achtergrond
wie vangt de
fraudeur?
26
FORUM #23/20.12.12
Starten, doorstarten en keer op keer failliet. Louche ondernemers laten een spoor van vernieling achter, maar kunnen schijnbaar ongemoeid hun gang gaan. Daar gaat Justitieminister Opstelten nu eindelijk tegen optreden. Toch? Tekst: Paul Scheer | Foto: Predrag Vuckovic/Getty images
Het zal je maar gebeuren. Je hebt net in goed vertrouwen een partij goederen afgeleverd aan een bedrijf, om vervolgens te horen dat het failliet is gegaan. Je spullen zijn foetsie, weggesluisd naar familieleden van de ondernemer. Daar kun je nu dus wel naar fluiten. Net als naar je centen. En de ondernemer zelf? Die verschuilt zich achter een katvanger die hij in het café heeft opgedoken, en natuurlijk van niets weet. Een ordentelijke boekhouding ontbreekt, want – oh toeval – het computersysteem is gecrasht. Wat er eventueel nog rest in de boedel, gaat eerst naar de fiscus en de bank. Daar gaat je order van 10.000 euro, wat voor een midden- en kleinbedrijf – zeker in deze tijd – zomaar de jaarwinst kan zijn. En het ergste van alles is dat de ondernemer die failliet ging, binnen de kortste keren een nieuwe bv heeft ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. En niet voor het eerst. Blijkbaar kan hij ongehinderd het trucje keer op keer uithalen. Niemand die er iets tegen onderneemt. Kamer van Koophandel niet en politie en justitie ook niet. Al jaren vraagt het bedrijfsleven om maatregelen tegen dit soort faillissementsfraude. En warempel, het lijkt erop dat minister Opstelten van Justitie nu eindelijk van plan is om er iets aan te doen. Hij heeft althans een plan van aanpak naar de Tweede Kamer gestuurd. Met daarin onder meer een bestuursverbod dat ervoor moet zorgen dat notoire fraudeurs voorlopig geen bv meer oprichten. 27
FORUM #23/20.12.12
achtergrond
De sterke arm van Opstelten? Justitieminister Opstelten gaat optreden tegen faillissementsfraude zo heeft hij aange kondigd. Volgend jaar komt hij met een voorontwerp van een tijdelijk bestuursverbod voor fraudeurs. Bovendien gaat hij de positie van curatoren verster ken. De curator kan makkelijker beroep doen op de Garantstellingsregeling (bij een lege inboedel). Failliete bestuurders zijn verplicht mee te werken en informatie te verstrekken. Verder wordt onderzocht of handelingen die kunnen leiden tot een faillissement al strafbaar kunnen worden gesteld. Het Radar-systeem, dat faillissementsfraude kan detecteren, wordt verbeterd, onder meer op basis van kritiek van buiten.
sp-Kamerlid Sharon Gesthuizen bijt zich al jaren vast in faillissementsfraude. Ze spreekt van een ‘goed teken’, maar moet het eerst nog zien. Justitie en politie roepen al zo lang dat ze ‘iets’ aan faillissementsfraude gaan doen. Nog onlangs maakte ze zich boos over de informatie die Opstelten gaf over Radar, een computersysteem dat actief informatie over potentiële fraudeurs opspoort in de verschillende bestanden. ‘Het systeem is later ingevoerd dan gemeld aan de Kamer, en werkt nog onvoldoende. Wat Opstelten hierover zei, zat tegen liegen aan.’ Het achterliggende probleem is dat bloed voor geld gaat, aldus Gesthuizen. Politie, justitie en het ministerie schenken meer aandacht aan de bestrijding van bloedcriminaliteit dan aan fraudecriminaliteit, terwijl die laatste groter in omvang is. ‘Het beeld is dat fraudeurs niet de grootste boeven zijn. Ze hoeven geen vuile handen te maken en kunnen zichzelf ‘s ochtends nog redelijk in de spiegel aankijken. Zelfs rechters oordelen milder over fraudeurs, en dragen verzachtende omstandigheden aan: de verdachte is al gestraft door de geleden reputatieschade.’ Terwijl Gesthuizen weet dat er grote drama’s achter faillissementsfraude schuil gaan. Regelmatig krijgt zij brieven en e-mails van ondernemers die zijn leeggeplukt door fraudeurs, en van werkne28
FORUM #23/20.12.12
mers die voor hun baan vrezen. Laatst nog, een noodkreet van werknemers van een Limburgs bedrijf in financiële problemen. De eigenaar wilde ervan af en overwoog de boel over te doen aan een ‘faillissementsdokter’: iemand die het bedrijf overneemt, leeghaalt en failliet laat verklaren.
dood paard Je kunt dit soort zaken aangeven bij de politie, maar dat is geen garantie dat er dan ook iets mee gebeurt. Faillissementsfraude zit vaak complex en onoverzichtelijk in elkaar. Dat begint al bij de doorgaans ontbrekende administratie. Daardoor is niet duidelijk wat de vorderingen zijn, en staat de curator die het faillissement afwikkelt en een lege boedel aantreft, met lege handen. Om die reden zou het ontbreken van een deugdelijke administratie bij faillissementen sneller strafbaar moeten worden gesteld, ‘want dat is al een teken van onverantwoord ondernemerschap’, zegt Tineke Hilverda, hoogleraar faillissementsfraude aan de Nijmeegse Radbout Universiteit. Opstelten denkt inmiddels ook in die richting. Hilverda: ‘Ik ben blij dat hij eindelijk doorpakt. De bestrijding van faillissementsfraude leek een dood paard, maar komt nu in beweging. Tot dusver had de aandacht voor faillissementsfraude een cyclisch verloop. Er was een
zigy kaluzny/getty images
zaak in het nieuws, de Tweede Kamer sloeg daarop aan, de minister kwam met goede voornemens, en vervolgens gebeurde er weer niets.’ Neem de aanbevelingen van de commissie-Kortmann uit 2007. Daarop volgde een consultatieperiode die algauw twee jaar duurde. In 2009 gaf toenmalig minister Hirsch Ballin aan dat hij geen ruimte voor uitvoering van de aanbevelingen zag in verband met de bezuinigingen die hij door moest voeren en ‘andere wetgevingsprioriteiten’. Een deel van de aanbevelingen heeft, vijf jaar later, een plaats gekregen in het huidige plan van aanpak. Dat gaat nu eerst de consultatie in. Toch is Hilverda hoopvol gestemd over de dadendrang van Opstelten. Met dank aan de economische crisis. ‘Faillissementsfraude is in crisistijd extra ondermijnend voor de economie. Je ziet tegelijkertijd dat fraudeurs steeds brutaler worden.’ Ze zien juist nu hun kans schoon, zegt de Nijmeegse hoogleraar. Ondernemers die het moeilijk hebben, zijn zo blij als ze een order krijgen dat ze misschien iets minder nauwkeurig kijken of ze wel zaken doen met een bonafide partij. Haar hoop is mede gevestigd op de komst van de Nationale Politie per 1 januari 2013. De minister krijgt dan meer mogelijkheden om de politie aan te sturen dan in de huidige situatie met 25 regionale korpsen. Maar dan moet faillissementsfraude wel een duidelijke, afgebakende plek krijgen, met voldoende deskundig personeel, vindt Hilverda. 29
FORUM #23/20.12.12
Het moet niet iets zijn dat de politie oppakt als zij eraan toekomt. ‘Fraudeafdelingen mogen geen lege hulzen zijn. Wie faillissementsfraude enkel iets ‘civiels’ vindt, mag zich er wat mij betreft niet meer serieus mee bezighouden.’ sp-Kamerlid Sharon Gesthuizen benadrukt dat de financieel rechercheurs zelf heel gedreven zijn, maar dat er onvoldoende naar hen wordt geluisterd. Ze vindt het belangrijk dat hun inzet beloond wordt, net als die van curatoren. Die hebben vaak als eerste door dat er iets niet in de haak is bij een faillissement. Als zij vermoeden dat er fraude in het spel is, moeten zij dat doorgeven aan politie en justitie. Probleem is wel dat de curator eventueel onderzoek hiernaar zelf moet betalen, en dat hij sowieso uit de boedel van het faillissement wordt betaald. Wat nu als er weinig tot niets in die boedel zit? Waarom zou een curator zich dan nog inspannen om een fraudeur te laten vervolgen?
klein leed Nu zou van een curator ook een ambtenaar te maken zijn. Dan hoeft hij niet voor eigen rekening onderzoek te doen. Maar dat ziet curator Bruno Tideman, werkzaam bij Wessel Tideman en Sassen Advocaten en daarnaast voorzitter van mkb Zuid-Holland, niet zitten. Het is
achtergrond
‘bloed gaat voor geld’
Lage pakkans bij fraude Faillissementsfraude is een schimmige zaak, en daarom moeilijk in cijfers uit te drukken. Uit ouder onderzoek (2005) blijkt dat van alle faillissementen in een kwart tot een derde van de gevallen (zo’n drieduizend per jaar) sprake zou zijn van fraude. In 5 procent van de fraudegevallen wordt een strafrechtelijk traject ingezet. Uiteindelijk leidt dat in slechts 2,5 procent van de gevallen tot een veroordeling.
volgens hem ook niet nodig. ‘Ja, je moet moeite doen om faillissementsfraude op te sporen. Je ziet vaak vlak voor een faillissement wijzigingen in de bedrijfsleiding. Of auto’s worden snel nog even verkocht. En als de fraude ingenieus in elkaar zit, leidt het spoor naar het buitenland.’ Hij maakt stuitende zaken mee. Zoals een ondernemer in financiële nood die het zinkend schip wil verlaten. Een groep criminelen krijgt daar lucht van en zet hem onder druk om het bedrijf aan hen over te dragen. Vervolgens doen zij lukraak bestellingen, van bouwmateriaal tot flatscreens, en als die eenmaal geleverd zijn, laten ze de bv failliet gaan. Maar het loont de moeite om dat uit te zoeken, zegt Tideman. ‘Follow the money. Je moet daarbij niet op de stoel van politie en justitie gaan zitten. Het gaat een curator in eerste instantie om het geld in de boedel.’ Op zich kan hij goed samenwerken met politie en justitie, al laten vervolging en bestraffing te wensen over. ‘Het zijn vooral de eenvoudige zaken die worden opgepakt. De complexe blijven liggen.’ Hij merkt dat ook gedupeerde ondernemers niet altijd even enthousiast zijn om mee te werken aan het achterhalen van de fraudeur. ‘De meeste crediteurs laten het erbij zitten. Ze nemen hun verlies en richten de blik op de toekomst.’ 30
FORUM #23/20.12.12
Tideman komt tussen alle faillissementen die hij behandelt ook veel ‘klein leed’ tegen van ondernemers die onbezonnen te werk gaan en zo in een faillissement belanden. Dat is volgens hem de keerzijde van het schrappen van ondernemerseisen. ‘En met de flex-bv is het allemaal nog gemakkelijker geworden.’ Binnen deze groep bevinden zich ook ‘gelegenheidsfraudeurs’, ondernemers die in paniek bijvoorbeeld een bepaalde crediteur bevoordelen, en op basis daarvan het stempel faillissementsfraudeur krijgen. Deze groep zou niet meteen in aanmerking moeten komen voor een bestuursverbod. Dat zou gereserveerd moeten worden voor de notoire fraudeurs die stelselmatig bv’s oprichten en failliet laten gaan. In de loop van volgend jaar komt minister Opstelten met zijn definitieve aanpak. ‘De pakkans ligt nu op iets meer dan 2 procent. Dat moet 50 procent worden’, zegt sp’er Gesthuizen. ‘Maar dat zal nog wel een aantal jaren duren.’ Het valt of staat met de mankracht die in de opsporing en vervolging wordt gestoken. Anders heb je straks een mooi sluitend net gespannen, maar weten de faillissementsfraudeurs nog steeds door de mazen te ontsnappen. www.vno-ncw.nl/criminaliteitsbeheersing
