B.S-P. 4e
et»-»
1
1
0
5 JUNI 1897.
Jaargang.
No 24.
r
DE
YIMO
Veertienflaagsch Mafl, priM Hoofdagente voor België : EmiHe Claeys, Kleistraat 95, Gent.
ai
Je ttap fler arbeinWe
Redactie en Administratie:
N. I
ÏÏÖBM.
vrouwen van den nieuwen tijd zijn verplicht elkander bij te staan. Vereenigd konden wijde wereld overwinnen.
VAN KOL,
Aywaille bij Luik.
Kan vrij de man zijn waar de vrouw In slauenkeetnen zucht 7
Drukker en Hoofdagent voor Holland: W. H. Vliegen, te Maastricht.
Abonnementsprijs per jaar f 1,50 = fr. 3,00, vooruitbetaling. — Losse nummers 3 ct.
Inhoud: Menschenverachting en Menschenliefde. — Boekbeoordeeling. — Van den brand te Parijs. — Oproep. — Correspondentie. — Strvjdp. — Adv.
Menschenverachting en menschenliefde. De d i c h t e r s die h u n m i s a n t h r o o p ( m e n s c h e n hater) m e e n d e n te k a r a k t e r i s e e r e n door h e m te p l a a t s e n in d e w o e s t i j n of in een a f g e l e g e n k a s teel in een w o e s t e streek, toonden, t e n m i n s t e op z i e l k u n d i g g e b i e d , n i e t veel s c h e r p z i n n i g h e i d . E e n z a a m h e i d w e k t j u i s t de z u c h t t o t gez e l l i g h e i d op e n t o o n t o n s d e a f w e z i g e n in e e n v l e i e n d l i c h t . N e e n , zij h a d d e n h u n h e l d m o e t e n v e r p l a a t s e n in h e t b r u i s e n d e l e v e n e e n e r groote stad, — d a a r is de Hoogeschool der Menschenverachting. Dat klinkt niet bijzonder vleiend voor de m e n s c h h e i d , — en i n d e r d a a d d i t feit s t r e k t h a a r n i e t t o t e e r . V e r g o e l i j k e n helpt n i e t s : w a a r m e n de m e n s c h e n als kudd e n bijeen ziet, m a k e n zij e e n g r o v e n , s t u i t e n d e n i n d r u k o p d e fijner g e o r g a n i s e e r d e n . H e t i s e r m e e a l s mer. d e d i e r e n . E é n e n k e l e r u p s i s o p zijn m i n s t b e l a n g w e k k e n d , é é n s p r i n k h a a n i s allerliefst, é é n l e m m i n g (Noorw e e g s c h e r a t t e n s o o r t ) is e e n fijn, g r a c i e u s diertje. Maar wee ons als h e t r u p s e n regent, a l s e e n w o l k v a n s p r i n k h a n e n d e zon verduistert, als een schare van verhuizende ratt e n o v e r o n z e v e l d e n s t r i j k t ! De v r i e n d e l i j k e t r e k k e n v a n het individu verdwijnen in de o n t z a c h l i j k e , w a l g e l i j k e , z i c h v e r d r i n g e n d e , lev e n d e m a s s a ! H e t z e l f d e heeft p l a a t s o p Zond a g a v o n d op de veelbezochte w a n d e l p l a a t s e n der eerste beste groote stad. E n h e t is niet enkel ons schoonheidsgevoel dat gekwetst wordt door een zich o p s t u w e n d e n m e n s c h e n s t r o o m ; h e t i s , alsof d e b r u t a a l - z e l f z u c h t i g e i n s t i n k t e n d e r m a s s a n i e t a l l e e n in h o e v e e l h e i d t o e n e m e n m e t h e t a a n t a l , m a a r ook in. nser worden. Iedere volksman weet, dat een • , - l k s m a s s a veel l i c h t e r w o r d t m e d e g e s l e e p t t d a d e n v a n r u w h e i d , w r e e d h e i d e n waanz i n n i g e v e r n i e l z u c h t , d a n t o t zedelijk g o e d e :.<;odelingen. N i e t d a t d e é é n l i n g m e e r t o t h e t k w a d e geneigd is dan tot het g o e d e ; och neen, 1
bij
neem slechts den eerste den beste uit zulk een joelende, brullende, woedende mensehenm a s s a , — g e e n v l i e g zou hij k w a a d d o e n : h e t i s de massa die h e t h e m d o e t ; d e massa s t e e k t h u i z e n i n b r a n d , s l a a t a l l e s k o r t en k l e i n , en m a a k t a m b t e n a r e n der belasting en gend a r m e n tot levende fakkels. Niet het prachtige, i n e e n z a a m h e i d r o n d z w e r v e n d e b l o n d e b e e s t v a n N i e t z s c h e 1), e e n s o o r t v a n k o n i n g s tijger, i s h e t w a r e beeld v a n d e n m e n s c h , w a n n e e r hij d e z e d e l e e r d e r o v e r h e e r s c h e n d e h t o e p a s t , m a a r d e laffe, b e g e e r i g e k u d d e wolv e n , d i e z i c h d r o n k e n d r i n k t a a n bloed, e n i n d e r h a a s t ook w e l e e n s e e n s o o r t g e n o o t vers c h e u r t . . . H e t i s w a a r , ook d e g e e s t d r i f t deim a s s a w e r k t a a n s t e k e l i j k . M a a r ook d e z e h e e f t iets oer-wilds, iets van de o m h e l z i n g der beer i n d i e h a a r j o n g u i t liefde d o o d d r u k t of e e n v l i e g m e t e e n r o t s b l o k v e r j a a g t . N e e n , de m e n s c h e n zijn n i e t b e m i n n e l i j k w a n n e e r ze t o t „ e e n a f s c h u w e l i j k e n k l o m p t e s a m e n zijn verw i k k e l d . " E e n sociale Newton zou mogelijk wel eens k u n n e n k o m e n tot deze w e t : „dat d e a l g e m e e n e m e n s c h e n l i e f d e t o e n e e m t in verh o u d i n g van de vierkanten der a f s t a n d e n " 2 ) . U i t de v e r t e z i e t d e m e n s c h h e i d e r heel m o o i uit; daarom trachten sommige philantropen d e h e e l e m e n s c h h e i d in e e n s , — die m o o i e a b s t r a c t i e ! — g e l u k k i g t e m a k e n , in p l a a t s v a n te b e g i n n e n m e t de enkele i n d i v i d u e n die in h u n n a b i j h e i d l e v e n . D a t i s g r o o t s c h e r , en m e n m a a k t zich daarbij de h a n d e n niet vuil. Dat i s n o g dezelfde e i g e n a a r d i g h e i d w a a r o m w i j , r e a l i s t e n v a n o n z e n tijd, o n z e o v e r g r o o t o u d e r s uitlachen. H o e heerlijk w a s het destijds voor d e n h e r d e r M y r t i l l u s o m o p de b l o e m r i j k e w e i d e m e t zijn G a l a t h e a t e d w e e p e n ! J a zelfs, g e w a p e n d m e t een bestrikten herderstaf, mocht e n zij h u n p e r s o o n l i j k e l i e f d e - g e v o e l e n s in e e n fraai m e n u e t i n een n i e t m i n d e r fraaie r o c o c o z a a l publiek l u c h t g e v e n ; — den verdierlijkten zwijn e n h o e d e r m e t zijn v e r w e l k t e , i n l o m p e n ge1) De zenuwzieke philosooph Nietzsche, die veel meer gelezen wordt dun voor onze jeugd goed is, schildert den overmensch als een „prachtig blond beest." 2) Volgens de bekende „wet van Newton" valt een lichaam in de 1ste seconde: 1 maal 1 = 1 afstand, in de 2 e : 2 maal 2 = 4 afstanden, in de 3 e : 3 maal 3 = 9 afstanden, in de 4e : 4 maal 4 = 16 afstanden enz. Deze wet, iu cijfers voorgesteld, ziet er eenvoudiger uit dan haar omschrijving I de snelheid van een vallend lichaam staat in omgekeerde verhouding tot het vierkant der afstanden. N.
186
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
h u l d e v r o u w , d a a r g i n d s vóór h e t k a s t e e l , d i e h e t s c h r a l e l o o n v a n d e n a r b e i d v e r s p e l e n d ; z a g m e n g e l u k k i g n i e t ! T e g e n w o o r d i g n e e t e n in d o n k e r e h o e k e n v a n s m e r i g e w o n i n g e n de platste prostituM y r t i l l u s in d e s a l o n s e n o p d e s p r e e k g e s t o e l - g i c h e l t d e Venus vulgivaga, t e n „ a r m e m a n " , e n m e n d o e t zijn b e s t o m tie . . . D a t i s h e t v o l k d a t gij w i l t h e l p e n ! ! d o o r c o l l e c t e n , l i e f d a d i g h e i d s f e e s t e n e n f r a a i e J a , h e t zit w e l i s w a a r ook a c h t e r m a t s c h e r e d e v o e r i n g e n h e m zijn soepje, zijn pijpje e n m e r e n d e d a k v e n s t e r s e n w e r k t m e t k u c h e n d e zijn b o r r e l t j e t e v e r z e k e r e n ; — m a a r hij m o e t l o n g e n e n k o o r t s v e r h i t t e h a n d o m zijn j a m b e h o o r l i j k b u i t e n blijven s t a a n en n i e t m e t m e r l i j k b e s t a a n t e r e k k e n ; h e t z i t ook in v u n zijn w a l g e l i j k e p l u n j e e n g r o v e m a n i e r e n i n zige k e l d e r w o n i n g e n e n t e l t m e t v e r m o e i d e d e s a l o n s w i l l e n k o m e n ! M a a r d a t a l l e s i s e v e n h a n d d e m o e i l i j k v e r d i e n d e s t u i v e r s af t o t w e i n i g menschenliefde als m e n s c h e n v e r a c h - schoolgeld voor de kinderen ; h e t zit in treut i n g ; d a t i s n i e t s d a n g e m a k z u c h t e n verfijnd r i g e a c h t e r k a m e r s e n p l a a g t z i c h o m , n a d e n arbeid des daags, nog eenige e g o ï s m e . H e t k l a g e n d e r h o n g e r i g e n i s zoo a f m a t t e n d e n o n a a n g e n a a m o m t e h o o r e n , — en n u zijn h e t k e n n i s e n w e t e n s c h a p i n h e t a f g e t o b d e hoofd r e e d s m o r r e n d e b e d r e i g i n g e n g e w o r d e n ! — t e w u r m e n , w a n t k e n n i s i s m a c h t — heeft w e l n u , d a a r o m doet m e n w a t . O v e r 't a l g e m e e n m e n h e t v e r z e k e r d ; h e t j a a g t d o o r d e s t r a t e n z o u m e n zelfs v a n g a n s c h e r h a r t e g e z i n d zijn o m v ó ó r h e t e i n d e v a n d e n d a g n o g e e n p a a r d e m e d e m e n s c h e n u i t h e t volk e e n beetje, - s t u i v e r s b i j e e n t e s c h a r r e l e n t o t s t i l l i n g v a n e e n beetje m a a r ! lief t e h e b b e n , a l s ze m a a r d e n h o n g e r ; h e t zit ook wel e e n s vroolijk m u n i e t zoo v u i l , zoo grof, zoo o n b e s c h a a f d w a - s i c e e r e n d bijeen i n d e p r e t t i g e v o o r k a m e r s d e r r e n . E n a l s d a n z o o ' n l a s t i g e i d e a l i s t s o m s h u i z e n of v e r d r i n g t zich in m u s e a e n g e h o o r e e n s v r a a g t waarom zij d a n zoo zijn, ivaarom z a l e n ; m a a r h o e o n e i n d i g n i e t i g i s t o c h o o k zij n i e t a n d e r s w o r d e n , j a , d a n k r i j g t d i e el- a l w e e r h e t doel v a n d i e k o o r s t a c h t i g e b e d r i j lendige wereldorde de schuld, die duivel der vigheid ! Geluk, — d a t is te zeggen w e l v a a r t g e d a c h t e l o o z e n , d a t m o d e r n e n o o d l o t d e r g e e s - of „ t o e k o m e n " , h o o g e r e b e z o l d i g i n g , m e e r t e s t r a g e n : „zoo w a s h e t v a n d e n b e g i n n e , zoo a r b e i d s l o o n , g r o o t e r e w i n s t m e t h a n d e l s - of i s h e t e n zoo zal h e t a l t o o s z i j n . " A l s o f wij l a n d b o u w o n d e r n e m i n g e n ; m i s s c h i e n ook w e l m e n s c h e n n i e t de m e d e s c h e p p e r s d e r w e r e l d - t i t e l s of d e zoo g o e d k o o p e p o p u l a r i t e i t bij d e n o r d e w a r e n ! M a a r h e t i s zoo g e m a k k e l i j k zich g r o o t e n h o o p , — d a t zijn d e e e n i g e l e v e n s i n h e t b e s t a a n d e w e r e l d g e b o u w t e r i c h t e n naai- i d e a l e n voor d u i z e n d e n en n o g m a a l s d u i z e n d e p l a t t e r e g l e m e n t e n die m e n e r v i n d t , — d e n t e g e n é é n e n k e l e , d i e m e t b r a n d e n d e w a n w a n n e e r m e n t o e v a l l i g a l s „ h e e r " g e b o r e n is! g e n e n j a g e n d e p o l s e n a r b e i d t a a n zijn e i g e n E n d a n vooral n i e t d e b r a v e d i e n s t b o d e n ver- v o r m i n g , a a n d e v o r d e r i n g e n d e r w e t e n s c h a p , a c h t e n , die zoo n e t j e s h e t w e r k voor o n s d o e n , e n a a n d e o n t w i k k e l i n g d e r m e n s c h h e i d . Men s l a d e n blik m a a r e e n s o p o n z e v o l k s n e e n , v e e l e e r e e n beetje v a n h e n h o u d e n , m a a r , z o o a l s g e z e g d , »altoos m e t g l a c é h a n d s c h o e n e n v e r t e g e n w o o r d i g i n g , — e e n s p r e k e n d afbeeldsel v a n h e t geheele volk ! Overal, r e c h t s en l i n k s , aan ! belanghebbenden; Tegenover dit egoisme s t a a t de werkelijke voor en achter, groepen v a n m e n s c h e n v e r a c h t i n g als een sterk sprekende overal een afschuwelijk dringen en d u w e n o m zedelijke a a n d o e n i n g ; d i k w i j l s t o c h is zij n i e t s h e t „ h a n d v a t d e r w e t g e v i n g " m a c h t i g t e w o r a n d e r s d a n e e n „ o n g e l u k k i g e " liefde t o t d e I d e n in d e n n a a m d e r n o o d l i j d e n d e i n d u s t r i e , m e n s c h h e i d . W e l l i c h t h e b t g e , in e e n k r i n g b e u r s , l a n d b o u w , a r b e i d e r s w e r e l d , e n z . e n z . , van gelijkgezinde m a n n e n en vrouwen, m e t en alles m e t de m a c h t s p r e u k : ter meerdere , h e l d e r hoofd e n w a r m h a r t m e e g e w e r k t a a n d e e e r e d e r n a t i o n a l e w e l v a a r t ! E n d a t bij h e t o p l o s s i n g v a n h e t r a a d s e l , h o e m e n de g e e s t e l i j k e , v o l k d e r i d e a l i s t e n , d e r d i c h t e r s e n d e n k e r s ! zedelijke e n l i c h a m e l i j k e e l l e n d e d e z e r m e d e - W a a r l i j k , wij k o n d e n w e l w e d e r e e n p o l i t i e k e n m e n s c h e n zou k u n n e n l e n i g e n , afschaffen zelfs; n a c h t w a c h t g e b r u i k e n die o n s w a a r s c h u w d e : e n gij t r e e d t n a a r b u i t e n , in d e w e r e l d . H e t l e v e n „ H e e r e n , h o o r t e n l a a t n z e g g e n : „ h e t p a r t i j d e r g r o o t e s t a d o m g o l f t u; d a a r v e r d r i n g t z i c h d e f a n a t i s m e heeft de o v e r t u i g i n g g e d o o d !" W a a r m e n s c h e n m a s s a : a r b e i d e r s , k o o p l i e d e n , s t u d e n - i s d e tijd, d a t m e n v a n d e r e d e n a a r s t r i b u n e t e n , n a a i s t e r s , k o o p v r o u w e n , i n d u s t r i e e l e n , e n z . i n d e n d u i t s c h e n r i j k s d a g de w o o r d e n v e r n a m o n d e r h e t s c h i j n s e l d e r e l e c t r i s c h e l a m p e n , i n „ z e n d i n g d e r d u i t s c h e n a t i e i n d e n r a a d deie e n r e u s a c h t i g e z a a l , v e r d u i s t e r d d o o r s i g a r e n - v o l k e r e n , zedelijke o p d r a c h t d e r d u i t s c h e n a d a m p . D a a r z i t u w e m e n s c h h e i d , d i c h t o p el- t i e " ? D a t l a a t m e n n u o v e r a a n d e d w a z e k a a r g e p a k t , m e t h a a r potje b i e r vóór z i c h , e n d r o o m e r s , a a n v r e d e b o n d e r s e n e t h i s c h e u t o b e a n t w o o r d t m e t e e n g r i n n i k e n d g e l a c h d e p i s t e n , die v a n p r a k t i s c h e politiek g e e n j o t a flauwe of v u i l e g r a p p e n d e r z a n g e r e s p p d e v e r s t a a n ! N e e n , ook d e a r b e i d e n d e m e n s c h t r i b u n e . W a t ? Zijn d a t d e m e n s c h e n d i e gij h e i d k u n n e n wij, op d e n k e p e r b e s c h o u w d , n i e t h e l p e n w i l t ? Moet m e n ze d a n u i t s l u i t e n d zoe- v e e l m e e r lief h e b b e n d a n d e g e n i e t e n d e . * ken in de ellendige wijken der armoe ? Maar * * h e b b e n deze m e n s c h e n d a n g e e n h u l p n o o d i g , Menschenverachting is echter een hard woord, g e e n r e d d i n g u i t d e n l e d i g e n , g e e s t e l o o z e n slemook w a n n e e r m e n ze o m s c h r i j f t m e t w o o r d e n d i e h e n v a n d e n a r b e i d tot „ o n t s p a n n i n g " als d e z e : „Het volk j a m m e r t m i j ; " en een n a a r d e z e b e n a u w d e a t m o s f e e r drijft ? J a , a l s e i g e n g e r e c h t i g w o o r d i s h e t ó ó k . W i e zijn wij zij z i c h m a a r w i l d e n l a t e n h e l p e n ! M a a r ze d a n , d a t wij v e r a c h t e n m o g e n ? B e h o o r e n ook zijn u i t e r s t v e r g e n o e g d e n „ g e n i e t e n " v a n h u n w i j n i e t t o t h e t v o l k ? I s de m a s s a n i e t v l e e s c h l e v e n ! — E n k o m d a n e e n s in de k w a r t i e r e n v a n ons vleesch en been van ons been ? Ons der a r m o e , i n ' d e wijken d e s g e b r e k s ; d a a r is e i g e n i k z i t óók in de b r o e i k a s m e t de m a s s a wel is w a a r geen elektrisch l i c h t e n geen géd e r g e n i e t e n d e n , en d e b r o e i h i t t e v a n d e n b l a a t v a n w u f t e liedjes; m a a r o p a l l e h o e k e n strijd der b e l a n g e n heeft ook in onze b o r s t v a n alle s t r a t e n flikkert h e t p e t r o l e u m l a m p j e de woekerplanten der g e n o t z u c h t , der jacht, der kroeg en beschijnt roode dronkemansgeop moeiteloos geldverdienen, der onverbiddezichten : achter bonte vensterglazen werpen lijkste zelfzucht wortel doen schieten. N e e n , vereelte h a n d e n vettige k a a r t e n op vuile tafels, het zou ons slecht staan, m e t steenen te wer-
GEEN SLAAE IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. p e n n a a r die a n d e r e n ! Dezelfde w e g die v a n zelfzucht tot zedelijkheid voert, — namelijk d e o p l o s s i n g v a n den i n d i v i d u e e l e n wil in d e n wil v a n a l l e n , — v o e r t o n s ook v a n d e zedelijke z e l f z u c h t d e r m e n s c h e n v e r a c h t i n g t o t de sociaal-zedelijke hoofddeugd der menschenliefde. M a a r g e m a k k e l i j k t e b e w a n d e l e n i s hij n i e t . Hoe geweldiger onze toorn over het geest- en redelooze drijven der m a s s a opvlamde, hoe d i e p e r d e s m a r t o v e r h e t z e d e l i j k e k r e t i n i s m e 3) v a n d e n g r o o t e n h o o p bij o n s i n v r a t , d e s t e moeilijker valt o n s de nederige e r k e n t e n i s ; „üc ben die man". Daartegen bestaat voor h e t individu slechts één middel, m a a r dat helpt z e k e r . W i e h e t b e p r o e f d heeft m e t de a l g e m e e n e m e n s c h e n l i e f d e e n ze t o o r n i g t e r zijde s c h u i f t o m d a t zij öf e e n o n v r u c h t b a a r d w e e p e n m e t e e n n e v e l a c h t i g i d e a a l blijkt t e zijn, öf wel v a n o n s e i s c h t d a t wij de b r u t a l e en domme menschenmassa beminnelijk zullen n o e m e n , w a t zij v o l s t r e k t n i e t i s , — d i e n blijft niets anders over dan te individualiseeren. I e d e r e e n m e e n t zich zelf h e t b e s t t e k e n n e n , en gewoonlijk is m e n over deze k e n n i s m a k i n g v e r r u k t , al e r k e n t m e n ook g e w i l l i g e n k e l e foutjes e n g e b r e k j e s . W e l n u , de e e r s t e r e g e l i s d a n d e l e s die J e z u s v a n N a z a r e t h r e e d s g a f : t r a c h t u w m e d e m e n s e n zóó t e b e o o r d e e l e n a l s gij u z e l f i n zijn t o e s t a n d b e o o r d e e l e n z o u d t ; versta h e m , om h e m te k u n n e n vergev e n ; h e b h e m lief a l s u z e i v e n . Beproef h e t t e n m i n s t e . Liefde i s e e n e l e k t r i s c h e v o n k , d i e s l e c h s w e r k z a a m o v e r s p r i n g t v a n h e t e e n e ik o p h e t a n d e r e ; v a l t die v o n k op h e t a l g e m e e n d a n geeft zij s l e c h t s e e n m a c h t e l o o z e n w e e r s c h i j n . „Dat zijt gijl" roept h e t B u d d h i s m e d e m e n s c h e n toe als het hen de lichamelijk en g e e s t e l i j k v e r v u i l d e n , h e t l i j d e n d e s c h e p s e l , de r u w e grove m e n s c h e n n a t u u r toont. En wil h e t u n o g n i e t g e l u k k e n ; v i n d t gij u w e h a n d e n n ö g t e r e i n , u w ik n ö g t e w a a r d e v o l o m h e t t e s t e l l e n in d e p l a a t s d e r g e e s t e l i j k e l o m p e n d r a g e r s , dan is er nog een klein huismiddelije: d e n k a a n zijn m o e d e r , -stel u h e m v o o r t o e n hij n o g e e n k l e i n k i n d w a s , t o e n alle k i e m e n v a n het ware, schoone, goede nog onontwikk e l d b e s l o t e n l a g e n in zijn z i e l t j e . . . E n w a t i s e r u i t h e m g e w o r d e n ? g e w o r d e n ook d o o r uwe s c h u l d ? Ook d e z e w a l g e l i j k e d r o n k a a r d , d i e s m a l e n d n a a r de h a n d s l a a t die h s m oph e l p e n w i l , w a s e e n s e e n k i n d , de v r e u g d e z i j n e r m o e d e r die h e m in s m a r t e n b a a r d e e n d u i z e n d i n n i g e z e g e n w e n s c h e n l a a d d e op zijn hoofd. W a a r t gij b e t e r d a n hij ? w e r d gij d o o r e i g e n v e r d i e n s t e i e t s b e t e r s d a n hij ? . . . E n ook gindsche niet m i n d e r walgelijke prostituee h e e f t e e n s a l s e e n vroolijk k i n d m e t b l o e m e n gespeeld, en h a a r lach w a s toen onschuldig, hartelijk, hoopvol. W i e v e r m e e t zich te zeggen d a t zij d o o r l o u t e r e i g e n t o e d o e n v e r v i e l t o t h e t slijk d e r s t r a t e n ? Door e i g e n s c h u l d e n n i e t ook d o o r d e n d r a n g d e r o m s t a n d i g h e d e n ? Die o m s t a n d i g h e d e n , d a t zijn wij, d a t i s ons d o e n e n l a t e n ; en a l s d e m a a t s c h a p p i j w a c h t t o t d a t d e maatschappij er m e ê begint de oms t a n d i g h e d e n te verbeteren, in plaats dat h e t individu, zich niet b e k o m m e r e n d om o m s t a n digheden, m a a t s c h a p p i j en schijnbaar alléén s t a a n , zelf de h a n d a a n d e n p l o e g slaat, — w e l , d a n k a n m e n m e t e v e n v e e l g r o n d verw a c h t e n d a t h e t zal s t o r m e n o p z e e z o n d e r 3) Kretinisme wordt gebruikt in de beteekenis van aan idiotisme grenzende domheid. N.
187
d a t é é n golf z i c h o p w e r p t , e n h e t w o u d zal r u i s c h e n v o o r e n a l e e r é é n b l a d zich b e w e e g t . E n wie a l d u s de ellendigsten onder de ellend i g e n m e t zijn g e l i j k v o e l e n d h a r t v e r s t a a t e n h e n vergeeft, d i e n s oor e n o o g w o r d e n ook fijner en s c h e r p e r , z o o d a t hij in d e a v o n d a a n avond volloopende kroegen niet uitsluitend de g e n o t z u c h t h a a r orgiën ziet vieren, m a a r er ook den ongestilden h o n g e r n a a r het schoone, n a a r verheffend k u n s t g e n o t zelfs in d e z e o n t a a r d i n g n o g b e s p e u r t ; z o o d a t hij o v e r d e n arbeider, den kleinen burger, dit begeerig wors t e l e n n a a r n i e t s a n d e r s d a n m e e r loon en w i n s t , n i e t liefdeloos d e n s t a f b r e e k t , m a a r i n h u n streven n a a r m a c h t en rijkdom den sterk e n d r a n g n a a r p e r s o o n l i j k e vrijheid l e e r t k e n n e n ; z o o d a t hij in h e t r u m o e r i g g e s c h r e e u w d e r „belanghebbende" vertegenwoordigers des volks w e r k e l i j k ook d e n k r e e t v a n „ w e l v a a r t v o o r allen" vermag te onderscheiden. »
Menschenverachting en menschenliefde — b e i d e n t a s t e n m i s w a n n e e r zij de m e n s c h h e i d willen o m v a t t e n als één geheel zonder onderscheid. Maar verachting, hartgrondige veracht i n g voor al h e t l a g e en g e m e e n e in o n s zelf e n a n d e r e n , liefde, a l l e s v e r g e v e n d e e n o n e i n dige lielde voor iedere hoogere, edeler neiging i n a n d e r e n e n onszelf, — d a t zijn d e b e i d e polen der zedelijke wereld. N a a r h e t D u i t s c h v a n D R A . PENTZIG in „Ethische Kultur".
Boekbeoordeeling. „ H e t Begin van h e t Einde, drama in 5 bedrijven door J. Tusveld. Almeloo, drukkerij „Recht door zee." E r zijn b o e k e n d i e ik n i e t g a a r n e t e r r e c e n s i e o n t v a n g , — als daar zijn: r o m a n s , novellen, t o o n e e l s t u k k e n en b u n d e l s poëzie. T o t h e t r e censeeren d a a r v a n behoort een speciale k e n n i s d i e ik n i e t bezit e n d i e ik n i e t e e n s w e e t t e o m s c h r i j v e n . D a t m e n S h a k e s p e a r e en G ö t h e l e e s t e n liefheeft, in h u n w e r k e n d e n h a r t e k l o p voelt van het genie en er h e t licht der w a r m s t e w i j s b e g e e r t e in z i e t s t r a l e n , d a t geeft i e m a n d n o g v o l s t r e k t de b e k w a a m h e i d n i e t o m d e m i n d e r e goden naar verdienste te r a n g n u m m e r e n , en de j u i s t e hoeveelheid talent en verdienste te taxeeren van eenig u ter beoordeeling aangeboden kunstwerk. Hoogstens kan m e n eerlijk d e i n d r u k k e n w e e r g e v e n d i e h e t w e r k bij u t e w e e g b r a c h t ; m a a r d i e i n d r u k k e n k u n n e n zóó s u b j e c t i e f w e z e n , d a t zij v e e l e e r s t r e k k e n om den recensent te doen k e n n e n dan om h e t werk, als k u n s t w e r k , te n u m m e r e n en te stempelen . . . Verder dan tot het weergeven v a n s u b j e c t i e v e i n d r u k k e n h e b ik h e t n o o i t g e b r a c h t e n zal i k h e t w e l n i e t b r e n g e n . H e t n a u w k e u r i g en w i s k u n s t i g classificeeren v a n geniën en t a l e n t e n i s n o o i t m i j n fort g e w e e s t . I k w o r d m e e r of m i n d e r w e l d a d i g d o o r i e t s getroffen, — z i e d a a r m i j n m a a t s t a f . W a t mij treft k a n z e e r h o o g of z e e r l a a g s t a a n op d e lijst d e r officieele k u n s t w e r k e n , — d a t b e p a a l t v o o r mij zijn w a a r d e n i e t . . . W i e d u s v a n e e n i g k u n s t w e r k d e kunstwaarde wil g e t a x e e r d h e b b e n , w e n d e zich daartoe n i e t tot m i j . In h e t onderhavige geval werd het „recens e e r e n " mij n o g d u b b e l zoo m o e i l i j k g e m a a k t d o o r h e t feit d a t ik d e n s c h r i j v e r m i n of m e e r k e n . Niet persoonlijk, m a a r door eenige corresp o n d e n t i e . N u i s e e n a u t e u r die m e n e e n i g z i n s
188
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
k e n t , e e n h e e l a n d e r w e z e n d a n e e n v o l k o m e n t o o n e e l e n v o o r a l m o e t w e l i e t s zijn v a n h e t g e e n o n b e k e n d e . Zoo'n o n b e k e n d e a u t e u r b e s t a a t d e n w a r e n tooneeldichter k e n m e r k t : w a n t ik n i e t v o o r u a l s mensch; a l l e e n m a a r a l s boeken- las e i g e n l i j k n i e t m e e r , — ik zag. I k zag d i e schrijver. Gij w e e t v a n h e m n i e t s , t o t a a l n i e t s f i g u r e n vóór m i j l e v e n , h a n d a l e n , z i c h g r o e p e e r e n , d a t u d e v e r k l a r i n g geeft v a n h e t g e e n e r i n e n w a t zij v e r t o o n d e n t r o k m i j a a n d o o r t e t s zijn b o e k a l s goed of k w a a d , a l s m o o i of leelijk w a a r v o o r ik g e e n n a a m w e e t ; i e t s , d a t die t a f e r e e t r e f t ; gij b e o o r d e e l t zijn boek, z o n d e r ook m a a r l e n o p h e t t o o n e e l z e e r effectvol z o u d e n d o e n i n d e v e r t e t e d e n k e n a a n d e n m e n s c h d i e h e t zijn. Dit l e v e n d i g e zien n u w a a r ik d r a m a t i s c h e s c h r e e f ; gij prijst h e t z o n d e r u e r o m t e be- v o o r s t e l l i n g e n lees, i s v o o r mij d e t o e t s s t e e n d a t k o m m e r e n of gij d a a r d o o r e e n ijdel w e z e n n o g ik t e d o e n h e b m e t i e t s w a a r s , al i s h e t o v e r i ijdeler m a a k t ; gij l a a k t h e t , z o n d e r t e w e t e n g e n s n o g zoo o n v o l k o m e n e n o n b e h o l p e n . O m of gij d a a r d o o r e e n j o n g e , t e e d e r e ziel k w e t s t , z e k e r t e zijn v a n mijzelf l a s ik h e t h e e l e d r a m a grieft, o n t m o e d i g t . H e t i s e e n g r o o t v o o r d e e l n ó g e e n s o v e r , m i j v o o r n e m e n d e o m n u v o o r a l d e n a u t e u r v a n e e n b o e k v o l s t r e k t n i e t t e ken-, n a a r de f o u t e n t e z o e k e n . E n w e d e r o m v e r a n n e n . H e t s t e l t u in s t a a t u w lof of u w b l a a m d e r d e zich, in d e g e n o e m d e t a f e r e e l e n , h e t lezen v o l k o m e n eerlijk e n o n p e r s o o n l i j k u i t t e d e e l e n , in zien, w a t t e n z e e r s t e s p r e e k t voor de l e v e n a f g a a n d e opjhiiets d a n d e n i n d r u k d i e n h e t b o e k d i g h e i d d e r v o o r s t e l l i n g . V o o r t s trof m i j de s t o u t h e i d d e r o n d e r n e m i n g . o p u m a a k t . . . E n , m o c h t gij t e g o e d e r t r o u w eem'g k w a a d d o e n m e t u w e r e c e n s i e , — de w e - H e t is g e e n g e w o o n l i e f d e h i s t o r i e t j e d a t i n d i t t e n s c h a p d a a r v a n blijft u i n d e n r e g e l g e s p a a r d d r a m a w o r d t a f g e s p e e l d ; h e t i s ook g e e n goede n d a a r m e e t e v e n s m o g e l i j k e spijt of e r g e r n i s . k o o p e s a t i r e o p b e s t a a n d e t o e s t a n d e n e n c o n Doch al h e b t gij m e t d e n a u t e u r s l e c h t s é é n t r a s t e n die e r in w o r d t g e l e v e r d ; h e t is n i e t brief g e w i s s e l d , j a al is hij s l e c h t s d e v r i e n d j m e e r of m i n d e r d a n e e n r e v o l u t i e , e e n o v e r v a n e e n u w e r v r i e n d e n , d a n v e r a n d e r t hij e e n s - ! r o m p e l i n g d e r E e r s t e K a m e r , d i e e r i n w o r d t k l a p s in e e n l e v e n d w e z e n . E e n w e z e n m e t t e n t o o n e e l e g e v o e r d . De t a a k d i e de j o n g e i l l u s i e s e n i d e a l e n , al of n i e t i n v e r h o u d i n g tot s c h r i j v e r zich s t e l d e w a s d u s g e e n e g e m a k k e zijn i n t e l l e c t u e e l e k r a c h t . E e n w e z e n d a t w o r - lijke . . . ; e n mij d u n k t d e z e t a a k heeft hij vers t e l t e n h i n d e r p a l e n o v e r w i n t o m e e n doel t e v u l d m e t e e n z e l f v e r t r o u w e n d a t g e t u i g t v a n b e r e i k e n . E e n w e z e n d a t j u i s t v a n [ / w e l l i c h t i n n e r l i j k e k r a c h t ; h e t d r a m a b e z i t z e k e r e afe e n v r i e n d e l i j k w o o r d v a n b e m o e d i g i n g ver- g e w e r k t h e i d , d i e h e t k e n m e r k t i s v a n a l l e s w a c h t . . . Of w e l e e n w e z e n d a t zich zelf o n t - w a t g e b o r e n w o r d t u i t i n n e r l i j k e n a a n d r a n g . Ten slotte is er iets zeer h u m a a n s , iets edels zaglijk o v e r s c h a t en d a t gij w e l e e n s g a a r n e e e n lesje z o u d t w i l l e n g e v e n , i n d i e n gij h e t zelfs in d i t d r a m a d a t , m e t m u i t e r i j b e g i n n e n d , o v e r u v e r k r i j g e n k o n d t i e m a n d openlijk a a n d o o r i n t r i g u e s h e e n u i t l o o p t o p volle r e v o l u t i e . d e k a a k t e s t e l l e n dien gij m i n of m e e r k e n t D e j o n g e T u s v e l d e r k e n t , e v e n a l s d e o u d e Groen van Prinsterer, het recht der volkeren e n d i e u n o o i t e e n i g leed d e e d . L a n g g e l e d e n w i s s e l d e ik e e n i g e b r i e v e n m e t o p r e v o l u t i e , m a a r t e v e n s t o o n t hij a a n d a t d e n h e e r T u s v e l d . I k w e e t d a t hij is e e n z e e r e e n e r e v o l u t i e i n 18 . . . g e e n s l a a f s c h e copie j o n g m e n s c h , e e n p r o l e t a r i ë r die s l e c h t s e e n z o u b e h o e v e n t e zijn v a n d i e v a n 1 7 8 9 ; d a t b i t t e r k l e i n beetje d o o d g e w o o n o n d e r w i j s thans n i e t d e h o o f d e n v a n v o r s t e l i j k e p e r s o n e n genoot en m e t stalen v o l h a r d i n g h e t ontbre- op pieken behoefden te w o r d e n r o n d g e d r a g e n k e n d e t r a c h t t e a a n t e v u l l e n . Zijn i l l u s i e w a s o n d e r h e t o n t z e t t e n d g e b r u l v a n d e n t o t bloedd e s t i j d s , de f r a n s c h e t a a l m a c h t i g te w o r d e n , d o r s t o p g e d r e v e n h a a t . I n t e g e n d e e l , m e t h e t h é é l a l l e e n , u i t e e n k l e i n a a n t a l o n d o e l m a t i g e e d e l m o e d i g e e n t h o u s i a s m e d e r j e u g d , d a t dikb o e k e n . Die d o r s t n a a r t a a l k e n n i s b o e z e m d e wijls h e t b e z a d i g d - h u m a n e o o r d e e l v a n d e n m i j s y m p a t h i e i n ; w a n t z e l v e h e b ik d i e n d o r s t r i j p e r e n leeftijd v e r m a g t e v e r v a n g e n , b e p l e i t der personen, terwijl m e n de g e k e n d ; z e l v e h e b i k z i t t e n p l o e t e r e n in aller- hij h e t sparen lei g r a m m a t i c a ' s , l e v e n d e en doode, i n m i j n w r a k g e w o r d e n instellingen o n d e r d e n v o e t t r a p t . j o n g e j a r e n t o e n ik a l l e s w a t t a l e n b e t r e f t a a n - Hij d r o o m t v a n d e m o g e l i j k h e i d d a t h e t j o n g e , d o r s t . . . M a a r d a t de i d e a l e n v a n d e n j o n g e n w a r m e h a r t d e r a c h t t i e n j a r i g e , getroffen d o o r a u t o d i d a c t v é r d e r r e i k t e n d a n h e t v e r s t a a n v a n w a a r a c h t i g e liefde v o o r e e n ' h o v e l i n g die t e v e n s f r a n s c h , v e r m o e d d e ik v o l s t r e k t . n i e t . Ik w a s v o l k s m a n i s , p l o t s e l i n g o p e n g a a t voor z u i v e r d u s t a m e l i j k v e r b a a s d t o e n hij m i j t e r r e c e n s i e m e n s c h e l i j k e g e v o e l e n s ; — hij m a a k t v a n h a a r z o n d — n i e t een b r o c h u r e t j e of n o v e l l e t j e ; m a a r e e n j o n g e r e , z e e r m e n s c h e l i j k e , z e e r lieftallige n i e t s m e e r of m i n d e r d a n e e n d r a m a i n vijf e d i t i e v a n M u l t a t u l i ' s k o n i n g i n L o u i s e . N e e n , b e d r i j v e n , e e n vrij lijvig b o e k s k e v a n 104 blad- hij h a a t d i t j o n g e s c h e p s e l t j e n i e t : hij w e n s c h t zijden . . . Ik g l i m l a c h t e een beetje twijfelachtig d a t frissche meisjeshoofd niet te zien op e e n t o e n ik h e t t e r l e z i n g o p n a m . „ A l s 't e e n p r u l p i e k ; hij g u n t h a a r h e t m e n s c h e l i j k g e l u k , d e n is, z e g i k e r n i e t s v a n , " b e s l o o t i k bij mijzelf. p l e b e j e r e v e n d i e r b a a r a l s d e n a r i s t o c r a a t , v a n M a a r h e t k w a m m i j al l e z e n d e voor, d a t d i t t e l e v e n a a n de zijde v a n e e n geliefd w e z e n . d r a m a van een j o n g e n , ongeoefenden, ongelet- Niet echter als koningin, m a a r als m e n s c h , t e r d e n p r o l e t a r i ë r m a a r n i e t zóó o n d e r d e a l s n u t t i g lid e e n e r d e m o k r a t i s c h e r e p u b l i e k . De k o n i n g i n - R e g e n t e s w o r d t d o o r h e m m i n „prullen" k a n worden gerangschikt. H e t liet z i c h , i n d e e e r s t e p l a a t s , z e e r a a n g e n a a m l e z e n ; d e r g e i d e a l i s e e r d d a n h a r e d o c h t e r ; m a a r hij w e l zijn d e d i a l o g e n h i e r e n d a a r w a t l a n g e n e r k e n t e n w a a r d e e r t h e t m e n s c h e l i j k e , ook trof i k in d i e d i a l o g e n t a l v a n veel t e l a n g e i n h a a r . E n in d e f i g u u r v a n d e n m i n i s t e r v o l z i n n e n ; w e l w o r d t e r m i s b r u i k g e m a a k t v a n D o o r n h o u t , d e eerlijke r o y a l i s t , d e m a n d i e de innig-vervelende, klein-burgelijk-deftige wèl h e t k o n i n g s c h a p wil h a n d h a v e n m a a r niet w o o r d j e „ z u l k s " e n „ d e z e l v e ; " m a a r n i e t t e m i n t e n k o s t e v a n h e t lijden d e s v o l k s , d e é é n i g e k e n m e r k t de stijl z i c h ' v a n h e t b e g i n t o t h e t t e m i d d e n v a n s p e c u l a n t e n die z u i v e r e b e g i n e i n d e d o o r e e n g r o o t e m a t e v a n l e v e n d i g h e i d s e l e n heeft, de é é n i g e t e m i d d e n v a n v o r s t e n e n o v e r t u i g i n g , v a n l o s h e i d e n v l o e i e n d h e i d . v l e i e r s d i e d e r R e g e n t e s de w a a r h e i d d u r f t D e v e r s c h i l l e n d e k a r a k t e r s d u n k e n m i j z e e r z e g g e n , i s treffend v a n w a a r d i g h e i d . E r i s goed v o l g e h o u d e n ; en in d e e e r s t e e n l a a t s t e g r o o t h e i d in zijn v r i j w i l l i g a f t r e d e n . E r i s a d e l x
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
189
i n z i j n e h o u d i n g w a n n e e r h i j , d e s m a d e l i j k m a n i n g z o o z e e r o p zijne p l a a t s a l s i n d e v o l k s m i s k e n d e , i n d e u r e d e s g e v a a r s t e r u g t r e e d t s c h o o l . E e n o n d e r w i j z e r (of o n d e r w i j z e r e s n a t u u r i n d e r a a d z a a l e n m e t zijn lijf d e j o n g e K o - lijk) die zich d o o r g o e d h e i d b e m i n d e n d o o r strikte r e c h t v a a r d i g h e i d geëerbiedigd w e e t te ningin beschermt. L e t w e l : h e t is e e n j o n g e p r o l e t a r i ë r , e e n m a k e n , i s voor m e n i g o n t v a n k e l i j k k i n d e e n r e v o l u t i o n n a i r , d i e d e z e figuren s c h e t s t : die o r a k e l . L a a t d a t o r a k e l d a n de t a a l s p r e k e n d i e v a n d e j e u d i g e k o n i n g i n e e n b e m i n n e l i j k e , edel- h e t k i n d s t a a l t t e g e n de h e m v a n alle z i j d e n moedige e n t h o u s i a s t e m a a k t e n van den konings- o m r i n g e n d e verzoeking! L a a t dat orakel moedig, g e z i n d e n m i n i s t e r e e n f i g u u r vol zieleadel e n eerlijk, b e m o e d i g e n d e n liefdevol zijn. L a a t d a t l o y a u t e i t . D a t g e t u i g t v ? n b r e e d e o p v a t t i n g e n , o r a k e l e e n g o e d e l e e r l e v e n , e n de l e e r d i e hij leeft p r e d i k e n a a n de j e u g d z i j n e r s c h o o l . v a n o n b e k r o m p e n w a a r d e e r i n g , v a n e e n ge M o c h t h e t a r t i k e l v a n d e n h e e r v. d. W . d o o r m o e d d a t niet revolutionnair werd uit persoonv e l e n g e l e z e n , v e r s t a a n e n in p r a k t i j k g e b r a c h t lijk b e l a n g of v u i g e b e r e k e n i n g . K o r t o m , ik las deze e e r s t e d r a m a t i s c h e proeve w o r d e n ! N. v a n een jong volkskind m e t oprecht genoegen ; * •en a f g a a n d e op m i j n i n d r u k k e n , zou ik z e g g e n d a t de j o n g e s c h r i j v e r g e e n s z i n s o n t b l o o t is V a n de h a n d v a n o n z e n p a r t i j g e n o o t V a n v a n t a l e n t . . . D o c h m i j n o o r d e e l is g e e n o r a k e l . Kol i s t e r d r u k k e r i j „ V o o r u i t " t e G e n t e e n e W a t ik den heer T u s v e l d van h a r t e t o e w e n s c h belangrijke b r o c h u r e van de pers g e k o m e n . i s , d a t e e n b e v o e g d e n e e r l i j k k r i t i k u s zijn O n d e r d e n t i t e l : „Rijk e n A r m , of m a a t s c h a p w e r k e e n s o n d e r h a n d e n n e m e e n h e m w i j z e pelijke t e g e n s t e l l i n g e n " heeft V a n Kol e e n o p zijn z w a k h e i d e n zijne k r a c h t ; — e n d a t m a s s a g e g e v e n s v e r z a m e l d , die n i e t a l l e e n d e z e k r i t i k u s z i c h d o o r g e e n p o l i t i e k e o v e r w e - o n z e p r o p a g a n d i s t e n z e e r t e s t a d e z u l l e n kog i n g e n l a t e w e e r h o u d e n o m d e n j o n g e n r e v o l u t i - m e n , m a a r b o v e n d i e n z e e r g e s c h i k t zijn o m d e o n n a i r a a n t e m o e d i g e n , indien e r w e r k e l i j k a r b e i d e r s t e o v e r t u i g e n v a n d e o n h o u d b a a r h e i d i n h e m een b r u i k b a a r tooneel-auteur zou ste- onzer tegenwoordige kapitalistische samenlek e n . . . . I s i e m a n d o n d e r de l e z e r s v a n De v i n g . Vrouw d a a r t o e g e n e g e n e n b e k w a a m ? Hij k a n Deze b e l a n g r i j k e , 65 blz. g r o o t e b r o c h u r e bemijn e x e m p l a a r krijgen. v e l e n wij d r i n g e n d t e r l e z i n g e n v e r s p r e i d i n g ï n t u s s c h e n zou ik den j o n g e n m a n a a n r a d e n a a n . h e t b e s t e t e l e z e n w a t er t e l e z e n v a l t o p De prijs i s s l e c h t s 5 c e n t of 7 c e n t f r a n k o d r a m a t i s c h g e b i e d , v a n S o p h o c l e s af t o t I b s e n p e r p o s t . Bij 2 5 e x x . f 1.25 f r a n k o d o o r h e t t o e ; de h o l l a n d s c h e k l a s s i e k e n n i e t t e v e r g e t e n . g e h e e l e l a n d . I k z o u h e m ook a a n r a d e n o m z i c h n i e t w e e r te Men d o e zijne b e s t e l l i n g e n a a n d e n p e n n i n g w a g e n a a n h e t i n l a s s c h e n v a n u i t d r u k k i n g e n m e e s t e r T h . D i j k m a n , K w a k k e l d i j k 6, U t r e c h t . i n e e n e t a a l , die hij w e l z o o w a t v e r s t a a t , m a a r Soc. Dem. niet weet te h a n t e e r e n ; en een volgende maal zijne d r u k p r o e f t e r r e v i s i e t e g e v e n a a n i e m a n d , d i e de laatste s t o r e n d e spelfouten er n o g eventVan den Brand te Parijs. jes uithaalt. E e n m e d e w e r k e r a a n d e n Figaro, z i c h n o e D r a n k b e s t r i j d i n g in de School, door m e n d e Le Pa3sant, m a a k t den heertjes, die in T h . W. v. d. W o u d e . a l l e s a l o n s e n bij alle f e e s t e l i j k h e d e n t e v i n d e n De h e e r v . d. W o u d e z o n d mij d i t o v e r d r u k j e zijn, s t e e d s f l a d d e r e n d o m de m o o i e m e i s j e s v a n zijn a r t i k e l in h e t Niemv Paedagogisch Tijd- e n d e r i j k e e r f g e n a m e n , e e n s c h e r p v e r w i j t schrift v a n A p r i l 1897. I n dit a r t i k e l s p o o r t hij v a n h u n o p t r e d e n bij d e n b e r u c h t e n b r a n d in zijn c o l l e g a ' s a a n , g e b r u i k t e m a k e n v a n h u n d e R u e J e a n G o u j o n . N i e t é é n d i e r h e e r t j e s g r o o t e n , z e e r g r o o t e n i n v l o e d op h e t k i n d e r g e - w e r d h e t slachtoffer d e r v l a m m e n , — m a a r ook m o e d , o m d e n a n t i - a l c o h o l s t r i j d o v e r t e b r e n g e n n i e t é é n h u n n e r r e d d e e e n e v r o u w of k i n d . in d e s c h o o l , n i e t a l s l e e r v a k , m a a r a l s r a a d , I n t e g e n d e e l , t a l v a n g e r e d d e n d r a g e n de s p o r e n t e r e c h t w i j z i n g , v e r k l a r i n g bij t a l v a n l e s s e n die v a n h o o g g e h a k t e h e e r e n l a a r z e n , die z i c h o v e r d a a r t o e a a n l e i d i n g g e v e n . Hij s m e e k t h e n , z i c h d e h o o f d e n e n l i c h a m e n d e r u i t g l i j d e n d e n e e n toch niet door dwaze s c r u p u l e s d a a r v a n te laten weg b a a n d e n ; van stok- en vuistslagen, h a a r w e e r h o u d e n , en b e w i j s t h o e m e n s o m m i g e m o e i - t o e g e d i e n d d o o r n a a r v o r e n d r i n g e n d e h e e r e n . . l i j k e d i n g e n b e h a n d e l e n k a n ; b i j v . : zóó eerlijk N u e r k e n t L e P a s s a n t w e l m e t e e n z e k e r e e n tactvol te s p r e k e n over h e t tappersbedrijf, verdrietige b e r u s t i n g , d a t h e t „ m e n s c h e l i j k " is, d a t e e n t a p p e r s k i n d z i c h d a a r d o o r o n m o g e l i j k in de u r e d e s g e v a a r s u i t s l u i t e n d te d e n k e n gekwetst kan gevoelen. a a n d e r e d d i n g v a n e i g e n lijf e n l e v e n ; m a a r De h e e r v. d. W . heeft g r o o t gelijk. T e r wille m a n n e l i j k , r i d d e r l i j k , edel, d u n k t h e m de h o u v a n e e n p a a r t a p p e r s k i n d e r e n d i e e e n e v o l k s - d i n g d i e r g a l a n t e h e e r e n t o c h n i e t die, o p e e n s c h o o l b e z o e k e n ; t e r w i l l e v a n d e o n g e l u k k i g e bal, z i c h s c h i e r o n t e e r d z o u d e n r e k e n e n w a n k i n d e r e n v a n d r o n k a a r d s die w e l l i c h t bedroefd n e e r zij e e n d a m e o p d e n v o e t of op d e n s l e e p z u l l e n w o r d e n a l s m e n h e t o n d e r w e r p drank t r a d e n o n d e r h e t d a n s e n . e n dronkenschap b e h a n d e l t , m a g m e n al de overiEn wèl is Le P a s s a n t van m e e n i n g dat m e n g e n n i e t v e r s t o k e n l a t e n v a n d e k i e m e n , d i e g e e n s t e e n op a n d e r e n w e r p e n m a g e e r m e n j u i s t d e o n d e r w i j z e r zoo g e m a k k e l i j k v e r m a g zelf i n z u l k e v r e e s e l i j k e o m s t a n d i g h e d e n g e u i t te s t r o o i e n . W i e w a a r l i j k g e d r e v e n w o r d t w e e s t is en bij e r v a r i n g w e e t w a t d e m e n s c h d o o r liefde, liefde t o t h e t k i n d e n liefde t o t de i n s t i n k m a t i g d o e t i n h e t d r e i g e n d e a a n g e z i c h t m e n s c h h e i d , d i e zal w e l d e w o o r d e n w e t e n t e v a n e e n o n t z e t t e n d e u dood, — m a a r t e v e n s bev i n d e n d i e d e o n g e l u k k i g e n n i e t k w e t s e n m a a r w i j s t hij m e t e n k e l e feiten d a t e r h e l d e n m o e d v e e l e e r v e r t r o o s t e n , e n de a n d e r e n d e n m o e d e n m e n s c h l i e v e n d h e i d m o g e l i j k zijn in z u l k e g e v e n o m r e e d s op j e u g d i g e n leeftijd z i c h te o o g e n b l i k k e n , d a t e r n a t u r e n zijn d i e ook d a n o n t h o u d e n v a n d r a n k . N e r g e n s , d u n k t m i j , is niet gedreven w o r d e n door de grofste z u c h t h e t w a a r s c h u w e n d e w o o r d , i s de h a r t e l i j k e ver- t o t z e l f b e h o u d . Hij w i j s t o p de H e r t o g i n d ' A l e n -
190
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VKOUW.
c o n , die t o e n m e n h a a r w i l d e m e d e s l e p e n i n d e v l u c h t , u i t r i e p : „Mijn p l i c h t i s h e t t e blijven t o t d a t alle a n d e r e n g e r e d z i j n ! " e n op M e v r o u w S u r r a u l t , eene d a m e uit de middelklasse, die z i c h m e t a n d e r e n b e v o n d voor h e t H o t e l d u P a l a i s . De v l a m m e n d r o n g e n s t e e d s m e e r n a a r v o r e n , e n d e z e v r o u w h a d t e m i d d e n v a n dooda n g s t en gevaar den edelen moed, h a r e beurt o m d o o r d a t v e n s t e r g e r e d t e w o r d e n af t e s t a a n a a n e e n a n d e r e , m e t d e w o o r d e n : „ G a vóór, M e v r o u w ! H e t zou m i j tot e e n e e u w i g zelfv e r w i j t s t r e k k e n i n d i e n ik e e n e m o e d e r g e s c h e i den had van h a a r kind!" E n u i t a n d e r e b l a d e n v e r n a m ik d a t d e e n k e l e K a t h o l i e k e L i e f d e z u s t e r s die bij d e w e l dadigheids bazaar aanwezig waren, m e t ware doodsverachting de anderen hielpen redden, z i c h zelf v e r g e t e n d . . . Men zal z e g g e n d a t d e z e vrouwen i m m e r s tóch der wereld afgestorven w a r e n en d a g e l i j k s v e r l a n g e n d u i t z a g e n n a a r h e t h e m e l s c h e l e v e n ? Goed. M a a r d a a r a a n t e d e n k e n e n d a a r n a a r t e h a n d e l e n in zulke o o g e n b l i k k e n , d a t n o e m ik grootsch. „De v r o u w e n " , z e g t L e P a s s a n t , „zijn in dit g e v a l a l w e e r g e w e e s t w a t zij i n zoo m e n i g e o m s t a n d i g h e i d z i j n : zeer goed, z e e r liefdevol, z e e r e e n v o u d i g . Zij zijn g e w e e s t w a t zij a l t o o s zijn, b e t e r d a n w i j . E n voor e e n e n k e l e n k e e r w a r e n wij w e l gedwongen d a t o p t e m e r k e n ! " E n al p r a t e n d e w i j s t h i j ' o p e e n e n i e u w e k l e i n g e e s t i g h e i d d e r f r a n s c h e m a n n e n — (lees h e e r e n - ) w e r e l d : h e t verzet der j o n g e schild e r s t e g e n h e t t o e l a t e n v a n v r o u w e n a a n de School d e r s c h o o n e k u n s t e n . H e t zijn a l l é é n d e deftige, g a l a n t e h e e r e n d i e L e P a s s a n t b i t t e r g e e s e l t . De e e r v a n h e t m a n n e l i j k g e s l a c h t w e r d bij die d r o e v i g e c a t a s t r o p h e o p g e h o u d e n d o o r m a n n e n u i t h e t volk. H e t w a s e e n l o o d g i e t e r die o n g e v e e r 40 pers o n e n u i t de v l a m m e n h a a l d e ; t o t d a t zijn j a m merlijk verbrande handen h e m den dienst o p z e i d e n ; h e t w a r e n e e n k o k e n zijne m a a t s die m e t bovenmenschelijke k r a c h t s i n s p a n n i n g een uitweg ter redding baanden aan radelooze vrouwen en k i n d e r e n . . . . I e d e r v o o r zich t r e k k e zijne c o n c l u s i e u i t d e z e f e i t e n : op h e t t e r r e i n v a n d e n b r a n d vrouwen die d e s c h o o n e rol v a n m o e d en zelfverl o o c h e n i n g s p e l e n , en d a a r b u i t e n mannen uit het volk- die e i g e n l e v e n in d e w a a g s c h a a l s t e l l e n t o t r e d d i n g v a n a n d e r e n . . . A a n w i e de t o e k o m s t ? A a n de o n d e r d r u k t e n v a n g i s t e r ; a a n h e n , die in de s l a v e r n i j v a n s e x e e n a r m o e niet tot h u n volste o n t w i k k e l i n g konden k o m e n , maar, o n d a n k s h u n n e s l a v e r n i j , in het b e z i t b l e v e n v a n een p a a r n i e t g e n o e g t e w a a r d e e r e n d e u g d e n : die d e r s p o n t a n e e d e l m o e d i g heid, d e r z e l f v e r l o o c h e n i n g in h e t a a n g e z i c h t van den dood! N. E e n schoone ziel. I n de P a r i j s c h e Temps wijdt F r a n c i s q u e S a r c e y h e t volgende artikel aan een der o n b e k e n d e s l a c h t o f f e r s v a n d e n b r a n d in de R u e J e a n G o u j o n . „Met w e l k e e n e d r o e f h e i d h e b ik v e r n o m e n d a t o n z e a r m e v r i e n d i n , Mejuffrouw B l o n s k a , o m g e k o m e n is bij d e n b r a n d in d e n w e l d a d i g h e i d s b a z a a r ! H e t zijn J u l e s C l a r e t i e e n G e o r g e s G l e m e n c e a u d i e h e t lijk h e b b e n h e r k e n d a a n e e n e b i j z o n d e r h e i d in de k l e e d i n g . Zij h a d g e e n f a m i l i e , g e e n o u d e r s . Zij w o o n d e g e h e e l a l l e e n i n e e n k l e i n k a m e r t j e , leefde h a a s t v a n n i e t s e n d e e l d e a l l e s w a t zij m i s s e n k o n u i t a a n a n d e r e n , die n o g a r m e r w a r e n d a n zij.
Het w a s een der origineelste figuren waarm e e i k ooit k e n n i s m o c h t m a k e n . S t e i u v o o r eene v r o u w van Slavisch ras, doordrongen van de leer v a n Tolstoï, h a r e vrijheid van d e n k e n opdrijvende tot nihilisme en a n a r c h i s m e t o e ; bij w i e d e h a a t e n d e v e r a c h t i n g j e g e n s o n z e h e d e n d a a g s c h e m a a t s c h a p p i j zóó a l s zij is, z i c h niet uitte in v e r w e n s c h i n g e n en toornige uitv a l l e n , m a a r zich o m z e t t e d e n in g o e d h e i d e n t e e d e r h e ï d ; e e n e i n n i g e en w e r k z a m e t e e d e r h e i d , die alle h a r e g e d a c h t e n b e z i e l d e , g e h e e l h a a r leven verwarmde. H e t is door de t u s s c h e n k o m s t van Claretie d a t ik h a a r l e e r d e k e n n e n . E e n s bij h e m d e j e u n e e r e n d e , b e k l a a g d e i k m i j , d a t ik n i e m a n d v i n d e n k o n d i e m i j n e b i b l i o t h e e k in o r d e b r a c h t en hield. „ O " , z e i d e h i j , „ik h e b w a t gij n o o d i g h e b t . I k k e n e e n e h e e l b i j z o n d e r e v r o u w , d i e al d e d e u g d e n e e n e r apostolesse bezit en die voor u een m e r k w a a r d i g s t u d i e - e x e m p l a a r w e z e n zal. Zij i s b i j n a k l a a r m e t m i j n e b i b l i o t h e e k ; d a a r n a k a n zij d e u w e d o e n . Gij b e h o e f t g e e n accoord m e t haar te m a k e n ; aan het einde v a n i e d e r e m a a n d p r e s e n t e e r t zii u h a r e r e k e n i n g . Die i s zóó b e s c h e i d e n , d a t gij m e e r z u l t w i l l e n b e t a l e n , m a a r d a t n e e m t ze n i e t a a n . Zij i s t r o t s c h . Zij v r a a g t w a t zij m e e n t d a t h a a r billijk t o e k o m t , g e e n c e n t m e e r . M a a r w e l l i c h t d o e t zij e e n b e r o e p op u w e b e u r s t e n b a t e v a n h a a r goede w e r k e n . " „ N u , " zei ik, „ d a a r v o o r k a n ze k r i j g e n w a t ze wil. Z e n d h a a r m a a r ! " T w e e d a g e n l a t e r k w a m z i j : e e n k l e i n , o u d v r o u w t j e , m i n of m e e r gebocheld, d w a a s toegetakeld, m e t een o n m o g e l i j k e n h o e d o p h e t hoofd, m e t k l e i n e p a s j e s l o o p e n d , of v e e l e e r g l i j d e n d ; m a a r h a a r g e l a a t a d e m d e z i e l s r u s t en g o e d h e i d , e n h a a r dof o o g sprak van oneindige zachtmoedigheid. I k l e i d d e h a a r de k a m e r s r o n d w a a r m i j n e b o e k e n o p e e n g e s t a p e l d l a g e n . „Doe alsof gij t h u i s w a a r t , " zei i k ; „ r a n g s c h i k d e z e b o e k e n in de k a s t e n n a a r u w g o e d d u n k e n . Zoo a l s gij h e t d o e t zal h e t g o e d z i j n . " Zij z e t t e zich d a d e l i j k a a n d e n a r b e i d e n w a s w e l d r a a l s 't w a r e o n z e h u i s g n o o m ; h e t v r i e n d e l i j k g e z i n d e , ijverig a r b e i d e n d e k a b o u tertje des huizes. Na volbrachte d a g t a a k zette zij z i c h r n e t o n s a a n tafel e n i k v o n d h e t recht a a n g e n a a m m e t haar te spreken. S o m s z e t t e zij mij h a r e t h e o r i ë n u i t e e n , w a a r i n ik den invloed van Tolstoï ontdekte. Ik l u i s t e r d e n a a r h a a r zonder h a a r tegen te s p r e k e n . Dit stilzwijgen m a a k t e h a a r s o m s ongeduldig. „ M i j n h e e r C l e m e n c e a u , " z e i d e zij d a n w e l e e n s , „is l i e v e r d a n U ; hij a n t w o o r d t mij t e n minste." „ Z o o ? e n w a t z e g t hij d a n w e l ? " „ W e l , g i s t e r n o g zei hij t e g e n m i j : „ B l o n s k a , j e bent een oude zottin." Dat vond ik heerlijk." De l e z e r m o e t w e t e n d a t die g o e d e Mejuffrouw B l o n s k a m e t C l e m e n c e a u d w e e p t e . Zij h i e l d zijne b i b l i o t h e e k i n o r d e , e v e n a l s d e m i j n e e n die v a n C l a r e t i e ; ook g e b r u i k t e n wij h a a r als weldadigheids-agente. Ik h e b den h e e r Mamoz g e k e n d ; ik heb de d a m e s B é q u e t en C h a r p e n t i e r g e k e n d ; ik h e b de m e e s t e personen g e k e n d die zich te Parijs m e t g o e d e w e r k e n b e z i g h o u d e n ; w a n t die a l l e n h e b b e n n u e n d a n de d a g b l a d p e r s n o o d i g en k o m e n d a n tot ons. Maar nooit, neen nooit h e b ik e e n i g s c h e p s e l g e k e n d w i e r l i e f d a d i g h e i d zóó ijverig, zoo g l o e i e n d en t e g e l i j k e r t i j d zoo bes c h e i d e n w a s a l s die v a n Mej. B l o n s k a . Men w a s
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. zoo o v e r t u i g d v a n h a r e v o l k o n e n e e r l i j k h e i d e n g o e d e t r o u w , d a t a l l e d a m e s h e t v o l s t e vert r o u w e n in h a a r stelden en h a a r m e t h e t n e m e n v a n informaties belastten. Om zes u u r s'morg e n s g i n g zij t e v o e t h a r e b e z o e k e n i n de voors t e d e n afleggen, n a o n t b e t e n te h e b b e n m e t e e n broodje, i n e e n k o p j e t h e e g e d o o p t . N o o i t zou zij zich d e w e e l d e v a n e e n o m n i b u s h e b b e n veroorloofd, uit v r e e s e e n i g e s t u i v e r s t e v e r t e e r e n w a a r m e e ze e e n i g e e l l e n d e h a d k u n n e n verlichten. E n d a t a l l e s z o n d e r ophef, e e n v o u d i g , stil, m e t e e n o n v e r s t o o r b a r e b l i j g e e s t i g h e i d . Door h a a r l e e r d e ik T a l a z a c k e n n e n . D e z e T a l a z a c h a d zich m e t h a r t e n ziel g e w i j d a a n d e k l e i n e n o n t e r f d e n d i e in h e t h o s p i t a a l d ' I v r y w o r d e n v e r p l e e g d : i d i o t e n , lijdertjes a a n r a c h i t i s m e e n scrofuloze, ongeneeslijke zieken, a r m e kleinen, veroordeeld tot een ellendig bestaan zonder vreugde, zonder zonneschijn. Deze Talazac w a s op het denkbeeld g e k o m e n om de a r m e kleinen b e l a n g te doen stellen in allerlei kleine g e m a k k e l i j k e w e r k j e s ; e n d a a r hii h e n zoo lief h a d h a d d e n zij h e m l i e f g e k r e g e n . „ E n n u z o u hij h e n , " v e r t e l d e B l o n s k a m i j , „zoo g a a r n e e e n beetje m u z i e k leeren en een o r c h e s t v o r m e n ; m a a r hij heeft g e e n c e n t t o t h e t a a n k o o p e n der onontbeerlijke i n s t r u m e n t e n . " „Hij zal ze h e b b e n " a n t w o o r d d e ik. E n ik s c h r e e f e e n a r t i k e l o v e r T a l a z a c e n zijn liefdadig- opvoedkundige p l a n n e n . Hoe straalden Blonska's oogen, h a a r a r m e oogen, r e e d s m i n of m e e r verdoofd d o o r e e n b e g i n v a n s t a a r , h o e s t r a a l d e n ze v a n i n n i g e b l i j d s c h a p , t o e n i k h a a r d e v i j f f r a n c s s t u k k e n en d e l o u i s d ' o r t e r h a n d stelde die n a a r aanleiding v a n mijn artikel b i n n e n s t r o o m d e n ! Zoo w a s zij e e n a l t o o s w e r k z a m e , h a r t e l i j k e b e m i d d e l a a r s t e r t u s s c h e n a r m e n e n r i j k e n . Zij zelve bezat geen stuiver, m a a r h a a r portfeuille w a s a l t o o s ' vol b a n k b i l j e t t e n , h a a r d o o r r i j k e d a m e s ter h a n d gesteld ten bate v a n eerlijke armen. H e t w a s een schoone ziel; eene der schoonsten uit de school v a n Tolstoï. T w e e dagen vóór de opening van den weldadigh e i d s b a z a a r d e e l d e zij mij m e d e d a t zij z o u s t a a n a l s v e r k o o p s t e r in h e t k r a a m p j e d e r Blinden. „ D a t zijn n a t u u r l i j k m i j n g u n s t e l i n g e n , " zei zij, w e e m o e d i g s c h e r t s e n d e , „ w a n t ik zal s p o e d i g zelf b l i n d z i j n . " „ K o m , k o m , B l o n s k a " a n t w o o r d d e ik geks c h e r e n d ; „je z e g t m a a r zoo w a t . J e g a a t a l l e e n m a a r n a a r dien bazaar om m e t een aanbidder te c o q u e t t e e r e n ! " Ze l a c h t e g l u n d e r , w a n t d e z e n i h i l i s t e w a s a l t o o s e v e n o p g e r u i m d . E n zij h a d de g e w o o n t e bij a l l e s t e z e g g e n : „Nu, alles k o m t t e r e c h t in het l e v e n ! " Inderdaad, — alles k w a m voor h a a r t e r e c h t ; m a a r op welk eene vreeselijke wijze!" N. N a a r h e t F r a n s c h .
Ingezonden. Winkeljuffrouw. Deze w e r k k r i n g is zeker niet een v a n de p l e z i e r i g s t e . Altijd k l a a r s t a a n , altijd d o o r u i t en i n p a k k e n , h o n d e r d e n d i n g e n l a t e n zien a a n m e n s c h e n die n i e t s k o o p e n . N e e n , i k b e g r i j p d a t d a t n i e t o p w e k k e n d i s . E n t o c h geloof ik,
191
d a t ook d e z e b e t r e k k i n g , e v e n a l s alle b e t r e k k i n g e n , r e c h t heeft o m m e t p l i c h t b e s e f v e r v u l d te worden. Hoe dikwijls wordt m e n door de o n a a n g e n a m e manier van bedienen gedwong e n o m i e t s t e k o o p e n w a t m e n l i e v e r n i e t of l i e v e r a n d e r s w i l d e h e b b e n . E n d a n i s de overd r e v e n v r i e n d e l i j k h e i d die de j u f f r o u w e n t o o n e n a l s m e n v o o r veel g e l d k o o p t bijna e v e n s t u i tend als de soort minachting wanneer m e n i e t s g o e d k o o p s of voor e e n i g e c e n t e n k o o p t . D a a r e n b o v e n z o u d e n de j u f f r o u w e n , a l s zij e e n i e d e r beleefd e n g e d u l d i g h i e l p e n , h e t r e c h t h e b b e n o m op t e k o m e n t e g e n d e v a a k t e r g e n d e bejegening van de hoofden dier winkels. I k k o m i e t s k o o p e n . De d r i e j u f f r o u w e n w a c h t e n e e r s t elk af of n i e t e e n v a n die t w e e a n d e r e n m i j zal h e l p e n . E i n d e l i j k k o m t e r e e n h e l p e n . I k v r a a g d a s s e n t e z i e n . Zij l a a t m i j d a s s e n z i e n . Ik v r a a g of zij mij n o g a n d e r e s o o r t e n wil l a t e n z i e n . De j u f f r o u w d u w t w r e v e l i g de d o o s o p zij, e n k r i j g t m e t veel vertoon van moeite een andere doos m e t dassen. O n g e m e r k t is h e t hoofd v a n d e n w i n k e l d i c h t e r b i j g e k o m e n , e n i n p l a a t s v a n d o o r e e n beleefde i n m e n g i n g de j u f f r o u w t e t o o n e n d a t zij v e r k e e r d d o e t , k l o p t hij d r i e m a a l o p d e t o o n b a n k . De j u f f r o u w e n , a l s m e t e e n electrischen schok, veranderen h a a r gezicht, h a a r houding, h a a r m a n i e r e n , h a a r s t e m tot overd r e v e n v l i j e n d e beleefdheid, o m w a a r s c h i j n l i j k a l s d e p a t r o o n w e g is t o t h a a r w r e v e l i g d o e n terug te keeren. Deze a a n m a t i g e n d e , g r o v e , d e v r o u w v e r n e d e r e n d e , d e s p o t i s c h e h a n d e l w i j z e v a n h u n pat r o o n w e r d e c h t e r g e r e c h t v a a r d i g d d o o r d a t hij er de voor h e m g e w e n s c h t e u i t w e r k i n g v a n z a g . Mijns i n z i e n s zal hij e c h t e r d o o r e e n ger e g e l d beleefde b e d i e n i n g n o g m e e r g e b a a t w o r d e n , en zulk bespottelijk en ergerlijk machtsvertoon achterwege k u n n e n laten. B. De
Arbeidskerk.
E e n l e z e r u i t V l a a n d e r e n s c h r e e f mij : „Zoo l a s ik m e t g r o o t g e n o e g e n h e t a r t i k e l : „De A r b e i d s k e r k in E n g e l a n d " . 1) E n t e s a m e n m e t e e n i g e v r i e n d e n , v e r k l a a r d e n wij in d i e n z i n óók p r o p a g a n d a te m a k e n , o m d a t wij overt u i g d zijn d a t d e m e n s c h v a n „ b r o o d a l l é é n " niet leven kan als m e n s c h . " H e t z a l Mej. H u i j g h e n s s t e l l i g a a n g e n a a m zijn d a t h a a r w a r m pleidooi voor de A r b e i d s k e r k d o o r d e z e l e z e r s zoo z e e r g e w a a r d e e r d wordt; en den ijverigen p r o p a g a n d i s t e n voor d e z e „ K e r k " zal h e t goed d o e n t e v e r n e m e n , d a t de behoefte a a n iets ideaals overal wordt g e v o e l d , m e t m e e r of m i n d e r h e l d e r b e w u s t zijn, e n d a t h e t w e r k v a n d e n e d e l e n J o h n T r e v o r w e l n i e t t o t a a l v r u c h t e l o o s zal blijven a a n d e z e zijde v a n 't k a n a a l . 1) Overgenomen uit „Het Sociaal Weekblad". Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid. Rubriek-Commissie „ H u i s v l i j t " . LANDGEXOOTEN! De Commissie van de „Huisvlijt'' komt met een dringend verzoek tot een ieder uit deze gemeente, die in staat is baar te willen en te kunnen helpen. Onder huisvlijt verstaan wij, handenarbeid die thuis wordt verricht en niet of uit de hand wordt verkocht zonder een werkgever als tusschenpersoon.
192
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW.
(In ons speciaal geval moeten wij ons bepalen tot de huisvlijt door vrouwen beoefend). Gaarne wilde deze Commissie daarom in aanraking komen met vrouwen uit alle standen, welke zoodanigen arbeid verrichten. Om daaraan nu zooveel mogelijk uitbreiding te geven, hebben wij Uwe hulp noodig. Wij vragen U dringend aan één der leden dezer Commissie, al naar de provincie, die onder haar ressort valt, adressen op te willen geven van personen, die huisvlijt beoefenen of er zich voor interesseeren. Nog liever zagen we, dat ge die vrouwen zelf aanspoordet in te zenden. Alle huisvlijt-arbeid, hoe nederig ook, kan verzekerd zijn van onze belangstelling. Echter zal aan de Commissie het eindoordeel moeten voorbehouden worden of het ingezondene al of niet zal worden geëxposeerd, met het oog op de plaatsruimte. Ook zal het noodig zijn, dat iedere inzendster duidelijk haar wensch te kennen geve, of zij haar werk al of niet op de Tentoonstelling zou willen verkoopen. Ieder die ons helpt, steunt het groote doel der Tentoonstelling, de uitbreiding van den werkkring der vrouw te bevorderen, en het beter leeren waardeeren en, naar wij hopen, het daarom beter doen betalen van vrouwenarbeid. Een woord van dank aan de Redactie van dit Blad, en aan allen, die ons in eenig opzicht zullen steunen. Namens het het bestuur, De rubriek-commissie voor „Huisvlijt", Mej. MARIE JUNGIUS, P r e s i d e n t e , Kanaalweg 4 3 , SCHEVENINÜEN.
(Voor Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland) Mevr. N. ROLL—STRIKWERDA, S e c r e t a r e s , Stationsweg 1 4 , ROTTERDAM.
(Voor Zeeland, Overijsel en Limburg) Mej. E. C. HOLTIUS, P e n n i u g m e e s t e r e s . Bazarstraat 3 4 , DEN HAAG.
(Voor Groningen, Drenthe en Noord-Brabant) Mej. M. MEYBOOM, A r c h i v a r i s , Riouwstraat 1 5 3 , DEN HAAG.
(Voor Noord-Holland) Mevr. E. KNUTTEL—ROOSENBTJRG, g e w o o n l i d , Huis op Duin, bij de witte brug, DEN HAAG. (Voor Friesland) Het plaatselijk Comité, te Leeuwarden, voornoemd Mevrouw N. HOPPERUS BUMA, BURMA s iAHUIS, te Leeuwerden.
BERICHT. De commissie voor de rubriek Onderwijs der Vereeniging: Nationale Tentoonstelling van VrouwenArbeid heeft zich geconstitueerd, Zij bestaat uit de dames : Marie Jungius, Scheveningen, Presidente: C. H. De Jong, Ameterdam, Penningmeesteres: F . J . Eldering, Leiden, Secretaris; P . J . van Eelde, Den H a a g ; H. Gondsmit, Amsterdam ; Louise Hardenberg, Leiden; J . Heijermans en M. G, Kramers, Botterdam. De commissie voor de rubriek Onderwijs der Nationale Tentoonstelling van Vrouwen-Arbeid verzoekt allen Vronwen, die op 't gebied van onderwijs hulptoesstellen, leermiddelen, enz., hebben gevonden of methoden hebben bedacht en die daaraan nog geen bekendheid gaven door inzending in het schoolmuseum daarvan mededeeling te doen aan.de Secretares Zoeterwoudsche Singel 5 3 , Leiden. * " • Feministen congres. Als secretares voor Nederland richt Mej. Elise A. Haigton zich tot de ontwikkelde Nederlausehe vrouwen, ten einde haar aandacht te vestigen op het vrouwencongres, dat begin Augustus op aanstichting van de Ligue Beige du Droit des Femmes te Brussel zal gehouden worden. Het congres zal in een viertal sectiën verdeeld zijn: burgerlijke rechten, sociale rechten, openbare liefdadigheid, propaganda. Toegang tot hel congres verkrijgt men door opgaaf van naam en adres aan mej. Haighton, vergezeld van een postwissel van f 2.5U voor ieder, die lid is van eenige vrouwenvereeniging (aanwijzing welke de vereeniging is) en f 5 voor elk ander.
Zij, die over een der aangegeven onderwerpen het woord wenschen te voeren, moeten daarvan kennis geven aan mej. H. of aan het secretariaat van het hoofdcomité ( 1 2 Place des Barricades). Herinnerd wordt verder dat een woningcomitè ieder een onderkomen zal bieden in overeenstemming met haar beurs. Alg. Hdbl. Het Brusselsche feministen-congres zal op 5 Augustus worden geopend; 4 Augustus 's avonds zullen de congresleden door het bestuur worden gerecipieerd. De vier volgende dagen zullen aan de werkzaamheden gewijd zijn. Fransche en Duitsche v r o u w e n v e r e n i gingen zullen hare beste spreeksters zenden. CORRESPONDENTIE. Mevr. IJ. te 's Hage. Moet wegens plaatsgebrek blijven liggen. Mej. M. K. te Kendal. Postwissel in dank ontvangen. Lezeres te üoetichem. Hartelijk dank. Ik houd het ditmaal maar geheel voor De Vrouw, omdat onze kas niet florissant staat. Abonne te Hoorn. Le .Mat i n in orde ontvangen. Pank u. Ahonné te Gent. De Arbeidskerk is verkrijgbaar bij V l i e g e n , P a r a l e l w e g 2 0 1 M a a s t r i c h t ; ik meen tegen 1 0 cts. Mevr. Tii. N. S.—Kn. Hartelijk dank. Wordt denkelijk in 't volgend No geplaatst. Den Heer d. L. te A. Insgelijks. Mevr. I). te U. Insgelijks. Mej. v. M. te R. Niets meer van U gehoord; dus u heeft nu alles? Mevr. Hl. te Meran. Zendt mij h e t adres maar, de nieuwe jaargang gaat ongeveer 2 0 Juli pas in ; ik regel dat wel naar genoegen. Hartelijk gegroet en succes met de k u u r ! Hen Heer .1. Spr. te Leuven. I k neem den ruil gaarne aan, maar weet nog niet recht wat te zenden. Ik moet er mijn bibliotheek nog eens op nazien. Op dat gebied ben ik in het Fransch nog niet veel bijzonders tegeu gekomen, behalve een paar zielkundige studies, voor uw doel niet geschikt. Vind ik niets in het Fransch, mag ik u dan iets in het Hollandsch sturen ? Mevr. Vr. Sch. te 's Hage. Heden, 1 Juni, nog niets ontvangen. Ing. stuk van X. als 't k a n in volgend No. V r . g r . Den Heer Th. P. te Leeuwarden. Hartelijk dank voor uwe attentie. Ik hoop dat n het wèl maakt. Beste groeten. STRIJOPENNING. Overdracht fr. 5 3 1 . 8 1 .
Lall D j i w o . Bienzi, omdat de kas van de Vrouw zoo goed als weg is, fr. 2 5 . — Nellie. ter eere van 2 3 Mei fr. 1 0 . Doetichem. Eene lezeres 4 . 1 5 . Kendal, Java. Mej. M. K. 2 . 1 4 . Gent. Eene onderwijzeres 0 . 4 0 . — Voor Mama's verjaardag, Elvire en Clara 0 . 2 5 . — T e r eere van 9 Mei 1 8 9 6 , Emilie 0 . 5 0 . — Idem, F . V. 0 . 5 0 . — V a n de gewone trouwe inzenders 0 . 7 5 . — Eenige stiksters van Vooruit, ter eere van 9 Mei ' 9 6 1 0 . 4 0 . Leuven. Tot steun van het blad D e V r o u w . W i e volgt mij ? Dina Nelemaus 0 . 1 5 . — I k volg u, Anna 0.10. Totaal fr. 4 4 . 3 4 .
AOVERTENTIE~
Feministen. Wie helpt e e n vrouw, die bevoegd is tot h e t u i t o e f e n e n v a n e e n goed b e t a a l d v a k — a a n 1500 a 2000 gld. b e d r i j f s k a p i t a a l t e g e n n a der overeen t e k o m e n r e n t e enz., en als zekerh e i d e e n t e s l u i t e n l e v e n s v e r z e k e r i n g ; of w i e i s g e n e g e n a l s b o r g o p t e t r e d e n '? Aanvragen o m informatie franco onder m o t t o „ F e m i n i s t e n " b u r e a u v a n d i t blad.
