Duurzaamheidskompas
September 2012
1
De tien duurzaamheidprincipes van de gemeente Maastricht:
Gezonde omgeving voor mens en natuur Zorgvuldig ruimtegebruik Zuinig met hulpbronnen Toekomstbestendig Niet afwentelen Gebiedskwaliteiten benutten Keuzemogelijkheden Duurzaamheid als kans Mentaal eigenaarschap Hoogwaardige samenleving
2
Inleiding Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die uitgaat van het principe dat wij en ons nageslacht blijvend in onze behoeftes kunnen voorzien met wat de aarde ons te bieden heeft. Duurzame ontwikkeling is gericht op de balans tussen de aspecten People (sociale cohesie en betrokkenheid), Planet (ecosystemen en hulpbronnen), Prosperity (verantwoorde economische ontwikkeling). Een gevestigd begrip is het inmiddels geworden: duurzame ontwikkeling. Tegenover het schrikbeeld van stagnatie staat de positieve ontwikkeling van grootschalige innovatie die op gang komt en nieuwe kansen die dit biedt. Wereldwijd en ook in Maastricht kiezen we voor een innovatieve duurzame koers. Maastricht heeft in haar stadsvisie gekozen voor Kennisstad, Woonstad en Cultuurstad. Duurzaamheid loopt als een rode draad door die thema’s heen. Het gemeentebestuur wil zijn rol spelen in de duurzame ontwikkeling van de stad, zoals ook andere partijen in de stad actief zijn en duurzaamheid dag in dag uit vorm proberen te geven. Het is belangrijk dat ieder initiatief neemt vanuit eigen kracht. De duurzaamheidsdoelen die we als stad onderschrijven kunnen we alleen realiseren door samen te werken met inwoners, bedrijfsleven, onderwijs en maatschappelijke organisaties. Dat doen we door te initiëren, te faciliteren, te ondersteunen of door de regie over projecten te voeren. Duurzaamheid wordt bovendien alleen gerealiseerd wanneer duurzame keuzes op alle terreinen worden toegepast. Sommige duurzaamheidsthema’s in Maastricht hebben al helemaal inhoud: het doel is bepaald en de ontwikkeling ligt op koers. Anderen staan nog aan het begin. Om de doelen te realiseren heeft Maastricht een sturings- en toetsingsmodel nodig. Het Duurzaamheidskompas, bestaand uit de Maastrichtse duurzaamheidsprincipes en bijbehorende versnellers, instrumenten, wil hierop het antwoord zijn. Het duurzaamheidskompas moet landen in de gemeentelijke visies en onderdeel worden van beleid en uitvoering
3
Duurzaamheidskompas in samenvatting Het Duurzaamheidskompas is een afwegingskader dat in de praktijk van alledag ondersteunt bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid. Het doel van het kompas is het integreren van duurzaamheid in beleid en uitvoering in Maastricht. Hoofdstuk 1 beschrijft de ontwikkelingen die om een duurzaam antwoord vragen: klimaatverandering (hete zomers met plensbuien), fossiele brandstoffen raken op en de energieprijzen stijgen flink, grondstoffenschaarste, schaalvergroting en toename van mobiliteit, bevolkingsdaling en vergrijzing, economische dragers die aan vernieuwing toe zijn. hoofdstuk 2 staat nadrukkelijk stil bij de definitie van duurzaamheid en geeft de toegevoegde waarde van een Duurzaamheidskompas bij bovengenoemde taken. Hoofdstuk 2 beschrijft tevens hoe duurzaamheid tot nu toe vorm krijgt binnen de gemeente: het doel in 2015 klimaatneutraal te zijn, Social Return, duurzaam inkopen, het gebruik van Fair-Trade-producten, de Millenniumdoelen en monitoring en verslaglegging. Vraagstukken vragen om een integrale benadering door meerdere partijen gezamenlijk; duurzaamheid loopt als een rode draad door die thema’s heen. Dit leidt tot een aantal rollen voor de gemeente. In hoofdstuk 3 worden eerst de tien principes uiteen gezet, die als toetssteen en inspiratiebron fungeren voor alle keuzes die worden gemaakt in het groeiproces naar een duurzame stad, alsook in het dagelijks handelen van alle actoren in de stad. De principes vinden hun oorsprong in de brede definitie van duurzaamheid. De principes zijn: mentaal eigenaarschap, hoogwaardige samenleving, gezonde omgeving voor mens en natuur, zuinig met hulpbronnen, toekomstbestendig, niet afwentelen, gebiedskwaliteiten benutten, keuzemogelijkheden en duurzaamheid als kans. De instrumenten die de gemeente Maastricht inzet voor het realiseren van deze principes zijn: een Stadslab, een paragraaf Duurzaamheid en Gezondheid, een Duurzaamheidsimpuls, Duurzame bedrijfsvoering (eigen huis op orde), communicatie en het monitoren van duurzaamheid in de gemeente en gemeentelijke organisatie.
4
1. Wat komt er op ons af? De wereld verandert. In dit hoofdstuk gaan we compact in op de ontwikkelingen, problemen en kansen waar we als stad in 2011 en verder mee te maken hebben, ontwikkelingen en problemen die om een duurzaam antwoord vragen. Duurzaamheid biedt kansen, maar verduurzaming is ook noodzakelijk om bedreigingen het hoofd te bieden. Vanuit deze ontwikkelingen formuleren we de centrale duurzaamheidsopgave, specifiek voor Maastricht. a. het klimaat verandert Het klimaat verandert, wereldwijd. Niemand kan in de toekomst kijken, maar klimaatscenario’s van het KNMI houden op dit moment rekening met een opwarming van 2-4 graden Celcius. In dat scenario krijgt Maastricht een klimaat vergelijkbaar met het huidige Midden-Spanje: heftige regenbuien, langere drogere periodes en een oververhitting in de zomer en in de winter langer perioden van neerslag en vorst. b. Fossiele brandstoffen raken op en de energieprijzen stijgen flink Er is in de komende jaren een fundamentele verandering van de opwekking van onze energie nodig om de mondiale opwarming van de aarde zoveel mogelijk te beperken en om een alternatief te hebben voor onze op rakende fossiele brandstoffen. Het is daarom nodig om in te zetten op hernieuwbare bronnen om aan onze energiebehoefte te voldoen en het energiegebruik zoveel mogelijk te beperken. c. Grondstoffenschaarste De afgelopen jaren zijn de prijzen van natuurlijke hulpbronnen, vanwege schaarste en de economische crisis enorm gestegen. Dit geldt voor metalen en materialen uit ruwe olie, en recenter de hoogwaardige metalen en voedselprijzen. d. Schaalvergroting en toename van mobiliteit Schaalvergroting speelt op het niveau van de stad en op het niveau van de regio. Het is daarom niet de vraag of we ons meer gaan bewegen, maar vooral hoe. Duurzame vormen van transport zullen steeds belangrijker worden, want hinder en gezondheidsrisico’s mogen niet toenemen en de bereikbaarheid moet verbeteren. e. Bevolkingsdaling en vergrijzing De verwachting is dat het inwonersaantal van Maastricht nagenoeg stabiel zal blijven; Maastricht vormt daarmee in de regio een uitzondering. Bevolkingsdaling in de regio heeft echter ook effect op het voorzieningenniveau in Maastricht. Er is, althans bij een gelijkblijvend leefpatroon van de inwoner, minder milieudruk en minder druk op ruimte. Er ontstaat meer ruimte voor water en groen in de stad. Vanuit de sociaal-economische kant van duurzaamheid is er reden voor verscherpte aandacht. In een gebied waar de beroepsbevolking afneemt, bestaat het risico dat bedrijven zich minder makkelijk
5
vestigen.
f.
De economische dragers zijn aan vernieuwing toe
De economische en sociale vitaliteit van Maastricht staat onder druk. We kunnen niet meer als vanouds uitgaan van groei van bevolking of groei van bestaande bedrijven. Maastricht onderkent dit en heeft een strategie gekozen. De stad heeft drie speerpunten: kennisstad, woonstad, cultuurstad. Die moeten de stad naar de toekomst toe vitaal houden.
2. Opgaven voor een duurzame stad Duurzame ontwikkeling is belangrijk voor Maastricht en dat wordt onderkend. Het streven is, de bedreigingen het hoofd te bieden en de kansen die verduurzaming biedt optimaal te benutten. Duurzame ontwikkeling is voor Maastricht tevens een voorwaarde om ambities op de lange termijn te kunnen realiseren: een duurzame Kennisstad, Woonstad en Cultuurstad. Door de raad geformuleerde duurzaamheidsdoelen: een tussenstand: De afgelopen jaren heeft onze gemeente verschillende besluiten genomen die ambities formuleren en daarmee sturen naar een duurzame samenleving: Energiebeleid, Duurzaam Inkopen, Maastricht Millenniumgemeente en Social Return. De gemeenteraad van Maastricht heeft een aantal concrete duurzaamheiddoelen in raadsbesluiten vastgelegd: Motie duurzaam Inkopen (2007): (100% duurzaam inkopen in 2015) Motie klimaatneutrale gemeente (2007): Maastricht moet in 2030 klimaatneutraal zijn en de gemeentelijke organisatie moet vanuit dezelfde ambitie al in 2015 klimaatneutraal zijn. Van de invoering van de ambities Klimaatneutrale Gemeentelijke Organisatie en Duurzaam Inkopen is de voortgang positief; de verwachting is, dat met voortgaande inspanningen deze ambities gerealiseerd gaan worden (sociaal en verantwoord inkopen en duurzaam inkopen, de doelen van Millenniumgemeente, zijn hier deel van). Hierbij wordt onderzocht in hoeverre invulling zal of kan worden gegeven aan Maastricht als Fair trade gemeente. De Paragraaf Duurzaamheid en Gezondheid van Raads- en Collegebesluiten is maart 2012 door het college vastgesteld . Duurzaamheid is reeds het integrale thema bij belangrijke visies, zoals de Structuurvisie en de Woonvisie. De Gemeente Maastricht verricht stevige inspanningen om de doelstelling Klimaatneutrale Stad 2030 te realiseren en behoort wat betreft de inspanningen op stadsniveau tot de koplopers in Nederland. Verdere inspanningen zijn hierbij nodig, deze worden in een routekaart energie separaat aan de raad voorgelegd. De gemeente neemt nadrukkelijk haar rol om de koppeling tussen bedrijfsleven en onderwijs te versterken door stages, social return en A2 school.
6
2.1. Duurzaamheidsdefinitie Allereerst is het belangrijk, het begrip Duurzaamheid goed te definiëren. De verschillende invullingen van definitie van Duurzaamheid kun leiden tot ernstige spraakverwarring. Er is in de praktijk sprake van een brede definitie (people, planet, prosperity) en een smalle definitie. (klimaatverandering, energietransitie). Wij hanteren voor het Kompas de brede definitie van Duurzaamheid. Duurzaamheid is daarmee een thema dat relevant is voor structuurvisie , sociale visie én economische visie. De brede definitie van duurzaamheid legt de nadruk op een integrale benadering: ‘’Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die uitgaat van het principe dat wij en ons nageslacht blijvend in onze behoeftes kunnen voorzien met wat de aarde ons te bieden heeft. Duurzame ontwikkeling is gericht op de balans tussen de aspecten People (sociale cohesie en betrokkenheid), Planet (ecosystemen en hulpbronnen), Prosperity (verantwoorde economische ontwikkeling).’’ Vervolgens is het belangrijk om te constateren dat er niet sprake is van, als het ware, één groot concept duurzame ontwikkeling dat op hetzelfde moment in de tijd gerealiseerd gaat worden. Doelstellingen kunnen in tijd variëren, tijdslijnen van ontwikkelingen kunnen variëren. Om in termen van Kompas te spreken: het ene schip kan bijna afmeren terwijl een ander schip nog moet vertrekken.
2.2 Ontwikkelingen en tijdslijnen staan naast elkaar De realiteit van 2012 is dat op weg naar het ‘’einddoel’’ Duurzaam Maastricht verschillende ontwikkelingslijnen naast elkaar staan. Ook in de toekomst zal dit het geval zijn: De gemeente Maastricht heeft voor een aantal thema’s al heel duidelijk geformuleerd wat het te bereiken duurzaamheiddoel is. De invoering van Duurzaam Inkopen bijvoorbeeld is smart geformuleerd; ook is er een inhoudelijk Rijksprogramma dat kennis aanreikt en keuzes inzichtelijk maakt. Voor andere thema’s ontwikkelen we beleid en staan we voor de uitdaging dit beleid in de praktijk vorm te geven. Een recent voorbeeld is de inbouw van het thema Duurzaamheid in de structuurvisie Tenslotte is voor een aantal thema’s het einddoel wel benoemd (Klimaatneutrale Organisatie in 2015, Klimaatneutrale Gemeente in 2030) maar is de route, hoe deze te bereiken, slechts gedeeltelijk bekend.
2.3 De vraag is niet of Maastricht duurzaam wordt, de vraag is hoe. De gemeentelijke overheid wordt ook wel de eerste overheid genoemd. Daarmee is niet een hiërarchische positie bedoeld, maar de positie als overheid die het dichtst bij de burgers, bij de samenleving staat. De overheid die direct contact heeft met mensen, bedrijven, organisaties, en dus
7
ook direct contact met hun noden en behoeften, maar ook hun ideeën en initiatieven. Wij willen die natuurlijke positie en de interactieve grondhouding (“van buiten naar binnen”) bij het ontwikkelen, realiseren van het duurzaamheidsbeleid ten volle benutten. Dit leidt tot een aantal rollen voor de gemeente. Bij die rollen rol hoort ook een aantal uitgangspunten die uitdrukken hoe wij tegen de rol van anderen aankijken: Eigen initiatief gaat voor verleiden. En verleiden gaat voor dwingen, dus pull gaat voor push. De faciliterende gemeente Het motto van Maastricht is al jaren ‘Mensen maken Maastricht’. Burgers, bedrijven en instellingen die verantwoordelijkheid nemen en van ons de ruimte krijgen om dat te doen. Als zij betrokken zijn en beleid mee vormgeven ontstaat draagvlak. Voor de gemeente betekent dit het stimuleren van betrokkenheid van burgers, bedrijven en instellingen bij veranderingsprocessen van burgers, bedrijven, instellingen en overheden; niet alleen door er met elkaar over te praten, maar ook door het samen waar te maken. Burgers krijgen een grote rol in de uitvoering van de ambities. Een overgang naar duurzaam gedrag moet in de eerste plaats mogelijk gemaakt moet worden. Het betekent het openstellen, aantrekkelijk maken en mainstreamen van alternatieven. Het zorgt ervoor dat het niet langer aan moedige enkelingen is om tegen de stroom in te zwemmen. Concreet vindt dit plaats door bijvoorbeeld de dienstverlening te stroomlijnen: snelle vergunningverlening; informatieverstrekking over financiële regelingen; advies regelen; gedragscampagnes ondersteunen. De initiërende gemeente We gaan niet uit van blauwdrukken, maar stimuleren dat er verschillende oplossingsmogelijkheden benut worden. Met deze aanpak creëren we met elkaar steeds keuzemogelijkheden en kansen om te leren van wat we doen. Met deze aanpak stimuleren we mensen om zelf ook te kiezen, aan oplossingen bij te dragen en zo mee vorm en inhoud te geven aan onze gezamenlijke duurzame ontwikkeling. Concreet betekent dit bijvoorbeeld via leges duurzaam gedrag stimuleren, de Duurzaamheidsimpuls 2012, een duurzaam openbaar aanbestedingsbeleid. De realiserende gemeente Goed voorbeeld doet volgen. Zeker in het duurzaamheidsbeleid heeft de gemeente een voorbeeldfunctie. In dit licht moeten onder meer de inspanningen gezien worden voor een klimaatneutrale gemeentelijke organisatie in 2015 en duurzaam inkopen door de gemeentelijke overheid. Het goede voorbeeld geven is hierbij essentieel: duurzaam inkopen, duurzame verlichting, wegbeheer, rioolbeheer. Project klimaatneutrale organisatie 2015. En monitoring/verslaglegging
8
De regulerende gemeente De overheid stelt regels op waaraan we ons allemaal moeten houden. Vanuit de open en participatieve houding en het natuurlijke innovatieve karakter van het duurzaamheidsbeleid, dienen de regels volgend te worden aan aanbevelingen, ervaringen, doelen, normen en resultaten, zonder dat daarmee de objectieve regulering in het gedrang komt. Bijvoorbeeld: bouwen boven wettelijke normen van het Bouwbesluit
2.4 Waarom een Duurzaamheidskompas? Het realiseren van duurzaamheid vraagt om keuzes en ambities, om integratie, om kennis, om bewustzijn. Het abstracte ‘People, planet, prosperity’, de verschillende doelen en tijdslijnen maken het lastig om ambities te realiseren of te vertalen naar de praktijk van alledag. Duurzaamheid beleid uitvoeren betekent in de praktijk van Maastricht: vanuit verschillende rollen, en vanuit het verschillend ontwikkelingstempo van de diverse thema’s. Het zoeken is naar instrumenten en mogelijkheden die dit kunnen realiseren, die handzaam zijn hierbij. Dit is belangrijk voor de beleidsmakers en beslissers binnen de gemeentelijke organisatie, het besluitvormende orgaan van Raad en College en degene die uitvoering geven aan het beleid. Het Duurzaamheidskompas moet de afstand overbruggen die bestaat tussen twee soorten opgaven: met specifieke doelstellingen en nog zonder specifieke doelstellingen (duurzaamheid breed). Het Duurzaamheidskompas zoals wij dit voorstellen is een afwegingskader dat in de praktijk van alledag ondersteunt bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid. Daarom worden de duurzaamheidsopgaven voor de gemeente Maastricht, in navolging van het Rijk, in een aantal uitgangspunten of principes vertaald. Deze principes beogen keuzes zodanig te sturen dat evenwichten tussen ‘People, planet, prosperity’ tot stand komen. Voor de toepassing van de duurzaamheidsprincipes tenslotte, zetten we verschillende instrumenten in (zie hoofdstuk 3). Het Duurzaamheidskompas krijgt daarmee een sterke functie in de gemeentelijke organisatie, maar ook in de contacten en afspraken met inwoners, instellingen en bedrijven. Het Duurzaamheidskompas vervult die functie, maar niet automatisch. Inspanning vanuit de organisatie is nodig om het zijn functies te kunnen laten vervullen.
9
Figuur 1 People, planet, prosperity
Tien duurzaamheidsprincipes - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - visie, Beleid operationele doelen Instrumenten ------- ------ ------- ------- ----- ----Projecten
Duurzaamheidskompas Maastricht geeft sturing
10
3. Het Duurzaamheidskompas
3.1. De Maastrichtse Duurzaamheidsprincipes
Er zijn in Nederland meer gemeenten die duurzaamheidsprincipes als sturingsmechanisme hebben geformuleerd. Het abstractieniveau is echter hoog (Almere principles) tot zeer hoog (Venlo principles, cradle to cradle principes) en gaat ons inziens voorbij aan de voorwaarden die hierboven zijn geschetst. De principes moeten een belangrijke bijdrage kunnen leveren in de beantwoording van de ‘hoe’ vraag: hoe wordt Maastricht duurzamer. Inspiratie vinden we hier bij de Duurzaamheidsprincipes van het Rijk (Handreiking duurzame ruimtelijke ontwikkeling van het ministerie van I&M). Deze principes zijn deels overgenomen, deels aangepast en aangevuld zodat ze specifiek voor Maastricht van toepassing zijn.
Figuur 2 Duurzaam Maastricht
10 duurzaamheidsprincipes
Gezonde omgeving voor mens en natuur Zorgvuldig ruimtegebruik Zuinig met hulpbronnen Toekomstbestendig Niet afwentelen Gebiedskwaliteiten benutten Keuzemogelijkheden Duurzaamheid als kans Mentaal eigenaarschap Hoogwaardige samenleving
11
1. Gezonde omgeving voor mens en natuur
Zorg dragen voor een gezonde en veilige omgeving voor mens en natuur. Uitwerking: Door milieunormen te respecteren en de aanpak van milieuthema’s zoals bodemverontreiniging, luchtkwaliteit, waterkwaliteit en hittestress wordt veilig en gezond wonen, werken en recreëren en bescherming van natuurwaarden gerealiseerd. We kiezen voor gebiedsgericht milieubeleid. Via soortenbescherming en bescherming van de biodiversiteit werken we aan de kwaliteit van natuur en landschappelijke versterking in en rond de stad. Daarnaast gaat het om veiligheid en het stimuleren van gezondheid door beweging, het tegengaan van overgewicht en zaken als overmatig alcohol- en drugsgebruik .
2. Zorgvuldig ruimtegebruik Ruimte wordt beschouwd als een kostbare voorraad; elke functieverandering leidt tot een betere benutting van onze ruimte. Uitwerking: Ons beleid is gericht op: de juiste functie op de juiste plek, multifunctioneel, meervoudig en esthetisch aantrekkelijk ruimtegebruik, intensief benutten van stedelijke ruimte, bundeling van (stedelijke) functies. Het streven is de stad compact te houden, te vernieuwen van binnenuit en kwaliteit te formuleren als opgave. Daarbij willen we de keuzevrijheid ten aanzien van vervoerswijzen te vergroten, bestaande voorraad optimaal en milieuzones efficiënt benutten.
3. Zuinig met hulpbronnen Het verbruik van niet-hernieuwbare hulpbronnen wordt zoveel mogelijk beperkt en kringlopen zoveel mogelijk gesloten, zodat er geen verlies plaatsvindt. Uitwerking: Het zoveel mogelijk beperken van gebruik van fossiele energie en stimuleren van gebruik van hernieuwbare energiebronnen, zoals zon, water, restwarmte, biomassa en wind; het beperken van het gebruik van zware metalen en tropisch hardhout in de bouw en het toepassen van duurzaam bouwen en duurzame gebiedsontwikkeling.
12
4. Toekomstbestendig Er wordt rekening gehouden met veranderingen en onzekerheden in de toekomst en met langdurig beheer, ook in de kostenberekening. Uitwerking: De stad van de toekomst heeft behoefte aan een groter diversiteit aan woon-werk en verblijfsmilieu’s. We accepteren dat een zeker risico niet uit te sluiten is maar nemen zo min mogelijk risico’s op het gebied van gezondheid en veiligheid. Risico’s worden onder ogen gezien en afgewogen. Tegelijk verbinden we het langetermijnperspectief met onze besluiten en handelingen van vandaag en houden we rekening met de manier waarop beleid lange termijn ontwikkelingen, zoals klimaatverandering en (regionale) demografie, beïnvloedt. We maken ruimte voor water en groen en kiezen voor robuuste infrastructurele netwerken. We stimuleren een werkwijze waardoor duurzaamheid niet aan het eind nog aan oplossingen moet worden ‘vastgeplakt’, maar integraal onderdeel is van probleemanalyse en creëren van oplossingen tot en met besluitvorming.
5. Niet afwentelen Problemen ten gevolge van onze ontwikkeling worden hier en nu opgelost en niet op huidige of toekomstige generaties afgewenteld. Toekomstige generaties moeten in dezelfde mate over voorraden kunnen beschikken als wij. Uitwerking: We stellen steeds vast welke schaal het beste past bij het vraagstuk dat we tegenkomen: Euregio, Zuid-Limburg, de stad Maastricht, de buurt,de straat of het individu. We kijken naar de effecten tussen de schaalniveaus door de stad met het omliggende land te verbinden, en de stad met de natuur. We versterken zowel de kracht van de stad als die van de regio. We houden rekening met de dimensies tijd (niet op toekomstige generaties afwentelen) en ruimte (mensen of natuur elders in de wereld).
6. Gebiedskwaliteiten benutten De intrinsieke kwaliteiten voor een herkenbare, mooie en afwisselende omgeving voor mens en natuur worden benut. We geven verder vorm aan een herkenbare gebiedsidentiteit. Uitwerking: De kwaliteit en identiteit van een gebied begint voor ons bij de mensen die erin (gaan) wonen, werken en leven. Afwisseling in landschap en stedelijke milieus op grond van intrinsieke kwaliteiten wordt gekoesterd en benut. Deze kwaliteiten komen voort uit fysisch-geografische omstandigheden en door de (bewonings)geschiedenis. We hebben respect voor cultureel erfgoed. We benutten gradiënten en instandhouding van de soortenrijkdom. We passen gebiedsgericht milieubeleid toe, in tegenstelling tot alles overal toestaan en mogelijk maken en dat alles met aandacht voor kwaliteit van de ondergrond.
13
7. Keuzemogelijkheden
We geven mensen keuzemogelijkheden. Uitwerking: We gaan niet uit van blauwdrukken, maar stimuleren dat er verschillende oplossingsmogelijkheden benut worden, vanuit de vaste overtuiging dat de bijzondere aanpak van vandaag het ei van Columbus van morgen kan zijn. Zo geven we ruimte aan de diversiteit in behoeften en het oplossend vermogen van de burgers, bedrijven en organisaties in de stad. Met deze aanpak creëren we met elkaar steeds keuzemogelijkheden en kansen om te leren van wat we doen. We kiezen voor multimodale bereikbarheid en een differentiatie in woon- en werkmilieu’s. Met deze aanpak stimuleren we mensen om zelf ook te kiezen, aan oplossingen bij te dragen en zo mee vorm en inhoud te geven aan onze gezamenlijke duurzame ontwikkeling. Niet alleen meepraten, ook meedoen en zo nodig mee investeren.
8. Duurzaamheid als kans
We zien duurzame ontwikkeling als kans Uitwerking: Duurzame ontwikkeling is geen boekhoudkundig vraagstuk van plussen en minnen of bron van negativisme en stagnatie maar een belangrijke drijvende kracht voor innovatie in het bedrijfsleven en de samenleving. Het streven naar duurzaamheid in onze ontwikkeling is niet een belemmerende factor in ontwikkeling, maar helpt ons om de stad sterk en vitaal te houden en spreekt bewoners, bedrijven en instituties en onszelf aan op ontwikkelingskracht, creativiteit en innovatievermogen. Bijvoorbeeld: het voorbereiden op en aanpassen van de stad aan klimaatverandering, energietransitie en grondstoffenschaarste brengt nieuwe werkgelegenheid met zich mee en is daarmee een economische kans.
9. Mentaal eigenaarschap Processen worden zo ingericht dat mensen zich “eigenaar” van het gebied voelen en daardoor medeverantwoordelijkheid nemen voor gebruik en beheer van het gebied. Uitwerking: Het motto van Maastricht is al jaren ‘Mensen maken Maastricht’. Een duurzame stad kan alleen bestaan met maatschappelijk betrokken Maastrichtenaren, die zelf de motor zijn van duurzame ontwikkeling. Burgers, bedrijven en instellingen die verantwoordelijkheid nemen en van ons de ruimte krijgen om dat te doen. Als zij betrokken zijn en beleid mee vormgeven ontstaat draagvlak en bestaat de kans dat beleidsmaatregelen gepaard gaan met noodzakelijke wijzigingen in stijl van leven, ondernemen en manier van werken. Voor de gemeente betekent dit het stimuleren van betrokkenheid van burgers, bedrijven en
14
instellingen. Niet alleen door er met elkaar over te praten, maar ook door het samen waar te maken. Burgers krijgen een grote rol in de uitvoering van de ambities.
10. Hoogwaardige samenleving
Zorgdragen voor een hoge kwaliteit van de samenleving, waarbij er voldoende werkgelegenheid en welvaart is. De sociale kwaliteit van de samenleving wordt daarnaast bepaald door de mate van participatie, bijvoorbeeld via verenigingsleven en vrijwilligerswerk en door sociale gelijkheid voor iedereen. Uitwerking: Gestreefd wordt naar ‘actief burgerschap’, waarin mensen zelf actief verantwoordelijkheid nemen voor de fysieke en sociale kwaliteit van hun leefomgeving. We stimuleren ontmoeting in de meest brede zin. We stimuleren een samenleving waar naast duurzame innovatie, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en Social Return praktijk zijn.
De Maastrichtse Duurzaamheidsprincipes fungeren als toetssteen en inspiratiebron voor alle keuzes die worden gemaakt in het groeiproces naar een duurzame stad (Structuurvisie, Woonvisie), maar ook in het dagelijks handelen van alle actoren in de stad. Duurzame ontwikkeling komt in een versnelling als het lukt om mensen te verenigen rondom een toekomstbeeld en een gedeeld besef van prioriteiten. De Maastrichtse Duurzaamheidsprincipes moeten worden vertaald naar aantoonbaar effectieve activiteiten; pas dan krijgen de principes concreet betekenis. Een succesvolle toepassing zal een impuls voor de hele stad
betekenen. De gemeente Maastricht zet hiervoor een aantal
versnellers, instrumenten, in.
15
3.2. Van principes naar praktijk: versnellers De duurzaamheidsprincipes moeten geen papieren werkelijkheid worden. Bij de vraag ‘hoe’maastricht duurzamer wordt horen nadrukkelijk ook een aantal nieuwe instrumenten, een aantal versnellers. Instrumenten die de gemeente Maastricht inzet voor het toepassen en realiseren van deze principes zijn: Een Stadslab. Er wordt in de gemeentelijke organisatie een Stadslab stadsontwikkeling ingericht. Het Stadslab is een nieuwe werkwijze. Het stadslab beoogt een katalysator te zijn om de transitie naar een nieuwe vorm van stadsontwikkeling te stimuleren. Trefwoorden hierbij zijn flexibel ontwerpen, herbestemmen, cocreatie met diverse partners. Vanuit het stadslab worden pilots en experimenten gelanceerd samen met burgers, ondernemers en ontwikkelaars als bijdrage aan de duurzame ontwikkeling van de stad.
Een paragraaf Duurzaamheid en Gezondheid bij gemeentelijke besluiten. De duurzaamheidparagraaf heeft tot doel bewustzijn van duurzaamheid bij de gemeenteambtenaren te stimuleren en de kwaliteit van de plannen en voorstellen te verhogen. Een Duurzaamheidsimpuls als vliegwiel voor in gang gezette activiteiten. Deze impuls ondersteunt goede plannen en ideeën op het gebied van duurzaamheid financieel in 2012. De impuls richt zich op verenigingen, instellingen, stichtingen, MKB in de gemeente Maastricht die investeringen doen op het gebied van duurzaamheid met een bovenwettelijk karakter op het gebied van energietransitie, CO2-reductie en/of klimaatadaptatie. Voorwaarde is wel dat deze innovatieve projecten actief uitgedragen worden, als voorbeeldfunctie. Eigen huis op orde (duurzame gemeentelijke bedrijfsvoering) Wij willen duurzaamheid integreren in onze activiteiten en werkwijzen en transparant zijn over onze prestaties. Dit doen we onder meer door in alle besluiten een paragraaf ‘duurzaamheid en gezondheid’ op te nemen en door jaarlijks verslag te doen van de geboekte resultaten. Daarnaast passen wij onze werkwijzen zodanig aan dat duurzaamheid vanaf het begin wordt meegenomen.
Zet het in de etalage. Onder het motto MaastrichtDuurzaam gaat de gemeente deelname aan duurzaam gedrag bevorderen. Belangrijk onderdeel hiervan is activering van het lidmaatschap van Klimaatverbondgemeenten: een dynamisch netwerk van gemeenten, provincies, en waterschappen, dat samenwerkt aan projecten, kennis uitwisselt en belangen behartigt om een effectief lokaal klimaatbeleid te verankeren, uit te voeren en zichtbaar te maken.
16
We gaan duurzaamheid in de gemeente en gemeentelijke organisatie meetbaar invoeren en monitoren. Denk aan een CO2-meter, duurzame gebiedsontwikkeling, duurzaam bouwen en duurzaam en Fair-Trade inkopen, alsmede concrete monitoring zoals luchtkwaliteit. Samen met gemeenteraad en bestuur worden daar waar nog geen ambities bestaan deze uiterlijk begin 2012 vastgesteld. Via de planning & control-cyclus wordt verslag uitgebracht. Om te verantwoorden hoe we presteren op het gebied van duurzame ontwikkeling zullen we jaarlijks in onze P&C-cyclus hierover verslag doen. We sluiten zoveel mogelijk aan bij wat we al voor de programmabegroting monitoren.
17
