S AMENVATTING Deze dissertatie biedt een analyse van de recente ontwikkelingstendensen in het Boliviaanse Amazonegebied. Dit gebied, gelegen in het Noorden van Bolivia, omvat het gehele departement Pando, de provincie Vaca Diez (departement Beni) en het Noorden van de provincie Iturralde (departement La Paz). Daarbij wordt het zoeklicht met name gericht op de sociale, economische en ecologische factoren die in hun onderlinge samenhang de duurzaamheid van het regionale ontwikkelingsproces bepalen. De centrale doelstelling van deze studie is een beter inzicht te verwerven in de onderlinge betrekkingen tussen economische groei, sociaal welzijn en het natuurlijk milieu in Amazonia, om op basis daarvan een reële inschatting te kunnen geven van de mogelijkheden voor een duurzame ontwikkeling gebaseerd op het gebruik van het tropisch regenwoud. Het onderzoek is gebaseerd op een analyse van de beschikbaarheid van de aanwezige natuurlijke, menselijke en financiële hulpbronnen in de regio, waarbij met name ook aandacht wordt gegeven aan de potenties daarvan en de beperkingen daarin. Daartoe behandelen we al die factoren, die van cruciaal belang zijn om te kunnen komen tot een duurzaam ontwikkelingsproces in het Boliviaanse Amazonegebied. Zo komen onder andere de maat schappelijke instituties aan bod, in het bijzonder het zogeheten habilito-systeem, dat gebaseerd is op een diep gewortelde traditie van vooruitbetalingen. Onze aandacht gaat ook uit naar de financiële implicaties van bosbeheer en naar de inkomens die de st aat uit het bos verkrijgt. Een ander aandachtspunt van deze studie is het thema van de relatieve rentabiliteit van de verschillende mogelijkheden van gebruik en conservatie van de bossen. Ontbossing voor het opzetten van veeteelt bedrijven is een van de mogelijkheden die we in deze comparatieve analyse betrekken. De regionale economie in dit deel van Bolivia berust vooral op de exploitatie van het oerwoud en dat geldt ook voor het levensonderhoud van de bevolking. Daarbij bestaan de twee belangrijkste economische activiteiten uit het verzamelen van Paranoten (Bertoletia exelsa) en de houtwinning. Beide activiteiten komen in deze studie ruimschoots aan bod. Daarnaast richt de analyse zich echter ook op andere economische activiteiten, die alle door middel van een kwantitatief rekenmodel worden geanalyseerd. De techniek van de Social Account Matrix blijkt zich daartoe uitstekend te lenen, zeker wanneer deze wordt uitgebreid met een milieucomponent. (????) Hoofdstuk 1 biedt een overzicht van het theoretisch debat dat zich de afgelopen jaren rondom het thema van duurzame ontwikkeling heeft ontsponnen. Daarbij wordt onder andere ook aandacht gegeven aan de verschillende concepten die in het kader van dit debat van belang zijn. Tevens gaat dit hoofdstuk in op de implicaties van het duurzaamheidsdebat voor (het behoud en beheer van) tropische bossen. (??) Daarmee is dan het theoretisch en thematisch kader voor deze studie geschetst. Vervolgens komt in hoofdstuk 2 de regionale context van Boliviaans Amazonia aan bod. Behalve een beschrijving en analyse van de belangrijkste kenmerken van het regionaal ontwikkelingsproces gaan we ook in op verschillende aspecten van het ontwikkelingsbeleid. Het hoofdstuk schetst het beeld van een regio, die
RESUMEN EJECUTIVO En esta tesis se hace un análisis integral de las tres dimensiones principales del desarrollo sustentable tomando como referencia las condiciones sociales, económicas y ecológicas de la Amazonía Boliviana (departamento de Pando, provincia Vaca Diez del Beni y norte de la provincia Iturralde de La Paz. El objetivo principal es el mejorar la comprensión sobre las interacciones entre el crecimiento económico, el medio ambiente y el bienestar social, de manera tal de evaluar las posibilidades de un desarrollo sustentable basado en el uso de los bosques tropicales Amazónicos. Mas específicamente se parte de constatar la disponibilidad, restricciones y potencial de los recursos naturales de la región de estudio y de las capacidades locales en términos de desarrollo humano y recursos financieros. Se analizan en detalle las condiciones críticas para la sustentabilidad tales como: Las instituciones sociales tomando el caso particular de los pagos por adelantado (habilito), la viabilidad financiera del manejo forestal, la captura de las rentas forestales por parte del estado y la rentabilidad relativa de distintas opciones de conservación y uso de los bosques incluyendo la deforestación para estable estancias ganaderas.Tomando en cuenta que la economía y el sustento de los hogares en esta región mayormente se basan en la extracción de productos forestales, este trabajo profundiza en el análisis de los dos productos importantes, la castaña (Bertholletia excelsa, Hum. & Bonpl.) y la madera, para luego hacer un análisis de conjunto con otras actividades económicas, utilizando el marco de análisis cuantitativo de otorga la Matriz de Contabilidad Social extendida para el medio ambiente. A continuación se presentan los temas centrales abordados en cada capitulo con los hallazgos y conclusiones más relevantes. Al final se incluyen las recomendaciones e implicaciones para la política que surgieron como resultado del análisis integrado, a saber: En el capitulo 1 se presentan los debates teóricos y enfoques conceptuales sobre el desarrollo sustentable y el rol de los bosques, que sirvieron de base para orientar el presente estudio. Luego en el capitulo 2, se describen y analizan las características de la región Amazónica haciendo énfasis en los procesos de desarrollo y las propuestas que se han realizado para la Amazonía Boliviana. Como resultado del análisis de las condiciones locales se describe un cuadro caracterizado por: la alta incidencia de pobreza, los bajos niveles de educación y otros servicios sociales, una institucionalidad muy incipiente, alta dependencia sobre pocos productos de bajo potencial o susceptibles a altas variaciones en el mercado externo, escasa agregación de valor, baja inversión de capital o de actividades que puedan inducir una diversificación productiva. Entre los aspectos de potencialidad para el desarrollo regional se mencionan: el estado de relativa buena conservación de los bosques los cuales proveen importantes funciones ambientales de carácter trasfronterizo, el potencial hidrobiológico, aunque en forma limitada se cuentan con suelos para actividades agro-forestales, su ubicación intermedia entre estados Brasileros y puertos en el océano pacifico, su riqueza etno-eco turística, los bajos niveles de violencia y criminalidad y el carácter acogedor de su gente. Basado en este diagnostico en los capítulos posteriores se realiza un análisis de las variables intervinientes en la sustentabilidad del proceso de desarrollo particularmente de las actuales actividades económicas. La castaña. Este producto mereció la atención de dos capítulos. En el capitulo 3 se analizó el papel de la castaña como factor de inducción de la diversificación productiva y de crecimiento económico así como su contribución al bienestar social (generación de empleo, ingresos para los pobres, distribución del ingreso, los encadenamientos hacia atrás y hacia adelante) y los efectos medioambientales de su extracción. Entre los principales hallazgos se menciona el limitado potencial de su aprovechamiento bajo las
Resumen · 253
actuales condiciones de exportación estimándose que se estaría cerca de su techo como fuente de ingreso. Así también dada su naturaleza redistributiva y márgenes pequeños de ganancia no se visualiza que esta actividad pueda inducir a una diversificación productiva que permita lograr tasas significativas de crecimiento económico. Sin embargo, también se reconoce como una ventaja social el hecho de que un porcentaje tan significativo de la población derive ingresos de su aprovechamiento y procesamiento primario. De igual manera su sustentabilidad medio ambiental. En cuanto a sus perspectivas, las mismas están condicionadas al comportamiento de la demanda internacional, el nivel relativo de los salarios para la mano de obra en los paises prosuctores (Brasil y Perú) y a las condiciones sociales y técnicas de su beneficiado. Pese dificultades coyunturales no se avizora una caída como la ocurrida con la goma. Bajo el supuesto de que en gran medida el bajo nivel de desarrollo evidenciado en la zona de estudio se explica a través de características socio-culturales, en el capitulo 4 se analiza el sistema de pagos por adelantado conocido localmente como “habilito”. Aplicando el marco teórico de la nueva economía institucional o “New Institutional Economics” y de la economía de costos de transacción, se observa como esta institución social impide el manejo transparente en las relaciones contractuales afectando de esta manera desenvolvimiento de esta actividad productiva (castaña) y de las estructuras sociales que gobiernan la realización de negocios en esta región. El alto nivel de fraude y la visión corto-placista, si bien explicados por el desarreglo de la sociedad barraquera, se constituyen un importante obstáculo para el desarrollo. Basándose en propuestas emergentes de la sociedad civil este capítulo enfatiza la necesidad de cambiar las actitudes prevalentes en las transacciones asociadas con este sistema de pagos, a la vez de rescatar los aspectos positivos de esta institución. La madera. En cuanto a la explotación maderera en este estudio se abordan dos temas críticos, por un lado la viabilidad financiera del aprovechamiento forestal y por otro la captura de los valores del bosque (renta forestal) entre el gobierno y los empresarios privados (concesionarios). Para evaluar la rentabilidad financiera del manejo forestal en concordancia con las regulaciones de la nueva ley forestal (ley 1700) se desarrollaron 14 escenarios de costos manejo forestal para representar duración del ciclo de extracción, cantidad de especies a utilizarse, volúmenes y precios. Empleando al valor presente neto (VPN) como unidad comparativa de la rentabilidad privada se obtuvo que el aprovechamiento selectivo de 12 especies en una concesión por cinco anos (con ocho especies para exportacion) es el escenario mas rentable: 104 $US/ha. El modelo tal como lo prescribe la ley (ciclo de 20 anos) usando 12 especies de las cuales 5 son exportadas, dio una rentabilidad menor que la explotación selectiva (49 $US/ha) pero aun aceptable. Si bien se avizoran dificultades para que el nuevo modelo forestal reemplace al aprovechamiento selectivo, se asevera que es viable y que su implementacion se dará en la medida en que se realicen los ajustes necesarios y que la industria mejore su eficiencia así como el poder lograr mercado para las especies alternativas y la valorización de las exportaciones. Se enfatiza que las posibilidades de obtener mejores niveles de rentabilidad son amplias y la necesidad de que el estado mejore la provisión de sus servicios particularmente de la investigación y extensión forestal. En el capitulo 6 se hace una profundización del análisis del sector maderero centrándose en el tema de las rentas forestales. Utilizando la metodología de valor en monte o “stumpage value” (descontar los costos del precio final y consignar una ganancia para el empresario de 25%) se estimaron las rentas para cada especie comercial para la región norte amazónica de Bolivia. Estas rentas se compararon con las que actualmente tasa la Superintendencia forestal y con las que existían bajo el anterior régimen forestal (19741996) y se observó que las la actual tasación no captura adecuadamente los valores forestales para las especies de exportación mientras que grava fuertemente a las especies alternativas. Sin embargo, el estudio muestra que el actual régimen captura mucho mas rentas que con el anterior sistema y además presenta una serie de ventajas
254 · Resumen
adicionales como su simplicidad, reduce los niveles de evasión, induce a la intensificación en el uso de la tierra y el capital y hace la gestión publica mucho mas fácil de controlar. En términos generales el nuevo sistema muestra superioridades sobre el anterior pero aún persisten algunos problemas como por ejemplo, que tiende a desfavorecer a zonas mas alejadas y que su aplicacion se hizo sin una gradualidad. El analisis integrado. El capítulo 7 constituye el eje central de toda la disertación y el que permite vincular y observar las interacciones entre los aspectos sociales, los económicos y ambientales mediante el uso de una Matriz de Contabilidad Social - Ambiental extendida (MACSA). En este capitulo primeramente se hace un análisis de las relaciones entre crecimiento económico y bienestar social. Una vez establecidos los niveles de pobreza y de extrema pobreza se hace una estimación de los niveles de crecimiento económico necesarios para superar la pobreza. La principal conclusión de esta sección es que se requieren altas tasas de crecimiento económico y que la pobreza en esta región, solo es superable en el mediano-largo plazo siempre y cuando se diversifique la producción y se aumente la productividad. Las actuales actividades económicas no serian capaces por si solas de generar el crecimiento económico necesario ni de mejorar la distribución del ingreso. De igual manera en este capitulo por medio de la MACSA se analiza la relación entre crecimiento económico y medio ambiente. Para ello se introdujeron en la MACSA los valores agregados de las cuatro actividades económicas mas importantes de la Amazonía Boliviana (castaña, madera, ganadería y comercio/transporte); así tambien se incorporaron dos variables ambientales (el balance de carbono y valores de la naturaleza). Para cada actividad económica se contabilizaron los valores-costos ambientales que surgen como consecuencia de cada actividad (Ej. el valor del daño producido por el aprovechamiento maderero) y se calcularon los efectos multiplicadores y los encadenamientos que cada actividad produce sobre: a) las otras actividades económicas, b) sobre los ingresos de los hogares, c) los ingresos gubernamentales, las empresas y d) sobre el balance de carbono y la conservación de la naturaleza. Entre los resultados se destaca que la actividad maderera y la extracción de la castaña inciden escasamente sobre los valores del bosque mientras que la ganadería produce costos ambientales significativos, aunque posee mayores encadenamientos y es mas autarquica que la madera o la zafra de la castaña. Sobre la base del análisis se concluye que la actividad maderera es la que puede contribuir mayormente al crecimiento económico con relativamente bajos costos ambientales (siempre que se haga bajo manejo forestal). La castaña es la actividad que contribuye y puede contribuir mas efectivamente al bienestar social (empleo para los pobres y de mayores efectos redistributivos) mientras que la ganadería, si bien puede contribuir al crecimiento económico, sus costos ambientales son demasiados altos. Finalmente, en este capitulo 7 se analiza la relación entre bienestar social / pobreza y el medio ambiente, estableciéndose una relación paradójica puesto que, si bien por un lado, el bajo nivel de ingresos de la zona asociado con una baja densidad poblacional hace que e medio ambiente no se vea mayormente afectado, por el otro lado cualquier esfuerzo de superación de la pobreza pasa por un mayor impacto ambiental. Del análisis integrado de las tres dimensiones del desarrollo sustentable se concluye que el crecimiento económico redistributivo debe ser priorizado como instrumento de superación de la pobreza a tasas que no comprometan el medio ambiente como para sacrificar el futuro bienestar de los habitantes de la Amazonía Boliviana. El capitulo 8 complementa al anterior con un análisis comparativo de la rentabilidad de tres opciones de uso de tierras boscosas, a saber: El aprovechamiento forestal, la barraca castañera y la estancia ganadera. En el análisis de costo beneficio a nivel privado, el aprovechamiento forestal rindió el mayor valor presente neto por hectárea bajo manejo, en segundo lugar la ganadería y después la extracción de la castaña. Cuando se introducen los costos ambientales al análisis (social) la ganadería pasa al tercer lugar, en otras palabras, tanto en análisis privado como en el social, el aprovechamiento forestal resulta que otorga mejores retornos, lo cual confirma la aseveración de que tanto por su
Resumen · 255
disponibilidad como por su rentabilidad, es la actividad extractiva de mayor potencial para el cumplimiento de los objetivos del desarrollo sustentable. Sin embargo en este capitulo se concluye que solo con actividades basadas en el uso del bosque o de uso de los recursos naturales no es posible alcanzar tasas de crecimiento económico como para cerrar la brecha de la pobreza (poverty gap) y que se deben encontrar otras actividades económicas complementarias. En cuanto a las perspectivas de que se dé lugar una rápida deforestación, la evaluación económica permite inferir que dada la baja rentabilidad de las actividades alternativas (conversión a ganadería) al aprovechamiento forestal, no se prevé una rápida deforestación en el corto y mediano plazo. La deforestación en la región esta condicionada a factores como el acceso caminero, la seguridad en la tenencia de la tierra, la capitalización de las actuales actividades productivas que sirvan para canalizar fondos hacia la agricultura o ganadería, la rentabilidad de la actividad forestal y la densidad demográfica. Entre las principales recomendaciones e implicaciones para la política de desarrollo regional, se tienen: a) Efectuar estudios conducentes a encontrar actividades generadoras de ingresos redistributivos alternativos a las actuales Ej. Zonas de libre comercio, turismo, conservación, ensamblaje, etc. ; b) Valorizar las exportaciones agregando valor a los actuales productos y haciendo un uso de los actuales residuos (madera y castaña); c) Hacer un mayor uso de otros productos forestales no maderables (aceites, perfumes, resinas, etc.); d) Mayor investigación y extensión en forestaría comunitaria y agro-foresteria; e) Fortalecer las capacidades para implementar la ley forestal en sus diferentes aspectos particularmente en la participación social; f) Fortalecer la capacidad de las instituciones locales como agentes del cambio superando practicas actuales de extrema informalidad y comportamientos que inducen incertidumbre en las transacciones comerciales; g) Mejorar las condiciones laborales y de arreglos contractuales como condición para un elevamiento de las tasas de consumo local; h) El desarrollo de los recursos humanos y de los servicios sociales particularmente de la educación aplicada a las características productivas de la región; i) Establecer de manera rutinaria matrices de contabilidad Social que registren la relación entre el crecimiento económico y sus costos ambientales como mecanismo para monitorear la sustentabilidad-disponibilidad de recursos naturales en general y de los bosques en particular; j) Buscar mecanismos compensatorios que aseguren la transferencia de recursos de la comunidad internacional por los servicios ambientales globales que actualmente prestan los bosques de la región amazónica de Bolivia.
262 · Samenvating
gekenmerkt wordt door een grote mate van armoede, een zwak ontwikkelde sociale infrastructuur (onderwijs, gezondheid, etc.) en nog slechts een geringe mate van institutionele ontwikkeling. Tevens constateren we een eenzijdige en kwetsbare afhankelijkheid van slechts enkele economische activiteiten rondom een paar producten, die weinig investeringen vergen maar ook weinig groeipotentieel hebben, zeer gevoelig zijn voor schommelingen op de wereldmarkt en weinig toegevoegde waarde kennen. Tot op heden wordt er in het Noorden van Bolivia weinig ondernomen om tot een diversificatie van de productie te komen. Toch zijn er zeker ook wel de nodige gunstige condities die een grotere regionale ontwikkeling mogelijk maken. Genoemd kunnen worden de internationale positionering van de regio tussen Brazilië en de Pacifische kust; de relatief goede staat van bosconservering; het hydro-biologisch potentieel, hoewel anderzijds ook vastgesteld wordt dat de bodems voor de ontwikkeling van agroforestry (??)activiteiten over het algemeen toch minder geschikt zijn; en de goede mogelijkheden om vormen van etno- en eco-toerisme tot ontwikkeling te brengen. Na de schets van het regionaal achtergrondkader gaan we in hoofdstuk 3 over op de behandeling van de economische activiteiten die gerelateerd zijn aan de verzameling en verwerking van de castaña. Deze activiteiten hebben in aanzienlijke mate bijgedragen tot economische groei en verhoging van het welzijn van de bevolking, niet in de laatste plaats door de backward- en forward linkages, de werkgelegenheid en de inkomensdistributie die de sector genereert. Ook bezien we in dit hoofdstuk de gevolgen van de noten-winning voor het natuurlijk milieu. Een van de belangrijkste bevindingen van dit hoofdstuk is dat onder de huidige export-condities een verdere uitbreiding van de Paranotenproductie - en een daarmee gepaard gaande verhoging van de inkomsten uitgesloten lijkt. Gegeven ook het sterk redistributieve karakter en de geringe winstmarges in de sector is het ook weinig waarschijnlijk dat er een diversificatie van de productie kan ontstaan met uitzicht op hogere niveaus van economische groei. Aan de positieve zijde moet echter worden genoemd dat grote aantallen huishoudens op de een of andere wijze een inkomen uit de paranoten activiteiten verdienen. Bovendien zijn er geen negatieve milieu-effecten. De toekomst van de sector zal onder andere sterk afhangen van de ontwikkeling van de vraag op de wereldmarkt en van de relatieve loonkostenontwikkeling; de arbeidsomstandigheden en de technologie die by de verwerking wordt gebruikt. Ondanks de nodige actuele problemen waarmee de sector kampt valt overigens tocht geen ineenstorting te verwachten zoals die welke eerder in deze regio de rubberwinning trof. De lage niveaus van ontwikkeling in Amazonia kunnen voor een groot deel toegeschreven worden aan specifieke sociaal -culturele kenmerken. Dit wordt in hoofdstuk vier toegelicht aan de hand van een analyse van het zogenoemde habilito-systeem, een voor deze regio typerend stelsel waarbij economische activiteiten op basis van vooruitbetalingen worden verricht. Uitgaand van het theoretisch kader van de nieuwe institutionele economie en dat van de transactiekosten, wordt duidelijk hoe deze sociale institutie een transparant beheer van contractuele betrekkingen belemmert en de nodige negatieve gevolgen voor de productie van de Paranoten en de handel daarin met zich mee brengt. De hoge fraudegevoeligheid en het korte termijn denken welke inherent zijn aan het habilito-stelsel vormen een belangrijk obstakel voor ontwikkeling. Mede op basis van enkele voorstellen en projecten die uit de regionale samenleving (civil
Samenvatting · 263
society??) zelf voortkomen, concludeert dit hoofdstuk dat de traditionele praktijken van het betaalsysteem nodig aan verandering toe zijn, waarbij overigens de positieve elementen ervan bewaard moeten blijven. Met betrekking tot de activiteiten rondom de houtexploitatie gaan we in deze studie in op een tweetal hoofdthema's, te weten: de financiële haalbaarheid van de houtwinning (??) en de verdeling van ( rent capturing of forest values) de opbrengsten tussen ??? de overheid en de privé-ondernemers (concessionaires). De rentabiliteit van houtexploitatie is geëvalueerd voor 14 verschillende exploitatiescenario’s die variëren in de duur van de extractiecyclus, het aantal soorten en de volumes hout die worden geoogst. In alle scenario’s is uitgegaan van een denkbeeldige concessie van 60.000 ha waarvan 7% is gereserveerd als beschermd gebied en ruim 55.000 ha beschikbaar is voor houtoogst. De Net Present Value (cumulatieve waarde van de hulpbron gerekend over langere termijn) is als maatstaf gebruikt voor het berekenen van de rentabiliteit van de verschillende scenario’s. Het scenario dat de hoogste winst (104 US$/ha) realiseert, is een exploitatie van 12 soorten, waarvan 8 voor de export en waarbij de concessie geheel wordt geoogst binnen 5 jaar (d.w.z. jaarlijks ruim 11000 ha). De nieuwe boswet van Bolivia (Ley 1700) gaat uit van een exploitatie waarbij 12 soorten worden geoogst, waarvan 5 voor export, met een oogstcyclus van 20 jaar. In dit scenario wordt jaarlijks ongeveer 2700 ha geoogst. Het genereert een winst van 49 US$/ha, wat nog steeds acceptabel is. De winstgevendheid binnen dit scenario kan bovendien nog verbeterd worden door een efficiëntere planning van de exploitatie, verbetering van de markt voor minder bekende houtsoorten en het geoogste hout ter plaatse verder te bewerken in de richting van eindproduct. Onderzoek en voorlichting kunnen deze verbeteringen ondersteunen, waar de boswet in zijn opzet ook in voorziet. In hoofdstuk 6 is een analyse gemaakt van de forest rent voor de houtsector. De rent voor elke commerciële soort is afzonderlijk bepaald door de waarde van het hout op de (inter)nationale markt te verminderen met de zogenaamde stumpage value, welke is gebaseerd op de kostprijs van de exploitatie en een winst van 25% voor de concessionaris. Deze rent is vergeleken met de belasting die de Boliviaanse bosbouwdienst volgens de huidige wet oplegt aan concessionarissen en met de belasting die in de vroegere wetgeving is opgelegd (1974-1996). In de wetgeving wordt een basisbelasting (per oppervlakte) voor de concessie geheven en een houtsoort specifieke belasting daar bovenop. De huidige wetgeving blijkt een te lage belasting te heffen voor de houtsoorten die worden geëxporteerd en dus een hogere waarde hebben. De minder bekende soorten, die op de locale markt hun weg moeten vinden, worden daarentegen te hoog belast. Desalniettemin genereert de nieuwe wetgeving een hogere belasting dan de vroegere. Bovendien kent de huidige wetgeving enkele additionele voordelen. Ze is simpeler, verkleint de mogelijkheid voor belastingontduiking, induceert een ruimtelijk meer geconcentreerd gebruik van het bos, een effectiever gebruik van kapitaal en een efficiëntere contr ole door publieke diensten. Echter, er zijn nog steeds problemen. Zo zijn in het huidige systeem afgelegen gebieden minder rendabel om te exploiteren en is de wet zonder enige overgangsmaatregel ingevoerd.
264 · Samenvating
In hoofdstuk 7 worden de economische, sociale en milieuaspecten aan elkaar gekoppeld door gebruik te maken van de zogenaamde Environmental extended Social Accounting Matrix (ESAM) methode. Allereerst wordt een analyse gemaakt van de relatie tussen economische groei en welzijn. Na eerst de mate van armoede en extreme armoede te hebben vastgesteld, is vervolgens berekend hoeveel economische groei noodzakelijk is om deze armoede op te heffen. De belangrijkste conclusie is dat armoedebestrijding vraagt om een hoge economische groei en dat de armoede pas kan worden opgeheven op lange termijn waarbij bovendien economische activiteiten moeten worden gediversificeerd en de productiviteit verhoogd. Met de huidige economische activiteiten is het niet mogelijk om deze noodzakelijke economische groei te bereiken, noch de mogelijkheid om inkomens beter te verdelen. Op soortgelijke wijze wordt in dit hoofdstuk de relatie geanalyseerd tussen economische groei en milieueffecten. Hiervoor zijn in de ESAM geaggregeerde waardes geïntroduceerd voor de vier belangrijkste economische activiteiten in de Boliviaanse Amazone: paranotenindustrie, houtindustrie, veeteelt en handel & transport. Tevens zijn 2 milieuwaardes geïntroduceerd: de koolstofbalans en de bescherming van biodiversiteit. Voor elke economische activiteit zijn de milieukosten bepaald, bijvoorbeeld de economische waarde van de schade veroorzaakt door boskap. Daarnaast zijn de multiplier effecten berekend en zijn de dwarsverbanden met andere economische sectoren bepaald die een economische activiteit genereert. Met deze informatie hebben we gekeken naar de effecten op (a) inkomens van huishoudens, overheden en industriële sectoren, en (b) milieuwaarden. De milieu kosten van exploitatie van hout en paranoten blijken relatief laag te zijn. Veeteelt daarentegen genereert hogere kosten voor het milieu, maar ook meer backward and forward linkages en is meer autarkisch dan de exploitatie van hout en paranoten. Op basis van deze analyse wordt geconcludeerd dat de exploitatie van hout een aanzienlijke economische groei kan realiseren met relatief geringe milieukosten, vooropgesteld dat er sprake is van een goed beheer. De exploitatie van paranoten draagt meer bij aan welzijn omdat het meer werkgelegenheid genereert en inkomen meer gelijkelijk verdeelt. Tenslotte is de relatie tussen armoede en milieu geanalyseerd. Enerzijds resulteren de lage inkomens en lage bevolkingsdichtheid op dit moment in lage milieukosten. Anderzijds zal elke interventie gericht op armoedebestrijding resulteren in een hogere druk op het milieu. De geïntegreerde analyse van de drie componenten van duurzaamheid laat zien dat een economische groei gericht op verkleinen van inkomensongelijkheid de voorkeur verdient als instrument om armoede te bestrijden, mits deze groei de beschikbaarheid van hulpbronnen voor toekomstige generaties niet in gevaar brengt. Hoofdstuk 8 maakt een vergelijkende analyse van de opbrengst van drie typen landgebruik in het bos: houtexploitatie, exploitatie van paranoten onder het feodale systeem en extensieve veeteelt. In de kosten-baten analyse op bedrijfsniveau genereert de houtexploitatie - overeenkomstig de huidige wet - de hoogste Net Present Value per hectare. De op één na hoogste waarde wordt gerealiseerd door veeteelt, terwijl paranoten exploitatie de laagste waarde genereert. Wanneer echter de milieukosten worden meegenomen in de analyse, komt veeteelt uit op de laagste waarde. Met andere woorden, zowel op individueel als gemeenschapsniveau genereert houtexploitatie de hoogste NPV. Dit bevestigt de
Samenvatting · 265
stelling dat vanuit het oogpunt van beschikbaarheid en opbrengst van hulpbronnen, doelstellingen van duurzame ontwikkeling het best bereikt kunnen worden door hout exploitatie. Echter, dit hoofdstuk laat ook zien dat een economische groei uitsluitend gebaseerd op de exploitatie van bestaande natuurlijke hulpbronnen uit het bos niet volledig de armoede kan opheffen. Daarvoor zullen andere, complementaire, economische activiteiten moeten worden ontwikkeld. De lage opbrengst van landgebruik na conversie van bos schept de verwachting dat ontbossing in deze regio geen hoge vlucht zal nemen. In het geval ontbossing toch zal toenemen, wordt dat wellicht meer gestuurd door andere (economische) factoren zoals landspeculatie, behoefte aan rechten op landgebruik, belangstelling voor beleggingsobjecten, etc. De resultaten van deze studie leiden tot de volgende aanbevelingen voor regionale ontwikkeling: 1. Er moet worden gezocht naar mogelijkheden voor alternatieve economische activiteiten zoals handel, toerisme, natuurbescherming, industriële activiteiten; 2. De additionele waarde van producten die worden gemaakt van de natuurlijke hulpbornnen moet worden verhoogd en tevens moeten restproducten een grotere economische waarde genereren. 3. De mogelijkheden moeten worden geëxploreerd voor commerciële exploitatie van andere bosproducten zoals oliën, melksappen, medicinale planten etc. 4. Sociale bosbouw en agro-bosbouw moeten worden gestimuleerd. 5. De capaciteit voor implementatie van de bosbouwet in zijn verschillende aspecten moet worden vergroot en meer part icipatief gemaakt; 6. Locale instituties moeten worden versterkt in hun gezag, ook om economische vernieuwingen te stimuleren, om de huidige extreme informaliteiten tegen te gaan evenals ander gedrag dat onzekerheid voor investeerders met zich mee brengt; 7. Arbeidsomstandigheden en -contracten moeten worden verbeterd, mede om de productiviteit en daarmee koopkracht te vergroten; 8. Onderwijs moet meer worden gericht op de productieve activiteiten van de samenleving; 9. Methodes als de Environmentally extended Social Accounting Matrix zou meer routinematig moeten worden toegepast om de relatie tussen economische groei en milieukosten te analyseren. Het kan ook worden gebruikt als een mechanisme om beschikbaarheid van natuurlijke hulpbronnen te monitoren; 10. Zoeken naar mogelijkheden om de functies van het bos zoals die internationaal worden gewaardeerd financieel te vergoeden voor de regio.
