Eckart Wintzen en BSO

Eckart Wintzen en BSO ! In! dit! hoofdstuk! schrijf! ik! over! mijn! ontmoeting! met! Eckart! Wintzen! en! over! BSO! (Bureau! voor! Systeem! Ontwikkeling).! De! rode! draad! is! wederom! een! historisch! overzicht;! de! opkomst! en! ondergang! van! BSO:! Eckart! Winzten.! Ik! laat! zien! hoe! hij! zich! afzette! tegen! de! bureaucratie! en! daarmee! tot! één! van! de! misschien! wel! meest! extreme! uitingen! gerekend! kan! worden! van! het! charismatisch!leiderschap!en!de!postbureaucratische!gedachte.!Eckart!Wintzen!is!dan!ook!een!man! met!een!duidelijke!visie!op!bedrijven!en!leidinggeven.!Léon!de!Caluwé!zegt!het!volgende!over!hem! en!BSO:!! “BSO!is!zo’n!spectaculaire!organisatie,!die!heb!ik!nog!nooit!meegemaakt.!In!de!tijdgeest!van! informatietechnologie!wist!Eckart!Wintzen!mensen!aan!te!trekken!die!bij!hem!passen! waardoor!er!een!collectieve!synergie!ontstond.!Hij!heeft!het!voor!elkaar!gekregen!dat! maatschappelijk!gezien!vandaag!de!dag!organisaties!nog!steeds!zeer!geïntrigeerd!zijn!door! zijn!gedachtegoed.![…]BSO!bestaat!nu!niet!meer!maar!de!invloed!van!de!organisatie!is!nog! steeds!gigantisch.”!(interview!De!Caluwé)!

Hett! is! dinsdag! 25! maart! dee! dag! dat! in n! de! econom mie! sectie! vaan! het! NRC! h het! volgende e! bericht! staat:! “Eckart! “ Winttzen! (1939""2008),! ond dernemer,! management m tfilosoof! en! geldschiete er.”! Ook! bovenaaan! op! de! voorpagina! v van! het! Fin nancieele! Dagblad! D staaat! een! foto o! met! daarn naast! de! tekst:“Ecckart!Wintzeen!overleden n!‘Profession nal!Hippie’!oogstte!roem m,!maar!ook! scepsis!en!e een!zeker! wantrou uwen”.! ! Diee! zelfde! dag! tekenen! honderden! mensen! op! de! website! van! Ex’tent! het! condoleaanceregisterr.!! “Er!waren!er! “ an!BSO,! bij!uit!de!eerrste!jaren!va van!medewe v rkers!die!zich h!die!periodee!met! weemoed!he w erinneren!als!gouden!jareen.!Maar! ook!van!tallo o oze!jongeren,,!ondernemeers!of! ondernemers o s!in!spe!die!o ooit!bij!hem! aanklopten!v a voor!startkap pitaal,!adviess!of!een! kritische!blik. k .!Verder!is!heet!een!prachttige! optocht!van!m o mensen,!gro oot!en!klein,!b bekend! en!onbekend, e d,!voor!wie!hijij!ooit!in!zijn!leven! iets!heeft!bettekend.!En!biijna!allemaa al!spreken! ze!van!de!insp z piratie!die!zee!bij!hem!opd deden.”!!! (Schaberg!20 ( 008)!! Een! maand! voor! zijjn! dood! spraak! ik! nog! met! m hem.! Het! H was! maandag! och htend! 11! februari.! f Na! ongeveer! 50! minuten n! fietsen! vanuit! v Utreecht! kom! ik! aan! in! Zeist.! Verscholen! V in! de! bossen n! van! Austerrlitz! zie! ik! een! e gebouw w! waar! o ooit! padvin nders! of! militairen! m heebben! gezeten,! maar! waar! nu! Ex’tent! Venture! Capital! is! gehu uisvest.! Eckarts! tent! is! een! fonds! met! risicokkapitaal! voor! groene! O!in!1996!te!vverkopen! projecteen!en!duurzaam!onderneemen.!Dit!kapitaal!heeft! hij!verworveen!door!BSO aan!Philiips!(Bannink!2008).!! Ik!d deed!er!mind der!lang!oveer!dan!ik!verw wacht!had!e en!was!dus!2 20!minuten!tte!vroeg!op!d de!plaats! van!besttemming.! Ik! zet! mijn!fiets!voor!de!d deur!in!een! rek.! Ik! doe!d de!deur!opeen!en!zie! nie emand.!Ik! besluit! rechts! r een! gang! in! te! lopen.! Alle! deeuren! van! de e! kamers! staaan! open,! maar! er! is! nie emand! te! bekenneen!om!tien!o over!tien.!Ik! loop!de!gang!verder!uit.!Bij!de!deurropening!staaat!een!stepjje.!Op!de! deur! hangt! een! meet! veren! bekklede! ronde! cirkel.! Ik! stap! de! kameer! binnen.! H Helemaal! ach hterin! de! k een! man! met! grijs! haar! van! acchter! zijn! bu ureau! op.! Ikk! denk;! “dit! moet! hem! zijn.”! De! kamer! kijkt! beschrijvving!van!de! 13"jarige!Estther!Wittenb berg!komt!aardig!overeeen.!In!1990!h had!zij!een!iinterview! met! hem m! over! het! eerste! finan nciële! jaarveerslag! van! BSO! B speciaal! geschreven n! voor! kinde eren.! ! Zij! schrijft:!! “Hij!ziet!er!eeen!beetje!wa arrig!uit!en!d draagt!een!prrofessorbrilleetje.!Verder!h heeft!hij!wel!iets!van! e een!clown!do oor!z’n!!ogen n!"!z’n!wenkb brauwen!hangen!er!zo!gra appig!boven!en!er!zitten!lichtjes! i in!–!en!door! z’n!knalgele!stropdas!meet!zwarte!din ngetjes!erop.”!!(Bannink!2 2008)! Alles! klo opte! behalvve! die! stropdas! dan.! Deze! is! ve ervangen! do oor! een! vro olijk! overhe emd! met! bloemettjesprint.! ! Ik!! loop! naar! hem! h toe.! Hij! staat! op! en! e we! schud dden! handen n.! Hij! stelt! zich! voor:! 2! !

“Eckart”!Ik:!“Maarten”.!Een!beetje!verbaasd!kijkt!hij!mij!aan.!Ik!zeg:!“Sorry!dat!ik!een!beetje!vroeg! ben.!We!hebben!namelijk!om!half!elf!een!afspraak!voor!een!gesprek.”!De!heer!Wintzen!antwoordt:! “Ik!moet!me!nog!voorbereiden.!Ik!heb!me!nog!niet!voorbereid.”!Ik!antwoord:!“Dat!is!niet!erg.!Ik!wil! graag! uw! visie! en! ervaring! horen,! dus! daar! hoeft! u! zich! ook! niet! op! voor! te! bereiden.”! “Ja,..”! antwoordt!hij!en!vervolgt:!“Mijn!computer!moet!nog!opstarten.“!Ik!begrijp!dat!ik!ongelegen!kom!en! stel!voor!om!anders!gewoon!nog!even!te!wachten.!“Ja,!dat!is!goed”,!antwoordt!hij.!“Weet!je!hoe!een! Senseo! apparaat! werkt?”! “Ja,”! antwoord! ik.! “Halverwege! de! gang! staat! er! één,! dan! kom! ik! je! wel! halen.”! Klokslag! half! elf! staat! de! heer! Wintzen! bij! mijn! stoel.! “Nu! is! het! jouw! beurt”! Ik! pak! mijn! spullen!en!loop!achter!hem!aan.!Hij!pakt!ondertussen!een!koekblik!met!speculaasjes!en!vraagt!of!ik! er!één!wil.!!! “jij!kwam!hier!voor!een!extra!college!naar!aanleiding!van!mijn!boek?”,!“Ja,!dat!klopt.”!Antwoord! ik!en!we!steken!van!wal.!!

§4.1. Zijn persoonlijkheid Eckart!Wintzen!schrijft!in!het!hoofdstuk!’Achtergrond’,!!voor!wie!nog!nooit!van!Eckart!Wintzen!heeft! gehoord’!over!zichzelf!het!volgende:!! “Stomme!titel!natuurlijk.!Het!merendeel!van!de!Nederlanders!heeft!nog!nooit!van!mij!of!van! BSO!gehoord.!Alleen!ondernemers!en!mensen!uit!het!bedrijfsleven!maken!een!redelijke!kans.! Zeker!als!ze!boven!de!veertig!zijn.!Daarom!toch!maar!een!beetje!achtergrond!verhaal.”! (Wintzen!2007:15)! Wat!volgt!is!dat!Eckart!Wintzen!als!derde!kind!op!19!april!1939!in!Scheveningen!werd!geboren.!Zijn!! beide! ouders! waren! werkzaam! als! huisarts! (Banning! 2008).! Na! zijn! middelbare! school! ging! hij! wiskunde! studeren! aan! de! Universiteit! Leiden! (idem! 2008).! Echter! na! een! paar! jaar! stopte! hij! hiermee!en!moest!verplicht!het!Nederlandse!leger!in!en!werd!daar!reserveofficier!bij!de!veldartillerie! (Wintzen!2007:15).!Tijdens!zijn!diensttijd!kwam!hij!in!aanraking!met!geheime!documenten!over!shift! registers,!de!basis!componenten!voor!processors.!!Hij!zegt:!“Ik!was!geraakt!door!de!schoonheid!en! vernuft! van! het! achterliggende! idee.! Toen! besloot! ik! persoonlijk! om! betrokken! te! raken! bij! de! computer!wereld.”!(Bakel!1996).!Na!zijn!diensttijd!ging!hij!aan!de!slag!bij!Philips!Computer!Industrie! als! ‘assistent! bijzondere! toepassingen.! Daarna! heeft! hij! twee! jaar! gewerkt! in! Duitsland! bij! de! ‘European!Space!Administration’!(ESA),!het!Europese!ruimteonderzoek!(Wintzen!2007:15).!Hij!kwam! daar!in!aanraking!met!een!groep!extreem!linkse!denkers.!Eén!van!hen!was!Ulrike!Meinhoff!die!later! betrokken! was! bij! de! terroristengroep! Baader"Meinhoff.! Eckart! Wintzen! heeft! zich! altijd! gedistantieerd!van!de!gewelddadige!en!extreme!argumenten!van!Ulrike!Meinhoff,!maar!hij!vond!de! discussies!wel!een!intellectuele!uitdaging!(Bakel!1996).!Hij!zegt!zelf:!! “Ze!gedoogde!mij,!maar!ik!hoorde!er!eigenlijk!nooit!echt!bij.!Dit!kwam!vast!ook!doordat!ik!in! hun!ogen!onderdeel!uitmaak!van!de!gevestigde!orde!waar!zij!juist!tegen!waren.!Ik!was!een! computer!jongen!en!computers!destijds!werden!gezien!als!instrumenten!van!de!overheid!en! grote!bedrijven.!Niemand!had!toen!nog!gedacht!aan!personal!computers!(PC)!en!netwerken! die!mensen!aan!elkaar!zouden!verbinden.”!(in!Bakel!1996)!!

3! !

Terugkijkend!op!de!tien!jaar!bij!het!leger,!Philips!en!de!ESA!schrijft!hij!veel!geleerd!te!hebben,!maar! dat! er! veel! dingen! in! zijn! ogen! anders! moesten.! Echter! zijn! drang! om! verandering! aan! te! brengen! door!het!uiten!van!zijn!commentaar!tegen!deze!organisaties!werd!hem!niet!in!dank!afgenomen.!! “Toen!ik!na!mijn!dienstijd!bij!Philips!ging!werken,!werd!mij!snel!duidelijk!hoezeer!de!modellen! van!het!leger!en!dat!van!het!bedrijfsleven!op!elkaar!lijken.!Al!na!enkele!weken!werd!ik!door! mijn!Philips"baas!op!het!matje!geroepen.!Met!de!prikklokoverzichten!voor!zich!wees!hij!mij! ernstig!op!het!feit!dat!ik!chronisch!5!tot!10!minuten!te!laat!kwam.!Toen!ik!mij!verweerde!met! de!opmerking!dat!ik!ook!meestal!één!à!twee!uur!later!wegging!en!dat!ik!het!gevraagde! rapport!ruimschoots!op!tijd!had!opgeleverd,!kreeg!ik!te!horen!dat!dat!niet!van!belang!was! voor!dit!gesprek…!“Huh?”!Ik!kon!kiezen!of!kabelen:!op!tijd!komen!of!oprotten.!Een!interessant! leermoment!waaruit!duidelijk!werd!dat!de!conformiteit!aan!regels!belangrijker!was!dan!de! output”!(Wintzen!2007:28)! “Maar!ook!deze!zelfde!baas!had!zich!aan!regels!te!houden:!toen!hij!mij!anderhalf!jaar!later! promoveerde!van!vakgroep!4!naar!4.2!en!ik!hem!vroeg!waarom!ik!niet!naar!vakgroep!5! gepromoveerd!werd,!was!het!antwoord:!“Ja,!dat!zou!ik!graag!doen!maar!ik!mag!je!helaas!niet! meer!dan!één!keer!per!2!jaar!een!vakgroep!omhoog!brengen.!Het!kan!wel,!maar!dan!moet!je! ontslag!nemen!en!dan!weer!bij!mij!solliciteren!voor!de!baan!die!je!nu!hebt,!dan!kan!ik!je!in! vakgroep!5!zetten.”!Je!begrijpt!dat!ik!alleen!het!eerste!deel!van!zijn!advies!heb!opgevolgd.”! (Wintzen!2007:28)! De!frustraties!die!in!zijn!ogen!samengaan!met!grote!bedrijven!liet!hij!achter!zich!en!ging!aan!de!slag! als! “baasje”! voor! een! klein! computer! bedrijf! in! Zwitserland! met! vier! medewerkers.! Deze! dochteronderneming!van!een!Engelstalig!bedrijf!liet!hij!als!medeaandeelhouder!in!bijna!drie!jaar!snel! groeien,!maar!toen!moest!hij!het!land!verlaten!omdat!hij!niet!de!“goede!zegels!en!stempels”!had.!Hij! besloot! te! gaan! reizen! door! Afrika,! het! Midden! Oosten! en! Zuid! Amerika! waarbij! hij! ook! enkele! indianenstammen!heeft!bezocht!(Wintzen!2007:15).!!Toen!zijn!geld!op!was!ging!hij!werken!voor!de! Duitse! tak! van! General! Telephone! (GTE).! Binnen! een! half! jaar! werd! hij! verzocht! het! bedrijf! te! verlaten,!maar!na!“een!klein!protest!en!flink!wat!zeuren”!mocht!hij!een!Nederlandse!tak!op!zetten.! Echter! na! twee! jaar! krijgt! hij! een! telefoontje! van! zijn! baas! uit! Brussel! met! de! mededeling! alles! te! verkopen!of! op!te!heffen! omdat! heel! Europa!ermee!zou!stoppen.!De!Nederlandse! tak!gevestigd!in! zijn! appartement! te! Rijswijk! telde! toen! twaalf! medewerkers! en! leed! verlies.! Toch! vroeg! Eckart! Wintzen!of!hij!het!mocht!overnemen!van!GTE.!Dit!kon!voor!een!symbolisch!bedrag!van!tien!gulden,! maar!er!diende!ook!een!bankgarantie!van!drieëneenhalve!ton!te!zijn!zodat!het!bedrijf!nog!minimaal! een!half!jaar!zou!kunnen!blijven!draaien.!!Met!hulp!van!Frank!Legroux!lukte!dit!waarna!het!Bureau! voor! Systeem! Ontwikkeling! in! 1976! was! geboren! (Wintzen! 2007:16).! Net! als! alle! andere! softwarehuizen! ! verhuurde! BSO! vooral! ! programmeurs! en! systeemanalisten! op! uurbasis! (Dael! 2001:152),!maar!al!snel!verkochten!zij!een!totaal!product!aan!klanten!waarbij!zij!zowel!het!systeem! ontwerp! als! de! implementatie! hiervan! verzorgde.! Geleidelijk! nam! BSO! de! totale! automatiseringsbehoefte!van!bedrijven!onder!haar!hoede!(Bakel!1996).!! Eckart! Wintzen! werd! geïnspireerd! en! intellectueel! uitgedaagd! in! Duitsland! door! een! groep! extreem! linkse! denkers.! Ook! is! hij! vanaf! die! periode! zelf! actief! aan! de! slag! gegaan! met! het! verkondigen! van! zijn! mening.! Deels! ideologisch,! maar! vooral! de! eigen! frustraties! over! de! bureaucratie! mocht! iedereen! weten.! Hij! probeerde! zo! verandering! te! brengen! in! deze! bestaande! starre!structuren,!maar!te!vergeefs.!Een!klein!bedrijfje!in!Zwitserland!waar!hij!de!leiding!over!had!en! 4! !

zo! zijn! platte! bedrijfsstructuur! en! autonomie! kon! opleggen! was! een! welkome! verlossing! van! de! machteloosheid! die! hij! bij! Philips! voelde.! Na! zijn! wereldreis! deed! hij! nogmaals! een! poging! de! bureaucratie!te!veranderen!bij!General!Telephone!(GTE),!maar!ook!hier!liep!hij!tegen!muren!aan.!Dan! maar!weer!terug!naar!een!‘eigen’!bedrijfje!moet!hij!gedacht!hebben.!Een!Nederlandse!tak!van!GTE! was!het!gevolg.!Zich!voelend!als!een!vis!in!het!water!kon!hij!geen!afstand!doen!van!‘zijn’!bedrijf!toen! hem! werd! gevraagd! dit! te! verkopen! dan! wel! af! te! bouwen.! Met! het! regelen! van! een! bankgarantie! nam!hij!een!verliesleidend!bedrijf!over.!Hij!noemde!het!BSO!en!wist!het!snel!winstgevend!te!maken.! Een! verhaal! dat! hij! met! gepaste! trots! heeft! opgeschreven! in! zijn! boek! waarmee! hij! het! belang! benadrukt!van!het!nemen!van!risico’s!en!dat!hiervoor!een!ondernemingsgeest!noodzakelijk!is.!

§4.2. Zijn visie Om! de! unieke! kwaliteiten! van! de! visie! van! Eckart! Wintzen! te! onderstrepen! kreeg! het! een! eigen! naam:! ‘de! celfilosofie’.! Feitelijk! was! dit! slechts! een! product! van! de! toen! heersende! postbureaucratische! gedachte.! Net! zoals! de! BSO! promotie! video! uit! 1992! een! product! is! van! de! communicatie!uit!die!tijd;!bedoeld!om!BSO!te!profileren!als!niet!bureaucratisch.!Deze!acht!minuten! durende!promotie!video!vond!ik!in!de!bibliotheek!van!de!Vrije!Universiteit.!Eckart!Wintzen!zet!hierin! zijn!visie!nog!eens!uiteen! (Soest!&!Veen!1992).!Daarnaast!geeft! deze!video!een!sfeerimpressie!van! BSO!op!zijn!hoogtepunt.!Het!speelt!namelijk!vlak!na!de!eerste!fusie!met!Philips!!Pass,!maar!nog!voor! de!tweede!fusie!met!Philips!C&P!waarmee!definitief!een!einde!kwam!aan!de!in!twintig!jaar!zorgvuldig! opgebouwde!cultuur!volgens!de!visie!van!Eckart!Wintzen.!! De!film!begint!met!een!kinderstem!die!neuriet:!“na,!na,!na,!na,!na,!la,!la,!la,![…]”!tegelijk!zie!je! één!blokje!zichzelf!delen!in!twee!blokjes.!Deze!twee!blokjes!worden!vier!blokjes!tot!er!in!totaal!twaalf! blokjes!in!beeld!zijn.!Dan!schakelt!het!scherm!over!en!zie!je!een!foetus!steeds!groter!groeien!tot!het! de!vorm!heeft!van!een!volwaardige!baby!in!de!buik!van!zijn!moeder.! Een! mannenstem! zegt! in! het! Engels:! “Kennis,! Creativiteit,! Flexibiliteit,!Universeel,!samengevoegd!in!de!cel!theorie.”!! Het!logo!komt!in!beeld.!Drie!rijen!van!vier!langwerpige!blokjes,! welke! lijken! om! te! vallen! naar! rechts,! afgekaderd! door! vier! horizontale!strepen.!Dan!komt!de!titel!‘BSO!/!Origin’!met!daaronder!‘Technology!in!Business’.!! Dezelfde!mannenstem!kondigt!Eckart!Wintzen!aan!als:!“De!baas”.!Eckart!Wintzen!komt!in!beeld.! Hij! draagt! een! donker! blauw! pak! met! wit! overhemd! en! stropdas.! ! Over! zijn! “baas"functie”! bij! BSO! zegt! hij! in! mijn! gesprek! met! hem! dat! het! bij! leiderschap! per! definitie! gaat! over! verandering.! “Wanneer!iets!statisch!is!heb!je!geen!leider!nodig,!maar!is!een!manager!afdoende.”!Om!dit!verschil!te! verduidelijken!gebruikt!hij!een!metafoor!uit!de!dierenwereld.!! “Binnen!een!kudde!heb!je!altijd!een!paar!groepjes.!Ieder!groepje!wordt!door!de!senioren! binnen!de!kudde!gemanaged,!maar!er!is!altijd!één!leider.!Deze!leider!bepaalt,!wanneer!het! gras!op!is,!om!door!te!trekken,!om!op!zoek!te!gaan!naar!een!nieuw!grasveld.!Dan!heb!je!een! leider!nodig!die!de!weg!wijst!naar!een!nieuwe!weide.!Als!kudde!heb!je!dan!een!leider!nodig! die!de!weg!wijst.!Een!leider!waar!ze!blind!achteraan!hollen!en!die!zelf!ook!nog!niet!precies! weet!waar!het!is.!Een!leider!die!zekerheid!uitstraalt:!‘Jongens!kom!mee,!we!gaan!naar!nieuw! gras!toe!.’!Hij!heeft!zelf!ook!nog!geen!idee!waar!hij!naar!toe!gaat,!maar!heeft!wel!de!intuïtie! waar!hij!ongeveer!moet!zijn.!De!leider!durft!die!sprong!te!wagen,!om!naar!onbekende! gebieden!te!gaan.”!(interview!Wintzen!2008)! 5! !

De! leider! van! BSO! Eckart! Wintzen! betitelt! zich! als! iemand! die! zorgt! voor! verandering.! Hij! wijst! de! weg,! maar! weet! zelf! ook! niet! precies! waar! naar! toe.! Hij! zegt! risico! te! durven! nemen! en! alle! medewerkers!moeten!hem!hierin!blind!volgen.!! De!video!vervolgt!met!Eckart!Wintzen!staande!in!een!park.!Hij!legt!uit!dat!je!met!chaos!in!een! organisatie! op! twee! manieren! kunt! omgaan.! Optie! één! is! alles! van! bovenaf! te! controleren.! Optie! twee!is!enkele!regels!te!stellen!waar!iedereen!zich!aan!moet!houden.!Hij!zegt!vervolgens!dat!door!te! werken!met!mensen,!vóór!mensen!een!speciaal!type!bedrijf!nodig!is!en!dat!hij!daarom!heeft!gekozen! voor!de!cel!theorie.!! De!camera!gaat!door!de!gang!van!het!hoofdkantoor!in!Utrecht,!laat!enkele!werkplekken!zien!en! eindigt!in!de!kamer!van!Wintzen!die!aan!zijn!bureau!wat!documenten!aan!het!doornemen!is.!Op!de! deur! naar! zijn! kamer! zie! ik! iets! hangen! wat! ik! ook! zag! aan! de! deur! van! zijn! huidige! kamer.! Het! is! dezelfde! ronde! versierde! cirkel! met! daarin! draden! gespannen! als! een! web.! Ook! hangen! er! aan! de! cirkel! veren.! Het! doet! mij! denken! aan! de! traditionele! windvangers! die! de! indianen! gebruikten! om! kwade!geesten!buiten!de!tent!te!houden.!Een!symbool!wat!hij!waarschijnlijk!heeft!meegenomen!van! een!lokale!indianen!stam!op!een!van!zijn!reizen!door!Afrika!of!Zuid!Amerika.!Mogelijk!een!vorm!van! bijgeloof,! maar! waarschijnlijker! acht! ik! het! een! symbool! van! de! traditionele! culturen! waar! David! Maybury!–!Lewis!later!in!de!video!ook!naar!verwijst.!!Maar!de!video!vervolgt!eerst!met!een!andere! wetenschapper.!! Fritjof!Capra!komt!in!beeld.!Een!geleerde!die!uitlegt!dat!de!cel!het!kleinste!organisme!is!wat!wij! kennen.! Daarna! vervolgt! hij! dat! de! chaostheorie! veel! potentie! in! zich! heeft.! Het! is! geen! ongestructureerd! zooitje,! maar! een! heel! complex! iets! wat! we! nu! pas! langzaam! beginnen! te! begrijpen.!Het!is!juist!structuur!en!het!is!rijkdom.!De!natuur!gebruikt!de!chaotische!structuur!om!te! vernieuwen!en!te!verrijken.!! Een! andere! wetenschapper! David! Maybury! –! Lewis! geeft! aan! dat! de! mensheid! vergeten! is! te! vragen!‘waarom?’.!Hij!ziet!dat!we!zeer!succesvol!zijn!geweest!in!alles!op!te!delen!in!kleine!stukjes!om! vervolgens!deze!kleine!stukjes!te!ontleden!en!te!kijken!hoe!ze!werken,!maar!achteraf!weten!we!soms! niet!meer!wat!het!allemaal!betekent!en!waarom!het!allemaal!bij!elkaar!hoort.!Alleen!door!gebruik!te! maken!van!de!wijsheid!van!inheemse!volkeren!kunnen!we!de!wereld!echt!begrijpen!omdat!in!deze! traditionele! culturen! het! gaat! om! contact! maken.! Een! plaatje! met! zoals! het! lijkt! drie! werelden! onderling!verbonden!door!pijlen!komt!in!beeld.!Wintzen!zegt!vervolgens:!!! “Wanneer!je!technologie!wil!implementeren!in!een!omgeving!van!mensen!dat!je!dan!de! mensen!moet!kennen.!Antropologie!heeft!het!interessante!aspect!dat!het!reflecteert!op!de! ware!wortels!van!het!menselijke!denken.“! De!voice!over!meldt!dat!BSO,!Origin!problemen!oplost.!Hij!noemt!enkele!gebieden!waar!BSO!/!Origin! actief!is!en!vervolgt!dat!het!gaat!om!internationale!projecten!voor!multinationals.!! Dan!verschijnt!David!Maybury!–!Lewis!weer!in!beeld!die!stelt!dat!het!doel!duurzaam!zakendoen! moet!zijn!waarbij!we!ecologische!boekhouding!en!controle!moeten!uitoefenen.!Iets!wat!vandaag!de! dag! bij! andere! bedrijven! pas! gevolg! krijgt.! ! Fritjof! Capra! keert! terug! en! geeft! aan! dat! BSO! een! organisatie! is! die! creatief! omgaat! met! de! hedendaagse! problemen! en! nieuwe! wegen! durft! te! bewandelen! waardoor! zij! anders! gestructureerd! zijn! en! hierdoor! wellicht! iets! beter! met! maatschappelijke! problemen! om! kunnen! gaan! dan! de! mensheid! dit! tot! op! heden! heeft! laten! zien.! Plaatjes!van!fabrieken!die!afvalwater!lozen!en!schoorstenen!die!zwarte!rook!uitademen!zijn!te!zien!

6! !

tegelijk! geplaatst! naast! enkele! natuur! fragmenten.! De! voice! over! zegt:! “Globaal! denken,! locaal! handelen”.!Tot!zover!de!promotievideo!uit!1992.!! In!deze!film!zijn!tal!van!postbureaucratische!aspecten!terug!te!vinden.!Het!logo!met!alle!losse! blokjes! verklapt! direct! al! het! streven! naar! autonomie.! Ieder! blokje! werkt! los,! maar! ze! moeten! wel! een!eenheid!vormen.!Hiervoor!dienen!dan!ook!de!strepen.!! Het!logo!is!door!Eckart!Wintzen!zelf!ontworpen!nadat!de!leeuw!als!logo!niet!meer!paste!bij!de! uitstraling!die!het!bedrijf!wilde!hebben.!Op!10!juli!1987!schrijft!hij!hierover:! “Wie!kent!niet!dat!nostalgische!beeld!van!de!afgekloven!kinderbeer,!verlaten!in!de!hoek!van! de!kamer.!De!beer!die!z’n!dienst!erop!heeft!zitten.!Het!kind!is!groter!geworden,!te!groot!om! nog!met!de!“Beer”!te!spelen.!Nieuwe!uitdagingen!dienen!zich!aan!op!de!gecompliceerde!weg! naar!volwassenheid.!Dat!gevoel!heb!ik!nu!ook!een!beetje,!nu!we!besloten!hebben!om!in!het! vervolg!de!BSO"leeuw!niet!meer!te!gebruiken!in!onze!communicatie!naar!buiten.”!(Wintzen! 1996:29)! De!feitelijke!motivatie!lag!hem!erin!dat!BSO!in!1987!adverteerde!en!zich!profileerde!door!kritiek!te! uiten!op!de!Nederlandse!samenleving!(Wintzen!1996:13).!De!Nederlandse!leeuw!was!volgens!Eckart! Wintzen!in!slaap!gevallen.!Een!leeuw!kijkt!altijd!een!beetje!“maf!uit!z’n!ogen!en!een!tikje!slaperig”! (Wintzen! 1996:29).! Eckart! Wintzen! leest! de! Nederlandse! samenleving! de! les! en! communiceert! zijn! visie!in!de!media.!Eveneens!probeert!hij!op!gelijke!wijze!de!overgang!naar!een!nieuw!logo!soepel!te! laten! verlopen.! Met! visualisaties! zoals! een! beeld! van! een! slaperige! leeuw! beïnvloedt! Wintzen! het! denken!van!zijn!medewerkers.!Een!ander!opvallend!aspect!uit!de!film!is!dat!Eckart!Wintzen!zich!laat! aankondigen!als!“De!baas”.!Dat!komt!op!mij!over!alsof!hij!de!enige!leider!is!en!hij!alles!binnen!het! bedrijf!bepaalt.!Dit!vermoeden!word!bevestigt!wanneer!hij!zegt!dat!medewerkers!hem!blind!dienen! te!volgen.!Ook!zegt!hij!in!de!film!dat!BSO!een!speciaal!bedrijf!is!(lees:!niet!bureaucratisch)!met!enkele! regels!(lees:!eenheid,!gezamenlijke!doelen!en!gedeelde!waarden)!en!geeft!daarmee!direct!duidelijk! aan!waar!hij!staat.!Hij!is!namelijk!de!charismatisch!leider!van!BSO!en!pionier!van!de!postbureaucratie.!

§4.2.1 Postbureaucratische kenmerken Enkele! parallellen! van! Eckart! Wintzen! met! de! postbureaucratie,! die! naar! voren! komen! in! de! promotiefilm,! zijn! reeds! genoemd.! Bij! het! lezen! van! Wintzens! boek! ‘Eckart’s! Notes’! komen! er! nog! veel! meer! aan! het! licht.! Het! boek! is! humoristisch! geschreven! en! zit! vol! met! creatieve! vormgeving;! tekeningen,!schema’s,!krantenknipsels,!post"its,!paperclips!en!vlekken!van!inkt,!koffie!of!vet!zijn!kris! kras! door! de! 43! korte! verhalen! te! vinden.! Los! van! de! unieke! vorm! schrijft! hij! over! zijn! visie! en! ervaringen!rondom! de! groei!van!BSO.! Eigenlijk!zelfs! nog!voordat! je!toekomt!aan!het!lezen! van!zijn! eerste!verhaal!zie!je!in!de!colofon!zijn!wederzijdse!vertrouwen!terugkomen!waarmee!hij!zich!continu! profileert.! !“Rechten:! Alles!wat!je!leuk!vindt!in!dit!boek!mag!je!gebruiken,!navertellen,!kopiëren,!overtikken,!jatten;! wat!je!maar!wilt.!Als!je!er!maar!bij!vertelt!waar!je!het!vandaan!hebt.!Maar!het!is!natuurlijk! ook!weer!niet!de!bedoeling!dat!je!het!hele!boek!kopieert!en!gaat!verkopen.!Dat!vindt!de! uitgever!niet!leuk,!dat!snap!je.“!!(Wintzen!2007:3)!

7! !

Niet!heel!gebruikelijk!vond!ik!het,!maar!wel!heel!duidelijk!zonder!gebruik!te!maken!van!de!standaard! teksten! zoals! je! die! tegen! komt! in! bijvoorbeeld! het! management! boek! ‘Anders! veranderen’! van! Cozijnsen!(2004).!! “©Copyright!2004!Pearso!Education!Benelux,!Amsterdam! Alle!rechten!voorbehouden.!Niets!uit!deze!uitgave!mag!worden!verveelvoudigd,!opgeslagen!in! een!geautomatiseerd!gegevensbestand,!of!openbaar!gemaakt,![…]Voor!zover!het!maken!van! kopieën!uit!deze!uitgave!is!toegestaan!op!grond!van!artikel!16B!Auteurswet!1912!j°!het! Besluit!van!20!juni!1974,!St.b.!351,!zoals!gewijzigd!bij!besluit!van!23!augustus!1985,!St.b.!471! en!artikl!17!Auteurswet!1912,!dient!men![…]”!! En! zo! gaat! de! copyright! tekst! nog! even! door.! Een! typische! tekst! die! past! bij! het! bureaucratische! denken!waar!Wintzen!zich!tegen!af!zet.Wanneer!je!verder!leest!in!zijn!boek!kom!je!al!snel!weer!een! voorbeeld!tegen!van!zijn!visie.!Eckart!Winzten!wordt!geconfronteerd!met!de!snelle!groei!van!BSO!en! reageert!hierop.!BSO!is!twee!jaar!actief!en!telt!ondertussen!35!medewerkers.!Kees!van!Lede,!als!oud! huisgenoot! en! toen! President"Directeur! Koninklijke! Nederhorst! Bouw! B.V.,! maar! ondertussen! oud! topman!van!Akzo!Nobel,!confronteert!Eckart!Wintzen!door!het!volgende!te!zeggen:!!“Ja,!je!krijgt!nu! een! andere! baan,! Eckart.! Je! zult! nu! managers! moeten! gaan! managen.”! (Wintzen! 2007:31)! Eckart! Winzten!zijn!reactie!hierop!was!als!volgt:! “Kees!kon!dat!nou!wel!zeggen,!maar!ik!wilde!helemaal!geen!andere!baan.!Ik!hield!van!mijn! informele!‘familiebedrijf’![…].!Onze!klanten!hielden!van!ons!omdat!iedereen!toegewijd!was!en! dus!goed!werk!afleverde.!Omdat!je!direct!met!‘de!baas’!kon!praten!en!er!dus!binnen!een!paar! uur!beslissingen!genomen!konden!worden.!Bij!ons!werd!er!op!vrijdagmiddag!op!kantoor!een! biertje!gedronken!en!werden!alle!grote!en!kleine!probleempjes!besproken.!Grote!concurrent! Volmac!was!veel!formeler!en!stijver!en!inflexibel,!zei!men!zo!wilde!ik!het!niet.![…]!Maar!ja,!we! bleven!wel!gestaag!groeien!en!ik!moest!dus!wel!iets!doen.!“Waarom!niet!gewoon!nóg!een! BSO!opzetten?”!bedacht!ik.”!(Wintzen!2007:31)! Een! informeel! familiebedrijf! met! toewijding! van! de! medewerkers! gaan! hand! in! hand! met! een! eenvoudige! bedrijfsstructuur,! gelijkheid! dus! afstand! doen! van! bepaalde! machtsposities,! wederzijds! vertrouwen,! gezamenlijke! doelen! en! gedeelde! waarden.! Tegelijkertijd! benut! Eckart! Wintzen! de! mogelijkheid! zich! af! te! zetten! tegen! Volmac! (het! huidige! Capgemini).! Dit! bedrijf! werd! gezien! als! bureaucratisch.! Toch! moest! er! echt! iets! gebeuren! toen! het! bedrijf! een! omvang! had! van! meer! dan! 100!medewerkers.!Eckart!Wintzen!stelt!voor!om!het!bedrijf!te!splitsen!(Bakel!1996).!Hierbij!past!hij! het! postbureaucratische! denken! toe! door! te! kiezen! voor! een! eenvoudige! bedrijfsstructuur! met! autonome!eenheden!en!zonder!vergaande!taak!specialisatie.!

§4.2.2. Tegen differentiatie Wintzen! was! ook! tegen! een! vergaande! hiërarchische! opsplitsing! van! taken! en! verantwoordelijkheden.!Dus!BSO!mocht!wel!groeien,!maar!niet!in!de!hoogte.!Dit!zou!namelijk!meer! managementlagen!en!meer!hiërarchie!betekenen,!dus!ook!meer!bureaucratie.!De!breedte!mocht!het! bedrijf!ook!niet!uitbreiden!omdat!er!dan!afdelingen!ontstaan!die!zich!slechts!bezig!zouden!houden! met!een!klein!deel!van!het!gehele!bedrijf.!Dit!zou!wederom!bureaucratie!in!de!hand!werken.!Om!dit! alles!te!voorkomen!werd!gekozen!om!het!bedrijf!te!splitsen:!!

8! !

!“We!splitsen!het!bestaande!bedrijf!in!tweeën:!de!mensen!en!de!markt.!Dan!krijgen!we!twee! volledig!zelfstandige!bedrijven!naast!elkaar.!Een!grote!streep!door!de!kaart!van!Nederland,! alle!bedrijven!aan!de!andere!kant!van!de!lijn!voor!BSO!Oost!en!alle!mensen!die!daar!in!de! buurt!wonen!gaan!op!die!loonlijst.!De!andere!blijven!bij!‘ons’.!De!meest!ervaren!projectleider! wordt!daar!directeur!en!ik!blijf!hier.![…]De!belangrijkste!gedachte!voor!de!nieuwe!cel!is!dat!hij! geheel!onafhankelijk!van!de!oude!zal!voortbestaan.!Honderd!procent!gefinancierd!door!de! oercel,!maar!verder!moet!hij!zijn!eigen!broek!ophouden.!Zelf!nieuwe!klanten!en!personeel! zoeken,!zelf!kantoor!inrichten,!postbus!aanvragen,!telefooncentrale!regelen,!lease/auto´s! huren.!Zelf!de!urenadministratie!doen,!facturen!sturen!en!debiteuren!innen.!Kortom:!echt! helemaal!zelfstandig!en!niemand!om!naar!te!wijzen!als!iets!niet!lukt.!Alle!problemen!zijn! automatisch!van!de!categorie!‘eigen!schuld!katapult’.”!(Wintzen!2007:32)! Overeenkomstig! met! de! principes! van! de! postbureaucratie! bleef! BSO! op! deze! manier! een! platte! organisatie!met!veel!autonomie!voor!iedere!cel.!Omdat!stafafdelingen!wellicht!niet!als!differentiatie! gezien!worden!is!het!goed!om!ook!hier!Eckart!Wintzen!zijn!mening!over!te!horen:!! ”[…]!ontzettend!veel!van!dit!soort!stafdiensten!zoeken!hun!eigen!belangrijkheid!en!hebben!de! neiging!om!steeds!groter!te!worden,!terwijl!ze!aan!effectiviteit!niets!bijdragen.![…]!het!gaat! meestal!helemaal!niet!uit!angst!voor!dubbel!werk,!het!is!meestal!gewoon!angst!voor! kutwerk.”!(Wintzen!2007:77)! Stafdiensten! zijn! dus! volgens! Wintzen! (2007:75)! de! basis! voor! bureaucratie! en! zweert! ze! om! deze! reden!af.!Hij!ziet!dat!juist!de!populaire!stafdiensten!taken!doen!die!een!directeur!zelf!vaak!juist!niet! wil!doen!omdat!het!“kutwerk”!is.!Hiermee!doelt!hij!op!taken!als;! “!incasso,!urenadminisatrie,!inkoop,!contracten,!personeelszaken.![Daarnaast!wil!een! directeur!ook!geen]!gezeik!over!cariereontwikkeling,!ontslag!en!afvloeiing,! gebouwenonderhoud!en!–beheer,!het!gelazer!met!telefoonleveranciers,!verzekeringengezeur,! […]”!(Wintzen!2007:75)! Het!argument!dat!het!efficiënter!zou!zijn!wanneer!dit!alles!centraal!geregeld!zou!worden!waardoor! dus!kostbare!tijd!van!de!directeur!bespaard!kan!worden,!vindt!hij!onzin.!Hij!ziet!dat!stafdiensten!zich! na!verloop!van!tijd!juist!heel!belangrijk!gaan!voelen.!Hierdoor!worden!ze!totaal!inflexibel!en!zorgen! vaak! voor! weer! meer! klachten! (Wintzen! 2007:76).! Om! zijn! argumentatie! extra! kracht! bij! te! zetten,! haalt!hij!personeelszaken!(PZ)!als!voorbeeld!dat!stafdiensten!totaal!overbodig!zijn.!! “Het!probleem!van!rekrutering!via!PZ!is!dat!daar!kandidaten!uitkomen!die!weliswaar!geheel! aan!de!technische!/!academische!‘specs’!voldoen,!maar!die!qua!persoonlijkheid!niet!in!dat! specifieke!team!passen.!Overigens!kan!een!echte!‘computernerd’!met!veel!praktijkervaring! tien!keer!zo!snel!vaststellen!of!de!kandidaat!inderdaad!ook!deskundig!is!of!dat!hij!alleen!het! boekje!‘How!to!bluff!your!way!in!IT,!without!really!knowing’!ergens!op!een!leestafel!heeft!zien! liggen.”!(Wintzen!2007:129)! Medewerkers!kunnen!dus!beter!zelf!hun!collega’s!uitzoeken!en!aannemen!dan!daarvoor!een!afdeling! te!hebben.!Een!nieuwe!medewerker!moet!immers!passen!binnen!de!eenheid!die!reeds!aanwezig!is.! Deze! medewerker! moet! aansluiten! bij! de! geldende! cultuur! en! gedeelde! waarden.! Een! andere! taak! die!personeelszaken!vaak!op!zich!neemt!is!het!houden!van!beoordelingsgesprekken.!Deze!taak!kan!! 9! !

volgens!Wintzen!(2007:109)!ook!komen!te!vervallen!wanneer!een!manager!voor!iedere!medewerker! een!meetbare!persoonlijke!missie!en!verschillende!mijlpalen!stelt.!Hierdoor!kan!een!medewerker!zelf! zien!of!hij!het!gaat!halen!of!al!gehaald!heeft.!Hij!weet!wat!er!van!hem!verwacht!wordt!en!kan!zichzelf! daarop! toetsen.! Kortom! naast! de! gezamenlijke! doelen! moest! ook! iedere! medewerker! individuele! doelen! krijgen! en! hiernaar! handelen.! De! gepubliceerde! maandstaten,! met! hierop! de! geboekte! resultaten,!door!de!holding!samengesteld,!hielpen!hierbij!doordat!iedereen!zelf!kon!zien!of!de!doelen! daadwerkelijk!gehaald!werden!(idem!2007:110).!! Door! het! creëren! van! autonomie! en! het! uitsluiten! van! stafafdelingen! probeerde! Wintzen! de! bureaucratie! buiten! de! deur! te! houden.! BSO! moest! informeel! en! dynamisch! blijven! zodat! alle! medewerkers! toegewijd! en! flexibel! er! konden! werken.! Het! stellen! van! doelen,! een! eenvoudige! bedrijfsstructuur!en!de!onderlinge!gelijkheid!moesten!hier!aan!bijdragen.!Daarnaast!blijkt!wederom! het! streven! naar! eenheid,! namelijk! door! de! eigen! medewerkers! toekomstige! medewerkers! selecteren.! Zij! zullen! kiezen! voor! mensen! die! al! binnen! het! team! passen;! mensen! met! gelijke! waarden!en!normen.!!! Echter!de!werkelijkheid!bij!BSO!bleek!anders!dan!het!hiervoor!beschreven!theoretische!verhaal.! Eind! jaren! ’70! was! de! eerste! splitsing! (Dael! 2001:152).! Hierop! volgde! er! nog! vele! splitsingen! gebaseerd! op! verdeling! van! postcodegebieden.! Tegelijkertijd! creëerde! men! voor! ieder! nieuw! specialisme! een! nieuwe! werkmaatschappij! (Dael! 2001:153)! en! bleef! claimen! dat! BSO! voor! haar! opdrachtgevers!op!alle!gebieden!van!de!automatisering!diensten!kon!leveren!(BSO!jaarverslag!1984).! BSO!ging!hierdoor!van!een!algemene!IT!leverancier!naar!een!structuur!van!werkmaatschappijen!die! ieder! een! eigen! specialisme! hadden.! De! oorspronkelijke! grondbeginselen! leken! in! de! jaren! ’80! al! deels! te! worden! losgelaten.! Zo! ontstonden! er! twee! belangrijke! takken! binnen! BSO;! ‘Information! Systems’! (IS)! en! ‘Automation! Technology’! (AT).! IS! deed! de! administratieve! automatisering.! Hierbij! valt!te!denken!aan!loon"!en!facturatie!administratie.!AT!deed!de!productie"!en!procesautomatisering! voor! technisch"wetenschappelijke! en! industriële! computertoepassingen.! Volgens! Wintzen! hadden! ook! andere! softwarehuizen! deze! AT! expertise! in! huis,! maar! het! was! uniek! dat! BSO! er! een! aparte! werkmaatschappij! voor! in! het! leven! riep.! Dat! deze! strategie! van! BSO! geen! uitzondering! was! bleek! wel!bij!de!oprichting!van!de!werkmaatschappij!‘Instruction!Technology’.!Wintzen!zegt!hierover!tegen! Van!Dael!op!31!maart!1999!het!volgende:!! !“De!beste!mogelijkheid!om!op!de!kaart!te!komen!was!door!een!eigen!bedrijf!op!te!zetten,!dat! werd!Instruction!Technology.!Deze!nieuwe!activiteiten!hadden!niet!zo!veel!omzet!maar! zorgden!wel!voor!extra!publiciteit!en!naamsbekendheid.!Ze!versterkten!het!beeld!van!BSO!als! vernieuwende!organisatie.!Dergelijke!positieve!pers!was!altijd!goed!voor!de!bestaande! werkmaatschappijen.”!(in!Dael!2001:161)! De! oorspronkelijke! gedachte! die! geënt! was! tegen! specialisatie! was! losgelaten! voor! gunstige! profilering! van! BSO.! Natuurlijk! moesten! de! werkmaatschappijen! nog! wel! als! autonome! cel! kunnen! fungeren.! Er! ontstond! zo! een! wildgroei! aan! nieuwe! activiteiten! en! experimenten.! Na! de! fusie! met! Philips!Communications!&!Processing!(C&P)!kwam!Gerard!Vinke!in!de!directie!van!BSO!/!Origin.!Hij! kreeg! de! taak! veel! van! deze! tegenvallende! projecten! af! te! bouwen! (BSO/Origin,! Annual! Report! 1991:36).!Hij!zegt!hierover!op!29!juli!1998!tegen!Van!Dael!het!volgende:!! !“Dit!soort!investeringen![waren!een]!typische!uitingen!van!de!entrepreneursgedachte!die! indertijd!binnen!het!bedrijf!heerste.!BSO!had!zoveel!succes!dat!het!bedrijf!het!gevoel!kreeg! 10! !

dat!alles!wat!het!aanraakte!in!goud!zou!veranderen.!BSO!startte!projecten!waar!later! vraagtekens!bij!gezet!konden!worden.”!(in!Dael!2001:161)! Nog!voor!al!deze!nieuwe!specialismen!wilde!BSO!ook!op!een!hoger!niveau!haar!diensten!gaan! aanbieden.! Op! 31! maart! 1999! tekent! Wintzen! voor! Van! Dael! het! volgende! schema! om! hem! uit! te! leggen!welke!segmenten!BSO!begin!jaren!’80!ook!wilde!gaan!aanboren.!!

Bij!BSO!bestond!reeds!een!verdeling!tussen!administratieve!en!technische!automatisering!naast!de! opdeling! in! de! postcodegebieden.! Het! laagste! niveau! bij! de! klanten! van! BSO! benoemd! Wintzen! de! ‘Werkvloer’.! De! werkmaatschappijen! ‘Automation! Technology’! (AT)! doen! hier! de! technische! automatisering.! Het! automatiseren! van! productieprocessen.! Op! het! derde! niveau! ‘Administratie’! richtten!de!!werkmaatschappijen!‘Information!Systems’!(IS)!zich!op!het!automatiseren!van!loon"!en! factureringsadministraties.! Het! niveau! bij! de! klant! daarboven! noemt! Wintzen! ‘Management’.! De! werkmaatschappij!‘Management!Support’!(MS)!werd!opgericht!in!1983.!MS!moest!systemen!maken! die!grote!hoeveelheden!data!moesten!omzetten!in!geaggregeerde!statistische!informatie!zodat!voor! het!management!in!één!oogopslag!zichtbaar!was!hoe!het!bedrijf!ervoor!stond.!In!1991!waren!er!vier! van!deze!werkmaatschappijen!(Dael!2001:156).!Op!het!hoogste!niveau!‘Directie’!wilde!BSO!ook!graag! de! directies! van! bedrijven! adviseren! waardoor! BSO! toch! en! stafafdeling! kreeg;! de! ‘Top! Level! Consultancy!groep!(TLC)!(Dael!2001:158).!Cees!Prins!was!één!van!de!eerste!twee!partners!die!voor! deze! stafafdeling! artikelen! schreef! en! lezingen! gaf.! In! 1984! resulteerde! dit! in! de! oprichting! van! de! werkmaatschappij!‘BSO!/!Partners’.!Prins!omschrijft!het!werk!als!volgt:!! !“BSO/Partners!deed!vooral!op!zichzelf!staande!opdrachten!zoals!adviseren!over! veranderings"!en!vernieuwingstrajecten,!over!informatieplanning,!en!over!infrastructurele! vraagstukken.”!(in!Dael!2001:158)! Deze!werkmaatschappij!had!binnen!3!jaar!na!oprichting!vier!partners!en!ongeveer!20!medewerkers.! Toch!bleek!volgens!John!Symes!deze!constructie!niet!goed!te!werken.!Symes!kwam!voor!BSO!werken! enkele!jaren!na!de!oprichting!en!werd!ook!directielid!van!BSO.!Hij!stelt:!! !“De!bedoeling!was!dat!de!partners!op!hoog!niveau!met!directies!zaken!zou!doen.!BSO!zou! daar!op!de!lange!termijn!veel!aan!kunnen!hebben.!BSO!wist!dan!al!in!een!vroeg!stadium! welke!kant!het!op!zou!gaan!en!kon!daar!zijn!dienstenpakket!tijdig!op!aanpassen.!Van!de! partners!werd!niet!verwacht!dat!ze!reclame!maakten!voor!BSO,!maar!wel!dat!ze!adviezen! schreven!waar!BSO!op!een!of!andere!manier!wat!aan!had.!De!partners!hadden!veel!moeite! met!deze!houding.!Het!heeft!dan!ook!nooit!op!deze!wijze!gefunctioneerd.”!(in!Dael!2001:158)! 11! !

BSO! /! Partners! kreeg! niet! de! opdrachten! die! men! voor! ogen! had.! Vooral! het! imago! van! een! softwarehuis! stond! in! de! weg.! Daarom! verkocht! BSO! in! 1987! haar! aandelen! aan! de! partners! (BSO! Jaarverslag!1987!in!Deal!2001).!Deze!gingen!zelfstandig!verder!als!‘M&I!/!Partners’.!! In! de! visie! van! Wintzen! was! blijkbaar! ruimte! voor! verschillende! specialisaties! van! werkmaatschappijen.! De! structuur! was! opgezet! om! op! lokaal! niveau! diensten! aan! te! bieden! voor! lokale! projecten.! BSO! zat! om! de! hoek,! dat! was! de! kracht! van! het! bedrijf! (Dael! 2001:165).! Gevoed! door! het! ondernemerschap! en! ter! profilering! van! BSO! ontstonden! zo! verschillende! werkmaatschappijen!die!ieder!in!staat!moesten!zijn!de!eigen!broek!op!te!houden.!Met!de!wens!om! ook!hoger!bij!de!klanten!advies!diensten!aan!te!bieden,!bleek!BSO!bereid!om,!in!eerste!instantie,!het! als!stafafdeling!in!het!leven!te!roepen.!Bij!verdere!groei!en!verzelfstandiging!bleek!deze!afdeling!niet! levensvatbaar!en!werd!besloten!om!af!te!splitsen!van!BSO.!!! Een!dergelijk!systeem!met!een!wildgroei!aan!werkmaatschappijen!(lees:!cellen)!bleek!ook!niet! zonder! enige! vorm! van! controle! te! kunnen! functioneren.! Wederom! een! aspect! dat! afwijkt! in! de! praktijk!van!de!theoretische!visie!die!Wintzen!verkondigt.!De!autonomie!voor!de!cellen,!het!gegeven! vertrouwen! en! benodigde! creativiteit! waren! weldegelijk! aan! grenzen! gebonden.! Deze! grenzen! moesten!volgens!Wintzen!bijgdragen!aan!de!vorming!en!behoud!van!eenheid!binnen!het!bedrijf.!

§4.2.3. Controle Achteraf!vond!bij!BSO!de!controle!plaats.!Dus!men!diende! zich!achteraf!te!verantwoorden!over!de! genomen!besluiten!of!eigen!handelen.!Tevens!waren!er!binnen!BSO!standaarden!waar!iedereen!zich! aan!moest!houden.!Ondanks!een!systeem!uitgaande!van!wederzijds!vertrouwen!moesten!alle!cellen! wel!verplicht!iedere!maand!rapportages!insturen.!De!eenheidscultuur!bood!blijkbaar!in!zekere!mate! onvoldoende! vertrouwen! dat! de! gestelde! doelen! en! gedeelde! waarden! nageleefd! zouden! worden.! Het!risico!van!een!mogelijk!falend!systeem!probeerde!men!daarom!te!ondervangen!zodat!men!waar! nodig!kon!ingrijpen.!Deze!maandelijkse!rapportages!werden!vervolgens!verwerkt!door!de!holding!en! openbaar!gemaakt!via!de!maandstaten!(Wintzen!2007:61).!! !“Bij!ons!werd!op!zo’n!stuk!of!twintig!parameters!gescoord.!Zaken!als!omzet,!kosten!en! resultaten!natuurlijk!maar!ook!ratio’s!zoals!directe/indirecte!medewerkers,!uitvalpercentages,! gemiddelde!uitstaande!debiteurendagen,!ziekte"uitval,!verlies!van!productieve!uren!in! vergaderingen,!gemiddeld!uurtarief,!aantal!onbetaalde!garantie!uren!en!zo!nog!vele!andere.! Iedere!celdirecteur!kon!zo!checken!hoe!goed!hij!het!deed!ten!opzichte!van!anderen.”!(Wintzen! 2007:61)! “Zo!konden!ze!zien!hoe!het!erbij!stond!en!dan!glimlachen,!jaloers!worden!of!inspiratie!bij! elkaar!opdoen.!“Hé!zeg!Ron,!hoe!doe!jij!dat,!je!hebt!een!uitval!van!12,6!en!1:7,5!overhead!en! toch!maak!je!een!marge!van!11,3?”!(Wintzen!2007:151)! Deze! maandstaten! zorgde! voor! transparantie! en! openheid! binnen! het! bedrijf.! Samen! met! de!! uitdagende,!haalbare,!groeiende!en!winstgevende!budgetten!die!door!de!holding!werden!verstrekt! aan!iedere!cel,!bleek!het!een!goede!stimulans!te!zijn!en!leverde!dit!een!gezonde!competitie!drang!op! (Wintzen!2007:123).!Martijn!Kriens!merkt!hierbij!op!dat!iedereen!in!theorie!over!deze!informatie!kon! beschikken,!maar!dat!dit!in!de!praktijk!eigenlijk!niet!gebeurde.!Een!gewone!medewerker!moest!een! afspraak!maken!met!zijn!cel"directeur!om!dit!rapport!vervolgens!op!zijn!kamer!in!te!mogen!zien.!Toch! blijft! duidelijk! naar! voren! komen! dat! Eckart! Wintzen! probeert! kenmerken! uit! de! postbureaucratie! zoals!ondernemersgeest,!durf!en!creativiteit!van!medewerkers!werd!op!deze!wijze!te!promoten.!! 12! !

Naast! deze! rapportages! werd! er! binnen! het! bedrijf! ook! gewerkt! met! standaarden.! Zo! droeg! Wintzen! op! dat! de! telefoon! wel! binnen! drie! “rinkels”! opgenomen! moest! worden! (Wintzen! 2007:165).!!Twee!andere!aspecten!laten!tegelijkertijd!beperkte!vrijheid!van!bijvoorbeeld!een!nieuwe! celdirecteur!zien.!Zo!was!de!afspraak!dat!een!celdirecteur!geheel!vrij!zou!zijn!bij!het!inrichten!van!zijn! nieuwe!kantoor.!Echter!deze!keuzevrijheid!werd!zeer!beperkt!doordat!men!moest!werken!met!een! vast!projectbureau.!Het!gevolg!was!dat!kunst!en!planten!waren!toegestaan,!mits!het!schilderij!groot! was!en!de!bak!voor!de!plant!minimaal!een!doorsnede!van!40!centimeter!had.!Een!tweede!voorbeeld! waarin!Wintzen!de!vrijheid!aan!banden!legde!was!iedereen!te!verplichten!gebruik!te!maken!van!het! ‘standaard!huisstijlhandboek’.!Hierin!had!hij!zelf!in!overleg!met!een!extern!marketing!bureau!bijwijze! van! spreken! tot! op! de! tiende! millimeter! vastgesteld! hoe! de! vormgeving! van! het! briefpapier! en! website! tot! aan! de! parkeerbordjes! en! gevelbelettering! eruit! moest! zien.! De! exacte! kleurnummers! werden!hierin!dan!ook!vermeld!(idem!2007:95).! Deze! standaarden! en! handboeken! waren! er! niet! alleen! op! het! gebied! van! de! uitstraling! en! communicatie.! Ook! voor! de! administratie,! de! project! aanpak! en! zelfs! voor! de! rechten! van! de! medewerkers! bestonden! handboeken! (idem! 2007:163).! Dat! deze! rapportages,! standaarden! en! handboeken! in! de! ogen! van! veel! medewerkers! “wellicht! extreem! precies”! waren! en! dat! zijn! “bemoeienis”! niet! door! iedereen! in! dank! werd! afgenomen,! daar! is! hij! zich! van! bewust! (Wintzen! 2007:97).! Toch! probeerde! hij! er! tegelijkertijd! voor! te! zorgen! dat! de! handboeken! niet! zouden! uitmonden!in!een!zeer!gedetailleerde!beschrijving!van!procedures!“die!niets!aan!het!eigen!initiatief! van! de! gebruikers! zou! overlaten”.! Wintzen! (2007:167)! had! deze! boekwerken! opgesteld! meer! ten! doel! om! richtlijnen! en! handvatten! te! bieden.! Een! lastig! dilemma! tussen! enerzijds! eenheid! willen! waarbinnen! vertrouwen,! autonomie! en! creativiteit! centraal! staan,! maar! aan! de! andere! kant! bureaucratische!regels,!standaarden!en!handboeken!verplicht!moeten!worden!nageleefd.!

§4.3. Eenheid Eenheid! is! waar! het! allemaal! om! draait! wanneer! men! een! ‘sterke! cultuur‘! tracht! neer! te! zetten! waarin! de! medewerkers! denken! in! lijn! met! de! gestelde! doelen! en! gezamenlijke! waarden! van! de! organisatie.! Tot!nu! toe!komt!duidelijk! naar!voren! dat!Wintzen!decentraal!BSO!vorm!gaf.! Vanuit!de! gedachte! dat! het! “culturele! DNA”! bij! splitsing! meegenomen! zou! worden! door! de! nieuwe! cel,! was! Wintzen! er! van! overtuigd! dat! de! ‘sfeer’,! het! vertrouwen! en! de! vrijheid! zouden! bijdragen! aan! zijn! informele!‘familiebedrijf’.!De!sturing!van!het!gedrag!van!medewerkers!vond!plaats!doordat!mensen! de!bedrijfscultuur!en!haar!waarden!deelden!en!hiernaar!handelden.!Dit!‘familiebedrijf’!kreeg!echter! een!omvang!waarbij!Wintzen!toch!de!angst!had!dat!het!bedrijf!haar!eenheid!en!cultuur!zou!verliezen! waarvoor!hij!enkele!formele!regels!en!standaarden!noodzakelijk!achtte.!Hierdoor!lijkt!er!een!paradox! te! zitten! in! de! celstructuur.! Aan! de! ene! kant! veel! vrijheid,! dankzij! vergaande! delegatie! met! aan! de! andere!kant!strakke!rapportagelijnen.!! Volgens!Wintzen!is!dit!een!schijnparadox.!Hij!vond!het!niet!meer!dan!normaal!te!weten!of!zijn! cellen! wel! op! koers! lagen! (idem! 2007:150).! Voorstelbaar! hadden! veel! celdirecteuren! hieraan! een! hekel.! Deze! rapportages! waren! niet! alleen! “behoorlijk! uitgebreid,! […]“maar! ook! strak! in! het! jasje.”! (Wintzen! 2007:149).! De! rapportages! moesten! onderling! te! vergelijken! zijn! en! daarom! dus! aan! strenge! standaarden! voldoen.! De! andere! standaards! waren! van! een! andere! aard.! Deze! moesten! vooral! gezien! worden! als! gedragsregels! of! als! hele! simpele! regeltjes! zoals:! een! maximaal! personeelsverloop! van! 5%! per! jaar,! ziekteverzuim! onder! de! 2%,! geen! kerstkaart! versturen! zonder! persoonlijke!boodschap,!de!telefoon!moet!worden!opgenomen!door!iemand!die!echt!geïnteresseerd! 13! !

is!en!de!weg!weet!van!het!bedrijf!(meestal!de!secretaresse!van!de!cel),!geen!verkoopactiviteiten!bij! bedrijven! die! minder! dan! 100.000,"! gulden! te! besteden! hebben,! potentiële! medewerkers! worden! minimaal! door! drie! mensen! geïnterviewd! en! medewerkers! bij! andere! cellen! rekruteren! is! niet! toegestaan!(Wintzen!2007:165).!! Op! deze! wijze! gaf! Wintzen! richting! aan! het! handelen! van! zijn! medewerkers! en! de! bewegingsvrijheid! van! de! cellen.! Door! het! constant! uiten! van! zijn! duidelijke! visie! en! doelen! benadrukte!hij!het!belang!van!autonomie!en!ondernemingsgeest!in!BSO.!Dat!dit!effect!had!binnen!de! organisatie!bleek!wel!uit!de!ervaring!die!Martijn!Kriens!had!toen!hij!nieuw!in!een!team!kwam.!Zijn! manager!vroeg!hem!hoelang!hij!voor!BSO!werkte.!Toen!bleek!dat!hij!pas!enkele!dagen!begonnen!was! zei!zijn!manager:!“oh…,!nou!dat!is!eigenlijk!ook!wel!lang!genoeg.!Welkom!”!Vervolgens!mocht!Kriens! zelfstandig!met!veel!verantwoording!aan!de!slag!(interview!Kriens).!Toch!kwamen!de!autonomie!en! ondernemingsgeest!deels! in!verdrukking!door!het!streven!naar!eenheid.!Deze!drang! naar!controle,! met! het! hebben! van! eenheid,! werd! ook! geborgd! door! een! zorgvuldig! gecreëerd! imago! en! cultuur! management.!!!

§4.3.1. Het imago BSO!kreeg!de!naam!een!bijzonder!bedrijf!te!zijn!dat!anders!te!werk!ging!dan!haar!concurrenten.!De! organisatiefilosofie! kreeg! veel! positieve! aandacht! in! de! media.! BSO! onderscheidde! zich! van! alle! andere! bedrijven! in! de! softwarebranche.! Zo! was! BSO! niet! lid! van! de! branchevereniging! COSSO.! Daarnaast! bracht! BSO! jaarlijks! bijzondere! jaarverslagen! uit.! Hierdoor! stond! BSO! bekend! als! een! innovatief! en! creatief! bedrijf! met! een! unieke! eigen! cultuur! waar! de! verantwoordelijkheid! en! creativiteit!van!de!medewerkers!sterk!werd!benadrukt!(Dael!2001:153).! Eckart! Wintzen! was! als! persoonlijke! vertolking! van! BSO! zich! continu! bewust! van! zijn! imago! creatie.!Zo!mocht!eigenlijk!niemand!binnen!het!bedrijf!met!de!pers!praten,!behalve!hij!zelf.!Iemand! (lees:!een!persvoorlichter)!aanstellen!om!dit!voor!hem!te!doen!was!daarmee!natuurlijk!uit!den!boze.!! “Van!de!vele!taken!die!ik!bij!de!oprichting!van!het!bedrijf!had,!bleven!er!bij!de!continue!groei! natuurlijk!steeds!minder!over.!Er!is!er!één!die!ik!tot!het!einde!heb!behouden:!die!van! communicatie!en!PR”!(Wintzen!2007:57)! De!reden!voor!Eckart!Wintzen!om!dit!zelf!te!blijven!doen!was!dat!hij!zich!ervan!bewust!was!dat!het! beeld!dat!mensen!hebben!van!een!organisatie!niet!slechts!bepaald!wordt!door!hoe!zij!in!de!pers!naar! voren!komt.!Het!imago!is!opgebouwd!uit!vele!componenten:!! “[namelijk!uit]!een!waanzinnige!veelheid!van!waarnemingen.!Dat!zijn!naast!de!pers!ook!de! reclamecampagnes,!de!gebouwen,!de!inrichting,!de!telefoniste,!de!receptie,!de!tuin,!de! jaarverslagen,!het!logo,!de!website,!de!lease"auto’s!en!alle!andere!kleine!contactmomenten.! Zoals!die!verdomde!directieparkeerplaatsen!voor!de!deur!en!–!onder!het!motto!‘de!klant!is! koning’"!geen!plek!voor!bezoekers.!Ja!inderdaad,!ik!heb!mij!altijd!met!al!die!‘onbelangrijke’! dingen!bemoeid.”(Wintzen!2007:57)! Ik! wil! graag! twee! producten! bespreken! van! de! hand! van! Eckart! Wintzen! om! te! laten! zien! dat! dit! imago!slechts!alleen!door!hem!bepaald!werd.!Het!reeds!besproken!‘standaard!huisstijlhandboek’!is! één!van!deze!producten.!Eckart!Wintzen!vond!namelijk!dat!de!cellen!niet!zelf!aan!de!gang!mochten! gaan! met! een! eigen! invulling! van! het! merk.! Dat! bepaalde! hij! zelf! en! voelde! zich! hiervoor! enorm!

14! !

verantwoordelijk.!De!gehele!‘Corporate!Image’!gaf!hij,!ondersteunt!door!een!extern!reclamebureau,! vorm!(Wintzen!2007:90).!!! “Eén!ding!staat!voor!mij!als!een!paal!boven!water:!als!je!een!bedrijf!hebt!dat!op!celfilosofie! steunt,!dan!moet!je!zorgen!dat!je!je!huisstijl!en!je!merk!heel!goed!beschermt!.”!(Wintzen! 2007:95)! De! volgende! opmerking! van! Eckart! Wintzen! benadrukt! nogmaals! zijn! streven! naar! eenheid! via! het! imago!en!tegelijkertijd!het!niet!accepteren!dat!hiervan!zou!worden!afgeweken:! “Als!celdirecteur!mag!je!wél!zelf!managen,!maar!niet!zelf!vormgeven.!Anders!wordt!het!een! zootje!en!gaat!de!herkenning!van!het!grote!geheel!verloren.”!(Wintzen!2007:96).!! Een!ander!product!van!zijn!hand!zijn!de!jaarverslagen.!Wintzen!kijkt!hier!met!veel!trots!op!terug.!Het! laat! volgens! hem! zien! dat! BSO! anders! was! dan! de! rest! van! de! bedrijven.! Anders! dan! de! bureaucratische! bedrijven.! “Het! zal! je! niet! verbazen! dat! ik! voor! een! ander! concept! koos! […]”! (Wintzen! 2007:59)! De! jaarverslagen! moesten! uitstralen! dat! BSO! bijzonder! was.! Zo! was! het! jaarverslag!speciaal!geschreven!voor!kinderen!een!enorm!succes.!! “Een!fantastisch!intelligent!maar!in!kindertaal!geschreven!essay!door!Hugo!Brandt!Corstius! over!‘wat!is!nieuw?’!beeldschone!illustraties!van!kinderboekenmaakster!Nance!Post!en!het! financiële!stuk!was!dichtgeplakt!met!een!sticker:!‘niet!leuk!voor!kinderen’.!We!hebben!er!na! de!eerste!15.000!nog!eens!30.000!bij!moeten!drukken.!Een!oplage!waar!menig!Nederlands! bestsellerauteur!van!droomt.!Er!is!nog!jaren!nagepraat!over!dit!verslag,!dat!overigens!ook! nog!een!internationale!boeken"prijs!gewonnen!heeft.”!(Wintzen!2007:59)! Kortom!Eckart!Wintzen!bepaalde!de!uitstraling!van!BSO!en!zorgde!ervoor!dat!het!naar!buiten!toe!als! één! geheel! over! kwam.! Tegelijkertijd! had! dit! imago! haar! invloed! op! de! eigen! organisatie! en! versterkte! dit! de! eenheid! binnen! de! BSO! cultuur.! Een! cultuur! waar! ze! het! anders! deden! dan! de! bureaucratische!bedrijven.!BSO!durfde!risico’s!te!nemen!waarbij!ondernemerschap!en!creativiteit!bij! medewerkers!werd!gestimuleerd!om!net!als!hun!leider!met!innovatieve!producten!te!komen.!!

§4.3.2. Cultuur management Geholpen!door!het!imago!was!Ekcart!Wintzen!continu!bezig!met!een!beïnvloedingsproces!om!de!BSO! cultuur! heel! bewust! vorm! te! geven! en! te! stimuleren.! Hij! was! de! cultuur! manager! en! nam! hier! het! voortouw!in:! ![…]!De!CEO![…]!is!uiteindelijk!degene!die!de!strategie,!sfeer,!de!soul!en!de!cultuur!van!het! bedrijf bepaalt.!Dan!is!hij!ook!degene!die!dat!subtiele!mengsel!moet!bewaren!en!uitdragen.! […]!er!is!er!maar!één!die!het!woord!kan!voeren!en!dat!is!de!baas.![…]”!(Wintzen!2007:57)! Het! bewaren! en! verzorgen! van! zijn! cultuur! begon! al! op! de! eerste! werkdag! voor! alle! nieuwe! medewerkers.! Natuurlijk! hadden! deze! nieuwe! medewerkers! al! een! beeld! van! BSO.! Een! beeld! dat! door!Eckart!Wintzen!evenzeer!heel!zorgvuldig!was!vormgegeven,!maar!toch!vond!hij!het!noodzakelijk! om! zelf! iedere! maand! aanwezig! te! zijn! op! de! introductiedag! in! het! holding"gebouw.! Deze! dag! had! een! heel! informeel! karakter.! Er! werd! taart! gegeten! en! een! film! getoond! over! het! bedrijf! met! veel! 15! !

zelfspot! erin.! Daarna! werden! er! presentaties! gegeven! over! de! BSO"filosofie! (lees:! duidelijke! visie);! over!wat!belangrijk!was!en!wat!niet!!(lees:!gezamenlijke!doelen!en!gedeelde!waarden).!! “Over!onze!eigenheid,!dus.!Dat!je!bijvoorbeeld!best!groen!haar!en!oorbellen!kon!dragen,!maar! er!wel!rekening!mee!moest!houden,!dat!als!je!er!bijzonder!uitzag,!er!ook!iets!bijzonders!van!je! verwacht!werd.!Of!dat!we!elkaar!door!alle!rangen!en!standen!heen!bij!de!voornaam! noemden.!Dat!is!lekker!voor!het!familiegevoel![…]”!(Wintzen!2007:168)!!!! Na! de! presentaties! was! er! de! mogelijkheid! om! onder! het! genot! van! een! biertje! met! de! ‘bazen’! te! praten.!Bij!vertrek!kreeg!men!nog!een!koffer!vol!met!allemaal!handige!spullen!mee,!maar!ook!een! bos!bloemen!voor!het!thuisfront.!! In! deze! koffer! zat! bijvoorbeeld! een! klein! boekje! met! informatie! over! enkele! ‘hot! items’! en! waarin!het!‘geschreven!beeld!van!de!organisatie’!stond!geformuleerd!(BSO/!Origin!visies!1992).!Men! greep!dus!direct!de!eerste!dag!aan!om!een!basis!te!leggen!voor!BSO!cultuur.!! “Het!is!de!eigenheid!van!het!bedrijf,!de!‘sfeer’!waar!het!bedrijf!aan!wordt!herkend.!Wij! hebben!die!bij!BSO!altijd!erg!gecultiveerd.!De!BSO’ers!en!de!buitenwereld!vonden!het!beiden! fijn!dat!we!een!eigen!karakter!hadden.!Wat!voor!karakter!of!persoonlijkheid!dat!is,!dat!doet! er!eigenlijk!niet!toe,!als!het!maar!‘eigen’!en!herkenbaar!is.”!(Wintzen!2007:169)!! Martijn!Kriens!kan!zich!zijn!eerst!dag!nog!goed!herinneren.!“Het!was!een!perfect!verzorgde!dag!met! presentaties!van!alle!hoge!mannen.”!Hetgeen!wat!hem!het!meest!bijbleef!was!dat!vanaf!het!begin!ze! als!medewerkers!direct!het!vertrouwen!kregen.!In!een!van!de!presentaties!werden!de!meest!recente! verlies"!en!winstcijfers!getoond.!Tussen!neus!en!lippen!door!zei!de!spreker:!! “Jullie!snappen!natuurlijk!wel!dat!deze!informatie!nog!niet!officieel!is!gepubliceerd.!Dus!als!ik! morgen!een!berichtje!in!het!Financieele!Dagblad!lees!dan!zou!ik!zeer!teleurgesteld!zijn!in!jullie! .”!(interview!Kriens)!! Na!de!introductiedag!werd!de!BSO!cultuur!zorgvuldig!door!Wintzen!in!stand!gehouden.!Zo!schreef!hij! iedere!twee!weken!in!de!vaste!column!‘Het!hoofd!spreekt’!van!de!bedrijfskrant!’BeSOgnes’!over!zijn! belevingen! en! visie! op! actuele! thema’s! (Wintzen! 2007:54).! Verder! vertrouwde! Wintzen! op! de! werking!van!zijn!groeisysteem!met!als!basis!het!wederzijdse!vertrouwen.!! Het! bedrijf! bleef! groeien! waarbij! de! cel! klaar! voor! splitsing! moest! zijn! wanneer! deze! een! omvang! van! 65! medewerkers! kreeg! (idem! 2007:39).! Iedere! cel! komt! op! deze! manier! voort! uit! een! oude! cel! waardoor! de! “DNA! van! de! cultuur”! via! de! medewerkers! uit! de! oude! cel! wordt! meegenomen.! Hierdoor! lijken! de! cellen! op! elkaar! en! worden! ze! door! de! buitenwereld! gezien! als! onderdeel! van! een! groter! geheel.! Alle! cellen! hadden! immers! dezelfde! missie,! naam,! huisstijl! en! dezelfde!standaarden!(idem!2007:51).!Het!ging!hier!niet!alleen!om!kwaliteitsstandaarden,!maar!ook! omgangsregels,!imago!en!PR!standaarden,!hoe!een!offerte!en!een!personeelsadvertentie!eruit!moest! zien,! de! inrichting! van! de! celboekhouding,! met! welke! software! er! gewerkt! diende! te! worden,! enzovoorts.!“Kortom,!vanuit!het!hoofdkantoor!wordt!de!bedrijfscultuur!bewaakt”!(idem!2007:89).!! Deze! celdeling! zorgde! ervoor! dat! iedere! nieuwe! cel! een! afspiegeling! was! van! de! oude! cel.! Volgens! Wintzen! bleef! hierdoor! de! BSO"cultuur! behouden.! Ook! de! gelimiteerde! groeisnelheid! van! één!medewerker!per!maand!per!cel!droeg!volgens!Arjen!van!Dijk!bij!aan!deze!cultuurbewaking.!Van! Dijk!was!van!1985"2000!werkzaam!bij!BSO!als!consultant!en!later!unit!manager!(interview!Van!Dijk).! 16! !

Een!ander!systeem!wat!Wintzen!erg!goed!vond!werken!was!dat!van!het!wederzijdse!vertrouwen.!Bij! BSO! vond! de! controle! nooit! vooraf! plaats,! maar! altijd! achteraf.! Medewerkers! moesten! wanneer! erom!gevraagd!werd!verantwoording!kunnen!afleggen!over!hun!handelen.!Dit!mechanisme!zorgde!er! bij!BSO!voor!dat!er!geen!afdelingen!nodig!waren!die!alles!moesten!monitoren!en!administreren.!In! tegenstelling! tot! zijn! strikte! ‘Corporate! Image’! en! de! continue! benadrukking! van! de! BSO! omgangsnormen!laat!Eckart!Wintzen!ook!veel!aan!de!medewerkers!zelf!over.! !“Ik!denk!dat!hoe!meer!je!voorschrijft,!hoe!meer!oneigenlijk!gebruik!van!de!regels!je!uitlokt.!En! hoe!meer!vertrouwen!je!schenkt,!hoe!relaxter!het!is![…]”!(Wintzen!2007:116)!!!! Zowel!op!het!gebied!van!opleidingen!als!declaratie!van!reizen!en!hotelovernachtingen!geeft!hij!het! vertrouwen! en! laat! hij! zijn! medewerkers! vrij.! Zo! zegt! hij! dat! op! het! gebied! van! opleidingen!! medewerkers! prima! zelf! in! staat! zijn! om! te! kiezen! waarin! ze! graag! bijgeschoold! willen! worden,! daarvoor!is!volgens!hem!geen!personeelszaken!nodig.!Een!richtlijn!van!bijvoorbeeld!tien!dagen!per! jaar! zou! afdoende! moeten! zijn! (idem! 2007:111).! Misbruik! van! dit! wederzijdse! vertrouwen! was! minimaal.!Mocht!het!toch!een!keertje!fout!gaan!dan!is!er!altijd!nog!een!fieldmanager!die!voldoende! geheugen!heeft!om!te!zeggen!“…!Zeg,!eeeeh,!Rob,!heb!jij!niet!vorig!jaar!al!een!cursus!van!12!dagen! gedaan?...”!Daarnaast!geeft!Wintzen!(2007:112)!als!argument!dat!een!stafafdeling!personeelszaken! met! een! systeem! om! dit! alles! te! controleren! het! veelvoud! van! enkele! excessen! kost.! Voor! onkostenvergoeding! heeft! hij! een! gelijke! insteek! “Doe! wat! jij! vindt! dat! redelijk! is”.! Achteraf! moet! iemand!natuurlijk!wel!rapporteren!en!staat!het!de!supervisor!vrij!om!te!vragen!waarom!die!uitgave! of!declaratie!redelijk!is!(idem!2007:116).!Wintzen!vond!dat!dit!systeem!binnen!BSO!zeer!goed!heeft! gefunctioneerd.! “Mijn!ervaring!blijft:!expliciet!gegeven!vertrouwen!wordt!zeer!zelden!beschaamd!en!is!een! veel!fijnere!omgeving!om!in!te!werken.!En!de!prijs!die!je!betaalt!in!termen!van!arbeidsvreugde! door!niet!voortdurend!iedereen!op!zijn!lip!te!zitten!is!vele!malen!hoger!dan!wat!je!verdient! met!je!bemoeizucht.”!(Wintzen!2007:117)! Een! cultuur! bij! BSO! van! samenhorigheid! waarbij! medewerkers! zelf! keuzes! konden! maken! zonder! vooraf! goedkeuring! te! hebben! en! in! deze! keuzes! fouten! mochten! maken! was! het! resultaat! (idem! 2007:85).! Echter! ook! een! fout! mocht! volgens! Wintzen! slechts! éénmaal! plaatsvinden.! Hij! vond! dat! iemand!er!wel!wat!van!moest!hebben!geleerd.!Hij!zegt:!“door!veel!–!vaak!erg!dure!–!fouten!te!maken! worden!ervaren!CEO’s,!projectleiders!en!consultants!geboren.”!(idem!2007:86)!Een!totaalconcept!dat! zich!afzet!tegen!bureaucratische!organisaties.!Hierbij!gaf!Wintzen!BSO!een!platte!flexibele!structuur! en!nam!als!leider!zelf!het!voortouw!in!het!creëren!van!eenheid!door!het!uiten!en!actief!belijden!van! zijn!visie,!de!gezamenlijke!doelen!en!gedeelde!waarde.!Dit!had!als!gevolg!dat:!!! “[…]!een!gemiddelde!BSO’er!apentrots!was!op!zijn!bedrijf.!Je!kon!de!tevreden!smile!op!zijn! hoofd!zien!als!hij!bij!familie!of!op!partijtjes!vertelde!dat!hij!bij!BSO!werkte.!Hij!was!trots!op!het! imago!van!professionaliteit,!creativiteit,!en!menselijke!warmte.!Zo’n!beeld!ontstaat!niet! vanzelf!en!zeker!niet!door!over!platgetreden!paden!te!lopen”!(Wintzen!2007:58)! Joep!Schrijvers!beaamt!dit.!Hij!kwam!in!1988!bij!BSO!en!is!auteur!van!het!boek!‘Hoe!word!ik!een!rat’.! Hij!zegt:!“Op!een!feestje!vertelde!je!graag!dat!je!bij!BSO!werkte.!Dat!was!een!bijzonder!bedrijf!waar! mensen!graag!iets!over!wilden!horen.”!(in!Dael!2001:153)! 17! !

§4.4. Verandering van de situatie Met!de!BSO!cultuur,!structuur!en!haar!leiderschap!was!het!bedrijf!in!1989!uitgegroeid!tot!ongeveer! 4000! medewerkers! (Wintzen! 2007:133).! BSO! was! tot! dan! toe! vooral! in! Nederland! actief! en! autonoom!groot!gegroeid!op!basis!van!de!gezamenlijke!doelen!en!gedeelde!waarden.!De!eenheid!die! door!Wintzen!zo!zorgvuldig!was!gecreëerd!en!door!hem!in!stand!werd!gehouden!met!standaarden! voor!bijvoorbeeld!het!imago!en!de!cultuur!had!veel!succes.!Ook!bleek!deze!eenheid!in!staat!om!de! eerste! fusie! met! de! cultuur! van! Philips! op! te! vangen.! Echter! de! tweede! fusie! liept! uit! op! een! catastrofe!en!betekende!tevens!het!einde!van!de!BSO!cultuur.!!!

§4.4.1.Fusie met Philips Application and Software Services (Pass) Johan!Vunderink!was!van!1977!tot!1996!werkzaam!bij!BSO!en!kwam!als!lid!van!de!raad!van!bestuur! met!het!idee!voor!een!fusie.!Hij!vond!het!noodzakelijk!om,!net!als!hun!grote!concurrent!Cap!Volmac,! globaal! te! gaan! om! zo! de! grote! klanten! te! behouden.! Cap! Volmac! was! toen! al! zeer! actief! buiten! Nederland!met!het!kopen!van!belangen!in!buitenlandse!bedrijven!om!zo!een!internationaal!netwerk! op!te!bouwen!(Tex!1998).!BSO!volgde!deze!trend!en!opende!zelf!enkele!werkmaatschappijen!in!het! buitenland.!Het!bleek!lastig!om!daar!de!markt!te!veroveren!waarop!men!besloot!om!op!zoek!te!gaan! naar!een!internationale!fusiepartner!(Dael!2001:161).!De!mogelijkheden!om!dit!te!realiseren!waren! voor! BSO! beperkt.! Vulderink! zegt:! “Wij! hadden! geen! beursnotering! en! dus! geen! geld! voor! grote! overnamen.! Voor! ons! was! er! maar! één! oplossing:! groeien! over! de! rug! van! een! multinational.”! In! oktober! 1988! werden! de! eerste! gesprekken! met! Philips! gevoerd.! De! timing! was! naar! zijn! zeggen! vlekkeloos! (Vulderink! in! Tex! 1998).! Philips! was! al! enige! jaren! bezig! met! het! reorganiseren! van! de! eigen! automatisering.! Als! gevolg! hiervan! werden! er! twee! grote! semizelfstandige! automatiseringsafdelingen! opgericht! in! 1988.! Verschillende! groepen! die! zich! bezig! hielden! met! applicaties! (de! software! toepassingen! op! de! computer)! werden! samengevoegd! tot! ‘Philips! Application! and! Software! Services’.! De! andere! grote! semizelfstandige! automatiseringsafdeling! die! tegelijkertijd! ontstond! was! ‘Philips! Communication! and! Processing’.! Hier! werden! alle! rekencentra! ondergebracht!die!eerst!decentraal!per!land!of!productdivisie!bestonden.!Philips!kon!hierdoor!terug! naar! haar! kerntaken! waarbij! de! automatiseringskosten! variabel! werden! (Dael! 2001:161).! De! onderhandelingen!tussen! Philips!en!BSO!zorgde! ervoor!dat!twee!jaar!later! er! in!maart!1990!al!een! definitieve!overeenkomst!op!tafel!lag.!BSO!zou!Pass!overnemen!en!in!ruil!hiervoor!kreeg!Philips!41! procent! van! de! aandelen! in! het! nieuwe! bedrijf! (Tex! 1998).! Het! bedrijf! kreeg! er! zo! wereldwijd! ongeveer!2000!man!bij!waarvan!160!in!Nederland!(interview!Wintzen!2008).!Deze!fusie!verliep!heel! geleidelijk!en!Wintzen!heeft!hier!niet!heel!veel!sturing!aan!gegeven!omdat!hij!vond!dat!cellen!dit!zelf! moesten! regelen.! Hij! bepaalde! alleen! welke! mensen! er! bij! welke! cel! bijkwamen! of! maakte! er! een! nieuwe!zelfstandige!cel!van.!!! “[Bij!de!locale!cel]!is!hun!geleerd!hoe!een!cel!in!elkaar!zit,!wat!verantwoordelijkheid!is,!hoe!je! dat!zelf!moet!oppakken!en!wat!vertrouwen!is,!en!hoe!je!met!vertrouwen!omgaat.”!(interview! Wintzen!2008)!! Toch!ontstaat!er!veel!onrust!waarop!Wintzen!besluit!als!leider!op!“tournee”!te!gaan:!! “Een!ambitieus!programma!waarbij!ik!binnen!twee!maanden!alle!locaties!een!keer!rond! lunchtijd!bezocht.!Gewapend!met!een!paar!koffiekannen!en!twee!manden!broodjes!pastrami,! 18! !

ontving!ik!iedereen!die!zich!had!opgegeven,!voor!een!informele!lunch!in!de!vergaderkamer! van!die!vestiging.!Ieder!kon!vragen!wat!hij!wilde!en!daarbij!rekenen!op!een!eerlijk! antwoord.”(Wintzen!2007:54)! Volgens!Wintzen!werd!de!onrust!minder!en!heeft!BSO!de!eerste!fusie!met!Philips!Pass!goed!kunnen! opvangen.! Hij!geeft!wel!toe!dat! het!niet!overal!direct!goed!verliep:!“Frankrijk!was!niet! te!redden”,! maar! daar! tegenover! stond! Brazilië:! “Dat! ging! in! één! klap! gewoon! meteen! fantastisch”.! BSO! kreeg! hierdoor! een! internationaal! karakter! waardoor! werd! besloten! de! naam! BSO! te! wijzigen! in! BSO! / Origin.!Na!goed!en!wel!deze!naam!doorgevoerd!te!hebben,!werden!de!eerste!haarschuren!zichtbaar.! Er! kwamen! veel! negatieve! signalen,! maar! overtuigd! van! de! eigen! superioriteit! heeft! Wintzen! (2007:83)! “het! ‘rottingsproces’! ondanks! waarschuwingen! van! [zijn]! collega’s! maandenlang! ongemoeid!laten!doorgaan.”!Het!gevolg!was!dat!binnen!een!half!jaar!na!de!fusie!er!vele!miljoenen! verlies!waren!en!een!fors!gedeelte!van!de!oud!Philips!medewerkers!zeer!ontevreden!waren!over!het! feit! dat! ze! “zonder! enige! begeleiding! […]! van! de! ene! in! de! andere! cultuur! [waren]! geworpen.”! (Wintzen!2007:84).!Dit!had!Wintzen!totaal!niet!verwacht!immers:!! !“Wij!–!BSO!–!waren!het!leukste!bedrijf!om!voor!te!werken,!dat!vonden!we!zelf!en!kregen!daar! ook!bevestiging!voor!in!de!pers.!Eigenlijk!had!ik!zo’n!beetje!verwacht!dat!die!Philips"mensen! ons!min!of!meer!snikkend!van!geluk!in!de!armen!zouden!vallen.!Eindelijk!konden!ze!nu!voor! een!leuke!baas!werken.!Ja!echt,!dat!is!wat!ik!dacht.!Want!wij!waren!fris!en!dynamisch!en! Philips!was!stoffig.”!(Wintzen!2007:83)! Deze!gedachte!van!Wintzen!bleek!dus!niet!juist.!De!andere!aanname!dat!de!toevoeging!van!de!Philips! consultants!zou!resulteren!in!meer!omzet!was!eveneens!een!desillusie.!Omdat!BSO!een!te!kort!had! aan!consultants!was!Wintzen!in!eerste!instantie!zeer!blij!met!de!komst!van!de!nieuwe!medewerkers! van! Philips! Pass.! Echter! later! bleek! dit! een! kat! in! de! zak! waarvan! Wintzen! het! liefste! wou! dat! ze! allemaal!zo!snel!mogelijk!zouden!“opdonderen”.!! “[…]!het!bleken!gewoon!uitgerangeerde!gefaalde!managers!te!zijn,!die!maar!tot!consultant! waren!gebombardeerd!door!Philips.!Die!op!de!hele!wereld!consultancy!zaten!te!geven.[…]!“!Ze! hadden!geen!enkele!toegevoegde!waarde!voor!het!proces.!In!tegendeel!ze!hadden!alleen! maar!afbrekende!waarde.!Ze!hadden!dus!ook!geen!kennis.!Ze!hadden!dus!ook!geen!echte! autoriteit.!Want!zij!bepaalden!zelf!wanneer!ze!waar!consultancy!kwamen!geven.!Dat!is! Philips.!Zij!waren!hoger!in!rang.!Zij!waren!vakgroep!7!of!8!en!zij!zeiden!gewoon:![…]‘we! komen!even!langs!dit!implementeren.!Of!we!komen!jullie!vertellen!hoe!de!nieuwe!tool!werkt’! of!whatever.!Nou,!die!consultants!bleken!dus!totaal!waardeloos!te!zijn.!Die!moesten!we! eigenlijk!gewoon!proberen!om!in!één!klap!weg!te!mieteren.”!(interview!Wintzen!2008)! BSO!was!tot!dan!toe!alle!19!jaren!op!één!na!winstgevend.!De!autoriteit!die!de!consultants!van!Philips! eerst!hadden,!bleek!totaal!verdwenen!nu!ze!bij!dezelfde!opdrachtgever!onder!de!naam!BSO!/!Origin! aan! de! slag! gingen.! Volgens! Vunderink! (in! Tex! 1998)! werden! er! geen! mensen! ontslagen! nog! vestigingen!samengevoegd.!Later!bleek!pas!dat!vooral!veel!geld!verdween!in!het!buitenland.!In!1993! verloren!vijf!buitenlandse!vestigingen!samen!achttien!miljoen!gulden.!Vooral!in!Frankrijk!en!Brazilië! waren! de! verliezen! enorm.! De! Braziliaanse! vestiging! verloor! op! een! gegeven! moment! een! half! miljoen! per! maand.! Ook! in! Nederland! waren! er! problemen.! De! onderlinge! samenwerking! verliep! steeds!stroever.!Veel!managers!waren!slechts!bezig!met!het!halen!van!hun!doelstellingen!en!dachten! 19! !

niet! meer! in! het! belang! van! het! bedrijf.! Drie! jaar! na! de! overname! kampte! BSO! /! Origin! met! een! enorme! liquiditeitscrisis.! In! april! 1993! bleek! er! nog! maar! drie! miljoen! gulden! in! kas! te! zitten! (Tex! 1998).!Men!besloot!om!in!Nederland!grondig!te!reorganiseren.!De!noodzaak!tot!ingrijpen!verklaarde! Gerard! Oostendorp,! destijds! de! directeur! van! BSO! /! Origin! Nederland,! als! een! gevolg! van! de! veranderde! wensen! bij! de! klanten! en! ontwikkelingen! in! de! automatisering.! Johan! de! Boer,! oud! directeur!van!een!afdeling!binnen!PASS,!gaf!een!andere!verklaring:! “Er!was!sprake!van!kannibalisme!tussen!de!cellen,!er!was!sprake!van!de!verscheurde!klant,!en! er!kwam!steeds!grotere!druk!op!de!tarieven.”!(in!Dael!2001:161)!!! Een! strikte! scheiding! tussen! de! verschillende! cellen! bleek! moeilijk! vol! te! houden! in! een! verslechterende! markt.! Ton! Janssen,! werkzaam! bij! BSO! vanaf! 1985! en! in! 1993! directeur! van! de! werkmaatschappij!‘Instruction!Technology’,!is!het!met!De!Boer!eens!en!zegt!hierover:! “Er!waren!op!een!gegeven!moment!te!veel!BSO!werkmaatschappijen!op!de!verzadigde!en! steeds!krapper!wordende!Nederlandse!markt.”!(in!Dael!2001:161)! De!verschuivende!vraag!van!pure!IT"kennis!uitgevoerd!in!projecten!naar!het!moeten!bieden!van!een! langere!termijn!relatie!waarin!totaaloplossingen!worden!aangedragen,!de!krapte!op!een!verzadigde! markt! en! een! tegenvallende! integratie! met! PASS! dwongen! BSO! /! Origin! te! reorganiseren.! BSO! /! Origin! liet! in! het! jaarverslag! van! 1993! weten! dat! zij! het! cellenconcept! verder! wilde! gaan! “vervolmaken”! om! daarmee! in! de! toekomst! beter! te! kunnen! inspelen! op! de! wensen! van! de! markt! (Annual!Report!1993).! In!de!hoop!het!nieuwe!jaar!(1994)!goed!van!start!te!gaan,!de!medewerkers!te!motiveren!en!hen! te!laten!weten!dat!Wintzen!ook!persoonlijk!meeleeft!met!de!onzekerheid!bij!zijn!medewerkers!stuurt! hij! hen! de! ‘worry! dolls’! per! post! toe.! ! Onder! de! volgende! tekst! ondertekent! hij! met! pen! ieder! exemplaar!handmatig:!! “Zie!hier!voor!het!nieuwe!jaar!een!oude!indiaanse!methode!om! problemen!op!te!lossen.!Naar!westerse!begrippen!ongetwijfeld!niet! wetenschappelijk!verantwoord.!Maar!ik!troost!mij!met!de!gedachte! dat!een!belangrijke!functie!van!peperdure!adviseurs!en!consultants! ook!bestaat!uit!geduldig!luisteren.!Ligt!de!oplossing!immers!niet!vaak! in!de!formulering!van!het!probleem!besloten?!!Bijgaande!‘worry! dolls’!zijn!oneindig!veel!geduldiger!(en!beduidend!goedkoper).!Ik! wens!je!een!probleemoplossend!1994.”! De! reorganisatie! ofwel! de! “vervolmaking! van! het! cellenconcept”! hield! in! dat! men! van! de! 37! werkmaatschappijen!terugging!naar!17!nieuwe!‘full!service!cellen’.!Deze!regionale!vestigingen!diende! ieder!wederom!autonoom!te!fungeren!en!daarbij!een!totaalpakket!aan!diensten!aan!te!bieden.!Het! principe!van!een!maximale!omvang!die!een!cel!mocht!hebben!werd!hiermee!losgelaten.!Daarnaast! kreeg! iedere! cel! (lees! :! regiokantoor)! een! aantal! grote! klanten! toegewezen.! Deze! noemde! men! de! ‘named! accounts’.! Deze! klanten! werden! door! de! cel! landelijk! ondersteunt.! Men! ging! voor! de! zeer! grote! klanten! echter! nog! een! stapje! verder.! Zo! werden! er! speciale! accountteams! opgezet! die! rechtstreeks!aan!de!commercieel!directeur!Nederland!diende!te!rapporteren.!Grenzen!gebaseerd!op! postcodegebieden! voor! een! cel! omtrent! de! grote! klanten! waren! daarmee! verleden! tijd! (Dael! 20! !

2001:166).! Dit! bleek! te! helpen.! Volgens! Wintzen! kwam! BSO! /! Origin! er! bovenop! en! telde! in! 1995! 6.500!medewerkers!met!een!omzet!boven!de!500!miljoen!dollar,!gevestigd!in!24!landen!met!honderd! kantoren!(Bakel!1996).!Wereldwijd!hadden!ze!ruim!100!bedrijven!uit!de!top!500!grote!multinationals! als!klant!waaronder!Volvo,!Procter!&!Gamble,!Eastman!Kodak,!Texaco!en!Motorola.!! Echter! dit! verliep! niet! zonder! slag! of! stoot.! Het! opheffen! van! alle! cellen! en! het! instellen! van! regionale! kantoren! kreeg! veel! kritiek! te! verduren! (Dael! 2001:168).! Zo! noemt! Janssen! dat! er! twee! wensen! op! tafel! lagen.! De! eerste! wens! was! de! noodzakelijk! tot! integratie! van! de! verschillende! disciplines,! maar! de! andere! wens! was! dat! men! ook! nieuwe! disciplines! wilde! kunnen! opstarten! en! ontwikkelen.!Hij!meent!dat!BSO!/!Origin!haar!marktpositie!in!de!technische!automatisering!met! de! reorganisatie! kwijt! raakte,! maar! dat! daar! wel! tegenover! stond! dat! onderwerpen! als! BAAN,! SAP! en! Image!Processing!van!de!grond!kwamen!(Dael!2001:170).! De!Boer!werd!woordvoerder!voor!de!medewerkers!die!tegen!deze!reorganisatie!waren.!Hij!stelt! dat! men! vooral! vreesde! dat! BSO! niet! meer! marktgericht! zou! zijn.! Volgens! hem! waren! er! al! teveel! specialisaties!ontstaan.!De!goede!naam!die!was!opgebouwd!binnen!een!bepaald!vakgebied!zou!met! de! vorming! van! de! ‘Full! Service! Cellen’! verloren! gaan.! Zo! werd! Margo! van! Eijck! human! talent! manager!bij!de!vestiging!in!Amsterdam.!Zij!vult!De!Boer!aan!met!dat!door!de!medewerkers!weg!te! halen!uit!hun!vertrouwde!omgeving!de!samenvoeging!niet!resulteerde!in!een!betere!samenwerking.!! “Voor!veel!medewerkers!was!het!een!vervelende!reorganisatie.![…]!Een!AT"er!heeft!weinig! boodschap!aan!een!MS"er.![…]!Ze!werkten!wel!voor!hetzelfde!bedrijf!maar!hun!specialismen! lagen!heel!ver!uit!elkaar.![…]!Het!missen!van!de!geborgenheid!van!de!vakbroeders!bij!de! reorganisatie!werd!onderschat!en!zorgde!voor!motivatieverlies.”!(in!Dael!2001:169)!!!! Volgens! Oostendorp,! de! directeur! van! BSO! /! Origin! Nederland,! kwam! de! weerstand! vooral! uit! AT! (Automation!Technology)!en!MS!(Management!Support).! “Het!waren!met!name!de!werkmaatschappijen!in!de!technische!automatisering!(AT)!en!in!de! managementinformatievoorziening!(MS)!die!grote!problemen!hadden!met!de!reorganisatie.! Zij!waren!bang!dat!hun!discipline!zou!verdwijnen.!Bij!de!werkmaatschappijen!die! gespecialiseerd!waren!in!bestuurlijke!informatieverzorging!(IS)!was!de!commotie!beduidend! minder.!IS!was!veruit!de!grootste!groep!met!de!meeste!klanten.!Zij!hadden!het!gevoel!dat!er! voor!hen!niet!zo!veel!veranderde.!Hun!werk!omvatte!reeds!het!hele!vakgebied.”!(in!Dael! 2001:168)! Ook!relativeert!Oostendorp!de!kritiek!dat!BSO!/!Origin!marktaandeel!zou!verliezen.!! “BSO/Origin!was!inmiddels!zo!groot!en!bekend!geworden!dat!het!op!basis!van!zijn!naam! voldoende!klanten!moest!kunnen!krijgen.!Een!dienstverlener!van!een!dergelijke!omvang! hoefde!zich!niet!meer!expliciet!te!presenteren!met!een!bepaald!specialisme.”!(in!Dael! 2001:169)! De! fusie! tussen! BSO! en! Philips! Pass! monde! uit! in! een! cultuur! clash.! De! medewerkers! van! Philips! verweten!Wintzen!een!slechte!integratie!en!het!ontbreken!van!enige!begeleiding.!Wintzen!verweet! op!zijn!beurt!de!Philips!medewerkers!dat!zij!geen!kennis!en!autoriteit!bezaten.!Deze!clash!zagen!de! medewerkers!van!BSO!wellicht!al!aankomen!waardoor!er!onrust!ontstond.!Wintzen!besloot!om!op! “tournee”! te! gaan! om! met! zijn! visie! het! vertrouwen! bij! de! BSO! medewerkers! terug! te! winnen.! Dit! 21! !

vertrouwen!hield!stand!tot!er!financiële!klappen!vielen.!Zelfs!Wintzen!bleef!tot!die!tijd!heilig!geloven! in!zijn!systeem!van!gezamenlijke!doelen!en!gedeelde!waarden.!Zodoende!ging!hij!er!ook!van!uit!dat! de!het!in!Brazilië!met!BSO!zeer!goed!ding.!Dit!bleek!later!toch!een!half!miljoen!per!maand!verlies!te! maken.! Een! tweede! reorganisatie! binnen! BSO! volgde! in! 1994.! Waarbij! nogmaals! een! cultuur! clash! tussen! de! eigen! subculturen! van! BSO! plaats! vond.! Wintzen! laat! met! de! introductie! van! de! ‘Full! Service!Cellen’!de!regel!van!een!maximale!omvang!voor!een!cel!los!en!breekt!in!op!de!autonomie!die! was!gegeven!aan!iedere!cel!door!van!hoger!hand!in!te!grijpen.!!

§4.4.2. Fusie met Philips Communication and Processing (C&P) “Toen!we![…]!dachten;!het!begint!ergens!op!te!lijken,!toen!waren!we!verplicht!om!er!een! tweede!fusie!over!heen!te!laten!gaan![…]”!(interview!Wintzen!2008)! Een!rooskleurige!toekomst!zo!leek!het!tot!ze!min!of!meer!verplicht!waren!om!nog!een!tweede!groep! van! bijna! 5.000! mensen! over! te! nemen! van! Philips.! McKinsey! had! namelijk! Philips! geadviseerd! om! ook!haar!andere!dochter!‘Communications!and!Processing!Services’!samen!te!laten!gaan!met!BSO!/! Origin.!“Het!was!een!defensieve!zet”,!zegt!Vunderink!(in!Tex!1998).!“Als!wij!hadden!geweigerd,!was! C&P! verkocht! aan! IBM! of! EDS.! Dan! had! er! opeens! een! concurrent! bij! onze! grootste! klant! rondgelopen.”! Wintzen! (interview! 1999! in! Dael! 2001:172)! vult! Vulderink! aan! met! dat! BSO! /! Origin! zich!echt!niet!kon!verloven!de!kans!te!lopen!om!deze!klant!kwijt!te!raken.!! De!gewenste!schaalgrootte!zou! met!het! doorlopen! van!deze!fusie!bereikt!worden!(Tex!1998).! Met!de!fusie!van!‘Philips!Communications!and!Processing!Services’!(C&P)!zou!het!bedrijf!namelijk!een! omvang!krijgen!van!11.000!medewerkers!en!een!omzet!boven!de!1,9!miljard!dollar!waarmee!ze!op! gelijke! voet! kwamen! te! staan! met! andere! giganten! uit! die! tijd! zoals! ‘Andersen! Consulting’! (het! huidige!Accenture)!en!‘Electronic!Data!Systems’!(Bakel!1996).!Op!verzoek!van!Philips!werd!Wintzen! commissaris! en! werd! Henk! Cohen! e! nieuwe! CEO! (interview! Wintzen!2008).!! Ter! voorbereiding! op! de! fusie! werd! een! rood! boekje! uitgegeven!met!de!titel:!“Back!down!to!Earth”.!Op!pagina!15!sluit! het!boekje!af!met!een!citaat!van!Tom!Peters:!“Vertrouw!op!jezelf! en!niet!op!de!gek!die!ze!president!noemen.”!Daarboven!staat!een! foto! van! een! Eckart! Wintzen! en! zijn! opvolger! Henk! Cohen.! Het! boekje!moest!de!medewerkers!oppeppen!en!voorbereiden!op!de! volgende! fusie.! Echter! de! werknemers! vertrouwden! de! nieuwe! plannen! niet.! De! internationale! ambities! van! Wintzen! hadden! namelijk!al!erg!veel!geld!gekost.!De!medewerkers!bleken!gelijk!te!krijgen.!Twee!jaar!later!leed!BSO!/! Origin!een!verlies!van!108!miljoen!gulden!over!1996!(Tex!1998).! In!1996!vind!er!namelijk!tegelijkertijd!bij!Philips!een!machtswisseling!plaats.!Cor!Boonstra!werd! de!opvolger!van!Jan!Timmer.!Boonstra!had!een!andere!opvatting!over!de!fusie!met!BSO!dan!Timmer.! Met!de!meerderheid!van!de!aandelen!die!Philips!bezat!in!BSO!/!Origin,!besloot!Boonstra!om!samen! met!zijn!CFO!Jan!Hommen!op!hun!wijze!te!consolideren.!! ”Jan!Timmer!was!gevallen!op!onze!cultuur.!Hij!vond!dat!een!fijne!cultuur.!Dat!was!de!reden! dat!hij!het!aan!ons!gaf!in!plaats!van!aan!Volmak.!Maar!Cor!Boonstra!die!is!van!de!traditionele! ouderwedse,!Harry!Mintzberg!Machine!Bureaucratie.!Zijn!rechterhand,![Jan!Hommen],!de!

22! !

financiële!CFO!van!Philips,!heeft!ons![onze!cultuur]!vermoord.!Daar!is!een!einde!gekomen! [aan]!de!BSO!cultuur.”!(interview!Wintzen!2008)! Binnen!een!paar!weken!werd!Henk!Cohen!door!Cor!Boonstra!geconfronteerd!met!zijn!doel!om!in!het! jaar! 2000! een! omzet! te! behalen! van! 4! miljard! gulden! om! vervolgens! met! BSO! /! Origin! een! eigen! beursnotering! te! starten! (Tex! 1998).! Grote! outsourcingcontracten! en! overnames! waren! de! enige! mogelijkheden! om! dit! te! bereiken.! Cohen! voorzag! dat! Origin! dit! niet! op! eigen! kracht! zou! kunnen! halen! en! moest! daarop! van! Boonstra! vertrekken.! Cor! Boonstra! besloot! Geoffrey! Carroll! en! Tom! Butler!aan!te!stellen!als!het!nieuwe!bestuur!van!BSO!/!Origin.!Zij!kwamen!beide!van!‘Electronic!Data! Systems’!En!gingen!vervolgens,!geheel!tegenstrijdig!met!de!heersende!bedrijfscultuur,!aan!het!werk.! Volgens! Martijn! Kriens,! werkzaam! van! 1992! tot! 1996! als! technisch! manager! bij! BSO,! werden! zij! al! snel! in! de! wandelgangen! negatief! bestempeld! als! “Tom! en! Jerry”! (interview! Kriens).! Wintzen! stelt! zelf! dan! ook! dat! deze! leiders! definitief! een! einde! hebben! gemaakt! aan! zijn,! in! twintig! jaar! tijd,! zorgvuldig!vormgegeven!en!opgebouwde!cultuur!(interview!Wintzen!2008).! “Vanaf!hun!benoeming!woei!er!een!harde,!Angelsaksische!wind!door!het!bedrijf.”!Het!logo!van! BSO!/!Origin!veranderde!in!een!kiezelsteen!en!hij!maakte!zichzelf!niet!populair!door!te!pochen!met! teksten:! “Als! ik! mijn! taak! goed! uitvoer,! ben! ik! de! best! betaalde! Philips"werknemer.”! Ook! door! de! telefoon! op! te! nemen! met! “doctor! Carroll”! viel! hij! bij! veel! medewerkers! in! diskrediet! (Tex! 1998).! Wintzen!noemt!nog!een!voorbeeld:!! “We!hadden!in!het!hoofdkantoor!een!paar!ruimtes!voor!deftige!ontvangsten.!Die!er!voor! hoge!klanten!waren.!Shell!of!Philips!als!daar!een!bovenbaas!van!langs!kwam!dan!ontving!je! die!in!een!van!die!ruimtes.![…]!Echte!verwenhokken!zeg!maar.!Die!vergaderzaal!moest!je! gewoon!afschrijven.![…]!Dus!iemand!ging!daar!een!klant!ontvangen.!Komt!daar!opeens!de! bovenbaas!binnen!en!zegt!van!“ja,!ja!jongens!oprotten!we!gaan!hier!vergaderen.”!Want! degene!die!daar!wilde!vergaderen!was!hoger!in!rang!dan!degene!die!de!kamer!had! afgeschreven.”!(interview!Wintzen!2008)! Daarnaast!had!ook!volgens!Winten!de!nieuwe!financiële!structuur,!ingesteld!door!Jan!Hommen,!een! grote!invloed!op!het!verdwijnen!van!de!BSO!Cultuur:!! “In!het!traditionele!BSO!model!mag!iedere!cel,![…]!zelf!bepalen!wat!voor!geld!die!uitgeeft!aan! wat.!Als!die!zijn!winstcijfer!maar!haalt.![…]!Iedereen!zijn!eigen!stijl.!En!dat!kon!helemaal!niet,! volgens!Philips!normen.!Kijk!als!je!eens!lekker!ging!feesten!met!je!collega’s.!Kijk!van!jongens! we!hebben!geld!over.!We!kunnen!makkelijk!dit!jaar,!want!we!hebben!ons!budget!al!binnen.! En,!jongens,!volgende!maand!gaan!we!met!z’n!allen!naar!de!musical.![…]!Dat!kon!helemaal! niet!binnen!Philips,!dat!mocht!helemaal!niet.!Dan!werd!die!man!op!het!matje!geroepen! omdat!hij!oneigenlijke!uitgaven!had!gedaan.”!(interview!Wintzen!2008)! Zowel!met!het!nieuwe!leiderschap!van!Carol!als!de!nieuwe!financiële!structuur!van!Hommen!kwam! definitief!een!einde!aan!de!cultuur!zoals!Eckart!Wintzen!deze!in!twintig!jaar!tijd!had!vormgegeven!en! opgebouwd.!Wintzen!was!nog!steeds!commissaris!maar!wist!dat!hij!de!cultuur!niet!meer!kon!redden! en!besloot!het!bedrijf!te!verlaten!samen!met!vele!andere!medewerkers.!!

23! !

“[het!is!toen]!overigens!vrij!snel![gegaan],![ik]!denk![dat]!ongeveer!binnen!een!jaar,!meer!dan! de!helft!van!het!personeel![was]!weggelopen!of!ontslagen.![…!Veelal]!mensen!die!de!nieuwe! cultuur!niet!aankonden!en!meteen!in!een!clash!terecht!kwamen.”!(interview!Wintzen!2008)! Na! een! financiële! dip! presenteerde! Origin! zich! in! 1996! als! ‘a! Global! full! service! provider! in! Information! Technoloy’! Origin! kon! nu! op! internationaal! niveau! langdurige! samenwerkingsrelaties! aangaan! met! multinationals! waarin! men! kon! meedenken! over! het! verbeteren! van! de! bedrijfsprocessen!met!de!inzet!van!informatie"!en!communicatietechnologie!(Annual!Report!1996:4).! Origin!had!zodoende!een!ander!systeem!gecreëerd!met!een!andere!cultuur!en!een!ander!manier!van! werken!zonder!de!‘nestgeur’!van!Eckart!Winzten.!!! “De!nieuw!baas!moet,!als!hij!met!die!oude!nestgeur!zit,!van!dat!sentimentele!gedoe!over! Eckart,!Eckart!dit!en!Eckart!dat,!dat!moet!oprotten.!!Dat!soort!dingen!daar!kan!ik!het!nog!mee! eens!zijn.!Maar!hij!heeft!er!geen!eigen!cultuur!voor!in!de!plaats!gezet.![…]Hij!heeft!niets!van! cultuur!gebracht!behalve!gewoon!traditioneel!ik!ben!de!baas!en!jij!moet!je!bek!houden.“! (interview!Wintzen!2008)! Wintzen!besloot!een!tweede!fusie!aan!te!gaan!met!Philips!terwijl!de!eerste!al!geen!succes!was.!Uit! angst!om!het!te!verliezen!aan!de!concurrentie!is!men!hier!toch!mee!door!gegaan.!Het!charismatische! leiderschap!van!Wintzen!bleek!uitgewerkt.!Hij!is!machteloos!en!staat!zelf!niet!meer!aan!het!roer.!Een! laatste!noodgreep!om!toch!nog!een!boekje!uit!te!geven!blijkt!niet!meer!te!werken.!Hij!genoot!geen! vertrouwen!meer!bij!zijn!medewerkers!die!zelf!nog!de!tegenslagen!van!Philips!Pass!in!het!geheugen! hadden.!De!ambities!van!Boonstra!verlangde!extreem!ingrijpen!door!Carroll!waarmee!de!cultuur!van! BSO!voor!goed!verdween.! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

24! !

25! !