Projectverslag Inspectie naleving Wet arbeid vreemdelingen sector detailhandel voor niet westerse producten
Arbeidsinspectie, Den Haag Projectnummer Status projectverslag Inspectieonderwerpen AI-directie Manager Strategie Landelijk Projectleider Landelijk Projectsecretaris Ondersteunend Specialist Looptijd project Correspondentieadres
20 november 2007 W172 Defintief Wet arbeid vreemdelingen Arbeidsmarktfraude dhr. H.A. Wessels Mw. I. M.H. Koomen Mw. N. Dur Mw. E.J.D. Nikkessen 1 april 2006 t/m 31 oktober 2006 Directie AMF, Postbus 11563,2502 AN Den Haag T.a.v. Mw. N. Dur
Voorwoord De Arbeidsinspectie (AI) heeft in 2006 inspecties verricht naar naleving van de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) in de sector detailhandel voor niet westerse producten. Tevens heeft de AI in deze sector een pilot uitgevoerd met betrekking tot het verrichten van controles op onderbetaling in het kader van de Wet op het minimumloon en minimumvakantiebijslag Dit verslag geeft de resultaten weer van de inspecties. Bij 23% van de inspecties heeft de AI geconstateerd dat de werkgever één of meerdere werknemers arbeid liet verrichten zonder daarvoor over de benodigde tewerkstellingsvergunning te beschikken. Opvallend was dat het nalevingsniveau in de Randstad een stuk lager lag dan elders in het land. Dit is een zorgwekkend gegeven. Daarom zal de AI in 2008 extra inspectiecapaciteit inzetten in de Randstad. Flankerend aan de inspecties zal een traject van handhavingscommunicatie worden ingezet, omdat de indruk bestaat dat niet alle ondernemers in de sector op de hoogte zijn van de geldende wet-en regelgeving. Ten slotte kan worden geconcludeerd dat de pilot die in dit project is uitgevoerd om de handhavingssystematiek WML te testen, de AI zo goed mogelijk heeft voorbereid op haar nieuwe taak in 2007: het inspecteren van bedrijven op naleving van de WML. Den Haag, november 2007
De Algemeen directeur van de Arbeidsinspectie
AMF Projectverslag Detailhandel voor niet westerse producten 2006
Inhoudsopgave Samenvatting 1. Aanleiding en doelstellingen 2. Uitvoering 3. Projectresultaten 3.1 Ondernemingen 3.2 Werknemers 3.3 Pilot Wet op het minumloon en –vakantiebijslag 4. Overige inspecties in de sector 5. Conclusies en aanbevelingen
pagina 4 5 5 6 6 8 8 9 9
3
AMF Projectverslag Detailhandel voor niet westerse producten 2006
Samenvatting project In 2006 is door de Directie Arbeidsmarktfraude (AMF) van de Arbeidsinspectie (AI), voor de eerste keer een landelijk project uitgevoerd binnen de sector Detailhandel voor niet westerse producten. Directe aanleiding voor dit project waren de zorgwekkende resultaten van een viertal regionale projecten die in 2005 in de sector Detailhandel voor niet westerse producten zijn uitgevoerd. Doelstelling van het project detailhandel voor niet westerse producten 2006 was het tegengaan van illegale tewerkstelling en het effectueren van handhavingsdruk in de sector door het houden van toezicht op de naleving door de werkgevers van de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) en de bestaande identiteitsverplichtingen. Daarnaast moest het project gegevens opleveren ten behoeve van de informatiepositie van de AI. In dit project is ten slotte ook een pilot uitgevoerd met betrekking tot het verrichten van controles op onderbetaling. De pilot is opgezet om de volgende reden. Vanaf mei 2007 geldt er vrij werknemersverkeer voor werknemers uit de Midden- en Oost-Europese landen die op 1 mei 2004 zijn toegetreden tot de Europese Unie. Werkgevers hebben voor werknemers uit deze landen geen tewerkstellingsvergunning meer nodig. Met het vervallen van de vergunningplicht, is tegelijkertijd de mogelijkheid van het CWI vervallen om te controleren op de loonhoogte. Om erop toe te zien dat deze werknemers betaald krijgen conform de Wet op het minimumloon en minimumvakantiebijslag, heeft de minister van SZW met sociale partners afgesproken dat de AI vanaf begin mei 2007 gaat controleren op de naleving van deze wet. Vanaf die datum is het overtreden ervan bestuurlijk beboetbaar. Het project is uitgevoerd in de periode tussen 1 april en 31 oktober 2006. De AI heeft 678 inspecties uitgevoerd in de sector detailhandel voor niet westerse producten. Bij 23% (156) van de inspecties zijn één of meerdere overtredingen geconstateerd. Geconcludeerd kan worden dat het nalevingsniveau binnen de sector detailhandel voor niet westerse producten iets lager ligt dan het nalevingsniveau binnen andere sectoren waarin de AI inspecteert. In totaal zijn tijdens de inspecties 974 arbeidskrachten aangetroffen. Het betreft 44% vreemdelingen d.w.z. werknemers met een niet Nederlandse nationaliteit. Van deze vreemdelingen is 96% afkomstig van buiten de Europese Unie. Deze groep is grosso modo te verdelen in een derde deel illegaal verblijvenden (154) en twee derde deel (253) legaal verblijvenden. Voor 212 aangetroffen vreemdelingen was de werkgever in overtreding door hen tewerk te stellen zonder de benodigde tewerkstellingsvergunning. Hieronder waren 84 Turken, 26 Bulgaren en 17 Indiërs. Er zijn n.a.v. signaleringen van onderbetaling 14 inspecties verricht naar onderbetaling van de WML. In 3 zaken hebben de signaleringen geleid tot daadwerkelijke constatering van onderbetaling. In bakkerijen, winkels in 2de handsgoederen en supermarkten zijn relatief veel overtredingen van de Wav geconstateerd. Er zijn weinig uitzendkrachten in de sector actief. Opvallend is dat het overgrote deel van de geïnspecteerde ondernemingen weinig personeel (1-4 werknemers) in dienst heeft. Dit weerspiegelt zich in het aantal aangetroffen illegaal tewerkgestelde personen per onderneming. Verder bestaat de indruk dat de naleving van de Wav voornamelijk een stedelijke problematiek lijkt te zijn. Dit blijkt uit de grote verschillen in percentage overtredingen tussen (rand)stad (gemiddeld circa 40%) en het meer landelijke gebied (gemiddeld circa 10%). Gebleken is verder dat niet alle ondernemers op de hoogte zijn van de geldende wet- en regelgeving. Daarom zal worden bekeken of in 2008 een inspectieproject gefocust op de (rand)stad aangevuld kan worden met handhavingscommunicatie, die gericht is op deze moeilijk bereikbare doelgroep. Ten slotte kan worden geconcludeerd dat de pilot die in dit project is uitgevoerd om de handhavingssystematiek WML te testen, de AI zo goed mogelijk heeft voorbereid op haar nieuwe taak in 2007: het inspecteren van bedrijven op naleving van de WML.
4
AMF Projectverslag Detailhandel voor niet westerse producten 2006
1. Aanleiding en doelstellingen De Arbeidsinspectie (AI) gaat voor veilig, eerlijk en gezond werk. In dat kader bevordert zij door handhaving de naleving van de Wav en de Wml. De AI levert relevante informatie over de naleving op deze terreinen en draagt daarmee bij aan inzicht in de werking en vergroting van de effectiviteit van het overheidsbeleid. Er wordt actief samengewerkt in de keten van beleidsbepaling, preventie, toezicht, opsporing en handhaving. In dat kader zet de AI jaarlijks diverse inspectieprojecten op met als doel het controleren van werkgevers op de naleving van diverse wetten. De AI, Directie Arbeidsmarktfraude (AMF), controleert bij werkgevers of zij vreemdelingen tewerkstellen zonder dat zij daar een tewerkstellingsvergunning voor hebben. Voorschriften over het laten werken van vreemdelingen zijn opgenomen in de Wet arbeid vreemdelingen (Wav). In 2005 hebben vier AMF- teams in het kader van regionale projecten inspecties uitgevoerd bij ondernemingen die niet westerse producten verkopen. Van de 138 geïnspecteerde ondernemingen overtraden er 58 (42%) de Wav. Dit gegeven was voor de Directie AMF aanleiding om in 2006 een landelijk project te starten. De doelstelling van het project was het tegengaan van illegale tewerkstelling en het effectueren van handhavingsdruk in de sector door het houden van toezicht op de naleving door de werkgevers van de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) en de bestaande identiteitsverplichtingen. Daarnaast moest het project gegevens opleveren ten behoeve van de informatiepositie van de AI. Ten slotte zou onderbetaling worden gesignaleerd in het kader van de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag.
2. Uitvoering Het project richtte zich op de werkgevers in de sector ‘detailhandel voor niet westerse producten”. Van detailhandel is sprake wanneer de ondernemer direct zijn producten of diensten levert aan de eindafnemer c.q. de consument. De horecabranche, de autobranche en de zgn. “belwinkels” zijn in het kader van het project niet gecontroleerd, omdat aan deze branches op andere wijze aandacht wordt besteed1. Van detailhandel voor niet westerse producten is sprake wanneer door een onderneming niet westerse producten worden verkocht. Het project “Detailhandel voor niet westerse producten” is uitgevoerd in de periode 1 april 2006 - 31 oktober 2006. Voor de selectie van ondernemingen is gebruik gemaakt van de lijst ondernemingen uit het bestand van de Kamer van Koophandel. Via bijvoorbeeld de Belastingdienst, de Vreemdelingenpolitie (VP), de Gouden Gids, de KPN-telefoongids en internetsites is aanvullende informatie verzameld. Uiteraard waren ook meldingen over vermoedelijke illegale tewerkstelling een belangrijke selectiebron. De AI werkt samen met andere inspectiediensten door het gezamenlijk uitvoeren van inspecties en het uitwisselen van gegevens. In het project detailhandel voor niet westerse producten heeft de AI samengewerkt met UWV, de Belastingdienst en de VP. De AI heeft 20% van de inspecties gezamenlijk met de Belastingdienst verricht. In 70% van de inspecties heeft de AI samengewerkt met de VP; in 25% van deze inspecties is een overtreding van de Wav geconstateerd. De AI heeft met UWV en de Belastingdienst een samenwerkingsovereenkomst gesloten over het uitwisselen van gegevens. Deze organisaties verstrekken elkaar gegevens over vermoedelijke overtredingen van regelgeving op het werkterrein van de ander. De AI heeft, in het kader van dit project, geen meldingen van de Belastingdienst en UWV ontvangen over vermoedelijke illegale tewerkstelling.
1
Door AI projecten Horeca en Autobranche en het Vrijplaatsentraject van de Belastingdienst.
5
AMF Projectverslag Detailhandel voor niet westerse producten 2006
De AI heeft naar aanleiding van de inspecties in de detailhandel voor niet westerse producten 79 meldingen aan de Belastingdienst en/of UWV gestuurd op basis waarvan deze diensten nader onderzoek kunnen instellen naar naleving van de desbetreffende belasting- en sociale zekerheidswetgeving. De AI is in dit project niet in staat geweest op vruchtbare wijze contact met de branche te leggen. De redenen daarvoor zijn de volgende. Op de eerste plaats zijn er meer dan 50 brancheverenigingen in de sector actief, opgedeeld naar type product dat men verkoopt (brood, groenten en fruit, speelgoed, vlees, supermarkt etc. etc). Juist de ondernemingen die binnen het project vallen blijken in het merendeel van de gevallen allerlei producten tegelijk te verkopen en dus niet ingedeeld te kunnen worden bij één bepaalde branchevereniging. Om deze reden heeft de AI niet door tussenkomst van een branchevereniging kunnen communiceren met de doelgroep van het project. In 2008 zal wederom een project detailhandel voor niet westerse producten worden gestart. In overleg met de communicatieadviseurs van de AI zal bekeken worden of het mogelijk is een traject van handhavingscommunicatie te starten dat specifiek gericht is op deze –zeer moeilijk bereikbaredoelgroep. De resultaten van het onderhavige project geven hiertoe alle aanleiding, temeer omdat bij de inspecteurs die de ondernemingen hebben gecontroleerd, de indruk bestaat dat de ondernemers niet in alle gevallen op de hoogte zijn van de geldende wet- en regelgeving.
3. Projectresultaten In dit hoofdstuk zijn de resultaten weergegeven van het AI-project detailhandel voor niet westerse producten 2006. Deze hebben betrekking op het aantal geconstateerde overtredingen van de Wav en de mate waarin identiteitsfraude is aangetroffen. In paragraaf 3.1 worden de resultaten voor het gehele project beschreven. In paragraaf 3.2 staan gegevens over de bij de werkplekcontroles aangetroffen werknemers. In paragraaf 3.3 staat vermeld op welke wijze een pilot met onderzoek naar onderbetaling in het kader van de WML onderdeel heeft uitgemaakt van het project. De resultaten hebben uitsluitend betrekking op de geïnspecteerde ondernemingen. Zij geven geen representatief beeld over de sector als geheel. 3.1 Ondernemingen In de sector zijn 678 inspecties uitgevoerd. Bij 23% (156) van de inspecties zijn één of meerdere overtredingen geconstateerd. Figuur 1. Inspectieresultaten gecontroleerde ondernemingen
23%
overtredingen geconstateerd geen overtredingen geconstateerd
77%
In onderstaand tabel is te zien hoeveel inspecties hebben plaatsgevonden bij de verschillende deelsectoren en wat het percentage overtredingen is dat bij deze inspecties is geconstateerd. Tabel 1 Aantal en soort onderneming met resultaat van de inspectie
6
AMF Projectverslag Detailhandel voor niet westerse producten 2006
Aantal inspecties
Aantal inspecties met overtreding
Percentage overtredingen
Bakkerijen
95
45
47%
Winkels in 2de hands goederen
56
16
29%
Naaiateliers
11
3
27%
Supermarkten
131
28
21%
Groenteboer
34
7
21%
Kappers
44
9
20%
Overig
128
26
20%
Winkels met kaas en buitenlandse voedings-en genotsmiddelen
104
14
13%
Slagerijen
75
8
11%
Totaal
678
156
23%
Soort onderneming
Het overgrote deel van de geïnspecteerde ondernemingen (94%) hebben weinig personeel (1-4 werknemers) in dienst. Dit weerspiegelt zich in het aantal aangetroffen illegaal tewerkgestelde personen per onderneming. Bij 152 van de 156 inspecties met overtreding, zijn minder dan 5 illegaal tewerkgestelde personen aangetroffen. Ten slotte valt op dat het nalevingsniveau van de Wav is in de steden beduidend lager dan in het landelijke gebied. Tabel 2 Resultaten inspecties per werkgebied Aantal inspecties
Aantal inspecties met overtreding
Percentage inspecties met overtreding
59
31
53%
Rotterdam Rijnmond
64
25
39%
Amsterdam Amstelland
24
9
38%
Gooi en Vechtstreek, Flevoland
58
16
28%
Werkgebied Haaglanden
Utrecht, Zuid Holland
65
18
28%
Kennemerland, Zaanstreek Waterland
53
14
26%
Hollands Midden
24
6
25%
Gelderland Midden, Gelderland Zuid
27
5
19%
Noord Holland Noord
31
4
13%
Brabant Noord, Brabant Zuid Friesland, Groningen, Drenthe, IJsselland
50
6
12%
45
5
11%
Zeeland, West en Midden Brabant
50
5
10%
Limburg Noord, Limburg Zuid
69
7
10%
Twente, Noord en Oost Gelderland
59
5
8%
678
156
23%
Totaal
3.2 Werknemers In dit project zijn in totaal 974 arbeidskrachten aangetroffen tijdens de inspecties. Het betrof 957 eigen werknemers, 13 werknemers van derden en 4 zelfstandigen zonder personeel (ZZP-er). Van deze 974 arbeidskrachten waren er 425 met een niet-Nederlandse nationaliteit.
7
AMF Projectverslag Detailhandel voor niet westerse producten 2006
Van de werknemers met een niet-Nederlandse nationaliteit hadden er 16 een nationaliteit binnen de EER of Zwitserland . Hieronder bevonden zich 7 MOE-landers. Van 2 personen met een nietNederlandse nationaliteit is niet bekend of ze een nationaliteit buiten of binnen de EER hebben. De 407 vreemdelingen met een nationaliteit buiten de EER kunnen gesplitst worden in 253 legaal verblijvenden en 154 illegaal verblijvenden. Van de 253 legaal verblijvenden hadden er 29 de status van “asielzoeker” respectievelijk “asielgerechtigde”. De werkgever beschikte voor 25 van hen niet over een tewerkstellingsvergunning, terwijl hij hiertoe wel verplicht was. Van de 224 overig legaal verblijvenden waren er 33 waarvoor de werkgever niet over de vereiste tewerkstellingsvergunning beschikte. De 154 illegaal verblijvende personen zijn niet gerechtigd in Nederland arbeid te verrichten. Onder de 212 aangetroffen vreemdelingen waarvoor de werkgever in overtreding was, waren 84 Turken, 26 Bulgaren en 17Indiers. Figuur 2 Aantal aangetroffen arbeidskrachten
Werknemers (974)
Vreemdelingen (425)
Vreemdelingen waarvoor werkgever niet over vereiste twv beschikt (212)
957 eigen werknemers 13 werknemers van derden 4 ZZP-ers 16 personen met uit EER 7 MOE landers 407 personen van buiten EER 2 onbekend
154 illegaal verblijvende personen 25 asielzoekers 33 legaal verblijvende personen zonder twv
84 personen met de Turkse nationaliteit 26 personen met de Bulgaarse nationaliteit 17 personen met de Indiase nationaliteit + overige
De AI heeft bij haar controles 2 personen aangetroffen die werkzaam waren op het document van een ander persoon. 1 van hen was werkzaam in een supermarkt en de ander in een slagerij. Zij waren beiden afkomstig van buiten de EU. Voorts heeft de AI 3 vreemdelingen aangetroffen die werkzaam waren met valse/vervalst document. Van deze vreemdelingen waren er 2 werkzaam in een bakkerij en 1 in een tweedehandswinkel. Het betrof 1 MOE-lander en 2 vreemdelingen van buiten de EU. De desbetreffende werkgevers zijn hierover geïnformeerd en tegen hen is een boeterapport opgemaakt voor overtreding van de Wav.
3.3 Pilot Wet op het minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML) De AI heeft in het inspectieproject detailhandel voor niet westerse producten tijdens de werkplekcontroles aandacht besteed aan mogelijke onderbetaling van de aangetroffen arbeidskrachten. In het kader van het flankerend beleid bij de volledige openstelling van de grenzen voor werknemers uit Midden- en Oost-Europa (MOE) heeft het ministerie van SZW afspraken gemaakt met sociale partners over de samenwerking bij de handhaving van wet- en regelgeving op het gebied van de arbeid (Wav, Wet op het minimumloon en minimumvakantiebijslag, Arbowet, Arbeidstijdenwet etc). Vanaf het moment dat vrij verkeer is ingegaan (1 mei 2007), controleert de AI bij de Wav-inspecties ook op naleving van de
8
AMF Projectverslag Detailhandel voor niet westerse producten 2006
WML. In 2006 heeft de AI een handhavingsmethode ontwikkeld op basis waarvan bij bedrijven wordt geïnspecteerd of zij hun werknemers conform de WML betalen. Het project Detailhandel voor niet westerse producten heeft in 2006 als pilot gefungeerd om de nieuwe handhavingsmethode te testen. Er zijn naar aanleiding van signaleringen van onderbetaling 14 inspecties verricht naar onderbetaling van de WML. Het ging om 2 werknemers met een EER-of Zwitserse nationaliteit, 3 werknemers met een nationaliteit uit de MOE-landen, 12 werknemers met de Nederlandse nationaliteit en 26 werknemers met een nationaliteit van buiten de EU. In 3 van de 14 onderzoeken is onderbetaling vastgesteld.
4 Overige inspecties in de sector De AI verricht het hele jaar inspecties in allerlei sectoren en branches. Een deel daarvan wordt uitgevoerd in landelijke of regionale projecten. Een ander deel van de capaciteit wordt ingezet in interventieteams. De overige capaciteit wordt ingezet voor het reageren op meldingen van bijvoorbeeld andere toezichthoudende- en opsporingsdiensten, de VP, werkgevers, werknemers en burgers. Om een completer beeld te verkrijgen van de inspecties in een bepaalde sector of branche, worden de resultaten van die andere activiteiten toegevoegd aan de resultaten van het landelijk project dat in die bepaalde branche heeft plaatsgevonden. Hieronder zijn de resultaten vermeld van de inspecties in de sector detailhandel voor niet westerse producten die verricht zijn naast het inspectieproject detailhandel voor niet westerse producten 2006. Van september 2006 tot en met maart 2007 heeft in Gelderland (Arnhem, Nijmegen, Apeldoorn, Ede, Wageningen, Doetinchem) tevens het interventieteam project “Detailhandel” gedraaid. In 2006 zijn in dat project 128 inspecties verricht. 23% van de bezochte bedrijven overtrad de Wav. Voorts zijn naar aanleiding van ontvangen meldingen 398 inspecties uitgevoerd, waarbij in 181 gevallen (45%) overtredingen zijn geconstateerd. De reden dat het overtredingspercentage hier aanzienlijk hoger ligt dan het overtredingspercentage in het project is gelegen in het feit dat het hier grotendeels (rand)stedelijke zaken betreft. Zoals tabel 2 aangeeft ligt het nalevingsniveau in dit gebied een stuk lager. Door technische problemen (de invoering van een nieuw informatiesysteem) zijn deze inspecties niet in het project opgenomen.
5 Conclusies en aanbevelingen De eerste doelstelling van het project was het tegengaan van illegale tewerkstelling en het effectueren van handhavingsdruk in de sector door het houden van toezicht op de naleving door de werkgevers van de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) en de bestaande identiteitsverplichtingen. In hoeverre met dit project illegale tewerkstelling in de sector wordt tegengegaan is moeilijk te zeggen. Wel is handhavingsdruk gecreëerd door in een sector te inspecteren. Verondersteld mag worden dat het project tevens een preventief effect heeft gehad op potentiële overtreders, die niet gecontroleerd zijn. Over het totaal bezien overtreedt 23%van de werkgevers de Wav. Dit percentage is iets hoger als het totale percentage van alle sectoren waarin de AI inspecteert Daarnaast moest het project gegevens opleveren ten behoeve van de informatiepositie van de AI. De AI inspecteerde nog niet eerder in het kader van een landelijk project in de sector detailhandel voor niet westerse producten. Het overgrote deel van de geïnspecteerde ondernemingen heeft weinig personeel (1-4 werknemers) in dienst. Dit weerspiegelt zich in het aantal aangetroffen illegaal tewerkgestelde personen per onderneming. Verder bestaat de indruk dat de naleving van de Wav voornamelijk een stedelijke problematiek lijkt te zijn. Ten slotte is gebleken dat niet alle ondernemers op de hoogte zijn van de geldende wet- en regelgeving. Daarom zal worden bekeken of handhavingscommunicatie onderdeel kan uitmaken van het in 2008 te starten inspectieproject in de sector detailhandel voor niet westerse producten. Dit project zal worden uitgevoerd in de (rand)stad. De laatste doelstelling van het project was het signaleren van onderbetaling in het kader van de WML. In dit kader is de AI in dit project een pilot gestart om de handhavingssystematiek WML te testen. In 3 zaken hebben de signaleringen geleid tot daadwerkelijke constatering van onderbetaling. Op basis van de uitkomsten van de pilot heeft de AI de handhavingssystematiek vervolmaakt om optimaal voorbereid te zijn op haar nieuwe taak in 2007; het inspecteren van bedrijven op naleving van de WML.
9
