Farmaceutisch Functieprofiel In de rubriek Functieprofiel lichten we bijzondere, actuele en/ of nieuwe functies toe. Het interview met de functionaris zelf of met betrokkenen rondom een nieuwe opleiding of ontwikkeling staat daarbij centraal. In onze keuze baseren we ons veelal op tips van klanten. Is er binnen uw organisatie ook sprake van een bijzondere, nieuwe of sterk gewijzigde functie en zou u het leuk vinden als daar in deze rubriek aandacht aan wordt besteed? Dan horen we dat graag. Deze keer laten we de farmaceutisch consulent aan het woord.
36
consulent
Mellanie Everaars
Helmi Doorenspleet
In de apotheek zijn verschillende medewerkers betrokken bij de zorg voor medicatieverstrekking en -voorlichting. De apotheker en de apothekersassistent zijn de van oudsher bekende functies, de farmaceutisch consulent vormt een nieuwe beroepsgroep binnen de apotheek. Het aandachtsgebied van deze consulent is de farmaceutische patiëntenzorg. Kort gezegd: het adviseren en begeleiden van cliënten bij het effectief gebruik van de voorgeschreven geneesmiddelen. Wat betekent dit en hoe wordt iemand farmaceutisch consulent?
Opleiding Om op de laatste vraag antwoord te geven: door het volgen van de gespecialiseerde hbo-opleiding die onder auspiciën van de Hogeschool Saxion Next en samen met de beroepsvereniging Optima Farma1 door Numerando Farmacie is ontwikkeld (zie tekstkader). In 2003 ging de opleiding van start. Doel ervan was om de ont wikkelingen binnen de apothekersbranche functioneel te verankeren – een ontwikkeling waarbij farmaceutische patiëntenzorg niet meer weg te denken valt uit de wereld van de apotheek. Inhoudelijk
betekent dit dat de apothekersassistent meer kennis nodig heeft over ziekten en medicatie, maar dat niet alleen. Veel belangrijker zijn de communicatieve en psychosociale kennis en kunde, zodat de geleerde zaken effectief worden overgedragen aan de klant. Al deze aspecten komen in de opleiding aan bod. De minimale toelatingseisen voor de vierjarige opleiding zijn havo of mbo-4. Wie reeds apothekersassistent op minimaal mbo-4 niveau is, kan vrijstelling krijgen voor de propedeuse en direct in het tweede jaar instromen. Het is een duale opleiding, wat betekent dat deelnemers gedurende de studie minimaal 16 uur per week passend werk moeten verrichten in een apotheek. Inmiddels zijn er 210 consulenten uit de schoolbanken gerold, waarvan het merendeel als farmaceutisch consulent werkzaam is. Hun primaire werkveld, de apotheek, kan grofweg in twee categorieën opgesplitst worden: de openbare apotheek en de ziekenhuisapotheek. Mellanie Everaars, als farmaceutisch consulent werkzaam in het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis (SLAZ) in Amsterdam, behoort tot de eerste lichting afgestudeerden. Waarom is zij aan de
Aansluiten bij de praktijk waarin inlichten en adviseren van de cliënt steeds belangrijker aspecten van de apotheekwerkzaamheden zijn 37
FWG Wetenswaardigheden januari/februari 2009
opleiding begonnen? ‘Ik wilde meer doorgroeimogelijkheden creëren en zocht verdieping in mijn vak en een uitgebreider takenpakket. Het contact met de cliënt mocht wat mij betreft verder gaan dan het schuiven van een doosje medicijnen over de toonbank.’ Verdieping was ook voor Helmi Doorenspleet een drijfveer om zich te specialiseren. Zij werkte twintig jaar als apothekersassistent en begon in 2004 met de opleiding zodat zij ‘aan kon sluiten bij de praktijk waarin inlichten en adviseren van de cliënt steeds belangrijker aspecten van de apotheekwerkzaamheden werden. De opleiding bood de achtergronden en verdieping
medicijngesprekken. Mijn doel is om de apotheek naar een hoger niveau te tillen door de behoeften van cliënten in kaart te brengen en het werk daarop aan te passen.’ Het marktprincipe indachtig vindt zij dat de apotheek, gelijk andere zorginstellingen, zich moet profileren door de wensen van de cliënt centraal te stellen. Naar eigen zeggen werkt Helmi veel doelgerichter dan voorheen en probeert ze de kwaliteiten van de teamleden optimaal te benutten en zo functioneel mogelijk te werken. In haar rol als coach tracht Helmi de apothekersassistenten te motiveren veranderingen in de apotheekpraktijk te volgen, bijvoorbeeld door ze te
medicatie-ontslaggesprekken met de patiënten. ‘Als farmaceutisch consulenten zijn wij op drie afdelingen in het ziekenhuis actief: heelkunde, cardiologie en longziekten. Op de eerste afdeling screenen wij de patiënten preoperatief. We lichten de medicatie door en geven aan of er consequenties zijn voor medicatiegebruik tijdens de operatie.’ Het oplossen van discrepanties in de medicatie is de rode draad van haar werk. Zowel bij de opname als bij het ontslag van de patiënt worden in overleg met arts en apotheker eventuele fricties in de medicatie besproken en opgelost. Met als doel dat in beide situaties duidelijk is welke geneesmiddelen (moeten) worden gebruikt.
De functie in de openbare apotheek verschilt enorm van die in een ziekenhuisapotheek, waar opname- en ontslaggesprekken vaak de kern van het werk vormen die ik nodig had.’ Zij oefent haar consulentenwerk uit bij de openbare apotheek BussumZuid waar zij daarvoor ook als apothekersassistent werkte. Praktijkervaringen Zoals gezegd is de farmaceutische patiëntenzorg hét aandachtsgebied van de farmaceutisch consulent. Wat beschouwt Helmi als haar kerntaken? ‘Om te beginnen het opzetten van projecten, bijvoorbeeld de oogdruppelinstructie en inhalatie-instructie die ik heb geïmplementeerd. Ik coach apothekersassistenten en ga op huisbezoek bij cliënten, voer
betrekken bij gesprekken met de cliënten. De door haar ontwikkelde instructies maken ‘het contact met de cliënt anders en verkleinen de afstand tussen zorgverlener en zorgvrager waardoor het werk boeiender wordt’. De extra tijdsinvestering betaalt zichzelf terug in een hogere klanttevredenheid en meer werkplezier. Gevraagd naar haar dagelijkse werkzaamheden noemt Mellanie drie kerntaken: het geven van voorlichting aan patiënten, artsen en verpleegkundigen, zorgen dat het opnametraject op medicijngebied optimaal verloopt en het voeren van
38
Uit deze twee praktijkverhalen blijkt dat de invulling van het vak varieert en mede afhankelijk is van de specifieke werkomgeving. Neemt bijvoorbeeld Helmi een coachende rol aan ten opzichte van de apothekersassistenten en is zij bezig met het opzetten van (instructieve) projecten, Mellanie heeft het complete medicatietraject van de klinische patiënt als speerpunt van haar activiteiten. Mellanie: ‘De functie in de openbare apotheek verschilt enorm van die in een ziekenhuisapotheek, waar opname- en ontslaggesprekken vaak de kern van het werk vormen. Maar daarnaast kan de functie per ziekenhuis erg
verschillend ingevuld zijn.’ In Mellanie’s ogen sluit de opleiding voldoende aan op deze uiteenlopende praktijk: de combinatie van een brede opleiding en een nieuwe functie – waarvoor nog geen vaste functiebeschrijving bestaat – maakt deze flexibele invulling mogelijk. Volgens Helmi stond haar noch haar apotheker duidelijk voor ogen wat zij precies met de opleiding zou kunnen. ‘Toen ik mijn opleiding afrondde, heb ik een functiebeschrijving opgesteld en aan mijn werkgever voorgelegd. Mijn uitgangspunt was: wat heeft deze apotheek nodig en wat is daarin mijn
bijdrage als farmaceutisch consulent?’ Het eigen initiatief van de farmaceutisch consulent is volgens Helmi doorslaggevend voor de invulling van het vak. ‘Maar’, plaatst zij er als kanttekening bij, ‘je moet ook de mogelijkheid krijgen van je werkgever om je als farmaceutisch consulent te ontplooien.’ Haar apotheker stond vierkant achter haar studiekeuze en met de woorden ‘dat is precies wat ik nodig heb’ stimuleerde hij haar om het geleerde in de praktijk te brengen. Mellanie en Helmi ervaren beiden dat de afwezigheid van een vaststaande functiebeschrijving
39
de beroepsgroep parten speelt. Tegelijkertijd schept dit de vrijheid om de functie naar eigen inzicht en aangepast aan de praktijk vorm te geven. Heeft de farmaceutisch consulent meerwaarde? Uitgaande van het doel dat de farmaceutisch consulent taken van de apotheker overneemt zal het takenpakket in de toekomst alleen maar groeien. Dit betekent niet dat deze taakverlichting de enige meerwaarde is van de farmaceutisch consulent. ‘We besparen kosten voor het ziekenhuis en’, veel belangrijker volgens Mellanie, ‘we zorgen
FWG Wetenswaardigheden januari/februari 2009
Mijn werk geeft de verdieping die ik nodig heb, mijn takenpakket is uitgebreid en de gesprekken met de cliënten maken dat geen dag hetzelfde verloopt
voor een foutenreductie op medicijngebied.’ Uit onderzoek blijkt dat medicatiefouten in ziekenhuizen regelmatig voorkomen – reden voor het SLAZ een projectapotheker aan te stellen om deze problematiek in kaart te brengen en de rol van de farmaceutisch consulent hierbij te onderzoeken. Uitkomst: de inzet van farmaceutisch consulenten leidt tot een substantiële foutenreductie. Hoewel niet systematisch onderzocht, is ook de indruk van Helmi dat haar tussenkomst tot een verbetering leidt van medicijntrouw en -inname en inzicht in het medicijngebruik. Als meerwaarde voor de cliënt ziet zij de toegenomen professionaliteit en klantvriendelijkheid van de apotheek: de cliënt komt meer centraal te staan, er is aandacht en tijd voor uitleg. Helmi: ‘Als farmaceutisch consulent houd ik spreekuur en indien nodig ga ik bij de cliënt op bezoek. Wanneer mensen aan de balie staan met een specifieke vraag over hun medicatie, kunnen ze direct bij mij terecht.’ Dit gesprek met de klant, het blij maken van de klant met de extra aandacht waardoor deze zich serieus genomen voelt, is het aspect van haar werk dat haar de meeste bevrediging geeft. Mellanie deelt deze ervaring: ‘De tevredenheid van de cliënt over het medicijnoverzicht en de verleende zorg geven me voldoening. Iedere cliënt is anders en het zijn vaak prettige en intense gesprekken die je voert.’ De ziekenhuisbrede contacten en intensieve samenwerking met allerlei zorgverleners (artsen, verpleegkundigen,
assistenten) dragen ook bij aan haar werkplezier. Zorgverleners die steeds beter de weg naar haar weten te vinden en haar op haar expertise aanspreken. Deze erkenning als zelfstandig professional ervaart Helmi onder andere als zij wordt uitgenodigd workshops te geven, zoals onlangs door de Glaucoomvereniging waar zij een nieuwe oogdruppelinstructie toelichtte. Communicatie Deze contacten, zowel met de cliënt als met de collegazorgverlener, vragen het een en ander aan communicatieve vaardigheden. Het nieuwe en tamelijk onbekende karakter van de functie brengt volgens Mellanie met zich mee dat je je standpunt goed voor het voetlicht moet kunnen brengen. Zij moest als een van de pioniers in het SLAZ haar plek veroveren en op iedere afdeling waar ze kwam haar meerwaarde bewijzen. Overtuigingskracht en doorzettingsvermogen zijn twee hiermee samenhangende kenmerken van de farmaceutisch consulent. ‘Geen afwachtende houding aannemen, maar zelf met goed onderbouwde voorstellen komen’, zo verwoordt Helmi haar ervaringen. Mellanie vult het rijtje kwaliteiten aan met stressbestendigheid en geduld: als tamelijk logge organisatie duurt het even voordat je in een ziekenhuis een verandering organiek hebt ingebed. Bij dit laatste komt logistiek inzicht om de hoek kijken, zegt Mellanie. ‘Om onze werkzaamheden op de afdeling te verankeren, is het van
40
belang onze taken af te stemmen op de afdelingslogistiek.’ Met andere woorden: wat is een geschikt moment voor de afdeling en wanneer worden de verpleegkundigen minimaal belast – door hiermee rekening te houden is het creëren van draagvlak eenvoudiger. Hoe loopt de samenwerking binnen de apotheek? Zowel de apothekersassistenten als de farmaceutisch consulenten worden aangestuurd door de apotheker, onder wiens eindverantwoordelijkheid alle werkzaamheden in de apotheek ressorteren. De consulent bekleedt formeel een tussenpositie tussen apotheker en assistent, maar heeft geen leidinggevende rol ten opzichte van de apothekersassistenten. Maar, zo blijkt uit het verhaal van Helmi, de farmaceutisch consulent kan wel als coach bepaalde (sturende) taken op zich nemen. Toch waren haar collega apothekersassistenten er in eerste instantie helemaal niet van overtuigd dat zij met de opleiding iets zou kunnen toevoegen aan de dagelijkse praktijk. Helmi: ‘Gaandeweg zagen ze mij een ontwikkeling doormaken en raakten ze overtuigd van het nut van de studie.’ Nu is ze erg tevreden over de wijze waarop haar werk is ingevuld en de samenwerking binnen het team. De stroefheid komt in de ogen van Mellanie vooral voort uit onbekendheid. ‘Omdat niet iedereen duidelijk weet wat onze functie inhoudt, stuiten we soms op onbegrip bij de apothekersassistenten. We proberen het onbegrip weg te nemen, door assistenten mee te laten
Opleiding Farmaceutisch Consulent
lopen met onze werkzaamheden.’ Over het algemeen, benadrukt Mellanie, is de verstandhouding prima. Tot slot, biedt de functie wat Mellanie oorspronkelijk zocht? Zij antwoord met een volmondig ja: ‘Mijn werk geeft de verdieping die ik nodig heb, mijn takenpakket is uitgebreid en de gesprekken met de cliënten maken dat geen dag hetzelfde verloopt. Het houdt me fris en maakt iedere dag anders.’ Ook Helmi kan zich geen leukere functie in de farmacie bedenken. « 1 Optima Farma is de beroepsvereniging van apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers.
Numerando Farmacie biedt in samenwerking met Hogeschool Saxion Next als enige opleider in Nederland de gespecialiseerde hbo-opleiding aan. Naast de 210 afgestudeerden zijn momenteel 300 studenten aan de opleiding verbonden. Twee keer per jaar – in maart en september - kunnen geïnteresseerden met de studie starten. Volgens Juliëtte Tonino, manager opleiding en ontwikkeling van Numerando Farmacie, blijkt uit onderzoek dat ongeveer 70% van de eerste cohorten als farmaceutisch consulent werkzaam is. Ook is een aantal afgestudeerden met een eigen adviesbureau gestart. Zij schat de toekomst op de arbeidsmarkt positief in. ‘In de huidige situatie is het voor een apotheek van belang zich te onderscheiden ten opzichte van de concurrentie. Met name op het gebied van kwaliteit en farmaceutische patiëntenzorg zijn hier stappen in te zetten. Daarnaast is de huidige patiëntenpopulatie mondiger en willen patiënten meer en gedegen advies ontvangen. Door het inzetten van een farmaceutisch consulent zal het kwaliteitsniveau van de apotheek en zijn medewerkers verhoogd worden. Een farmaceutisch consulent zal naast het ontwikkelen, uitvoeren en waarborgen van de farmaceutisch patiëntenzorg in de apotheek ook de deskundigheid van het apotheekteam vergroten.’ Op basis van actuele ontwikkelingen in de markt en veranderende wetgeving zijn, sinds de start van de opleiding in 2003, diverse wijzigingen in het curriculum doorgevoerd. Het merendeel van de docenten is werkzaam in de branche waardoor theorie en praktijk nooit ver uit elkaar lopen. E-learning speelt een belangrijke rol in de opleiding: behalve een maandelijks persoonlijk treffen van studenten en opleiders, komen de partijen wekelijks virtueel bij elkaar. Voor meer informatie: www.numerando.nl.
41
FWG Wetenswaardigheden januari/februari 2009
