RELIGIOUS JOURNALISM COMMUNITY OF PRACTICE TILBURG COBBENHAGEN CENTER
1
RELIGIOUS JOURNALISM COMMUNITY OF PRACTICE TILBURG COBBENHAGEN CENTER
Het Tilburg Cobbenhagen Center geeft het waardendebat binnen de wetenschap een nieuwe impuls vanuit de christelijke en humanistische traditie en zoekt aansluiting bij identiteitsvraagstukken die samenlevingbreed spelen. Een van deze vraagstukken gaat over het verschijnsel ‘religiejournalistiek’ (religious journalism) in de Nederlandse context. Religie speelt een paradoxale rol in de moderne Nederlandse samenleving. Enerzijds wordt het verschijnsel ‘religie’ beschouwd als een exclusieve privéaangelegenheid, die geen plek behoord te hebben in het publieke domein, en/of als een problematisch maatschappelijk verschijnsel waar met enig onbegrip of zelfs onbehagen naar wordt gekeken, niet in het minst veroorzaakt door wereldwijde brandhaarden die expliciet in verband gebracht worden met een bepaalde religie, de Islam. Anderzijds, en mede door dit laatste, eist het verschijnsel religie, en dan vooral in haar gepercipieerde problematische aard, alle aandacht op het publieke forum. De journalistiek speelt van oudsher een belangrijke rol in het publiek-politieke debat, niet alleen door de verslaglegging ervan, maar ook doordat de journalistieke professionals hierdoor mede vorm geven aan dat maatschappelijke debat. Tegelijkertijd – en dat is de tweede paradox – is de kennis van de geleefde religieuze tradities in Nederland (en daarbuiten) onder de journalistieke professionals de laatste decennia eerder af- dan toegenomen. Een hele reeks aan maatschappelijk-historische ontwikkelingen is hier debat aan, waaronder individualisatie, deïnstutionalisatie en (definitieve) ontzuiling de belangrijkste lijken te zijn. De traditioneel sterk vertegenwoordigde confessionele journalistiek in Nederland is in rap tempo verdwenen om plaats te maken voor niet-confessionele nieuwsorganisaties zonder expliciete kennis van de geleefde religies. De vragen die zich, gegeven deze twee paradoxen, opdringt zijn de volgende: (1) Wat is de exacte ‘staat’ van de religiejournalistiek? (2) Welke achterliggende maatschappelijke discussies en ontwikkelingen hebben bijgedragen aan de kennelijke marginalisering van
2
religie als journalistieke specialisatie? (3) Op welke manier kunnen nieuwe impulsen aan deze journalistieke specialisatie gegeven worden? In deze notitie worden de eerste lijnen geschetst voor het programma ‘RELIGIOUS JOURNALISM’ dat het Tilburg Cobbenhagen Center ontwikkelt voor de beleidsperiode 2016-2020. De introductie van deze programmalijn (3.) wordt vooraf gegaan door een algemene beschrijving van de profilering (1.) en de wetenschappelijke organisatie (2.) van het onderzoekscentrum zelf.
1. Profilering Wetenschappelijke betrokkenheid, maatschappelijke innovatie Het Tilburg Cobbenhagen Center is geïnspireerd op een specifiek model om de verbinding tussen wetenschap en samenleving te organiseren; een verbinding die op dit moment algemeen wordt aangeduid als ‘valorisatie’. Maatschappelijke actoren worden voorzien van door de wetenschap ontwikkelde instrumenten om de door hen nagestreefde doelen te bereiken. In de praktijk blijkt deze visie op valorisatie te leiden tot ‘economisch gewin’ maar niet per definitie in sociaal of cultureel opzicht winstgevend te zijn. Samenlevingen zijn dynamisch. Er doen zich hierbinnen voortdurend knelpunten voor, maar er zijn ook altijd actoren actief die zich inzetten voor het oplossen van deze knelpunten. Het Tilburg Cobbenhagen Center brengt deze actoren bij elkaar en confronteert hun visies en waarden met elkaar. Zo ontstaat inzicht in de complexiteit van de situatie en in de verschillende waarden en perspectieven die erin een rol spelen. Het Tilburg Cobbenhagen Center communiceert dit inzicht naar de bij de maatschappelijke innovatie betrokken partijen, zodat deze op grond van dit inzicht hun doelen kunnen bijstellen, hun waarden kunnen heroverwegen en hun perspectieven opnieuw kunnen articuleren. Zo draagt valorisatie bij aan de democratische reflectie in de samenleving en aan de reflectiviteit van lopende maatschappelijke processen. Valorisatie wordt binnen het Tilburg Cobbenhagen Center, kortom, niet opgevat als het te gelde maken van bestaande, binnen de universiteit verworven kennis aan geïnteresseerden in de samenleving. Valorisatie wordt gezien als het toevoegen van waarde aan de samenleving door wetenschappelijke betrokkenheid bij de samenleving, ten dienste van maatschappelijke innovatie.
3
2. Organisatie Naar een samenwerkingsverband van Communities of Practice De visie op valorisatie die binnen het Tilburg Cobbenhagen Center is ontwikkeld, vertaalt zich naar een bijbehorende organisatiestructuur. Het centrum is opgebouwd uit gemeenschappen, waarin mensen die praktisch, bestuurlijk en wetenschappelijk bij een bepaald maatschappelijk terrein betrokken zijn – en daarin met het oog op de toekomst een belangwekkende kwestie zien ontstaan – met elkaar in contact komen, van elkaar leren en met elkaar onderzoeksvragen formuleren. In deze lerende gemeenschappen, de zogenoemde Communities of Practice1, worden actoren bijeen gebracht die met elkaar gemeen hebben dat zij bij een maatschappelijk veld en/of een maatschappelijke kwestie betrokken zijn. Binnen maatschappelijke organisaties en de overheid is een organisatiemodel dat op dergelijke Communities of Practice berust niet uitzonderlijk, maar binnen de wetenschap is het vernieuwend. Het maakt het mogelijk wetenschappers op basis van een gedeeld belang te verenigen met degenen die op uiteenlopende wijzen verantwoordelijkheid dragen voor een bepaalde maatschappelijke praktijk en/of verbonden zijn met pogingen specifieke maatschappelijke kwesties of knelpunten op te lossen. De vraag naar de blijvende relevantie van religiejournalistiek in onze moderne samenleving is er één van.
3. Community of Practice RELIGIOUS JOURNALISM Deze vraag staat centraal binnen RELIGIOUS JOURNALISM, de Community of Practice binnen het Tilburg Cobbenhagen Center die maatschappelijke kwesties, problemen, uitdagingen en oplossingen rond het thema van religie als journalistieke expertise wil signaleren en onderzoeken, tezamen met direct betrokkenen uit het maatschappelijk middenveld, met name: (confessioneel georiënteerde) journalistieke opleidingen, (post)confessionele media en individuele journalisten op het gebied van religie. Vanuit het verschil in kennisbehoeften (3.3) zullen de bij deze community aangesloten 1
Vgl. R. Bood; M. Coenders, Communities of Practice. Bronnen van inspiratie, Utrecht: Lemma 2004.
4
kennisdragers (3.2) elkaar inspireren de benodigde expertise te verwerven in het gemeenschappelijke kennisgebied (3.1) en elkaar stimuleren dit kennisgebied in de toekomst verder uit te breiden.2 De structuur van RELIGIOUS JOURNALISM zal kortom, evenals de samenleving en thema’s waartoe zij zich verhoudt, dynamisch zijn. 3.1 Domein (kennisgebied) De kennisgebieden die bij de beantwoording van deze vragen een rol spelen zijn: de maatschappelijk-politieke discussie over de positie van religie in de samenleving; de internjournalistieke discussie over constructive versus objective journalism; de wetenschapsfilosofische discussie over (de houdbaarheid) van het onderscheid tussen binnenen buitenperspectief; de godsdienstfilosofische discussie over de onderlinge verhouding tussen de religies; en de godsdienstantropologische discussie over discussie versus praxis. 3.2 Gemeenschap (kennisdragers) •
Leden. De community RELIGIOUS JOURNALISM bestaat uit experts op het gebied van religiejournalistiek in het Nederlands taalgebied. De leden van deze community zijn werkzaam (of lang werkzaam geweest) aan een journalistiek medium of aan een journalistieke opleiding, en hebben daarbinnen sterke, aantoonbare affiniteit met het religieuze domein, of deze voorkeur nu van persoonlijke of van institutionele aard is.
•
Doel. Het eerste doel van de community RELIGIOUS JOURNALISM is het analyseren van en reflecteren op de contemporaine staat van de religiejournalistiek in Nederland, en de daarachter liggende maatschappelijke processen op het gebied van (de beeldvorming over) het religieuze domein. Het tweede doel van deze CoP is het versterken van de positie van religiejournalistiek als een zelfstandige journalistieke discipline met relevantie voor het verstaan van de laatmoderne maatschappij, de positie van religie daarbinnen, en – uiteindelijk – voor het ‘goede leven’.
•
Vormen. De leden van de community komen geregeld bij elkaar in groter of kleiner verband om de voortgang van de producten van de community (zie hieronder) met elkaar te bespreken, en om de praktische verankering van de wetenschappelijke
2
Definitie van ‘kennisgebied’, ‘kennisdragers’ en ‘kennisbehoeften’ (3.1 t/m 3.3) afkomstig van Bood;
Coenders, p. 74/75.
5
bestudering van het verschijnsel religiejournalistiek in de praktijk van die journalistiek te verankeren, en deze praktijk kritisch te bereflecteren. PM. Na een persoonlijke kennismakingsronde langs de beoogde deelnemers van deze community zullen de namen van de deelnemers en de door hen vertegenwoordigde instituten worden opgenomen in dit basisdocument. 3.3 Praktijk (kennisbehoeften) De community RELIGIOUS JOURNALISM concentreert zich op de beantwoording van de volgende vragen: (1) Wat is de exacte ‘staat’ van de religiejournalistiek? (2) Welke achterliggende maatschappelijke discussies en ontwikkelingen hebben bijgedragen aan de kennelijke marginalisering van religie als journalistieke specialisatie? (3) Op welke manier kunnen nieuwe impulsen aan deze journalistieke specialisatie gegeven worden?
4. Lopende projecten Binnen de community RELIGIOUS JOURNALISM lopen op dit moment de volgende deelprojecten. 4.1 Status religiejournalistieke media in Nederland Als basis voor het opstarten van de community RELIGIOUS JOURNALISM wordt een inventarisatie opgesteld aangaande de ‘staat’ van de religiejournalistiek in Nederland. In kaart wordt gebracht de verschillende (oude en nieuwe) media die zich op één of andere manier substantieel met het onderwerp ‘religie’ bezighouden, zij het vanuit een (historisch) confessioneel standpunt, zij het vanuit de algemeen maatschappelijke taak die zij van overheidswege hebben te vervullen. Naast een inventarisatie, die kan dienen bij wijze van ‘0-meting’, worden deze verschillende religiejournalistieke media op verschillende wijze gecategoriseerd, zodat de verschillende invalshoeken, en de kwaliteit en kwantiteit van deze media op dit gebied met elkaar vergeleken kunnen worden. Dit overzicht zal worden geschreven
6
in samenwerking met een student journalistiek van de gelijknamige opleiding aan de Hogeschool Ede. 4.2 Rapport Achtergronden crisis religiejournalistiek in Nederland Naast dit statusrapport (zie 4.1) wordt ook een rapport opgesteld waarin gereflecteerd wordt op de achterliggende (historische) maatschappelijke en wetenschapsfilosofische discussies, bewegingen en ontwikkelingen die ten grondslag liggen aan de verslechterende staat van religiejournalistiek in Nederland. Hierin wordt vijf contexten onderscheiden: (1) de positie van religie in de samenleving in het algemeen (de politiekmaatschappelijke context); (2) de discussie rond de objectieve dan wel constructieve visie op journalistiek (de journalistieke context); (3) de discussie rond binnen- en buitenperspectief (wetenschapsfilosofische context); (4) de discussies rond het waarheidsbegrip binnen en tussen de diverse (wereld)religies (de godsdienstfilosofische context); (5) de discussie rond de perceptie van religie als confessie dan wel praxis (de godsdienstantropologische context). Dit rapport wordt opgesteld naar aanleiding van literatuurstudies en van interviews met diverse experts in het veld op het gebied van religiejournalistiek, opdat een goede balans gevonden kan worden tussen wetenschappelijke reflectie en de geleefde praktijk van elke dag. Deze twee deelprojecten moeten resulteren in een startbijeenkomst van de community RELIGIOUS JOURNALISM waarin de uitkomsten van beide onderzoeken plenair worden gepresenteerd aan de onder 4.2 gedefinieerde groep. Op basis van de uitkomsten van deze expert meeting worden nieuwe deelprojecten vorm gegeven.
5. Meer informatie Community of Practice RELIGIOUS JOURNALISM RELIGIOUS JOURNALISM ontwerpt in overleg met de bij het project betrokken actoren een passende planning en begroting. De Communities of Practice die binnen het Tilburg
7
Cobbenhagen Center ontstaan, worden samengehouden door zowel een gemeenschappelijke inzet als door een verschil in mogelijkheden en concrete – technische en intellectuele, personele en materiële – behoeften. Om een Community of Practice vruchtbaar te doen zijn is het zaak, zo leert de ervaring, deze verschillen productief te maken: wat bij de één ontbreekt moet een ander in staat en bereid zijn te geven. Eén aspect hiervan kan zijn dat partijen financieel activiteiten van andere partijen mogelijk maken, maar er zijn ook vele andere mogelijkheden tot samenwerking met voordeel voor alle partijen. Voor vragen over RELIGIOUS JOURNALISM, de Community of Practice die onderdeel is van het Tilburg Cobbenhagen Center, kunt u contact opnemen met dr. Frank G. Bosman, bereikbaar via
[email protected], (06) 24996459.
8
