No title

3

www.joostbruinsma.nl/greb/hoornwerk.html

4

Van 3d virtualiteit naar harde werkelijkheid ? Het Hoornwerk vanuit een ander perspectief Deel I, Algemene deel, het theoretische aspect 1. Inleiding 2. Historische context 3. Zichtbaarheid 4. Beleefbaar landmark 5. Waarom beleefbaar 6. Tastbaar monument 7. Handreikingen 8. Het 3d project


5

Inleiding Het Sleutelproject 2; Herinrichting van de voet van de Grebbeberg is een project dat is gericht op het integrale gebiedsgericht ontwikkelen van een heel belangrijk onderdeel van de Grebbelinie. Het project geeft direct invulling aan de volgende hoofdlijnen van de visie: Grebbelinie als ruggengraat van ontwikkelingen, smoel geven, ontwikkelen van een netwerk van bezoekersknooppunten, mensen laten leren over de Grebbelinie. “Het accent voor het Zuidelijke deelgebied, waar het Hoornwerk en de Grebbeberg toe behoren, is oorlog en vrede rond de Grebbeberg. Het heeft de voorkeur dit element te benadrukken.” zo staat te lezen in de gebiedsvisie Grebbelinie zoals de partijen van toen in de stuurgroep Grebbelinie in augustus 2006 gezamenlijk vastlegden. Oorlog heeft in dat kader uiteraard mede betrekking op de tweede wereldoorlog en dan met name de aangrijpende gebeurtenissen van de meidagen 1940. Het accent oorlog en vrede impliceert dan ook verwijzing naar elementen uit de meidagen 1940 welke uiteraard in ruime mate voorhanden zijn. Oorlog en vrede heeft stellig ook te maken met emoties, mensen die zich van hun beste en van hun slechtste kant laten zien, maar het heeft ook te maken met respect, met gedenken en met herinneren. De herinnering aan de verschrikkingen van destijds heeft mogelijk een afschrikkende werking voor de toekomst. Het accent Oorlog en Vrede sluit goed aan bij de bestaande elementen in de directe omgeving zoals het ereveld boven op de berg, de diverse kazematten op de berg en in het veld, de loopgraaf in de stoplijn, het lege gebied waar voorheen het Hotel de Grebbe was, de sluis onder de Grebbedam, het informatiemateriaal bij de sluis, de sfeer op 2e Pinksterdag.


6

Historische context De historische context is in een landschap dat door bloed is getekend van groot belang. Er valt nogal wat te vertellen over het Hoornwerk aan de voet van de Grebbeberg; er zou een boek over te schrijven zijn. In het bestek van dit rapport volstaan we hier met een korte verwijzing naar het eerdere rapport “Een historische verkenning van het Hoornwerk in de mobilisatieperiode 1939 en de meidagen 1940" van medio 2010; www.joostbruinsma.nl/greb/hoornwerk.html en uiteraard naar www.grebbeberg.nl waarop zeer veel verhalen over het Hoornwerk en de strijd terug te vinden zijn. Het oorlogsverleden van de meidagen 1940 is een cultureel gegeven dat betekenis geeft aan het landschap en een grote fascinatie uitoefent op verschillende generaties bewoners en recreanten. Het Hoornwerk lag in mei 1940 in het front van de strijd en hoewel er van het verdedigingswerk op voorhand wellicht meer werd verwacht dan er uiteindelijk aan gevechtswaarde vanuit ging, verdienen de verdedigers onze waardering. Velen verspeelden bij de gevechtshandelingen in en rondom het Hoornwerk hun leven, de meesten waren door de strijd voor hun leven getekend. De historische context kan niet overschat worden.


7

Zichtbaarheid In de periode na 1940 verdwenen delen van het Hoornwerk tijdens de verbreding van de straatweg N225. Daarna ontwikkelde de natuur het Hoornwerk. De provincie heeft zich voorgenomen om het Hoornwerk terug te brengen in de oude staat, het Hoornwerk als het ware meer smoel te geven. In overleg met opdrachtgever Het Utrechts Landschap kwam een concept plan van Bureau Boot tot stand. In overeenstemming met de gebiedsvisie werd daarbij gekozen voor het accent Oorlog en Vrede waarbij de meidagen 1940 een voorname rol zouden spelen. De vraag is nu of in deze fase moet worden volstaan met het zichtbaar maken van de profielen van het Hoornwerk of dat er meer mogelijk is dan alleen dat. Menigeen heeft zich wellicht de vraag gesteld: “Voegt het zichtbaar maken van de profielen wel zoveel toe aan de huidige situatie.” Zou men zich daartoe beperken dan vertelt het profiel van het Hoornwerk ook met informatieborden maar zeer ten dele het verhaal van het Hoornwerk en de strijd die op een rondom het Hoornwerk werd gevoerd. Juist het vertellen van het verhaal van het Hoornwerk in het kader van Oorlog en Vrede is wat ons betreft een wezenlijk onderdeel van de doelstelling van het werk aan de voet van de Grebbeberg. Het verhaal, de geschiedenis van het Hoornwerk zichtbaar maken is de grote ambitie.

Beleefbaar landmark, bewoners en bezoekers Het Hoornwerk kan een belangwekkend landmark worden. Een landmark is een voor de omgeving beeldbepalend object of landschappelijk element. Het zijn herkenningspunten – en vaak ook oriëntatiepunten – voor de bewoners. Zij hebben er iets mee, kunnen er verhalen over vertellen. Uiterst markante fysieke herkenningspunten als het Hoornwerk, vaak met een grote toeristische aantrekkingskracht, zijn voor de hand liggende landmarks, zeker in combinatie met een pakkend verhaal.


8

Landmarks in de omgeving In de omgeving liggen de S15 kazemat, de resten van de G4, 5, 6 en 7 kazematten, de trappen, het lege stuk bij het opgaan van de berg en verderop het ereveld, de kazemat S17, de stoplijn loopgraaf, het roggeveld, etc. Het landschap is gevuld met verhalen. Mogelijk komen daar in de toekomst nog een mooi gestileerde draadversperring langs de N225 ter hoogte van de oude draadversperring, de kazemat P11 (nu nog op het terrein bij Van Dam), een betonversperring op de rijnbandijk en de P10 kazemat die nu nog ondergronds ligt, als landmark bij.


9

Het ligt in de lijn der logica om aansluiting te zoeken bij bestaande landmarks om de balans in het gebied te brengen, c.q. te behouden. In samenspel met de andere landmarks in de omgeving, kan het Hoornwerk dan bijdragen aan een homogeen beeld waarbij de meidagen 1940 centraal staan. Hier liggen mogelijkheden, verbinden is het sleutelwoord. Het verhaal van het Hoornwerk in combinatie met de overige landmarks en in samenhang met een historisch verantwoordde inrichting kan bezoekers in zeer korte tijd inzicht bieden in de militaire situatie van het Hoornwerk en de strijd in mei 1940. Dat kan leiden tot de beleefbaarheid zoals die in de gebiedsvisie en de vele rapporten die daarop volgden naar voren is gekomen.

Mogelijkheden Juist het Hoornwerk biedt bij uitstek mogelijkheden om de geschiedenis te vertellen van dit kleine stuk Nederland waar een bittere strijd is gevoerd, een strijd die het leven van velen heeft gekost en die de essentie van de verdedigingsfunctie van de Grebbelinie raakt.


10

Mogelijkheden die wanneer benut de toekomstige functionaliteit van het Hoornwerk verder zouden doen toenemen en ook op de langere termijn de interesse in het Hoornwerk als verdedigingswerk in stand zouden kunnen houden. Wanneer het verhaal niet wordt verteld en de beleefbaarheid ontbreekt is het maar de vraag hoe lang de zichtbaarheid van het Hoornwerk relevant blijft. Een wandeling over het Hoornwerk voegt dan op zichzelf wellicht niet veel toe nu de Blauwe Kamer en de Grebbeberg een wandelaar in ruime mate mogelijkheden biedt om zich te verpozen. Het Hoornwerk en haar omgeving heeft veel meer te bieden. Meer weten is meer zien, meer beleven is meer begrijpen, meer begrijpen is meer waarderen. Een inrichting van het Hoornwerk met een realistische loopgraaf met daarbij mogelijk schuilplaatsen, schuttersopstellingen, latrines, etc. biedt de bezoeker de mogelijkheid om iets te leren, om iets te beleven, om iets mee te krijgen van de omstandigheden waaronder de verdediging moest worden gevoerd. Bij handreikingen zijn enige losse suggesties opgenomen voor wat betreft mogelijkheden bij toepassing van elementen in de praktijk. Een en ander verdient verdere uitwerking.


11

Waarom beleefbaar 1. Maatschappelijk relevant Cultuur-historisch erfgoed is maatschappelijk relevant en wordt steeds relevanter. De gedachte is dat omgaan met en kennis nemen van cultuur mensen laat ontwikkelen, integreren en emanciperen, en daardoor mogelijk positieve effecten heeft op de sociale samenhang binnen de maatschappij; datgene wat de samenleving verbindt. Cultuurgoederen verrijken het menselijk bestaan en kunnen ons leren hoe men is gekomen tot wat men is geworden. Erfgoed verrijkt ook in economische zin de maatschappij door haar aantrekkingskracht op toerisme, internationale uitstraling en door het bevorderen van de aantrekkelijkheid van een stad of regio als vestigingsplaats. De functionaliteit van een erfgoedobject is belangrijk voor het behoud en de waardering ervan. Wanneer de beleefbaarheid van het object in de zin van tastbaarheid, aanraking, verbeelding en verdichting te realiseren is, dan neemt daarmee de functionaliteit en de duurzaamheid van het object in veelvoud toe, immers de animo voor behoud en herstel zal steeds verder toenemen.


12

2. “Look and feel” Beleving wordt bepaald door de informatie die men ontvangt gekoppeld aan de herkenning en de historische congruente context waarbinnen de bezoeker het object in zich opneemt met alle zintuigen, althans zoveel mogelijk daarvan. De bezoeker beleeft een object als het Hoornwerk het meest ideaal wanneer hij/zij zich even waant in de verleden tijd, alsof de tijd is teruggedraaid. Elke detail kan daarbij een grote rol spelen zoals bijvoorbeeld het gevoel van hout van de schotten in de loopgraaf, het beton in haar oorspronkelijke staat, de toegang tot de kazemat, het uitzicht vanuit de schuttersposities, het uitzicht op de schootsveld vanuit de kazemat, de beleving van de schuilplaatsen, de lignissen, de latrine, de waterafvoer, de inslagen van de kogels op het beton, de loopgraafroosters, etc. Als de bezoeker door de loopgraaf loopt bijvoorbeeld zal hij/zij het hout van de schotten van de loopgraaf aanraken. Wanneer dat vreemd aanvoelt doordat houtvreemde materiaal is gebruikt, dan lijkt voorstelbaar dat een deel van de beleving wellicht al is verdwenen. De “look en feel” wordt natuurlijk grotendeels bepaald door aspecten als esthetiek, authenticiteit en creativiteit. Mogelijk kan in afwijking van de gebruikelijke nadruk in het landschappelijk buitengebied op uitvoering in hout, hardsteen of staal, in geval van het Hoornwerk de nadruk meer komen te liggen op hout in combinatie met beton en/of staal; pure en ruwe materialen. In vormgeving en materiaaltoepassing zou men kunnen verwijzen naar de basale utilitaire vormgeving van het militair wapentuig: eenvoud & stoer. Ook prikkels als geluid en geur kunnen een rol spelen bij de beleving.


13

Tastbaar monument Naast een beleefbaar landmark kan het Hoornwerk zelfs nog meer betekenis hebben als tastbaar monument ter nagedachtenis aan de Nederlanders die in mei 1940 streden om de vrijheid van Nederland te behouden. Een vrijheid waaraan wij thans zo gewend zijn geraakt. Dat die strijd verloren ging doet daaraan weinig af, een verloren strijd behoeft geen nutteloze strijd te zijn. De terreur van het Nazi Rijk had een stevig fundament, het moest steen voor steen worden afgebroken. Nederland droeg daar in mei 1940 haar steentje aan bij. Het was natuurlijk een bescheiden bijdrage in een groot geheel. Dit stukje Nederland heeft een bewogen historie die het leven van velen in lengte der dagen heeft getekend en in sommige gevallen nog steeds tekent. Op de Grebbeberg staat een nationaal monument waar de gesneuvelden, onder andere van de strijd op het Hoornwerk worden herdacht. Het Hoornwerk kan op haar beurt mogelijk een bescheiden rol vervullen als monument voor degenen die de strijd overleefden.


14

Handreikingen Voorbeelden: - informatiepanelen op de schotten (rugweerkant) Verhalen vertellen. - kijkje in de kazemat met gestileerde lichte mitrailleur (lichtschakelaar) - kijkje in de schuilplaats, bv stevige plexiglas raam in deur en evt. sleutel voor gidsen om de beleving onder de grond te completeren - alledaagse dingen in loopgraaf laten zien; latrine, waterafvoer, ect. - versterking van de verdedigingsfunctie door laten zien van de versperringen op de dijk en op de straatweg - etc.

Het 3d project Stichting De Greb houdt zich reeds geruime tijd bezig met een 3d onderzoek. Met Marc Spaans is toepassing dichterbij gekomen. Als eerste komt daarbij het Hoornwerk aan bod. Het 3d project is in principe een autonome continue studie die onafhankelijk van de praktische aspecten voortduurt. Aangezien er natuurlijk sprake is van overlap, kan het 3d model van het Hoornwerk ter ondersteuning van de 2 dimensionale presentatie waarschijnlijk zeer wel dienstbaar zijn. Een 3d model kan tevens een tussenstap zijn op de weg van theorie naar de praktijk. Algemeen bekend is dat de vertaalslag van rapporten naar praktische toepassingen niet altijd even gemakkelijk verloopt. Een visueel gerichte presentatie met een 3d model heeft de kracht om in een oogwenk de gedachten van de theoreticus en de praktisch uitvoerder te synchroniseren. Het model kan tevens beleidsbepalers en financiers een helder inzicht verschaffen in hoe de werkelijkheid er uit kan komen te zien.


15


No title

Recommend Documents