Uitgebreide informatie Topdog Honden SOVA Training Vanuit rust, actief met een hond speuren naar jezelf en werken aan zelfvertrouwen, zelfbeheersing en weerbaarheid.
In deze brochure leest u meer informatie over:
• de achtergrond • de methodiek • de doelstellingen • de trainingsopbouw • de effecten
Inhoud Topdog HondenSOVAtraining
3
Het contact tussen mensen en honden
3
Wetenschappelijke bewezen biologische effecten van honden op mensen
4
Meer over de Topdog HondenSOVAtraining
5
De kaders van de methodiek van Topdog HondenSOVAtraining
5
De doelgroep: jong en oud
6
De algemene doelstellingen van de Topdog HondenSOVAtraining
7
De specifieke doelen van de Topdog HondenSOVAtraining
7
De trainingssessies
7
Effecten van de Topdog HondenSOVAtraining
9
Effecten op psychiatrische problemen
10
Slagingspercentage bij de Topdog HondenSOVAtraining
10
De risico’s van trainen met een hond voor de deelnemer
10
Andere benaderingen voor het inzetten voor een hond
11
Bronvermeldingen
11
Pagina 2 van 11
Topdog HondenSOVAtraining Dieren krijgen steeds meer een ondersteunende of assisterende rol bij activiteiten en werkzaamheden in de zorg, bij onderzoek, in het onderwijs en ook in organisaties buiten de hulpverlening en GGZ. Zij helpen mensen van alle leeftijden met een psychische of psychiatrische aandoening of fysieke en verstandelijke beperkingen. Topdog HondenSOVAtraining maakt gebruik van de bijzondere relatie tussen mens en hond. Topdog HondenSOVAtraining, ontwikkeld door Mens & Hond Consultancy, is een hulpverleningsmodule op basis van Animal Assisted Interventions (AAI), met een psychosociale hulphond als cotrainer. Tijdens de Topdog HondenSOVATraining leren de deelnemers een hond te begeleiden, door ‘hondentaal’ en ‘hondengedragsregels’ te leren, zoals een hondenfluisteraar doet. Het programma kent twaalf bijeenkomsten en kan voor verschillende doelen ingezet worden: ‒ sociale vaardigheidstraining AAI wordt ingezet bij kinderen, ‒ weerbaarheidstraining jongeren, (jong)volwassenen en ‒ agressie-regulatietraining ouderen met een psychische of ‒ motivatietraining psychiatrische, lichamelijke of ‒ zelfinzicht-training geestelijk aandoening. Ook wordt AAI toegepast bij leefgroepen, scholen, en Het contact tussen mensen en honden organisaties en personen buiten Honden gedragen zich tegenover mensen onvoorwaardelijk en vrij van de sectoren jeugdhulpverlening oordelen. Ze sluiten perfect aan op gedrag van mensen en reageren en GGZ. In Amerika wordt AAI daarop. Ze kunnen emoties losmaken die vastzitten, ze schenken tevens ingezet bij justitie. plezier en vermaken. Met hun vrolijkheid en speelsheid kunnen ze mensen motiveren en activeren. Ze maken spontaan lichamelijk contact, wat troostend en verwarmend kan werken. Een therapeut mag dit fysiek contact niet aan de deelnemer geven, omdat de ethiek en voorschriften van beroepsverenigingen psychologen en andere zorgprofessionals dat niet toestaan. Mensen krijgen positieve aandacht wanneer ze bijvoorbeeld met een hond wandelen. Ze maken gemakkelijker contact gemaakt met de buitenwereld en bouwen de daarbij horende sociale contacten op. Mensen met een hond zijn in het algemeen fitter, want ze krijgen meer lichaamsbeweging. Ze voelen zich minder angstig en depressief en zijn vaker in een goede stemming. Ze gaan minder vaak naar de huisarts en gebruiken minder medicijnen. Ze gaan zich gezonder voelen en slapen beter. Door contact met een hond vermindert de eenzaamheid, sociale vaardigheden nemen toe, de leer- en werkprestaties verbeteren, de concentratie vergroot en het verzuim op school en op het werk neemt af. [I] Pagina 3 van 11
Bij Animal Assisted Therapie (AAT, dierondersteunende therapie) neemt een dier, dat daarvoor speciaal is opgeleid, deel aan het behandelings- en begeleidingsproces van psychologen, psychiaters, psychotherapeuten, ergotherapeuten, fysiotherapeuten, logopedisten, maatschappelijk werkenden, onderwijsgevenden en vrijwilligers in de zorg en het onderwijs.
Diergeleide interventies of therapie geven verbeteringen op het psychische, sociale, emotionele, gedragsmatige, cognitieve en fysieke functioneren van de cliënt.
Wetenschappelijke bewezen biologische effecten van honden op mensen ‒ Een betere aanmaak van oxytocine; oxytocine verbetert sociaal gedrag en wordt ook weer beter aangemaakt bij sociale integratie. ‒ Endorfines worden aangemaakt; daardoor gaan mensen zich beter en opgewekter voelen. ‒ Door de vermindering van stress verlaagt het gehalte van cortisol in het bloed. [II] In 2003 toonden de onderzoekers Odendaal en Mientjes aan dat het contact tussen mens en hond de concentratie oxytocine in het bloed verdubbelt. Ook zorgt dat voor een verhoging van endorfine (een morfineachtige stof die het lichaam maakt) en het hormoon dopamine. Beide stoffen zorgen ervoor dat je je lekkerder gaat voelen. Daarnaast verlaagt de bloeddruk en de concentratie van stresshormonen in het bloed.
Onderzoek gedragsverandering bij kinderen in omgang met dieren Katcher en Wilkens onderzochten de gedragsveranderingen van kinderen met ADHD-achtige symptomen wanneer zij in contact kwamen met dieren. Het effect was enorm. Vrijwel onmiddellijk nam de agressie bij de kinderen af. Ze toonden meer interesse en konden zich beter dan voorheen concentreren. Ook werden hun schoolprestaties beter. In de groep kinderen kwam gemiddeld zeven keer per jaar een agressieve uitbarsting voor. Deze uitbarstingen waren totaal uitgebannen in de groep die contact met dieren had.
Van de kinderen die contact met dieren hadden toonde 80% een verbeterde concentratiespanning. Hun communicatieve vaardigheden verbeterden en ze toonden meer zelfvertrouwen. Katcher en Wilkens toonden onomstotelijk aan dat het contact tussen mensen dier helend kan werken op emotionele en gedragsproblemen bij kinderen. Het is zeer aannemelijk dat de vermindering van de symptomen bij kinderen met emotionele of gedragsstoornissen na contact met huisdieren samenhangt met verhoging van oxytocine. Oxytocine is niet alleen een hormoon waardoor men zich beter gaat voelen, maar het hangt ook samen met sociale vaardigheden. De concentratie oxytocine in het bloed van autistische kinderen bijvoorbeeld is ongeveer de helft van die van kinderen zonder autisme.
Pagina 4 van 11
Meer over de Topdog HondenSOVAtraining De Topdogtraining is een diergeleide hulpverlening (AAT), ontwikkeld in de provincie Gelderland vanaf de zomer van 2007. De training is in samenwerking geschreven door: ‒ Lindenhout Jeugdzorg voor de deskundigheid op het gebied van gedragsproblemen bij kinderen en jongeren; ‒ GGNet Zutphen voor de deskundigheid op het gebied van psychiatrische problemen bij kinderen en jongeren; ‒ Mens & Hond Consultancy voor de deskundigheid op het gebied van hondengedrag. Deze deskundigheid bestaat uit het testen van psychosociale hulphonden, kennis en kunde over het welbevinden van de in te zetten honden, het trainen van de honden ten behoeve van de training en de opleiding van de Topdogtrainers. In 2007 heeft de Topdog de innovatieprijs in de Geestelijke Gezondheidszorg gekregen voor de best uitgewerkte nieuwe methodiek.
De wetenschappelijke onderbouwing van Topdogtraining is beschreven door een commissie bestaande uit drie gedragswetenschappers, een manager en twee kynologen. Er wordt gebruik gemaakt van een draaiboek voor trainers, een rapportagemodel, een werkmap voor deelnemers, een veiligheidsverklaring en een richtlijn voor certificering van deelnemers. De training kent algemene doelstellingen, doelstellingen per bijeenkomst en individuele doelen voor deelnemers.
De kaders van de methodiek van Topdog HondenSOVAtraining ‒ Sociale leertheorie: je kunt op latere leeftijd manieren leren in kleine stapjes. Begin aan een volgende stap, wanneer de huidige stap bereikt is. ‒ Cognitieve leertheorie: door anders te denken, ga jij je anders voelen. Er is oog voor het bestrijden van sombere en pessimistische gedachten. ‒ Animal Assisted Therapy: valide en juist beschreven methodiek, uitgevoerd door bevoegde hulpverleners. ‒ Empowerment: werken aan krachten en niet aan tekorten. ‒ Oplossingsgericht: doen wat de deelnemer logisch en begrijpelijk vindt. ‒ JEKK methodiek (Jeugd en Kleine Kriminaliteit Intensieve ambulante hulp en biedt preventieve activiteiten aan de jongere, het gezin en de omgeving.): outreachend, vasthoudend, slagvaardig, dicht bij huis, weinig praten en veel doen, sturend optimistisch, betrekking voor inhoud.
Pagina 5 van 11
De Topdogtraining en de opleiding voor Topdogtrainers heeft vanaf 2014 een aanbeveling van Prof. Dr. Marie José Enders-Slegers van de Open Universiteit in Heerlen - leerstoel Antrozoölogie - en adviseur van Stichting AAIZOO. De training is daarmee, evenals de opleiding, Europees erkend als valide diergeleide interventie.
De honden en de trainers Topdogtraining is een sociale vaardigheidstraining voor over-assertieve en onder-assertieve mensen. Voor de over-assertieve doelgroep worden wat meer stoere en pittige honden gebruikt. Voor de onder-assertieve doelgroep meer zachte en knuffelbare honden. Deze dieren zijn gezinshond en wonen bij hun trainer. De honden worden jaarlijks getest op evenwichtigheid en bovengemiddeld gehoorzaamheid. Er is een basisgedragstest en een vervolggedragstest. Naar aanleiding van een gedragstest worden breed inzetbare honden, specialisten voor onder-assertieve deelnemers en specialisten voor overassertieve deelnemers onderscheiden. Alle trainers zijn bekend met de inzetbaarheid van de honden en met beschermende interventies en keuzes tijdens het inzetten van de honden.De trainers zijn in staat spanning (stress) bij de hond te herkennen en direct te interveniëren. Verder kunnen de trainers de hond voldoende en juiste beloning geven voor de werkzaamheden die het dier verricht. De honden worden maximaal tweemaal per week ingezet voor ee n Topdogbijeenkomst. De bijdrage die een hond per bijeenkomst levert duurt maximaal 20 minuten. [III]
Yack, 1994 - 2007 (†), inspirator voor de kynologische kant van Topdog.
Derrie, de eerste psycho-sociale hulphond in Nederland sinds 2006
Contra-indicaties ‒ Angst voor honden; ‒ allergie; ‒ beperkingen als gevolg van geloof.
De doelgroep: jong en oud De methodiek geschreven is op kinderen, jongeren en jongvolwassenen van 7 tot 23 jaar, die vastgelopen zijn binnen de klassieke hulpverleningsvormen. Zij hebben een combinatie van psychiatrische en gedragsproblemen, ontwikkelingsachterstanden en ernstige ontwikkelingsproblemen, met daarnaast zorgmijdend gedrag. Deelnemers van de trainingen zijn vaak uitgekotst in sociale situaties, ze zijn niet gewend welwillend behandeld te worden en waardering te krijgen. Meestal geloven zij niet dat zij iets goed kunnen. Door te weinig zelfvertrouwen onder- en overschatten ze zichzelf vaak of verliezen al snel belangstelling door te denken en te zeggen “ik kan dit al, niet interessant.” Hoewel de Topdogmethodiek is geschreven op kinderen, jongeren en jongvolwassenen, is deze ook goed toe te passen op volwassenen.
Pagina 6 van 11
De algemene doelstellingen van de Topdog HondenSOVAtraining ‒ De deelnemer vertoont vanuit rust, zelfverzekerd en expressief gedrag. ‒ Het zelfvertrouwen van de deelnemer is vergroot. ‒ De deelnemer vertoont sociaal acceptabel en beheerst gedrag. ‒ De deelnemer vertoont weerbaar gedrag. ‒ De deelnemer maakt een overstap van de training met hond naar zijn of haar sociale leefomgeving. ‒ In de omgang met mensen toont de deelnemer zelfvertrouwen, zelfbeheersing en expressiviteit in lichaamstaal, waardoor communicatie effectief verloopt.
De specifieke doelen van de Topdog HondenSOVAtraining ‒ Rust in sociale situaties. ‒ Rust bewaren onder oplopende sociale druk. ‒ Vergroten van expressiviteit in de non-verbale communicatie. ‒ Verhogen van zelfvertrouwen. ‒ Het opheffen van knelpunten in de ontwikkeling. ‒ Het leren omgaan met eventuele beperkingen. ‒ .Het heropenen van de sociale fase van het leerproces. ‒ Het werken in een ander soort hulpverleningscontext. ‒ De omgeving observeren zonder waardeoordelen. ‒ Verbeteren van concentratievermogen. ‒ Het verleggen van emotionele grenzen. ‒ Een transformatieproces van zorg krijgen naar zorg kunnen geven. ‒ Herstel van basisvertrouwen en opening tot het aangaan van nieuwe verbindingen. ‒ Verminderen van ernstige internaliserende of ernstige externaliserende problematiek.
- Verminderen bij internaliserende problemen zoals; sociale teruggetrokkenheid, angst, depressie en psychosomatische klachten. De emoties die anders naar binnen werden gericht, worden nu meer zichtbaar. - Verminderen bij externaliserende problematiek zoals; agressie, overactief gedrag en ongehoorzaamheid. Er is meer controle over emoties die anders naar buiten worden gericht en er zijn minder vaak of geen conflicten met andere mensen of met de maatschappij.
De trainingssessies Honden reageren op commando’s die een zelfverzekerde toon en juiste timing hebben. Maar ze gaan klieren en zijn ongehoorzaam bij bluf, inconsequentie, twijfel, gebrek aan sensitiviteit en contact. Tijdens de training wordt de deelnemer gecoacht om invloed te kunnen uitoefenen op de hond. Bij voldoende overwicht van de deelnemer gaat de hond zelfstandig handelen ter bevordering van de rust en het welbevinden van de deelnemer. [IV] De meesten van onze deelnemers hebben al veel therapie gehad of moeten vaak praten met hulpverleners over hun gevoelens. Bij deze training wordt er juist veel gedaan, weinig gepraat en vooral ook humor gebruikt. Een training is enorm leuk om te doen. Dit is een belangrijk onderdeel van de training. In de sessies wordt charmant en humorvol, maar ook confronterend opgetreden. De trainingen hebben een heldere structuur. Dit is voor onze deelnemers erg belangrijk, zij hebben duidelijkheid nodig.
Pagina 7 van 11
Tijdens de trainingen maken deelnemers vaak projecties van hun eigen leven of situatie op de hond. (Ze kunnen eigenschappen of emoties proberen te ontkennen, verbergen of verdringen door deze toe te schrijven aan de hond.) Dit zorgt voor een goede binding tussen de hond en deelnemer. Daarom kent de training ook een concrete sturende benadering, juist deze projecties zorgen voor versnelling van het leerproces en succes van de training. Zo wordt vaak de persoonlijke ruimte van de deelnemer stapje voor stapje opgezocht, de trainer is hier kundig in. Door de deelnemer positief en motiverend te coachen, wordt het zelfvertrouwen van de deelnemer aangesproken met als gevolg dat deze hierdoor groeit.
De trainingsopbouw De training kent twaalf bijeenkomsten van ongeveer een uur. Voorafgaande aan de training worden persoonlijke doelstellingen samen met de deelnemer vastgesteld. De training bestaat uit drie fasen: - Startfase: binnen de eerste drie bijeenkomsten wordt voornamelijk gewerkt aan ontspanning bij de deelnemer bij oplopende sociale druk.
- Werkfase: binnen de bijeenkomsten 4 tot en met 9 wordt de ontspanning verder uitgebreid en gewerkt aan verbetering van de non-verbale communicatie van de deelnemer in sociale situaties. Halverwege de training toetsen wij de doelstellingen en stellen wij deze eventueel bij. - Afsluitfase: de laatste drie bijeenkomsten worden verbanden gelegd van het begeleiden van de hond naar sociale situaties in de omgang met mensen. Tevens wordt de relatie met de hond afgebouwd. Bij onderassertieve deelnemers wordt vaak eerder in de training dan de laatste drie bijeenkomsten aandacht besteed aan het afscheid nemen van de hond. Aan het eind van de training volgt een evaluatie van de doelstellingen en de inhoud van de training. Er wordt ook gekeken naar de praktische effecten van de training. Tevens krijgt een deelnemer een certificaat van deelname en ter herinnering aan de training een foto van de hond.
Pagina 8 van 11
Effecten van de Topdog HondenSOVAtraining Een Topdogtraining heeft invloed op de hoeveelheid stress waar een deelnemer last van heeft, het concentratievermogen, de expressiviteit in de non-verbale communicatie, de assertiviteit van de deelnemer, zelfbeheersing, de sociale omgang met mensen (aanmaak oxytocine), angsten, stemming (aanmaak endorfines) en zelfvertrouwen. Stress Wanneer een deelnemer een training leuk vindt, is hij meer intern gemotiveerd zich in te zetten. Dit maakt de training effectiever (het niet verschijnen op een training komt nauwelijks voor.) Een goede sfeer en plezier doen je ontspannen en maken dat je meer en sneller leert. Een training met een hond vermindert de stress. In contact met de hond is een verminderd aandeel cortisol in het bloed zichtbaar. De deelnemer gaat zich beter voelen en is meer ontspannen. Rust (ontspanning, minder stress) Een Topdogtraining zorgt dat een deelnemer meer ontspannen is in meerdere levenssituaties. Daardoor functioneert een deelnemer beter op verschillende levensgebieden. Op school of werk, thuis op de groep en vrije tijd. Vanuit rust kan men zich beter concentreren en dingen aanpakken. Concentratievermogen (sneller of langer kunnen leren of werken) Het concentratievermogen van een deelnemer bij Topdog verbetert. Hij kan hierdoor langer leren of werken, of sneller dingen oppikken. Ook de kwaliteit van werkzaamheden verbetert hierdoor. Expressiviteit (duidelijkheid met mimiek, lijf en intonatie) Een deelnemer wordt in het verloop van een Topdogtraining overtuigender en duidelijker in zijn presentatie. Niet alleen in de omgang met de hond, maar ook in de omgang met mensen. Dit maakt dat de communicatie met mensen succesvoller verloopt. Assertiviteit (voor jezelf opkomen) De assertiviteit van een deelnemer verbetert als gevolg van een Topdogtraining. De deelnemer durft in allerlei situaties dingen te vragen en zijn mening te geven. De deelnemer leert beter voor zichzelf opkomen. Zelfbeheersing (rustig blijven of beheerst boos worden) Een deelnemer is beter in staat sociaal acceptabel gedrag te vertonen in stressvolle situaties. Hij wordt minder snel of minder erg boos. Het kan ook zijn dat de deelnemer minder lang boos blijft. Onacceptabele agressie verdwijnt. Sociale omgang met leeftijdsgenoten (oxytocine; je goed voelen en sociaal gedrag in de omgang) Een deelnemer krijgt meer en beter contact met leeftijdsgenoten. Gepest worden stopt, de mate van verlegenheid vermindert. Sociale omgang met volwassenen (oxytocine; je goed voelen en sociaal gedrag in de omgang) Een deelnemer krijgt meer en beter contact met volwassenen, zoals leraren, hulpverleners, ouders, of werkgever. Het lukt de deelnemer vaker beter om met allerlei mensen te kunnen opschieten. Pagina 9 van 11
Angsten stoppen of worden minder ernstig Een deelnemer voelt zich niet langer bekeken, durft een boodschap te doen, durft zichtbaar te zijn in het openbaar en wordt daardoor ook zelfstandiger. Stemming (endorfines; vrolijk en optimistisch zijn) Een deelnemer voelt zich duidelijk beter, of voelt zich minder vaak of minder ernstig slecht. Hij ziet een dag zitten en heeft er zin in. Zelfvertrouwen (in jezelf geloven) Een deelnemer gelooft meer dan voorheen in zichzelf en durft van alles succesvol aan te pakken: rijles, nieuwe hobby, naar een vereniging gaan, een opleiding of werk oppakken.
Effecten op psychiatrische problemen De symptomen van ADHD, ADD, PDD-NOS, angststoornissen, stemmingsstoornissen en hechtingsproblematiek en andere denkbare psychiatrische problemen verdwijnen niet. Zij worden minder heftig, treden minder vaak op, of beiden. De deelnemeren leren ook beter met tegenslagen en beperkingen om te gaan.
Slagingspercentage bij de Topdog HondenSOVAtraining Bij iedere vorm van hulp is het gangbaar dat 70% van de hulp effectief is; 30% slaat niet aan. Bij de mate van effectiviteit is er sprake een glijdende schaal van enige vooruitgang naar maximale vooruitgang. Bij Topdog is dit 95%: ‒ 90% alle doelstellingen behaald, volledig effectief; ‒ 5% bijna alle doelstellingen gehaald, effectief; ‒ 5% niet effectief, de hulpverlening is niet opgestart of er is geen match met de hond.
De risico’s van trainen met een hond voor de deelnemer ‒ Honden kunnen bijten, het blijven dieren; ‒ hygiëne, allergie en angst; ‒ er kunnen weerstanden zijn van derden, hiermee dient men effectief om te gaan. Vooraf wordt een schriftelijke verklaring getekend, waaruit blijkt dat de inzet van honden verzekerd is en de verzekering op de hoogte is van de inzet van de hond binnen de instelling. Een gecertificeerd team van hond en trainer is hierbij uiterst van belang.
Pagina 10 van 11
Andere benaderingen voor het inzetten voor een hond ‒ Aanwezigheid van/contact met de hond in bijvoorbeeld een instelling, woongroep of activiteitencentrum. ‒ Actieve deelname van de hond binnen een bepaald kader. Denk onder andere aan een slechtnieuwsgesprek of een gesprek met behandelaars. ‒ Werken met de hond: gehoorzaamheid en behendigheidstrainingen voor beweging of expressie, zelfbeheersing oefenen. Topdog valt ook in te zetten als een preventieproject. Dit zijn zes bijeenkomsten in plaats van twaalf: ‒ in de eerste lijn; ‒ direct aansluitend op de eerste lijn.
Bronvermeldingen [I] Dr. Paul de Vos: Emoties bij honden (ISBN 978-90-5972-362-7) [II] Prof. DR. Marie-José Enders-Slengers: Antrozoölogie; overleven met dieren [III] www.mensenhond.nl [IV] Turid Rugaas: Kalmerende signalen (ISBN 978-90-8075-844-5) Met dank aan Rob Mos van Mens & Hond Consultancy voor het beschikbaarstellen van de teksten van de Topdog HondenSOVA Training Methodiek 12 +.
Pagina 11 van 11
Swammerdamstraat 4A 3553 rx UTRECHT
T (030) 785 24 33 M (06) 34 34 62 14 Pagina 12 van 11
[email protected] www.hersteloppoten.nl
