafs, vijf Peugeot iOns en een Tesla Roadster. Sinds het najaar vindt het delen van de voertuigen daadwerkelijk plaats en half januari is het laatste voertuig geleverd.’ ‘Logischerwijs komen wij nu de eerste kleine euvels tegen’, vervolgt Willems. ‘Zo blijkt in de parkeerkelder bijvoorbeeld het GPS-signaal erg zwak en moeten wij dit versterken. Het is belangrijk om in de eerste periode dergelijke de kinderziek-

tes te verhelpen. Het accent lag de afgelopen drie maanden op verdiepen en nu gaan we naar de fase van verbreden en opschalen. Een belangrijke ontwikkeling in dat kader is de intentieverklaring met ondernemers uit De Gruyterfabriek waar eveneens elektrische deelvoertuigen komen te staan. Wij tuigen daar momenteel een soortgelijk project op als in het Paleiskwartier. Bovendien onderzoeken wij nog meer van dit soort mogelijkheden.’ Een andere leuke ontwikkeling is volgens Willems de samenwerking met een andere Brabants innovatieproject, Smart Charging geheten. ‘Binnen dat project is een slim laadsysteem ontwikkeld dat in de komende periode binnen ons deelautoproject uitgetest gaat worden. Het accent ligt bij het op afstand volladen van elektrische voertuigen met een zo min mogelijke netbelasting. Wij hopen door deze samenwerking het ook mogelijk te maken om later in het project lokaal opgewekte energie te gebruiken voor het laden van de voertuigen en zo uiteindelijk ook vehicle-to-grid technologie toe te passen waarbij elektrische voertuigen fungeren als buffer en opslagmiddel van duurzame energie.’

Mark Smidt en Rudi Jonkman van Heliox

12

Het in Eindhoven gevestigde ProxEnergy levert zonneenergiesystemen voor pariculieren en bedrijven. De combinatie van zonnestroom en elektrisch vervoer maakt het mogelijk om volledig groen te rijden. ProxEnergy ontwikkelt oplossingen om vraag en aanbod van energie op elkaar af te stemmen. Met de komst van de elektrische auto voorziet het bedrijf voor de nieuwe voertuigen een belangrijke rol als tijdelijke opslagbron. De elektrische auto gaat in samenwerking met decentrale opwekking in de vorm van duurzame energie voor het eerst in de geschiedenis dynamische prijsvorming mogelijk maken. Consumenten en bedrijven die lokaal energie opwekken, slaan dit tijdelijk op met behulp van elektrische voertuigen en gebruiken of verkopen het op een gunstig moment als de energieprijs hoog is. Enabler Voor ProxEnergy staat 2012 in het teken van het aanjagen van energiebesparing via haar Energy Savings Programma. Hierin staat de verkoop van zonne-energiesystemen centraal. 2013 staat in het teken van bewustwording met het Energy Awareness Programma en in 2014 hoopt het bedrijf middels haar energiemanagementsystemen en het Energy Management Programma voor het eerst op grote schaal dynamische prijsvorming mogelijk te maken. Momenteel participeert ProxEnergy in twee nationale proeftuinen om praktijkervaring op te doen met slimme netten. Het doel voor ProxEnergy is energiemanagementsystemen te ontwikkelen welke uiteindelijk meegeleverd zullen worden bij zonne-energie-installaties’, vertelt Paul de Jong, chief technology officer van ProxEnergy. ‘Smart grids fungeren in

de nabije toekomst als een enabler door de grootschalige uitrol van decentrale energieopwekking technisch mogelijk te maken. Eigenlijk lost het smart grid ook een probleem op wat er nog niet is. Pas als tien procent ‘invoeding’ van decentraal opgewekte energie plaatsvindt, ontstaan er zo veel congestieen onbalansproblemen op het net waardoor ‘slimme’ matching tussen vraag- en aanbod van energie noodzakelijk zal worden.’ Vehicle-to-grid In de visie van De Jong zal door de opkomst van decentrale energieopwekking ook een detailhandelsnetwerk toegevoegd worden aan de energiemarkt die naast de bestaande energiereuzen (retailers), een steeds belangrijkere rol gaan spelen. ‘Door bij die detailhandelaren – de consumenten en bedrijven die decentraal opwekken – op het laagste niveau van het netwerk intelligentie in te bouwen in de vorm van energiemanagementsystemen, creëer je controle over het netwerk en wordt de voorspelbaarheid groter.’ Hoewel de elektrische auto nog niet veelvuldig genoemd is, speelt die volgens De Jong een cruciale rol. ‘Enerzijds aan de vraagkant als knelpunt wanneer een groot aantal voertuigen gelijktijdig wil laden, maar belangrijker nog de energieopslag die de elektrische auto mogelijk maakt; het zogenaamde vehicle-to-grid. Vandaag de dag kennen wij nog geen tekort aan energie en wordt decentraal opgewekte energie vooral als aanvulling gebruikt. In de toekomst zal decentrale opwekking echter een must zijn daar anders de leveringszekerheid in het geding komt. Echter, alvorens wij dit met zijn allen beseffen, zal een eyeopener nodig zijn. Japan is wat dat betreft een voorbeeld. Na de tsunami en het uitvallen van de

kerncentrales toverde Toyota binnen no-time de vehicle-togrid technologie uit de hoge hoed en werd overgeschakeld naar een elektriciteitsvoorziening die voor een groot deel draait op decentrale opwekking met zonnepanelen.’ ‘Een smart grid begint heel klein en dat zal ook in Nederland zo zijn’, vervolgt De Jong. ‘Ierland is een goed voorbeeld. Daar werken ze in feite al jaren met slimme sturing. Vanwege de beperkte netcapaciteit krijgen alle Ierse boeren een seintje wanneer zij hun melkmachine mogen aanzetten. Zouden ze dit allen tegelijk doen, ontstaat netinstabiliteit. Het is een heel simpel voorbeeld van het regulieren van een elektriciteitsnet. Wij zullen in de komende periode voor Nederland de komst van een smart grid mogelijk maken.’ High tech energie-oplossingen Ook Heliox mag met recht een oer-Brabantse high tech onderneming genoemd worden. Het bedrijf – geleid door

Paul de Jong van ProxEnergy met de Toyota Plug-in Hybrid

Rudi Jonkman en Mark Smidt – ontwikkelt vanuit het in de Brainport Eindhoven gelegen Best high tech energieoplossingen voor tal van sectoren. In het duurzame segment excelleert het bedrijf in zowel de solar als de elektrisch vervoermarkt. Jonkman: ‘Bij al onze activiteiten staan hogere energie-efficiëntie, robuustheid, gering gewicht, kleine afmetingen en flexibiliteit voorop. Ook in het geval van elektrisch vervoer zijn wij in staat om elektronisch vermogen met een zeer gering verlies om te zetten. Zo hebben wij de afgelopen twee jaar onder meer gewerkt aan de ontwikkeling van een ‘on board’ lader voor elektrische auto’s.’ On board charger ‘De traditionele autofabrikanten beschikken over beperkte kennis op de domeinen vermogenselektronica en batterijen’, stelt Smidt. ‘Zij zijn sterk zoekende op het elektronische gedeelte. Wij kunnen juist als specialisten in vermogenselektronica richting geven aan hun zoektocht. Wij generen dus business door de problemen van de autofabrikanten die ze tegenkomen op te lossen.’ Een van de oplossingen die Heliox recent ontwikkeld heeft is zoals gezegd de on board charger. Jonkman: ‘De elektrische auto staat gemiddeld tweeëntwintig uur per dag stil. Voor het laden in die tijd heb je geen speciale laadpaal nodig om te laden, dat kan gewoon via het reguliere stopcontact. De laadpalen in het publieke domein vervullen met name een belangrijke psychologische rol. Zij geven de automobilist de zekerheid dat zij niet onderweg stranden. Onze on board charger maakt het laden op alle denkbare locaties mogelijk. Een stopcontact kom je immers overal tegen.’ Smidt besluit: ‘Met onze on board charger versnellen wij bovendien de introductie van elektrische voertuigen doordat gebruikers eenvoudiger en flexibeler kunnen laden. Elke auto heeft met onze technologie immers zijn eigen laadpunt bij zich. Meer en meer autofabrikanten zullen daarom voor on board chargers kiezen.’

13

Well-to-wheel efficiency elektrisch rijden verhogen met duurzame energie Duurzame energie en elektrisch rijden hand in hand laten gaan. Het is het basisprincipe om tot een zo gunstig mogelijke ‘well-to-wheel’ efficiency te komen. Door ook de opwekking van de brandstof – in het geval van elektrische auto’s logischerwijs elektriciteit – mee te nemen in het verhaal, zijn conventionele en elektrische voertuigen eerlijk te vergelijken. De Stichting Natuur & Milieu probeert zich zowel nationaal als internationaal in te zetten voor de grootschalige uitrol van elektrisch vervoer. Nationaal is het een van de partners in het Formule E-Team en internationaal probeert het vooral via de lobby haar steentje bij te dragen. ‘Zo pleiten wij bij het Europees Parlement voor een zo scherp mogelijke CO2-doelstelling voor auto’s’, stelt Maarten van Biezen, teammanager Mobiliteit & Ruimte bij de Stichting Natuur & Milieu. ‘Hoe scherper die norm, hoe meer elektrisch vervoer er immers zal komen.’ Zonne-energie Een van de meest recente wapenfeiten van Natuur & Milieu binnen Nederland, is de aankondiging van de ‘duurzame energiesnelweg’ A15. ‘Wij hebben – samen met Milieudefensie – van de Postcode Loterij vierenhalf miljoen euro gekregen om in 2015 veertigduizend auto’s

elektrisch te laten rijden op de A15 en dat op honderd procent duurzame energie die rond de snelweg opgewekt wordt. Want pas als de energievoorziening duurzaam is, rijden wij elektrisch zonder C02-uitstoot.’ Met name zonne-energie is volgens Van Biezen een relatief eenvoudig op te wekken ‘brandstof’ voor elektrische voertuigen. ‘Met ons inkoopinitiatief ‘ZON zoekt Dak’ proberen wij de toepassing te stimuleren. Met acht zonnepanelen kun je jaarlijks al ruim negenduizend kilometer elektrisch rijden. Berekeningen tonen dat een half miljoen elektrische auto’s die jaarlijks gemiddeld 16.000 kilometer rijden jaarlijks een energievraag van 1,6 terrawattuur oplevert. In 2020 zou dit slechts drie procent zijn van wat we van plan zijn in Nederland duurzaam op te wekken. Met de wetenschap dat alleen in het verkeer de CO2uitstoot nog groeit, is duurzaam elektrisch rijden een zeer aantrekkelijke propositie.’

De praktijkvoorbeelden Met Awizon en The New Motion zijn twee bedrijven genoemd die nu al zonne-energie en elektrisch rijden hand in hand laten gaan. Awizon realiseert onder meer solar carports waar elektrische auto’s duurzaam kunnen laden. The New Motion is niet alleen partner in de duurzame energiesnelweg A15, maar sloot recent ook een samenwerkingsverband met De Zonnefabriek. ‘Elektrisch rijden en duurzame energie moeten in de toekomst gezamenlijk toegepast worden’, stelt Johan Bakker, directeur van Awizon. ‘Wil je als overheid geloofwaardig overkomen bij het promoten van elektrisch vervoer, moet elke kilowattuur die in elektrisch rijden of varen gaat duurzaam opgewekt zijn.’ Bakker ziet met zijn bedrijf een nieuwe markt ontstaan nu de eerste pioniers de twee onderwerpen aan elkaar verbinden. ‘Wil een massamarkt ontstaan voor specifieke toepassingen als solar carports, moet elektrisch rijden eerst ‘meer gewoon’ worden en niet uit het straatbeeld weg te denken zijn.’ Dat juist in het noorden van het land toch al de eerste pioniers opstaan is volgens Bakker niet gek. ‘Logischerwijs hebben wij hier meer ruimte om zonnepanelen te plaatsen dan in de Randstad. Een mooi voorbeeld is Peugeot-dealer Haaima in Wirdum waar wij een zonnedak van vierhonderd vierkante meter hebben gerealiseerd en onder meer elektrische iOns met de opgewekte energie geladen worden.’ Net als Bakker gelooft ook Alef Arendsen van The New Motion in het combineren van elektrisch vervoer en duurzame energie. ‘Wij willen ongelimiteerde mobiliteit op een zo schoon mogelijke manier mogelijk maken. Ik denk dat als je de klok dertig jaar vooruit zet alle elektrische voertuigen op duurzame energie kunnen rijden. Logischerwijs is het een proces en ga je daar morgen nog niet zijn. Juist daarom proberen wij samenwerkingsverbanden te sluiten en pilots uit te voeren. Een voorbeeld is ons partnership met De Zonnefabriek waardoor het nu mogelijk is voor elektromobilisten om hun verbruikte energie duurzaam op te gaan wekken.’ Arendsen verwacht dat elektrisch rijden de energietransitie naar decentrale opwekking van duurzame energie ook kan versnellen. ‘De batterijen van elektrisch voertuigen kunnen in de toekomst ook als buffer gebruikt worden om de netstabiliteit te garanderen. Met die wetenschap in het achterhoofd kan het ene het andere wel eens aanzienlijk gaan versnellen.’

14

(foto: ANWB/AVD/Verkeerskunde)

Prins Maurits zwaait af als voorzitter van Formule E-Team:

‘Niet de vraag óf, maar wanneer elektrisch rijden een volwassen plaats weet te verwerven’ Het Formule E-Team (FET) heeft de afgelopen twee jaar een belangrijke bijdrage geleverd aan het op de kaart zetten van elektrisch rijden in Nederland. Sinds maart 2010 werd het FET voorgezeten door prins Maurits. Volgens prins Maurits – die eind maart tijdens het FETcongres terug is getreden als voorzitter van het FET – is het succes vooral te danken aan de unieke samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid. Nu prins Maurits teruggetreden is als voorzitter van het FET zal hij vooral herinnerd worden als het boegbeeld dat elektrisch rijden een gezicht gaf. Zo gaf de prins namelijk niet alleen acte de presence bij vele televisieprogramma’s om over elektrisch rijden te vertellen – van De Wereld Draait Door tot Knevel & Van den Brink en Pauw & Witteman – maar wist hij ook in het buitenland Nederland op de kaart te zetten als een ideale proeftuin voor elektrisch rijden en als vestigingslocatie. ‘Mijn rol als voorzitter was in de eerste fase vooral gericht op het aanjagen en voorbereiden’, vertelt prins Maurits. ‘Nu we in een nieuwe fase komen zal ik niet langer ‘het gezicht’ zijn van elektrisch rijden. Dat is maar beter ook, want elektrisch rijden moet vooral niet aan één persoon worden opgehangen. De tijd is rijp om het stokje over te dragen. Ik heb twee jaar geleden dit voorzitterschap geaccepteerd omdat ik er van overtuigd ben dat we met elektrisch vervoer echt iets doen aan de bestrijding van het broeikaseffect en het ons helpt om minder afhankelijk te worden van onze eindige voorraad fossiele brandstoffen.’ ‘Het gezamenlijk optrekken van bedrijven, kennisinstellingen en overheid is ongekend krachtig gebleken’, vervolgt prins Maurits. ‘De gezamenlijke doelstellingen stijgen boven de individuele belangen uit. Opgemerkt, nu elektrisch rijden in een andere fase komt, vraagt

dit ook een andere functie van het FET. De nieuw opgerichte Taskorce Elektrisch Vervoer van het FET is belangrijk en zal elektrisch vervoer in de focusgebieden en kansrijke marktsegmenten daadwerkelijk van de grond krijgen.’ Waar het Formule E-team een aanjaagrol heeft en zich vooral richt op de visie en strategievorming van het elektrisch vervoer, richt de Taskforce zich op de uitvoering. De Taskforce bestaat uit deskundige portefeuillehouders, die door verschillende partijen uit het Formule E-Team zijn vrijgemaakt voor dit werk. Prins Maurits: ‘Het is een kleine, slagvaardige club, die vraaggestuurd werkt en helpt belemmeringen weg te nemen. Zelf ben ik daarbij graag realist; de elektrische auto heeft de toekomst, maar net zoals met alle innovaties hebben fabrikanten tijd en ruimte nodig om voertuigen succesvol te ontwikkelen. En ook de markt heeft tijd nodig om deze innovatie te omarmen. Elke autofabrikant hanteert zijn eigen manier, passend bij de doelgroepen die men wil aanspreken. Tesla probeert met stoere sportwagens en grote accupakketten het hoge segment te verleiden. Renault werkt juist met een brede range van voertuigen en aansprekende marketing op verschillende doelgroepen. Toen ik twee jaar geleden aantrad als voorzitter en bij de AutoRAI in 2009 aanwezig was, waren de elektrische auto’s nog met een lampje te zoeken. En nu heeft elk gerenommeerd automerk een elektrische auto in het assortiment.’ ‘Je ziet ook dat de nieuwe generatie op een andere manier tegen auto’s aankijkt’, stelt Prins Maurits. ‘Meer mensen

zullen auto’s willen gebruiken in plaats van bezitten. Er zal een grotere verscheidenheid aan modellen zijn en men zal bewuster kiezen voor het voertuig dat past bij het doel van de reis. Dat is een interessant vooruitzicht, als je het mij vraagt. Volgens scenario’s van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu zullen er in 2020 negen miljoen auto’s in Nederland rondrijden. Daarvan zullen er, zo is de verwachting, tweehonderdduizend elektrisch zijn. Het is niet de vraag óf, maar wanneer elektrisch rijden een volwassen plaats weet te verwerven. Er zijn nu zo’n tweeduizend laadpunten, maar binnen vijf jaar zullen dat er zo’n tienduizend zijn. Bovendien zal over drie jaar het Nederlandse netwerk van snellaadpunten zo goed als dekkend zijn. Daarnaast zullen er meerdere aanbieders van totaaloplossingen voor mobiliteit komen. In de grote metropolen zie je de trend al ontstaan: het concept omvat zowel de fiets als de elektrische auto als een huurauto en ook het openbaar vervoer. Ook leasecontracten waarin meerdere soorten voertuigen worden aangeboden, zullen langzaam maar zeker hun intrede doen.’ Prins Maurits besluit: ‘Ik ben nog steeds overtuigd dat er eind 2015 20.000 elektrische voertuigen in Nederland zullen rondrijden en/of varen. Elektrisch heeft namelijk de toekomst. Het verbindt milieudoelstellingen zoals betere luchtkwaliteit en economische kansen met comfort, energiebesparing en verminderde afhankelijkheid van fossiele bronnen. Elektrisch rijden is dan meer dan een serieus alternatief.’

15

Partners Formule E-Team

Het Formule E-Team is ingesteld door de Ministeries van EL&I en van I&M om betaalbaar en betrouwbaar elektrisch rijden in de komende jaren voor iedereen toegankelijk te maken. In het Formule E-Team werken bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid samen. Meer informatie? www.formuleeteam.nl Informatie voor bedrijven en gemeenten bij Agentschap NL via [email protected] Voor het wegnemen van belemmeringen: Taskforce Formule E-Team via [email protected]

Startgidsen elektrisch vervoer voor bedrijven en gemeenten Elektrisch vervoer is in opkomst. Gelijktijdig zijn veel bedrijven nog onvoldoende bekend met deze nieuwe vorm van vervoer en wat erbij komt kijken. De startgids voor bedrijven geeft antwoord op de twintig belangrijkste vragen die ondernemers en bedrijven hebben over elektrisch vervoer. De gids geeft een helder en betrouwbaar overzicht van de mogelijkheden van elektrisch vervoer om daarmee de eventuele overstap naar een elektrisch voertuig voor ondernemers te vereenvoudigen. Veel gemeenten in Nederland zijn dan ook al actief aan de slag met elektrisch vervoer. Gemeenten spelen een centrale

oer

WATT en hoe in elektrisch verv De startgids voor gemeenten

rol in de ontwikkeling van elektrisch vervoer in Nederland door het aanleggen van openbare laadinfrastructuur en het stimuleren van het lokale bedrijfsleven. De nieuwe startgids voor gemeenten gaat in op de rol van de gemeente in de ontwikkeling van elektrisch vervoer. Het geeft inzicht in de doelstellingen en met welke rollen en maatregelen deze doelstellingen kunnen worden bereikt. De gids geeft praktische voorbeelden voor het stellen van kaders, het faciliteren van elektrisch vervoer en het stimuleren en ontwikkelen van elektrisch vervoer. U vindt de startgidsen op www.formuleeteam.nl.

proov klaar voor eerste concessie met elektrische bussen proov. Het is de titel van een van de negen experimenteerprojecten dat plaatsvindt in het kader van de Brabantse stimuleringsregeling ‘Elektrisch Rijden en slimme decentrale netwerken’ (SLIM-ERB). Het project heeft inmiddels tot een nieuwe onderneming geleid – eveneens proov geheten – die elektrisch openbaar vervoer mogelijk maakt. ‘Wij willen in 2012 dertig tot veertig elektrisch bussen die inductief geladen worden in de markt zetten’, stellen René Zorge en Arnaud van der Sluis van proov. René Zorge kent een geschiedenis bij Caterpillar en is sinds drie jaar actief betrokken bij de ontwikkeling van de business case voor elektrisch openbaar vervoer en medeverantwoordelijk voor het naar Nederland halen van het inductieladen. Op zijn beurt is Van der Sluis jarenlang actief geweest voor netbeheerder ProRail. Daar was hij 24/7 verantwoordelijk voor een elektrisch mobiliteitssysteem: het spoor. Samen staan Zorge en Van der Sluis sinds eind vorig jaar aan de leiding van het nieuwe bedrijf proov. Twaalfmeterbus proov is een spin-off van ProRail en komt voort uit het gelijknamige Brabantse innovatieproject uit de provinciale subsidieregeling SLIM-ERB. ‘Binnen ProRail heb ik mij de laatste jaren met elektrisch rijden en het experimenteerproject beziggehouden. Basisgedachte was om de kennis van ProRail over elektrisch vervoer naar andere modaliteiten zoals bussen en taxi’s over te brengen. Binnen het proov-project werd daarbij gewerkt aan de ontwikkeling van een twaalf meter lange elektrische openbaar vervoerbus die draadloos geladen wordt door middel van inductie.’ Mede omdat deze nevenactiviteiten ProRail in de politieke discussie duur kwamen te staan, is volgens Van der Sluis besloten de activiteiten te verzelfstandigen. ‘En zodoende is met het bedrijf proov sinds vorig jaar een onderneming ontstaan die elektrische laadinfrastructuur en bussen aanbiedt en deze ook kan exploiteren. Onze ambitie is om in 2012 meerdere elektrische bussen volledig mee te laten draaien in een dienstregeling. En dat kan. In 2009-2010 is met een negenmeterbus al bewezen dat de inductieve laadtechnologie werkt, dit was de bewijsbus. Met de ontwikkelbus – de binnen het experimenteerproject proov ontwikkelde twaalfmeterbus – worden dit jaar in ’s-Hertogenbosch testen uitgevoerd. Daarmee is het nu tijd voor de werkgelegenheidsbus: een complete concessie met dertig tot veertige eerste generatie draadloze elektrische bussen.’ Opportuniteitsladen De bussen van proov werken met de laadtechnologie van Conductix-Wampfler. Dit bedrijf is slechts een van de namen die prijkt op de lange lijst met partners van proov. ‘Elke specifieke speler heeft zijn meerwaarde’, stelt Zorge. ‘Of het nu gaat om netwerkpartijen, busbedrijven of de leverancier van de inductielaadtechnologie. De combinatie van alle verschillende technologieën maakt ons sterk.’‘Bovendien is de twaalfmeterbus – qua lengte het meest voorkomende type ov-bus binnen Nederland – technologisch gezien al de tweede generatie’, vult Van der Sluis aan. ‘Daardoor gaat het bij elke individuele com-

Een animatie van de proov technologie voor OV-bussen

ponent om bewezen technologie. Zoals gezegd is het de mix van componenten – de elektrische aandrijflijn, de laadtechnologie en het batterijpakket – die ons uniek maakt.’ Zorge en Van der Sluis maken zich daarbij geen enkele zorgen over het inductief ‘opportuniteitsladen’ – het laden zodra hier kans voor is, bijvoorbeeld als een bus moet stoppen bij een bushalte of op het station – want de technologie wordt volgens de twee ondernemers al jaren succesvol toegepast in Italië. ‘In 2012 zullen wij bovendien met de werkgelegenheidsbus laten zien dat het principe ook met veertig bussen werkt. Velen weten namelijk niet dat slechts om de paar kilometer platen als legoblokken in de weg gelegd moet worden om het inductief laden

mogelijk te maken. Het voordeel? Door dit opportuniteitsladen kan een vijf keer zo klein batterijpakket gebruikt worden.’ Van der Sluis besluit: ‘Het is natuurlijk wel belangrijk dat een stad of provincie het voortouw neemt en zodoende in de praktijk duidelijk wordt dat ons aanbod zoals wij beweren over de gehele omvang – de infrastructuur, energiekosten en bussen – vijfentwintig procent goedkoper is dan het huidige aanbod. Als dat gebeurt, gaan andere concessiegebieden het voorbeeld ongetwijfeld volgen. Wij zijn hiervan overtuigd, want in het buitenland is het al op grotere schaal bewezen. Het is dus slechts een kwestie van tijd dat de eerste bussen ook in Nederland rondrijden.’

19

European Electric Mobility Centre Europese toegangspoort voor internationale toeleveranciers en fabrikanten elektrische auto’s Afgelopen kalenderjaar vond in de maand mei de ‘kick-off’ plaats van het European Electric Mobility Centre (EEMC). Nu, een klein jaar na dato, is het instituut op spreekwoordelijke oorlogssterkte. Het overgrote deel van de beoogde testfaciliteiten is in gebruik genomen en nog voor de zomer zal ook de nieuwbouw gereed zijn. ‘Wij willen de toegangspoort voor internationale voertuigfabrikanten tot Europa worden’, stelt Wouter Beuman Product Manager Powertrains Mobility bij TNO en nauw betrokken bij het EEMC. Het EEMC is een expertisecentrum voor elektrische en hybride voertuigen. De spin-off van TNO is geïnitieerd en mede mogelijk gemaakt door Automotive Facilities Brainport (AFB). AFB heeft naast het EEMC ook de ambitie om op de High Tech Automotive Campus andere high tech testfaciliteiten te initiëren voor automotive ondernemingen, kennisinstellingen en overige gebruikers. Binnen het EEMC bundelt TNO alle voor elektrische en hybride voertuigen relevante kennis in haar organisatie én haar spin-off bedrijven TASS, TTAI en TNO Homologations. ‘Voor TNO geldt dat in het EEMC de expertise van de verschillende vestigingen bij elkaar komen’, vertelt Beuman. ‘Zo is Rijswijk traditioneel sterk in veiligheidstesten voor batterijen, blinkt Utrecht uit in de analyse van chemische gassen, Helmond in voertuigtesten en Delft in beleidsadviezen. Binnen het EEMC worden deze zaken aan elkaar gekoppeld en vindt kruisbestuiving plaats.’ Klimaatkamer Inmiddels hebben bij het EEMC – het is fysiek gevestigd op de automotive campus in Helmond – al voor diverse elektrische voertuigen beproevingen plaatsgevonden. Zo werden onder meer de Mitsubishi i-Miev en de Fisker Karma in Helmond getest. ‘Het crashlab van onze zusteronderneming TTAI heeft internationaal een indrukwekkend en uniek track record opgebouwd met betrekking tot het crashen van elektrische’, aldus Beuman. ‘Specifiek dit type crashtests zijn voor ons mooie testcases om te laten zien waartoe wij allemaal in staat zijn. Wij willen ons namelijk internationaal profileren als de partner voor R&D, testen en certificering van elektrische en hybride voertuigen en de afzonderlijke onderdelen ervan.’ Beuman licht toe dat het EEMC inmiddels over zes stateof-the-art testfaciliteiten beschikt. Allereerst is er de klimaatkamer met een oppervlakte van zes bij vier meter voor batterijtesten. Verder is er ook een klimaatkamer waar complete elektrische voertuigen getest kunnen worden op hun prestaties bij zowel extreem hoge als lage temperaturen. Bovendien kan de elektrische aandrijflijn daarbij additioneel beproefd worden in een specifieke elektromotorproefstand. De vierde faciliteit, het crashlab,

20

is logischerwijs beschikbaar voor botsproeven. Tenslotte beschikt het EEMC nog over een four-wheel-drive rollenbank waar bijvoorbeeld ‘inwheel’-motoren getest kunnen worden en is er een opslagbunker voor batterijpakketten. Batterijveiligheid ‘Met name rond de veiligheid van de batterijpakketen is in de internationale ev-community momenteel veel te doen’, stelt Beuman. ‘Niet op de laatste plaats vanwege recente berichtgeving over calamiteiten zoals de batterijbrand in de Chevrolet Volt en de brand in een elektrische taxi in Amsterdam onlangs. Wij moeten echter met zijn allen voorkomen dat hierover ongefundeerde paniek ontstaat. Er zal verstandig en onafhankelijk onderzoek gedaan moeten worden. Er bestaat veel onduidelijkheid over batterijveiligheid omdat de kennis daarover zowel bij gebruikers als bij veel producenten tekortschiet. Daardoor krijgen wij regelmatig vragen als ‘Onder welke condities kan een batterij vlamvatten, welke gassen komen dan vrij en hoe moet ik zo’n brand blussen?’. De benodigde kennis zit vooral bij producenten van de batterijcellen, universiteiten en andere kennisinstellingen. De grote verscheidenheid aan bijvoorbeeld lithium-Ion batterijen qua chemische inhoud en constructie maakt het vrijwel onmogelijk een generieke uitspraak te doen over de veiligheid van dit type batterijen. Sommige types zijn thermisch behoorlijk stabiel zoals de bekende variant met lithium ijzerfosfaat. Andere zijn intrinsiek weer minder stabiel, zoals lithiumcobaloxide. Deze heeft echter weer een hogere energiedichtheid.’ Om volgens Beuman tot antwoorden te komen op de vragen die spelen aan zowel de maatschappelijke als de commerciële kant, is onderzoek vereist. TNO neemt op dit moment het voortouw door te investeren in onderzoek. Er zijn inmiddels al verschillende zogenaamde ‘battery abuse tests’ uitgevoerd. Beuman: ‘Binnen TNO hebben wij de expertises en testfaciliteiten die nodig zijn voor onderzoek naar batterijveiligheid. In Rijswijk hebben wij vuur- en explosiebestendige bunkers en veel knowhow van brand en explosies en in Utrecht hebben wij een afdeling die toonaangevende analysetechnieken bezit om gasvormige emissies te kunnen analyseren. Tot slot hebben we in

Helmond veel kennis van de uiteindelijke toepassing van deze batterijen, namelijk het voertuig. Vanuit onze ervaring met crashtesten kunnen wij een vertaling maken van werkelijk optredende krachten en vervormingen naar een geïsoleerde en gecontroleerde batterijtest.’ Kennishiaat ‘De specifieke wetgeving en engineeringstandaarden voor elektrische en hybride voertuigen zijn natuurlijk relatief nieuw en ontwikkelen zich voortdurend’, vervolgt Beuman. ‘Wat over zijn algemeenheid echter geldt voor de veiligheidstesten van conventionele voertuigen, geldt ook voor die van elektrische en hybride voertuigen: de crashtesten representeren een overgroot deel van de meest voorkomende botsincidenten op de weg. Maar wat gebeurt er in die bijzondere gevallen waarbij een elektrisch of hybride voertuig in een calamiteit belandt die niet door de verplichte crashtests is afgedekt? Precies dat kennishiaat willen wij met het EEMC invullen. Wij zijn op dit moment op zoek naar geïnteresseerde partijen in Nederland en daarbuiten aan wie wij onze expertise over batterijveiligheid kunnen aanbieden. Denk aan overheden, producenten van voertuigen, de brandweer maar bijvoorbeeld ook aan batterijrecyclers. Zij ontvangen regelmatig gebruikte batterijen waarvan niet bekend is over wat in die batterij zit. Op de vraag hoe deze te ontmantelen en wat mis kan gaan willen wij een antwoord bieden.’ Het speelveld waar het EEMC zich daardoor in bevindt is volgens Beuman relatief klein. ‘Op het gebied van organisaties die batterijveiligheidstesten kunnen uitvoeren met grote batterijpakketten zoals gebruikt worden in elektrische auto’s zijn slechts enkele spelers actief. De combinatie met expertise op het gebied van explosie, brand en gasanalysetechnieken maken ons aanbod uniek. Batterijleveranciers hebben grote moeite om hun batterijen op veiligheid getest te krijgen. Er zijn momenteel wachttijden van weken om dergelijke testen uit te laten voeren. Onze uitgangspositie is mede vanwege die wetenschap en de unieke kenniscombinatie die hier plaatsvindt zeer rooskleurig. Als logisch gevolg van de schaarste wil elk land specifieke expertise over elektrische voertuigen hebben. Zo is TUV Süd in Duitsland hard

bezig de nodige kennis op te bouwen. Kijk je echter naar batterijveiligheid, dan is de kennis op internationaal niveau dun gezaaid. De combinatie van faciliteiten en kennis die hier bij het EEMC en haar partners aanwezig is, is zodoende uniek. Dit sterkt onze overtuiging dat wij internationaal een toonaangevend instituut zijn. Voor de Nederlandse markt is het onze missie om een laagdrempelige kennisinstelling te zijn voor het midden- en kleinbedrijf. Internationaal willen wij voor Amerikaanse en Aziatische voertuigleveranciers de hub zijn om hun voertuigen op de Europese markt te kunnen introduceren. Wij kunnen zo dé toegangspoort voor internationale voertuigfabrikanten tot de Europese wegen zijn. Als eenmaal een grote club daarbij kiest voor Nederland als toegangspoort – zoals een Tesla of Fisker – ontstaat ongetwijfeld een sneeuwbaleffect.’ ‘Resumerend brengen wij met het EEMC een breed spectrum aan diensten op het gebied van elektrische mobiliteit op de markt. Daarbij kunnen we gedurende de gehele productontwikkeling vanaf R&D tot en met testen en certificering ondersteuning verlenen. Wij bouwen hierbij op tientallen jaren internationale ervaring van ons en onze zusterondernemingen op de terreinen van conventionele, hybride en elektrische voertuigtechnologie.’

EEMC in een notendop Binnen het European Electric Mobility Centre (EEMC) bundelt TNO haar interne expertises en de krachten van haar zusterondernemingen op het gebied van ontwikkeling, testfaciliteiten en certificering voor elektrische componenten, aandrijvingen en voertuigen. Fundamentele aspecten zijn daarbij voertuigintegratie, veiligheid, prestaties en robuustheid. De state-of-theart testfaciliteiten waarover het EEMC beschikt, omvatten een batterijklimaatkamer, diverse elektromotor proefstanden, een hoogteklimaatkamer voor het testen van light en heavy duty voertuigen, een four-wheeldrive rollenbank en een botslaboratorium.

xxx

21

Vierde editie ecomobiel!

ecomobiel

®

Dé vakbeurs voor groene mobiliteit

2012

Dé vakbeurs voor duurzame mobiliteit

Ruim 10.000m² beursvloer, workshops en een test & drive parcours. Op 16 mei organiseren we ook dit jaar weer de ecomobiel rally voor duurzame voertuigen. Deelnemen? Reserveer snel uw plek! Download de brochure en schrijf in via www.ecomobiel.nl of bel: 010-7989505 en vraag naar de mogelijkheden!

AHOY Rotterdam 9 & 10 oktober 2012

NEW Mobimix.beurs 2012 Op 6 & 7 juni 2012 organiseren Mobimix.be en ecomobiel de eerste editie van de Mobimix.beurs bij Tour & Taxis in Brussel. Op 3.500 m² beursvloer maken meer dan 2.000 vakbezoekers kennis met de nieuwste oplossingen voor een duurzamere bedrijfsmobiliteit. Voor meer informatie: www.mobimixbeurs.be

Deelnemen? Reserveer snel uw plek! Download de brochure en schrijf in via www.ecomobiel.nl of bel: 010-7989505 en vraag naar de mogelijkheden!

Beurslocatie Tour & Taxis in Brussel

ecomobiel krijgt Belgisch zusje

Mobimix.be organiseert duurzame mobiliteitsbeurs op 6 en 7 juni Mobimix.be en ecomobiel organiseren op woensdag 6 en donderdag 7 juni de Belgische duurzame mobiliteitsbeurs Mobimix.beurs. Het evenement vindt plaats bij Tour & Taxis in Brussel en kent bij de eerste editie zo’n 3.500 vierkante meter beursoppervlakte. ‘Wij mikken op ruim tweeduizend bezoekers’, stelt Roel Vanderbeuren van Mobimix.be. Mobimix.be is sinds vorig jaar de Belgische partner van ecomobiel en ondersteunt de Nederlandse beursorganisator bij het aantrekken van Belgische exposanten voor ecomobiel. Vanwege de behaalde successen achten ecomobiel en Mobimix.be de tijd rijp om ook België haar eigen duurzame mobiliteitsbeurs te geven. ‘Ook in België komt de markt van duurzame mobiliteit namelijk los’, vertelt Vanderbeuren. ‘Rond elektrisch rijden zijn afgelopen najaar in Vlaanderen bijvoorbeeld een aantal grootschalige proeftuinen gestart. Een jaarlijks evenement kan de markt een spreekwoordelijke duw in de rug geven. Door met ecomobiel samen te werken denken wij verzekerd te zijn van een kwalitatieve organisatie, hoogwaardige stands en een intelligente ‘matching’ van bezoekers en standhouders. Wij zullen zodoende een vliegende start beleven.’ Marktoverzicht Volgens Vanderbeuren beoogt Mobimix.be met het organiseren van de Mobimix.beurs zoals gezegd de markt voor duurzame mobiliteit in België aan te jagen. ‘Door ondernemers, fleet managers, aankoop- en mobiliteitsverantwoordelijken, overheden en andere professionals kennis te laten maken met de nieuwste oplossingen voor een duurzamere bedrijfsmobiliteit, stimuleren wij de marktontwikkeling. Zo bieden wij op het gebied van ecologisch vlootbeheer een marktoverzicht van hybride

en elektrische voertuigen en bijhorende oplaadinfrastructuur, wagens en vrachtwagens op aardgas, elektrische tweewielers en tal van andere technologieën. Maar ook voor mobiliteitsmanagement en ecodriving is er uitgebreid aandacht.’ Net als bij ecomobiel kunnen ook bij Mobimix.beurs de gedemonstreerde voertuigen op de beurs door de bezoekers worden getest op een indoor en outdoor testparcours. Bijzonder is ook het evenement op 6 juni parallel loopt aan het Mobiliteitscongres 2012 dat eveneens door Mobimix.be – samen met Brussels Metropolitan en de Vlaamse Stichting Verkeerskunde – georganiseerd wordt. Het thema van dit jaarlijkse congres is ditmaal ‘flexibele mobiliteit’ en alle congresdeelnemers brengen na afloop ook een bezoek aan de Mobimix.beurs. ‘Door deze zaken te koppelen verwachten wij voor beide evenementen het aantal bezoekers substantieel te kunnen verhogen’, aldus Vanderbeuren. ‘Voor de twee beursdag organiseren wij samen met partners interessante lezingen workshops, netwerkmeetings en meer. Zo organiseert Kauri, het Belgische netwerk van ondernemingen en organisaties dat actief is rond maatschappelijk verantwoord ondernemen haar jaarlijkse ‘speeddating’ voor de tweehonderdzeventig leden. En de Nederlandse Ambassade organiseert er een inspiratiemeeting rond elektrisch rijden. Kortom, wij zien het evenement met veel plezier en vertrouwen tegemoet.’

Over Mobimix.be Mobimix.be is een digitaal platform voor vlootbeheerders, aankopers, mobiliteitsverantwoordelijken en andere professionals actief in mobiliteit en transport. Mobimix.be is een initiatief van de Vlaamse Overheid (Departement Mobiliteit en Openbare Werken en Departement Leefmilieu, Natuur en Energie), de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), de Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV), Mobiel 21 en Bond Beter Leefmilieu (BBL). De website www.mobimix.be biedt informatie over eco-driving, duurzaam vlootbeheer, fiscaliteit, mobiliteitsbudget, slimme logistiek en mobiliteitsmanagement. Met informatiesessies, een gratis maandelijkse nieuwsbrief en een actieve Linkedin-groep houdt Mobimix.be ondernemers in België op de hoogte van nieuwe producten en diensten, veranderingen in de wetgeving, instrumenten voor vlootbeheerders en best practices bij bedrijven en overheden.

23

Jerry van Zundert, ICU Charging Stations:

‘Leveren van infrastructuur en services splitsen bij aanbestedingen’ ‘Bij aanbestedingen maken overheden tot nu toe de logische keuze om zowel het leveren van de infrastructuur als de bijbehorende services aan één partij te gunnen. Door deze zaken in de nabije toekomst te splitsen kan een aanzienlijke marktversnelling gegeneerd worden.’ Aan het woord is Jerry van Zundert, tot voor kort sales director van ALFEN en ICU Charging Stations, maar sinds 1 januari commercieel directeur. De Almeerse onderneming behoort tot Nederlands grootste spelers als fabrikant van laadpalen. ALFEN viert dit jaar haar vijfenzeventigjarig jubileum. Desondanks was ook het afgelopen kalenderjaar voor ALFEN al een bijzonder jaar. Zo passeerde het bedrijf de magische grens van het uitleveren van de eerste duizend oplaadpunten en opende het een tweede vestiging voor de productie van de laadvoorzieningen. Bovendien werd het bedrijf in Almere tot onderneming van het jaar verkozen. De verwachtingen voor 2012 zijn volgens Van Zundert hoog gespannen: ‘Wij zullen onder meer onze vleugels binnen Europa verder uitslaan.’ Agenda Van Zundert ziet namelijk binnen heel Europa de belangstelling voor elektrisch vervoer toenemen. ‘Aanvankelijk was de markt gefocusseerd op een beperkt aantal landen in met name West-Europa en nu staat elektromobiliteit eigenlijk in de gehele Europese Unie op de agenda. De markt groeit daarmee vooral vanwege de geografische spreiding en wij verwachten dat wij

24

in de komende periode ook in de individuele landen een volumetoename gaan zien.’ Net als vele andere marktpartijen het afgelopen jaar hinder ondervonden van de achterblijvende markt en slechts ‘mondjesmaat’ leverende voertuigfabrikanten, werden volgens Van Zundert ook laadpaalfabrikanten in hun ontwikkeling geremd. ‘Doordat nauwelijks voertuigen uitgeleverd worden, groeide immers ook het aantal laadpalen niet zo snel. Wij hopen daarom dat het aantal elektrische voertuigen in de komende periode substantieel toe zal nemen. Als direct gevolg zullen de verschillende leveranciers van laadinfrastructuur allen een substantiële business krijgen.’ Aanbesteding Een ontwikkeling die Van Zundert aanmoedigt en de markt een aanzienlijke versnelling kan opleveren is een ander wijze van aanbesteding van de laadinfrastructuur door de grote Nederlandse steden. ‘Bij aanbestedingen maken de steden nu de keuze om zowel het leveren van

de infrastructuur als de bijbehorende diensten aan één partij te gunnen. Dit terwijl een leverancier van laadpunten lang niet altijd diensten levert zoals het regelen van het betalingsverkeer. Kortom, door een andere manier van aanbesteden waarbij zaken gesplitst worden kan de marktgroei aanzienlijk toenemen. Desalniettemin is de keuze van de bestuurders begrijpelijk, zij willen immers ontzorgd worden. Mocht de aanbestedingswijze gelijk blijven, zullen ook wij doorgaan met het sluiten slimme allianties om alle gewenste zaken te kunnen leveren.’ Tenslotte is het volgens Van Zundert belangrijk dat vanuit overheidswege snel eenduidige regel- en wetgeving gecreëerd wordt voor elektrisch voertuigen. ‘Formeel bestaan elektrische voertuigen niet in de huidige regelgeving voor het elektriciteitsnet. De markt vraagt om definitieve normen en die dienen snel gegeneerd te worden zodat iedereen back to business kan. Het is een van de belangrijke stappen die dit kalenderjaar genomen zal gaan worden om tot een volwassen markt te komen.’

Mario Sabel over Energy Expo:

‘Schoon, schoner, schoonst is het motto’ Energy Expo opende enkele weken geleden op de Autoboulevard in Groningen haar deuren. Een van de initiatiefnemers – Mario Sabel van het projectbureau DuMo – brak in de september-editie van E-Mobility al een lans voor kruisbestuiving tussen elektrische voertuigen en groen gas en voegt met Energy Expo de daad bij het woord. Het center is namelijk hét informatiepunt in Noord-Nederland voor het bedrijfsleven en de particulier die alles te weten wil komen over autorijden op gas en elektriciteit en andere vormen van duurzame mobiliteit. ‘Wij willen uitgroeien tot een breed expertisecentrum en een aanjager voor groene mobiliteit’, stelt Sabel. Alweer zo’n vier jaar geleden zetten de provincies Groningen, Friesland en Drenthe hun handtekening onder het 100.000-voertuigenplan. Met het plan committeerde de Noordelijke provincies zich aan de ambitie om in 2015 een tiende deel van de noordelijke auto’s op een duurzame energiebron zou rijden. Fysieke plek De komst van Energy Expo kan herleid worden tot dit 100.000-voertuigenplan. ‘De uitvoering van het plan is inmiddels zo’n drie jaar bezig’, licht Sabel toe. ‘Daarbij zijn de nodige meters gemaakt. In de praktijk heeft de focus met name gelegen op de aanleg van vulpunten voor groen gas en alternatieve brandstoffen en het realiseren van laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen. Die inspanningen hebben de nodige tijd en geld gekost. Een van de facetten die wel al in het plan beschreven stond, maar tot op heden nog niet tot uitvoering was gekomen is een experience center. De creatie van een fysieke plek waar kennis en ervaringen rondom duurzame mobiliteit gedeeld worden is immers essentieel om op termijn een breedschalige uitrol te kunnen realiseren.’ Exacte cijfers over het aantal ’groene’ auto’s dat als gevolg van het

100-voertuigenplan in Noord-Nederland rondrijdt is nog niet bekend. Mede door de kredietcrisis ligt het aantal nog niet op het gewenste niveau. ‘Naar schatting rijden er nu zo’n dertigduizend groen aangedreven voertuigen rond’, stelt Sabel. ‘Energy Expo is een van de instrumenten die dit aantal in de komende jaren een enorme boost moet gaan geven.’ Rijp Volgens Sabel zijn eerdere initiatieven om tot een soortgelijk center als Energy Expo te komen gesneuveld doordat marktpartijen nog niet klaar waren voor een dergelijke ontwikkeling. ‘Nu onder meer een groot aantal autofabrikanten echter met productiemodellen komen van duurzame voertuigen, is de tijd rijp voor Energy Expo. De vraag naar een experience center is altijd sluimerend aanwezig geweest. Gebruikers willen ervaren hoe het is om op groen gas of elektrisch te rijden. Een dergelijke belevenis kan hen over de streep trekken om voor duurzame mobiliteit te kiezen.’ Kiezen voor een specifieke mobiliteitsvorm gebeurt niet in Energy Expo. ‘Wij benaderen alles via de kapstok van duurzame mobiliteit’, licht Sabel toe. ‘Welke mobiliteitsvorm een gebruiker kiest, is niet aan ons. Wij gaan uit van de gedachte ‘schoon,

schoner, schoonst’. De ene keer zal de gebruiker dus kiezen om slim te reizen met het openbaar vervoer terwijl hij op een ander moment elektrisch rijdt of het nieuwe werken toepast.’ Paviljoens Als logisch gevolg van deze brede scope zijn ook een groot aantal verschillende partijen betrokken als financiers van Energy Expo: van leasemaatschappij Noord-Lease tot verzekeringsmaatschappij Univé, de provincie Groningen, Groen Gas Nederland, Vereniging DOET en lokale autodealers. Energy Expo is daarbij ingericht op basis van een aantal paviljoens die een specifiek thema kennen: van thuiswerken tot elektrisch rijden, duurzame energie, smart grids en innovatie. ‘Elk paviljoen informeert de bezoekers over de verschillende mogelijkheden die er zijn. Naast paviljoens beschikken wij over een netwerkruimte waar bijvoorbeeld seminars georganiseerd kunnen worden. Door ook van dit soort evenementen te verzorgen verwachten wij eind dit jaar al zo’n vijftienduizend bezoekers te hebben mogen verwelkomen.’ En de verre toekomst? Sabel hoopt Energy Expo uiteindelijk op meerdere plekken in Nederland uit te rollen: ‘Door lokaal bedrijven en consumenten te informeren kan het meeste succes bereikt worden.’

25

Bekendmaking ‘winnaars’ vergunningen snellaadpunten in april

Nederland krijgt lang gewenst landelijk snellaadnetwerk Geen enkel thema rond elektrisch rijden krijgt momenteel zoveel aandacht als de (snel)laadinfrastructuur. Of het nu gaat om het snellaadnetwerk dat gerealiseerd wordt onder leiding van The New Motion, de zes snellaadpalen van de ANWB of de werkzaamheden van stichting e-laad.nl, één ding is duidelijk: binnen afzienbare termijn beschikt Nederland over een ruimschoots dekkend landelijk netwerk voor elektrische voertuigen. Het initiatief van Rijkswaterstaat om snellaadpunten toe te laten op verzorgingsplaatsen levert hier een belangrijke bijdrage aan. Zes marktpartijen waaronder de hebben bij Rijkswaterstaat half januari vergunningen aangevraagd voor de exploitatie van totaal 459 snellaadpalen langs snelwegen. De laadpalen moeten komen op de ‘verzorgingsplaatsen’: de parkeerplaatsen langs het hoofdwegennet. Het gaat om een groot aantal verschillende locaties: 86 solitaire parkeerplaatsen waar geen voorzieningen zijn, 103 kleinere parkeerplaatsen met tankstation of wegrestaurant met minder dan twintig parkeerplaatsen en 146 grotere parkeerplaatsen met tankstation of wegrestaurant met meer dan twintig parkeerplaatsen. Op deze laatste worden vergunningen gegeven voor twee laadpunten. In de tweede helft van 2012 moeten de snellaadpalen op de eerste verzorgingsplaatsen beschikbaar komen. Concessiehouders ‘Het programma elektrisch rijden dat wij sinds 2010 uitvoeren binnen Rijkswaterstaat heeft geleid tot deze actie van onze kant’, vertelt Frank ten Wolde, projectleider Elektrisch Rijden bij Rijkswaterstaat. ‘Dit programma kent

26

drie pijlers: allereerst het faciliteren van marktpartijen vanuit onze rol als wegbeheerder en ten tweede ‘practice what you preach’ en daarmee ook zelf als Rijkswaterstaat elektrisch rijden. Het laatste speerpunt is het fysiek stimuleren van een grotere stroom duurzame voertuigen, bijvoorbeeld door op bepaalde wegdelen alleen duurzame voertuigen toe te laten.’ ‘In het kader van de eerste pijler heeft Rijkswaterstaat besloten om niet alleen de exploitanten van tankstations en wegrestaurants , maar ook andere bedrijven de mogelijkheid te bieden snellaadpalen op verzorgingsplaatsen te plaatsen’, vervolgt Ten Wolde. ‘De partijen die nu een aanvraag hebben ingediend vormen een mix van duurzame ondernemers en investeringsmaatschappijen die allen een lange adem hebben en met recht geloven in de business case van snelladen.’ In de maand april zal Rijkswaterstaat bekendmaken welke partijen de snellaadpunten op de verschillende verzorgingsplaatsen mogen gaan realiseren.

‘Aanvragers vormen mix duurzame ondernemers en investeerders met lange adem en geloof in snellaadbusiness case’

De sms en verankering van interoperabiliteit Zo stilletjes aan duiken in de media berichten op over automobilisten van elektrische voertuigen die in de problemen komen. Niet omdat ze stranden met een lege accu, maar omdat ze met hun laadpasje niet terecht kunnen bij elk willekeurig laadpunt. Het einde van deze problematiek lijkt nu definitief in zicht. Bestuurders van elektrische auto’s zijn de afgelopen periode op sommige plaatsen van een koude kermis thuisgekomen omdat zij niet bij een laadpunt terecht konden. Binnenkort wordt het voor de bestuurder van een elektrische voertuig echter een stuk gemakkelijker om overal in het land te kunnen opladen. Kinderlijk eenvoudig Was hier tot voor kort een speciale pas voor nodig, nu bestaat er ook de mogelijkheid om te betalen via sms. Met deze universele beschikbare technologie lijkt de interoperabiliteit definitief verankerd te kunnen worden. De gebruiker dient zich éénmalig aan te melden via de website, daarna kan hij of zij gebruik maken van deze nieuwe dienst. Het enige wat men nodig heeft, is een mobiele telefoon. Het sturen van een sms met het nummer van de laadpaal zorgt voor de activering. De deactivering na het laden vindt plaats op dezelfde wijze. Kinderlijk eenvoudig dus. Bovendien ontvangt de gebruiker een maandelijks overzicht met de laadtransacties met het bedrag en de hoeveelheid verbruikte elektriciteit. Kinderlijk eenvoudig Voor het parkeren van je auto wordt deze oplossing al langer gebruikt, echter voor het opladen van elek-

trische auto’s is deze oplossing nieuw. Als Laste Mile Solutions hebben wij een belangrijke bijdrage mogen leveren aan het geschikt maken van deze technologie voor laadpunten van elektrische auto’s. Wij hebben de benodigde elektronica en een backoffice inclusief een billingsysteem mogen ontwikkelen. Hopelijk brengt de vereenvoudiging van het betalen bij laadpunten een versnelde landelijke uitrol van oplaadstations voor lichte en zware elektrische voertuigen op gang. Uit de wereld Eerder ontwikkelden wij samen met onze partner en industrieel ontwerpbureau Studio Mango voor Eneco en SAPA een oplaadpunt dat in een standaard lichtmast geïntegreerd kan worden. Op deze manier hoeven geen extra objecten meer te worden geplaatst in de openbare ruimte en wordt er zo min mogelijk inbreuk gemaakt op het bestaande straatbeeld. Het door ons ontwikkelde zogenaamde NRGSPOT-systeem maakt onder andere gebruik van de OV-chipkaart voor identificatie en betaling, een gebruiksvriendelijk product zonder abonnementskosten en een bestaande infrastructuur voor kaartuitgifte. Eneco en SAPA hebben de mogelijkheid om als eerste het betalen per sms in te voeren. Hopelijk zullen alle andere marktspelers dit voorbeeld snel volgen en worden eventuele problemen met de interoperabiliteit uit de wereld geholpen.

Eric van Voorden Last Mile Solutions

27

AutomotiveNL officieel gelanceerd

Minister Verhagen en minister Schultz van Haegen bezoeken Helmondse automotive campus AutomotiveNL beleefde eind januari haar officiële openingsfeestje. Waar minister Verhagen te midden van de festiviteiten het startschot gaf voor de nieuwe automotive organisatie, bracht ook minister Schultz van Haegen in de daaropvolgende week al direct een bezoek aan AutomotiveNL. Belangrijke conclusie naar aanleiding van de openingsfestiviteit van AutomotiveNL was dat de ambities fors zijn. Waar minister Verhagen de automotive sector prees omdat zij als geen ander laat zien hoe je kennis, apparatuur, risico’s en geld met elkaar deelt waardoor jaar in jaar uit vernieuwende producten en diensten op de markt brengt, gaf voorman Paul Krieckaert het grote doel aan. De omzet laten stijgen van zeventien naar vierentwintig miljard euro en de werkgelegenheid van 45.000 naar 55.000 banen in 2020. Focusgebieden Om dit te bereiken is volgens Krieckaert een jaarlijkse investering in R&D van tweehonderdvijftig miljoen euro vereist. Krieckaert is momenteel drukdoende om de verschillende toezeggingen in R&D-investeringen binnen het bedrijfsleven met zijn team op te halen. De directeur wil zowel de overheid als de industrie voor de helft van het

jaarlijks nodige bedrag laten tekenen. Elektrisch rijden is een van de onderwerpen waar AutomotiveNL zich intensief mee bezig gaat houden. Het thema maakt onderdeel uit van het focusgebied ‘future powertrain’. Het tweede focusgebied van de AutomotiveNL is ‘smart mobility’. In het kader van smart mobility bracht minister Schultz van Haegen een bezoek aan de Helmondse campus. Tijdens haar werkbezoek werd zij onder andere geïnformeerd over de maatschappelijke impact en kansen van nieuwe technologieën op het gebied van smart mobility. Bovendien gaf de minister het startsein voor een nieuwe praktijkproef, de Smart-In-Car. Bij deze proef krijgen bestuurders met behulp van slimme technologie in de auto individueel adviezen, bijvoorbeeld in het geval van gladheid. De minister liet zich uitgebreid informeren en nam zelf ook de proef op de som.

Minister Schultz van Haegen met de Helmondse burgemeester Fons Jacbs (links) en minister Maxime Verhagen verricht samen met AutomotiveNL directeur Paul Krieckaert de officiële openingshandeling van AutomotiveNL (rechts)

28

Het team van AutomotiveNL Zoals bekend is AutomotiveNL een natuurlijke samengang van de High Tech Automotive Campus, innovatieprogramma HTAS en het Automotive Technology Centre. AutomotiveNL is onderdeel van de Federatie AutomotiveNL. De Federatie is een coöperatieve vereniging en stippelt het beleid uit. AutomotiveNL voert het beleid uit. In het Federatiebestuur zijn zowel grote bedrijven, kennisinstellingen als mkb-bedrijven vertegenwoordigd. De ‘bemanning’ van AutomotiveNL ziet er als volgt uit: Paul Krieckaert, managing director en trekker van de pijler ‘Campus’; Anton Wolthuis trekker van de pijler ‘Innovatie; en Janet Visser trekker van de pijler ‘Onderwijs en internationalisering’.

Ministerie EL&I en Netbeheer Nederland starten essentiële onderzoeken naar slim laden De rapporten die onderzoeken bevatten op het domein van het laden van elektrische voertuigen zijn talloos. Toch worden binnen afzienbare tijd twee nieuwe rapporten opgeleverd die voor eens en voor altijd helderheid moeten verschaffen over de te volgen routes en slim om te gaan met het laden van elektrische voertuigen. Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (EL&I) bekijkt hoe de elektromobilist optimaal tegemoet kan worden gekomen qua laadvoorzieningen, terwijl Netbeheer Nederland bekijkt hoe vanuit de netwerkkant optimaal gebruik kan worden gemaakt van laadsturing. Het onderzoek van het ministerie van EL&I komt voort uit de gesloten Green Deal tussen The New Motion en de Rijksoverheid. The New Motion spreekt in de overeenkomst de ambitie uit voor een landelijk dekkend laadnetwerk in 2013 en vroeg de Rijksoverheid als tegenprestatie om belemmerende wet- en regelgeving weg te nemen. Scenario’s ‘De meeste onderzoeken rond laadinfrastructuur voor elektrisch vervoer hebben zich afgespeeld rond onderwerpen als netcapaciteit’, vertelt Erik ten Elshof, bij het ministerie van EL&I verantwoordelijk voor het nieuwe onderzoek. ‘Een gedegen onderzoek vanuit het gebruikersperspectief ten aanzien van juridische, financiële en technische belemmeringen heeft echter nooit plaatsgevonden. Daarvoor heb je een eindbeeld nodig waarbij tegemoet wordt gekomen aan de wensen van ev-berijder zoals keuzevrijheid,

flexibiliteit en gemak. Op basis van zo’n beeld kun je relevante belemmeringen identificeren en vervolgens aanpakken. Een dergelijk onderzoek geeft de marktpartijen die in The New Motion participeren ook een belangrijke houvast om tot nieuwe diensten te kunnen komen en elektrisch rijden aan de man te brengen.’ Het onderzoek van het ministerie bestaat volgens Ten Elshof uit twee delen. In het eerste onderzoeksgedeelte zullen de verschillende laadscenario’s, type gebruikers en proposities richting 2020 en 2030 in beeld gebracht worden, waarbij men te maken kan hebben met grote aantallen ev-berijders. In fase twee wordt gekeken welke consequenties dat heeft en welke belemmeringen men moet aanpakken. ‘Wij hopen een lijn te ontdekken waardoor wij een roadmap kunnen genereren. Op basis van die roadmap kunnen wij vervolgens de verschillende (juridische) belemmeringen signaleren en eventueel wet- en regelgeving aanpassen.’

Bundelen Waar het onderzoek van het ministerie vooral in het teken staat van het gedrag en de wensen van de consument, staat het onderzoek van Netbeheer Nederland vooral in het teken van de technische consequenties van dit gedrag en de bijbehorende laadstrategieën die netbeheerders daarom moeten hanteren. ‘Als netbeheerders zien wij elektrisch vervoer meer en meer opkomen’ , vertelt Inge Wijgerse. Zij is vanuit Netbeheer Nederland betrokken bij het onderzoek. ‘Tegen die achtergrond willen wij vanuit praktijkproeven meetdata van elektrische voertuigen en laadpunten bundelen om te kijken wat hun invloed is op het net. In sommige gevallen kan het leiden tot een strategie waarbij netbeheerders meer sturing laten plaatsvinden. Weer een andere strategie kan het stimuleren van de komst van snellaadpunten zijn. Bij het bepalen van de strategieën zullen de technische mogelijkheden bepalend zijn. De grote uitdaging vanuit onze zijde is om uit de ongekende hoeveelheid data een ‘platgeslagen’ analyse te maken en daarbij ook alle eerdere onderzoeken mee te nemen om tot een eenduidige visie voor de netbeheerders te komen.’ Volgens Wijgerse versterken de onderzoeken van EL&I en Netbeheer Nederland elkaar. ‘Als marktpartijen bijvoorbeeld op basis van de uitkomsten van het onderzoek van het ministerie bepaalde proposities aan gaan bieden, kunnen wij daar weer een bepaalde strategie vanuit onze zijde aan koppelen. Dit onderzoek is vanuit Netbeheer Nederland dan ook nodig om vanuit alle (impact)studies die eerder verricht zijn een gezamenlijke strategie te destilleren, want die mist nog. Er wordt veel gekeken naar impact, maar niet naar de strategie die netbeheerders moeten hanteren. De uitkomst van het onderzoek kan overigens ook zijn dat de invloed van elektrische auto’s dusdanig gering is, dat een specifieke strategie om het laden van elektrische voertuigen te sturen niet nodig is.’

29

CHARGING ELECTRIC VEHICLES & INFRA TECH TRADE SHOW

27-30 MARCH 2012 AMSTERDAM RAI DE EERSTE VAKEXPOSITIE OP HET GEBIED VAN OPLOSSINGEN VOOR PUBLIEKE, COMMERCIËLE EN PRIVATE ELEKTRISCHE VOERTUIGEN, HET INZETTEN VAN OPLAADBARE TECHNOLOGIE EN DE DAAR BIJHORENDE INFRASTRUCTUUR

Co-founding sponsors:

www.cevitts.com

In de rubriek EVFocus test de redactie van E-Mobility ieder kwartaal elektrische voertuigen die op de Nederlandse wegen geïntroduceerd worden. Deze maand bericht Marc Bolier van ZERAuto voor E-Mobility over de nieuwe elektrische voertuigen die in 2012 op de markt zullen verschijnen. In 2011 zette de grote autofabrikanten hun kleine eerste stappen met volledig elektrische auto’s. Voor veel fabrikanten en voor de markt moet dit jaar de doorbraak komen. Chevrolet Volt General Motors brengt dit jaar een vernieuwde versie van de Chevrolet Volt op de markt. De wijzigingen zullen vooral de brandveiligheid van het accupakket verbeteren. Ook wil de fabrikant de productiecapaciteit opschroeven naar zestigduizend Chevrolets Volt met range extender. Een klein aantal zal in 2012 ook zijn weg vinden naar de Nederlandse Chevrolet-dealers. Ford Focus Electric Ford brengt dit jaar de Focus Battery Electric Vehicle (BEV) uit. De BEV-versie van de Focus moet Fords elektrische modellijn versterken. De eerste elektro-auto van Ford, de Transit Connect is overigens ook op de Nederlandse markt verkrijgbaar. Ford plant voor het introductiejaar een beperkte oplage van de Focus BEV. Vanaf de zomer staat de auto bij de Amerikaanse dealers en eind dit jaar moet hij de oversteek naar Europa maken. Ford heeft de auto uitgerust met een drieëntwintig kilowattuur-accu die volledig opgeladen een actieradius heeft van honderdzestig kilometer. Tesla Model S De Amerikaanse elektro-autobouwer Tesla Motors werkt hard aan zijn Model S, het model dat de bijna uitverkochte Roadster moet opvolgen. Medio 2012 wil Tesla de eerste exemplaren leveren aan Amerikaanse klanten om daarna de auto wereldwijd uit te rollen. De prijzen van de elektrische Tesla Model S zijn afhankelijk van het bestelde accupakket. De meest voordelige versie kost zo’n 44.000 euro en is voorzien van een veertig kilowattuur accupakket en kan volledig opgeladen ongeveer 257 kilometer rijden. Renault Twizy en Zoe In 2011 is de elektrische Renault Twizy in productie gegaan in het Spaanse Valladolid. De compacte tweezitter komt in het voorjaar van 2012 in twee uitvoeringen op de Nederlandse markt. De Urban-versie kost 7.690 euro en de verkoopprijs van de Technic-versie bedraagt 8.490 euro. Net als bij alle andere elektrische Renaults is de accu niet in de prijs inbegrepen, daarvoor brengt de Franse fabrikant een maandelijks leasebedrag in rekening. In 2012 vult Renault zijn elektrische modelgamma

bovendien aan met de Zoe. Renault stelt dat negentig procent van de conceptversie terugkomt in de productieversie en in de volgende generatie van de Clio. Volledig opgeladen moet de auto honderdzestig kilometer kunnen rijden.

EVFOCUS

2012 in teken van veel nieuwe elektrische voertuigen

Mia Electric De kekke elektrische Friendly minibus van Heuliez kennen we misschien nog wel. Van zijn bedenker horen we niets meer, de Friendly heet nu Mia en komt onder de vlag van de Franse startup Mia Electric op de markt. De driezitsbus, die met een volledig opgeladen nikkelmetaal-accu honderd tot tweehonderdvijftig kilometer kan rijden, kostte onder de vlag van Heuliez twaalfduizend euro. Mia Electric is sinds 2011 actief in Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Dit jaar wil de firma zijn Europese verkoopnetwerk uitbreiden. Nederland is een van de genomineerde landen. Volgens de website van het bedrijf is de Mia nu verkrijgbaar vanaf ruim vijfentwintigduizend euro. Fisker Surf Hoewel de elektrische Fisker Karma met range extender nog maar net op de Nederlandse markt verkrijgbaar is, komt de Amerikaanse autobouwer dit jaar met een nieuw model. De Surf is een zogenoemde ‘Shooting Brake’ – een mix tussen een sedan en een stationwagon – en staat op het platform van de Karma. Met een volledig opgeladen accu rijdt de Surf zo’n drieëntachtig kilometer op puur elektrische kracht waarna een tweeliter benzinemotor bijspringt om stoom te genereren en de actieradius te vergroten. Toyota Prius Plug-in Hybrid en iQ Toyota presenteerde zijn Prius Plug-in Hybrid op de Frankfurt Motor Show van 2011. Het model maakt dit jaar zijn debuut in Nederland. Dankzij moderne lithium ion-accu’s weegt de auto slechts vijftig kilo meer dan een normale Prius en hij kan in anderhalf uur opgeladen worden aan het stopcontact. Volledig opgeladen rijdt de Prius Plug-in Hybrid ongeveer drieëntwintig kilometer op puur elektrische kracht waarna de auto verder rijdt als een gewone hybride. Verder komt Toyota met een eerste volledige elektrische model: de iQ. Volledig opgeladen kent de iQ EV een actieradius van honderd kilometer. Van boven naar onder: de Renault Zoe, de Fisker Surf, de Toyota iQ, de Ford Focus Electric en de Mia Electric.

31

Honderd procent Dutch made eeeeFUN-scooter gaat elektrische scootermarkt ontginnen In de rubriek de tweewieler spreekt E-Mobility ieder kwartaal met een Nederlandse producent van elektrische scooters, fietsen of andersoortige twee- en driewielers. In deze editie aandacht voor eeeeFUN uit Nijkerk. ‘Wij zijn trots op het feit dat wij de eerste echte honderd procent Nederlandse elektrische scooter in de markt zetten’, vertelt Theo Huijbreghts, directeur van eeeeFUN. ‘Ongeveer twee jaar geleden begon bij ons het idee te leven om een honderd procent Dutch made elektrische scooter te gaan bouwen’, vertelt Huijbreghts. ‘Een premium merk dat op zijn Engels gezegd ‘fun and affordable’ moet zijn. Een elektrische scooter moet in onze optiek, qua prijs en prestatie, tenminste gelijkwaardig zijn aan die van een benzinescooter. Alleen op die manier kun je de markt voor elektrische scooters openbreken.’ ‘Met onze Nederlandse scooter kiezen wij doelbewust niet voor een Chinese scooter die enkel wordt voorzien van een eigen logo’, vervolgt Huijbreghts. ‘De eeeeFUN is van scratch af aan in Nederland ontworpen. Van het frame tot de wielen en kapconstructie. Alles is ons eigen ontwerp. Na productie van de eerste serie liepen wij logischerwijs tegen een aantal verbeterpunten aan. Het afgelopen half jaar hebben wij ontzettend veel energie gestoken in het verbeteren van al die zaken.’ Afnemers van eeeeFUN kunnen bij aanschaf van de extendedversie een eigen ontwerp samenstellen. Op www.eeeefun.com

kun je de scooter customizen doormiddel van een eigen design, foto of logo. ‘Maar de gebruiker kan meer personaliseren, onder andere de kleur van het zadel, bodyframe en controlepaneel. Eigenlijk kun je het zo gek niet verzinnen of het is mogelijk’, aldus Huijbreghts. Nu de ontwikkelingsfase achter de rug is, wordt eeeeFUN op grote schaal in de markt gezet. In Nederland werkt eeeeFUN importeur GreenMo daarbij hard aan de uitbouw van het dealernetwerk in de Benelux en Duitsland. In andere delen van Europa is de uitrol ook gestart. ‘Zo beschikken wij over importeurs in Portugal, Engeland, Ierland, Zwitserland en Oostenrijk. Bovendien voeren wij nog gesprekken met potentiële afnemers in Tsjechië, Frankrijk, Polen en diverse andere landen. Om rendabel te kunnen opereren hebben wij namelijk ook een internationale markt nodig. In Nederland en België zijn er dealers op contract. Uiteindelijk is ons streven om in Nederland over honderd dealers te beschikken

en over nog eens dertig in België.’ Op de Nederlandse markt zijn volgens Huijbreghts ondertussen nog altijd een groot aantal spreekwoordelijke ‘cowboys’ actief. ‘Samen met de bekende spelers onderscheiden wij ons door productkwaliteit en in ons eigen geval ook nog eens specifiek op prijs. Voor 2012 verwachten wij voor de totale markt van elektrische scooters een groei van zo’n vijfentwintig procent. Meer en meer marktaandeel claimen om op termijn zelfs marktleider te kunnen worden is daarbij ons doel. Vooralsnog zoeken wij ook de samenwerking met concurrenten als Noveco. Een gevecht aan gaan is namelijk in niemands belang, het gezamenlijk ontginnen van de elektrische markt wel. Zodra een omvangrijke markt zal ontstaan verdwijnen de cowboys ook vanzelf.’Toch ziet Huijbreghts ook voor de branchevereniging een rol weggelegd om het kaf van het koren te scheiden. ‘Een keurmerk of kwaliteitsstempel waar nu aan gewerkt wordt kan de klant helderheid verschaffen en behoeden voor een miskoop. In die optiek is het ook de hoogste tijd dat het keurmerk uitgerold wordt.’

DE 2WIELER 32

E-Mobility Activiteitenkalender 27-30 maart 2012 – CEVITTS – Amsterdam, Nederland

Charging Electric Vehicles Infra Technology Trade Show (CEVITTS) is een nieuw evenement dat gelijktijdig plaats zal vinden met Intertraffic Amsterdam 2012. CEVITTS is een beurs en congres op het domein van laadsystemen voor elektrische voertuigen. www.cevitts.com

28 maart 2012 – Symposium Slimme Mobiliteit – Eindhoven, Nederland

De Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) organiseert een symposium rond slimme mobiliteit. Het symposium vindt plaats tijdens Intertraffic en kent sprekers van onder meer Rijkswaterstaat, TomTom en TU/e. www.tue.nl/smartmobility

12-15 april 2012 – EV Taiwan 2012 – TWTC, Taiwan

Deze tweede editie van de internationale Taiwanese vakbeurs voor elektrische mobiliteit trekt meer dan honderd exposanten rondom elektrische voertuigen, aandrijvingen en motoren, energieopslagtechnologie, energie- en laadinfrastructuur en testsystemen. www.evtaiwan.com.tw

17-21 april 2012 – BedrijfsautoRAI – Amsterdam, Nederland

De BedrijfsautoRAI is terug van weggeweest. Het Europacomplex van Amsterdam RAI staat weer volledig in het teken van trucks, bestelwagens, speciale voertuigen en andere zaken waaronder elektrische bedrijfsvoertuigen. www.bedrijfsautorai.nl

26 april 2012 – E-180° Congres – Papenburg, Duitsland

Het Nederlands-Duitse Energiecongres E-180° wordt voor het eerst georganiseerd en brengt energie-experts, ondernemers, lokale beleidsmakers, organisaties en instellingen uit Nederland en Duitsland samenkomen om van elkaar te leren en elkaar te inspireren. www.e-180grad.de

6-9 mei 2012 – Electric Vehicle Symposium 26 – Los Angeles, Verenigde Staten

Het grootste internationale congres op het gebied van elektrische voertuigen beleeft alweer haar 26e editie. www.evs26.org

10 mei 2012 – Meeting Themagroep Grid Connected Vehicles – Brugge, België

In het kader van de Belgische Proeftuin elektrische voertuigen komt de themagroep grid connected vehicle in het Belgische Brugge samen met het thema ‘simulatie van laadscenario’s en -infrastructuur van voertuig en grids’. www.proeftuin-ev.be

mobimix.beurs 2012 – 6 en 7 juni 2012 – Brussel, België

De eerste editie van deze Belgische vakbeurs voor duurzame mobiliteit vindt plaats in Tour & Taxis in Brussel. www.mobimixbeurs.be

ecomobiel 2012 – 9 en 10 oktober 2012 – Rotterdam, Nederland

De vierde editie van deze vakbeurs voor duurzame mobiliteit vindt plaats in Ahoy Rotterdam en maakt opnieuw een stap vooruit. www.ecomobiel.nl

33

E-Mobility Register

COLOFON

Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het E-Mobility Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden elektrisch rijden professionals, van autofabrikanten, tot it-bedrijven, materialenleveranciers, financiële instellingen, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘E-Mobility Register’ formulier digitaal in via www.e-mobilitymagazine.nl/industrieregister

AutomotiveNL Branchevereniging automotive industrie Steenovenweg 1, 5708 HN Helmond T. 0492-562500 / E. [email protected]

LYRIC Motion Benelux Personal Transportation Vehicle (PTV) Dorpsstraat 64, 7261 AX Ruurlo I. www.lyricmotion.nl / E. [email protected]

Jaargang 3 – Nr. 1 Maart 2012 E-Mobility is een onafhankelijk vakblad over elektrisch rijden en smart grids en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren. Uitgever & Hoofdredacteur Edwin van Gastel (EG Media) (E). [email protected] Vormgeving Bette van Loenen (EG Media) (E). [email protected] Fotografie Vincent Knoops en Erik Verburgt Columnisten Maarten Steinbuch (Technische Universiteit Eindhoven) Eric van Voorden (Last Mile Solutions)

ALFEN bv ALFEN levert onder de naam ICU een complete reeks van oplossingen voor het opladen van elektrische voertuigen Postbus 1042, 1300 BA Almere T. 036 - 549 34 00 / E. [email protected]

Advies- en ingenieursbureau Movares Actief op het raakvlak van energie, mobiliteit, ruimte en infrastructuur / I. www.movares.nl/elektrischrijden T. 030-265 3712 / E. [email protected]

APPM management consultants Spicalaan 8, 2132 JG Hoofddorp T. 023-5621630 / I. www.appm.nl

Netbeheer Nederland Brancheorganisatie van regionale en landelijke netbeheerders Utrechtseweg 310, 6812 AR Arnhem T. 026-3569500 / I. www.netbeheernederland.nl

Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Ontwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-Brabant Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. 088-8311120 / I. www.bom.nl

Technische Universiteit Eindhoven Diverse wetenschappelijke automotive opleidingen E. [email protected] I. www.tue.nl/automotive

Dutch Organisation for Electric Transport

Vereniging DOET Branchevereniging voor elektrisch rijden E. [email protected] I. www.doetdoet.nl

Druk Roto Smeets Abonnementen & Advertenties www.emobilitymagazine.nl of [email protected] Redactieadviesraadleden Communicatiemedewerker (DOET), Danny Geldtmeijer (Netbeheer Nederland), Anton Wolthuis (namens HTAS en ATC) en Edith Groenewolt (BOM)

Dutch Organisation for Electric Transport

Partners Technolution B.V. The right development Zuidelijk Halfrond 1, Postbus 2013, 2800 BD Gouda T. 0182-594000 / I. www.technolution.eu Ambassadeurs

© EG Media 2012 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden.

34

Nederland mooier maken

Elektrisch Vervoer APPM realiseert elektrisch rijden voor talloze overheden en bedrijven in Nederland, sinds de opkomst van Elektrisch Vervoer. Als marktleider in Nederland hebben we de kennis op dit gebied, veel ervaring en een groot netwerk.

Wat kunnen wij voor u betekenen?

-

Identificeren van kansen op het gebied van Elektrisch

APPM bestaat uit zo’n

Vervoer voor uw organisatie;

60 professionals. Onze

Vertalen van kansen naar concrete actie- en uitvoerings-

bedrijfscultuur is gebaseerd

programma’s, quick wins en projectvoorstellen;

op vrijheid, verantwoor-

Projectmanagement en aanbesteding voor de uitrol van

delijkheid en vertrouwen.

elektrisch vervoer en (snel)laadinfrastructuur in het bijzonder;

Wilt u kennis met ons maken?

Organiseren van samenwerking, met o.a. overheden,

Neem dan contact op met

netbeheerders, energieleveranciers en andere marktpartijen;

Mark van Kerkhof, via

-

Communicatie en flankerende maatregelen;

079 - 3600044 of

-

Ontwikkelen van mobiliteitsconcepten die bijdragen aan

[email protected].

-

het gebruik van Elektrisch Vervoer, zoals elektrisch OV, taxi’s en scooters; -

Advies, strategie en beleid.

100%

elektrisch op weg naar een Mooier Nederland

breda

hoofddorp

zoetermeer

appm.nl

ICU facilitates easy and reliable electric driving

Bezoe k ons op CE VITTS : RAI A mster dam 27 t/m 30 Ma art stand C401

Elektrisch rijden is schoon Voor het probleemloos opladen van elektrische auto’s en andere voertuigen levert ALFEN een complete reeks laadoplossingen onder de naam ICU, wat staat voor Integrated Charging Unit. ALFEN heeft inmiddels in tientallen steden ICU-laadpunten geplaatst. jaar

ALFEN biedt met ICU verschillende laadoplossingen, van stand alone uitvoering tot en met compleet geïntegreerde oplossingen inclusief management- en betaalsysteem.

ALFEN bv | Postbus 1042, 1300 BA Almere | Tel: 036 - 549 34 00 E-mail: [email protected] | www.icu-charging-stations.com

ICU Tube

ICU Twin

ICU Basic