Schoolfruit in de les Handleiding bij de lessen van EU-Schoolfruit en SchoolGruiten Lessen over fruit en groente: geef leerlingen iets extra’s mee! Uw school doet mee met het EU-Schoolfruitprogramma. Na de eerste periode met gratis fruit en groente, ontwikkelt de school een eigen schoolfruitbeleid. Leerlingen eten in de ochtendpauze, op twee of meer dagen, dan nog steeds alleen fruit en groente. Uw school bepaalt hoe dit precies georganiseerd wordt aan de hand van het stappenplan. Met het lesmateriaal haalt u meer uit het nieuwe beleid. Door ook in de les aandacht te besteden aan fruit en groente, krijgen leerlingen meer mee dan vezels, vitamines en mineralen. Zij ontdekken de smaak van verschillende soorten fruit en groenten, leren over de herkomst van fruit en groente, het milieu en de gezondheidsvoordelen. Wat zij in de les leren, brengen zij tijdens het tienuurtje in de praktijk. Dat is lekker en het werkt! Leerlingen leren dan al jong gezonde en duurzame keuzes te maken. Lessen en materialen Bij de start van EU-Schoolfruit heeft elke school die meedoet een lesboekje ontvangen. Daarin staat voor elke groep een les over fruit en groente. In dit document vindt u naast die introductielessen van EU-Schoolfruit ook extra lessen van SchoolGruiten. SchoolGruiten is het vervolg op EU-Schoolfruit en ondersteunt scholen bij een structureel schoolfruitbeleid. Met deze lesmaterialen kunt u in alle groepen meerdere keren aandacht besteden aan het thema fruit en groente. Bij een aantal lessen horen kopieerbladen, waarop de leerlingen de opdrachten kunnen maken. Ook de kopieerbladen vindt u in dit document. Wilt u ouders betrekken bij de lessen? Mail ze dan de ouderbrochure, met tips over eetopvoeding. Overzicht lessen Alle groepen: een introductieles van EU-Schoolfruit. Met tips en weetjes over fruit en groente. Met de klas kunt u ook een recept maken met verse producten. Groep 1 tot en met 6: lessuggesties van SchoolGruiten. Deze kunt u benutten om door het jaar heen af en toe aandacht te besteden aan de herkomst en voedingswaarde van fruit en groente. Deze kunt u als los onderdeel gebruiken op een lesdag, of integreren met bijvoorbeeld rekenen, taal en wereldoriëntatie. Groep 7 en 8: verdiepingslessen van SchoolGruiten. Dit is een reeks van tien lessen voor de bovenbouw, waarbij leerlingen meer leren over de Schijf van Vijf en milieuaspecten van fruit en groente. De kern van elke verdiepingsles bestaat uit een activiteit, een klassengesprek of een testje. U sluit steeds af met een aantal vragen, zodat u kunt checken of de leerdoelen bereikt zijn. Leerdoelen Tijdens de introductieles en de verdiepingslessen, ontdekken de leerlingen: waarom het belangrijk is om elke dag fruit en groente te eten het advies voor kinderen: elke dag twee keer fruit en 150 gram groenten of zij zelf genoeg fruit en groente eten wat goede porties zijn waarom variatie belangrijk is welke soorten fruit en groente je in Nederland zoal kunt kopen en eten dat je een nieuwe soort soms wel tien keer moet proeven, voor je aan de smaak gewend bent meer over de verschillende invloeden op hun eetgedrag, zoals hun ouders, de school, klasgenoten, vriendjes en reclame dat het leuk, gezond en lekker is om veel fruit en groente te eten Praktisch Lesduur: Voor de meeste lessen geldt dat zij ongeveer 45 minuten duren. Een aantal korte lessuggesties kunt u in een half uur uitvoeren.
Voorbereiding: De lessen hebben een korte voorbereidingstijd. In een aantal gevallen is het noodzakelijk om van tevoren fruit en groente te kopen. Dit staat duidelijk aangegeven bij de lessen of bij de losse, extra opdrachten. Natuurlijk is het ook mogelijk om aan leerlingen te vragen materialen mee te nemen van thuis. Pedagogische onderbouwing Waarom is fruit en groente op school belangrijk? Als kinderen jong meekrijgen wat gezond eet- en beweeggedrag is, dan is de kans groot dat zij dit gedrag de rest van hun leven meenemen. Dat werkt vooral als je theorie (bijvoorbeeld deze lessen over fruit en groente) combineert met een gedragscomponent (het tienuurtje waarbij kinderen fruit en groente eten). Natuurlijk zijn ouders verantwoordelijk voor de eetopvoeding, maar deze tijd vraagt ook om een actieve rol van scholen. Kinderen brengen meer tijd door op school en de BSO dan vroeger. Een belangrijke hoofdmaaltijd, de lunch, eten kinderen steeds vaker in de klas. Bovendien zijn er steeds meer kinderen die de gezonde keuze thuis niet met de paplepel ingegoten krijgen. 14% van de kinderen is te zwaar. Ook kunnen vrijwel alle Nederlandse kinderen wel wat meer vezels, vitamines en mineralen gebruiken uit bijvoorbeeld fruit en groente. 75% krijgt niet genoeg fruit binnen, 98% niet genoeg groente. Een ongezonde leefstijl kan grote gevolgen hebben voor de gezondheid van kinderen op de korte termijn en in de toekomst. Een weinig duurzame voedselkeuze heeft bovendien een ongunstige invloed op het milieu. Door educatie en een gezonde schoolomgeving krijgen kinderen echt iets extra’s mee. Schoolfruit en de kerndoelen De doelen die hierboven staan, zijn afgeleid van een aantal kerndoelen voor het basisonderwijs. Ze sluiten aan bij het leergebied ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’, en dan vooral bij het domein ‘mens en samenleving (kerndoel 34, 35, 37, 39) en het domein ‘natuur en techniek’ (kerndoel 41): Mens en samenleving kerndoel 34: leerlingen leren om zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen kerndoel 35: leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument kerndoel 37: leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen kerndoel 39: leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu Natuur en techniek kerndoel 41: leerlingen leren over de bouw van planten, dieren, mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen Meer informatie over de kerndoelen: www.slo.nl/primair/kerndoelen Vignet Gezonde School: scoor met gezonde lessen Een aantal scholen gebruikt schoolfruit als onderdeel van een uitgebreider eet- en beweegbeleid. Leerlingen die gezond eten en genoeg bewegen, zijn fitter en kunnen zich beter concentreren. Ouders waarderen de extra aandacht voor een gezonde leefstijl. Wanneer leerkrachten lekker meedoen, bijvoorbeeld met fruit en groente als tienuurtje, kan de vitaliteit van het hele team toenemen. Kortom: gezonde scholen presteren beter. Het RIVM Centrum Gezond Leven beloont scholen met een goed schoolgezondheidsbeleid met het Vignet Gezonde School. Er zijn zeven deelcertificaten voor verschillende thema’s. Schoolfruit helpt scholen op weg naar het deelcertificaat Voeding.
Om in aanmerking te komen voor zo’n vignet of deelcertificaat, is het belangrijk dat een thema in het curriculum en in de praktijk van de lesdag aan bod komt. Bij schoolfruit betekent dat dus: én nieuwe regels voor het tienuurtje én vaker aandacht voor fruit en groente in de lessen. Als u in aanmerking wilt komen voor een deelcertificaat voeding, is het goed om ook de andere eetmomenten aan te pakken, van trakteren en de schoollunch tot de regels tijdens sportdagen, uitjes en andere activiteiten. Met deze online test kunt u inventariseren hoe ver u bent en wat u nog kunt verbeteren: www.voedingscentrum.nl/gezondebasisopschool Uw school hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden. Juist niet. Gezonde Scholen betrekken het team en de ouders bij het beleid en zoeken de samenwerking op met de GGD en andere partners. Meer informatie over het Vignet Gezonde School staat op www.gezondeschool.nl. Tip: deze lessen sluiten ook goed aan bij Smaaklessen, hét lespakket over eten voor de basisschool. Lees hier meer over op www.smaaklessen.nl. Meer informatie Op www.euschoolfruit.nl ontdekt u hoe u het meeste kunt halen uit EU-Schoolfruit. Het programma SchoolGruiten ondersteunt scholen die werken aan een structureel schoolfruitbeleid. Zo vindt u op www.schoolgruiten.nl informatie voor ouders en praktijkverhalen. Alle scholen kunnen gebruik maken van SchoolGruiten, ook als zij (nog) niet meedoen met EU-Schoolfruit.
Colofon Het EU-Schoolfruitprogramma wordt gefinancierd door de Europese Unie en schoolfruitleveranciers. Het Productschap Tuinbouw en Wageningen University zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de regeling. Het ministerie van Economische Zaken, Stichting Voedingscentrum Nederland en GroentenFruit Bureau ondersteunen het programma. SchoolGruiten is een initiatief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, het Productschap Tuinbouw en GroentenFruit Bureau. Het programma wordt uitgevoerd door Wageningen University in samenwerking met diverse GGD’en. SchoolGruiten wordt ondersteund door Stichting Voedingscentrum Nederland. Contact Steunpunt SchoolGruiten Wageningen University Telefoon: 0317 48 59 66
[email protected] E-mail:
[email protected] Twitter: @EU_Schoolfruit @SchoolGruiten www.euschoolfruit.nl Web: www.schoolgruiten.nl
]he[fi][ifh[a"fhe[l[d
'ROEPSGESPREK ,AATôDEôKINDERENôHUNôBROODTROMMELTJESôOPENôMAKENô ENôELKAARôLATENôZIENôWELKEôGROENTEôENôFRUITôZEôBIJôZICHô HEBBENô#ONTROLEERôHIERBIJôOFôZEôWETENôHOEôHETôFRUITôENô DEôGROENTEôHETENô7IEôHEEFTôHETZELFDE ô6RAAGôDAARNAô OFôDEôKINDERENôNOGôMEERôGROENTEôENôFRUITôKUNNENô NOEMENôDIEôJEôMEEôNAARôSCHOOLôKUNTôNEMENô
$EôKINDERENôONTDEKKENôDATôJEôALLERLEIôGROENTEôENôFRUITô MEEôKUNTôNEMENôNAARôSCHOOLô -ATERIAAL rô 6IERôSOORTENôFRUITôAPPEL ôPEER ôBANAAN ô ô SINAASAPPEL rô 6IERôSOORTENôGROENTEôWORTEL ôTOMAAT ô ô KOMKOMMER ôPAPRIKA rô 3CHILMESJE rô %NKELEôBORDEN
3PELLETJEôSTAANôOFôZITTEN .OEMôDEôVOLGENDEôGROENTEôENôFRUITGERECHTEN ôOPô ,AATôDEôKINDERENôGAANôSTAANôALSôJEôDATôZOôMEEôNAARô SCHOOLôKUNTôNEMENôVOORôINôDEôPAUZEôENôBLIJVENôZITTENô ALSôJEôDATôNIETôZOôMEEôNAARôSCHOOLôKUNTôNEMENô6RAAGô HIERBIJôSTEEDSô¯¯NôKINDôWAAROMôHIJôSTAATôOFôZITô "IJVOORBEELDôDRUIVEN ôGROENTESOEP ôSTUKJESôPAPRIKAôOPô JEôBOTERHAMôMETôKAAS ôROZIJNEN ôSPRUITJES ôEENôRAUWEô WORTEL ôSPERZIEBOONTJES ôAPPELSAP ôEENôSTUKôMELOEN ô CHAMPIGNONS ôEENôTOMAATJE ôBOERENKOOLSTAMPPOT ô
rô 6ORKJES rô "LINDDOEK rô +OPIEERBLADôôVOORôIEDERôKIND
APPELMOES ôSCHIJFJESôKOMKOMMERôOPôJEôBROOD ôYOGHURTô METôSTUKJESôBANAANô +IJKENôENôNADENKEN ,AATôDEôKINDERENôVIERôBEKENDEôSOORTENôFRUITôENôVIERô BEKENDEôSOORTENôGROENTEôZIENô"IJVOORBEELDôEENôAPPEL ô EENôPEER ôEENôBANAANôENôEENôSINAASAPPEL ôEENôWORTEL ô EENôTOMAAT ôEENôKOMKOMMERôENôEENôPAPRIKAô6RAAGô BIJôIEDEREôVRUCHTôENôGROENTEôHOEôHETôHEETôENôHOEôHETô KLAARGEMAAKTôMOETôWORDENôVOORôJEôHETôKANôETENô "LINDôPROEVENôENôRUIKEN 3NIJDôENOFôSCHILôIEDEREôVRUCHTôENôGROENTEôINôHAPKLAREô STUKJESôOFôPARTJESôOFôDOEôDITôSAMENôMETôDEôKINDERENô 6RAAGôWIEôERôGEBLINDDOEKTôDURFTôTEôPROEVENôENôTEô RADENôWATôHIJôEETô"LINDDOEKôVERVOLGENSôSTEEDSôEENô KINDôENôSTOPô¯¯NôVANôDEôSTUKJESôFRUITôOFôGROENTEôINôZIJNô MONDô7EETôHETôKINDôWATôHIJôEET ô(OEôWEETôHIJôDAT ô 6INDTôHIJôHETôLEKKER ô-AAKôHETôHIERNAôMOEILIJKERô,AATô DEôGEBLINDDOEKTEôKINDERENôALLEENôAANôHETôFRUITôOFôDEô GROENTEôRUIKENô7ETENôZEôNUôOOKôWATôHETôIS ô(OEô WETENôZEôDAT ô6INDENôZEôHETôLEKKER
,
0ROEF ôENôRUIKHOEK 2ICHTôEENôPROEFHOEKôINôENôLAATôDEôKINDERENôLATERôHETô BLINDEôPROEF ôENôRUIKSPELLETJEôZELFôMETôELKAARôSPELEN +OPIEERBLADôMAKEN $EôKINDERENôKLEURENôDEôGROENTEôENôFRUITôOPôHETô KOPIEERBLADôINôDEôJUISTEôKLEUREN +INDERVRAGENôBEANTWOORDEN +UNNENôDEôKINDERENôNUôDEôVOLGENDEôVRAGENô BEANTWOORDEN rô 7ELKEôGROENTEôENôFRUITôKENôJE ô rô 7ELKEôKUNNENôMEEôNAARôSCHOOL ô %XTRA &RUITSALADE -AAKôVANôDEôSTUKJESôFRUITôDIEôJIJôINôDEôKLASôGEHAALDô HEBTôEENôHEERLIJKEôFRUITSALADEôMETôDEôKINDERENô,AATô DEôKINDERENôHETôFRUITôZELFôSCHILLEN ôSNIJDENôOFôVERDELENô 6ERGEETôNIETôWATôCITROENSAPôOVERôHETôGESNEDENôFRUITô TEôSPRENKELENôOMôDEôKLEURENôFRISôTEôHOUDENô-ENGôHETô FRUITôTENSLOTTEôMETôEENôLEPELôHONINGô3MULLENôMAAR .AARôDEôGROENTEBOER 'AôMETôDEôKINDERENôOPôBEZOEKôBIJôDEôPLAATSELIJKEô GROENTEBOERôOFôGROENTEAFDELINGôVANôDEôSUPERMARKTô 7ATôZIENôZEôDAARôALLEMAALôVOORôGROENTEôENôFRUIT ô 7ATôKUNôJEôDAARôALLEMAALôKOPEN ô
-
Ab[khZ[[]]hee[dj[[d[d d\hhk_j_dZ Z[``k_iij[ab[kh[d$
"ANAAN !PPEL
0EER
4OMAAT 3INAASAPPEL
7ORTEL
+OMKOMMER 0APRIKA
((
]he[fi][ifh[a"fhe[l[d
2AADSEL +IJKôOVERDREVENôHEIMELIJKôINôJEôEIGENôDRINKBEKER ôRUIKô ERôEVENôAANôENôVERTELôDEôKINDERENôDATôJEôEVENôHEBTô GEKEKENôWATôVOORôDRINKENôJEôVANDAAGôBIJôJEôHEBTô,AATô DEôKINDERENôDOORôVRAGENôTEôSTELLENôRADENôWATôVOORô
$EôKINDERENôONTDEKKENôDATôJEôVANôALLERLEIôFRUITôENôZELFSô SOMMIGEôGROENTEôZELFôLEKKERôSAPôKUNTôMAKENô -ATERIAAL rô 6IERôSTUKKENôGROENTEôENôFRUITôAPPEL ôSINAASAPPEL ôô ô rô ô rô rô
DRUIVEN ôTOMAAT 6IERôSOORTENôPAKKEN ôSAPôAPPELSAP ôô ô SINAASAPPELSAP ôDRUIVENSAPôENôTOMATENSAPô &LUOR BEKERTJES "LINDDOEK
DRINKENôJEôBIJôJEôHEBTô:EôMOGENôERôEVENTUEELôOOKôEVENô AANôRUIKENô 'EEFôZEôAFôENôTOEôEENôAANWIJZINGô"IJVOORBEELDôHETôISô ORANJE ôHETôISôZOETôENôZUUR ôHETôISôGEMAAKTôVANôFRUIT ôHETô FRUITôISô¥¥KôORANJEôENôJEôMOETôHETôSCHILLENô+UNNENôZEô HETôRADEN ô ,AATôDEôKINDERENôDANôSTIEKEMôINôHUNôEIGENôDRINKBEKERô KIJKENôOFôZEôSAPôBIJôZICHôHEBBENô"IJôDEGENENôDIEôDATô HEBBEN ôMAGôDEôKLASôOOKôPROBERENôTEôRADENôWELKôSAPô ZEôBIJôZICHôHEBBENô
ô
rô +OPIEERBLADôôVOORôIEDERôGROEPJE
+IJKENôENôNADENKEN ,AATôDEôKINDERENôDEôVIERôBEKENDEôSOORTENôFRUITôENô GROENTEôZIENô6RAAGôDEôKINDERENôHOEôJEôVANôIEDEREô SOORTôSAPôMOETôMAKENô"IJVOORBEELDôAPPEL ôDRUIVENô ENôTOMAATôMETôDEôSAPCENTRIFUGE ôSINAASAPPELSôKANô JEôPERSENô6RAAGôDEôKINDERENôWELKEôVANôDEZEôSAPPENô ZEôZELFôWELôEENSôDRINKENô+ENNENôZEôOOKôNOGôANDEREô SOORTENôSAP "LINDôPROEVENô 3CHENKôSTEEDSôEENôBEETJEôSAPôINôEENôPLASTICôBEKERTJEô "LINDDOEKôEENôKINDôENôLAATôHEMô¯¯NôVANôDEôSAPPENô PROEVENô(OEôSMAAKTôHET ô%NôHOEôRUIKTôHET ô6INDTôHIJô HETôLEKKER ô7AAROMôWELôOFôNIET ô7ATôVOORôSAPôDENKTô HIJôDATôHETôIS ô$AARNAôMOGENôDEôKINDERENôOOKôEENô SLOKJEôPROBERENôVANôEENôANDERôSOORTôSAPô
.
5ITôEENôPAKJEôOFôVERS ,AATôDEôKINDERENôHETôVERSCHILôERVARENôTUSSENôAPPELSAPô UITôEENôPAKJEôENôZELFGEMAAKTEôAPPELSAPôUITôDEô SAPCENTRIFUGEô:IETôHETôERôHETZELFDEôUIT ô(OEôZOUôDATô KOMEN ô,AATôDEôKINDERENôOOKôPROEVENô3MAAKTôHETô
3APHOEK 2ICHTôEENôSAPHOEKôINôENôLAATôDEôKINDERENôLATERôDITô BLINDEôPROEFSPELLETJEôZELFôMETôELKAARôSPELENô +OPIEERBLADôMAKEN
OOKôANDERS ô7ELKEôVINDENôZEôLEKKERDER ô
$EôKINDERENôKLEURENôOPôHETôKOPIEERBLADôDEôGROENTE ô ENôFRUITSOORTENôINôDEôJUISTEôKLEUREN ôWAARVANôJEôSAPô KUNTôMAKENô 'OEDEôANTWOORDENôDRUIVEN ôSINAASAPPEL ôWORTELS ô PEER ôTOMAAT ôAPPEL ôAARDBEIENôENôBANAAN +INDERVRAGENôBEANTWOORDEN +UNNENôDEôKINDERENôNUôDEôVOLGENDEôVRAGENô BEANTWOORDEN rô 7ELKEôSOORTENôSAPôKENôJE ô rô 7ELKEôKUNNENôMEEôNAARôSCHOOL ô %XTRA 3APSHAKE -AAKôEENôHEERLIJKE ôGEZONDEôSAPSHAKEôMETôDEô KINDERENô.EEMôVIERôAPPELS ôVIERôPERSSINAASAPPELSô ENôVIERôSTENGELSôBLEEKSELDERIJô,AATôDEôKINDERENôDEô SINAASAPPELSôPERSEN ôDEôKLOKHUIZENôUITôDEôAPPELSô VERWIJDERENôENôDEôAPPELSôENôBLEEKSELDERIJôINôSTUKKENô SNIJDENô$OEôDEôSTUKKENôAPPELôENôSELDERIJôINôDEô SAPCENTRIFUGEô2OERôALLESôDOORôELKAARô$RINKôSMAKELIJK
/
Ab[khZ[[]]hee[dj[[d[d d\hhk_jmWWWhlWWd`[iWfakdjcWa[d$
$RUIVEN !PPEL
3LA
0EER
3PERZIEBOON
"LOEMKOOL
7ORTEL 4OMAAT 0REI
3INAASAPPEL "ANAAN !ARDBEI
()
