Drugshandel. Jaargang 23 Nummer 3 Mei Dissenting from the war on drugs Na de Zijderoute nu de Opiumroute? Mexico is geen failed state

Jaargang 23|Nummer 3|Mei 2012

Drugshandel Dissenting from the war on drugs Na de Zijderoute nu de Opiumroute? “Mexico is geen failed state” Orgaan van de Studentenvereniging voor Internationale Betrekkingen

Inhoud

Inhoudsopgave Ingezonden stukken Dissenting from the war on drugs

Historisch 4

Pablo Escobar

22

Ivan Briscoe

Edwin van der Velden

Na de Zijderoute nu de Opiumroute? 10

Quod sumus, vos eritis

Jans Schaper

Oskar ter Mors

De yakuza in het nauw

37

18

Nick Moree

War on coca in Bolivia

25

Recensie

Justine van Wassenaer

Niet voor kleine kinderen

29

Thijs Beumers en Marieke Schreuder

Bahnhof Zoo anno 2012 Marianne Ravensbergen

Interview “Mexico is geen failed state”

32

Column 7

Thijs Voets

13

Pauline Ribbers Maarten Rood

21

Jurgen Rinkel

39

Max van Tongeren

Opinie Wodka als water

14

Thijs van Rijn

De 100%-controles

27

Kavish Sewnandan

beschouwing De Koninklijke Marine in het Caraïbisch gebied

16

Chris Wensink

“I am a drinker with writing problems” Floortje van Gameren

2

ATLAS - Mei 2012

35

31

Redactioneel

Colofon ATLAS is het onafhankelijke orgaan van de Leidse Studentenvereniging voor Internationale Betrekkingen. Hoofdredactie Thijs van Rijn Maarten Rood Eindredactie Floortje van Gameren Jos Moesman Thijs van Rijn Thijs Voets Lay-out Maarten Rood Redactie Floortje van Gameren, Jos Moesman, Oskar ter Mors, Els van Oosten, Pauline Ribbers, Thijs van Rijn, Jurgen Rinkel, Maarten Rood, Kavish Sewnandan, Max van Tongeren, Edwin van der Velden, Rik van der Vlugt, Thijs Voets, Chris Wensink Gastschrijvers Thijs Beumers, Ivan Briscoe, Nick Moree, Marianne Ravensbergen, Jans Schaper, Marieke Schreuder, Justine van Wassenaer Redactieadres SIB t.n.v. redactie ATLAS Kaiserstraat 25 Postbus 439 2300 AK Leiden Tel.: 071-5277559 Fax: 071-5277985 E-mail: [email protected]

Geachte lezer,

M

isschien bent u al bezig met het uitzoeken van vakanties. Het studiejaar gaat zijn laatste maanden in en dit is de laatste ATLAS voor het reces. Voor wat spannender reizen kunt u goed in Latijns-Amerika terecht. Daar zijn allereerst de (il)legale cocaplantages in Bolivia. Perfect om uit te rusten van de reis heen. Langs de roemruchte ruïnes van Pablo Escobars drugsimperium trekt de Mexicaanse dodenverering van La Santa Muerte altijd veel bekijks. Goed, het kan wat gewelddadig zijn in Mexico, waarover een interview met dr. José Carlos Aguiar, en sowieso is de “war on drugs” in het hele continent voelbaar, zo vertelt ons Clingendael-medewerker Ivan Briscoe, maar de Koninklijke Marine beschermt u wel. In het uiterste geval kunt u authentiek ervandoor gaan via de 100%-controlevluchten. Uiteraard zijn ook andere tripjes mogelijk. Zie de teloorgang van de misdaadbendes in Japan. Volg de nieuwe Zijderoute, de Opiumroute van Afghanistan naar Europa. Als u via Duitsland terugkomt, kunt u de charme proeven van de West-Berlijnse drugsjeugdliteratuur. Thuis is cultuur opsnuiven natuurlijk ook mogelijk, door de boeken van Stephen King en Jean-Paul Sartre. Dan zijn de nieuwste politieke ontwikkelingen in Den Haag ook dichtbij. Het gedoogakkoord is gestrand, maar hoe staat het met het echte gedoogbeleid? Dit alles en meer in dit nieuwe ATLAS-nummer. Namens de redactie wensen wij u alvast een goede vakantie en veel leesplezier, Thijs van Rijn Maarten Rood Hoofdredactie

De redactie heeft het recht ingezonden artikelen te weigeren, dan wel in te korten. De redactie stelt zich niet aansprakelijk voor de inhoud van het geschrevene. Bron foto voorzijde: tilburg.dichtbij.nl/sites/tilburg.dichtbij.nl/files/imagecache/watermerkfoto/wietkwekerij.jpg Afbeeldingen waarbij geen bron vermeld staat, zijn afkomstig van Wikipedia of van Flickr. ATLAS - Mei 2012

3

Ingezonden

Dissenting from the war on drugs By Ivan Briscoe Precise identification of when and where the ‘war on drugs’ was lost in Latin America is a matter for conjecture. But the events of the recent Summit of the Americas, held in Colombia in April, provide ample proof of the gradual yet relentless estrangement of Latin America’s political and business leadership from counter-narcotic strategy.

A

long the critical drugs-trafficking arc of the Americas, via which cocaine and other narcotics (heroin and synthetic substances) valued at some 40 billion US dollars are transported from the Andes, Central America and Mexico to North America (UNODC 2010), the spirit in which drug prohibition is implemented has become full of deep misgivings. The Colombian, Bolivian and Guatemalan presidents have openly dissented, Ecuador and Mexico are doubtful, while leaders from Peru, El Salvador and Honduras all waver, unsure of which path to follow. The contrast with the region’s previous acquiescent stance towards prohibition is stark. In the late 1990s, the war on drugs in the Americas attained a virtually complete regional consensus: Plan Dignidad, underway in Bolivia, aimed to raze a large territory of family-run coca plantations. Plan Colombia, initiated largely as counter-narcotic programme only to turn towards a focus on counter-insurgency in later years, was agreed by US President Bill Clinton and his Colombian counterpart in 1999. Across the hemisphere it was generally assumed that drug production and trafficking caused and abetted multiple social ills, providing a financial pipeline for armed groups in Peru and Colombia, supporting corrupt political leaders such as Manuel Noriega in Panama and causing extreme insecurity in poor areas of major cities in Brazil or Argentina by empowering violent groups linked to the illicit trade.

Security measures have led to shifting regions of cultivation 4

ATLAS - Mei 2012

The battlefield, Latin America Under the auspices of this war, the international community in 1998 signed up to a Political Declaration, which, although it did not amend the regulatory framework already established by the three international conventions on narcotics, did lay down a clear endgoal: “eliminating or reducing significantly the illicit cultivation of the coca bush, the cannabis plant and the opium poppy by the year 2008” (UNGASS 1998). There are a number of ways in which current Latin American discontent with the war on drugs can be interpreted, but the first, and possibly the foremost, stems from the distance between this goal and any real achievement. Despite acquiring unquestioned regional assent, backed up by a huge injection of resources – Plan Colombia, in its early years, received between

Ingezonden 600 and 700 million US dollars a year – as well as a variety of campaigns in producing, trafficking and consuming nations in terms of crop eradication, interdiction, extradition, police cooperation, demand reduction and imprisonment of local street retailers – campaigns worth a combined total of an estimated 40 billion dollars in the United States and 34 billion euros in Western Europe (EMCDDA 2010, 23) – nothing like elimination of drug supply has been achieved. In fact, as the two principle independent commissions on drug policy have noted (Latin American Commission 2009, Global Commission 2011), the failure of the war on drugs is most clear in the relentless spread of the drug trade. Production of the raw materials for cocaine and heroin has not spread to more countries than before; but within its main source nations, crop cultivation has been resilient, and able to respond to clampdowns by diversifying to new outlying regions. Cocaine consumption certainly appears to have reached a plateau in the United States; in Western Europe, on the other hand, the period since the late 1990s has been marked by an extraordinary rise in use, most markedly in Britain, Spain and Italy, accompanied by a reduction in street prices. In other words, security measures have led to shifting regions of cultivation, diversifying user markets, and the rise of new criminal organizations to replace the pioneering, but now defunct, vertical cartels of Colombia (particularly those of Medellín and Cali). This is frankly admitted by the principal UN organization devoted to the study or crime and drugs: “If these individuals [involved in trafficking] are arrested, the activities continue, because the illicit market, and the incentives it generates, remain” (UNODC 2010). The goals of the 1998 Declaration are unattainable in large part because of three pillars of the modern global criminal economy: the thickening web of physical and virtual interconnections through which goods, money and information pass across borders; the possibility of reaching final markets by using, as stepping stones, countries which are integrated into these global systems but where legal enforcement is lax or corruptible; and the huge financial incentives to meet demand for cheaply produced illicit drugs in rich user countries. Each of these dimensions of transnational illicit trade is visible in Latin America. Commercial integration has moved forward at speed since the end of the Cold War, with, for example, intra-regional trade flows in Central America increasing five-fold from 1990 to

2004. At the same time, limited progress has been made in strengthening local justice and security, while, with notable exceptions in South America (e.g. Brazil, Chile) efforts to reduce rural poverty and structural inequality have made uncertain progress. Against this backdrop, the Latin American drug trade has entrenched itself in its traditional heartlands, and spread to previously unaffected regions and countries – notably Central America for trafficking to the United States, and Venezuela, a platform for drug exports to Europe (International Crisis Group 2008). Meanwhile, at the same time as acknowledging the failures of drug prohibition, the region has become increasingly detached from the ethical imperatives of the counter-narcotic regime. Associating the war on drugs primarily with US regional hegemony, radical left-wing governments have severed cooperation with the Drug Enforcement Administration (DEA). Venezuela did so in 2005, while Bolivia, with its coca leaf production expanding under President Evo Morales, made the same move in 2008 (both countries, however, insist they are still combating the narcotics trade). Elsewhere, the growing distance between many more moderate governments and Washington, whose diplomatic and development priorities lie elsewhere, has enabled more open criticism to surface, culminating in recent calls from the Colombian and Guatemalan presidents for a thoroughgoing debate on the possible merits of legalization.

The costs of the drug wars in terms of criminal violence are borne almost exclusively by producing and trafficking nations However, a second factor has played the most critical role of all. Simply put, the costs of the drug wars in terms of criminal violence are borne almost exclusively by producing and trafficking nations. The outstanding example in this regard has been the rising insecurity in parts of Mexico since the clampdown against drugtrafficking organizations led by President Felipe Calderón in 2006. At a cost of close to 50,000 lives lost to the violence of organized crime, Mexico would have stood as the world’s most lethal conflict in 2010, ahead of those of Afghanistan, Iraq or Somalia (SIPRI ATLAS - Mei 2012

5

Ingezonden 2011); it so happens, however, that it does not rank as a conflict since there is no apparent political motivation. Instead, the most violent parts of the country, such as the industrial town on the US-Mexico border of Ciudad Juárez, appear to have established a toxic equilibrium of constant lethal violence: “Juárez is not the breakdown of social order,” argues the author Charles Bowden. “Juárez is the new order” (Vulliamy 2011).

- Global Commission on Drug Policy. 2011. Report of the Global

The question now faced by Latin America following the Cartagena summit is to find a way to reform this failing regime by somehow accommodating the extreme reticence of the United States – not to mention the virulent prohibitionism of countries such as Russia, China, the Arab states and south east Asia – while at the same time generating enough of a legal avenue for the drug trade so as to reduce exclusively criminal control of trafficking and the extraordinary profits that it generates. For the moment, the challenge seems akin to squaring the circle. However, while campaigning against any legislative changes, Washington has not resisted a debate on the issue, and the Cartagena summit ended with an agreement that the Organization of American States should explore future policy options.

1998. Political Declaration. New York: United Nations.

A sudden change is made highly unlikely by the entrenched interests defending drug prohibition. But coming years might well allow for more informal, ad hoc regional groups that could make joint decisions on regulation of different drugs, for certain policy experiments to take place (such as creation of an unhindered “corridor” for drug trafficking), and possibly even for debate to begin on the current international regime of counter-narcotic conventions ( Jelsma 2012). There is certainly a long way to go before that happens, but there is no doubt that Latin America has developed the appetite for reform. References

- European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction

(EMCDDA). 2010. The State of the Drugs Problem in Europe. Annual Report 2010. Lisbon: EMCDDA.

6

ATLAS - Mei 2012

Commission.

- International Crisis Group. 2008. Latin American Drugs I: Losing the Fight. Brussels/Bogotá: ICG.

- Latin American Commission on Drugs and Democracy. 2009. Drugs and Democracy: Towards a Paradigm Shift.

- Stockholm International Peace Research Institute. 2011. SIPRI Yearbook 2011. Stockholm: SIPRI.

- United Nations General Assembly Special Session (UNGASS).

- United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC). 2010. The

globalization of crime. A transnational organized crime threat assessment. Vienna: UN.

- Vulliamy, ed. 2011. “Ciudad Juárez is all our futures.” The Guardian 20 June 2011.

Ivan Briscoe MA werkt sinds 2009 voor de denktank Clingendael. Hij houdt zich veel bezig met de politieke economie in Latijns-Amerika, zwakke staten en de (transnationale) georganiseerde misdaad. Hij heeft gestudeerd in Oxford en Harvard en is een tijd journalist geweest. Bron van de afbeelding: www.clingendael.nl/research/staff/?id=447.

Interview

“Mexico is geen failed state” Interview met dr. José Carlos Aguiar Door Max van Tongeren In dit interview geeft dr. José Carlos Aguiar aan waarom illegale markten langzamerhand in elkaar overlopen, Mexico nog geen failed state is, waarom militair ingrijpen door de VS niet echt voor de hand ligt en wat een goede oplossing voor de problematiek in Mexico zou kunnen zijn.

de gewoonte om elke zondag met je familie te gaan eten in een restaurant. Dan zit je in een restaurant en dan begint het schieten. Zelf heb ik dit niet meegemaakt, maar in de buurt waar ik woonde kwam dit wel voor.

r. Aguiar, docent en onderzoeker aan de Universiteit Leiden, is van Mexicaanse komaf en schreef zijn proefschrift over piraterijhandel van illegale cd’s in Mexico en Latijns-Amerika. Hij houdt zich al meer dan tien jaar bezig met vraagstukken rond illegale markten in Mexico en Latijns-Amerika. Hij probeert via bottom-up-onderzoek te achterhalen welke factoren er bijvoorbeeld meespeelden bij mensen die besloten actief te worden in de piraterij.

Welke rol is weggelegd voor de Verenigde Staten in dit conflict en in hoeverre dragen zij bij aan het probleem?

D

“80% van de Mexicaanse bevolking leeft onder de armoedegrens van twee dollar per dag” Kunt u iets vertellen over de ontstaansgeschiedenis van de drugsproblematiek in Mexico?

Het is een lang, historisch proces. Drugs waren tot en met 1910 legaal. De opiumoorlogen tussen China en Engeland waren eigenlijk het begin van de criminalisering van drugs. Drugs als marihuana en paddo’s zijn ook echt een onderdeel van de geschiedenis van Mexico, indianen gebruikten ze al lange tijd. Na 1910 ontstond er een heel lange periode van gedogen. Sinds de opkomst van een afzetmarkt in de VS is er echter werkelijk sprake van een georganiseerde misdaad, vanaf de jaren ‘70-‘80 en vooral na de ondertekening van de North American Free Trade Agreement (NAFTA). Ik kom zelf uit Mexico en in de jaren ‘80 begon men als burger er echt iets van te merken. In het begin was er veel geweld, er werden bommen gelegd, liquidaties vonden plaats in hotels. In Mexico is het bijvoorbeeld

De VS willen dat het Mexicaanse leger keihard ingrijpt om de drugsproblematiek aan te pakken. De VS hebben hier een belang bij, want zij leveren de wapens aan de Mexicaanse staat. Ongeveer 60% van de wapens die gebruikt worden door de kartels komen ook uit de VS. Daarnaast is het land natuurlijk een grote afzetmarkt voor de drugshandel. De harde opstelling van de VS werkt tot nu toe averechts. Houdt u het militair ingrijpen van een land als de Verenigde Staten voor een reële optie?

Men denkt dat het succes van Columbia zich gaat herhalen in Mexico. Daar heeft de staat namelijk het monopolie op geweld teruggewonnen. Tot 50.000 mensen zijn tot nog toe omgekomen, dit is ontzettend veel. Tijdens het Videla-regime (in Argentinië, MvT) kwamen bijvoorbeeld ‘maar’ 30.000 mensen om. De problematiek heeft ook een enorme impact op de Mexicaanse samenleving. Ingrijpen van de VS ligt dus niet echt voor de hand. In 2011 schreef u in de Standaard dat politieagenten geen keuze hebben: ze frauderen of ze worden afgemaakt. Wat is volgens u een goede oplossing om deze fraude binnen de politieorganisatie aan te pakken? Het leger zou namelijk geen permanente oplossing bieden, terwijl de broodnodige politiehervormingen uitblijven.

De Verenigde Naties, verschillende academici en NGO’s hebben opgeroepen tot hervormingen. In Mexico zijn politieagenten gemiddeld erg laag opge-

ATLAS - Mei 2012

7

Interview

De escalatie van geweld in Mexico leidt tot dit soort vondsten (irstritch.blogspot.com/2012/04/mexicowar-on-drugs.html) leid, ze kunnen nauwelijks lezen. Echt ingewikkelde opdrachten begrijpen ze dan ook zeer moeilijk of niet. Er zijn wel samenwerkingsprojecten met de VS waar Mexicaanse gemeentepolitie wordt opgeleid, maar de politieke processen zijn veel te langzaam. Terwijl de criminele organisaties niet te maken hebben met veel bureaucratie, daar wordt van de één op de andere dag beslist. Wat is het effect van de economische crisis op de situatie in Mexico?

Mexico merkt hier nog niet zo veel van, in tegenstelling tot de Europese landen. De Mexicaanse economie groeide het afgelopen jaar nog met ruim 6%. Het probleem is dat er een gigantische denivellering plaatsvindt, de verschillen tussen arm en rijk zijn gigantisch en blijven groeien. 80% van de Mexicaanse bevolking leeft dan ook onder de armoedegrens van twee dollar per dag. Dit is één van de factoren die verklaart waarom zoveel mensen coöpereren in de drugshandel, hier kun je wat extra’s mee verdienen. Dit is begonnen in de jaren ’90, toen de drugsbarons begonnen politieagenten om te kopen met drugs in natura, waardoor veel agenten verslaafd raakten. Dit heeft geleid tot een snelle groei van de markt voor drugs in Mexico zelf. Het feit dat gewone burgers die drugs kopen en verko-

8

ATLAS - Mei 2012

pen, heeft te maken met een uitzichtloze toekomst. Het probleem blijft echter niet beperkt tot Mexico, ook Guatemala schijnt er erg mee te kampen. In hoeverre is het reëel dat de problematiek langzamerhand richting zuiden trekt en het hele continent overneemt?

Het is zeker reëel om te denken dat het zich verder over het continent zal verspreiden. Het gaat misschien wat ver om het dan ook meteen als een ‘failed continent’ te bestempelen, maar vooral staten met kleinere overheden zoals Nicaragua, El Salvador, Guatemala en ook Costa Rica zijn niet opgewassen tegen de opkomst van een drugshandel zoals we die nu in Mexico zien. Wat dat betreft is Mexico nog een redelijke stabiele staat met bijvoorbeeld een goed onderwijs- en gezondheidszorgsysteem. Met veel geld en wat geweld is het zeker in de kleine staten relatief eenvoudig om de president onder druk te zetten. In de eerder genoemde staten zie je dan ook nu al een toegenomen geweldsniveau. In hetzelfde artikel werd aangegeven dat Mexico nog net geen failed state is, is het dat nu wel?

Nee, maar het begint er wel steeds meer op te lijken.

Interview Het is een zeer zorgwekkende situatie. De verschillen in Mexico zelf zijn heel groot. De invloed van drugs in steden als Yucatan (op het schiereiland) is heel gering, daar waren ook maar twee of drie moorden de afgelopen vijf jaar. De verspreiding van drugs heeft ook te maken met de deals die worden gesloten met de politie en het leger. Mexico is geen failed state, maar de staat raakt steeds meer zijn grip op de maatschappij kwijt. Drugs waren tot 1910 legaal in Mexico. Is het legaliseren van drugs een optie?

Het is niet het einde van de problematiek, het zou een deel oplossen. Maar het is een heel complex probleem. Kartels hebben geen afgebakende territoria en zijn ook heel anders georganiseerd dan de geromantiseerde maffiosi die men uit de jaren ‘30 uit de VS kent. Aan het begin van de huidige kabinetsperiode in Mexico is men begonnen met het bestrijden van het drugsprobleem, dit was in 2006. Destijds werd gesteld dat in sommige gemeenten tot 80% van de politieagenten op de één of andere manier corrupt zou zijn. Als gevolg hiervan is er in sommige steden niet echt sprake meer van een ‘rule of law’.

om te kijken naar de cultuur, de verhouding tussen de burger en de staat en de criminaliteit. Om een voorbeeld te geven, slechts 0,2% van de delicten in Mexico leidt daadwerkelijk tot een straf. Dat is een nihil getal. De kans om gepakt te worden is zo klein, dat je risico kunt nemen om veel geld te verdienen met illegale activiteiten. Het probleem is heel complex, dit vraagt ook om een complexe oplossing. Nu pakt men echter maar een klein deel van het probleem daadwerkelijk aan. Als iemand deze problemen wil aanpakken, moet hij veel kapitaal bezitten. De verkiezingen van volgend jaar zijn daarom ook cruciaal. Mexico kan, ook zonder internationale hulp, dit probleem oplossen. Kijkend naar Nederland kan men constateren dat er een grote markt voor drugs kan zijn, zonder dat de bevolking daar veel last van heeft. De gedoogbenadering, tot op een bepaald punt, die in Nederland gebezigd wordt, werkt prima. In Nederland, en breder getrokken de EU, zou men internationale verantwoordelijkheid moeten nemen en bijvoorbeeld de Mexicaanse bevolking helpen.”

“Mexico is geen failed state, maar de staat raakt steeds meer zijn grip op de maatschappij kwijt” Als u het voor het zeggen zou hebben, hoe zou u het dan aanpakken?

Uit mijn analyse komt naar voren dat men zich meer moet richten op de markt dan op de goederen. Je moet de markt wegslaan, niet de goederen, anders blijft er namelijk gewoon vraag. De toegang tot drugs moet worden afgekapt. Legaliseren van drugs zou er in ieder geval toe leiden dat de prijzen dalen. Indien men namelijk de drugs wegneemt, maar niets doet aan de vraag, stijgen de prijzen alleen maar, wat tot gevolg heeft dat de kartels nog meer gaan verdienen. Het huidige gevoerde beleid heeft er namelijk alleen maar toe geleid dat de kartels nog machtiger, gewelddadiger en rijker zijn geworden. Alles wat men niet wilde, heeft men bereikt. Als je het probleem wil oplossen is het erg belangrijk

Dr. José Carlos Aguiar is zowel verbonden aan Geschiedenis als Talen en culturen van Latijns-Amerika van de Universiteit leiden. Hij is gespecialiseerd in de illegaliteit, grensgebieden en de daarbij behorende veiligheidsproblemen. Hij heeft in Latijns-Amerika veel veldwerk verricht, vooral in Mexico en de grensgebieden van Argentinië, Brazilië en Paraguay. Bron van de afbeelding: www.hum.leiden.edu/history/ staff/aguiar.html

ATLAS - Mei 2012

9

Ingezonden

Na de Zijderoute nu de Opiumroute? Door Jans Schaper In 2009 was de totale waarde van de internationale opiumhandel 68 miljard dollar. Zo’n 90% van de totale hoeveelheid heroïne wereldwijd vindt zijn oorsprong in Afghanistan. Een aanzienlijk deel van deze productie wordt richting het Westen geëxporteerd, waar Nederland als belangrijke spil in de verdere Europese handel fungeert. Dit artikel zal dit traject traceren, het zal kijken naar de productie van heroïne, en naar de handelsroutes waarover het getransporteerd wordt.

T

erwijl de hoeveelheid heroïne die in Nederland gebruikt wordt daalt, neemt de leeftijd van de gemiddelde gebruiker toe (UNODC 2011, 5). Heroïne drong het Westen binnen via de Vietnamoorlog. Amerikaanse soldaten in Oost-Azië kwamen in aanraking met het middel en keerden terug met een verslaving, waarna het gebruik van heroïne werd verheerlijkt in de popcultuur. De Wikipedialijst van bekende heroïnegebruikende musici leest een beetje als een who’s who van de rockcultuur van de jaren zeventig en negentig. In de jaren zeventig ontstond er ook een markt voor de drug in Nederland. Maar de huidige jeugd associeert heroïne eerder met verlopen junks die ’s nachts om slaapgeld komen bedelen. Nederland blijft echter een belangrijk land in de doorvoerhandel (niet alleen voor heroïne, ook voor veel andere verslavende middelen is Nederland een belangrijke hub dan wel productiepunt). Voordat heroïne Nederland bereikt heeft hij minstens zevenduizend kilometer afgelegd. Minstens, omdat smokkelroutes maar zelden het meest logische pad tussen A en B volgen. In ieder land waardoor het heen wordt gesmokkeld is het goedje illegaal. Iedereen die een lading heroïne transporteert, riskeert theoretisch gezien problemen met de autoriteiten. Tussen de boer in Kandahar en de loods of de straathoek in Nederland is de waarde van het product vele tientallen malen toegenomen. Papaverteelt en laboratoria Aangezien heroïnehandel per definitie in handen is van criminele groeperingen (afgezien van een relatief kleinschalige legale handel voor medische doeleinden) draagt het meest winstgevende exportproduct van Afghanistan zwaar bij aan de instabiliteit van het

10

ATLAS - Mei 2012

land. De winst en de smokkelnetwerken worden onder andere ingezet om wapens aan te schaffen die vervolgens worden ingezet tegen het Afghaanse leger en de internationale bezettingsmacht. De internationale gemeenschap investeert daarom ook grote bedragen in pogingen om andere gewassen aan de Afghaanse boer te brengen. Een aanzienlijke klus aangezien in 2007 zo’n 3.300.000 Afghanen betrokken waren bij de handel en productie. De papaverteelt levert de Afghaanse boer twee keer zoveel op als de teelt van legale producten. Tegelijkertijd realiseert de Afghaanse boer dat hij de macht van de staat makkelijk kan negeren, hetgeen niet bepaald bijdraagt aan de legitimiteit van de Afghaanse overheid.

De papaverteelt levert de Afghaanse boer twee keer zoveel op als de teelt van legale producten De successen zijn dus ook beperkt geweest. Maar hoewel de internationale gemeenschap het eens is dat de papaverteelt moet worden bestreden is er onenigheid over de wijze waarop dit zou moeten gebeuren. Men wil de Afghaanse bevolking niet tegen zich in het harnas jagen en is daarom zeer beperkt in de manieren waarop de teelt kan worden bestreden. Op sommige gevoelige momenten wordt er zelfs een gedoogbeleid gevoerd, in de periode rond de slag om Marja bijvoorbeeld. De Taliban maakte zich voor de invasie minder zorgen over dergelijke zaken, en toen deze in 2000 besloot dat de heroïneproductie van Afghanistan toch niet helemaal strookte met de sharia was de papaveroogst non-existent, zo’n 185 ton in vergelijking met de 5.800 ton die ze in 2011 heeft opgeleverd (UNDOC 2011, 2). Het produceren van heroïne uit opium voegt nog een dimensie toe aan het smokkelproces. De (amateur)chemicus die opium omzet in heroïne kon in 2011 zo’n 1.800 dollar ontvangen. Het is logistiek handig om dit proces zo dicht mogelijk bij de oogstplaats te doen,

Ingezonden

Via een uitgebreed netwerk bereikt de heroïne Europa (www.executive-magazine.com) aangezien het het gewicht vermindert dat gesmokkeld moet worden. Dus in de laatste paar jaar worden er in Afghanistan steeds meer laboratoria opgezet. Naar schattingen waren er in 2008 tussen drie- en vijfhonderd laboratoria in Afghanistan die bij elkaar tussen de 380 en 400 ton heroïne produceerden (UNODC 2011, 5). Voorheen vond dit proces voornamelijk plaats in Turkije en in mindere mate in Iran en Pakistan (EMCDDA 2008). Het belangrijkste synthetische ingrediënt is azijnzuuranhydride, een goedje dat niet geproduceerd wordt in Afghanistan. In 2008 werd geschat dat er jaarlijks tussen 380 en 570 ton azijnzuuranhydride naar Afghanistan moest worden gesmokkeld waar het per liter ongeveer 350 dollar opbracht, terwijl het op de legale markt ongeveer een dollar per liter kost (UNODC 2011, 91) (voor de productie van één kilo heroïne is zo’n liter à anderhalf nodig). De zeer lucratieve en belangrijke smokkel naar Afghanistan van azijnzuuranhydride is nog niet grondig onderzocht laat staan aangepakt (EMCDDA 2008, 14). Van 1.900 naar 80.000 dollar De Britse journalist Adam Pletts schrijft dat de Afghaanse boer die bij de papaveroogst in 2011 zo’n 1.900 dollar kon krijgen voor zeven kilo opium, de hoeveelheid die nodig is om één kilo heroïne te maken

(net als ieder ander agrarisch product kan de oogst, en dus de waarde, van opium van jaar tot jaar sterk fluctueren). Toen de kilo West-Europa bereikte, maar nog niet verder is gedistribueerd was de prijs gestegen naar 30.000 dollar. Tegen de tijd dat het middel in de aderen van de Britse gebruikers werd opgenomen had die kilo zo’n 80.000 dollar opgeleverd. Om de West-Europese markt te bereiken worden twee routes gebruikt, namelijk de noordelijke en de zuidelijke route. Er zijn ook lucht- en zeeroutes, die voornamelijk tussen Pakistan en Nederland of het Verenigd Koninkrijk lopen. Deze routes zijn uiteraard winstgevender, maar de pakkans ligt relatief hoog en de hoeveelheid heroïne die op deze methode wordt vervoerd is dus gering. Pletts stelt dat hooguit vijf ton op deze wijze werd getransporteerd in 2011. Een vrij recente toevoeging aan de handelsroutes loopt via Oost-Afrika. In een door Wikileaks vrijgegeven bericht dat in 2008 is opgesteld door de Amerikaanse ambassade in Mozambique wordt beschreven hoe dit land sinds een paar jaar fungeert als een tussenstop voor heroïne uit Azië op weg naar Europa. De noordelijke route loopt via de Centraal-Aziatische ‘stans’ en Rusland en wordt ook wel de ‘zijderoute’ genoemd omdat het dezelfde gebieden aandoet als de ATLAS - Mei 2012

11

Ingezonden legendarische handelsroute. Slechts zo’n twintig procent wordt via deze route geëxporteerd. Relatief een kleine hoeveelheid van deze heroïne bereikt WestEuropa (UNODC 2011, 51); Rusland en de CentraalAziatische landen hebben zelf een aanzienlijk drugsprobleem. De meerderheid van de Afghaanse heroïne wordt gebruikt in haar buurlanden. De handelsroutes zijn ook aders waarlangs verslavingen worden gekweekt (de verspreiding van ziektes als hepatitis C en AIDS is hier weer het resultaat van). De heroïne die op de straten van West-Europa te koop is wordt voornamelijk via de zuidelijke route geëxporteerd. Ondanks het relatief grotere drugsgebruik in Azië is de markt in West-Europa winstgevender. Dit traject werd al tijdens de Koude Oorlog gevolgd en loopt via Iran naar Turkije om vervolgens over de Balkan naar het noorden en verder naar het westen te gaan. In vergelijking met de noordelijke route, die vrij ongeorganiseerd is en waar veel partijen bij betrokken zijn, is de Balkanroute strak gestroomlijnd en in handen van een klein aantal goed georganiseerde misdaadbendes die met name hun wortels hebben in Turkije en de Balkan (UNODC 2011, 54). Omdat de touwtjes strakker in handen zijn van georganiseerde bendes raken minder mensen die bij de zuidelijke route betrokken zijn verslaafd aan heroïne (EMCDDA 2008, 9). Zwakke staten Het is niet verbazingwekkend dat deze routes lopen door veel instabiele regio’s. Enerzijds volgen deze lijnen de weg van de minste weerstand en zoeken handelaren wegen die leiden door gebieden zonder veel bemoeizuchtige ambtenaren. Anderzijds houdt het conflict tussen de staat en de handelaren de staat zwak. Dat wil niet zeggen dat er geen banden zijn tussen de staat en de handelaren. Handelaren kunnen makkelijk inhaken op corruptie en zwakke overheden. Afghanistan zelf is hier zelf een goed voorbeeld van. In 2008 ontdekte de New York Times dat de in 2011 vermoorde halfbroer van Hamid Karzai streng betrokken was bij de Afghaanse heroïnehandel. Ook in de CentraalAziatische staten die ooit bij de Sovjet-Unie hoorden is er een symbiotische relatie tussen de staat en criminele netwerken te zien (Lewis, 2010). En zo zijn er nog veel voorbeelden te noemen. Politieke groeperingen die door middel van geweld tegen de overheid strijden zijn ook regelmatig betrokken bij drugshandel. Hoewel deze bewegingen beginnen als idealistische verzetsbewegingen komen zij in aanraking met internationale criminele groeperingen bij de aanschaf van wapens, die ook nog gefinancierd moe-

12

ATLAS - Mei 2012

ten worden. Hoewel in de dagen van de Koude Oorlog nog kon worden gesteund op een van de twee grootmachten als broodheer moeten verzetsbewegingen nu hun eigen boontjes doppen en is de verleiding om zich in de drugshandel te mengen vaak groot (Cornell en Swanström 2006, 21). De Taliban is een voor de hand liggend voorbeeld, maar ook andere groeperingen langs de smokkelroutes zijn of waren betrokken, bijvoorbeeld de Islamitische Beweging van Oezbekistan, actief (geweest) in Oezbekistan, Afghanistan, Tadzjikistan en Kirgizië, de PKK, actief in Turkije, en de Kosovaarse UÇK. Etnische banden die grenzen overschrijden faciliteren de drugshandel ook. Langs de noordelijke en zuidelijke route is het gezag van de staat in veel grensgebieden beperkt en hebben internationaal erkende grenzen minder relevantie dan bloedbanden, met als gevolg dat smokkel een makkelijke en winstgevende activiteit is. Het criminele aspect van deze handel verslechtert vaak de relatie tussen de staat en etnische minderheden, en de relaties tussen minderheden onderling. Zo kunnen conflicten tussen etnische groeperingen vaak ten dele worden verklaard als conflict over illegale handelsroutes. Via deze wegen verzwakt de internationale heroïnehandel de internationale orde en bemoeilijkt hij de ontwikkeling van stabiele staten. Niet alleen de opbouw van Afghanistan lijdt eronder, in ieder land waar heroïne door wordt gevoerd laat de drug sporen na. Verslavingsproblemen, machtsconflicten, corruptie en instabiliteit zijn hiervan het gevolg. Bronnen

- Cornell, S. en N. Swanström. 2006. “The Eurasian Drug Trade A

Challenge to Regional Security” Problems of Post-Communism 53 (4): 10-28.

- European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. 2008. “Monitoring the supply of heroin to Europe” http://www.

emcdda.europa.eu/attachements.cfm/att_62086_EN_emcdda_ tds_herointrafficking_2008.pdf (11 april 2012).

- Lewis, D. 2010. “High Times on the Silk Road: The Central Asian Paradox” World Policy Journal 27 (1): 39–49.

- UNODC. 2011. “The global Afghan opium trade A Threat Assessment”.

http://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/

Studies/Global_Afghan_Opium_Trade_2011-web.pdf 2012).

(11 april

Jans Schaper heeft een bachelor Geschiedenis en een master Oost-Europese Studies afgerond. Ze had de positie van extern in het bestuur-Hertsenberg (2007).

Column

Een gevaarlijke export Thijs Voets

A

chter de façade van de vrome Islamitische Republiek van Iran, zo mooi in stand gehouden door de ayatollahs, schuilt een wereld die je er niet meteen achter zoekt. Hoewel het land onder strikt islamitische wetgeving valt, is drugsgebruik er een groot probleem. Sterker nog, het is een exportproduct geworden.

De afdeling Drugs en Criminaliteit van de Verenigde Naties (UNODC) vermeldt dat Iran 1,2 miljoen drugsverslaafden telt (op een bevolking van 66 miljoen), en dat 2,26 procent van de Iraniërs tussen de 15 en 64 jaar verslaafd is aan opium. Dergelijke problemen kan het land niet gebruiken; volgens het Internationaal Monetair Fonds heeft Iran een bbp van $6.260 per hoofd van de bevolking (minder dan Servië, meer dan Wit-Rusland) (Internationaal Monetair Fonds 2011). Ook zijn Iran verschillende economische sancties opgelegd door westerse landen. Het mag duidelijk zijn, Iran behoort niet tot de rijkere landen in de wereld. Om de armoede te ontvluchten, vinden sommige Iraniërs een uitvlucht in de drugswereld. De ‘slimmeren’ onder hen vermijden gebruik, en gaan de drugshandel in. De Iranese politie claimt tussen maart 2010 en februari 2011 129 crystal meth-laboratoria te hebben ontmanteld, en 1.151 kilogram van de drug in beslag te hebben genomen. 20.170 personen zijn in die periode gearresteerd op verdenking van het verhandelen of produceren van crystal meth (Tehran Times 2011). Voor het produceren van crystal meth krijgt men in Iran een gevangenisstraf, bij een tweede vergrijp: levenslang, of executie. Hoewel de Iraanse autoriteiten de handel in drugs proberen te onderdrukken met zware straffen, hebben ze tot nu toe weinig succes. Sterker nog, Iraanse crystal meth is een exportproduct geworden en is tegenwoordig niet alleen meer in buurlanden Pakistan en Afghanistan te vinden. Oost-Aziatische landen zoals Japan, Zuid-Korea en Thailand, waar meer geld valt te verdienen, zijn een steeds populairdere bestemming voor Iraanse drugssmokkelaars (The Economist 2012). Zo is in februari van dit jaar een Iraans koppel (beiden 26 jaar oud) gearresteerd voor het smokkelen van 2,8 kilogram crystal meth. Omdat het koppel meteen bekende, werd het van de doodstraf gespaard. De rest van hun leven zullen de jonge man en vrouw doorbrengen in een Thaise gevangenis (Daily News (Thai) 2012).

Het bestrijden van het (nogal ongezonde) witte goed kost veel geld

Valt er iets te leren uit deze statistieken? Om te beginnen: waar vraag is, is aanbod. Hoewel er in Thailand de doodstraf staat op het smokkelen van drugs, voelt de Thaise overheid zich genoodzaakt om vluchten uit Iran steeds intensiever te controleren. Zelfs de kans op een levenslange gevangenisstraf schrikt de meeste smokkelaars, op zoek naar een betere toekomst, niet af. Het bestrijden van het (nogal ongezonde) witte goed kost veel geld, maar het niet bestrijden kan de levens van nog veel meer jonge Iraniërs en Thai ruïneren. Immers, crystal meth is goedkoop, gemakkelijk te produceren en extreem verslavend. Wat te doen? De aard van beide regeringen kennende, zal er nog meer geld en mankracht worden besteed aan de bestrijding van de drug. Of het ooit zal werken, is maar de vraag. Beide landen staan niet bekend om hun rijkdom; armoede en drugsgebruik gaan vaak hand in hand. Wellicht is er maar één oplossing: zorgen dat de economie verbetert en de storm laten overwaaien. Immers, voor de meeste mensen is een keuze tussen een baan of drugsgebruik niet zo moeilijk.

ATLAS - Mei 2012

13

Opinie

Wodka als water Door Thijs van Rijn Rusland ontkent niet een alcoholprobleem te hebben. Dat is ook onmogelijk, aangezien per jaar bijna zestien liter pure alcohol per persoon wordt gedronken (WHO 2011). President Medvedev probeert de nationale traditie te verminderen maar het enige echt effectieve lijkt een mentaliteitsomslag. Alleen op die manier kan de schade die wordt toegebracht aan het land, van de verminderde verkeersveiligheid tot het slechte imago, verminderd worden.

N

ederlandse comazuipers hebben de manier van alcohol drinken misschien wel afgekeken van de Russen. Dat zij 50% meer pure alcohol per persoon drinken dan Nederlanders is tot daaraantoe, maar men drinkt vooral in ouderwetse drinkgelagen (McKee 1999, 825). Een tweede, daarmee samenhangend probleem is dat vooral wodka gedronken wordt. Over het algemeen drinkt de Rus tweemaal zoveel sterke drank als bier, en dit laatste wordt vooral gebruikt als frisdrank, om weer even bij te komen (WHO 2011). Het laatste grote probleem is dat 30% van de consumptie ‘niet geregistreerd’ is, oftewel alcohol die niet in het normale circuit te vinden is. Deze wordt vanuit het buitenland naar Rusland gesmokkeld of thuis geproduceerd. Hierbij zitten alcoholen die helemaal niet bedoeld of geschikt zijn voor de menselijke consumptie.

Medvedev heeft verklaard dat bier niet langer een frisdrank is maar alcohol Dat dit geen rooskleurig beeld geeft, hoeft niet uitgelegd te worden. Hart- en vaatziekten en andere gezondheidsproblemen komen in Rusland veel vaker voor dan in andere Europese landen, vanwege de Russische manier van drinken. Andere alcoholgerelateerde problemen als geweld en verkeersongelukken zorgen ervoor dat alcohol bij de helft van de sterfgevallen betrokken is. Zo heeft 58% van de mannen tussen de leeftijd van 15 en 54 jaar een alcoholgerelateerde

14

ATLAS - Mei 2012

doodsoorzaak, maar vrouwen van die leeftijd doen het met 33% ook ‘helemaal niet zo slecht’ (Zaridze et al. 2009, 2201). Drinken als vreugde der Russen Medvedev ziet als voornaamste probleem misschien vooral de miljarden die verloren gaan door het alcoholmisbruik, die kunnen oplopen tot omgerekend ruim acht miljard euro. De oplossingen die hij hiervoor twee jaar geleden heeft bedacht lijken te simpel om te kunnen werken. Allereerst heeft hij verklaard dat bier niet langer een frisdrank is maar alcohol. Verder heeft hij de verkoop van sterke dranken verboden van 23.00 tot 10.00 uur. Er wordt hierop ook daadwerkelijk gecontroleerd. Er is zelfs een minimumprijs geïntroduceerd voor wodka: 178 roebel, ongeveer vier euro, voor een liter. Andere wetgeving is gunstig voor de grootste alcoholproducent van Rusland, RosSpirtProm. Dit bedrijf, verantwoordelijk voor bijna de helft van al de geproduceerde sterke drank, tracht een monopolie te bereiken om controle te kunnen houden over de kwaliteit, en het te innen geld. Een niet onbelangrijk detail is overigens dat het RosSpirtProm een staatsbedrijf is, zodat belangen uit de dranksector en die van de overheid lastig te scheiden zijn (Levintova 2007, 501). De vraag is of zulke maatregelen niet slechts de symptomen bestrijden. Er is geen reden aan te nemen dat de vraag naar alcohol kleiner wordt en het verhogen van de prijzen zullen vooral arme Russen naar slechtere kwaliteit alcohol doen grijpen. Zo loop je als staat en geld mis en vererger je het probleem. De drankdrang bestaat al eeuwen. “Drinken is sinds onheuglijke tijden de vreugde van de Russen geweest”, zo sprak een grootvorst al in de tiende eeuw (Moss 2002, 18). De staat kreeg in de zes- en zeventiende eeuw een monopolie op de verkoop van drank in alle grote steden, enerzijds om een derde van de totale inkomsten van de staat te genereren, anderzijds, volgens kwaadsprekende Marxisten, om het volk tevreden te houden (McKee 1999, 825). Door Sovjetleider Michael Gorbatsjov is al in 1985 geprobeerd het drinken terug te brengen. Dit leek heel gemakkelijk te gaan: binnen twee jaar was de totale alcoholconsumptie teruggebracht tot onder de vijf liter

Opinie per persoon per jaar. Terwijl de Sovjet-Unie eerst grof geld had verdiend aan de accijnzen en zelfs een systeem had waar mensen kannen alcohol konden kopen zoals in Nederland vroeger melk, werden de problemen in de jaren tachtig van de vorige eeuw te groot om te negeren. Er werd een Vrijwillige Vereniging voor de Strijd voor Soberheid opgezet, die na een jaar claimde twaalf miljoen leden te hebben.

Drieduizend mensen wachtten geduldig op de drank bij een van de weinige nog toegestane drankverkooppunten Anderzijds deden veel Russen wat ze toch al gewoon waren, namelijk in de rij gaan staan. Zo wachtten drieduizend mensen geduldig op de drank bij een van de weinige nog toegestane drankverkooppunten. Toch gaf ruim een derde van de bevolking aan minder te drinken en alhoewel Sovjetstatistieken niet uitblinken in betrouwbaarheid, wijst ook objectief onderzoek op enig welslagen (McKee 1999, 826-827). Na het succesvolle begin ging het echter mis en steeg de consumptie weer, al duurde het tien jaar voordat ze op het niveau van 1985 zat (WHO 2011). Toen de Sovjet-Unie gevallen was, werd een wereldberoemde alcoholist, Boris Jeltsin, president van de nieuwe staat Rusland. Stekelbaarsje Zou Medvedev er nog een stekelbaarsje op drinken, nu zijn vrij machteloze presidentsjaren voorbij zijn en Poetin en hij van politieke plek wisselen? Het stekelbaarsje, in Nederland beter bekend onder de wat indrukwekkender naam kopstoot, lijkt wat minder algemeen te worden. De Russen drinken vergeleken met enkele jaren geleden minder. De vraag is of dit door Medvedevs regelgeving tot stand is gekomen of dat er diepere oorzaken zijn. Er lijkt een sterk verband te zijn tussen het bestaan van een middenklasse enerzijds en het verspreiden van gezonde levensstijlen anderzijds. Terwijl slechtere leefgewoonten voornamelijk te vinden zijn bij de armere groepen in de samenleving, zorgt de middenklasse in West-Europa voor stabiliteit en voor een geleidelijke vermindering van gezondheidsproblemen (Cockerham 2007, 457). De langzame opkomst van de Russische middenklasse zou een reden kunnen zijn dat men minder drinkt, maar hier ligt

Poetin geeft het goede voorbeeld (www.dailymail.co.uk) ook een gevaar. Echt stabiel is de middenklasse niet en diegenen die daartoe gerekend worden voelen zich zelfs nog eerder lid van het ‘lompenproletariaat’ (Cockerham 2007, 469). De Russische economie lijdt erg onder de economische crisis en het is afwachten of de middenklasse zal groeien. De alcoholproblemen in Rusland zijn nog niet opgelost en de komende decennia zal Rusland kampen met hun gevolgen. Maar zowel de aanpak ten tijde van de Sovjet-Unie als de huidige daling lijken in elk geval aan te geven dat alcoholisme geen onoverwinnelijk probleem is. Medvedevs simpel ogende plannen kunnen misschien een voorbode zijn van een andere manier van denken omtrent alcohol, omdat ze direct ingrijpen in de levens van mensen. Nu de eerste resultaten hoopgevend zijn kan de alcohol aangepakt worden zonder eerst moed in te drinken. Bronnen

- Cockerham, W.C. 2007. “Health lifestyles and the absence of the

Russian middle class.” Sociology of Health & Illness 29 (3): 457473.

- McKee, M. 1999. “Alcohol in Russia.” Alcohol & Alcoholism 34 (6): 824-829.

- Levintova, M. 2007. “Russian alcohol policy in the making.” Alcohol & Alcoholism 42 (5): 500-505.

- Moss, W.G. 2002. A History of Russia. Londen: Anthem Press.

- World Health Organisation. 2011. “Russian Federation.” http://

www.who.int/substance_abuse/publications/global_alcohol_report/profiles/rus.pdf (4 april 2012).

- Zaridze, D. et al. 2009. “Alcohol and cause-specific mortality in

Russia: a retrospective case-control study of 48557 adult deaths.” The Lancet 373 (9682): 2201-2214.

ATLAS - Mei 2012

15

Beschouwing

De Koninklijke Marine in het Caraïbisch gebied



Het fregat Hr. Ms. Van Amstel in de West, met de cutter NAACG Jaguar en een Dash-8-patrouillevliegtuig (ministerie van Defensie)

Door Chris Wensink Eén van de taken van de Nederlandse krijgsmacht is het zorg dragen voor de verdediging van de overzeese gebiedsdelen van het koninkrijk. Hiertoe bestaat een permanente militaire aanwezigheid op Aruba, Curaçao, Sint Maarten en de ‘BES’-eilanden, Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Naast verdediging van het grondgebied zijn deze eenheden belast met diverse verantwoordelijkheden, waaronder die voor kustwacht- en drugsbestrijdingsoperaties. Hierbij is sprake van intensieve lokale en internationale samenwerking.

D

e militaire verantwoordelijkheid voor de Caraïbische koninkrijks- en landsdelen wordt traditioneel waargenomen door de Koninklijke Marine. Ook nu nog levert de marine het gros van de aanwezige middelen ‘in de West’ en fungeert de Commandant Zeemacht Caraïbisch Gebied (CZMCARIB) tevens als de Nederlandse bevelhebber ter plaatse. Onder normale omstandigheden beschikt hij daarbij over zo’n vijfhonderd defensiemedewerkers, verdeeld over de volgende eenheden:

16

ATLAS - Mei 2012

- Het ‘stationsschip’: een grote oppervlakte-eenheid van de vloot, zoals een fregat met boordhelikopter, die bij toerbeurt voor de duur van enkele maanden naar het gebied wordt uitgezonden. - Het ‘logistiek ondersteuningsvaartuig’ Hr. Ms. Pelikaan, dat zijn permanente basis heeft op Curaçao. De Pelikaan is een klein transportschip dat geschikt is voor het vervoer van troepen en materieel en het verlenen van noodhulp in de gehele regio. - Een permanent gestationeerde infanteriecompagnie van het Korps Mariniers, met een sterkte van zo’n 140 man. - Een roulerende infanteriecompagnie van de Koninklijke Landmacht. Daarnaast is de CZMCARIB ook commandant van de Kustwacht Caraïbisch Gebied, een zelfstandige organisatie die bestaat uit zowel Antilliaans personeel als Nederlands marinepersoneel. De kustwacht (KWCA RIB) heeft als primaire taken civiele rechtshandhaving en opsporingsacties en beschikt daartoe in hoofdzaak over het volgende materieel:

Beschouwing - Drie patrouillevaartuigen (cutters). - 12 snelle, zeewaardige motorboten (‘superrhibs’). - Twee patrouillevliegtuigen van het type ‘Dash-8’. - Eén helikopter van het type ‘AS-355’. Joint Interagency Task Force South Het grootste gedeelte van de wereldwijde cocaïneproductie vindt plaats in Zuid-Amerika, met een jaarlijkse stroom van zo’n 700 ton naar de Noord-Amerikaanse markt en 400 ton naar de Europese. Respectievelijk de helft en tweederde van deze smokkel bereikt de afzetmarkt, terwijl de overige hoeveelheden worden onderschept of als steekpenningen achterblijven. Het transport vindt hoofdzakelijk plaats over zee, met zeer snelle motorboten en vissersvaartuigen, en door de lucht. Sinds de vroege jaren 1990 neemt de Koninklijke Marine deel aan de Amerikaanse Joint Interagency Task Force South, waarin vele departementen samenwerken in de bestrijding van de internationale drugshandel. De JIATFS valt onder bevel van het United States Southern Command en wordt geleid door de US Coast Guard. Naast de onder de JIATFS resorterende Task Groups 4.1, 4.2, 4.3 en 4.5, die worden geleid door de Amerikaanse strijdkrachten, is de TG 4.4 onder bevel van de Nederlandse CZMCARIB geplaatst. Overigens zijn twaalf andere, Zuid-Amerikaanse en Europese landen, verbonden aan de JIATFS. Met organisaties en eenheden van deze landen wordt voortdurend samengewerkt. Het operationele gebied van TG 4.4, waar het leeuwendeel van de smokkel naar Europa plaatsvindt, strekt zich uit van Frans Guyana tot voorbij Aruba. Door Nederlandse en andere internationale eenheden wordt in dit gebied intensief gepatrouilleerd, en tevens verdachte schepen opgebracht. Sinds 2005 wordt, mede als gevolg van het wegbezuinigen van de maritieme patrouillevliegtuigen van de Nederlandse marine, vliegveld Hato op Curaҫao met regelmaat gebruikt door dergelijke toestellen van onder andere de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada. Nieuwe schepen In de Marinestudie, die het ministerie van Defensie in 2005 verrichtte, werd geconstateerd dat de Koninklijke Marine zich in de toekomst meer zou richten op het beheersen van maritieme knooppunten, handelsroutes en kustgebieden. Tevens zou, hoewel nog steeds een belangrijke taak, minder nadruk komen te liggen op het verkrijgen van overwicht in uitgestrekte zeegebieden. Daarmee zouden taken lager in het ‘geweldsspec-

trum’, alsmede het vanuit zee ondersteunen van landoperaties, meer aandacht gaan vergen. Bevonden werd dat het noodzakelijk was de oppervlaktevloot aan te passen aan deze nieuwe omstandigheden en een aantal hoofdwapensystemen te vervangen door meer op de nieuwe taken toegesneden materieel. De verkoop van vier van de tien fregatten maakte onder meer de verwerving mogelijk van vier nieuwe patrouilleschepen, die met name bestemd zijn voor de rol van stationsschip in de West. Het nut van deze omschakeling werd gezien als tweeledig: enerzijds zouden patrouilleschepen hun specifieke taken efficiënter en beter kunnen uitvoeren dan de veel duurdere, zwaarbewapende fregatten, anderzijds zouden de resterende fregatten op hun beurt doelmatiger kunnen worden ingezet. De resulterende vier ocean going patrol vessels (OPV’s) van de ‘Holland’-klasse, die in 2012 en 2013 in dienst zullen komen, zijn van een veelzijdig ontwerp. Hoewel de schepen zelfs zwaarder zijn dan de fregatten die werden afgestoten en daarmee ook overal ter wereld kunnen worden ingezet, kunnen ze toe met een bemanning van slechts vijftig koppen, minder dan een derde van een fregat, en zijn ze relatief licht bewapend met enkel een kanon en snelvuurwapens. De lagere snelheid maakt het gebruik van zuinige dieselvoortstuwing mogelijk, waardoor de actieradius groot is. Voor onderscheppingsacties en verplaatsingen wordt beschikt over een boordhelikopter en twee superrhibs, waarvan er één vanuit een slipway in de achtersteven te water kan worden gelaten. Daarnaast zijn de patrouilleschepen uitgerust met zeer geavanceerde sensoren, waaronder een luchtwaarschuwingsradar, oppervlakteradar, waarmee zelfs zwemmers, drenkelingen en drijvende mijnen kunnen worden gedetecteerd, en infrarood- en electro-optisch beeldsysteem. Tijdens missies van uiteenlopende aard kunnen veertig opstappers, zoals mariniers of hulpverleners, worden geaccommodeerd. Tenslotte kunnen ten behoeve van noodhulpacties zo’n honderd evacués tijdelijk aan boord worden genomen en met de eigen kraan twee 20-voets containers worden geladen. Bronnen

- Marineblad, Koninklijke Vereniging van Marineofficieren. 2007. 117 (1).

- De Marinestudie. 2005. (http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2005/10/14/de-marinestudie-2005.html).

- Ministerie van Defensie. (http://www.defensie.nl)

ATLAS - Mei 2012

17

Ingezonden

De yakuza in het nauw Door Nick Moree De yakuza zijn Japanse clans met duizenden leden, die zowel hulp geven aan tsunami-slachtoffers als zich verrijken door criminele activiteiten. Ze hebben lang hun gang kunnen gaan, maar nu lijkt het net om hen heen zich te sluiten. De politie en de samenleving zijn de steeds gewelddadiger wordende organisaties zat en de yakuza staan aan alle kanten onder druk.

H

et Treasury Department van de Amerikaanse federale overheid heeft het druk met het bevriezen van tegoeden. Slachtoffers zijn onder meer de Syrische president Assad, verschillende Iraanse banken, en recent ook de 70-jarige Kenichi Shinoda (Reuters, 23 februari 2012). Dit laatste heeft niet te maken met het schenden van mensenrechten of nucleaire proliferatie, maar met internationale misdaad. De heer Shinoda staat namelijk aan het hoofd van de Yamaguchi-gumi, een misdaadsyndicaat dat rond de 30.000 vaste en associërende leden heeft, en een netwerk dat zich blijkbaar uitstrekt tot de VS. De Japanse politie noemt hen “boryokudan” (geweldgroep) en antimaatschappelijke krachten, zijzelf noemen zich “ninkyōdan” (ridderlijke groep), maar bij het grote publiek staan zij vooral bekend als “yakuza”.

periode (1603-1868), enigszins vergelijkbaar met de ‘onaanraakbaren’ uit het Indiase kastenstelsel (Reuters, 25 maart 2011). Op de bijgevoegde foto is een zwarte auto te zien met verschillende luidsprekers erop. Dit soort auto’s rijden met name op rustige dagen door de stad, en spuien nationalistische leuzen en liedjes. Ze worden bestuurd door yakuza. Als yakuza actief zijn in de politiek is dat vooral voor de extreem-nationalistische rechtse partijen. Op YouTube is een interessant filmpje te vinden, met de ietwat simplistische titel Yakuza fights Aum then fights the police, waarin een cameraman een groepje yakuza volgt terwijl zij protesteren tegen de Aum-sekte, bekend van de gasaanval in de metro van Tokyo in 1995. Leden Iedereen in Japan weet wat yakuza zijn, en veel mensen weten ook waar hun hoofdkantoren te vinden zijn. Er worden vele computerspelletjes en stripverhalen over ze gemaakt. De yakuza-clans zoals die tot de dag van vandaag bestaan, zijn gevormd in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de bezetting hadden zij vrij spel met activiteiten als gokken en zwarthandel, omdat de Japanse politie te weinig bevoegdheden had om hen aan te pakken. De huidige clans stammen echter af van gokbazen die in de Edo-periode een kapitaal vergaarden en een klein privélegertje van zwaargewichten in konden huren. Na verloop van tijd konden ze als bankiers optreden, en dankzij overheidsconnecties soms zelfs als onofficiële politiemacht. Hoewel er grote verschillen zijn tussen deze ‘premoderne’ yakuza en de naoorlogse clans, denken de yakuza hier over het algemeen met trots aan terug.

Achtergrond Afpersing, gokken, softdrugs, mensenhandel, prostitutie en pornografie, de yakuza doen nog altijd goede zaken. Het zijn echter dezelfde mensen, met name de yakuza-clans Inagawa-kai en Sumiyoshi-kai, die na de Tohoku-aardbeving en de daaropvolgende tsunami in maart vorig jaar onmiddellijk vrachtwagens vol voedsel, water, dekens en toiletspullen naar de evacuatiecentra stuurden (Reuters, 25 maart 2011). Dit heeft te maken met hun ‘ninkyō’, de erecode van de yakuza. Er wordt gezegd dat deze Robin Hood-mentaliteit met name wordt Clan (kanji) gegeven doordat een relatief groot deel 六代目山口組　　 van de gangsters hun oorsprong vindt in 稲川会 een van de twee groepen die traditioneel 住吉会 wordt gediscrimineerd in de Japanse sa五代目工藤會 menleving: genationaliseerde Koreanen 道仁会 (die dus Japanse namen gebruiken) en de 極東会 afstammelingen van de ‘Burakumin’, de 松葉会 onderste sociale klasse in de feodale Edo-

18

ATLAS - Mei 2012

Clan (romeins schrift) Yamaguchi-gumi Inagawa-kai Sumiyoshi-kai Kudou-kai Doujin-kai Kyokutou-kai Matsuba-kai

Volle leden 15200 4000 5600 600 810 1000 1100

Ingezonden

De beruchte Yakuza-propaganda-auto’s in actie (foto van Nick Moree) De ledenaantallen van de 22 yakuza-clans lopen erg uiteen. De Yamaguchi-gumi telt ruim 15.000 volledige leden, terwijl de kleinste clan, de Shinwa-kai, er slechts zo’n 50 heeft (nationale politie associatie 2012). In 2010 hadden alle clans bij elkaar zo’n 78.600 leden, van wie 42.600 volledige leden en 36.000 aspirant-leden. Dit is een groot verschil met 1963, toen de Yakuza-bendes in totaal 184.100 leden telden (Expertgroep 2012). Hoewel er altijd enige onzekerheid bestaat over de juiste telmethodes, lijkt het aantal yakuza nog steeds af te nemen; de Asahi Shinbun, een Japans dagblad, berichtte recent dat het totale aantal leden aan het einde van 2011 uitkwam op 70.300 (Asahi Shinbun, 16 maart 2012). Tegenwoordig lijken de yakuza toch niet de nobele figuren die zij pretenderen te zijn. Of dit vroeger anders was, is moeilijk te zeggen. De yakuza en hun erecode staan in elk geval sterk onder druk. Niet alleen treedt de politie steeds harder tegen hen op, de clans vechten ook onderling. In 2001 waren er verschillende shootouts in het luxueuze Ginza-district in Tokyo toen verschillende bendes elkaar bevochten om elkaars gebied te kunnen bemachtigen. De yakuza strijden echter niet alleen onderling. Zij moeten hun ‘turf ’ ook verdedigen tegen buitenlandse gangsterorganisaties, met name te-

gen Chinezen (New York Times, 7 oktober 2001). De strijd tegen de yakuza Het is een bekende misvatting dat de Japanse politie vroeger niet optrad tegen yakuza. Dit deden zij wel degelijk, al bestonden er wel meer informele contacten tussen de yakuza en overheidsorganisaties, wat tegenwoordig uit den boze is. Een belangrijk verschil is echter dat yakuza vroeger formeel niet anders werden behandeld in de wet dan andere criminelen.

Er is op verschillende punten sterke frictie tussen deze nieuwe yakuza-wetgeving en mensenrechten De nieuwe wetgeving tegen de georganiseerde misdaad uit 1992 en 1999 gaf de Japanse politie uitgebrei-

ATLAS - Mei 2012

19

Ingezonden dere bevoegdheden om de yakuza aan te pakken. Waar zij voorheen zodanig openbaar konden opereren dat zij hun clanlogo op hun kantoorgebouw en business cards konden zetten, worden ze nu gedwongen hun organisaties te verbergen achter front companies (Hill 2003; Reuters, 8 november 2011). In oktober 2011 werd de wetgeving in de verschillende Japanse prefecturen nog verder aangescherpt. Vooral op deze laatste wetswijziging is veel kritiek geuit omdat het hiermee in het algemeen verboden is geworden voor burgers om transacties af te sluiten met individuen en organisaties die als yakuza-gelieerd worden aangemerkt door de politie, ongeacht het doel of inhoud van de transactie. Er is op verschillende punten sterke frictie tussen deze nieuwe yakuza-wetgeving en mensenrechten. Daarnaast is een vaak gehoord kritiekpunt dat het op deze manier alleen maar moeilijker wordt voor de gangsters om de organisatie te verlaten en een normaal leven te gaan leiden, zodat de meesten de organisaties nooit zullen verlaten (Reuters, 19 november 2011).

ters, 19 november 2011). Recent heeft de Kyoto Buddhist Federation, waarbij 800 tempels zijn aangesloten, een manifest uitgegeven waarin zij belooft afstand te nemen van de gangsterorganisaties in het algemeen (Asahi Shinbun, 19 maart 2012).

Manabu Miyazaki, die tientallen boeken over de yakuza heeft geschreven, stelde in januari 2012 dat de politie wellicht ook minder nobele motieven heeft om deze regelgeving aan te moedigen (Tokyo reporter, 3 februari 2012). Door deze nieuwe strenge regelgeving is de verwachting dat veel bedrijven op zoek gaan naar adviseurs die hen op de hoogte kunnen houden over wat wel en niet legaal is. En wie zijn er geschikter voor deze positie dan gepensioneerde politiemensen? Dit is slechts één vorm van ‘Amakudari’, ofwel het laten afdalen uit de hemel, waarbij overheidspersoneel na hun pensioen een mooie positie in het bedrijfsleven verkrijgt.

- French, Howard W. (New York Times), Tokyo Journal; Even in

Daarnaast zijn er ook initiatieven vanuit ‘de samenleving’ tegen de yakuza, vaak met steun van de politie. Zo zijn er op verschillende plekken ‘Bōtsui Centers’, waar burgers binnen kunnen lopen wanneer zij vragen, tips of klachten hebben over aan yakuza-gerelateerde onderwerpen. Maar ook de religieuze wereld speelt een rol. Leden van de Yamaguchi-gumi bezoeken normaal gesproken elke augustus de naast het Biwa-meer gelegen Enryakuji-tempel. Na een verzoek daartoe door de politie echter liet de tempel de Yamaguchi afgelopen jaar weten dat zij niet langer welkom zijn (Reu-

20

ATLAS - Mei 2012

Conclusie Ik wil bij dezen graag concluderen dat de yakuza veel verschillende kanten hebben. Het zijn gangsters die zich met vele vuile zaakjes bezighouden, maar daarnaast hebben deze organisaties veel meer dimensies. De yakuza staan sterk onder druk vanaf verschillende kanten, maar toch zijn er weinig aanwijzingen dat de komende jaren hun aantallen erg af zullen nemen. Bronnen

- Asahi Shinbun, Bōryōkudantinsuu, 16 maart 2012.

- Asahi Shinbun, Kyoto no bukkyoukai bouryokudanhijo sengen he, 19 maart 2012.

- Expertgroep. 2012. Bōryōkudantaisaku ni kansuru yuushikisha kaigihōkokushō.

Ginza, Honor Among Thieves Crumbles, 7 oktober 2001.

- Hill, Peter. 2003. “Heisei yakuza: burst bubble and bōtaihō.” Social science Japan journal (1).

- Nationale politie associatie. 2012. Heisei 23 nen no bōryōkudanjōsei.

- Reuters, Rachelle Yonglai, U.S. blocks yakuza godfather from its markets, 23 februari 2012.

- Reuters, Terril Yue Jones, From society’s shadows, yakuza among first with relief supplies, 25 maart 2011.

- Reuters, Linda Sieg, Analysis - Japan tries, again, to cut corporate ties to yakuza, 8 november 2011.

- Reuters, Renowned Japanese temple refuses yakuza visits, 19 november 2011.

- Tokyo Reporter. “Manabu Miyazaki among those opposing antiyakuza legislation.” www.tokyoreporter.com, 3 februari 2012.

Nick Moree is masterstudent Rechten en verblijft op dit moment in Japan waar hij een stage loopt bij de Nederlandse ambasade te Tokyo. Hij was de penningmeester van het bestuur-Braak (2009-2010).

Column

Gedoogbeleid vs. ‘War on Drugs’ Pauline Ribbers

L

aisser faire, lasser passer, le monde va de lui-même  » zo sprak de Franse koopman en econoom Vincent de Gournay reeds in de achttiende eeuw. Vrij vertaald: “Laat gaan, laat doorgaan, de wereld gaat immers vanzelf.” Deze gedachte lijkt veel op de liberaal ogende houding van de Nederlandse staat ten aanzien van softdrugs. De laatste jaren richt de Nederlandse staat zich echter steeds vaker op de zogenoemde ‘harm reduction’: de overheid probeert drugsgebruik actief te voorkomen en, wanneer dit niet afdoende werkt, probeert ze de risico’s voor de gebruiker en zijn omgeving zo veel mogelijk te beperken. Het Nederlandse, tot ver over de landsgrenzen bekende, ‘gedoogbeleid’ ten aanzien van softdrugs vormt hierin de rode draad. Maar is deze houding van gedogen nog wel houdbaar? Zeker met een toenemende hang naar overheidsbemoeienis ten aanzien van de volksgezondheid, met als mooi voorbeeld de dreiging van minster Schippers van Volksgezondheid (VVD) met wetgeving voor zoutreductie door voedingsfabrikanten. Waarom wil de staat op dit terrein wel een zekere gezondheidspreventie inbouwen en kan het gedogen van softdrugs gewoon door blijven gaan? Of lijkt dit alleen maar zo?

Naaste buurlanden is het (Nederlandse) drugstoerisme al lang een doorn in het oog

De huidige regering, hoewel grotendeels liberaal van aard, toornt nog niet al te opzichtig aan haar gedoogbeleid: toch lijken er scheurtjes in te ontstaan. Dit proces is de laatste jaren geleidelijk aan steeds meer op gang gekomen. Al in juli 2009 publiceerde de Adviescommissie Drugbeleid in opdracht van het vorige kabinet haar visie op het Nederlands gedoogbeleid in het rapport ‘Geen deuren, maar daden’. Deze commissie bepleitte ten zeerste dat het gedogen van softdrugs zou moeten stoppen. Ook in 2010 deden diverse politici, waaronder Frits Bolkestein, Els Borst en Margreeth de Boer, een oproep om het beleid tot gedogen te wijzigen. Berekeningen uit oktober 2010 (Amsterdam Law Forum 2(4))wezen uit dat dit tot maximaal 850 miljoen euro per jaar zou kunnen opleveren. Deze opbrengsten zullen bestaan uit extra inkomsten voor de Belastingdienst; ook een kostenbesparende werking van het ‘decriminaliseren’ zal haar vruchten afwerpen (een mooie aanvulling voor onze armlastige schatkist). Niet alleen binnen de Nederlandse grenzen verspreidt deze discussie zich. Naaste buurlanden is het (Nederlandse) drugstoerisme en de daarmee gepaard gaande overlast al lang een doorn in het oog. Zij proberen Nederland steeds weer te bewegen tot opheffing van zijn gedoogbeleid. Lijkt de Nederlandse houding ten aanzien van het gedogen van softdrugs een andere koers te gaan varen? Het regeerakkoord van het huidige kabinet stelt in ieder geval meer dan voorgaande jaren voorop dat overlast en criminaliteit, die gepaard gaan bij de handel van deze verdovende middelen, dient te worden teruggedrongen. Daarnaast worden gemeentes steeds strenger gecontroleerd of zij zich aan hun vergunningen houden. Coffeeshops worden daarnaast steeds minder een ‘gewone’ winkeldeur door de invoering van de wietpas. Tenslotte heeft het Openbaar Ministerie de op te leggen straffen voor grootschalige in- en uitvoer, teelt en handel van softdrugs verzwaard. Slechts enkele punten geven aan dat de houding van de Nederlandse overheid ten aanzien van gedogen niet statisch is. Het vinden van een balans in dit debat is en blijft natuurlijk lastig. In deze bijdrage heb ik dan ook slechts één kant van de medaille laten zien. Feit is wel dat dit debat ook de komende jaren nog lang niet uitgekristalliseerd zal zijn en dat, als het zo ver zal komen, het nog wel een aantal jaren zal duren voordat er gesproken kan worden van een ‘War on Drugs’, in plaats van ons huidige gedoogbeleid ten aanzien van softdrugs.

ATLAS - Mei 2012

21

Historisch

Pablo Escobar The billion dollar man with the money, the gang, the drugs By Edwin van der Velden Imagine a man who had the power to fight back against his government, with the money made from drugs. Imagine that this man was also loved by the common people, even though his actions led to untold drug violence in the United States. Also imagine that this same man was considered so much as a threat that he was hunted down by the Colombian and American governments. That man is Pablo Escobar, a drug lord who became so famous he was listed on the Forbes list as one of the richest men in the world.

B

orn into a poor family in Colombia , Pablo Escobar didn’t seem to have the characteristics to become a person that would rise and be one of the world’s richest men. His hometown was Envigado, a dangerous area by that time due to constant killings by the gangs. Due to his families status, they were often in harm’s way by the conservative groups. His mother was a teacher at a local school and his father a cattle rancher. He had an older brother called Roberto as well. Both his parents were not well paid, as the wages in rural Colombia for those occupations were low. Later on Pablo Escobar moved to the city of Medellín, the second largest city in Colombia at that time. Already at a young age, Pablo Escobar had been known to state to his family, “Wait until I grow up, mommy, I’m going to give you everything. Just wait until I grow up”. These words would be proven right later on, as Pablo Escobar delved into the drug trade and started earning enough money to buy his family literally anything they wanted (Brown 2009).

The path to drugs first started when Pablo Escobar had run out of funds in university As a young man Pablo Escobar learned many of the skills of a successful drug lord, by learning how to

22

ATLAS - Mei 2012

Pablo Escobar (1949-1993) smuggle and sell. Much of Pablo Escobars finesse in the drug trade is what he learned in his young adult years. The path to drugs first started when Pablo Escobar had run out of funds in university. He had been taking a political science course at the university of Antiochia (Brown 2009). Escobar learned many skills when he started to smuggle stolen stereo equipment. He would later resell this equipment for a profit. Furthermore, he learned how to trick cemeteries into buying gravestones from him. These gravestones however were the ones that he had stolen from other cemeteries. What he did was to re-vitalized them by making them look as good as new, by etching the engravings of the people buried out (Gale 1999). A South American business going North From small beginnings Pablo Escobar would rise to be a drug lord that made millions, if not billions, of American dollars on an annual basis. His first major step to drug lord was when Pablo Escobar made a visit to Peru to purchase cocaine. Firstly, he had to purchase cocaine paste in Peru. Secondly, he hid it within the wheels of his car. When driving back to Columbia he could easily bypass the border as the officials wouldn’t suspect cocaine was hidden in the wheels. Later on he

Historisch garnered enough money to fund a convoy of cars. Each car had a driver who would drive back and forth smuggling cocaine. When business went well, Pablo Escobar replaced the cars with trucks. Now instead of tens of kilos, he was moving hundreds of kilos of cocaine. For the most part, his business was still located only in certain South American countries, yet there was a whole North American market to exploit. By 1976 he had already formed enough relations with other minor groups and formed his own cartel, called by its city of origin, the Medellín Cartel (Gale 1999).

When business went well, Pablo Escobar replaced the cars with trucks. Now instead of tens of kilos, he was moving cocaine with hundreds of kilos Pablo Escobar would then, after having found out there was a potential market with great demand for cocaine in the United States, try to penetrate the American drug market. His first method was to send drug mules via commercial air flights to the United States of America. These drug mules were mostly people who had ingested cocaine in plastic bags, or had smuggled it along with them. Pilots and stewardesses often were paid to smuggle large amounts of cocaine on their flights. It is said that pilots could “earn as much as 500,000 pounds sterling a flight depending on how many kilos he could smuggle”. In order to keep up with the demand, Pablo Escobar build huge compounds in the jungle that were capable to produce thousands of kilos of cocaine (Gale 1999). Due to the business Pablo Escobar was involved in, and to avoid trouble with the authorities, cash was the medium used to transfer the profits. While a lot of this money was stored in the banks, they were making too much to not garner attention. However, there was a major logistical issue that Pablo Escobar faced as he was making millions of dollars on a weekly basis due to his cocaine trade in the United States. It was the issue of how to transport and store the cash. Instead of using small planes, Pablo Escobar decided to buy a private jet, a learjet ,which could carry more than 10 million dollar in cash per flight. To store the cash was

another issue. As a result, ‘Cash warehouses’ were build. Yet, like many objects, money deteriorated, and Roberto, Escobar’s brother once said: “Pablo was earning so much that each year we would write off 10 per cent of the money because the rats would eat it in storage or it would be damaged by water or lost” (Brennan 2009). A community man with an expensive taste With so much money coming in, Pablo Escobar mastered the art of spending lavishly. He build huge estates. His largest estate which was called ‘the Hacienda Napoles’ boasted “more than 60 miles of road, a private zoo, and more than 20 artificial lakes” (Gale 1999). This zoo had exotic animals like rhinoceros. Furthermore Pablo Escobar was known to be a collector of classic cars. He also owned properties in the United States like an apartment worth over 8 million dollars. His older brother, Roberto, even stated that, “He had more than any man could spend in a lifetime. We holidayed in Las Vegas, where we had dinner with Frank Sinatra, telling him we were in real estate. We lived very nicely.” Escobar was known for having quite a collection of art, with several paintings by the two artists Picasso and Dalí (Brennan 2009).

Escobar’s brother once said: “Pablo was earning so much that each year we would write off 10 per cent of the money because the rats would eat it in storage or it would be damaged by water or lost” While still a successful drug lord, Pablo Escobar never forgot his roots. In the city of Medellín, where he named his cartel after, he set up many philanthropic organizations. His organizations have in one case refurbished the football fields by installing lights under the motto “Mendello Civico”. In other words, to bring civic rights to the community. Another major operation by him was the building of multiple houses for the poor recycling community. Under the name of a newly formed action, called “Medellín without slums”, Pablo Escobar decided to improve the living conditions ATLAS - Mei 2012

23

Historisch of these garbage recyclers. More than 410 houses were built to house the struggling lower class (Thompson 56). The hunt for Pablo Due to his notorious nature and widespread civilian killings, Pablo Escobar made many enemies. These enemies ranged from the governments of the United States and Colombia, to rival groups that banded together to form an anti-Escobar cartel called PEPES, also known as Peoples Persecuted by Pablo Escobar (Thompson 57). The police firstly took notice of him when he was arrested in 1974 for possession of cocaine. A drug whose North and South American market

was for more than 80% fully in his hands (Gale 1999). It all started in September of 1983, when Pablo Escobar had an arrest warrant put on him by the Eleventh Superior Court of Medellín (Thompson 57). Only a few years earlier, in 1979, the United States of America signed a new treaty with Colombia proclaiming the issue of drug traffickers. What they stated was that drug trafficking would become “a crime against the U.S.” (Brennan 2009). By 1989, there was a bounty on Pablo Escobar numbering 400,000 US dollars. This was mostly due to the mass killings the Medellín cartel carried out. The highlight of these killings was the bombardment in order to influence the government’s decision to extradite Pablo Escobar (Gale 1999). In 1991 however Pablo Escobar turned himself to the authorities, only after having secured a deal that wouldn’t extradite him to the United States of America. Only a year later Pablo Escobar would leave the luxurious prison that housed him. The Colombian government, with substantial influence from the U.S. wanted to move Pablo Escobar to another prison. So, to avoid the transfer to another prison, Escobar was on the run again. This time however, he had lost his status as a folk hero due to the many murders and had to move very often from one hideout to another. The PEPES also continually eroded his organization by eliminating his members one by one. Finally, the second of December in 1993 was the date when Pablo Escobar was finally located. With the aid of the United States Drug Enforcement Agency, the Colombian forces quickly tried to apprehend Pablo Escobar. In the ensuing chase, Pablo Escobar was shot three times and collapsed, and with him went his entire drug empire (Brennan 2009). Sources

- Brown, A. 2009. Amazing story of how Pablo Escobar came to be the richest crook in history. http://www.dailyrecord.co.uk/news/

editors-choice/2009/03/16/amazing-story-of-how-pablo-escobar-came-to-be-the-richest-crook-in-history-86908-21201734/

De dood van Pablo Escobar verbeeld door de kunstenaar Fernando Botero, die afkomstig is uit dezelfde regio als de drugslord

24

ATLAS - Mei 2012

(2 April 2012).

- Gale. 1999. Pablo Escobar. http://tinyurl.com/cvvm7kf (2 April 2012).

- Thompson, D.P. 1996. “Pablo Escobar, Drug Baron: His Surren-

der, Imprisonment, and Escape.” Studies In Conflict & Terrorism 19 (1): 55-91 (26 March 2012).

Ingezonden

War on coca in Bolivia Door Justine van Wassenaer De cocaplant is goed voor de gezondheid en heeft in Bolivia een maatschappelijke en zelfs religieuze functie. Toch staat het plantje als grondstof van cocaïne onder druk en heeft Bolivia geprobeerd de productie ervan in te dammen. Onder de nieuwe president Morales huldigt echter de culturele waarden van het plantje en wil het onderscheiden van cocaïne.

I

n de Andes komt men langs velden vol met groene blaadjes. Hoe idyllisch dit er ook uit mag zien, de achtergrond van deze mooie groene velden is minder sprookjesachtig. Het gaat om het plantje coca, dat al eeuwenlang in Peru en Bolivia wordt gecultiveerd en gekauwd. Coca heeft invloed op het uithoudingsvermogen, verbetert de zuurstofwisseling, waardoor het zeer praktisch is op grote hoogtes, en heeft positieve invloed op de glucosehuishouding. Om die redenen was coca vroeger een luxemiddel, slechts bedoeld voor de elite van de Inca’s. Door de jaren heen is het een algemeen cultureel verschijnsel geworden en gebruiken mensen in Bolivia en Peru deze blaadjes nog steeds als thee of om op te kauwen, ongeacht hun sociale positie in de maatschappij. Vooral mijnwerkers kauwen veel coca om op die manier hun zware werk onder de grond aan te kunnen. Coca is in deze landen een gemeenschappelijk goed, dat gebruikt wordt voor werk, het sociale leven (mensen houden samen een cocapauze) en als laatste heeft het ook een religieuze kant. Coca wordt geofferd aan Moeder Aarde (Pachamama) en door de mijnwerkers aan de duivel, die ondergronds heerst (El Tío). Door cocabladeren aan hem te offeren en met hem te nuttigen waren zij zich verzekerd van hun veiligheid ondergronds. Echter, het kent ook aan andere kant. Coca is namelijk een van de ingrediënten van cocaïne. Een groot deel van de productie van coca wordt gebruikt voor verkoop aan en smokkel door drugsbaronnen. Om die reden is er de afgelopen jaren veel commotie geweest rond de cocaplantages in Peru en Bolivia. Ik zal het hier vooral hebben over Bolivia, een van de grootste cocaproducerende landen ter wereld. De massaproductie van coca kwam op in de jaren ’80. Latijns-Amerika kwam toen in een enorme economische crisis, die tot gevolg had dat de tin- en gasmarkt van Bolivia verminderen.

Om toch aan werk te komen, trok de bevolking uit de Hooglanden naar beneden, waar coca gecultiveerd werd. Hier was op dat moment nog wel werk te vinden. In dezelfde periode begonnen de VS zich meer zorgen te maken om het drugsgebruik in de Verenigde Staten. In een poging dit tegen te gaan, werden verschillende strategieën ontworpen, die samen de “war on drugs” vormden. Een van de strategieën die als het meest effectief werd gezien was niet het gebruik, maar de productie aan te pakken. Ze moesten dus terug naar de wortel van het probleem. Colombia was en is een van de grootste cocaïne exporterende landen die aangepakt moest worden. Bolivia was op dat moment mede door de economische crisis een van de grootste producenten van coca. De VS begonnen druk uit te oefenen op de Boliviaanse regering, die zich bereid vond mee te werken in de regulering van de cocaproductie in Bolivia. Bolivia heeft geen toegang tot zee en was om die reden zeer afhankelijk van de internationale goodwill. Zij kon het zich niet veroorloven om de internationale steun te verliezen en ging daarom in op de eisen de cocaproductie te reguleren. Dit deed zij mede door regio’s te bestempelen. Sommige plantages werden daardoor van de ene op de andere dag illegaal, andere kwamen in een transitie en andere bleven legaal (dit was echter maar een zeer klein deel hiervan). Plantages werden verwoest door verbranding, met het gevolg dat de productie ervan steeds aantrekkelijker werd om ook illegaal te doen. In tijden van crisis was het voor boeren zeer gunstig toch coca te produceren, omdat zij anders niet in hun levensbehoeftes konden voorzien. Om dit te voorkomen verschafte de Boliviaanse regering subsidies aan boeren wiens plantages verwoest werden. Een ander middel was het verschaffen van alternatieve gewassen als bananen, koffie en cacao. Echter, dit alles woog niet op tegen de prijs die de drugdealers boden voor de coca. Zij konden deze producten minder makkelijk verkopen en daarnaast leverde het ook minder geld op voor de boeren. Naast het feit dat boeren illegaal verder gingen werken, kwamen er enorme opstanden tegen het beleid van de regering. De boeren waren uiteraard niet blij met deze verandering in hun werk en economische siATLAS - Mei 2012

25

Ingezonden tuatie. Daarnaast heeft coca, zoals eerder al beschreven ook een zeer belangrijke culturele waarde voor de Boliviaanse bevolking. Een zeer groot deel van de cocabladeren (60%) is dan ook voor gebruik in eigen land. Deze onvrede heeft over de afgelopen jaren tot veel stakingen en protesten geleid. Een van de meest gewelddadige was die in 2003, waarbij vele boze cocaboeren de hoofdwegen blokkeerden. Tijdens deze actie zijn 8 mensen gestorven. Ondanks dat ging de toenmalige president toch door met zijn beleid, tot grote onvrede van de bevolking. Dit gedwongen einde van cocaproductie lijkt dus niet geholpen te hebben door de voordelen van cocaproductie en de grote onvrede bij de bevolking over de genomen maatregelen. Een aantal mogelijke maatregelen die genomen hadden kunnen worden, zonder dat de bevolking hier zulke nadelen van zou hebben ondervonden zijn het verbeteren van de infrastructuur, zodat andere gewassen makkelijk vervoerd en verkocht kunnen worden, en het winnen van vertrouwen van de boeren door naar hun eisen te luisteren en toe te geven bij de belangrijkste punten. Iets anders dat beter zou hebben gewerkt, maar echter niet is toegepast was het geleidelijk terugbrengen van de cocaplantages, in plaats van ze te verwoesten. Op deze manier zouden de boeren tijd hebben gehad hun gewassen en aanpak te vervangen en zou er geen onvrede en tegenstand onder de bevolking zijn ontstaan.

Sinds de in 2006 aangetreden president Morales is er een nieuwe aanpak en een nieuwe kijk op de situatie vanuit de regering. Hij werkt mee aan het stoppen van de productie van cocaïne in Bolivia, maar wil niet op een zodanige manier deelnemen aan de war on drugs dat de culturele waarden van zijn volk aangetast zouden worden. Kortom: wel war on cocaïne, maar geen war on coca. Bij een antidrugbijeenkomst van de Verenigde Naties dit jaar in Wenen heeft hij verklaard dat hij kleine cocaboeren wil legitimeren. Hij sprak over de culturele en historische waarde van de bladeren voor zijn bevolking en vroeg om begrip en respect van de overige landen voor de tradities van het Boliviaanse volk. Eerder had hij al medegedeeld dat hij zich wilde terugtrekken uit de 1961 UN Single Convention on Narcotic Drugs. Begin dit jaar is Morales hier echter op teruggekomen, met de voorwaarde dat ze wel het cocakauwen wilden erkennen. Hiervoor hebben ze de steun nodig van de andere landen. Indien een derde tegen deze voorwaarde is zal de voorwaarde niet worden toegestaan. Van sommige landen als Rusland en de VS is al duidelijk dat zij sterk erop tegen zijn. In 2013 zal duidelijk worden of dit wordt toegestaan. Hopelijk zou daarmee een einde komen aan de onvrede die heerst onder de Boliviaanse bevolking na zovele jaren war on coca. Bronnen

- Florez, Carl. P. 1985. “United States Policies and Strategies to Control Foreign Production of Marijuana and Cocaine: Peru, Boli-

via and Colombia.” Police Studies: International Review Police Development 85: 84-92.

- Hallums, Melanie R. 1997. “Bolivia and coca: Law, Policy and Drug Control.” Vand. J. Transnational Law 817: 817-861.

- Lupu Noam. 2004. “Towards a New Articulation of Alternative Development: Lessons from Coca Supply Reduction in Bolivia.” Development Policy Review 22 (4) 405-421.

- Mirtenbaum, Jose. 1989. “Coca no es cocaine.” Nueva Sociedad jul-aug 102: 144-152.

- www.therablog.blogspot.com (afbeelding president Evo Morales).

Onder Evo Morales is er een nieuwe aanpak van en kijk op de war on coca (www.therablog. blogspot.com

26

ATLAS - Mei 2012

Justine van Wassenaer is derdejaarsstudent Talen en Culturen van Latijns Amerika en tweedejaars Rechten. Ze was de voorzitter van het gelijknamige bestuur: het bestuur-Van Wassenaer (2010-2011). Verder is ze actief in vele commissies binnen de SIB.

Opinie

De 100%-controles Geen gezellige ontvangst op Schiphol Door Kavish Sewnandan Sinds het einde van 2003 worden er op Schiphol zogenoemde 100%-controles uitgevoerd. Bij deze controles worden reizigers uit de Nederlandse Antillen, Aruba, Suriname en Venezuela intensief onderzocht op de aanwezigheid van gesmokkelde drugs (Van der Vlis 2006). Meteen na de invoering kwamen er vele klachten over de vernederende en discriminerende gang van zaken tijdens deze controles.

I

k heb helaas diverse malen een 100%-controle meegemaakt. Na een heerlijke vakantie in Suriname ben ik toch altijd weer blij dat ik ‘thuiskom’ in Nederland. Toen ik echter uit het vliegtuig stapte en ik door de zogenoemde ‘slurf ’ liep, hoorde ik opeens een klein meisje gillen. Toen ik verschrikt naar voren keek, zag ik de reden: een stel lome, naar mijn mening niet al te fris ruikende, grijze honden die aan alle passagiers snuffelden op de aanwezigheid van gesmokkelde drugs. Op dat moment kon ik me weer opmaken voor een nieuw avontuur door de 100%-controle. Nadat ik door de honden was goedgekeurd, werd er een heus ‘interview’ met me gehouden, met de meest onzinnige vragen. Verwacht de douane nu echt dat ik na negen uur vliegen zin heb om vragen over mijn familie te beantwoorden? Afijn, na dit persmomentje was het tijd voor het hoogtepunt van de 100%-controles: een wandeling door de meest futuristische bodyscans die zo uit een sciencefictionfilm lijken te komen. Nadat ik ook hier was goedgekeurd, werd ik nog uitgebreid gefouilleerd, en net toen ik dacht van de controles te zijn verlost, mochten alle Surinaamse passagiers op een streng afgeschermd gedeelte van de bagagehal hun koffers van de band halen. Dit onder streng toezicht van de douane. Je zou haast denken dat er een vliegtuig vol drugshandelaren was geland op Schiphol. Verhalen als deze staan niet op zichzelf. Zelfs Nederlandse kennissen van mij die in Suriname op vakantie waren geweest, verbaasden zich over deze zeer strenge en vernederende behandeling van Surinaamse passagiers (wat ook geldt voor passagiers uit de voormalige Nederlandse Antillen, Aruba en Venezuela). Volgens

de communicatieafdeling van Schiphol is het doel van de 100%-controles vooral bedoeld om ervoor te zorgen dat passagiers na de security-controle alleen nog maar in aanraking komen met personen, meegebrachte goederen en voertuigen die 100% zijn gecontroleerd. Bij alle doorlaatposten maakt de luchthaven gebruik van de nieuwste technieken op het gebied van biometrie, detectiepoorten en X-rays (Schiphol 2012). Volgens Van der Vlis (2006), juridisch beleidsadviseur, zijn er diverse redenen waarom de overheid de 100%-controles heeft ingevoerd. De eerste reden is dat er een onduldbare situatie is ontstaan met betrekking tot de controle en opsporing van drugskoeriers. Het kabinet achtte het nodig om additionele maatregelen te treffen om de groeiende drugssmokkel via Schiphol optimaal te bestrijden. Hier is een hoog controle- en opsporingsniveau voor nodig. De tweede reden is de toename van het aantal bolletjesslikkers, wat ertoe heeft geleid dat een sterke intensivering van de controles als noodzakelijk werd geacht. De combinatie van groeiende drugstransporten en een sterke toename van het aantal bolletjesslikkers heeft dus geleid tot de 100%-controles. Discriminerend Naar mijn mening zijn de 100%-controles daadwerkelijk discriminerend. Dit om de simpele reden dat er bij andere zogenoemde risicovluchten geen 100%-controles plaatsvinden. Volgens Van der Vlis (2006) zijn er meer landen van waaruit relatief veel drugs wordt geëxporteerd. Denk aan landen als Turkije, Marokko, maar ook Zuid-Amerikaanse landen als Colombia en Peru. Is er een reden waarom deze controles slechts op de lijnen van Suriname, de Antillen en Venezuela worden uitgevoerd? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, moeten we terug naar de juridische grondslag voor de controles. Volgens Van der Vlis (2006) kunnen deze controles wel worden uitgevoerd als er duidelijk bewijs is van grote drugstransporten op de betreffende vluchten. Als na een goed uitgevoerd vooronderzoek daadwerkelijk blijkt dat deze transporten plaatsvinden, dan zouden

ATLAS - Mei 2012

27

Opinie de 100%-controles mogen worden uitgevoerd, natuurlijk binnen de wettelijke grenzen van internationale verdragen. Maar hoe zit het dan met de overige risicovluchten? Volgens Van der Vlis (2006) krijgen nationale overheden veel vrijheid op dit gebied en worden deze nauwelijks gecontroleerd. Er ontbreekt naar mijn mening een duidelijk argument waarom bepaalde vluchten, zoals de lijn Paramaribo-Amsterdam, wel worden onderworpen aan de 100%-controles en andere lijnen niet. Volgens Gaasbeek-Wielinga en Gaasbeek (2008), actief binnen de Liga voor de Rechten van de Mens, is gebleken dat blanke Nederlandse reizigers zich veelvuldig hebben beklaagd over het feit dat zij relatief eenvoudig door de controle kwamen, terwijl gekleurde medereizigers veel intensiever aan onderzoek werden onderworpen. Dit is een slechte zaak, aangezien uit detentiecijfers is gebleken dat er ook veel blanke drugssmokkelaars actief zijn. Het valt dus niet uit te sluiten dat zij tijdens de controles veelvuldig de dans ontspringen. We kunnen concluderen dat er daadwerkelijk een nadruk ligt op de gekleurde reiziger tijdens de selecties. Vernederend Tevens ben ik van mening dat de 100%-controles om verschillende redenen vernederend zijn voor bepaalde groepen passagiers. Ten eerste worden zieke en zwangere passagiers, die worden verdacht van drugssmokkel, tijdens de 100%-controles mensonwaardig behandeld. Een scan is bij hen niet mogelijk of biedt geen uitsluitsel. De verdachten moeten dan in detentie blijven totdat zij drie keer schone ontlasting hebben geproduceerd, zodat ze kunnen aantonen dat ze geen cocaïnebolletjes hebben geslikt (Nationale ombudsman 2010). Ten tweede is er sprake van een slechte behandeling van onschuldige ‘slikverdachten’. Er wordt geen rekening gehouden met de emotionele belasting die een intensieve 100%-controle op mensen kan hebben. Verdachten worden zeer intensief gecontroleerd op bezit van cocaïne door middel van een zogenoemde ‘lijfsvisitatie’. Hierbij wordt inwendig onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van bolletjes of ander drugs, wat voor de passagier als zeer ongemakkelijk kan worden ervaren (Nationale ombudsman 2006). Tot slot blijven er steeds meer klachten binnenkomen over de mensonwaardige behandeling van passagiers. Volgens Gaasbeek-Wielinga en Gaasbeek (2008) moeten passagiers vaak langer dan een uur wachten in de koude slurf, vanwege de intensieve controles en ‘interviews’ die met de reizigers worden gehouden. Ook krij-

28

ATLAS - Mei 2012

gen verdachte slikkers niet de mogelijkheid om naar familie te bellen als zij in voorlopige detentie worden gehouden en worden in veel gevallen beschadigde koffers en overige bagage niet vergoed. Conclusie Naar mijn mening zijn de 100%-controles discriminerend en vernederend. Volgens Gaasbeek-Wielinga en Gaasbeek (2008) wordt er tijdens de controles een sterke nadruk gelegd op de gekleurde reizigers en voelen blanke medepassagiers zich daar veelvuldig ongemakkelijk door. Vervolgens ontbreekt er ook een duidelijk argument waarom passagiers uit Suriname, de Antillen, Aruba en Venezuela wel aan de strenge controles worden onderworpen en passagiers uit andere risicolanden worden gevrijwaard. Volgens Van der Vlis (2006) ontbreekt er zelfs een sterke, juridische grondslag voor deze willekeur. Tevens kunnen de 100%-controles als vernederend worden ervaren, omdat verdachte passagiers inwendig worden onderzocht terwijl zij zich hierbij zeer ongemakkelijk voelen (Nationale ombudsman 2006). Naar mijn inzien moeten de 100%-controles een meer humaan karakter krijgen, waarbij passagiers het gevoel krijgen dat zij welkom zijn in Nederland. Er moeten meer regels worden opgesteld als het gaat om zaken als lijfsvisitatie en het aanmerken van een passagier als mogelijke smokkelaar. Tevens moeten kwetsbare passagiers zoals zwangere vrouwen, ouderen en gehandicapten beter worden behandeld en moeten hun rechten worden gerespecteerd. De interviews bij aankomst zijn naar mijn inzien overbodig en geven het gevoel dat je niet welkom bent in eigen land. Deze kunnen dus het best worden geschrapt, evenals de rondsnuffelende honden bij het betreden van de luchthaven. Hebben we hier tegenwoordig geen moderner apparatuur voor anno 2012, zoals de nieuwste scans voor handbagage? Als ik de volgende keer weer aankom in Nederland na een vakantie in Suriname, kan ik wellicht ook genieten van een warm ontvangst op Schiphol. Bronnen

- De Nationale ombudsman. 2010. Rapportnummer 2010/174. - De Nationale ombudsman. 2006. Rapportnummer 2006/230.

- Van der Vlis, Joost. 2006. “100%-controles Schiphol - achtergrond en klachtenprocedure.” www.art1.nl.

- Gaasbeek, J.K. en S.M. Gaasbeek-Wielinga. 2008. MEMO inzake 100% controles en de detentie op Schiphol Oost. Van Advocatenkantoor Gaasbeek en Gaasbeek. Haarlem: Liga voor de Rechten van de Mens (www.ligarechtenvandemens.nl).

- www.schiphol.nl. 2012. (bezocht tussen 23 en 26 maart 2012).

Ingezonden

Niet voor kleine kinderen Door Thijs Beumers en Marieke Schreuder In dit artikel worden de geschiedenis, de voornaamste activiteiten en het bijzondere karakter van de Mara Salvatrucha 13 (MS-13), een geweldadige drugs- en mensensmokkelbende, onder de aandacht gebracht. Wat ooit begon als een jeugdbende ter bescherming van de eigen minderheid, is uitgegroeid tot een goed georganiseerde criminele organisatie. Het op nationaal en internationaal niveau effectief bestrijden van deze organisatie blijkt een bijzonder lastige taak.

D

en Bosch was de afgelopen weken in rep en roer. De normaal zo rustige hoofdstad van Noord-Brabant, werd opgeschrikt door heus bendegeweld. De titel van het item van RTL Boulevard: “MS-13-jeugdbende terroriseert Den Bosch” bleek bij nader inzien wat overtrokken. Een paar schoolkinderen imiteerden de gewelddadige rituelen van een beruchte Latijns-Amerikaanse bende, de MS-13. Uit de hand gelopen haantjesgedrag; een storm in een glas water. De echte MS-13 is dit helaas niet. Deze zeer gewelddadige bende is in grote delen van de Verenigde Staten en Midden-Amerika actief in onder andere drugshandel en mensensmokkel. Daar halen ze regelmatig het nieuws met hun harde inwijdingsrituelen en aanslagen. Zo beschoten lokale bendeleden in Honduras een bus vol burgers. Dit had 28 doden tot gevolg (BBC). Naast dit excessieve geweld, is de MS-13 een bijzondere bende. De bende is, in tegenstelling tot andere bekende bendes, verspreid over meerdere steden, landen en zelfs continenten. De MS-13 vindt haar oorsprong in El Salvador: een land, dat veel staatgrepen heeft gekend. Alleen al tussen 1979 en 1982 vonden drie staatgrepen plaats, die uitmondden in een bloedige burgeroorlog tussen de militairen en marxistische rebellen (García 2006, 23). Als gevolg van deze strijd vluchtten veel Salvadorianen naar omliggende landen en naar de VS. In de jaren tachtig werd de Mara Salvatrucha 13 opgericht in Los Angeles. De naam is een samenstel-

Hevig getatoeëerde MS-13-bendeleden ling van verschillende termen. ‘Mara’ is een afkorting van de Marabunta. Dit is een mier, die met geweld een gebied inneemt en alles op zijn weg vernietigt. ‘Salva’ staat voor Salvadoriaan en ‘trucha’ betekent waakzaam (InfoNu 2008). De bende werd opgericht door jonge Salvadorianen, die in de achterstandswijken van Los Angeles woonden en daar geconfronteerd werden met de harde realiteit van criminaliteit. De MS-13 werd opgericht ter bescherming van haar eigen leden en hun families tegen dit geweld. Lange tijd trachtte de overheid van de Verenigde Staten grip te krijgen op de problematiek rondom de bendes in de Verenigde Staten. In de jaren negentig werden er veel Salvadorianen teruggestuurd naar hun land van herkomst, als ze een kleine overtreding begingen (Del Barco 2005). Veel jongeren werden de Verenigde Staten uitgezet en richtten in El Salvador nieuwe bendes op met vergelijkbare rituelen en ideologieën als de MS-13 uit de Verenigde Staten. Om tot deze bende te mogen behoren, zijn er een aantal toelatingsrituelen. Onderdeel hiervan is dat nieuwe leden zich dertien seconden in elkaar moeten laten slaan. Soms wordt er ook van nieuwe leden verwacht dat ze iemand vermoorden om een volwaardig lid te worden. Tegenwoordig wordt door de FBI de MS-13 als de gevaarlijkste bende in de Verenigde Staten gezien (Logan en Morse 2007). De voornaamste inkomensbronnen van MS-13 zijn drugshandel en mensensmokkel naar de Verenigde Staten vanuit Midden-Amerika. Daarnaast persen leden lokale ondernemers af (Del Barco 2005). Ook hun oorspronkelijke doelstelling: het ATLAS - Mei 2012

29

Ingezonden beschermen van hun leden tegen zowel de lokale autoriteiten als andere bendes is een van hun kernactiviteiten (Domash 2005). De bekendste afrekeningen van de MS-13 zijn ook gericht tegen politieagenten. Het huidige ledental ligt naar schatting tussen de vijftigen honderdduizend en de MS-13 heeft zich verspreid over verschillende landen zoals Honduras, El Salvador, Mexico en de Verenigde staten. In de Verenigde Staten wonen naar schatting tien- tot twintigduizend leden van de MS-13, verdeeld in lokale chapters (Lopez et al. 2005). Lange tijd werd aangenomen dat deze chapters binnen de Verenigde Staten weinig tot niets met elkaar gemeen hadden, behalve hun naam en symbolen. Dit beeld veranderde echter met de arrestatie, de bekentenissen van en uiteindelijke moord op Brenda “Smiley” Paz, een vijftienjarig meisje, dat sinds haar twaalfde lid was van de MS-13. In haar verklaring vertelde ze, hoe ze met een paar hooggeplaatste MS-13-leden door heel Amerika reisde om tegenstanders van de verschillende lokale afdelingen te vermoorden. Toen ze op haar zeventiende het getuigebeschermingsprogramma verliet en naar West-Virginia ging, waar ze dacht, dat niemand haar zou kennen, werd ze door de lokale MS-13 met zestien messteken om het leven gebracht. Dat de leden van de MS-13 zwijgplicht hadden, was bekend. Niemand had echter voorzien dat deze ook nationaal werd gehandhaafd (Logan en Morse 2007). De FBI ziet deze ontwikkeling van een ongeorganiseerde jeugdbende naar een criminele organisatie met lede ogen aan. In hun huidige threat assessment beschrijft ze dat er nog geen overkoepelende commandostructuur is, maar deze zich langzaamaan ontwikkelt (FBI.gov 2008). Om de lokale autoriteiten te ondersteunen is er een landelijke organisatie ingesteld om informatie uit te wisselen over de MS-13 tussen de immigratiedienst, stedelijke politiediensten en de federale overheid (FBI.gov). Het blijkt echter lastig om de MS-13 te bestrijden. Ten eerste is de plaatselijke politie vaak te onervaren en niet uitgerust om de MS-13 effectief aan te pakken. Agenten spreken geen Spaans en hun contact met de Latijns-Amerikaanse immigranten is te slecht. Ten tweede rekruteert de MS-13 jongeren steeds meer low profile. Nieuwe leden hebben geen opzichtige tattoos meer en sommige jonge rekruten worden opgeleid tot bedrijfskundige, juristen en accountants. Dit om een professionelere organisatie te kunnen worden (Logan en Morse 2007). Het laatste aspect, dat een effectieve aanpak van de MS-13 zo moeilijk maakt, is haar internationale ka-

30

ATLAS - Mei 2012

rakter. Een van de maatregelen van de regering van de Verenigde Staten, de deportatie van criminele immigranten, lijkt hiervan de voornaamste oorzaak te zijn. De deportaties waren namelijk niet effectief, omdat veel van de gedeporteerden van de MS-13 de Verenigde Staten even gemakkelijk weer binnenkwamen. De Los Angeles Times noemde de deportaties cynisch: een gratis bezoek aan familie en vrienden voor bendeleden (Lopez et al. 2005). Ook komen de verschillende lokale afdelingen in El Salvador en Honduras met elkaar in contact en vormen ze een soort centrale organisatie. De gevangenissen van El Salvador en Honduras worden gezien als de zenuwcentra van de MS-13. Voor deze landen vormt de bende een groot probleem, dat ze, door hun beperkte middelen, niet effectief kunnen bestrijden (Logan en Morse 2007). Bronnen

- BBC. 2004. “Gang linked to Honduras massacre.” www.bbc.com (17 april 2012).

- Barco, del M. 2005. “The international reach of the Mara Salvatrucha.”http://www.npr.org/templates/story/story. php?storyId=4539688 (17 april 2012).

- FBI. 2008. “The MS-13 Threat: A National Assessment.” http:// www.fbi.gov/news/stories/2008/january/ms13_011408 april 2012).

(21

- FBI. “MS-13 National Gang Task Force.” http://www.fbi.gov/

about-us/investigate/vc_majorthefts/gangs/gangs_ms13taskforce (21 april 2012).

- García, M.C. 2006. “Seeking refuge: Central American migration to Mexico, the United States, and Canada.”

- InfoNu. 2008. “Mara Salvatrucha MS 13.” http://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal/13417-mara-salvatrucha-ms-13. html (18 april 2012).

- Domash, S. 2005. “America’s Most Dangerous Gang.” POLICE Magazine, februari.

- Lopez, R.J., R. Connell en C. Kraul. 2005. “Gang Uses Deportation to its Advantage to Flourish in US.” Los Angeles Times.

Marieke Schreuder is derdejaarsstudent Talen en Culturen van Latijns-Amerika. Ze was de commissaris PR en Acquisitie van het bestuur-Van Wassenaer (20102011). Ze is actief als lid van de RvA (Raad van Advies) Thijs Beumers is derdejaarsstudent Politicologie en tweedejaars Rechten. Hij was de penningmeester van het bestuur-Van Wassenaer (2010-2011). Hij is eveneens actief als lid van de RvA (Raad van Advies).

Column

Gedooggedonder Maarten Rood Catshuis, 05:42, 21-3-2012

M

Als je al een pact met de duivel hebt, wie is Kees van der Staaij dan?

et een ruk schoot Mark wakker. Verwilderd keek hij om zich heen, maar het was nog donker buiten. ‘Rustig Mark, het was maar een nachtmerrie’, zei hij tegen zichzelf. Het was weer die ene geweest. Die ene waarin Geert, gekleed in een oranje boerka, hem met een gestolen helikopter naar Angola ontvoerde. Mark voelde het klamme zweet op zijn rug, terwijl hij op de tast zocht naar zijn bril. Ah, hebbes. Nu eerst maar eens een glas water drinken om tot rust te komen. Stommelend – en vloekend, toen hij zijn tenen tegen een tafeltje stootte – bereikte hij de badkamer. Hij deed het licht aan en schrok van zijn eigen spiegelbeeld. Wat zag hij er moe uit… Men zei dat hij alles weglachte, privé was het lachen hem wel vergaan. Het was allemaal zo goed begonnen. De grootste partij van Nederland, eindelijk weer een VVD’er als premier van Nederland. Hij zou Nederland eindelijk de hoognodige, liberale hervormingen brengen. Niet Frits Bolkenstein of Hans Wiegel, Mark Rutte zou Nederland liberaliseren. Maar toen was de formatie-ellende begonnen. Paars-plus met Job, Paars-plus zonder Job, een coalitie met alleen Maxime. Uiteindelijk werd het een gedoogconstructie met het CDA en Geert als gedoger – behalve als het om Europa ging, want daar was niks te beginnen met Henk en Ingrid. Eigenlijk wilden Henk en Ingrid ook niks weten van liberale hervormingen, maar ja, “Parijs is wel een mis waard”. Meer blauw op de straat, zelf criminelen de gevangenis inslaan en met 130 over de snelweg scheuren. Meer wil de bevolking toch niet, toch? Mark draaide peinzend de kraan open en vulde zijn glas. Waar was het fout gegaan met dat gedogen? Al bij Ferrier en Koppejan, de kritische jaknikkers? Blaffende honden bijten niet, dat had ook “Poedel Job” wel bewezen. Jammer dat hij weg was. De hoed, de trui en de kale zouden een stuk minder meegaand zijn, daar waren zij tenminste van overtuigd. Nee, het waren de Eerste Kamerverkiezingen geweest. Daar was het gedonder begonnen. Die ene zetel die hij meer had gehad dan de PvdA, was hem nu duur terugbetaald. Dan maar een overeenkomst met de SGP. Hele fatsoenlijke mensen, vooruitstrevend ook, daar kon je tenminste op bouwen. Hij had er de koopzondag voor moeten opofferen, maar als je al een pact met de duivel hebt, wie is Kees van der Staaij dan? Dan dat gezeur met “De Grote Gedoger”. Geert, Job, Jolanda, het maakte hem niet uit wie hem gedoogde. Als er maar gedoogd wordt, dacht Mark op het moment dat hij zijn glas leegde. Water had hem wel eens lekkerder gesmaakt. Een tussenformatie ingaan is nooit leuk, maar met twee partijen waar het intern rommelde, dat doe je zelfs je ergste tegenstander niet aan. En sinds de Kamermotie tegen het “MOE-landers-meldpunt”, was de situatie er niet leuker op geworden. Waarom had Geert dat meldpunt het web op geschoten? Dat was nu net wat het land nodig had. Europa op haar achterste benen, verguisd door politiek Den Haag. Erger nog, met Hero Brinkman weer een gedoger erbij. Mark strompelde terug naar zijn bed om nog een uurtje slaap te pakken. Hij plofte op zijn bed toen het inzicht hem als een kopstoot trof. Wat had hij gedaan? Praktisch gezien regeerden de nukken en grillen van Kees van der Staaij en Hero Brinkman nu Nederland. Had hij het land in zijn hoogmoed uitgeleverd aan het populisme?

Dit aangezette, fictieve verhaal is inmiddels door de werkelijkheid ingehaald. Zonder zijn mede-onderhandelaars ook maar een hand te gunnen, stapte Geert Wilders op 21 april uit de onderhandelingen. In plaats van politieke chaos resulteerde dit in de grootste politieke ommezwaai van de afgelopen jaren. Waar de Gedoogcoalitie na zeven weken nog geen akkoord had, deed de “Kunduz-coalitie” (VVD, CDA, D66, GroenLinks en ChristenUnie) dit binnen 48 uur. NRC Handelsblad concludeerde op 27 april terecht: met dit “wandelgangenakkoord” ligt de macht in Nederland weer in het midden. “Mark” is gelukkig op tijd door zijn nachtmerrie gewekt! ATLAS - Mei 2012

31

Recensie

Bahnhof Zoo anno 2012 Analyse van een met drugsproblematiek geassocieerd station in Berlijn Door Marianne Ravensbergen 6 Uhr 15, Bahnhof Zoo Ich steh und atme, ganz tief ein Es riecht nach Großstadt, nach Ruß und Abenteuer nach Kino, Weltkrieg und Benzin Schicksal und Pisse, Wahnsinn das isse Die Luft von Berlin (Linie 1: 6 Uhr 14, Text von Volker Ludwig 1986)

B

ahnhof Zoo. In de jaren tachtig vormde dit in West-Berlijn gelegen trein- en metrostation meermaals het decor van wereldberoemde werken uit de Duitse jeugdliteratuur: ‘Wir Kinder vom Bahnhof Zoo’ (Christiane F. 1978) en ‘Linie 1’ (Volker Ludwig 1986). Als toegangspoort van het Westen was Bahnhof Zoo ideaal om het avontuur van een tiener door West-Berlijn te laten beginnen: Christiane F. belandt in deze omgeving vanwege haar drugsverslaving en ‘das Mädchen’ uit ‘Linie 1’ rijdt via dit station Berlijn tegemoet. ‘Kino, Ruß, Schicksal, Pisse, Wahnsinn’; het station stond symbool voor de vrijheid die in West-Berlijn mogelijk was. Hier kon men zich afkeren van maatschappelijke normen en hier stond de individuele vrijheid centraal. Een chaotisch en altijd druk station, vol mensen haastend naar hun trein. Een station waar menig dakloze rondstruint. Daarnaast een station dat veelvuldig gebruikt wordt als openbaar toilet en omringd is met seksshops en fastfoodketens (Grottian 2006, 8). Tenslotte dient Bahnhof Zoo als centrale ontmoetingsplaats voor vrienden, familie, toeristen, maar vooral ook voor drugsdealers en hun klanten. Naast Christiane F. en Volker Ludwig droeg Nina Hagen bij aan de internationale faam van het station met haar lied ‘Auf ’m Bahnhof Zoo’. Echter, het beeld dat zij schetsten, is ondertussen behoorlijk achterhaald. Bahnhof Zoo is enerzijds wereldberoemd geworden door de literaire werken, anderzijds hebben juist deze werken voor een imagoschade gezorgd. Vooral thema’s als criminaliteit en verwaarlozing spelen hier een rol. Daarom heeft het Bezirk Charlottenburg-Wilmersdorf vorig jaar besloten het station en omgeving eens flink onder handen te nemen. Er bestaat dus geen beter moment om dit aan de drugsscene gerelateerde station eens nader te bestuderen.

32

ATLAS - Mei 2012

Traditioneel beeld van Bahnhof Zoo (www.berlinbildergalerie.de) Ontstaan van ‘Wir Kinder vom Bahnhof Zoo’ ‘Wir Kinder vom Bahnhof Zoo’ beschrijft het leven van Christiane F. rond 1978 in Berlijn. Het boek is ontstaan uit een serie interviews met Christiane. Ze wil met het boek het maatschappelijke debat over de verslavingsproblematiek openen. Christiane wil laten zien dat de oorzaken van verslaving niet serieus genomen worden, dat ouders en hulpverleners hun ogen sluiten voor de problematiek en dat vooral de hulpverlening richting de verslaafden aan alle kanten tekortschiet. Jongeren in de jaren tachtig vechten tegen de ‘Verdrängungskultur’ van hun ouders. Ze willen problemen ter sprake kunnen brengen, in plaats van erover te zwijgen. Vooral dubbelzinnigheid binnen de consumptiemaatschappij moet aangepakt worden: “Solange Erscheinungen wie ‘Baby-Strich’ allerseits gewohnheitsmäßig toleriert werden, bleibt Therapie in einem hoffnungslosen Widerspruch zu den offen oder insgeheim anerkannten Interessen derer, die als Bestandteil ihrer bürgerlichen Freiheit den sexuellen Konsum von kindlichen Fixerinnen und Fixern beanspruchen” (Kliewer 1990, 340). Aan de ene kant klaagt men over de overlast die verslaafden veroorzaken en aan de andere kant houdt men de criminaliteit in leven door zelf actief gebruik te maken van de door de verslaafde tieners aangeboden prostitutie. Dit klinkt vergelijkbaar met Amster-

Recensie dam nu, waar men wel de criminaliteit (lees illegaliteit) op de Wallen aan wil pakken, maar de prostitutie zelf niet kwijt wil omdat dit als authentiek onderdeel van de stad gezien wordt. Het verhaal van Christiane F. Terug naar de authentieke drugsproblematiek van Bahnhof Zoo. De problemen van Christiane beginnen wanneer ze verhuist naar Gropiusstadt, in Berlijn. Gropiusstadt is een flattenwijk in Zuid-West-Berlijn, voor negentig procent bestaande uit sociale woningbouw. Christiane beschrijft het als een kind onvriendelijke probleemwijk waarin alles – de gebouwen, de straat, de speeltuin – bestaat uit beton. De buurt wordt geteisterd door veel criminaliteit en ook bij Christiane thuis gaat het niet van een leien dakje. Haar vader raakt aan de drank en mishandelt zijn familie. Uiteindelijk besluit Christianes moeder met kinderen te vertrekken naar Rudow. Hier zwerft Christiane veel op straat en komt zo makkelijk in contact met alcohol en drugs. Haar vriendin Kessi neemt haar mee naar het jeugdcentrum ‘Haus der Mitte’, waar Christine op haar twaalfde voor het eerst hasj rookt. Ze experimenteert steeds meer met drugs en gaat op den duur zelfs niet meer naar school. In discotheek ‘De Sound’ ontmoet ze een nieuwe groep gebruikende jongeren. Ze wordt verliefd op een jongen uit deze groep en geeft zich geheel aan de groep over. Christiane begint deel te nemen aan overvallen omdat ze heroïne gaat gebruiken, wat een kostbare bezigheid is. Vanaf dit moment is Christianes nieuwe leefomgeving Bahnhof Zoo. Hier moet ze samen met Detlef tippelen om aan geld voor heroïne te komen. Van haar vrienden van Bahnhof Zoo pleegt de een na de ander zelfmoord, geen uitweg ziende uit de drugsproblematiek. Ze nemen een zogenaamd gouden shot. Christine wordt meermaals opgepakt door de politie, probeert steeds opnieuw af te kikken, maar weet niet van de drugs af te blijven. De politie onderneemt niets meer dan het afpakken van de drugs. Het heeft volgens hen geen zin om junkies vast te zetten. Het schijnt Christiane onmogelijk uit haar vicieuze cirkel te ontsnappen en ze besluit een gouden shot te zetten. Dit mislukt en haar moeder stuurt haar naar Hamburg, waar het haar uiteindelijk lukt af te kicken. In een redelijk stabiele toestand weet Christiane verhaal te doen bij de interviewers. Het verhaal van Christiane F. is wereldberoemd geworden. Vooral de stijl van het boek heeft aan het succes bijgedragen: Een precieze, maar ook zakelijke beschrijving van de gebeurtenissen en een ongeremde

Poster van de verfilming: ‘Wir Kinder vom Bahnhof Zoo’ (www.spontis.de/subkultur/ christiane-f-wir-kinder-vom-bahnhof-zoo) openheid waarmee over het lot van de kinderen in Berlijn verteld wordt. Er wordt haarfijn beschreven hoe Christiane in een neerwaartse spiraal belandt en hoe moeilijk daar uit te komen is. ‘Wir Kinder vom Bahnhof Zoo’ riep veel kritiek op in het Berlijn van de jaren tachtig: Mag je een boek met zo’n heftige inhoud wel tot het genre kinder- en jeugdliteratuur rekenen? Moet dit verhaal aan de leeftijdsgenoten van Christiane doorverteld worden als waarschuwing, of lokt dit slechts interesse in drugs uit? Ouders discussieerden er aanvankelijk veel over. Toch was het boek het best verkochte boek in Duitsland in 1980 en 1981. Daardoor belandde het boek uiteindelijk op de verplichte literatuurlijst van de meeste Duitse middelbare scholen. Het boek werd in vijftien talen vertaald en er werden ruim drie miljoen exemplaren verkocht. In 1981 werd het boek verfilmd. Geschiedenis van Bahnhof Zoo Literair gezien is Bahnhof Zoo dus erg bekend geworden. Qua infrastructuur was het station ook jarenlang een van de belangrijkste treinknooppunten voor alle vormen van vervoer. Ten tijde van de muur was Bahnhof Zoo het enige station met een verbinding tussen West-Berlijn en West-Duitsland. Binnen zeven uur was men van Bahnhof Zoo in Amsterdam. Misschien ligt hier wel de verklaring voor de drugsproblematiek op Bahnhof Zoo…

ATLAS - Mei 2012

33

Recensie Echter, ten tijde van de muur begon ook het verval van het station. Alhoewel Zoo in het Westen lag, behoorde het gebouw tot 1984 – net als alle andere onderdelen van de ‘Reichsbahn’ – tot de DDR. Dit zorgde ervoor dat bepaalde trajecten stil kwamen te liggen en het gebouw sterk verwaarloosd werd. Inwoners van de BRD namen ook liever de U-Bahn of bussen, die wel het Westen toebehoorden (Grottian 2006). Het deprimerende imago dat van Bahnhof Zoo in Linie 1 en Wir Kinder vom Bahnhof Zoo geschetst wordt, komt dus goed overeen met de historische gebeurtenissen uit die tijd.

Bloei en verval van het station verliepen overeenkomstig met de historische ontwikkelingen

Na 1984 werden alle trajecten rond Bahnhof Zoo weer geopend. Het station werd na de hereniging echter te klein om zoveel passagiers te verwerken (Geelgoed 2010). Daarom werd besloten dat het nieuwe ‘Hauptbahnhof ’ vele functies van Zoo over zou nemen. Mei 2006 legden een aantal Berlijners kransen op Bahnhof Zoo, omdat het met de opening van het nieuwe station ten dode opgeschreven scheen. Zonder ‘Fernverkehr’ zou het aantal passagiers op Bahnhof Zoo aanzienlijk minder worden. Bovendien was Bahnhof Zoo verouderd en speelde verslavingsproblematiek er nog steeds een rol. Het negatieve imago van Bahnhof Zoo bereikte door deze ontwikkelingen eind vorig decennia een hoogtepunt. Zo schrijft men in de Berliner Zeitung: “Die Fensterscheiben des geschlossenen Restaurants im ersten Stock sind grau vor Schmutz, auch im Erdgeschoss stehen viele Räume leer. Der Bahnhof Zoologischer Garten sieht nicht so aus, wie man sich einen Verkehrsknotenpunkt in bester zentraler Lage vorstellt” (Neumann 2011). De deelgemeente Charlottenburg besloot in 2011 over te gaan op een rigoureuze verbouwing van Bahnhof Zoo en haar omgeving. Aan de omgeving werd al eerder begonnen: wie de wijk nu bezoekt, ziet een splinternieuw torenhoog hotel tegenover het station. De oude bioscoop Zoopalast is verdwenen, evenals de leegstaande panden rond het station. De Gedächtniskirche staat in de steigers om ook dit gebouw van een totale ineenstorting te redden. Dit jaar zal ook Bahn-

34

ATLAS - Mei 2012

hof Zoo zelf aangepakt worden. Deutsche Bahn en het Bezirk Charlottenburg investeren miljoenen om het gebouw op te knappen. Teloorgang van Berlijnse cultuurgeschiedenis? De grote vraag is, wat deze verbouwing betekent voor de centrale rol die Bahnhof Zoo in Berlijn speelt. Is het aanpakken van het imago van Bahnhof Zoo gewenst? Het station zal niet meer zo zijn als door Nina Hagen, Christiane F. of Ludwig Volker ooit is beschreven. Toeristen zien het cultuurhistorische beeld van Berlijn niet bevestigt, wanneer ze dit deel van de stad bezoeken. Bovendien, is het renoveren van een station een oplossing voor de drugsproblematiek van de stad? Vindt er niet slechts een verschuiving van de problematiek naar stations elders plaats? Of is het opknappen van een criminele buurt de eerste stap in het vinden van een structurele oplossing voor de drugsproblematiek? Wanneer we Christiane F. mogen geloven biedt het veranderen van uiterlijke zaken als het stadsbeeld geen blijvende oplossing. Wat er werkelijk moet veranderen om de verslaving aan te pakken is ons denken. Prostitutie en het gebruik van verdovende middelen moeten niet als normaal gezien worden. Dit idee heeft ze door ‘Wir Kinder vom Bahnhof Zoo’ wijd verbreid. Met haar boek heeft Christiane daarom misschien wel een grotere verandering in de drugsproblematiek van Bahnhof Zoo teweeggebracht dan de fysieke veranderingen die momenteel plaatsvinden. Het is te hopen dat de combinatie van literaire voorlichting en bouwwerkzaamheden de laatste zin van Christianes moeder in het boek uit laten komen: “So, jetzt ist Schluß. Das Kapital Rauschgift ist vorbei” (Christiane F. 2009, 305). Bronnen

- F., Christiane. 2009. Wir Kinder vom Bahnhof Zoo. Hamburg: Stern Buch.

- Kliewer, Heinz-Jürgen. 1990. “Die siebziger Jahre.” In Geschichte der Deutschen Kinder- und Jugendliteratur, ed. Wild, Reiner. Stuttgart: Metzler Verlag, 328-354.

- Geelgoed, Katja. 2010. “Geschiedenis op straat: Bahnhof Zoo. Vergane glorie op het station van Christiane F.” http://www. duitslandweb.nl (6 april 2012).

- Grottian, Peter. 2006. “Die Einstellung des Fernverkehrs am

Berliner Bahnhof Zoologischer Garten. Eine ������������������������ kritische Auseinandersetzung.” http://www.berlin.de (6 april 2012).

- Neumann, Peter. 2011. “Bahnhof Zoo: Umbau in Sicht.” http:// www.berliner-zeitung.de (6 april 2012).

Marianne Ravensbergen heeft een bachelor Duits en is nu met een master Internationale Betrekkingen bezig aan de UvA. Ze is tweedejaars SIB-lid.

Beschouwing

“I am a drinker with writing problems” - Brendan Behan (1923-1964) By Floortje van Gameren Writers have been adding levels of toxicity to their bloodstreams since the beginning of time. A large number of well-known writers are not only famous due to their writings but also by their drug addiction. Research studies have proven that the drugs reveals itself to some extend in their novels and poems, although others attempt to deny it.

E

dgar Allan Poe, John Steinbeck, Stephen King and Shakespeare, all famous for their writings but notorious for their habits. Poe and Steinbeck were alcoholics, King is addicted to cocaine and Shakespeare used opium. The French philosopher Jean-Paul Sartre was probably one of the most extreme drug users among writers. He suffered from insomnia and took therefore a large number of sleep pills each day. Every morning he took amphetamine and aspirins which he swallowed with coffee. The whole day he kept taking amphetamine to retain in the condition of high energy. Consequently he was able to write very fast and accurate. In 1974 he wrote to his lover Simone de Beauvoir: “My faith in amphetamine was to a certain extent a quest to the imagination. Each morning after I had taken ten pills I was in a condition of physical resignation. I was able to enter other dimensions in my mind. Without amphetamine these would be closed” (Cohen-Solal 2005).

Jean-Paul Sartre (1905-1980) had amphetamine as breakfast

An all time phenomenon The preceding paragraph shows that drug addiction among writers is an all time phenomenon. Poe lived during the Romantic Movement and was one of the founders of the Gothic novel. Steinbeck lived around the time of the First World War and is especially known for his criticism on politics during his own lifetime. Stephen King writes particularly about horror, science fiction and fantasy fiction and Shakespeare wrote plays which were accessible for all layers in society.

and Hegel settled itself: “Both Kant and Hegel designed a philosophical system that reached its peak in a level of absolute knowledge that they called Das Ding an sich (Kant) or Absolute Geist (Hegel). Samuel Coleridge (1772 – 1834) who, with his friend William Wordsworth (1770 – 1850), was a founder of the Romantic Movement in England was deeply affected by this idealistic philosophy. For these writers this philosophy meant that knowledge became more likely to reach because absolute knowledge could be found in the world around them, in nature which was his interpretation of God. On top of that Coleridge believed that drugs helped him to write his findings about knowledge on paper. Jean-Paul Sartre was one of the latest writers who openly exclaimed he was a supporter of Coleridge’s philosophy (Greenblatt 2006).

In Britain and Germany the interest in the use of drugs reached a climax during the Romantic period (1780 – 1840). During this period the idealistic philosophy (idealistic in the sense of verification) of Kant

After the first World War the accessibility of drugs declined and some countries made drugs illegal. This turning point from drug as something innocent to a crime had a major consequence for the meaning of drugs. ATLAS - Mei 2012

35

Beschouwing Writers started to use drugs to rebel. It was their way to show that they didn’t agree with what happened in society. Their disagreement was mainly focused on decisions that were taken by the government on social welfare. Writers were in this sense social rebels. They understood very well that they received more attention from the public by transgressing the rules. An example of this rebellion is the Bloomsbury Group, a group of English intellectuals who met for discussion in the Bloomsbury area of London in the early 20th century. The best known member of the group was Virginia Woolf.

Writers became social rebels The romantic record of the group’s members is noteworthy, because they demonstrated a sexual freedom that was ahead of their time. Beginning in 1925, Virginia Woolf had a passionate affair with Vita SackvilleWest. In the first flush of romance, Woolf wrote what has become a classic of gay fiction, the experimental fantasy Orlando (1927), which argued that love and passion ignore gender. The group dealt with ‘freedom’ as a whole rather than sexual freedom only. Drugs were part of that freedom. Dorothy Parker is also worth mentioning in this context. She was an American poet who was more famous for what drink she liked (Martini) than for her poems (Encyclopedia Britannica).

36

For instance, if the story or poem is about a ship that sails on a calm lake and suddenly a storm comes up, it isn’t strange that the pattern of the text changes. A calm storyline often identifies itself with longer sentences while a narrative that has abundant accidents and drama relates to short sentences also called ‘staccato’ (Boon 2005). Researchers came across two problems during their investigations. The first one was to prove the writing was affected by drugs. The problem lies in the style of writing: are the irregularities in the text part of a personal writing style or are these irregularities caused by drugs? The second problem the researchers faced was one of acceptance in the academic world. Scholars didn’t want to know anything about the new theory. They studied the famous drug addicted writers’ texts, they had earned their titles by that. It was impossible for them to accept they actually studied a text that was created by drugs. Unfortunately this was a misunderstanding: the researchers had found out that drugs may add things to a text but not create it, which is a wholly different thing (Boon 2005).

Drugs may add things to a text but not create it, which is a wholly different thing

Research Lately there has been a lot of research on drugs in relation to writings. The main question in these investigations is whether drugs affect a writer’s work. And if it does so, how the drugs reveals itself in the text. These are tough questions but scientists are not anxious to avoid them. A few years ago the book The Road of Excess: A History of Writers on Drugs appeared written by Marcus Boon. The book deals with several sorts of drugs like morphine, cocaine and LSD which have been used by writers and philosophers and studies the effect it causes on the human mind.

It is clear that drugs influences a writer’s text although it is difficult to measure to what extent it has influence. What we do know is that writers themselves exclaim that without drugs they wouldn’t have written what they are famous for as the American writer H.S. Thomson said: “I hate to advocate, drugs, alcohol, violence, or insanity to anyone, but they’ve always worked for me” (Knack.be).

The research stands far from the dream world the writers operated in. The inquiry focuses on the technical side of the language the writers used. To state it simply: the researchers investigated the writer’s syntax, not what the writer wrote about but how he wrote. They counted for example the number of syllables in each sentence, and looked for a pattern in the text as a whole. Next they analyzed irregularities, whether they were really irregularities or that this deviation had to do with something else, the storyline for example.

- Cohen-Solal, A. 2005. A life. New York: The New Press.

ATLAS - Mei 2012

Bibliography

- Boon, M. 2005. The Road of Excess: A History of Writers on Drugs. Harvard University Press.

- Encyclopedia Britannica. “The Bloomsbury Group.” www.britannica.com/EBchecked/topic/70024/Bloomsbury-group April 2012).

(8

- Greenblatt, S. 2006. “The Romantic Movement.’’ Norton Anthology of English Literature (2). London: W.W. Norton & Company, 430-465.

- Knack.be. “Vijftig verslaafde schrijvers.” w����������������� ww.knack.be/nieuws/boeken/nieuws/vijftig-verslaafde-schrijvers/album (8 April 2012).

Historisch

Quod sumus, vos eritis Doodsverering in perspectief

Door Oskar ter Mors In Mexico zijn onlangs aanhangers van een schijnbaar duistere doodssekte opgepakt in verband met mensenoffers. Waarom aanbidt men de Dood? En is het daadwerkelijk zo eng als het lijkt?

H

et heeft iets komisch. Magere Hein in een poncho. De verering van La Santa Muerte (de heilige Dood) is echter voor steeds meer Mexicanen bittere ernst. Sommigen nemen de verering van de grote gelijkmaakster zelfs iets te serieus. RTL Nieuws kopt: “Mexicaanse sekteleden moorden voor Santa Muerte” (RTL Nieuws 2012). De angst zit er goed in. RTL creëert een beeld van een sekte die mensenoffers brengt aan een duistere godheid. Dit slaat natuurlijk aan bij de kijkers thuis, die massaal van de bank opspringen om deze Mexicaanse fanatici te veroordelen. Maar hoe duister is La Santa Muerte eigenlijk? En zijn haar volgelingen wel een sekte? Dit artikel zet deze vorm van doodsverering in perspectief, door La Santa Muerte te bekijken aan de hand van haar volgelingen. Mijn vakgebied laat zich veel beter omschrijven als ‘Europese middeleeuwen’ dan ‘Latijns-Amerika’. Daarom zal ik de middeleeuwse dodendans als vergelijking opvoeren. De overeenkomsten en verschillen met La Santa Muerte kunnen een licht schijnen op dit schijnbaar schimmige geloof. Als eerste behoeft echter de dodendans een korte introductie.

Dodendans Per definitie is een dodendans een voorstelling waarin de dood in de vorm van meerdere skeletten in een sinistere reidans de levenden komt halen (Enklaar 1950). De levenden beklagen zich over hun lot en vragen de dood vaak om respijt. De dood wijst hen op de zonden die zij tijdens hun leven begaan hebben. Een mooi voorbeeld van het middeleeuwse memento mori, zo schijnt het. Memento mori (gedenk te sterven) roept bij ons zowel fascinatie als afschuw op. De moderne mens heeft het niet zo op met de wurggreep waarin de Katholieke Kerk Europa eeuwenlang zou hebben gehouden.

Memento mori roept bij ons zowel fascinatie als afschuw op Zo simpel komen we er echter niet vanaf. Wanneer we namelijk goed kijken zien we dat de levenden van alle levenswegen komen. We zien een boer, een handwerker en een zot. Een ridder, een burgemeester en een keizer worden ook ten dans meegevoerd. Er dansen echter ook erg veel geestelijken. In sommige dodendansen doen zelfs bisschoppen, kardinalen en de paus mee. Juist hén verwijt de dood de meeste zonden. In de dodendans bekent de geestelijkheid over het algeATLAS - Mei 2012

37

Historisch Azteekse dodencultus en de dodendansen begon te combineren. Het resultaat was La Santa Muerte: een personificatie van de dood, in de vorm van een skelet.

Bij de dodendans is iedereen gelijk voor de Dood, die niemand ontziet

La Santa Muerte in levende lijve meen niet goed voor het zielenheil van de gelovigen te zorgen. Zo bekeken is de dodendans een verwijt van de kleinen aan de groten. Van de storm van kritiek die in de late middeleeuwen de geestelijkheid ten deel viel, was de dodendans een belangrijk deel. Want bij de dodendans is iedereen gelijk voor de Dood, die niemand ontziet (Dreier 2010). De heilige Dood En hoe zit het met La Santa Muerte? Wie zijn haar aanhangers? Ook in Mexico is doodsverering vooral een beweging die uitgaat van gelijkheid ten overstaan van de Dood. De heilige draagt vaak een wereldbol en een zeis. Het zijn dan ook vaak de armen en machtelozen, die in deze gelijkheid een troost zoeken. Tussen de bendeoorlogen die de steden in het noorden van Mexico teisteren, is de dood een gebruikelijker fenomeen dan de meesten van ons kunnen voorstellen. De voorgangers van La Santa Muerte zijn Mictlantecuhtli en Mictecacihuatl, de Azteekse goden van de onderwereld. Toen Mexico door toedoen van Hernan Cortés onder de Spaanse kroon kwam te vallen, kreeg het katholicisme er vaste voet aan de grond. De dodendansvoorstellingen uit Europa kwamen zo ook in Mexico terecht. Ergens in de afgelopen 50 jaar begon zich in het noorden van Mexico een cultus te vormen die de

38

ATLAS - Mei 2012

La Santa Muerte is tegenwoordig een heilige, bij wie men uitstel kan afsmeken. Enkele anderen smeken ook duisterder zaken af. Het achttal dat onlangs is gearresteerd heeft waarschijnlijk geprobeerd zo’n verzoek met een mensenoffer kracht bij te zetten. De gewone gelovigen zullen hun devotie eerder tonen door mee te lopen in één van de periodieke processies. Ze zullen misschien sigaren, drank of geld achterlaten bij één van de vele kleine altaren in steden als Tepito. De cultus van La Santa Muerte is veelzijdig. Het is geen duidelijk afgebakend geloof, en al helemaal geen gesloten sekte. Wat het wel is, is moeilijk te zeggen. De dood is een constante factor in het dagelijks leven. Het is dan ook niet verwonderlijk dat men op sommige plekken de dood als persoon voorstelt. De Dood is dan een figuur waarmee gecommuniceerd kan worden, bij wie diensten afgesmeekt kunnen worden. Het noorden van Mexico is zo’n plek. La Santa Muerte wordt vereerd door winkeliers, ambtenaren, bendeleden en moordenaars. Allen hopen zij op de gunsten van de heilige en allen troosten zich met de gedachte dat voor de Dood iedereen gelijk is (Negro). Conclusie De cultus van La Santa Muerte is een bijzonder fenomeen. Het is jammer dat alle media-aandacht zich de laatste tijd op een negatieve manier op de criminele aanhangers heeft gericht. De cultus is namelijk een veel bredere beweging, waarin de armen en machtelozen hun heil zoeken. De Dood die alles gelijk maakt, is voor hen een krachtig zinnebeeld. Bronnen

- Dreier, R. 2010. Der Totentanz – ein Motiv der kirchlichen Kunst als Projektionsfläche für profane Botschaften. - Enklaar, D. 1950. De dodendans.

- RTL. 2012. “Mexicaanse sekteleden moorden voor Santa Muerte.” http://tinyurl.com/RTLsantamuerte.

- Negro, B. “La Santa Muerte.” http://www.brujonegrobruje-

ria.com/page/page/2215114.htm.  

Column

Daar werd wat groots verricht Jurgen Rinkel

O

p het moment dat Geert Wilders de deur van het Catshuis en die naar een akkoord achter zich dichttrok, waren opluchting noch enthousiasme de bij mij overheersende emoties. Dit kabinet mocht dan wel het slechtst denkbare zijn geweest, het was ook op het slechtst denkbare moment gevallen; midden in een financiële crisis, met een verwacht begrotingstekort dat ver buiten elke, nota bene door onszelf afgesproken, norm viel. Het was te merken dat Den Haag niet direct wist wat er moest gebeuren. Anderhalf jaar lang hadden VVD en CDA samen met de PVV hun rechtse beleid erdoor gedrukt, waarbij slechts een enkele maal de laatste partij plaatsmaakte voor andere. Nu de steun van Wilders wegviel, was nederigheid het enige wat de regeringspartijen restte. De oppositie had sinds het aantreden van Rutte en zijn ploeg nauwelijks wat anders gedaan dan de ene na de andere aanval op het optreden van de regering op touw te zetten – zonder veel resultaat. Dit alles was nu niet meer nodig. Naar de begroting van 2013 was nog maar één weg mogelijk – die over links. Arie Slob van de ChristenUnie was de eerste die in de Tweede Kamer de premier op de nieuwe verhoudingen wees. De Kamer was volgens hem nu aan zet, en die moest volgens hem de begroting in orde maken. Door waarnemers en analisten werd met scepsis gereageerd. Daar zou volgens hen de Kamer nooit toe in staat zijn. Daar moest leiding voor nodig zijn, en niemand van de volksvertegenwoordigers leek daar het natuurlijke gezag toe te hebben. Dit was het moment waarop niemand minder dan minister van Financiën Jan Kees de Jager kon laten zien wat hij waard was: zijn gewicht in goud.

Jan Kees de Jager kon laten zien wat hij waard was: zijn gewicht in goud

Hij bracht D66, ChristenUnie en GroenLinks bij elkaar aan tafel, waardoor binnen 48 uur een akkoord op tafel lag. Deze overeenkomst kan in alle opzichten historisch genoemd worden. Het is ongekend zowel qua snelheid waarmee het tot stand gekomen is als qua hoeveelheid maatregelen die getroffen worden. Maar ook laat het zien hoe de vaak logge Nederlandse politiek kan reageren in tijden van crisis. Tien jaar lang is Den Haag hevig gepolariseerd geweest. Tien jaar lang groeiden aan beide flanken van het politieke spectrum de extreme partijen en gijzelden ze het Binnenhof. Nu laat het politieke midden zien wat het waard is. Maar terwijl de overige traditionele middenpartijen VVD en CDA de samenwerking met nieuwe bondgenoten opzochten, leek de PvdA meer met de verkiezingen bezig te zijn dan met het landsbelang. Terwijl in de fractiekamer van D66 iets groots werd verricht, zweette Samsom peentjes bij de gedachte dat de SP hem electoraal leeg zou eten. Op uitnodigingen van Jolande Sap en consorten om aan de gesprekken deel te nemen reageerde hij door een aantal starre uitgangspunten te formuleren. De overige partijen besloten daarop Samsom dan maar in zijn eigen sop te laten gaar koken en sloten zonder hem een akkoord. De PvdA had de mogelijkheid aan de goede kant van de geschiedenis te staan, maar gaf deze kans weg op dezelfde manier als de PvdA’ers eerder de mogelijkheid op regeringsdeelname hadden weggeven. Terwijl het land behoefte had aan staatsmanschap, bleek de leider van de sociaaldemocraten niet meer dan een ordinaire straatvechter. Tijdens zijn campagne voor het partijleiderschap liet Samsom desgevraagd weten dat hij de SP niet direct als de beste coalitiepartner zag. Daarvoor moest die partij eerst maar eens tonen verantwoordelijkheid te durven nemen. Gezien Samsoms handelswijze van de afgelopen dagen hebben de partijen van de ‘wandelgangencoalitie’ alle recht hetzelfde over de PvdA te zeggen.

ATLAS - Mei 2012

39

Vergeten momenten...

Het kabinet-Rutte is niet het eerste kabinet dat viel vanwege een begrotingsakkoord. In de nacht van 13 op 14 oktober 1966 viel het kabinet-Cals (te zien op de foto) door de motie-Schmelzer. Deze nacht is de boeken dan ook in gegaan als de “Nacht van Schmelzer”. Het kabinet-Cals (KVP, PvdA en ARP) werd door een eigen partij - Schmelzer was de fractievoorzitter van de KVP - naar huis gestuurd, wat deze motie extra pijnlijk maakte.