Duurzaamheid Gelijk(spanning) hebben en het krijgen. KNX Mensen vergeten nog wel eens iets, KNX niet. Spotlight

ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE

NEGENDE JAARGANG

juni 2014  #

5

Duurzaamheid

Gelijk(spanning) hebben en het krijgen

KNX

“Mensen vergeten nog wel eens iets, KNX niet

Spotlight

Schakel- en verdeelinrichtingen, schakelkasten en panelen

Gemak voor gebruiker én installateur

Onderzoek

Duurzame technologieën breken eindelijk door

ABB Tailor-Made De snelste weg naar prachtig resultaat

Installatie-uren zijn kostbaar. Vooral bij repeterende werkzaamheden kan de installatietijd in een project flink oplopen. Dat kan slimmer. ABB introduceert Tailor-Made. Zie het als een configuratie van ABB installatiemateriaal op maat voor u samengesteld. Zo leveren we installatiedozen, schakelmateriaal, deksels met connectoren. Het schakelmateriaal en aansluitsnoer monteren we alvast voor u en het geheel verpakken we handig per batch. Door al het voorbereidende werk in de ABB productielocatie te houden, verloopt uw installatie straks moeiteloos, razendsnel en met prachtig resultaat. www.abb.nl

ABB b.v. Low Voltage Products Tel.: +31 (0)318 66 93 00, Fax: +31 (0)318 63 17 18 E-mail: [email protected]

Serie 39

MasterINTERFACE DE NIEUWE GENERATIE INTERFACERELAIS

Bespaar tijd en ruimte met de zeer smalle, slimme en veelzijdige interfacerelais van Finder De MasterINTERFACE serie is slechts 6,2 mm breed en verkrijgbaar in 5 verschillende uitvoeringen met elektromechanische relais of solid state relais naar keuze. MasterBASIC: universeel interfacerelais voor elk systeem en toepassing MasterPLUS: biedt extra beveiliging van het uitgangscircuit door de uitwisselbare zekeringsmodule MasterINPUT: voor snel en slim aansluiten van sensoren via de MasterINPUT interfacerelais op de PLC-ingang MasterOUTPUT: voor snel en slim aansluiten van actuatoren zoals spoelen op de PLC-uitgang via de MasterOUTPUT interfacerelais

FINDER RELAIS NEDERLAND B.V. Dukdalfweg 51 1041 BC AMSTERDAM Tel.: 020 - 615 65 57 Fax: 020 - 617 89 92 [email protected]

MasterTIMER: multifunctie tijdrelais in dezelfde smalle bouwvorm en tevens geschikt voor uitwisselbare zekeringsmodule Push-in: verkrijgbaar met push-in aansluiting voor snel bedraden zonder gereedschap of met schroefaansluiting

www.finder.nl

C

o

l

u

m

n

i Duurzaamheid

50+

n KNX

In de politiek lijkt het kommer en kwel bij de 50PLUS-fractie. Echt eens lijken de fractieleden het niet met elkaar, en hier overdrijf ik niet… Op de website van 50PLUS lees ik dat het een partij is die vanuit ideeën en idealen vernieuwing van de samenleving tot stand wil brengen. […] 50PLUS is een partij voor vernieuwers met levenservaring, die onbevooroordeeld en met alle generaties wil werken aan concrete verbeteringen in de maatschappij. Dat vind ik dan wel weer mooi! Die levenservaring zou er dus toe moeten leiden dat er concreet iets wordt verbeterd. Samenwerking bijvoorbeeld?! Bij OTIB daarentegen begrijpen ze het volgens mij wél! Op hún website 50plus.otib.nl lees ik ‘Er bestaan vooroordelen als het gaat om 50-plussers op de werkvloer. Maar de waarde van hun jarenlange ervaring en de continuïteit en rust die ze bieden zijn essentieel. Om nog maar te zwijgen over hun vakkennis, die ze maar wat graag delen met hun jongere collega’s. Die kennis maakt iedereen sterker binnen het bedrijf. Tijd dus om vooroordelen te slechten en concreet kansen te pakken.’ Yes! Vakmensen met ervaring inzetten om hun kennis over te dragen op jongeren. “Zoals wij dat vroeger deden op de ambachtsschool”, zoals mijn leermeester tijdens mijn MTS-stage altijd zo mooi zei… En deze wijze man lijkt nog gelijk te krijgen ook! Met mijn grijze haren en vanwege mijn leeftijd ook ‘behorende tot’ ben ik wel blij met de meerwaarde die ‘men’ in mijn leeftijdscategorie heeft. Ik stel mij dan ook graag ‘verkiesbaar’ om mee te denken over dit soort initiatieven.

Jan van den Broek Hoofdredacteur Elektropraktijk e-mail: [email protected] twitter: @duurzaamcontact twitter: @JanvandenBroek

4

#5 juni 2014

Gelijk(spanning) hebben en het krijgen

“Mensen vergeten nog wel eens iets, KNX niet”

Direct Current (DC) krijgt de laatste tijd steeds meer aandacht. Dat is niet zo­ maar. Het zou wel eens een voor­ delige oplossing kunnen zijn voor veel toepassingen. Van lage tot hoge voltages. RVO.nl (voorheen Agentschap NL) stimuleert een proefproject om te zien of een grootschalige uitrol van gelijk­ stroom perspectieven biedt. Di­ verse partijen doen mee om erva­ ring op te doen en het goede nieuws te verspreiden. Wat zeker is: waar met elektriciteit iets aan de hand is, betekent dat werk voor de installateur

Van veraf lijkt het nieu­ we distributiecentrum van Omoda Schoenen in Zierikzee op een opstapeling van enorme laarzendozen. Binnen rollen schoenendozen over de lo­ pende band naar de bestem­ mingsvakken. Via orderpick­ trucks worden de schoenen door de medewerkers op de juiste lo­ catie in de tien meter hoge voor­ raadstellages geplaatst. Veel gaat hier automatisch. Zo ook vrijwel alle gebouwgebonden in­ stallaties, dankzij KNX.

14

18

I

n

h

o

h

u

d

o Spotlight

u Onderzoek

En verder in dit nummer Marktnieuws kort

Schakel- en verdeelinrichtingen, schakelkasten en panelen

6

Marktnieuws: Nederlandse woningautomatiseringsprojecten: 80% KNX 8

Gemak voor gebruiker én installateur

Duurzame technologieën breken eindelijk door

Het Bronovo ziekenhuis in Den Haag is aan het ver­ bouwen. Voor het tijdelij­ ke onderkomen van de spoed­ eisende hulp koos het ziekenhuis voor Ultima units van Portakabin. Deze units vormen een gebouw met vrij indeelbare ruimtes zonder kolommen en hebben een repre­ sentatieve uitstraling. En bij een gebouw met een vrije indeling van ruimtes – waarvan de functies de komende jaren af en toe zullen veranderen – hoort een flexibele installatie.

Steeds meer particulie­ ren en bedrijven zetten zonnepanelen op hun dak en overal duiken laadpalen op voor elektrische auto’s. Dit zijn waarschijnlijk wel de twee meest in het oog springende voorbeelden van duurzame technologieën die de komende jaren meer en meer gemeen­ goed zullen worden in het werk van de E-installateur. Deze tech­ nologieën zullen hogere eisen stellen aan de elektrische instal­ latie bij de klant, waardoor er ook meer vraag komt naar de expertise van de E-installateur.

22

d Marktnieuws: Hightech zichtbaar maken enthousiasmeert 12

38

Spotlight: Prefab, standaardiseren en stekerbaar installeren bespaart tijd en geld 26 Spotlight: Hornbach gebruikt hoofdverdeelinrichting van 1250 A 30 Spotlight: Combiverdeler heeft de toekomst 34 Productnieuws42 Colofon en adverteerdersindex46

Bij de voorpagina

Met het Fluke Connect™-systeem kunnen onderhoudsmonteurs draadloos meetgegevens van hun meetinstrumenten naar hun smartphones sturen. Meer dan 20 Fluke-instrumenten kunnen draadloos met de app worden verbonden, waaronder digitale multimeters, warmtebeeldcamera's, isolatietesters, procesmeters en specifieke spannings-, stroom- en temperatuurmodules. Fluke Nederland B.V. Postbus 1337 5602 BH Eindhoven www.flukeconnect.nl [email protected] (040) 267 51 00

#5 juni 2014

5

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Onderwijs en bedrijfsleven positief over serious game CRAFT van Kenteq

Merendeel onderwijsinstellingen en verwerkingsbedrijven positief over digitale lesmethoden Tweederde van de onderwijsinstellingen en ruim de helft van de verwerkingsbedrijven is positief over digitale lesmethoden voor de vakgebieden elektrotechniek, installatietechniek, mechatronica, metaaltechniek en werktuigbouwkunde. Dat is een goed uitgangspunt voor CRAFT, een Serious Game van Kenteq die op unieke wijze simulatie, gaming en praktijk combineert. Ook deze nieuwe vorm van leren wordt door het onderwijs en het bedrijfsleven goed ontvangen. Dit blijkt uit onderzoek van Kenteq en USP Marketing Consultancy onder onderwijsinstellingen, verwerkingsbedrijven en fabrikanten binnen deze vakgebieden. In dit onderzoek is ingegaan op digitale lesmethoden in het algemeen en in het bijzonder op CRAFT. CRAFT is ontwikkeld om leerlingen een aantrekkelijke leeromgeving te bieden, met als doel drop out te reduceren en het kennisniveau van studenten die aan de arbeidsmarkt worden afgeleverd, te verhogen.

weet zich nog geen duidelijke voorstelling van CRAFT te maken, maar staat vernieuwing niet in de weg. Toe aan vernieuwing Een ruime meerderheid van het onderwijs en het bedrijfsleven is van mening dat het technisch onderwijs toe is aan vernieuwing. Het merendeel van het onderwijs is daar de afgelopen jaren al mee bezig geweest en vindt dat hun onderwijsmethode aansprekend genoeg is voor de leerlingen en goed aansluit op de kwaliteitsvraag vanuit de bedrijven. Hiermee zijn de bedrijven zelf het echter beduidend minder eens. Het is dan ook goed dat er steeds meer samenwerkingsverbanden worden opgericht, waarbij het onderwijs en het bedrijfsleven de handen ineen slaan om het technisch onderwijs nieuw leven in te blazen. De introductie van digitale lesmethoden en CRAFT in het bijzonder, sluiten hier mooi op aan.

Aansluiting op belevingswereld jongeren De kracht van CRAFT wordt door het onderwijs en het bedrijfsleven met name gezien in de aansluiting op de Positieve ontvangst Voor bedrijven is het steeds moeilijker om goed ge- belevingswereld van jongeren, de aantrekkingskracht schoold technisch personeel te vinden. Om de huidige van een dergelijke leeromgeving en de verbinding en verwachte problemen op de arbeidsmarkt aan te tussen theorie en praktijk. Vooral de fabrikanten zijn deze mening toebedeeld, de verwerkingsbedrijven zijn minder overtuigd van de mate waarin CRAFT aansluit op de realiteit. De meningen over CRAFT als schakel tussen theorie en praktijk zijn verdeeld. Men ziet dit deels als voordeel van CRAFT, maar men is bang dat een beperkt aandeel praktijk in de lesmethode een nadeel kan vormen. De voornaamste voordelen worden gezien in de snelle aanpassing aan nieuwe technieken, flexibiliteit en effectiviteit van de onderwijsmethode. Voor de bij- en Voorafgaand aan het onderzoek is een online aankondiging verstuurd naar de omscholing van persorespondenten waarin een link naar de trailer over CRAFT opgenomen is, omdat neel kan het bedrijfslehet moeilijk is een mening te vormen over de lesmethode als men hier onbekend ven ook gebruik maken mee is. van Sub-CRAFT, dat modulair is opgebouwd en zonder game-omgeving. kunnen pakken, is het onder andere belangrijk om Ook voor deze toepassing ziet men de voordelen, maar technische mbo opleidingen aantrekkelijker te ma- men is er nog niet van overtuigd dat Sub-CRAFT een ken voor studenten. Eén van de middelen die ingezet besparing op personeelsopleidings- en verletkosten worden om leerlingen meer aan te spreken, zijn digi- kan opleveren, ondanks dat de opleiding met name in tale lesmethoden. CRAFT wordt na een korte uitleg werkgeverstijd plaatsvindt. positief ontvangen door ongeveer de helft van de onderwijsinstellingen, verwerkingsbedrijven (instal- Kenteq latiebedrijven en metaalverwerkingsbedrijven) en fa- www.kenteq.nl/craft brikanten. Weinig organisaties zijn negatief over digi- [email protected] taal leren in het algemeen en CRAFT in het bijzonder, (088) 444 99 00 men neemt voornamelijk een positieve of neutrale http://www.youtube.com/watch?v=VHza09_6FN4&fe positie ten aanzien van CRAFT in. De ‘neutrale’ groep ature=youtu.be

6

#5 juni 2014

k

o

r

t

SMART Industry tijdens Elektro Vakbeurs Hardenberg

Tijdens de komende beurseditie van Elektro Vakbeurs Hardenberg introduceert de organisatie SMART Industry: ‘een slimme en efficiënte kijk op industrie’. Elektro Vakbeurs Hardenberg beleeft dit jaar haar 15e editie. Eén van de speerpunten is het integreren van de elektrotechnische discipline ‘industrie’ in combinatie met ketenoptimalisatie. Drie elementen Om dit te bewerkstelligen wordt een nieuw concept gelanceerd, bestaande uit drie elementen: persoonlijk contact, productbeleving en een plenair programma. Door krachten te bundelen wordt op de beursvloer een speciaal platform gecreëerd waarbij de huidige ontwikkelingen binnen de industriële tak van elektrotechniek in de spotlights staan en de verschillende leveranciers en merken vertegenwoordigd zijn. Beleving en ontmoeten staan hierbij centraal. Het met eigen ogen zien van de getoonde demonstraties en deze zelf uit te voeren, aan te raken, te herkennen en het in de praktijk samenbrengen geeft een extra dimensie aan het beursbezoek. Het laatste element is een inhoudelijk plenair programma waarin kennisoverdracht voorop staat. Er wordt inhoudelijk ingegaan op onderwerpen als industrie, automatisering, machinebouw, techniek, processen en ketenoptimalisatie. Evenementenhal Hardenberg www.evenementenhal.nl [email protected] (0523) 28 98 44

Verpleeghuis ondersteunt zorgverlening met slimme camera's Het nieuwe verpleeghuis Willibrord in Middelburg gebruikt ruim 70 Mobotix camera's om het personeel te ondersteunen door alleen zorg te verlenen wanneer dat nodig is. Dat geeft de bewoners meer rust en ontlast het personeel van onnodige controlemomenten. Het is één van de eerste projecten in Nederland waar de MxActivitySensor videosoftware wordt gebruikt. MxActivitySensor videosoftware zorgt er automatisch voor dat alleen beelden worden opgeslagen óf een alarm wordt geactiveerd als er daadwerkelijk iets be-

langrijks in het beeld gebeurt. Daarvoor zijn de hoge resolutie camera's van Mobotix geïntegreerd met een zorgsysteem van Ascom. De cameratoepassing voor verpleeghuis Willibrord is bedacht door adviseur Peter Morsink, in samenwerking met distributeur CNI Europe en geïnstalleerd door Wolter & Dros.

Planetree filosofie

Verpleeghuis Willibrord is een woonvoorziening voor ouderen in het centrum van Middelburg, bestaande uit drie woningen met elk zes tot acht bewoners en 39 appartementen voor mensen met lichamelijke klachten. WVO Zorg heeft dit complex laten ontwerpen en bouwen volgens de zogeheten Planetree filosofie. Daarin staat de mensgerichte zorg centraal, door bijzondere aandacht te besteden aan het welzijn, de leefomgeving, voeding en spiritualiteit van de bewoners. Daar wordt onder andere invulling aan

gegeven met een aantal innovatieve technieken en inrichtingsvoorzieningen die het wonen en werken voor de ouderen en medewerkers veraangenamen. Twee voorbeelden daarvan zijn de slimme camera's en dynamische verlichting die het bioritme van de bewoners ondersteunt.

134 miljoen kilo e-waste geregistreerd in 2013

Discreet zorgondersteunend cameratoezicht

In verpleeghuis Willibrord zijn met toestemming van de bewoners in alle appartementen en gangen Q24 camera's aan het plafond geïnstalleerd. Dankzij een 360-graden hoge resolutie lens kan deze een hele ruimte scherp in de gaten houden, waardoor in zo'n project minder camera's nodig zijn in vergelijking met andere leveranciers. Omdat de Q24 meer op een rookmelder dan een camera lijkt, wordt op discrete wijze in de gaten gehouden of een bewoner niet valt, 's nachts over de gang gaat dwalen en na een toiletbezoek terug in bed keert. MOBOTIX www.mobotix.nl [email protected] (06) 47 25 08 10

Wecycle rapporteert over vorig jaar 133,7 miljoen kilo afgedankte elektrische apparaten en energiezuinige lampen (e-waste). Dit is acht kilo per inwoner, het dubbele van de Nederlandse doelstelling. De stichting Wecycle organiseert de inzameling en recycling van ewaste in Nederland. De totale gerapporteerde hoeveelheid e-waste is vier procent lager dan in 2012. De economische crisis speelt hierbij een rol: er werden minder apparaten verkocht en minder afgedankt. Met name de inzameling van afgedankte televisies & monitoren daalde fors (min 14 procent). De inzameling van de andere soorten apparaten daalde gering: koel-/vriesapparaten, kleine elektrische & ICT-apparaten en energiezuinige lampen daalden met zo’n drie procent, groot witgoedapparaten met anderhalf procent.

Elektropraktijk 2014 Nr.

Spotlight (thema)

Verschijning

Redactionele sluiting

6

Duurzaam installeren / energiebesparing

dinsdag 23 september 2014 vrijdag 8 augustus 2014

7

Gebouwautomatisering / domotica

dinsdag 21 oktober 2014

8

UPS / noodstroom / aggregaten

dinsdag 25 november 2014 vrijdag 10 oktober 2014

8A

Officiële beursspecial Elektro Vakbeurs Hardenberg 2014 (losse uitgave)

dinsdag 25 november 2014 vrijdag 10 oktober 2014

vrijdag 5 september 2014

#5 juni 2014

Wecycle registreert tevens e-waste dat door erkende recyclingbedrijven is verwerkt en niet via het Wecycle-systeem is ingezameld. De geregistreerde hoeveelheid e-waste bedroeg vorig jaar 19 miljoen kilo. Samen met de ingezamelde hoeveelheid van 114,7 miljoen kilo is de totale gerapporteerde hoeveelheid 133,7 miljoen kilo.

7

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Protocol wint aan populariteit in heel Europa

Nederlandse woningautomatiseringsprojecten: 80% KNX In de afgelopen twee jaar meldden zich honderd nieuwe fabrikanten uit 34 verschillende landen als lid bij de KNX Association. Daarnaast maakt de organisatie bekend dat er sinds de oprichting van KNX in 1990 nog nooit zoveel ETS licenties werden verkocht. Gebruikers van het eerste uur en fabrikanten kennen de achterliggende redenen. Auteur: Ing. M. de Wit – Blok e basis van KNX ligt bij het open EIB protocol (Europese Installatie Bus) dat door enkele grote partij­ en is ontwikkeld en vanaf 1990 gedragen werd door de EIBA (EIB Association). In de jaren erna ontstonden in verschillende landen verschillende organisaties. Toen in 2002 drie bussystemen zijn samen­ gegaan (EIB, Batibus en EHSA) werd de naam Konnex geïntroduceerd die later is gewijzigd in KNX. In 2005 zorgde Cenelec in Brussel ervoor dat KNX tot een Euro­ pese norm (EN 50090) werd verheven; in 2007 werd daar de wereldwijde norm ISO/IEC 14542-3 aan toegevoegd.

D

onderzocht in 2011 de domoticamarkt in Noorwegen, Frankrijk, Groot-Brittannië, Nederland, Duitsland en België. Om maar enkele cijfers te noemen: Op Europees niveau wordt in gemiddeld 70% van de woningautomatiseringsprojecten KNX toegepast. Nederland onderscheidt zich met een percentage van 80% positief. Edwin Hannink, één van de leden van het dagelijks bestuur van de KNX vereni­ ging Nederland: “De eerste jaren waren moeizaam. Alle aangesloten fabrikanten riepen jaren achter elkaar dat het zou moeten doorbreken, maar de echte groei kwam pas tot stand na de toekenning van de Europese norm. En die groei zal voorlopig nog niet stoppen. Omdat het systeem niet gebonden is aan merken of fabrikanten is woningautomatisering in­ teressanter geworden voor de consument. Bovendien profiteren we van het feit dat domotica en KNX oplossingen steeds goedkoper worden en de besturing ervan toegankelijker is door de mogelijkheden

Andere aansprekende getallen:

 meer dan 300 fabrikanten leve­ ren producten volgens het KNX protocol

 de afgelopen jaren hebben zich honderd nieuwe fabrikanten uit 34 verschillende landen als lid aangemeld; hieronder ook de eerste fabrikanten uit LatijnsAmerika  KNX wordt gebruikt in meer dan 125 landen over de hele wereld.  In vergelijking met andere jaren is het aantal ETS softwarelicen­ ties verdrievoudigd.

die smartphones en tablets ons bieden. De consument verwacht meer en meer; onder andere dat hun woning via de nieu­ we technieken bedienbaar is.”

Cijfers liegen niet

Hoe groot dit succes is blijkt onder meer uit een onderzoek van het Engelse onder­ zoeksbureau BS­ RIA. Dit bureau

Afb. 1: De consument verwacht dat zijn woning eenvoudig bedienbaar is; bijvoorbeeld via een smartphone. BRON: Siemens

8

#5 juni 2014

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

functionaliteiten blíjven werken. Of het nu gaat om muzieksturing, het uitlezen van de meterstanden of het aflezen van de opbrengsten van zonnepanelen.” Ron Nielen, product marketing manager bij Siemens – fabrikant en leverancier van KNX systemen – vult aan: “Naast de

KNX wordt steeds vaker toegepast in standaard woningen luxe villa’s, de zorg en de energiezuinige objecten, wordt KNX ook steeds meer standaard toegepast in gebouwen voor bijvoorbeeld de centrale schakelingen, visualisatie en bediening.”

Gebruikers

Afb. 2: Eén van de KNX-projecten van Gira.

Fabrikanten

BRON: Gira

houden van het gebouw middels PC, ta­ blet of smartphone. Bovendien worden er steeds meer applicaties geïntegreerd waarmee samenwerking tussen de ver­ schillende partijen alleen maar belang­ rijker wordt. Zeker wanneer apps met updates komen is het belangrijk dat alle

FMJ deed tot half maart 2014 weinig aan KNX/domotica maar keek altijd wel po­ sitief tegen het concept aan. Door het overnemen van Arjen Straver en Peter Verhulst uit een failliet collega-bedrijf, beschikt FMJ nu over eigen mensen met kennis en capaciteiten. Door het net­ werk dat via deze twee werknemers be­ schikbaar kwam zijn de afgelopen twee maanden al diverse domotica projecten gerealiseerd. “De ervaringen die hiermee zijn opgedaan worden uiteraard opge­ pakt en meegenomen in een volgend

Ook de fabrikanten van KNX componen­ ten zijn positief over de toekomst. Gira was bijvoorbeeld medeoprichter van de EIBA en heeft in belangrijke mate bijge­ dragen aan de ontwikkeling van de ge­ bouwsysteemtechniek in Duitsland en Nederland. Paul Huis­ man, werkzaam als technisch adviseur bij Gira: “Ondanks een moeizaam begin zien vele partijen inmid­ dels de voordelen van een protocol waar­ mee de componen­ ten van verschillende fabri kanten met elkaar kunnen com­ municeren. Was er eerst het gemak van centraal schakelen en het oproepen van sfe­ ren middels een ‘druk op een knop’, inmid­ dels wordt KNX ook veel toegepast voor het op afstand bedie­ Afb. 3: Via de smartphone is duidelijk te zien wat de buitencamera ‘ziet’ en wat er gebeurt bij het nen en in de g a t e n bedienen van bijvoorbeeld de verlichting of jaloezieën. BRON: Gira #5 juni 2014

9

GEYER IS OFFICIEEL PARTNER VAN HENSEL GmbH & Co. KG.

OP ZOEK NAAR EEN VERDEELKAST VOOR UW PV INSTALLATIE...?

BIJ GEYER! Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een scherpe prijs spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit.

HENSEL biedt zeer goede kwaliteit aftakproducten, beveiligingsproducten en verdeeltoepassingen voor     

Professionaliteit, kwaliteit en flexibiliteit Persoonlijk contact met elke opdrachtgever Heldere, gezamenlijke communicatielijnen Messcherpe calculatie, duidelijke presentatie Begeleiding van A tot Z bij alle opdrachten

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219

10

#5 juni 2014

HENSEL wordt vooral toegepast waar hoge eisen worden gesteld in zowel utiliteit als industrie. Voor HENSEL zijn tevreden klanten de beste referentie. WWW.HENSEL-ELECTRIC.NL

WWW.GEYER.NL

503413015.indd 1

elektrische energie binnen het laagspanningsbereik.

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219

503413015.indd 7 07-10-13 11:46

07-10-13 11

die wij gebruiken optimaal geïntegreerd moeten kunnen worden met KNX.”

Afb. 4: Het Continental Barneveld met een Gira gebouwbeheersysteem. BRON: Leertouwer

project. Want in de KNX-wereld komen nog steeds mooie nieuwe producten op de markt die een totaal integratie steeds gebruiksvriendelijker en efficiënter ma­ ken. Een mooi voorbeeld hiervan is het legionella preventie-systeem via KNX waarbij de rapportages automatisch worden verstuurd naar de eindgebruiker en/of installateur.” Leertouwer Eén van de gebruikers van het eerste uur is Leertouwer. Twintig jaar geleden deed het bedrijf haar eerste project (in die tijd nog EIB) in samenwerking met fabri­ kant Jung. Kort daarna behaalden twee medewerkers als één van de eersten in

time drie engineers aan KNX projecten. Henk Hazeleger, manager domutron spe­ cialist integratie: “Door de tijd hebben componenten veel meer mogelijkheden gekregen en ook integratiemogelijk­ heden met andere systemen zijn volop voorhanden. Allerlei sturingen via IP zijn tegenwoordig te realiseren waardoor de mogelijkheden vrijwel onbeperkt zijn ge­ worden. Bovendien zien wij dat E en ICT hand in hand gaan en niet meer zonder elkaar kunnen. Vijf jaar geleden hebben we besloten dat de systemen (fabricaten)

Wat de toekomst betreft menen Haze­ leger en Nielen dat fabrikanten steeds meer E- en W-afdelingen en kennis bun­ delen waardoor systeemintegratoren op het gebied van E- en W-techniek steeds meer tot elkaar komen. Hazeleger: “We hebben immers steeds meer slimme in­ tegratie nodig, denk maar eens aan de energiemarkt waar we niet meer om de smartgrid oplossingen heen kunnen. De energieopwekking en -afname moet met de komst van alternatieve energie en E-vervoer in balans worden gebracht. Een open systeem is hiervoor noodzake­ lijk en KNX gaat ongetwijfeld een sterke positie veroveren in deze markt. De com­ ponenten en software zijn er al en ook de IP-laag binnen het KNX protocol zal een belangrijkere rol gaan spelen in de toekomst. Steeds meer componenten hebben alleen maar een IP aansluiting, mogelijk gaat de bekende groene kabel en het rood/zwarte verbindingsblokje geheel verdwijnen in de toekomst. Wat blijft is het KNX protocol en de ETS pro­ grammering.”  Y Informatie www.siemens.nl www.gira.com www.fmj.nl www.theben.de/nl www.leertouwer.nl www.knx.org/nl/

Gebouwautomatisering gaat steeds meer richting systeemintegratie van E en W Nederland de bijbehorende diploma’s waarna in 1995 de eerste ETS licentie werd gekocht. Inmiddels wordt verlich­ ting, zonwering en klimaatsturing maar ook integratie met audio video systemen via KNX geautomatiseerd en werken full­

Afb. 5: Ook de populaire tablet is te gebruiken voor het bedienen van diverse – via KNX aangestuurde – systemen. BRON: Leertouwer. #5 juni 2014

11

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Hightech zichtbaar maken enthousiasmeert Van 18 t/m 24 mei 2014 werd voor de 3e keer de Dutch Technology Week (DTW) georganiseerd. Professionals, scholieren, studenten en technologieliefhebbers konden ervaren hoe leuk en spannend het is om mee te werken aan uitvindingen die de wereld veranderen. John Blankendaal, directeur van Brainport Industries vertelt er meer over. Auteur: Leon van den Berg De leidende hightech-toeleveran­ ciers in Nederland vormen teza­ men het unieke hightech ecosys­ teem Brainport Industries”, vertelt Blan­ kendaal. “Onze doelen zijn toeleveranciers in deze hightech? Ketens te verbinden, gezamenlijk de professionaliteit van de keten verder te verhogen en de Neder­ landse concurrentiekracht te vergroten. Er zijn nu negentig technologiebedrijven die eraan deelnemen. Veel daarvan zijn el­ kaars concurrenten. Dat is geen probleem, want de markt is internationaal en we zijn ervan overtuigd dat gezamenlijk optreden de branche versterkt. Daarbij gaat het niet alleen om het veroveren van nieuwe mark­ ten, maar ook om initiatieven die ervoor zorgen dat we straks nog technisch perso­ neel hebben. Dat is ook de achterliggende gedachte van de Dutch Technology Week.”

"

onze toptechnologie is niet raar, want dit wordt niet of nauwelijks gecommuniceerd in media en op opleidingen. Aan de andere kant ook weer wel raar, want Nederlandse technologie geeft richting aan technologi­ sche ontwikkelingen die ons allen raken.”

Jongeren doelgroep

“De Dutch Technology Week wordt georga­ niseerd om mensen te laten zien wat Ne­ derland op technologisch gebied voorstelt en om mensen daarvoor enthousiast te maken,” stelt Blankendaal. “Aan de andere kant speelt de lange termijnvisie om die toppositie te behouden en daarvoor heb je medewerkers nodig. We werven die niet, maar willen vooral jongeren interesseren om voor techniek te kiezen. We laten zien dat techniek uitdagend en overal om ons

heen aanwezig is. Dat is bewustwording waarmee we willen bereiken dat basis­ school leerlingen in de bovenbouw in ieder geval techniek als mogelijke beroepskeuze willen overwegen. Dat geldt ook voor leer­ lingen die in het middelbaar onderwijs daadwerkelijk hun beroepskeuze moeten maken. De aandacht die de laatste jaren aan techniek is gegeven werpt zijn vruch­ ten af. Nu al kiest langzaamaan een steeds groter deel van de jongeren voor een tech­ nisch beroep. Het houdt echter niet op met jongeren. Er zijn ook mensen genoeg die in hun actieve beroepsleven een carrière switch maken. Wij hopen dat we die dan naar een technisch beroep kunnen trek­ ken.”

Ervaren is enthousiasmeren

“Hoe brengen we dan techniek onder de aandacht”, stelt Blankendaal. En hij geeft meteen het antwoord: “Door in deze week mensen vooral te laten ervaren wat tech­ niek is en wat het voor hun dagelijks leven

Nederlandse toptechniek onbekend

“Hightech heeft net als de rest van de tech­ niek een imagoprobleem”, vervolgt Blan­ kendaal. “Jongeren en hun ouders denken dat techniek iets is waar je vieze handen van krijgt en dat het er niet leuk werken is. Die technische vakken bestaan, maar het gaat zeker niet op voor het hightech werk­ veld. Die houding heeft zeker ook te maken met de onzichtbaarheid van techniek. Niet alleen realiseren velen zich niet dat zaken zoals een smartphone en de daaraan han­ gende communicatiestructuur overlopen van techniek, maar ook weten ze niet dat veel van die technieken Nederlandse vin­ dingen zijn, dat veel componenten in Ne­ derland zijn ontwikkeld en dat bij de daad­ werkelijke productie Nederlandse toptech­ nologie wordt gebruikt. Zo komen veel baanbrekende ideeën van Philips of van onze universiteiten en worden Intel-chips gemaakt op machines van het Nederland­ se bedrijf ASML. Die onzichtbaarheid van 12

#5 juni 2014

Afb. 1:

Samen op stap om te zien hoe leuk en interessant Nederlandse toptechnologie is.



betekent. Ik geef enige voorbeelden. Zo is er een jeugd keu­ ken-lab waar gebruik wordt gemaakt van apparaten, maar waarbij ook natuurkunde praktisch aan bod komt. Tijdens Night of the Nerds worden jongeren van14 tot 20 jaar onder­ gedompeld in de allernieuwste technologie, digitale ontwik­ kelingen en creatieve toepassingen. Het is fun gecombineerd met technologie van de toekomst. Dan hebben we nog de Hightech Ontdekkingsroute, waarbij belangstellenden met de bus naar diverse hightechbedrijven worden gereden en daar kennis maken met technologie-hotspots. In de vorige edities van de week gebeurde dat alleen in Eindhoven, maar nu ook in Twente en het Friese Drachten. Het concept is in­ middels zodanig aangeslagen dat de activiteiten zich lang­ zaam maar zekere over ons hele land gaan uitstrekken. Er is ook een zeilwagenwedstrijd waarbij basisschoolleerlingen het wagentje zelf bouwen, maar dan wel eerst in de fabrieken van deelnemende bedrijven gaan kijken hoe de componen­ ten gemaakt worden. Tenslotte racen ze tegen elkaar en kan een prijs worden gewonnen.”

Seminar

Referentieprojecten

‘Ontwikkelingen van de NEN1010 en NPR5310 voor Woningbouw & Utiliteit’

Lees de ervaringen met onze producten op www.eaton.nl/ referentieprojecten

7 oktober 2014 Leeuwarden

Technodag Paneelbouw

Mede door dit soort activiteiten lijkt de techniek weer meer in de belangstelling te komen. Het gaat hier weliswaar om high­ tech, maar wat betekent dat dan voor installatiebedrijven? De belangstelling voor techniek groeit, maar niet iedereen zal een briljante ontwikkelaar worden. De installatiebranche zal straks dus, net als andere technologische sectoren, kunnen profiteren van een groter personeelsaanbod. Bovendien zal technologie die nu nog hightech is, straks onderdeel uitma­ ken van nieuwe installatieconcepten waarvan de branche de vruchten zal plukken.  Y

Praktische toepassing van de nieuwe norm IEC 61439 9 oktober 2014 www.eaton.nl/technodag

Eaton Magazine De nieuwste editie lezen of aanvragen via www.eaton.nl/ eatonmagazine

Samen met u in elektrotechniek. Producttrainingen Bekijk onze producttrainingskalender op: www.eaton.nl/trainingen

Samen leren en innoveren Samen maken we elektrotechniek. Eén van de redenen waarom Eaton u graag persoonlijk ontmoet. Om kennis te delen en samen oplossingen te creëren voor uw projecten. Daarnaast bieden we gebruikers van Eaton kwaliteitsproducten regelmatig een voordeel met interessante acties. Neem contact met ons op voor een afspraak of schrijf u in voor één van onze evenementen via www.eaton.nl/electrical.

Eaton en Cooper bundelen krachten Met de overname van Cooper biedt Eaton u één van de grootste en breedste producten- en dienstenportfolio’s op de elektrotechnische markt. Samen bieden we oplossingen om cruciale energiemanagement-uitdagingen van vandaag en morgen het hoofd te bieden.

www.eaton.nl/electrical

s op

er :

twit t

_nl eaton

on Volg

@

BRON: Dutch Technology Week / Brainport Industries

#5 juni 2014

13

D

u

u

r

z

a

a

m

h

e

i

d

Gelijk(spanning) hebben en het krijgen Direct Current (DC) krijgt de laatste tijd steeds meer aandacht. Dat is niet zomaar. Het zou wel eens een voordelige oplossing kunnen zijn voor veel toepassingen. Van lage tot hoge voltages. RVO.nl (voorheen Agentschap NL) stimuleert een proefproject om te zien of een grootschalige uitrol van gelijkstroom perspectieven biedt. Diverse partijen doen mee om ervaring op te doen en het goede nieuws te verspreiden. Wat zeker is: waar met elektriciteit iets aan de hand is, betekent dat werk voor de installateur. Auteur: Tom de Hoog anuari 2014 vond op de TU in Delft een congres plaats met de naam ‘AC/DC: Een kwestie van smaak?’. En nee, het ging niet over hardrock. Cen­ traal stonden namelijk de kansen die er zijn voor de toepassing van gelijkstroom. De organiserende partijen waren Direct Current bv, Joulz, Siemens, Philips, TU Delft en Cigré. Het ging er vooral om de mogelijkheden voor toepassing van ge­ lijkspanning voor distributie op laag- en middenspanningsniveau te bespreken. Die zijn er namelijk nog weinig, terwijl er belangrijke voordelen zijn verbonden aan direct current (DC). Het huidige Ne­ derlandse elektriciteitsnet is volledig ge­ baseerd op wisselspanning en kan een transitie naar gelijkspanning wellicht niet aan. Misschien is het daarom hoog tijd om over te stappen op een nieuwe elektriciteitsinfrastructuur en is een ge­ faseerde overgang naar gelijkspanning

J

Afb. 1: Direct Current een kwestie van smaak?

14

#5 juni 2014

de oplossing. Boeiende onderwerpen voor een congres, maar hoe zit het met de praktijk?

AC of DC?

Voordat een overstap naar DC gemaakt kan worden zijn er bijvoorbeeld wette­ lijke belemmeringen. Onze wet- en re­ gelgeving en de normering en ook daar­ buiten is helemaal afgestemd op wis­ selstroomnetten. Tim Zijderveld, con­ sultant bij Joulz en ook vicevoorzitter van de Stichting Gelijkstroom, ziet daar echter verandering in komen: “Op zich is het begrijpelijk dat het allemaal niet zo snel gaat. Netbeheerders hebben geïn­ vesteerd in hun AC-netten en die gaan veertig tot vijftig jaar mee. Inmiddels is er wel een speciale NEN-werkgroep benoemd die zich buigt over een NENnormering voor gelijkspanningsnetten en -toepassingen omdat er gewoon zeer interessante toepassingen voor DC zijn. We zijn gewend aan wisselspanning (al­

BRON: Joulz

ternating current ofwel AC), maar het is wel zo dat alle hedendaagse elektronica werkt op gelijkspanning. De wisselspan­ ning wordt dan via omvormers omgezet naar gelijkspanning. Dat geeft energie­ verlies en een van de voordelen van een gelijkspanningsnet is dus dat het een consistente energiebesparing oplevert. Het aantal omzettingen, bijvoorbeeld van wandcontactdoos naar televisie is minder en daarbij ook het energiever­ lies. Veiligheid is ook belangrijk. Zo zal bij kortsluiting de stroom binnen een milliseconde worden afgeschakeld, wat aanzienlijk sneller is dan bij wissel­ stroom.”

Proeftuin onder glas

RVO nl helpt bij gelijkstroomprojecten die vanuit het Innovatie Programma

Voor het eerst sinds lange tijd echt iets nieuws in de branche Intelligente Netten (IPIN) als proeftuin worden opgetuigd. Een concreet pro­ ject is het realiseren van een duurzame proeftuin door DeCent voor gelijkspan­ ning in de Haarlemmermeer. Tim Zijder­ veld: “DeCent is een regionaal project waar verschillende partijen het nut van gelijkspanning willen aantonen. Die partijen zijn Siemens, Direct Current en Joulz. Door samen te werken kunnen we dit realiseren en alle aspecten van de ontwikkeling dragen.” Recent is in het glastuinbouwgebied PrimAviera een van de eerste gelijkspanningsnetwerken officieel in gebruik genomen bij Vreeken Sierteelt bv. Het is een in Bouvardias ge­ specialiseerde kwekerij, wat speciale ei­ sen stelt aan lichttoediening. Eigenaar Jaap Vreeken: “Goed gedoseerd licht is enorm belangrijk voor de juiste ontwik­ keling van onze Bouvardias. In de win­ ter moeten we vaak kunstlicht inzetten omdat er dan niet voldoende daglicht is. Energie en licht maken dan ook tot der­ tig procent uit van de kostprijs van onze planten. Gelijkspanningsverlichting biedt ons voordelen omdat je die bijvoor­

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

Gelijkstroom is geschikt voor:

• USB-stopcontact • Laptop en tablet • Mobiele telefoon • LCD-televisie • Elektrische scooter • Elektrische auto en snellader • Tram en trein • Openbare verlichting • Glastuinbouw • Industriële verlichting • Grootschalige energieopslag

tare per jaar minder kwijt is aan exploi­ tatiekosten.” Afb. 2: Zonnepanelen leveren gelijkspanning, dus is bij aansluiting op het huidige wisselspanningnet altijd een omvormer nodig. BRON: Joulz

Stroomversnelling in buitenverlichting

Landelijk is er het initiatief ‘Stroomver­ snelling’ van Energiesprong dat groot­ schalige woningrenovatie tot doel heeft. Ook daarin passen toepassingen van

beeld kan dimmen. Dat is bijvoorbeeld vlak na de snoei belangrijk want dan kan het gewas met minder licht toe.”

worden en dat drukt de bedrijfskosten. Direct Current bv schat dat de kweker vijftien tot twintig duizend euro per hec­

Gelijk besparen

Voor- en nadelen van AC en DC

De installatie bij Vreeken is zo omge­ bouwd dat de aanwezige wisselspan­ ning is omgebouwd naar DC zodat de installatie direct op de gelijkspanning­ structuur kan werken. Omdat het een proef betreft is de oorspronkelijke wis­ selspanningsinstallatie, inclusief de ar­ maturen, nu nog behouden. Als de proef slaagt is het doel een gelijkstroomnet in de hele Haarlemmermeer voor alle ge­ bruikers, verbruikers en opwekkers van stroom. Door gelijkstroom toe te passen

Woningnetten met gelijkspanning komen er aan kan kwekerij Vreeken drie tot vijf procent besparen op energiekosten. Daarbij is er de besparing op materialen, zo’n twee­ duizend kilo koper per hectare. Ook kun­ nen de armaturen kleiner worden omdat geen voorschakelapparaat nodig is. Het belangrijkste is echter de langere levens­ duur van de installatie en de elektro­ nica. Dat maakt dat de investering over een langere periode afgeschreven kan

Direct Current (DC) Voordelen

Nadelen

hogere benutting van de geleider door­ snede, dus materiaalbesparing (koper) Regelmogelijkheden beter ((dan bij AC) controle op het kortsluitvermogen We gebruiken het alom in huishoudelijke apparaten

Converters nog duurder dan transformatoren

Gecoördineerde regeling bij multiter­ minal DC-netten nog in ontwikkeling Betrouwbare gelijkstroomschakelaar is nog niet gestandaardiseerd Alternating Current (AC) Voordelen

Nadelen

Grootste deel elektriciteit wordt opgewekt door inductie Actiefvermogen en blindvermogen onafhankelijk te regelen Rendement transformator en generator zijn hoog We gebruiken het alom

Spanningsproblemen bij grote afstanden

Hele lange kabellengtes niet goed mogelijk #5 juni 2014

15

7500 PRINT EXEMPLAREN ONAFHANK

NEGENDE

JAARGANG

D u u rz a a m

juni 2014

ELIJKE PRAK

TIJKIN FORM

ATIE VOOR

DE ELEKTR

OTECHN IS

CH E BRAN

CH E

5

#

h e id

Ge lij k( sp an he t kr ijg en ni ng ) he bb en en

KNX

“Mensen ve KNX niet rgeten nog wel eens iet

S p o tl ig h t Gemak voor

gebruiker én

O n d e rz o e

s,

Schakelen schakelka verdeelinrichtingen, sten en pan elen

installateur

k

Duurzame eindelijk dotechnologieën breken or

100% Betrouwbare oplagecijfers? Alleen met het HOI-keurmerk. Dit tijdschrift draagt het HOI-keurmerk. Zo weet u zeker dat de oplage-cijfers kloppen en dat u niet te veel betaalt voor uw advertentie. Dat zijn gegarandeerd de harde cijfers. Dat is HOI. HOI. DE HARDE CIJFERS VAN DIGITAAL ÉN PRINT.

16

#5 juni 2014

Instituut voor Media Auditing

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

Afb. 3: Vergelijking AC/DC bij de glastuinbouwproef: minder materiaal; geen elco’s; minder warmteontwikkeling maar wel ingebouwde communicatie bij DC-toepassing. BRON: Direct Current bv

gelijkstroom. Zo werd in mei dit jaar in Soesterberg een prototypewoning met een slimme gelijkspanningsvoeding (DCvoeding) van Direct Current bv opgele­ verd. Met behulp van deze voeding wordt het mogelijk om een gelijkspanningsnet aan te leggen in een woning. Deze voedt de USB-wandcontactdozen in de woning met gelijkstroom. Vanuit het prototypehuis wil men het gelijk­ stroomnet verder ontwikkelen zodat ook zonnepanelen, LED-verlichting en huis­ houdelijke apparatuur kunnen worden aangesloten.

LED-verlichting in combinatie met ge­ lijkspanning en intelligente besturing maken het project uniek. Iedere lamp is apart én vanaf afstand te controleren. Dimmen wanneer dat kan en maximaal licht als dat moet, behoort dan tot de mo­ gelijkheden.

Serieuze spanning

Tim Zijderveld: Ik hoor nog vaak in de branche dat men denkt dat gelijkspan­ ning eigenlijk gaat over vijf of twaalf

w

s

u

volt. De caravannetten, zeg maar. Nou, ik kan melden dat we op een totaal an­ der niveau grote kansen zien en dat we het echt over serieuze spanningen heb­ ben. Ook voor woonhuisnetten heeft DC een grote toekomst. Kijk naar die USBtoepassing, USB 3.0 PD om precies te zijn. Bedrijven als Intel en Apple hebben de standaarden daarvoor al op de plank liggen. Alle chips werken immers met ge­ lijkspanning. Stel je voor, alle wandcon­ tactdozen (WCD’s) eruit en dan alleen nog maar op USB-energie distribueren, dat komt er echt aan. Een product hier­ voor dat al veel aandacht kreeg is de USB wandcontactdoos van ABB/Busch-Jaeger die vorig jaar de ETOP-Award won. Alle huishoudelijke apparaten zullen op ter­ mijn aangepast gaan worden aan gelijk­ spanning. Kijk ook naar televisies. Daar zit nu nog zo’n bult achterop voor het voorschakelapparaat, ook dat verdwijnt als de voeding via een gelijkspannings­ net komt. In mijn ogen is het echt een ontwikkeling die niet tegen is te houden. Voor het eerst sinds lange tijd kunnen we echt iets nieuws in de branche uitrollen, waarbij Nederland op dit moment ook nog eens de koploper is.” Y

Meer informatie:

http://www.joulz.nl/ http://www.gelijkstroom.nl/

Openbare verlichting

Naast deze woningnetten is openbare verlichting (OVL) een zeer kansrijke toe­ passing voor gelijkstroom. Gelijkspan­ ning is mogelijk voor nieuwe én be­ staande netwerken. In combinatie met LED-verlichting zijn forse besparingen mogelijk in aanleg- en beheerskosten. Daarnaast is gelijkstroom minder sto­ ringsgevoelig dan wisselstroom. Een voorbeeld is de openbare verlichting op bedrijventerrein De Liede die in oktober 2014 gereed zal zijn. Dit wordt het eerste moderne openbare verlichtingsgelijk­ spanningsnet in Nederland dat op een bedrijventerrein zal worden geïnstal­ leerd. LED-verlichting in gelijkspannings­ uitvoering wordt toegepast vanwege het veel lagere energieverbruik dan de huidige verlichting en om de CO2-uit­ stoot te verlagen. Die vermindering zou ruim 11.500 kilo per jaar kunnen zijn. De

Afb. 4: Transitieschema AC/DC: de toekomst van gelijkspanning (DC) BRON: Direct Current bv #5 juni 2014

17

K

N

X

9.000 m2 groot distributiecentrum koos voor het gemak van KNX

“Mensen vergeten nog wel eens iets, KNX niet” Van veraf lijkt het nieuwe distributiecentrum van Omoda Schoenen in Zierikzee op een opstapeling van enorme laarzendozen. Binnen rollen schoenendozen over de lopende band naar de bestemmingsvakken. Via orderpicktrucks worden de schoenen door de medewerkers op de juiste locatie in de tien meter hoge voorraadstellages geplaatst. Veel gaat hier automatisch. Zo ook vrijwel alle gebouwgebonden installaties, dankzij KNX. Auteur: Astrid Zoumpoulis - Verbraeken e gloednieuwe vestiging van Omoda Schoenen aan de voet van de Zeelandbrug is een op­ vallende blikvanger in het Zeeuwse kustland­ schap. Het mo­

D

derne gebouw is 9.000 m2 groot en doet dienst als distributiecentrum en hoofd­ kantoor. Het bestaat uit twee delen, met elkaar verbonden door een glazen door­ gang. Aan de ene kant bevinden zich het magazijn met een opslagcapaciteit van 200.000 paar schoenen, de verdeelruim­ te en een laadkuil met docks. Aan de an­ dere kant staan de kantoren en de kan­ tine. Bij Omoda komen schoenen binnen van fabrikanten uit de hele wereld. Van daaruit gaan ze naar de vijftien Omoda winkels in Zuid-Nederland en België of rechtstreeks naar de consument die vanuit de webshop bestelt. In de nieuwe vestiging kan men 2.000 artikelen per uur verdelen naar winkels, magazijn en webshop; op de oude locatie waren dat

Huisinstallateur en system integrator zorgden samen voor een naadloze integratie van de E- en W-installaties er hooguit 8.000 per dag. De nieuwe locatie biedt meer ruimte en tegelijk gaan veel handelingen nu automatisch en dus sneller. Dat was dan ook een be­ langrijke doelstelling bij de nieuwbouw. Niet alleen de bedrijfsprocessen, ook de gebouwgebonden installaties in het

Afb. 1: Van veraf lijkt het nieuwe distributiecentrum van Omoda Schoenen in Zierikzee op een opstapeling van enorme laarzendozen…

18

#5 juni 2014

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

Afb. 2: …binnen rollen schoenendozen over de lopende band naar de bestemmingsvakken.

enorme gebouw moesten zo veel moge­ lijk automatisch aan te sturen zijn.

Naadloze integratie

Dat kon maar op één manier, bedacht de installatieadviseur bij het nieuwbouw­

project. En wel met KNX. De huisinstal­ lateur van Omoda, Saman Groep in Zie­ rikzee, juichte dat ten zeerste toe. Omdat het hier om een omvangrijk project ging, riep Saman voor de elektrotechnische discipline en de systeemintegratie de

hulp in van Installatie Techniek Nieuwen­ huijse uit Nieuwdorp. Samen zorgden zij voor een naadloze integratie van de E- en W-installaties waardoor nu vrijwel alles centraal is geregeld. Wanneer ’s ochtends de eerste medewerker het pand betreedt, komt het gebouw als vanzelf tot leven. Met een tag schakelt men het inbraak­ alarm uit waarna de basisverlichting en de verwarming automatisch aan gaan. Voor een deel bestaat de verlichting uit hoogfrequente lichtlijnen met sensoren en een daglichtregeling. Daarnaast is er de opvallende ‘kroonluchter’ in het trap­ penhuis, opgebouwd uit 1400 schoen­ lepels rondom honderden led-lampjes, en de zuinige ledstrips langs de trapleu­ ningen die permanent oplichten. In de verschillende hallen schakelt de verlich­ ting afhankelijk van het daglicht in de gewenste stand. In elke kantoorruimte bevinden zich één of meerdere ruimte­ controllers van Jung die zowel de verlich­ ting als de temperatuur regelen.

Energie-efficiëntie

Cv-ketels zorgen in het hele pand via vloerverwarming voor de basistempe­

Afb. 3: Het magazijn met een opslagcapaciteit van 200.000 paar schoenen. #5 juni 2014

19

ratuur. Op werkdagen is een gewenste temperatuur ingesteld, in de weekends en de avonden staat de verwarming in de standby-stand. Daniël Lodders, direc­ teur van Saman Groep: “Bijwarmen- en koelen per ruimte is mogelijk door mid­ del van de airco annex warmtepomp van Daikin. Ecofans in de hoge verwerkings­ hallen zorgen ervoor dat de warme lucht daar niet bovenin blijft hangen, maar naar beneden wordt geblazen. De nare­

de naregelingen via KNX uit te voeren zijn. In de KNX-visualisatie is bovendien het elektriciteitsverbruik te monitoren en kan men vergelijkingen en grafieken maken. Hiervoor is een elektriciteitsme­ ter van Hager geïnstalleerd. Deze schrijft de waarden per fase rechtstreeks naar KNX, waarna de visualisatie inzicht geeft en melding maakt van overschrijdingen. Bij de programmering van de installaties is alles zodanig ingeregeld dat de eige­ naar een zo laag mogelijk energiever­ bruik heeft.

Dakraambeveiliging

Afb. 4: Daniël Lodders, directeur van Saman Groep: “Bijwarmen- en koelen per ruimte is mogelijk door middel van de airco annex warmtepomp van Daikin.”

gelingen voor de vloerverwarming en de airco zijn aan de KNX-automatisering ge­ koppeld. Voor de opslag van de schoenen is een stabiel binnenklimaat van groot belang. Door de vloerverwarming in de hallen in combinatie met de slimme kli­ maatregeling heeft Omoda een garantie voor de juiste condities. Daarnaast biedt het VRV-systeem, gebaseerd op uiterst ef­ ficiënte warmteterugwinning, een inte­ grale aanpak voor verwarming, koeling, ventilatie en warmtapwaterbereiding. De warmte die vrij komt bij het koelen wordt ingezet om bijvoorbeeld andere ruimtes te verwarmen. Daarmee bereikt het bedrijf een aanzienlijke energie-effi­ ciëntie en een beperkte CO2-emissie. In totaal zijn er drie Daikin VRV-inverters geplaatst. Verder is er één luchtbehande­ lingskast van Exhausto voor het kantoor.”

Zennio interfacemodules

De koppeling tussen het klimaatsysteem en de KNX-automatisering verloopt mid­ dels Zennio KLIC-DI interfacemodules, waarvan de installateur er in totaal 35 toepaste. Deze maken het mogelijk dat alle statusinformatie en storingsmel­ dingen in de centrale besturingsunit terecht komen. Maar zij zorgen ook dat 20

#5 juni 2014

Zonwering heeft het bedrijfspand niet nodig. De grote luifels waarin de ge­ bouwconstructie voorziet, maken extra zonwering overbodig. Wel is er voor­ zien in dakraambesturing voor de hoge ramen in de nokken van de gebouwen. Men kan handmatig, via de controllers, de ramen open of dicht zetten, maar KNX zorgt er op de achtergrond ook voor dat de ramen vanzelf dicht gaan bij he­ vige wind of regen. Daar hebben de be­ heerders geen omkijken naar. Voor het meten van die weersomstandigheden

het weerstation zijn uiteraard zichtbaar in de KNX-visualisatie.

KNX als gebouwbeheerder

Alle belangrijke storingsmeldingen uit de gebouwgebonden installaties, van de warmtepompen tot aan de UPS van de computersystemen, komen via KNX bin­ nen. De KNX-bus zorgt voor het verzame­ len van alle informatie uit de systemen. Er is slechts één centraal touchscreen, bij de entree van het pand. Dit fungeert meer als eye-catcher dan dat het echt een func­ tioneel scherm is. Vrijwel alle regelingen zijn immers voorgeprogrammeerd en in de ruimtes zelf kan men de vele functies via de ruimtecontrollers fine-tunen. Toch is er doorgaans geen enkele reden om aan de knoppen van het systeem te draaien. Maar het kan dus wel, ook via het centrale touchscreen. Tevens is de Domovea visu­ alisatie van Hager ook via de iPhones van de beheerders te benaderen. Logistiek ma­ nager Pieter van der Paauw loopt tijdens de rondleiding met zijn iPhone in de hand door het enorme gebouw. Verbonden met het WiFi-netwerk van het bedrijf opent hij met zijn iPhone razendsnel vergrendelde deuren, doet er het licht mee aan en uit en kan er de verwarming een graadje hoger mee zetten. Ook demonstreert hij er de dakraambesturing mee. Van der Paauw is met zijn jonge leeftijd zeer gecharmeerd van het moderne bedieningsgemak dat KNX biedt en kan uitstekend overweg met de instrumenten die hij daarvoor tot zijn beschikking heeft.

Gemak en zekerheid

Afb. 5: System integrators Leon (links) en Gert-Jan Nieuwenhuijse van Installatie Techniek Nieuwenhuijse uit Nieuwdorp.

is het KNX-weerstation van Jung verant­ woordelijk. Aan de hand van die omstan­ digheden regelt het weerstation onder meer de aansturing van de dakraambe­ veiliging. Alle gemeten waarden van van

Pieter van der Paauw:“Onze wens was om alle installaties centraal te kunnen bestu­ ren. Niet alleen vanwege het gemak, om­ dat we daardoor niet honderden meters hoeven te lopen om te controleren of alle lichten wel uit zijn, maar ook vanwege de zekerheid dat alles op de automatische piloot wordt geregeld. Mensen vergeten nog wel eens iets, KNX niet. Ik kan nu via het touchscreen, de pc of de iPhone alles bedienen, alle sensoren bekijken, storin­ gen zien en het energieverbruik volgen. Maar ik kan ook tijdschakelingen vertra­ gen of naar voren halen, als er bijvoor­ beeld ’s avonds een rondleiding of een be­ drijfsfeestje is. Dan kan ik heel eenvoudig de buitenverlichting op een later tijdstip laten uitschakelen of de temperatuur nog even langen vasthouden.” Het hele pand heeft een strak, modern en industrieel

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

130 km kabels

In dit omvangrijke KNX-project hebben de e-installateurs maar liefst 80 kilometer aan elektriciteitsbedrading aangebracht en nog eens 50 kilometer aan databeka­ beling. De serverruimtes zijn voor dit be­ drijf van levensbelang. Niet alleen werken alle bestel- en voorraadsystemen op deze datacenters, ook de webshop van Omoda wordt hier aangestuurd.

Afb. 6: Touchscreen in de hal.

uiterlijk. Betonnen vloeren, luchtkanalen en kabelgoten die zichtbaar boven het hoofd hangen, strak meubilair en zwart als overheersende kleur in het interieur. “Het belang van het design voor een op­ drachtgever uit deze modegerelateerde branche was zeker een uitdaging voor ons”, zeggen system integrators Gert-Jan

en Leon Nieuwenhuijse. “Het verloop van de kabelgoten moest mooi en strak zijn, binnendelen moesten zwart gespoten worden Zoiets maken we niet veel mee, maar het deed ons ook weer vanuit een hele andere optiek naar het project kij­ ken. Zeker leerzaam dus”, geven de broers aan.

Het gebouw beschikt verder over een multiroom audiosysteem van Sonos, dat vooralsnog niet gekoppeld is aan de KNXinstallatie. Ook de beveiligingscamera’s zijn nog stand-alone uitgevoerd. Maar koppelingen vanuit KNX naar deze instal­ laties behoren in de toekomst wel tot de mogelijkheden. Net zoals de automati­ sering van bijvoorbeeld de tuinbesproei­ ing en de fonteinverlichting, wanneer die gereed zijn. “Dat is het voordeel van dit systeem. Nu de basis er ligt, kunnen we later oneindig uitbreiden en integreren”, geeft Van der Paauw aan. Y

Advertentie

Gira eNet – het nieuwe bidirectionele draadloze systeem De elektrotechnische installatie eenvoudig achteraf uitbreiden Gira eNet is het nieuwe bidirectionele draadloze systeem voor intelligente koppeling en aansturing van de moderne elektrotechnische installatie. Functies als licht- en jaloeziebesturing kunnen eenvoudig achteraf draadloos worden toegepast en onderling worden gekoppeld. Voor de bediening van het systeem zijn draadloze schakel-/dimmeropzetstukken, wandzenders en handzenders beschikbaar. In combinatie met de Gira eNet-server kan de nieuwe Gira G1 als bedieningscentrale worden gebruikt. Met de Gira eNet-server en de Gira eNet mobiele gate kan bovendien het complete systeem mobiel worden aangestuurd met iPhone, iPad en Android-apparaten – thuis, vanaf de werkplek en onderweg. Meer informatie onder www.gira.nl/enet. Afb. v.l.n.r.: Gira eNet draadloze jaloeziebesturingsknop enkelvoudig, Gira eNet draadloze wandzender drievoudig, Gira E2, zuiver wit glanzend, Gira G1, wit [leverbaar vanaf 02/2015], Gira eNet-interface op een smartphone. Onderscheidingen Gira G1: Design Plus powered by Light + Building 2014 [Product-/interfacedesign schmitz Visuelle Kommunikation]

Gratis online-cursus in de talen Duits, Engels en Nederlands onder www.academy.gira.com

#5 juni 2014 204027_Anz_eNet_185x132_NL.indd 1

21

26.05.14 13:46

Schakel- en

verdeelinrichtingen,

o

t

panelen

p

schakelkasten en

S

l

i

g

h

t

a

m

Het Bronovo ziekenhuis in Den Haag is aan het verbouwen. Voor het tijdelijke onderkomen van de spoedeisende hulp koos het ziekenhuis voor Ultima units van Portakabin. Deze units vormen een gebouw met vrij indeelbare ruimtes zonder kolommen en hebben een representatieve uitstraling. En bij een gebouw met een vrije indeling van ruimtes – waarvan de functies de komende jaren af en toe zullen veranderen – hoort een flexibele installatie. Auteur: Gerrit Tenkink

Draadloos schakelsysteem:

Gemak voor gebruiker én installateur ekozen werd voor de installatie van zeventig xComfort-actoren van Eaton. Het gaat hierbij om een complete xComfort-installatie be­ staande uit zeventig schakelactoren en wandschakelaars. Grote voordeel: een­ maal geïnstalleerd kunnen aanpassin­ gen in gebruik eenvoudig via de com­

G

Als je de functie van een ruimte verandert van kantoor in patiëntenkamer, dan wil je niet dat om 18.00 uur het licht uitgaat en de verwarming op 18 graden

Afb. 1: De gebruiker kan het geheel besturen met een Smart Home Controller. Deze wordt bediend met behulp van een tablet, smartphone, een simpele drukknop op de muur of een Room-Manager.

22

#5 juni 2014

puter worden doorgevoerd. De actoren werden geleverd door de elektrotechni­ sche groothandel Eaton. De installateurs van Portakabin namen de installatie voor hun rekening. Peter van der Hoorn is als accountmana­ ger werkzaam bij Eaton en betrokken bij

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

voudig raamwerk past van diverse fabri­ kanten. De hoge betrouwbaarheid is te danken aan de bandbreedte 868,3 MHz, de bi-directionele communicatie en de ingebouwde routingsfunctie in de net­ gevoede actoren en sensoren.”

‘Veeg’-functie

Afb. 2: Peter van der Hoorn: “Het is mogelijk om met xComfort naast de verlichting, ook de verwarming / koeling en de zonwering aan te sturen.”

het project. “xComfort is een door Eaton zelf ontwikkeld draadloos schakelsys­ teem. Het systeem is betrouwbaar en eenvoudig en gebruiksvriendelijk. Daar­ naast is sprake van een snelle en vooral schone manier van montage. xComfort kan handmatig en via de PC worden ge­ programmeerd. En bij beide manieren is sprake van een grote mate van eenvoud. xComfort is schakelmateriaal-onafhan­ kelijk door zijn 55 millimeter-systeem, aangezien de plakzender in een meer­

xComfort kan worden uitgerust met meerdere functies. In het project Brono­ vo zit bijvoorbeeld een ‘veeg’-functie geprogrammeerd, beter bekend als ‘centraal uit-sturing’, waarbij met één druk op de knop alle verlichting uitgaat. “Daarnaast kunnen alle ruimtes onaf­ hankelijk van elkaar worden geschakeld. Ook is het mogelijk om met xComfort, naast de verlichting, ook de verwarming / koeling en zonwering aan te sturen. We hebben dimactoren, schakelactoren, jaloezieactoren, binaire ingangen, rou­ ters, tussenstekkers, wandschakelaars en handzenders, temperatuursensoren, energiemeetsensoren, kamerthermos­ taten, bewegingsmelders, analoge ( 1 – 10V ) actoren en sensoren; kortom, een compleet pakket aan besturingscom­

geheel besturen met een Smart Home Controller. Deze wordt bediend met be­ hulp van een tablet, een smartphone of via een simpele drukknop op de muur of een Room-Manager.”

Aangepaste functies

Het bijzondere aan dit project is de com­ binatie van tijdelijke huisvesting en de tijdelijke spoedeisende hulp van een

De vier pijlers waar dit systeem op draait: eenvoud, comfort, flexibiliteit en bedrijfszekerheid gerenommeerd ziekenhuis. De totale huisvesting omvat twintig units met een totale omvang van pakweg 700 vierkante meter. Hans Beuving, project manager bij Portakabin was op zoek naar een be­ trouwbaar systeem dat voor de gebrui­

Afb. 4: De tijdelijke polikliniek van het Bronovo omvat twintig Portakabin-units met een totale omvang van pakweg 700 vierkante meter.

Afb. 3: Hans Beuving, project manager bij Portakabin: “We waren op zoek naar een systeem, waarbij de functies eenvoudig tussentijds zijn aan te passen.”

ponenten”, somt Van der Hoorn op, die daarbij nogmaals benadrukt dat alles draadloos wordt aangestuurd. “Behalve de ECI, de communicatie interface. Deze dient om twee ruimtes te koppelen door middel van een UTP-kabel, wanneer het signaal niet via de normale routing tot stand kan komen. De gebruiker kan het

ker eenvoudig te bedienen is. Daarnaast speelde flexibiliteit een belangrijke rol. De cabines worden voor een periode van drie jaar geplaatst en het kan namelijk zijn dat tussentijds de functies van de ruimtes worden aangepast. “Een ruimte kan vandaag de functie ‘kantoor’ hebben en volgende maand de functie ‘patiën­

#5 juni 2014

23

….ook voor al uw installatiematerialen!

Klein, kostenefficient, krachtig CONTA-CLIP Nederland BV Tel. 0495-566046 [email protected]

DEHNcube: Dé „outdoor“ overspanningsbeveiliging voor omvormers! - Eerste type 2 DC afleider op basis van IP65 behuizing - Compleet geleverd inclusief aansluitkabels - Versies voor een of twee MPP-trackers - Voorkomt brandschade door SCI technologie - Beveilig de omvormer én achterliggende installatie

Instelbare Momentschroevendraaier (1,2–3,0 Nm) met snelwisselhouder.

Meer informatie: www.conduct.nl

DEHN beveiligt. Overspanningsbeveiliging, Bliksembeveiliging en Veiligheidsmateriaal

Officieel Agentschap Conduct Nederland Stockholm 31, 2993 LM Barendrecht, (t) 0180-531120, (f) 0180-531121 [email protected]

Anz_DEHNcube_NL_90x270.indd 1

24

#5 juni 2014

07.04.14 11:23

Wera Werk · Duitsland Tel +49 (0)2 02 / 40 45-322 www.wera.de

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

is dat de ontvangstkwaliteit direct wordt ingelezen en alle functies geprogram­ meerd kunnen worden zonder hierbij de actoren fysiek te hoeven aanraken. Dit gebeurt door middel van de configuratie (USB) interface.”

Hoge bandbreedte

XComfort werkt met een eigen protocol. “Het systeem zendt over een hoge band­ breedte uit: 868,3 Mhz, waardoor er wei­ nig interferentie is. Optioneel is de SHC (Smart Home Controller). Deze verbindt het xComfort systeem met de WLAN rou­ ter van het lokale netwerk. Met behulp van een APP (IOS en Android) kan de gebruiker macro’s en scenes aansturen, statussen opvragen en eventueel came­ rabeelden bekijken. De vier pijlers waar dit systeem op draait zijn: eenvoud, com­ fort, flexibiliteit en bedrijfszekerheid.”

Ontzorgen

Afb. 5: Inmiddels is er alweer een nieuwe ‘plattere’ xComfort schakelactor op de markt.

tenkamer’. Dan is het natuurlijk verve­ lend als om 18.00 uur het licht uitgaat en de verwarming op 18 graden. We waren dus op zoek naar een systeem, waarbij de functies eenvoudig zijn aan te pas­ sen. Met xComfort behoort het telkens opnieuw bedraden van de bouwmodu­ les definitief tot het verleden. Het grote voordeel komt dus ook naar voren bij hergebruik en tijdens de opbouwfase. Units die nu samen één gebouw vormen kunnen in de toekomst in een geheel an­ dere configuratie worden toegepast. De units van Portakabin geven veel vrijheid wat betreft indeling. Dan is het een groot voordeel wanneer de elektrische instal­ latie behouden kan blijven en schakelin­ gen snel zijn aan te passen aan de nieu­ we ruimtelijke indeling. De bedrading in de units is eenmalig en de actoren zijn nu eenvoudig te programmeren op het moment dat de ruimtes een andere functie krijgen.”

Ander gebruik van ruimtes

Ook op het moment dat de cabines overgaan naar een andere eigenaar is het vrij eenvoudig om de software af te stemmen op de wensen van de nieuwe eigenaar of bewoner. Van der Hoorn: “Als er bijvoorbeeld een nieuwe scheidings­ wand geplaatst moet worden, is het voor de programmeur eenvoudig om deze

verandering in de software aan te pas­ sen. Hij laadt het beveiligde opgeslagen programma en verwijdert de oude ver­ binding .Vervolgens trekt hij een nieuwe verbinding in de (gratis) MRF software tussen een zender en de actor. Daarna stelt hij in de actor in wat de nieuwe functie is en kan het programma op­ nieuw ingeladen worden.”

Eenvoud

Het installeren is voor de installateur een eenvoudige klus, zo benadrukt Van der Hoorn. “De installateur, in dit geval

Het telkens opnieuw bedraden van de bouwmodules behoort definitief tot het verleden

Beuving weet uit ervaring dat het toe­ kennen van nieuwe functies aan de acto­ ren ‘een fluitje van een cent’ is. Portakabin werkte namelijk ook in het verleden al met de xComfort-actoren van Eaton. “De eerste actoren zijn inmiddels ongeveer vijf jaar oud en al meerdere malen pro­ bleemloos ingezet in verschillende ge­ bouwconfiguraties. De actoren blijven na demontage van het gebouw achter in de units en worden bij een volgende inzet opnieuw geprogrammeerd. De flexibili­ teit en de eenvoudige schakelingen van xComfort zijn hierbij grote pluspunten”, zegt Beuving, die er tot slot aan toevoegt dat Portakabin de volledige monito­ ring van het systeem voor zijn rekening neemt. “Dat geldt voor alle functies die behoren bij onze Portakabin-units. Dus als er een probleem is met xComfort, dan rijden wij er met de laptop naar toe. Voor ons zijn de mogelijke problemen dus vrij eenvoudig op te lossen zonder hak- en breekwerk en het hoort bij onze manier van ontzorgen richting Bronovo.” Y

de technische mensen van Portakabin zelf, sluiten de actor bij het lichtpunt of in de inbouwdoos aan op de netvoeding. Het programmeren kan handmatig in de basic mode gebeuren of met behulp van de laptop, de zogenaamde comfort mode. Het voordeel van de comfort mode #5 juni 2014

25

Schakel- en

verdeelinrichtingen,

o

t

panelen

p

schakelkasten en

S

l

i

g

h

t

a

m

Het installatiewerk voor het nieuwe CitizenM Hotel in de Rotterdamse Blaakhaven is uitgevoerd door installatiebedrijf A. Lugthart en Zonen in opdracht van Maasstede Vastgoedontwikkeling. Om scherp te kunnen offreren werd gekozen voor vergaande standaardisatie, prefab van groepenkasten en stekerbaar installeren op de bouwplaats. Dat leverde een forse besparing in arbeidstijd op. Door de werkwijze kon ook de factor ‘faalkosten’ tot een minimum worden teruggebracht. Een mooi staaltje van samenwerking in de keten. Auteur: Tom de Hoog

Vergaande samenwerking installateur en leveranciers bij installatiewerk CitizenM Hotel.

Prefab, standaardiseren en stekerbaar installeren bespaart tijd en geld et 151 kamers tellende CitizenM Hotel Rotterdam aan de Rotter­ damse Blaakhaven zit boordevol technologische innovaties. Na de vesti­ gingen in Amsterdam City, Schiphol Air­ port, Glasgow en Londen, is dit het vijfde hotel van deze snel expandeerde keten

H

die betaalbaarheid en luxe perfect weet te combineren. Het concept van deze hotelketen is helemaal ingericht op de 24/7-economie en biedt de zakenreiziger betaalbare luxe in een inspirerende, hui­ selijke omgeving.

meer Swisscom en Isolectra ontwikkelde ‘roombox’. Deze ‘black box’ van 60 × 30 × 20 cm wordt stekerbaar (Wieland) ge­ leverd en is onopvallend ‘verstopt’ in de kamer onder het kingsize bed van 220 bij 200 cm.

Aansturen van functies

Installatiewerk stelde speciale eisen

Alle hotelkamers in een CitizenM hotel zijn identiek en hebben een tablet waar­ mee verwarming, verlichting en appara­ tuur in de kamer kan worden bediend. Er is onder meer sfeerverlichting in elke kleur van de regenboog, gratis WiFi en films. De kamer ‘onthoudt’ daarbij de in­ stellingen van de gebruiker. Checkt die opnieuw in bij een CitizenM hotel waar ook ter wereld, dan heeft de kamer die hij of zij krijgt exact dezelfde instellingen voor de kleurtemperatuur van de verlich­ ting, de kamer- en watertemperatuur en

De groepenkast is een totaal prefabproduct

Afb. 1: De door Attema en Van der Sijs ontwikkelde Prefab stekerbare groepenkast.

26

#5 juni 2014

de voorkeuren voor muziek en tv. Ook bij vooraf online boeken kunnen deze voor­ keuren worden aangegeven. Centraal in het aansturen van alle genoemde functies in de hotelkamer staat de door een samenwerkingsverband van onder

In de offertefase van het project besefte men bij installatiebedrijf Lugthart al snel dat een conventionele aanpak niet zou volstaan. De Roombox heeft steker­ bare aansluitingen en dus moesten de andere aansluitingen bij voorkeur ook stekerbaar worden. Lugthart: “Als ik het anders was gaan doen, met aan één kant de stekerbare aansluiting en aan de an­ dere kant gewoon kabeluiteinden, zou­ den we veel meer uren hebben gemaakt. We hadden dus geen keus, stekerbaar moest het zijn.” Het wandsysteem moest zo worden dat de kabels er snel in aan te brengen waren. Dat kon ook, want alle kamers in een CitizenM hotel zijn exact gelijk. Lugthart: “We dachten vooraf goed na over hoe we de wanden gingen maken. Het moest een soort prefabwand wor­ den waarin we de vooraf op lengte ge­ maakte kabels konden plaatsen. Daar­ voor kwamen we bij Isolectra (Wieland) uit. Die konden ons per kamer een

p

o

t

l

i

g

Afb. 2a: Schema van leidingen in het plafond…

specifieke set kabellengtes leveren. Zo konden we elke kamer in no-time be­ kabelen.”

Stekerbare groepenkast nodig

h

t

a

m

Afb. 2b: …en de vloer van de hotelkamer.

zijn de standaardkasten aangepast en voorzien van aparte aardlekschakelaars, relais, trafo’s en gecodeerde stekeruit­ gangen.”

Totaal prefabproduct

Bij Attema was Robert Woudenberg nauw betrokken bij het project: “De op­ drachtgever heeft met de adviseur en de

In de kamer was uiteraard een groepen­ kast nodig. Lugthart: “Normaal is dat voor een hotel een kastje met twee groe­

Total cost of ownership is de sleutel pen, maar bij dit CitizenM hotel bevat de verdeler een veelvoud aan groepen. Om een pasklare oplossing te vinden zijn we rond de tafel gegaan met Atttema. Zij hadden tenslotte al met diverse fabri­ kanten een compleet programma voor honderd procent stekerbaar installeren ontwikkeld. Zo wisten we zeker dat zij de noodzakelijke expertise in huis had­ den. Attema stelde voor om een van hun groepenkasten speciaal voor de CitizenM hotelkamers te laten assembleren via pa­ neelbouwer Van der Sijs techniek en au­ tomatisering in Wijk bij Duurstede. Daar

Afb. 3: Het interieur van de groepenkast met aardlekschakelaars, relais en transformator. #5 juni 2014

27

Voor het eenvoudig inbouwen van spots, luidsprekers en andere componenten in beton. · Geschikt voor diverse maten spots en andere componenten · Ook geschikt voor Cool Beam lichtbronnen (max. 50W) · Voor montage tijdens het bouwproces

www.spelsberg.nl

MIT200-serie isolatieweerstandtesters Voor het testen van elektrische installaties volgens NEN1010 en NEN3140. Simpel, betrouwbaar, nauwkeurig en veilig. De Megger MIT200 biedt maximale kwaliteit voor een betaalbare prijs. Er zijn vier modellen met verschillende (combinaties van) testspanningen. Kenmerken ....................................................... Meetbereik tot 1.000 MW ƒƒ Testspanning 250, 500 en/of 1.000 V ƒƒ Display met numerieke en analoge weergave ƒƒ Automatische continuïteitstest (> 200 mA) ƒƒ Zeer veilig door spanningsmeting bij > 25 V en testonderbreking bij > 50 V ƒƒ Automatische uitschakeling ƒƒ Geleverd met stevige draagkoffer, meetsnoerenset, krokodillenklemmen en Nederlandstalige handleiding ƒƒ

Bekijk de presentatievideo van de Megger MIT200 via ons YouTube kanaal

28

#5 juni 2014

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

installateur overlegd over hoe je de groe­ penaansluiting op de slimste manier kon doen. Dat was de fase waar wij erbij wer­ den betrokken. Wij leverden vervolgens de ‘verpakking’, dus de groepenkast. Deze kast heeft de invoer aan de onderzijde en uitgaand zijn er tien uitgangen. Paneel­ bouwer Van der Sijs heeft de kast geheel vooraf geconfigureerd voor de toepas­ sing en op de bouwplaats hoeft de kast dus niet meer open voor de aansluitin­ gen. Immers, de voeding komt aan de onderzijde de kast binnen en uitgaand heb je de stekerbare aansluitingen. Het is zo een totaal prefabproduct geworden.” Lugthart beaamt dit: “De kast is voorzien van stekerklare verbindingen, wat door ons dus is doorgezet bij de aanleg van de rest van de infrastructuur in de kamers.”

Slim aanpakken

Door zo te standaardiseren en te kiezen voor een prefab groepenkast, hebben de installatiepartners bij dit project een goede zet gedaan. Woudenberg: “Ons credo is ‘Niet harder werken, maar slim­ mer.’ Door alles totaal prefab en steker­ baar uit te voeren, konden we de com­

Alle aansluitingen moesten stekerbaar worden plete kasten vooraf testen. Dat beperkt faalkosten op de bouwplaats. Daarbij levert stekerbaar aansluiten gewoon veel tijdwinst op. En daarmee geld, want de arbeidskosten zijn lager. Dat het ma­ ken van een stekerbaar prefab product duurder is, vormde geen hindernis. De voordelen wegen ruim op tegen de wat hogere kosten.” Lugthart is het met hem eens: “We zijn binnen ons budget geble­ ven, ondanks dat we voor de duurdere stekerbare groepenkastoplossing kozen. Ik denk dat je al gauw veel kostbare ar­ beidstijd bespaart. En daar komt nog eens bij dat de faalkosten tot een mini­ mum worden gereduceerd. Het aanslui­ ten van alle elektravoorzieningen in het CitizenM hotel was plug and play, terwijl je nog steeds voldoet aan alle wettelijke voorschriften en normeringen.”

Afstemming kan nog beter

Niet alles bij dit project liep als een zon­

Afb. 4: De doorgang voor de voeding van de prefab stekerbare groepenkast. 

BRON AFBEELDINGEN: Lugthart

netje. Zo ontstond er tijdens de bouw een conflict tussen de aannemer Slavenburg en de ontwikkelaar met een trieste af­ loop. De financiële nasleep van het con­ flict heeft alle betrokken bedrijven veel geld gekost. Nadat de bouw weer was hervat, heeft Lugthart het werk volgens plan afgerond. “Ondanks die moeilijke fase vond ik het zeker een mooi project voor deze toonaangevende hotelketen. Wat mij wel van het hart moet, is dat de onderlinge afstemming voor levering van materialen niet helemaal lekker liep. Zo waren er problemen met levertijden van de kabels. Dat brak ons helemaal op toen er op de bouwplaats ook nog eens zes verpakkingen met kabels werden gestolen. Zo'n bundel kabels is dusdanig duur dat je er niet te veel van op voor­ raad neemt. Dus toen we niet verder kon­ den, was dat behoorlijk vervelend. Wer­ ken met stekerbare oplossingen kan heel snel gaan, maar als je stil komt te staan door zoiets is dat heel duur.”

helemaal vooraan, waarbij we installa­ teurs kunnen helpen met het maken van hun keuze bij installeren. Gewoon met kabel of met het stekerbare systeem. Daardoor wordt onze rol anders, want we gaan meedenken in oplossingen. Zo worden we medebepalend voor de total cost of ownership. Dat is de sleutel, want het is niet de aanschafprijs; het gaat over toegevoegde waarde van de oplos­ sing die je biedt en dan gaat het echt niet alleen meer over de ‘p’ van prijs.” Het relaas van deze projectpartners maakt opnieuw duidelijk dat er veel winst is te behalen door maximaal gebruik te ma­ ken van elkaars expertise. Y

Total Cost of Ownership

Voor Woudenberg maakte dit project duidelijk hoe belangrijk het is om vroeg­ tijdig aan tafel te zitten met de instal­ lateur om tot optimale oplossingen te komen. “Door het volledig stekerbaar uit­ voeren van de holle wanddozen, kabeldo­ zen en van de groepenkast zitten we als bedrijf midden in de infrastructuur. Dus #5 juni 2014

29

Schakel- en

verdeelinrichtingen,

o

t

panelen

p

schakelkasten en

S

l

i

g

h

t

a

m

In 2013 startte installateur Martinu uit Ridderkerk met de installatie van een groot aantal E-systemen bij een nieuwe vestiging van Hornbach in Nieuwerkerk. Vanwege het uitgebreide aantal wensen en eisen van de Duitse bouwmarkt, is door onderaannemer Geyer uiteindelijk gekozen voor een Hensel hoofdverdeler van 1250 A. Door de modulaire opbouw van de kasten was plaatsing in een kleine ruimte geen probleem en is er bovendien rekening gehouden met de toekomst. Auteur: Ing. M. de Wit – Blok

Om klant en dier in alle situaties te kunnen bedienen

Hornbach gebruikt hoofdverdeelinrichting van 1250 A nstallatiebedrijf Martinu werd in 1970 opgericht door vader Jan en is inmiddels in handen van de twee zonen Hans en Bas. In 2013 werd het bedrijf gevraagd om de installatie van ‘alle’ E-systemen te verzorgen bij een nieuwe vestiging van Hornbach in Nieu­ werkerk. Direct werd duidelijk dat het

I

om een groot project ging. Niet alleen omdat deze vestiging een oppervlakte van 16.000 m2 beschrijft, maar tevens omdat het bedrijf een relatief groot aan­ tal wensen had. Onder meer op het vlak van verlichting in de buitenomgeving van het pand, redundantie en betrouw­ baarheid.

Omvang project

Het project omvatte de installatie van alle elektrische installaties, de verlich­ ting, het ontruimingssysteem, de in­ braakbeveiliging, data (computers), het UPS (Uninterruptible Power System) en de benodigde meet- en regeltechniek. Vooral het laatste aspect vormde, van­

Afb. 1: Hornbach wil in álle gevallen dat de winkel kan doordraaien; om die reden is er veel redundantie ingebouwd en is een noodaggregaat beschikbaar.

30

#5 juni 2014

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Hornbach is een onafhankelijke, internationale keten van project­ bouwmarkten met tuincentra. Het familiebedrijf heeft een historie van ruim 135 jaar en meer dan 15.000 medewerkers. In Nederland bestaat Hornbach nu ruim vijftien jaar en telt inmiddels elf vestigingen; we­ reldwijd gaat het om 130 vestigingen in negen landen. Kenmerkend zijn onder meer het grote assortiment (120.000 artikelen) en dito voorra­ den (50.000 artikelen).

Afb. 2: De hoofdverdeelinrichting is geschikt voor het verdelen van stromen tot 1250 A. Deze relatief hoge waarde hangt samen met de vele installaties die Hornbach in het bestek heeft opgenomen waarvan een aantal bovendien met een groot vermogen.

wege de omvang van het project, een hele ‘kluif’. Het feit dat Martinu zowel de installaties áls de meet- en regeltechniek zelf in handen had, betekende dat de verschillende oplossingen uiteindelijk in één kast konden worden ondergebracht. De kasten met inhoud zijn gerealiseerd door partner Geyer. Een zelfstandig Ne­ derlands bedrijf dat systemen tot 5.000 A levert en zich hierbij richt op zowel losse componenten als compleet ge­ monteerde schakel- en verdeelinrich­ tingen. Menno Terwel, buitendienst­ medewerker: “Omdat wij de kasten zelf samenstellen in onze eigen werkplaats – en dus niet inkopen – hebben we de mogelijkheid om de afmetingen ervan exact af te stemmen op het specifieke project. Bij Hornbach betekende dit dat we zo compact mogelijk moesten bou­ wen vanwege de geringe hoeveelheid beschikbare ruimte en daarbij boven­ dien goed rekening moesten houden met de hoeveelheid warmte die hierbij geproduceerd zou worden. Zeker gezien de nieuwe norm IEC 61439 (norm voor laagspanningsschakel- en verdeelinrich­ tingen) waarin expliciet wordt gewezen op de warmtehuishouding.” Een ander voordeel is het feit dat Geyer de kasten modulair opbouwt. Hierdoor zijn deze eenvoudiger te transporteren (zowel buiten als binnen het gebouw waar soms uitsluitend normale deuren

en smalle gangen leiden naar de tech­ nische ruimte). Verder biedt het de mo­ gelijkheid om in een vroeg stadium een veilige aansluiting beschikbaar te stellen en deze later uit te breiden met de kasten voor de installaties die vervolgens wor­ den aangelegd. In vergelijking met een traditionele bouwaansluiting, die moge­ lijkheden biedt tot diefstal en sabotage, is dit een veilig en praktisch alternatief.

1250 A (Hensel) die nodig is om de grote hoeveelheid benodigde stroom te verde­ len. Onder meer de sprinklerinstallatie vraagt veel energie en is besturingstech­ nisch vóór de aardlek geplaatst. Wanneer de aardlek de installatie zou afschake­ len, blijft de sprinklerinstallatie gewoon functioneren. Daarnaast beschikt Horn­ bach over een eigen zagerij die relatief veel stroom afneemt en een indrukwek­ kende hoeveelheid buitenverlichting die gedurende de openingstijden continu brandt. Verder zijn praktisch alle installaties re­ dundant uitgevoerd om de beschikbaar­ heid te maximaliseren én valt de toepas­ sing van een noodstroomaggregaat op.

Afb. 3: Bas Martinu geeft aan dat hij het zonder zijn medewerkers – die geen waarde hechten aan een ‘van-negen-tot-vijf-mentaliteit’ – het project niet in het korte tijdbestek had kunnen afronden.

Bovendien zijn door de modulariteit eventuele uitbreidingen in de toekomst relatief eenvoudig te realiseren. In de kast In de schakelkasten vallen verschillende zaken op. Ten eerste de hoofdverdeler van

Vrijwel geen enkele bouwmarkt neemt dit in zijn bestek op, maar Hornbach is van mening dat de winkel in alle geval­ len moet kunnen doordraaien. Bij het uitvallen van de stroom moet de verlich­ ting blijven werken – weliswaar op 20% – evenals de kassa’s en uiteraard alle per­

#5 juni 2014

31

Een nieuwe dimensie in dimmen.

Busch-Dimmer® LED. Led’s voor een nieuwe definitie van licht. Vooral voor het besparen van energie. De Busch-Dimmer® is speciaal ontwikkeld voor het dimmen van moderne retrofit-leds, maar is ook geschikt voor halogeen(spaar)lampen. Bekijk de nieuwe dimensie in dimmen op www.BUSCH-JAEGER.nl

32

www.BUSCH-JAEGER.nl

#5 juni 2014

De toekomst begint nu.

p

o

t

l

i

soons- en brandbeveiligingsinstallaties. Maar de beschikbaarheid van voldoende stroom is ook belangrijk voor de omvang­ rijke visvijver waarin een groot aantal sensoren de situatie monitoren en waar – indien nodig – wordt bijgestuurd. Wan­ neer de systemen hier uitvallen kan tem­ peratuurdaling, een tekort aan zuurstof of andere oorzaken de reden zijn van vis­ sterfte. Tot slot wijst Terwel op het grote aantal zekeringen dat in de kasten is opgeno­ men. “In Duitsland worden – uit veilig­ heidsoverwegingen – veel meer groe­ pen aangemaakt dan wij in Nederland gewend zijn. In Nederland zouden we

g

h

t

a

m

eerdere projecten zijn eenvoudig ‘ge­ knipt en geplakt’ in het nieuwe bestek waardoor we alles zeer nauwkeurig heb­ ben moeten controleren en waar nodig veranderen en bijwerken. Door deze goe­ de voorbereiding is het foutpercentage aanzienlijk gereduceerd. Daarbij hadden we te maken met het feit dat het om een Duitstalig bestek ging. Dat lijkt geen verschil uit te maken wan­ neer je uitgaat van bijvoorbeeld elektri­ sche schema’s, maar er is een aantal za­ ken dat in dit land anders wordt gedaan dan bij ons. Zo maken zij op een andere manier energiegroepen. Wij schakelen de 0, in Duitsland, waar de schema’s op

Afb. 4: Door de modulaire opbouw en efficiënte indeling bieden de kasten voldoende ruimte voor toekomstige uitbreidingen.

meer installaties op één groep zetten waardoor we er minder nodig hebben hetgeen onder andere scheelt in bekabe­ lingskosten.”

Duits bestek

Eén van de belangrijkste problemen waar Martinu tegenaan liep was het feit dat het bestek niet vrij was van fouten. “Als ik iets geleerd heb van dit project”, vertelt Bas Martinu, “dan is het wel dat grote bestekken vrijwel nooit tot op de­ tailniveau in orde zijn. Omdat Hornbach in al haar vestigingen in principe de­ zelfde aanpak hanteert, denk je dat het bestek inmiddels wel uitontwikkeld zou zijn en vrij van fouten. Dat bleek echter niet het geval. Integendeel: fouten uit

klemniveau worden vastgelegd, wordt juist de fase geschakeld. Dat betekende dat wij de schema’s moesten veranderen zodat onze Nederlandse werknemers er­ mee konden werken maar dit leidde in eerste instantie wel tot de noodzaak van een grotere schakelkast.” Tijdsdruk Een andere uitdaging vormde de tijds­ druk waarbinnen het project moest wor­ den opgeleverd. Uiteindelijk is de winkel één maand later open gegaan dan ge­ pland, maar dat betekende alsnog dat het volledige project in drie maanden is gerealiseerd. In die tijd zijn alle installa­ ties geplaatst en bekabeld – waarbij het aantal meters kabel aanzienlijk was –,

de kasten geplaatst en aangesloten en het geheel getest. Bovendien was het noodzakelijk op het laatste moment nog aanpassingen te doen. Zo zijn er aanslui­ tingen toegevoegd voor het opladen van elektrische auto’s en is op regeltechnisch vlak een aantal wijzigingen doorgevoerd die vooral praktisch van aard waren. Bo­ vendien had Martinu te maken met wij­ zigingen die pas in een vrij laat stadium bekend werden. Zo verplaatste Hornbach de volledige lichtinstallatie naar een an­ der deel van het pand, hetgeen onder an­ dere gevolgen had voor de aansluitingen ter plekke.

Samen werken!

Martinu: “Het feit dat het project prak­ tisch binnen het aangegeven tijdsbestek kon worden afgerond heeft onder meer te maken met een goede samenwer­ king tussen de verschillende partijen. Geyer was bijvoorbeeld al vanaf het be­ ginstadium betrokken bij het project, waardoor we gezamenlijk in staat wa­ ren een belangrijk deel van de onvolko­ menheden in het bestek te filteren en op te lossen voordat de daadwerkelijke in­ stallatie plaatsvond. Daarbij hadden we het voordeel dat hun producten ook uit Duitsland komen hetgeen de commu­ nicatie vereenvoudigt. Daarnaast heb ik optimaal kunnen samenwerken met de leverancier van het datasysteem en het bedrijf dat de anti-inbraakinstallatie le­ verde. Dit laatste bedrijf was eveneens Duits en hierdoor in staat sneller en goed het Duitse bestek te lezen en te interpre­ teren. Wat dat betreft: we denken dat we inmiddels Europees zijn, maar het Duits­ talige bestek op de juiste wijze interpre­ teren naar de Nederlandse normen heeft nog heel wat voeten in aarde gehad. Verder mag ik me niet alleen gelukkig prijzen met mijn toeleveranciers en part­ ners, maar ook met mijn eigen monteurs die zich volledig hebben gegeven voor het project en zich zeer flexibele hebben opgesteld. Wanneer zij een ‘van negen tot vijf’ mentaliteit zouden hebben ge­ had, hadden we dit project niet zo snel en succesvol kunnen opleveren.”  Y Informatie: www.geyer.nl www.martinu.nl

#5 juni 2014

33

Schakel- en

verdeelinrichtingen,

o

t

panelen

p

schakelkasten en

S

l

i

g

h

t

a

m

ABB en schakelkastenbouwer Aqualectra uit Heerhugowaard hebben in opdracht van het St. Antoniusziekenhuis, locatie Utrecht Leidsche Rijn, een nieuw type stroomverdeler ontwikkeld. Deze stroomverdeler, de zogenaamde Combiverdeler Middenspanning Laagspanning (CML) combineert midden- en laagspanningselementen in één compacte schakelinstallatie. Het grootste voordeel: ruimte- en kostenbesparing. Punt van aandacht: de veiligheid. Auteur: Gerrit Tenkink

Heeft combiverdeler de toekomst? et St. Antoniusziekenhuis, loca­ tie Utrecht Leidsche Rijn, opende op 16 september 2013 de deu­ ren. Het ziekenhuis beschikt over een Spoedeisende Hulp, een Huisartsenpost

H

Afb. 1:

34

, 148 bedden voor langdurige opname, 70 plekken voor dagbehandeling en 10 operatiekamers. Een stabiele elektro­ technische installatie en noodstroom­ voorziening zijn uiteraard ook voor dit

ziekenhuis van het allergrootste belang. De beschikbaarheid van elektrische energie moet te allen tijd gewaarborgd zijn. In 2010 kreeg totaalinstallateur ULC Groep uit Utrecht de opdracht voor alle elektrische en werktuigbouwkundige installaties in het ziekenhuis. “Halmos Adviseurs heeft de Richtlijnen en Voor­ waarden voor het ziekenhuis op papier gezet. Wij hebben vervolgens Aqualec­ tra ingeschakeld, omdat we al lange tijd samenwerken met dit bedrijf en goede ervaringen hebben”, zegt Roland Hen­

Het St Antoniusziekenhuis, locatie Leidsche Rijn opende op 16 september 2013 de deuren. #5 juni 2014

p

o

t

l

i

kes, projectmanager bij de ULC Groep. Bij ABB werden de materialen inge­ kocht en ook leverde dit bedrijf de no­ dige knowhow voor het nieuwe concept. Deze kennis werd vervolgens aangevuld met de expertise van schakelkastenbou­ wer Aqualectra.

Besparing

Henk Jongman is als productmarketing manager van laagspanningsinrichtin­

g

h

t

a

m

in het gebouw geconcentreerd en dat betekent ook een besparing op onder­ houd”, aldus Jongman. “We hebben ge­ kozen voor zeven CML’s, omdat de totale hoeveelheid energie die het ziekenhuis vraagt dat vereist.”

Technische info

De installaties in het nieuwe St. Anto­ nius omvatten onder andere een 10-kV MV hoofdverdeler van zeven velden, 7

belangrijk aspect”, zegt Paul Gerritsen, manager Total Solutions bij Aqualectra. “De CML’s bevinden zich in een ruimte waar ook personeel komt dat niet mid­ denspanning bevoegd is. Op de bestem­ ming en de toekomstige inrichting van de ruimte hebben wij weinig of geen invloed. Er kunnen allerlei technische installaties in voorkomen en diverse materialen en goederen opgeslagen lig­ gen. De voordelen die zo’n multifuncti­

Afb. 2: De CML wordt geplaatst in een technische ruimte, die ook toegankelijk is voor TD-medewerkers.

gen namens ABB bij het project betrok­ ken. “In het bestek stond beschreven dat er gecombineerde verdelers moesten

Veiligheid is een belangrijk aspect worden geplaatst. Daarin moest een ring main unit, een transformator en hoofdverdeelinrichting zitten. Het sys­ teem is zo opgezet dat alle elektrische energie via een middenspanningskabel het gebouw wordt binnengebracht en verdeeld over zeven CML’s. Deze CML’s zijn verdeeld over het gebouw. Zes er­ van bevinden zich op de technische, derde, verdieping. Eén ruimte is inge­ richt in de parkeergarage. In deze CML’s wordt de elektriciteit via transforma­ toren omgezet van middenspanning naar laagspanning. Wat dus voorheen vaak gebeurde in trafohuisjes buiten op het terrein, gebeurt nu dus binnen. Het grote voordeel is een aanzienlijke besparing op de bekabeling en ruimte. Bovendien heb je nu al je elektriciteit

CML combinatieverdelers, 112 400-V LVonderverdelers, 40 medische trafokas­ ten, een noodstroomverdeler, 5 2000-A en 6000-A railkokerverbindingen en 11 UPS-systemen van samen 550 kVA. De CML is opgebouwd uit drie hoofdcom­ ponenten: een middenspanningsscha­ kelinstallatie, een transformator (1250 kVA of 1600 kVA) en een laagspannings­ verdeler. Het geheel is samengesteld in het ABB TriLine-R verdeelsysteem en bestaat uit een Tri-line R laagspan­ ningsverdeler, volgens de TTA-norm (Type Tested Assembly) gebouwd, met daarnaast een sectie voor de distribu­ tietransformator en een sectie voor de ring main unit. Deze voldoen uiteraard aan alle geldende normeringen en ei­ sen. 10 KV/400 KV combinatieverdelers voor midden- en laagspanning in een Tri-line R verdeler-behuizing werden nog niet eerder op deze manier ingezet.

Veiligheid

Op het moment dat de stroomverdelers inpandig in het ziekenhuis zijn geïnstal­ leerd komen ook de veiligheidsaspecten om de hoek kijken. “Veiligheid is een

onele ruimte de klant bieden, brengen derhalve ook nadelen met zich mee. Zo kan het dat hier activiteiten en werk­ zaamheden plaatsvinden die direct of indirect impact hebben op de behuizing en conditionering van de CML. Kortom: je hebt geen volledige controle meer over de omstandigheden waarin het product in bedrijf is. Er moeten dan ook regels

Een CML levert een aanzienlijke kostenbesparing in ruimte, bekabeling en energieverlies worden opgesteld, bijvoorbeeld om te voorkomen dat er zware goederen in de directe nabijheid van de CML worden vervoerd of dat men er opeens een ar­ chief omheen gaat bouwen. Hier ligt dus een belangrijke taak voor de beheerder en installatieverantwoordelijke.” Daar staat tegenover dat die toegankelijk­

#5 juni 2014

35

Advertentie

DE BASIS VAN HET 'VAK'

Daarom biedt Elektropraktijk samen met Omega training en inspectie een aantal cursussen aan die aansluiten op de branche. Als lezer van Elektropraktijk krijgt u dan ook nog eens 10% korting

Cursus NEN 3140 Keurmeester Elektrische Arbeidsmiddelen Resultaat Cursus NEN 3140 Keurmeester Elektrische Arbeidsmiddelen

 De keurmeester is na afloop in staat om zelfstandig keuringen en inspecties te verrichten aan elektrische arbeidsmiddelen  De keurmeester weet op een verantwoorde wijze om te gaan met onveilige elektrische arbeidsmiddelen.  De keurmeester is voldoende onderricht om kleine herstelwerkzaamheden te verrichten aan elektrische arbeidsmiddelen  De keurmeester is bekend met alle eisen gesteld in de NEN 3140 en Arbowet  De keurmeester is bekend met het opzetten van een eenvoudig keuringssysteem  De werkgever en keurmeester voldoen aan de NEN 3140 op het gebied van het aanwijzen en deskundigheid van de keurmeester. Deelnemers zijn vrij om hun eigen apparatentester / gereedschaptester mee te brengen naar de cursus. Deze zullen toegepast worden tijdens de keuringen in de practica. Prijzen NEN 3140 Cursus keurmeester elektrische arbeidsmiddelen

De cursusprijs bedraagt € 225,- per cursist. Genoemde prijs is per persoon, incl. lunch, exclusief BTW, incl. certificaat. Cursusplanning NEN 3140 Keurmeester elektrische arbeidsmiddelen  9 september te Soesterberg  3 oktober te Soesterberg  10 oktober te Rotterdam\  17 oktober te Alkmaar  31 oktober te Soesterberg  21 november te Soesterberg  12 december te Soesterberg

NEN 3140 Voldoende Onderricht Persoon Resultaat

Werkgevers en deelnemers voldoen aan de door de Arbowet, het Arbobesluit, NEN3140-2011 en de Arbeidsinspectie gestelde eisen van voldoende instructie en aantoonbaarheid. De geïnstrueerde medewerkers zijn bevoegd om op een veilige wijze bepaalde werkzaamheden uit te mogen voeren waar zij door hun werkgever schriftelijk zijn aangewezen en geïnstrueerd. Dit om voor eigen organisatie op efficiënte en kostenbesparende wijze kleine eenvoudige elektrotechnische werkzaamheden uit te voeren.

Resultaat

Werkgever en deelnemers voldoen aan de door de Arbowet en de Arbeidsinspectie gestelde eisen van voldoende instructie en aantoonbaarheid. De geïnstrueerde inspecteurs zijn bevoegd om veilig inspecties aan PV systemen voor de eigen organisatie en voor derden uit te voeren.

Cursusduur Cursus Inspectie en oplevering van PV Installaties 1 dag (2 dagdelen).

Cursusplaats Inspectie en Oplevering van PV Installaties

De cursus wordt op diverse locaties en data's verzorgd. Uiteraard kan de cursus ook op in-company basis worden verzorgd.

Deelnemers Cursus Inspectie en oplevering van PV Installaties Aantal deelnemers: minimaal 8 en maximaal 12 personen.

Prijzen Cursus Inspectie en oplevering van PV Installaties De cursusprijs bedraagt € 295,- per cursist. Genoemde prijs is per persoon, incl. lunch, exclusief BTW, incl. certificaat.

Cursusplanning Cursus Inspectie en oplevering van PV Installaties      

18 juli te Soesterberg 9 september te Soesterberg 3 oktober te Soesterberg 31 oktober te Soesterberg 21 november te Soesterberg 12 december te Soesterberg

Gebruikerstraining NEN 3140 Nieaf-Smitt apparatentesters Resultaat NEN 3140 Apparatentester gebruikerstraining

Na afloop beschikt u over een duidelijk ingericht keuringssysteem, zonder dat u hier veel tijd aan kwijt bent. U bent volledig op de hoogte van het gebruik van de tester, in welke situatie dan ook. Tevens bent u volledig onderricht in de NEN 3140.

Kosten NEN 3140 gebruikerstraining Nieaf-Smitt apparatentesters

Voor meer informatie over kosten en mogelijkheden kunt u een aanvraag plaatsen via de site www.omegatraining.nl. De kortingskode vraagt u aan bij www.elektropraktijk.nl U kunt een aanvraag plaatsen via de site www.omegatraining.nl. De kortingskode vraagt u aan bij www.elektropraktijk.nl

1 dag (2 dagdelen).

Cursusplaats

De cursus wordt op diverse locaties en data's verzorgd. Uiteraard kan de cursus ook op in-company basis worden verzorgd.

Aantal deelnemers Cursus

Aantal deelnemers: minimaal 8 en maximaal 12 personen.

Prijzen

Ga naar www.elektropraktijk.nl en vraag de

unieke kortingscode aan. Als u de code heeft ont-

vangen kunt u zich aanmelden voor de cursus en

De cursusprijs bedraagt € 245,- per cursist. Genoemde prijs is per persoon, incl. lunch, exclusief BTW, incl. certificaat.

Trainingsdata

18 juli te Soesterberg 26 september te Soesterberg 17 oktober te Alkmaar 4 november te Soesterberg 12 december te Soesterberg

36

Inspectie en oplevering van PV Installaties

Offerte aanvraag gebruikerstraining Nieaf-Smitt

Cursusduur

    

geeft 10% korting op deze cursussen en een half jaar Elektropraktijk op uw huisadres Vraag de code aan op www.elektropraktijk.nl

#5 juni 2014

krijgt u 10% korting + Elektropraktijk een half jaar lang gratis op uw huisadres.

p

o

t

l

i

heid ook voordelen heeft. Gerritsen: “Het scheelt in onderhoudstijd en dus kosten, omdat alles zich in één ruimte bevindt. En als je er bij moet, om bijvoorbeeld wat simpele gegevens af te lezen, hoef je niet een hele procedure op te starten, inclusief een sleutelprotocol en alles wat daar bij komt kijken. Op dit moment is er een richtlijn in de maak waarin het vei­ ligheidsaspect is beschreven. Deze NPR 8799 ligt nu ter inzage.”

g

h

t

a

m

– interne – midden- en laagspannings­ verbindingen en onderlinge afstem­ ming – bijvoorbeeld kortsluitvastheid van de verbindingen – verzorgen wij. Ten opzichte van de oude situatie levert dat ook nog eens tijdwinst op bij de instal­ latie en inbedrijfstelling van componen­ ten. Daarnaast heeft de installateur min­ der coördinatiekosten. Hij hoeft immers niet meer afzonderlijke deelleveringen bij verschillende partijen af te nemen

wer of coördinerend installateur wordt ingeschakeld bij een ontwerp. De voor­ delen zijn namelijk heel eenvoudig uit te rekenen, maar je moet wel de gelegen­ heid krijgen om dat uit te leggen.”

en techniek en logistiek op elkaar af te stemmen. Ook dat is een besparing op de kosten.”

en er zijn geen aparte ruimtes nodig. Dat scheelt dus dure vierkante meters, maar de veiligheid blijft een belangrijk issue.” Gerritsen onderschrijft de woorden van Henkes, maar hij verwacht dat vaker zal worden gekozen voor deze manier van stroomverdeling. “Het levert een aanzienlijke kostenbesparing op en op­ drachtgevers zijn daar steeds ontvanke­ lijker voor. Zeker als er straks ook normen zijn waarin richtlijnen worden gegeven en veiligheidsaspecten worden benoemd voor distributiestations voor elektrische energievoorziening op bijzondere loca­ ties, zal dat een stuk onzekerheid wegne­ men en de acceptatie vergroten. Ik denk dat opdrachtgevers dan vaker besluiten ‘groen licht’ te geven voor een CML.” Y

Henkes vindt het moeilijk in te schat­ ten of deze wijze van stroomverdeling toekomst heeft. “Financieel is het zeker aantrekkelijk, zowel in aanschaf als in exploitatie. Het is natuurlijk erg compact

Afb. 3: Het St Antonius beschikt over zeven CML’s.

Installateur

Het is volgens Gerritsen van belang dat partijen met verstand van zaken, zoals de installateur en de paneelbouwer, in een vroegtijdig stadium mee kunnen praten over de plannen. “Iedere situatie is anders en dus zal je altijd een advies op maat moeten geven. Het is handig als je dan al in de ontwerpfase aan tafel kunt

Toekomst

De zeven CML’s, hebben ieder een afme­ ting van ongeveer 10 × 1,25 meter. Bij het ontwerp van het ziekenhuis werd dus al rekening gehouden met deze manier van

Voor distributiestations voor elektrische energievoorziening op bijzondere locaties wordt de Nederlandse praktijkrichtlijn NPR 8799 ontwikkeld aanschuiven. Je kunt dan de voor- en te­ gens op een rij zetten en deze uitleggen aan de opdrachtgever. Die kan dan ver­ volgens een afgewogen besluit nemen en bijvoorbeeld de kostenbesparing te­ genover de risico’s zetten.” Voor de instal­ lateur is het aansluiten van de CML geen probleem. Gerritsen: “Het aansluiten van een inpandig CML wordt wel steeds een­ voudiger. Wij als paneelbouwers leveren de klantspecifieke verdelers. De instal­ lateur hoeft in principe alleen nog maar de afgaande groepen aan te sluiten. De

stroomverdeling. Jongman: “Daarom is deze werkwijze ook minder geschikt op het moment dat het renovatie betreft. Je moet ruimte vrijmaken en opofferen voor deze interne stroomverdeling. Ook bij nieuwbouw is niet iedere architect of opdrachtgever daartoe bereid”, zegt Jongman. “Als ik een schatting moet ma­ ken, zeg ik dat in de toekomst bij nieuw­ bouw in 80 procent van de gevallen wordt gekozen voor deze werkwijze. Of het gemeengoed wordt is ook afhanke­ lijk van het moment dat de paneelbou­

#5 juni 2014

37

O

n

d

e

r

z

o

e

k

g

Duurzame technologieën breken eindelijk door Steeds meer particulieren en bedrijven zetten zonnepanelen op hun dak en overal duiken laadpalen op voor elektrische auto’s. Dit zijn waarschijnlijk wel de twee meest in het oog springende voorbeelden van duurzame technologieën die de komende jaren meer en meer gemeengoed zullen in het werk van de E-installateur. Deze technologieën zullen hogere eisen stellen aan de elektrische installatie bij de klant, waardoor er ook meer vraag komt naar de expertise van de E-installateur.

gericht op consumenten – en de impli­ caties voor de dagelijkse praktijk van de E-installateur. In dit artikel ligt de focus op zonne-energie; de volgende editie van Elektropraktijk in september zal onder andere elektrisch rijden behandelen. USP Marketing Consultancy voert zelf veel onderzoek uit onder consumenten naar energie- en installatiegerelateerde the­ ma’s (zoals de maandelijkse USP Energie Monitor), maar doet dit ook in opdracht van haar klanten (zoals ABB).

Auteur: Reinoud de Jager, USP Marketing Consultancy n deze en de volgende editie van Elektropraktijk zal in twee arti­ kelen dieper worden in gegaan op de marktontwikkelingen voor duur­ zame technologieën – en dan vooral die

I

Markt zonnepanelen wordt volwassen

De afgelopen twee jaar is de markt voor zonnepanelen geëxplodeerd; het totale geregistreerde vermogen dat particulie­ ren en bedrijven opwekken is in een jaar tijd bijna verdubbeld. Op 1 april 2014 was een totaal vermogen van 651 megawatt

geregistreerd. Op 1 juli 2013 lag dit aan­ tal nog op 347 megawatt, oftewel een toename van 88% in negen maanden. Dit blijkt uit cijfers van de gezamenlijke netbeheerders (zoals Alliander, Enexis en Stedin), verenigd in brancheorganisatie Netbeheer Nederland. Netbeheerders registreren centraal alle installaties die energie opwekken, zoals zonnepanelen, met als doel om de impact op het ener­ gienet te monitoren en deze geschikt te houden voor teruglevering. Maar om­ dat particulieren en bedrijven zelf hun installaties moeten aanmelden, zal het werkelijke aantal zonnepanelen zelfs nog hoger liggen dan het aantal gere­ gistreerde. Netbeheer Nederland schat zelf in dat het aantal registraties goed is voor zo'n 85% van alle installaties die er daadwerkelijk in Nederland staan. Dat houdt in dat er zo’n 766 megawatt

301

totaal geplaatst vermogen tot nu toe: 766 MWp totaal aantal installaties: 191.085

220

per 01-04-14 Netbeheer Nederland (bewerkt door USP)

In 2012 en 2013 is 521 MWp aan zonnepanelen geplaatst in Nederland.... dat is 5x zoveel als in de 7 jaar ervoor bij elkaar. 58 4

8

6

2000

2001

2002

20 2003

4

2

2

1

4

2004

2005

2006

2007

2008

11 2009

21 2010

2011

2012

geplaatst vermogen aan zonnepanelen per jaar (in MWp) CBS, Netbeheer Nederland (bewerkt door USP)

Afb. 1:

38

De Nederlandse markt voor zonnepanelen. #5 juni 2014

2013

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

Weet niet 12% Woning met zonnepanelen 34%

Woning zonder zonnepanelen 5% Zou u bij een verhuizing de voorkeur geven aan een woning met of zonder zonnepanelen?

Geen voorkeur 49%

aan totaal vermogen in Nederland staat. Dit komt ongeveer neer op ongeveer 191.085 installaties. Hoewel het aantal zonnepanelen dus zeer sterk toeneemt, is het aandeel van zonne-energie in het elektriciteitsverbruik nog erg laag in Ne­ derland; slechts 0,4%. Hiermee bungelen we onderaan in alle internationale rang­ lijsten. In een koploperland als Duitsland is het aandeel van zonne-energie nu al ruim 3%.

deelnemers. De duurzame bronnen kun­ nen per project verschillen, bijvoorbeeld het samen plaatsen van een windmolen op een bedrijventerrein of van zonne­ panelen op de daken van (een deel van de) deelnemende huizen, waarbij alle deelnemers profiteren van de opgewek­ te energie. Ook kan het project juist tot doel hebben energie te besparen door bijvoorbeeld collectieve plaatsing van dubbelglas of isolatie.

In de USP Energie Monitor, een maande­ lijks terugkerend consumentenonder­ zoek van USP Marketing Consultancy, wordt elke maand de houding van de consument gemeten ten aanzien van een woning met en zonder zonnepane­ len. Gevraagd wordt of men bij een ver­ huizing de voorkeur zou geven aan een woning met of zonder zonnepanelen, of dat het niks uitmaakt.

Uit de USP Energie Monitor blijkt dat de helft van de Nederlanders welwillend

Volgens Netbeheer Nederland is de toe­ name vooral te danken aan collectieve projecten. In steeds meer gemeenten ontstaan lokale, collectieve initiatieven waarbij gemeenten, woningbouwcor­ poraties, bedrijven, bewoners en/of ver­ enigingen van eigenaren een samenwer­ kingsverband starten met als doel om betaalbare, eigen opgewekte en duur­ zame energie mogelijk te maken voor de

USP Marketing Consultancy BV is een marktonderzoeks- en advies­ bureau dat onderzoek verricht naar en adviseert rond vraagstukken op het gebied van bouw, vastgoed en installatie. USP is continu actief in deze branches en werkt voor veel toonaangevende marktpartijen zo­ als brancheorganisaties, uitgevers, kennisinstituten, fabrikanten, han­ delsorganisaties, bouwbedrijven en installateurs. De installatiesector kenmerkt zich door ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing, ontwikkeling van nieuwe producten en concepten en het alsmaar belangrijker worden van de marketingfunctie. www.usp-mc.nl

Afb. 2: Huis met of zonder zonnepanelen.

Collectieve projecten drijver achter opkomst zonne-energie

USP Marketing Consultancy

Aandeel in windmolenpark 9%

Zuinigere verwarming 14%

staat tegenover deelname aan lokale duurzame energie-initiatieven. Wanneer een dergelijk initiatief aan consumenten wordt voorgelegd, geeft 50% aan deel te willen nemen (9% zeker wel, 41% waar­ schijnlijk wel). Een kwart van de consu­ menten heeft hier geen interesse in (8% zeker niet, 17% waarschijnlijk niet) of vindt het moeilijk hierover te oordelen (25%). Gezien het grote aandeel Neder­ landers (50%) dat open staat voor derge­ lijke initiatieven, zal het aantal van deze

Weet niet/anders 18% Zonnepanelen 38% Waarin zou u €3.000 investeren om uw woning te verduurzamen?

Isolatie 21% Afb. 3: Waarin zou u € 3.000 investeren om uw woning te verduurzamen? #5 juni 2014

39

The flexible solution

Winnaar! FL2N-LED-230

B.E.G. Nederland BV · Tjalk 42 · 2411 NZ Bodegraven · +31(0) 172 47 68 00 · [email protected] · www.beg-luxomat.nl

“Kwaliteit en betrouwbaarheid zijn de belangrijkste factoren bij onze keuze voor een aggregaat.”

ALWAYS MOVING FORWARD BN_adv185x60_0529(1).indd 1

Q-

DE OPLOSSING VOOR (MOBIELE) STROOM Continuïteit is de belangrijkste doelstelling bij de aankoop van een aggregaat. Met JCB aggregaten bieden wij een hele goede oplossing voor mobiele stroom. Kijk op www.jcb-aggregaten.nl voor meer informatie.

• Eenvoudig in gebruik • Gebruiksvriendelijk • Robuust en duurzaam www.bnmotoren.nl Engelenburgstraat 45, 7391 AM Twello T. 0571-27 69 00, [email protected]

20-12-2010 11:22:35

serie ruim

25% r

snelle

Snel. Eenvoudig. Efficiënt: Q-serie!

b u n d elen

Multimeters, meettangen, recorders, analyzers

T T E I

40

+31 10 2928787 +32 2 2533120 [email protected] www.hprtechniek.com

#5 juni 2014

r

t

i

k

e

l

Jaarlijkse reminder

n

a

m

(zeer) interessant

Een jaarlijkse reminder om zelf de aardlekschakelaars te testen

42%

neutraal (zeer) oninteressant

Registratie Registratie van uw groepenkast via internet als daardoor de garantietermijn wordt verlengd naar acht jaar ipv het gebruikelijke gemiddelde van twee jaar

a

38% 20%

(zeer) interessant

27%

neutraal

47%

(zeer) oninteressant

Updates

(zeer) interessant

Regelmatig ontvangen van updates over nieuwe mogelijkheden met betrekking tot de elektrische installatie van uw huis

26% 25%

neutraal

45%

(zeer) oninteressant Jaarlijkse controle

(zeer) interessant

Een jaarlijkse controle van uw groepenkast tegen een geringe vergoeding (€ 50,-)

30% 12%

neutraal

38%

(zeer) oninteressant Afb. 4: Interesse in aanvullende diensten.

lokale samenwerkingsverbanden onge­ twijfeld nog verder doorgroeien. Door deze toename zal de rol van energiele­ veranciers en de eisen die aan de netten worden gesteld van de netbeheerders veranderen. Uiteraard is de groei afhan­ kelijk van de aanwezigheid van bevlogen initiatiefnemers en de lokale mogelijk­ heden, maar de voedingsbodem is er wel degelijk. Naast de houding ten aanzien van deelname aan lokale duurzame energie-initiatieven is consumenten in hetzelfde onderzoek ook gevraagd welke maatregelen ze zouden nemen als ze € 3.000 zouden ontvangen om hun eigen huis energiezuiniger te maken. Het blijkt dat 38% van de consumenten zou kiezen voor zonnepanelen op het dak. In verge­ lijking met de woning extra isoleren of dubbel glas plaatsen, zuinigere verwar­ mingsinstallatie of CV ketel of aandelen in een windmolen kopen, vinden consu­ menten dit de meest interessante maat­ regel.

Consument is zich weinig bewust van de elektrische installatie

Het zelf opwekken van energie met be­

50%

BRON AFBEELDINGEN: USP Marketing Consultancy B.V.

hulp van zonnepanelen zorgt er wel voor dat een betrouwbare E-installatie, te beginnen met de installatiekast, zeer belangrijk is. Toch blijkt dat er nog (te) weinig consumenten in Nederland hier zich echt bewust van zijn. Dit blijkt uit een ander onderzoek van USP Marketing Consultancy, gehouden onder 1.002 con­ sumenten in opdracht van ABB. Slechts 21% van de ondervraagde respondenten geeft aan dat zij de afgelopen drie jaar controle en/of onderhoud heeft laten uitvoeren aan de installatiekast, het hart van de E-installatie in het huis. Een ruime meerderheid heeft dus geen controle en / of onderhoud laten uit voeren. Hier liggen kansen voor de installateur en fabrikant. Zij kunnen bijvoorbeeld gezamenlijk optreden op het gebied van controle, onderhoud en het aanbieden van nieuwe installatiekasten en advies geven hoe deze klaar te maken voor duurzame energieopwekking, maar bij­ voorbeeld ook domotica-toepassingen en dergelijke. Probleem is echter dat de E-installateur na het plaatsen van een nieuwe kast bij de consument uit beeld

verdwijnt en geen klantrelatie kan op­ bouwen. Immers, een periodieke controle die bijvoorbeeld de CV-installateur wel op regelmatige basis in contact brengt met zijn klant, ontbreekt in de E-sector. Een eenvoudig en slim systeem waarbij installatiekasten kunnen worden geregi­ streerd kan echter helpen om de klantre­ latie na plaatsing van de installatiekast te behouden en uit te bouwen. ABB heeft hiervoor bijvoorbeeld HafonormID ont­ wikkeld. In het onderzoek in opdracht van ABB zijn verschillende diensten die E-instal­ lateur en fabrikanten kunnen bieden aan de consument voorgelegd. De jaar­ lijkse reminder om aardlekschakelaars te testen wordt door de consument het vaakst positief ontvangen. Ruim 40% geeft aan dit (zeer) interessant te vin­ den. Deze wordt gevolgd door registratie van de groepenkast via internet en het regelmatig ontvangen van updates over nieuwe mogelijkheden met betrekking tot de elektrische installatie. Y

#5 juni 2014

41

P

r

o

d

u

c

t

n

Lastscheidingschakelaars

De 3KD lastscheidingscha­ kelaars van Siemens bieden bescherming voor personen en staan garant voor een hoge systeembeschikbaar­ heid in gebouwen, infra­ structuren en industriële installaties. De schakelaars hebben een compact design voor een optimale ruimte­ benutting in de schakelin­ stallatie, besturingskast of energieverdeler. De modu­ laire opbouw maakt een eenvoudige en snelle aanbouw mogelijk van een extra pool als vierde schakelelement, dan wel een N- of N/PE-klem. De lastschakelaars zijn geschikt voor tal van toepassingen, dankzij verschillende bedienings­ mechanismen: bediening aan de zijkant of aan de voorzijde; centraal of links van de lastscheidingschakelaar. De functie van het stuurcircuit kan men testen door middel van de testfunctie van de hulpcontacten. De klemafdekkingen van de 3KD waarborgen een verbeterde aanraak­ bescherming. Siemens Low & Medium Voltage T www.siemens.nl/instabus W [email protected] (070) 333 79 16

i

e

u

w

s

u

LED-verlichting voor winkels en industrie

Sharp lanceert 46 LED-pro­ ducten in vijf productreek­ sen voor winkelpanden en industriële ruimtes; de YUJI en HAYU voor winkels, de TADA en KATO voor indu­ striële ruimtes en de YUNA, die geschikt is voor beide sectoren. De armaturen be­ schikken over de Zenigata (COB) multichip-LED van Sharp, waardoor verlichtingsontwerpers, ar­ chitecten en elektriciens optimaal gebruik kunnen maken van de voor­ delen van LED. De YUJI is een universele spotverlichting voor standaard Europese 3-fa­ sesystemen. De HAYU heeft alle kenmerken van de YUJI in een 2-in-1 opbouwspotverlichting en inbouwspot. TADA en KATO zijn krachtige, efficiënte verlichtingsoplossingen voor industriële ruimtes inclusief buitentoepassingen, ruimtes met hoge plafonds of magazijnen. De YUNA is een robuuste, universele inbouwverlichting met een IP44-kwa­ lificatie die geschikt is voor zowel industriële ruimtes als winkelpanden (gangen, trappen en bijvertrekken) met een hoog visueel comfort. Sharp Electronics Benelux T www.sharp.eu W E-mail via formulier op de website

a

Industriële tijdrelais

Videobuitenpost

Niko heeft een nieuwe videobuitenpost ontwik­ keld voor zijn Niko Home Control-installatie. De gebruiker krijgt hiermee rechtstreekse controle over zijn toegangsdeur of -poort. Het toestel beschikt over een 130° HD-camera met een resolutie van 720 horizontale tv-lijnen. Zodra een bezoeker de beltoets aanraakt, maakt de camera automatisch een vi­ deo-opname. De nieuwe videobuitenpost sluit aan op de Niko Home Control-installatie. Communiceren met de persoon die aan de deur staat, gaat full-duplex. De ingebouwde microfoon onderdrukt boven­ dien achtergrondgeluid zoals het lawaai van een drukke straat. Ook is de camera uitgerust met nachtzicht. De videobuitenposten zijn be­ schikbaar in drie modellen: met één, twee of vier beltoetsen die elk een eigen kanaal hebben. Niko Nederland T www.niko.eu W [email protected] (0183) 64 06 60

Finder Relais Nederland B.V. T www.finder.nl W [email protected] (020) 615 65 57

a

a

42

De Serie 83 bestond tot voor kort uit twee multi­ functie en zes monofunc­ tie uitvoeringen. Nieuw is het multifunctie tijd­ relais 83.52. Dit tijdrelais heeft acht tijdfuncties die men niet op andere Finder tijdrelais aantreft. Dit zijn uitbreidingen op bestaande functies, zoals de aansturing via een startcontact en mogelijkheden voor reset en pauze. Hiermee zijn schakelfuncties in te vullen die voorheen niet (of niet met één tijdrelais) waren op te lossen. Alle uitvoeringen zijn multispanning (24–240 V AC/DC), zijn 22,5 mm breed en geschikt voor montage op 35 mm rail.

#5 juni 2014

r

o

d

u

c

t

n

Fotocellen voor voedingsmiddelenindustrie

De nieuwe reinigingsmid­ delenbestendige E3FC-serie fotocellen van Omron is speciaal ontwikkeld om te voldoen aan de behoef­ ten van gebruikers in de voedingsmiddelen- en drankenindustrie. Ze zijn geschikt voor gebruik in omgevingen waar ze regelmatig worden onderworpen aan natte rei­ nigingen onder hogedruk. Om een gemakkelijke installatie en aanpassing mogelijk te maken zijn de nieuwe fotocellen voorzien van een cilindrische M18-behuizing van het type dat vaak wordt gebruikt voor inductieve sensoren. De behui­ zingen zijn vervaardigd uit corrosiebestendig 316L roestvrij staal en ge­ deeltelijk gevuld met epoxyhars voor een optimale bescherming tegen waterstralen en industriële reinigingsmiddelen. Alle E3FC-sensoren hebben een IP68/IP69K beschermingsgraad en een operationeel temperatuurbereik van -25 tot +55 ºC. Omron Electronics B.V. T industrial.omron.nl/e3fc W [email protected] (023) 568 11 00

a

Accu-Hydraulische Tool voor snijden, krimpen en ponsen

RIDGID® komt met de RE 60, een Accu-Hydraulische Tool die kabels kan snijden, ka­ belschoenen kan krimpen en gaten kan ponsen. De RE 60 Accu-Hydraulische Tool is uitgerust met het RIDGID QuickChange Sys­ tem™. De machine heeft een verschuifbare koker om de verwisselbare koppen los en vast te klikken. Met een lichtgewicht inline design is de RE 60 geschikt voor gebruik met één hand. Het biedt een hydraulische kracht van minimaal 60 kN voor het snijden van gewapende kabels met een buitendiameter tot 50 mm, het krim­ pen van kabelschoenen tot 300 mm² en het ponsen van ronde gaten tot 63,5 mm OD. Ridge Tool Europe NV T http://www.ridgid.eu/ W [email protected] (06) 53 20 43 49 | (06) 57 99 97 55

a

i

e

u

w

s

u

Organic Response lichtregeling

Onder de naam ‘Organic Response’ introduceerde Jacs.Koopman BV enkele maanden geleden een uit­ gekiend lichtbesturingsys­ teem. Voortbordurend op deze verlichtingstechniek ontwikkelde Interlight een tweetal Organic Response Enabled plafondinleg- en opbouwarmaturen, waarmee het installeren van deze energiebespa­ rende lichtregeling gemakkelijker wordt. Hierbij draait het erom dat elk van de aanwezige armaturen beslissingen neemt op basis van de drie argumenten waar het in de praktijk om gaat: de aanwezigheid in de directe omgeving, het omgevingslicht en de informatie die het ont­ vangt van naburige verlichtingsarmaturen. De thans gepresenteerde 40W LED-armaturen hebben het grote voordeel dat alle voor de rege­ ling benodigde sensoren standaard ingebouwd zijn. In dit geval betreft het een bewegingsdetector en een infrarood-zender/ontvanger, gecom­ bineerd met een lichtsensor en een intelligente microprocessor. Jacs.Koopman B.V. T www.koopman.nu W [email protected] (0343) 59 22 22

a

Compacte vermogensschakelaars

Met de 3VA-serie vernieuwt Siemens haar Sentron-portfolio voor com­ pacte vermogensschakelaars voor laagspanningsenergieverdeling. De schakelaars zijn verkrijgbaar in ver­ schillende uitvoeringen tot 630 A en bieden een ruimtebesparende op­ lossing. Nieuw zijn de geïntegreerde meetfunctie voor energiedata, een lastscheidingsschakelaar en com­ pacte vermogensschakelaars met zijwand-gemonteerde draaibedie­ ning. Een online-productconfigura­ tor en twaalf downloadbare CAx-da­ tatypen, waaronder 3D-modellen en EPLAN-macro's, vereenvoudigt de engineering van de beveiligingsap­ paratuur. De nieuwe 3VA-serie beschikt over verschillende modulen zoals tripunits, hulp- en alarmschakelaars, die kritische installatietoestanden aan overkoepelende managementsystemen doormelden en daarmee garant staan voor een veilige bedrijfsinstallatie. Met behulp van een online productconfigurator kan de vermogens­ schakelaar individueel worden geconfigureerd. Siemens Low & Medium Voltage T www.siemens.nl/energieverdeling W [email protected] (070) 333 79 16

a

#5 juni 2014

43

Altijd het juiste relais

met de visie van Vierpool Een kwaliteitsproduct, zoals een industrierelais van Releco is u veel waard. Maar het is nog veel meer waard dankzij onze visie, betrokkenheid en kennis. We denken namelijk actief mee met uw vraag om tot de meest efficiënte oplossing te komen voor uw unieke situatie. Zo krijgt de kwaliteit van Releco nog meer waarde voor uw interfacing en galvanische scheiding.

- Breed assortiment door contactmaterialen, spoelspanningen en inbouwopties - Push-to-test, Pull-to-lock testknop - Herkenning van de spoelspanning d.m.v. kleurcode - Standaard met mechanische standindicatie

T : 0346-594511 | F : 0346-574055 | E : [email protected] | W : www.vierpool.nl

De hoogste beschermingsfactor: Siba PV- zekeringen

Verkrijgbaar bij de betere groothandel.

U profiteert. Met zekerheid. 44

www.sibafuses.nl #5 juni 2014

r

o

d

u

c

t

n

Frequentieregelaars

Mitsubishi Electric heeft met de FR-A800-serie een nieuwe generatie frequentieregelaars ontwikkeld. De serie be­ schikt over geïntegreerde USB-interface voor het programmeren en kopi­ ëren van parameters, een gemakkelijk afleesbare bedieningseenheid en drie uitbreidingsslots. Door het gebruik van ver­ mogensbalans, energiebesparende functies en grotere systeemveilig­ heid werkt deze nieuwe serie betrouwbaar en precies. Deze serie is te besturen en bewaken via een groot aantal netwerken. Standaard wordt de RS-485 communicatie ondersteund. Door het ge­ bruik van optie-kaarten kan dit worden uitgebreid. Koning & Hartman B.V. T www.koningenhartman.com W [email protected] (020) 587 76 00

a

Selectieve stroomverdeling met beveiligingsschakelaars

De nieuwe nominalestroomvarianten tot 10 A van de elektroni­ sche apparatenbevei­ ligingsschakelaars (CB E1 S-R P en CB E1 S-C P) van Phoenix Contact beveiligen nu ook ver­ bruikers met een hoge aanloopstroom effectief tegen overbelasting en kortsluiting. De bevei­ ligingsschakelaars zijn met name geschikt voor toepassing in applicaties met lange kabeltrajecten. Door middel van het brugsysteem kunnen de apparatenbeveiligings­ schakelaars individueel worden gecombineerd. Zonder noemenswaar­ dige bedradingswerkzaamheden kan de energieverdeling worden uit­ gebreid, de signaalketen worden gewijzigd of de hulpspanning worden doorverbonden. De voeding is bij dubbele doorverbinding belastbaar tot 41 A. De basiselementen voor de apparatenbeveiligingsschakelaars zijn leverbaar met push-in- of schroefaansluittechniek. PHOENIX CONTACT BV T www.phoenixcontact.nl W [email protected] (0316) 59 17 20

a

i

e

u

w

s

u

Snap-on wandgootsysteem

Het nieuwe GWO Snap-on stalen Van Geel wandgootsystemen bestaat uit een stalen wandgoot met een dekselopening van 45 mm, waar u de voeding en data-aansluitingen direct – zonder montagedozen, adap­ ters of afdekramen te gebruiken – in kunt klikken. Dit werkt sneller en dankzij deze constructie kan toch een grote hoeveelheid kabels worden geplaatst in een relatief kleine wandgoot. De wandgoten zijn leverbaar in 85 × 50 mm (symmetrisch), 100 × 50 mm (symmetrisch) en 130 × 50 mm asymmetrisch in de kleur wit (RAL 9003) en lengtes van 2000 mm. Legrand Nederland B.V. T www.legrand.nl W [email protected] (0411) 65 31 11

a

Meetgegevens naar smartphones en de cloud

Met het Fluke Connect™systeem kunnen onder­ houdsmonteurs draad­ loos meetgegevens van hun meetinstrumenten naar hun smartphones sturen, voor een veilige opslag in de cloud en voor universele toegang door het team op locatie. Meer dan 20 Fluke-instrumen­ ten kunnen draadloos met de app worden ver­ bonden, waaronder digi­ tale multimeters, warm­ tebeeldcamera's, isola­ tietesters, procesmeters en specifieke spannings-, stroom- en temperatuur­ modules. Monteurs kunnen met AutoRecord™ automatisch meetwaarden en infraroodbeelden opslaan in de Fluke Cloud™-opslag, vanaf elke werk­ locatie en zonder iets op te schrijven. Iedereen in het team met een smartphone en de app kan de gegevens bekijken. Het samenwerken van teams wordt eenvoudig met ShareLive™videogesprekken. De Fluke Connect-app biedt de EquipmentLog™-geschiedenisfunctie, waarmee monteurs meetwaarden aan specifieke apparatuur kunnen toewijzen. Met TrendIt™ kunnen monteurs onmiddellijk gegevens in een grafiek opnemen. De Fluke Connect-app kan gratis worden gedownload van de Apple App Store en de Google Play Store. Fluke Nederland BV T www.flukeconnect.nl W [email protected] (040) 267 51 00

a

#5 juni 2014

45

C

o

l

o

Jaargang 9, nummer 5, juni 2014 Verschijnt 8X per jaar Uitgever Fair-Media Jaap Korving T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected] I: www.Fair-Media.nl Hoofdredacteur Jan van den Broek T: (073) 623 42 46 M: (06) 40 88 68 37 E: [email protected] Redactieadres Redactie Elektropraktijk Postbus 2290 5202 CG ’s-Hertogenbosch Medewerkers Leon van den Berg, Tom de Hoog, Reinoud de Jager, Gerrit Tenkink, Marjolein de Wit - Blok, Astrid Zoumpoulis - Verbraeken Advertentieverkoop Jaap Korving T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected]

f

o

n

Abonnementen en administratie Jaarabonnement binnenland: € 79,50 Studententarief: € 25,Losse nummers: € 15,Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten en exclusief 6% BTW. Prijswijzigingen voorbehouden. Abonnementen kunnen worden opgegeven bij Fair-Media Postbus 281 7400 AG Deventer

Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.Elektropraktijk.nl. Grafische Vormgeving Create-by, Zutphen Basisvormgeving heuvelmans ontwerp! ’s-Hertogenbosch Druk Drukkerij Veldhuis, Raalte

o.v.v. Vakblad Elektropraktijk. T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected]

ISSN 1873-6556 © 2014 Fair-Media, Deventer

Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimum looptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen tegen het einde van de abonnementsperiode ieder schriftelijk opzeggen, met inachtneming van een opzegtermijn van twee (2) maanden. Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnementen)over­eenkomst en om u van informatie te voorzien over Fair-Media en eventuele zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Indien u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Fair-Media Postbus 281, 7400 AG Deventer

Alle rechten voorbehouden Behoudens de door de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand en / of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet 1912 dient men zich te wenden tot Stichting PRO Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp T: (023) 799 78 09 I: www.cedar.nl/pro Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient u zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kunnen eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden uitgesloten. De auteur(s), redacteur(en) en uitgever aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en / of onvolledigheden.

www.elektropraktijk.nl

De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet 1912 wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan Stichting Reprorecht Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp T: (0900) 202 28 29 I: www.reprorecht.nl

Advertentie-Index ABB

Omslag 2

ABB32 BEG Nedderland

Brinkmann & Niemeijer

40 40

Calpe46 Conta-Clip Nederland Dehn & Sohne

24 24

Eaton13

Euro-Index28

Evenementhal Hardenberg

Finder Relais - Nederland BV

Omslag 3 3

FlukeCover

Geyer10 GIRA21 Hellermann Tyton

40

Schotman Elektro Siba Nederland

44 44

Spelsberg28

Vierpool44 Wera24

Hensel10 Hpr Techniek

40

NIKO

Omslag 4

Advertentie

www.elektropraktijk.nl

46

#5 juni 2014

ANSPO INCL

USIEF

*

* KLEI

RT

N

TR

PLEIN

De vakbeurs die installatie, industrie en energie met elkaar verbindt

Hardenberg

9, 10 en 11 december 2014

Openingstijden: 14.00-22.00 uur

BEURS BEZOEKEN?

Gratis entreebewijs via www.evenementenhal.nl/elektro-hb

6140002586

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

@Elektro_EH

www.evenementenhal.nl

Ons evenement.

UW MOMENT.

Fotografie Liesbet Goetschalckx - Ontwerpatelier Peter Jannes architecten

Intelligente toegangscontrole Toegangscontrole krijgt met Niko een nieuwe betekenis. De nieuwe videobuitenpost voor Niko Home Control is de perfecte bondgenoot voor elke moderne woning. Zijn strakke look, geringe dikte en zwarte kleur leverden hem een Red Dot Design Award op. Tot vier aanraaktoetsen, een 130° HD-nachtzichtcamera, full duplex speech: hij doet de gebruiker zich veilig en comfortabel voelen in zijn woning. De bijbehorende binnenpost? Dat is het nieuwe touchscreen 2. Voorzien van ingebouwde microfoon en luidspreker, volledig in hetzelfde strakke design.

PA-404-03

www.niko.nl/nikohomecontrol · tel. 0880 15 96 00 · [email protected]