EERSTE REACTIES 13 EXTRA 21

a b u c a v i v

FILM EN EDUCATIE...

INHOUDSTAFEL

.. in het vertoningscircuit van Lessen in het Donker, in het kader van het festival Open Doek, een workshop ingericht door Jekino, een film in de klas... Film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, en wij zorgen graag voor een goede programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een fijne selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, richten op heel wat plaatsen vertoningen in en zorgen voor kant en klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap wordt aandacht besteed aan een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en leggen we de focus op één filmterm. We stimuleren jullie graag om de film met een frisse blik te bekijken. www.lesseninhetdonker.be www.opendoek.be www.jekino.be

In deze lesmap vind je geen werkbladen voor de kinderen. Het is de bedoeling om samen met hen, klassikaal of in kleinere groepjes, op zoek te gaan naar mogelijke antwoorden op de vragen. Je bent met hen niet op zoek naar dat éné juiste antwoord. Het gaat meer om het vormen en uiten van een eigen mening en het kunnen duiden en verantwoorden van die mening.

FILMFICHE • synopsis • technische kaart • de stem van de jury • inleiding: voor je naar je film gaat REGIE/PRODUCTIE • de regisseur • kinderen staan centraal • een familieaangelegenheid • beelden: schoonheid en/of inhoud • klank interview met de regisseur EERSTE REACTIES SAMEN ONDERWEG: DE ROAD MOVIE FOCUS OP... HEEL VEEL TEGENSTELLINGEN KINDEREN ERNSTIG NEMEN EXTRA FICHE VOOR DE LEERLINGEN

6

10 13 14 15 20 21

Kopieer de ‘FILMFICHE’ voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen kan het een handige leidraad zijn! De laatste pagina van deze lesmap bevat enkele weetjes en bedenkingen. Ook deze kan je kopiëren voor je leerlingen. De bedenkingen kunnen een vertrekpunt worden voor de nabespreking.

DOELGROEP VIVA CUBA: vanaf 2e graad Lager Onderwijs De lesmap is geschikt voor leerlingen vanaf het 3de leerjaar. De moeilijkere vragen en opdrachten hebben de vermelding ‘voor iets oudere leerlingen’.



4



FILMFICHE SYNOPSIS

Inleiding: VÓÓR JE NAAR DE FILM VERTREKT

Jorgito en zijn buurmeisje Malú kunnen niet zonder elkaar. Ondanks hun gekibbel, zoeken de twee steeds mekaars gezelschap op. Wanneer Malú’s moeder het land wil verlaten, dreigt het onafscheidelijke duo voor altijd verscheurd te worden. Samen gaan ze op de vlucht: hand in hand vertrekken ze op reis, op zoek naar Malú’s vader die aan de kust woont. Ze reizen per auto, trein, bus, vrachtwagen, motor, te voet en ontdekken Cuba in al z’n gedaanten: van het zonnige toeristenparadijs tot het arme platteland. Onderweg maken ze plezier maar wordt hun vriendschap ook zwaar op de proef gesteld. Toch beseffen ze dat ze elkaar niet kunnen missen, nu niet en nooit niet…!

Juan Carlos Cremata Malberti trommelde een heleboel familieleden op voor de film. Zijn moeder, zijn broer, zijn neef, zijn oma… allen droegen ze hun steentje bij. Dat maakte de sfeer op de set erg gezellig en ontspannen. Misschien kan je dat plezier ook opsnuiven bij het bekijken van deze film!

TECHNISCHE FICHE Cuba, 2005, 80’, Nederlands ondertiteld

regie:

VIVA CUBA is de eerste Cubaanse speelfilm voor en mét kinderen. Cuba is geen rijk land en er worden dus ook niet zoveel films gemaakt. VIVA CUBA werd een groot succes omdat het een mooi verhaal is met zowel grappige als droevige scènes. Malú en Jorgito, de twee kinderen waar de film rond draait, weten heel goed wat ze willen en komen op voor hun rechten. Dat vindt de regisseur heel belangrijk aan zijn film. Hiermee wil hij tonen dat hij veel respect heeft voor kinderen. “Ik vind dat er meer rekening moet gehouden worden met wat kinderen willen. Grote mensen nemen te veel beslissingen die grote gevolgen hebben voor hun kinderen zonder dat ze zelfs maar vragen wat hun kinderen hiervan vinden. Daarom heb ik deze film gemaakt: om meer aandacht voor de wensen van de kinderen te vragen.”, zo zegt regisseur Cremata Malberti.

Juan Carlos Cremata Malberti Juan Carlos Cremata Malberti & Manolito Rodriguez Eric Brach, Nicolas Duval-Adassovsky & Inti Herrera Slim Pezin & Amaury Ramirez Malberti Alejandro Pérez Gomez Sylvie Landra & Angélica Salvador

scenario: productie: muziek: camera: montage:

de cast Malú Tarrau Broche: Jorge Milo: Larisa Vega Alamar: Luisa Maria Jimenez Rodriquez:

Malú Jorgito Malú’s moeder Jorgito’s moeder

STEM VAN DE JURY Op het filmfestival van Cannes 2005 won VIVA CUBA de Ecran Junior. Ook de jury van het kinderfilmfestival in het Duitse Chemnitz bekroonde deze film. Hun oordeel: “Voor een eenvoudig verhaal dat de wereld en het perspectief van kinderen ernstig neemt en filmisch bekwaam en fantasievol omzet, zonder de politieke achtergrond uit te lichten.”





REGIE & PRODUCTIE DE REGISSEUR Juan Carlos Cremata Malberti (°1961) begon zijn carrière als acteur, auteur en regisseur van kinderprogramma’s voor de Cubaanse TV. In 1990 draaide hij zijn eerste kortfilm (Oscuros Rinocerontes en Jaulados). Enkele jaren later (1999) waagde hij zich aan het documentaire genre met ‘La Época, el Encento y Fin del Siglo’. In 2001 draaide hij zijn eerste langspeler ‘Nada Mas’, die meteen te zien was op heel wat binnenen buitenlandse filmfestivals (Cannes, Filmfestival van Gent, Open Doek, Cinema Novo,…). In 2005 werkte hij zijn VIVA CUBA af, een kinderfilm die meteen in de prijzen viel op tal van filmfestivals.

KINDEREN STAAN CENTRAAL VIVA CUBA is de eerste Cubaanse speelfilm ooit die werd gedraaid met en voor kinderen. De film werd gemaakt zonder steun van de overheid, wat in het arme en sterk gepolitiseerde Cuba eerder uitzonderlijk is (maar hij werd wel voorgedragen als Cubaanse Oscar-kandidaat). Cremata Malberti: “Er bestaat in Cuba een filmtraditie voor kinderen en volwassenen. Er zijn zelfs talrijke bioscopen die uitsluitend kinderfilms vertonen. Er worden ook kinderfilms geproduceerd, maar dan voornamelijk animatiefilms. Tot op heden werd er nog nooit een speelfilm mét kinderen gemaakt. Bij de première op ‘Kinderdag’ maakten we bekend dat volwassenen niet op hun eentje de zaal in mochten; ze moesten minstens één kind bij zich hebben. Zelfs de Minister van Cultuur mocht er niet in zonder kind. Het idee was om prioriteit te geven aan de kinderen. Het waren niet de kinderen die bij hun ouders moesten bedelen om naar de bioscoop te mogen, maar omgekeerd. Daar gaat mijn film over: dat het belangrijk is om te luisteren naar de mening van kinderen.” De personages uit VIVA CUBA zijn heftig in hun emoties; de vertolkingen zijn gedreven. Beide kinderen acteren met zuiders vuur. Hun temperament lijkt in onze ogen bijna overacting, maar het is de uiting van hun levensdrift, die blijkbaar –zie ook het temperament van de andere schoolkinderen– ingebakken zit in hun natuur en cultuur.

door mijn broer wordt geleid (hij speelt een klein rolletje in de film). Een neef had de artistieke leiding, een andere neef componeerde de muziek en mijn eigen grootmoeder speelt de rol van oma. Voor mij was het belangrijk mijn familie hierbij te betrekken. Beide hoofdacteurs ken ik al sinds ze 5 jaar zijn. Via hen kreeg ik het idee voor een kinderfilm, maar ik had niet de financiële middelen. Toen ik het geld bij elkaar had gezocht, hadden Malú Tarrau Broche en Jorge Milo Avila precies de juiste leeftijd.”

BEELDEN: SCHOONHEID EN/OF INHOUD VIVA CUBA begint met een beeld dat prachtig is, maar ook ijzersterk en typerend voor de film: Handen grijpen aan een schutting, het hoofd komt te voorschijn. Op de schutting staat in vurige letters ‘Cuba’ geschilderd. Deze woorden worden later aangevuld tot ‘Viva Cuba’, een leuze die de liefde van de kinderen uitdrukt voor het land waaraan ze gehecht zijn en waar ze willen blijven. ‘Cuba’ staat voor hun hele huidige onbekommerde leven waar ze zo van houden... Maar diezelfde schutting vormt ook het decor van een oorlogsspel waarin kinderen elkaar met geweren onder vuur nemen. VIVA CUBA toont een land in al z’n pracht, maar tegelijk verwijzen die beelden vaak naar een sociale realiteit en benadrukken ze een aspect van de Cubaanse samenleving. Dat geldt ook voor deze openingsscène.

EEN FAMILIEAANGELEGENHEID De regisseur omringde zich op de set niet enkel met bekwame vaklui, hij schakelde ook een heleboel naaste verwanten in bij de opnames. “Mijn familie was nauw betrokken bij het maken van de film. Mijn familie heeft een lange traditie van artistiek werk mét en vóór kinderen. Mijn moeder is redactrice van een kinderprogramma op tv en ze hielp me bij de regie. Beide hoofdacteurs komen uit een bekend kindertheatergezelschap dat





Al even duidelijk is de close-up van de dichtslaande deuren. Elke deur bevat een duidelijke boodschap: op de ene hangt een bordje ‘God is hier welkom’; op de andere staat ‘Fidel, dit is jouw huis’. Opmerkelijk: dit zijn niet de huizen van Malú en Jorgito. Het zijn 2 willekeurige voordeuren die 2 tegengestelde krachten in het hedendaagse Cuba aanduiden en die tegenstelling vinden we ook bij de kinderen terug: Malú werd gelovig opgevoed (ze gelooft dat haar oma in de hemel is), Jorgito werd grootgebracht in de geest van de revolutie (“God bestaat niet”). Is een film uit Cuba per definitie een politieke, sociale film? De politieke toestand maakt natuurlijk sterk deel uit van het alledaagse leven in Cuba; het bepaalt het doen en laten (wat mag en niet mag) van de Cubanen in hoge mate. Het kan dan ook niet anders of de film bevat een veelheid aan verwijzingen naar de toestand in Cuba vandaag. Er zijn de Cubaanse vlaggen die trots in beeld wapperen, de beeltenis van Che Guevara in het straatbeeld, de uniformen van de communistische ‘jonge pioniers’, de viering van een nationale held… Zelfs in het oorlogsspel van de kinderen is het wachtwoord: “Viva Cuba, weg met Spanje” en wanneer Malú helemaal ten einde raad is en met al haar overtuigingskracht de speleoloog wil overhalen om hen te helpen, gebruikt ze de politiekgeladen aanspreektitel ‘kameraad’. Toch stralen sommige van de beelden pure, idyllische schoonheid pur sang uit: de scholieren die uitzwermen over de speelplaats, de volle maan boven het strand met de kinderen slapend in de boot, de prachtige natuur waar ze doorheen trekken (“maar het stinkt hier!”)…

geweren op elkaar. De geluiden van de spelende kinderen worden op dat moment gemixt met het klankdecor van een echt gevecht (of van een oorlogsfilm). We luisteren mee in het hoofd van de kinderen en horen hoe fantasie van hun spel een échte oorlog maakt, een strijd op leven en dood, geïnspireerd door oorlogsfilms of reëel oorlogsgeweld. • In de slotscène gaan de volwassenen op een verschrikkelijke manier tekeer: iedereen schreeuwt en maakt ruzie; de kinderen huilen. Maar wij horen niets! Op de klankband is alleen een treurige melodie te horen, somber en troosteloos. Ze benadrukt de beschamende vertoning van de volwassenen; we willen niet horen wat voor lelijks ze elkaar toeschreeuwen, alleen het verdriet van de kinderen is het waard om op te focussen.

Opvallend zijn de geanimeerde droomscènes. Doorheen de ogen van de kinderen krijgen we een dromerige blik op een wereld waarin sterren een ballet maken door de lucht. Er verschijnt zelfs een güije, met een overduidelijk ‘geanimeerd’ (tekenfilm) wezentje op z’n schouder… een koortsdroom? (Het wezen lijkt erg op de pop die Malú in haar rugzak draagt.)

KLANK Een klankband van een film bevat natuurlijk muziek. Bij VIVA CUBA is dat –zoals te verwachten valt– een vrolijke mix van mambo’s, bolero’s en rumba’s; typisch Cubaanse dansen die een klankdecor vol opwinding creëren. Alsof levenslust in muziek werd gegoten. Maar verder is er ook het ‘omgevingsgeluid’, de geluiden van de wereld waarin we ons bevinden en die op een aantal momenten in de film een zeer betekenisvolle rol krijgen: • In de openingsscène zien we een oorlogstafereel. Kinderen spelen oorlogje en richten





INTERVIEW MET DE REGISSEUR Juan Carlos Cremata Malberti: “Voor een onoplosbaar probleem kan ik geen oplossing bieden” Met VIVA CUBA draaide jij de allereerste Cubaanse speelfilm voor en met kinderen. Verbazend: in socialistische landen bestaat er meestal toch een traditie van filmcultuur, inclusief films voor kinderen? Cremata Malberti: “Er bestaat in Cuba een filmtraditie voor kinderen en volwassenen. Er zijn zelfs bioscopen die uitsluitend kinderfilms vertonen. Er worden ook kinderfilms geproduceerd, maar dan enkel animatiefilms. Tot op heden werd er nog nooit een speelfilm mét kinderen gemaakt. Ik geloof dat kinderen die in een film échte kinderen op het witte doek zien, zich makkelijker met die personages kunnen identificeren. Misschien werd VIVA CUBA daarom zo succesvol onthaald. De hele zomer lang trok de film volle zalen en nog steeds komen er mensen op af. Sommige kinderen zagen hem verschillende keren, voor anderen was VIVA CUBA het eerste bioscoopbezoek in het leven. Hoe groeide de film? Cremata Malberti: “VIVA CUBA is in alle opzichten een familiefilm. Niet enkel omdat ie gaat over familieaangelegenheden, maar ook omdat mijn eigen familie zo nauw betrokken was bij het maken ervan. Mijn familie heeft een lange traditie van op TV en ze hielp mij bij de regie. Beide hoofdacteurs ken ik al sinds ze 5 jaar zijn. Via hen kreeg ik het idee voor een kinderfilm, maar ik had niet de financiële middelen. Toen ik het geld bij elkaar had gezocht, hadden Malú Tarrau Broche en Jorgito Milo Avila precies de juiste leeftijd.”

Hun vertolkingen zijn heel natuurlijk. Cremata Malberti: “Ik heb heel veel van Malú en Jorgito geleerd, over hun denken, hun voelen, hun zijn. Tijdens de opnames werkten we vooral via improvisatie. Ze lazen geen draaiboek of leerden geen dialogen; ik vertelde hen de inhoud van een scène en daarop reageerden ze spontaan.” Mensen die het land willen ontvluchten… in Cuba vormt dat een groot probleem. Cremata Malberti: “Niet enkel in Cuba. In zovele landen, ook in Europa, Azië en Amerika, zijn er mensen die om de meest uiteenlopende redenen hun land willen verlaten. Dat probleem zal blijven bestaan zo lang het verschil tussen de 1ste en de 3de wereld zo groot blijft. Maar die emigratie is in mijn films slechts de aanleiding om na te denken over wat er in zulke gevallen met de kinderen gebeurt. Ze verliezen hun wortels. Ze worden gescheiden van hun vrienden, ze moeten de school verlaten en al hun gewoonten grondig wijzigen. Zulke belangrijke beslissingen worden vaak over de hoofden van de kinderen heen genomen. Dat is erg. We moeten leren naar kinderen te luisteren en hun mening ter harte te nemen.” Het einde van de film blijft open… Cremata Malberti: “Voor een onoplosbaar probleem kan ik geen oplossing bieden. We hebben een ander einde overwogen, nl. wat er in 99 % van de gevallen in werkelijkheid gebeurt: een scheiding. Maar zo’n treurig slot was voor kinderen moeilijk te accepteren, waardoor de film toch weer meer iets voor volwassenen werd. Sommige mensen vinden het einde desondanks treurig, voor anderen spreekt er vooral hoop uit. Voor mij symboliseren die onstuimige golven de eenheid van beide kinderen. Op een bepaald moment zegt Jorgito: ‘als we elkaar stevig vast houden, kan niemand ons scheiden’. Zo kan je het slot ook bekijken: fysiek zullen ze misschien gescheiden worden, maar desondanks zullen ze voor altijd verenigd blijven.” Ga je in je volgende film weer met kinderen werken? Cremata Malberti:“Nee, met volwassenen. Het wordt een keiharde film die zich afspeelt in een gevangenis in de jaren ‘30. Ik broed intussen wel op een nieuw kinderproject, maar ik wil m’n carrière niet laten brandmerken als ‘kinderfilmregisseur’. In onze branche worden die zelden hoog aangeslagen. Dus realiseer ik tussendoor projecten met volwassenen. Zo kan ik de kinderfilm naar een hoger niveau tillen en meer erkenning bezorgen.” Hoe kreeg je VIVA CUBA gefinancierd? Cremata Malberti: “Doorgaans worden Cubaanse film geproduceerd door de overheid. Maar die toonde geen interesse in een film met kinderen in de hoofdrol. Dus draaiden we de film ‘onafhankelijk’. Maar de eerste Cubaanse kinderfilm kreeg veel interesse in binnen- en buitenland, bv. de ‘Grand Prix Ecran Junior’ van de kinderjury in Cannes; voor

10

11

EERSTE REACTIES het eerst won een Cubaanse film zo’n grote prijs. Zulke bekroningen missen natuurlijk hun effect niet op de overheid en kunnen misschien mogelijkheden creëren voor nieuwe kinderfilms. Ik vond het belangrijk om de film in mijn eigen land te produceren. Filmend met een digitale camera konden we zonder veel problemen en goedkoop in het hele land draaien. Zulke werkwijzen bieden een grote onafhankelijkheid. De montage werd bij mij thuis gedaan. Zo bewees ik dat wij filmmakers niet afhankelijk zijn van de genade van een producent. Mijn film werd een voorbeeld voor andere Cubaanse regisseurs: je moet niet wachten op het grote geld of op de goedkeuring van de overheid. Veel belangrijker is het om een goed idee te hebben en dat te verwezenlijken. We waren gedwongen om buitenlandse coproducenten te zoeken, o.a. in Frankrijk en Spanje. Aan de film werkten ook 2 Amerikaanse coproducenten mee, die niet bij naam genoemd willen worden. Samenwerking met de Cubaanse filmindustrie is voor hen verboden. Hun steun was ‘onofficieel’. Ik hoop dat deze samenwerking blijft duren. Wij hebben hun geld nodig, want Cuba is écht een arm land waar het moeilijk leven is en nog moeilijker om films te maken. Toch schieten er in kleine, onderontwikkelde landen steeds weer nieuwe artistieke initiatieven op. Wij hebben fantastische muzikanten, dansers, schrijvers, theater- en filmmakers. Maar vaak moeten wij bidden om geld om onze projecten te verwezenlijken.”

Een film maakt bij iedereen weer andere emoties los. Vraag naar de indrukken die ‘VIVA CUBA’ maakte op de kinderen van jouw klas. Misschien is het verhaal voor sommigen herkenbaar omdat ze na een echtscheiding moesten verhuizen naar een andere stad of gemeente?

Mogelijke vragen • • • • • •

Bedankt, en nog veel succes met je volgende projecten. Cremata Malberti: “Dank je. En mag ik, ondanks alle hindernissen die we er als filmmaker ondervinden, toch nog 2 woorden zeggen: ‘viva Cuba’!

Interview van Barbara Felsmann, overgenomen en vertaald uit Kinder- und Jugen Film Korrespondenz 105, 2006/1

12

13

Vond je ‘VIVA CUBA’ een vrolijke of een droevige film? Waarom? Wie vindt het verhaal realistisch? Waarom? Wat vond je van het einde van de film? Hoe noem je zo’n einde? (open einde) Hoe denk je dat de film afloopt? Wie heeft er een andere mening? Vind je dit een goed einde? Zo ja: waarom? Zo nee: hoe had hij dan moeten eindigen?

FOCUS OP: HEEL VEEL TEGENSTELLINGEN: PARALLELMONTAGE

SAMEN ONDERWEG: DE ROAD MOVIe

1

Malú en Jorgito zijn bijna heel de film lang, op tocht. Een film die zich afspeelt ‘onderweg’ noemt men met een Engels woord een ‘road movie’. Ken je nog andere filmgenres? Welke? Enkele filmgenres die de kinderen misschien kennen zijn de western, de musical, de animatiefilm, de thriller, de griezelfilm (horror), komedie,… 2

Vooraleer een film tot een bepaald ‘genre’ of soort behoort, moet hij bepaalde kenmerken hebben. VIVA CUBA heeft alle kenmerken van een road movie. Kan jij bij elk van de 6 kenmerken van dit genre een voorbeeld geven uit de film? De road movie is een gekend en populair filmgenre. VIVA CUBA voldoet aan zowat alle kenmerken ervan: 1. Enkele personages maken een tocht van punt A naar punt B: Na een uitgebreide situatieschets vertrekken Malú en Jorgito op tocht; hand in hand gaan ze op pad voor een héél lange reis. Hun doel is duidelijk: ze willen Malú’s vader vragen om de documenten niet te ondertekenen die moeder de toestemming geven om met Malú het land te kunnen verlaten. 2. Onderweg groeien de personages naar mekaar toe en ontdekken ze dingen over elkaar: Onderweg groeien ze naar elkaar toe: ze maken plezier, maar hun relatie wordt ook op de proef gesteld door moeilijke situaties en ruzie. 3. De personages leren ook de wereld waar ze doorheen reizen beter kennen: Ze leren niet enkel elkaar, maar ook hun land beter kennen. De tocht doorheen Cuba geeft een dwarsdoorsnede van hun land waarvan ze de meeste extreme kanten leren kennen: zowel het toeristenparadijs op het strand van Varadero als de arme boeren die achter in de vrachtwagen op weg zijn naar hun werk. 4. De personages leren heel wat bij over het leven zelf; ze doen ‘levenservaring’ op: Onderweg krijgen ze levenslessen van vreemdelingen: een blinde vrouw leert hen niet te stelen, de speleoloog wijst hen op hun leugens en op het belang van vriendschap. 5. Ze gebruiken verschillende transportmiddelen: Malú en Jorgito reizen per auto, trein, bus, vrachtwagen, motor en ze leggen een heel eind te voet af. 6. Het einde van de tocht is een soort van keerpunt in hun leven; de personages zijn veranderd: Aan het einde van de tocht zijn de problemen van Malú en Jorgito hun problemen niet opgelost, maar ze zijn wel andere, rijpere mensen geworden. Ze hebben hun grenzen verlegd en hebben een nieuwe kijk op de wereld en op elkaar verworven.

14

3

Malú en Jorgito zijn dikke vrienden. Toch zijn ze heel verschillend. Dat liet de regisseur goed zien in de film. Zet eens een voorbeeld uit de film bij de volgende tegenstellingen:

• jongen – meisje: Jorgito: Ondanks zijn zachtaardige vriendschap voor Malú is Jorgito een echte ‘jongen’, een macho-in-spé. Hij wil de baas spelen. Zelf is hij ook grootgebracht door een dominante vader die hem soms rake klappen gaf. Malú: Hoewel haar vrienden haar ‘een halve jongen’ noemen, heeft Malú haar meisjesachtige vrouwelijkheid bewaard: ze wil airhostess worden en zangeres (gedreven door die droom stapt ze zelfs op het podium om een lied te zingen – die ijdelheid wordt beide vluchtelingen bijna fataal). Wanneer Jorgito koorts heeft, verzorgt ze hem zoals een moeder zich ontfermt over haar zieke kind. En aan het strand vertelt ze hem heel koket: “Je krijgt mijn borstjes niet te zien. Pech voor jou!”. Het onderscheid tussen ‘jongen’ en ‘meisje’ wordt waarschijnlijk het scherpst gesteld bij het pakken van de rugzakken. Jorgito is een man; hij voelt zich verantwoordelijk voor het welslagen van hun ‘expeditie’ en kiest voor praktische zaken: kompas, zaklamp, kaart,… Voor Malú zijn haar poppen het belangrijkst, en de foto van oma.

• het gezin waarin ze leven: Jorgito: Jorgito is een jongen van bescheiden komaf. Hij wordt grootgebracht in de geest van de revolutie (“God bestaat niet”). Zijn vader is een op-en-top Cubaan met een sterk geloof in de revolutie. Jorgito’s moeder ergert zich danig aan het pretentieuze bourgeois-gedrag van haar overbuurvrouw. Ze tilt zwaar aan de vriendschap tussen Jorgito en Malú. Malú: Malú komt uit een heel ander soort familie. Ze wordt gelovig opgevoed (ze gelooft dat haar oma in de hemel is) en groeit op bij haar moeder, die zich duidelijk verheven voelt boven haar land en haar medeburgers. Ze wil van haar dochter een klassevrouw maken die kan dansen en piano spelen en die in het buitenland kansen zal krijgen om zich verder te ontwikkelen. Malú’s moeder verwijt haar dochter haar vriendschap met Jorgito. Ze somt zijn slechte eigenschappen op. Malú’s moeder laat het felst haar weerzin voor de overburen blijken, maar zet ook de eerste stap om contact te zoeken.

15

4

Verliefd of gewoon vrienden, wat denk jij dat Malú en Jorgito zijn? Waarom denk je dat? Er wordt heel karig omgesprongen met verwijzingen naar liefde en ontluikende seksualiteit. Het is duidelijk dat de kinderen enorme genegenheid voor elkaar koesteren, een vriendschap die te mooi is om door liefde te laten ‘bezoedelen’. Natuurlijk zijn er plagende opmerkingen van vriendjes en er zijn hun ogen die elkaar zoeken, zoals geliefden. Maar bovenal is er een ijzersterke vriendschap tussen een jongen en een meisje: hij vergeeft Malú dat ze op zijn tenen trapt tijdens de dansles. Bij de dood van haar grootmoeder komt hij haar stiekem opzoeken om met een tuil bloemen medeleven te betuigen en troost te brengen. Hij vecht om de eer van Malú’s moeder te verdedigen en zij helpt hem heel attent bij het straf schrijven en streelt moederlijk zijn hoofd wanneer hij ziek is. Wanneer ze nadenken over hun afscheid en over de tijd die alle wonden moet helen, belooft hij haar wanhopig: “Maar ik zal jou nooit van mijn leven vergeten.” Om het welslagen van hun missie te garanderen, is Jorgito zelfs bereid om zijn mannelijke trots te laten varen. Hij hult zich in een meisjeskleedje – een absolute vernedering voor deze kleine ‘macho’. Om hun doel te bereiken is hij zelfs bereid zijn mannelijkheid op te geven. Toch delen ze tijdens hun reis niet enkel plezier. Ze kibbelen ook over kleine dingen en onoverbrugbare verschillen tussen jongens en meisjes. Ze maken zelfs ruzie op een vreselijke manier: ze schreeuwen elkaar vreselijke verwijten toe die diep kwetsen. Ze schreeuwen de (voor)oordelen uit die ze geleerd hebben van hun familie, enkel om elkaar pijn te doen; zo worden ze het klankbord van de nijd der volwassenen. Ze zweren zelfs plechtig hun vriendschap af. De speleoloog wijst hen op hun fout: ‘Zonder vriendschap raak je nergens. Je bereikt nooit je doel als je je vrienden afzweert.’ En inderdaad… pas door weer vriendschap te sluiten, bereiken ze hun doel. 5

In VIVA CUBA kan je ook duidelijk een verschil merken in hoe mannen en vrouwen in beeld komen. Geef hiervan enkele voorbeelden. Waarom denk je dat de regisseur dit verschil zo duidelijk laat zien? (voor iets oudere leerlingen) Bij onze eerste kennismaking blijft Jorgito’s vader verborgen achter zijn krant; een duidelijk symbool van zijn afwezigheid, zijn onbetrokkenheid. Cuba lijkt wel een land zonder vaders. Malú heeft de hare niet meer gezien sinds ze 6 jaar oud was; nu zoekt ze contact met hem. En Jorgito’s gevoelens aangaande zijn vader worden vooral

16

gekenmerkt door angst (“Wat als hij me vindt?”). Later bekent hij: “Mijn vader slaat me. Wanneer ik niet gehoorzaam, slaat hij me hard. En na een paar glazen rum huilt hij en zegt dat hij van me houdt.” Ook de nieuwe man in het leven van Malú’s moeder blijft afwezig – we krijgen hem nooit te zien; hij is de grote onbekende. We vermoeden alleen dat zijn denkpatroon veeleer ‘westers’ is; hij kent het land en de cultuur niet. Aan de telefoon moet de vrouw met hand en tand uitleggen: “Hier werken de dingen niet zoals jij denkt.” VIVA CUBA geeft waarschijnlijk een vrij realistische schets van de verhouding tussen mannen en vrouwen in Latijns-Amerika, die nog erg traditioneel is. ‘De nieuwe man’ is er niet bepaald ingeburgerd. Net zoals Jorgito’s moeder kunnen de vrouwen zich weliswaar vreselijk opwinden over de passiviteit van hun echtgenoten, maar de geringe verantwoordelijkheidszin van mannen maakt hier deel uit van de dagelijkse leefcultuur. De meest positieve mannenfiguur lijkt ietwat onwerkelijk. De speleoloog lijkt wel een soort deus ex machina, een engel, een vertrouwensfiguur die opduikt uit het niets om de kinderen weer samen te brengen. Een typisch Cubaanse heilsbrenger: met zijn haren wapperend in de wind op de motor lijkt hij wel de incarnatie van de ultieme Cubaanse volksheld Che Guevara. Dit ontbreken van een vader-figuur is een vrij opvallend element in heel wat ZuidAmerikaanse films. Hiermee zinspelen de regisseurs doorgaans op het woelig politiek verleden. De leiders van deze landen waren niet meteen de ‘beste huisvaders’. Zij buitten hun volk uit, fraudeerden, heersten als dictator met geen tot weinig aandacht voor het volk. Sterker nog, hun bewind zorgde voor gebroken gezinnen; vaders werden opgepakt, gefolterd om uiteindelijk te verdwijnen. Veel Zuid-Amerikanen gaan/gingen gebukt onder een leven met een afwezige sterke vader/man. De (historische) pijn van deze afwezigheid is vaak merkbaar in films uit dit continent, en vormt een aanklacht tegen de (toenmalige) politiek. Ook in VIVA CUBA zit deze politieke ondertoon. Niet alleen leeft Malú zonder haar vader, haar stiefvader is ‘onzichtbaar’ en haar natuurlijke vader onderwerpt zich aan de wensen van zijn ex-vrouw en haar nieuwe vriend. De vader van Jorgito blijft verborgen achter zijn krant. Ook hij is onzichtbaar maar drukt tegelijk een stempel op het leven van de jongen: hij vergooit het huishoudgeld aan drank en deelt rake klappen uit. Het feit dat de kinderen uit twee politiek tegengestelde milieus komen, kan er op wijzen dat niemand gespaard blijft in een land dat gebukt gaat onder zijn politieke machthebbers. Iedereen deelt in het leed.

17

6

In de film komen ook zowel geloof als bijgeloof aan bod. Kan je hier een voorbeeld van geven? (voor iets oudere leerlingen) Heel vluchtig komen geloof en religie aan bod in de gesprekken van de kinderen. Bestaat God nou of bestaat ie niet, en is het de moeite waard om in hem te geloven? Godsdienst is hier sterk verweven met het oude volksgeloof. Waar loopt de grens tussen volksgeloof en bijgeloof? Denk maar aan de opmerkelijke sterfscène van grootmoeder. Het lijkt of er een geest door het huis waart. Oma’s blikken gaan rusteloos langs de collectie foto’s die door het hele huis verspreid staan en die een mensenleven vatten in prentjes en herinneringen aan dierbaren. Alsof ze haar hele leven in één keer wil opslorpen. Dan zwaait de deur open. Om de geest van de dode buiten te laten? Malú neemt een foto van haar oma mee als een soort talisman, een kracht die haar moet beschermen. Doorheen de reis raakt de foto zwaar gehavend. Vol kreuken en met gebarsten glas lijkt ze wel het bewijs van de harde strijd die Malú uitvecht. In een (al te) nadrukkelijk beeld zien we een druppel water als een traan over oma’s gelaat rollen.

gelijklopende scènes). We krijgen afwisselend beelden te zien uit 2 ruimtes, en die beelden vullen elkaar aan op een betekenisvolle manier, ze zetten het contrast/de gelijkenis extra sterk in de verf.

Enkele voorbeelden: • vanuit de huiskamer: - Malú’s moeder verwijt haar dochter haar vriendschap met Jorgito. Ze somt zijn slechte eigenschappen op. - Jorgito’s moeder ergert zich danig aan het pretentieuze bourgeois-gedrag van haar overbuurvrouw. Ze tilt zwaar aan de vriendschap. We zien in de parallelmontage hoe beide gesprekken simultaan verlopen, rond dezelfde thema’s. Beide moeders voeren zelfs op hetzelfde moment een telefoongesprek. In beide huishoudens eindigt het gesprek in een openlijke vervloeking van het vaderland, terwijl de kinderen stiekem het huis uitvluchten om elkaar weer op te zoeken. • vanuit de badkamer: - Malú zit in bad en vertelt haar moeder mokkend dat ze het land niet wil verlaten. - Jorgito staat onder de douche en uit zijn zorgen tegen zijn moeder.

Nog nadrukkelijker speelt het bijgeloof in de verschijning van de güijes. De verhalen van de oude boer en de koorts doen Jorgito’s verbeelding op hol slaan. 7

Al deze tegenstellingen laat de regisseur op een wel heel bijzondere manier zien: met parallelmontage. Wat denk jij dat dit zou kunnen betekenen? Leg het eens uit met een voorbeeld.

• het vertrek: Simultaan maken beide kinderen zich klaar voor hun vlucht. In een overduidelijke parallelmontage, switchend tussen beide huizen, zien we de kinderen hun spullen pakken, stiekem weer in bed duiken en zichzelf bij hun vertrek bijna verraden.

Het eeuwenoude verhaal van Romeo en Julia blijft terugkeren, in honderdenéén verhalen en films en gedichten... Twee mensen houden van elkaar, maar hun families drijven onvermijdelijk een wig tussen hen. Eigenlijk vertelt ook VIVA CUBA een nieuwe variant op dit oude verhaal. Doorheen de film worden beide families dan ook voortdurend tegen elkaar uitgespeeld in de beelden en de manier waarop ze getoond: via parallelmontage.

• ruzie: In een ‘omgekeerde parallelmontage’ zien we hoe de kinderen hun vreselijke ruzie uitvechten, terwijl hun moeders een oude vete bijleggen. Samen praten ze over hun ongerustheid; bij hun echtgenoten kunnen ze niet terecht, dus betonen ze elkaar solidariteit. Ze leggen hun handen in elkaar en zo praten ze elkaar moed in. Pas wanneer de ouders samenwerken, ontdekken ze het reisdoel van hun kinderen. Hier is de boodschap dus identiek: samen zijn we sterker en kunnen we problemen het hoofd bieden.

Het thema wordt geïntroduceerd in het beeld van de beide moeders die elkaar bekijken vanop hun balkonnetjes. De huizen zijn tegenover elkaar gelegen; we volgen de blikken van de moederogen die elkaar ronduit vuile blikken toewerpen. De vete is duidelijk gesteld! Doorheen de film wordt het contrast ons keer op keer duidelijk gemaakt in zgn. parallelmontages (parallelmontage: het in stukjes door elkaar tonen van twee

18

19

EXTRA

KINDEREN ERNSTIG NEMEN

(voor iets oudere leerlingen)

8

Juan Carlos Cremata Malberti laat in zijn film een aantal heel sterke kinderen zien. Dat is geen toeval: met VIVA CUBA wil hij zijn bewondering tonen voor kinderen die opkomen voor hun rechten. Geef eens een scène uit de film waarin jij vindt dat er geen rekening wordt gehouden met de kinderen. Malú’s moeder wil naar het buitenland; ze vindt dat er hier in Cuba ‘niets beweegt’. Ze blijft het herhalen, als een litanie: “Ik wil hier weg…” Het land en de hitte verstikken haar. Haar dochter wordt niet door zulke zorgen geplaagd: ze heeft haar vriend, haar plek om te spelen, een school waar ze graag heengaat. Ze voelt zich (nog) niet onvrij in haar wereld. Het is onmogelijk om beide ambities met elkaar in overeenstemming te brengen. Niemand kan zeggen welke argumenten de belangrijkste zijn; die van moeder of die van Malú. Het is wel duidelijk dat de argumenten van Malú niet gehoord worden; ze tellen niet mee wanneer moeder haar beslissing neemt, noch wanneer vader zijn toestemming geeft. “Jij liet me weghalen zonder mijn mening te vragen?” Ook de verhoopte hereniging van de families op het einde van de film levert een afschuwelijk en beschamend tafereel op. Malú’s moeder is boos op haar dochter en maakt ruzie met haar man. Jorgito’s moeder schudt haar jongen door elkaar en zijn vader is razend. Iedereen schreeuwt en maakt ruzie; de kinderen huilen. Terwijl de volwassenen hun twist verder zetten, vluchten de kinderen samen. Zonder woorden begrijpen ze elkaar.

Misschien verwijst VIVA CUBA ook wel naar het recente Cubaanse verhaal van Elian Gonzales, dat de wereldpers haalde: enkele jaren geleden werd de kleine Cubaanse jongen Elian Gonzales uit het water gevist voor de Amerikaanse kust. Zijn moeder kwam om tijdens de overtocht en Elian werd voor de ogen van de camera’s heen en weer gesleurd tussen Amerika en Cuba, die beiden een charme-offensief voerden ten koste van een kind dat de speelbal werd in een politiek, mediatiek machtsspelletje. Elian werd daarmee ongewild de mascotte in de strijd tussen Cuba en Amerika. Op eenzelfde manier maken in VIVA CUBA de ouders hun kinderen tot speelbal bij hun beslissingen.

10

Hebben de kinderen hier iets over gehoord of gelezen? Misschien kunnen ze op internet wat meer info vinden: http://www.vcp.nu/actiedag/cuba/elian.htm http://www.veto.student.kuleuven.ac.be/jg26/veto2630/rogerliekens.html)

De film eindigt aan de oever van de zee (open einde), zonder oplossing… Is hun omhelzing een afscheid, of het begin van iets nieuws, of is het een gebaar om samen in de golven te verdwijnen en de kindertijd voor eeuwig vast te houden en niet te laten bezoedelen door wat de volwassenen er van maken? Volwassenen lijken de kinderen keer op keer te vergeten, ze luisteren niet naar hen, vragen niet naar hun mening. Zonder verpinken beslissen zij over de toekomst van de kinderen. Kan je doorslaggevende beslissingen, zoals het verlaten van je vaderland om elders een nieuw leven te beginnen, nemen zonder je kinderen te raadplegen? Blijkbaar wel: volwassenen praten vaak –gewild of ongewild, bewust of onbewust – over de hoofden en harten van kinderen heen. Daarom vond de regisseur het zo belangrijk om zich consequent in hun plaats te stellen. 9

Wat vind jij; hebben Malú en Jorgito gelijk dat ze boos zijn omdat Malú naar het buitenland moet? Of heeft de moeder van Malú gelijk dat ze met Malú verhuist om er zo voor te zorgen dat haar dochter een betere toekomst heeft?

20

21

Malú en Jorgito zijn bijna heel de film lang, op tocht. Een film die zich afspeelt ‘onderweg’ noemt men met een Engels woord een ‘road movie’.

VIVA CUBA is een film met heel veel tegenstellingen. De regisseur laat dat op een wel heel bijzondere manier zien: met parallelmontage. Wat denk jij dat dit zou kunnen betekenen? Leg het eens uit met een voorbeeld.

Juan Carlos Cremata Malberti (de regisseur van de film) laat in zijn film een aantal heel sterke kinderen zien. Dat is geen toeval: met VIVA CUBA wil hij zijn bewondering tonen voor kinderen die opkomen voor hun rechten. Geef eens enkele scènes uit de film waarin er helemaal geen rekening wordt gehouden met de kinderen.

Wat vind jij: hebben Malú en Jorgito gelijk dat ze boos zijn omdat Malú naar het buitenland moet? Of heeft de moeder van Malú gelijk dat ze met Malú verhuist om er zo voor te zorgen dat haar dochter een betere toekomst heeft?

Vind je dat de film een goed einde heeft of had je liever een ander einde gehad? Hoezo?