Au-tomutilatie Een groot probleem, een grote uitdaging
Carmen van Bussel Orthopedagoog/GZ-psycholoog
Inhoud • Waarom verwonden cliënten zichzelf? • Handelingsverlegenheid en machteloosheid bij begeleiders • Hoe komt een behandelplan tot stand, wat is de rol van de begeleider daar in? • Hoe blijf je emotioneel stabiel en professioneel handelen?
Verklaringsmodellen Waarom verwonden cliënten zichzelf? “ ZVG is het eindproduct van op elkaar inwerkende en elkaar versterkende biomedische en psychosociale invloeden. Na verloop van tijd krijgt het ZVG steeds meer functies, zoals het reguleren van prikkels, het krijgen van aandacht, de eigen zin doordrijven en communiceren ” Uit: C. Janssen, M. Schneider, J. Stolk en A. Bijman-Schulte: De ontwikkeling van zelfverwondend gedrag bij jonge kinderen met een verstandelijke handicap. In: R. Didden, J. de Moor, B. van Waesberghe en C. Buijsen (red): Gedragsproblemen bij jonge gehandicapte kinderen (1998)
Verklaringsmodellen
“Zelfverwondend gedrag aan banden”
- verschijnt binnenkort -
Verklaringsmodellen • Enkelvoudig 1. 2. 3. 4.
Biologisch-Medisch-Psychiatrisch Psychologisch Materieel-Fysiek Sociale omgeving
• Meervoudig 1. 2. 3. 4.
Ontwikkelingspsychiatrische visie - Prof. Došen Drie Fasen Model - Prof. Duker Gehechtheidstheorie – C. Janssen Visie en methode J. Heijkoop
Handelingsverlegenheid Wat gebeurt er met jou wanneer je client zichzelf verwondt?
Handelingsverlegenheid • ZVG is on-invoelbaar en activeert gevoelens, emoties en gedrag: • • • • • • • •
Verbijstering/afschuw Willen ‘beschermen’ Angst Je ervoor afsluiten Machteloosheid Je onbekwaam voelen … …
Handelingsverlegenheid • ZVG is een bijzondere vorm van ‘gewoon’ probleemgedrag • Probleemgedrag bestaat binnen omgeving en binnen interacties • Zelfverwondend gedrag of niet?
• Betekenisverlening = het begin van het (ervaren) probleem
Handelingsverlegenheid Gedrag client
Waarneming en betekenisverlening client
Waarneming en betekenisverlening door begeleider
Gedrag begeleider
Handelingsverlegenheid • Betekenis verlenen doet iedereen, altijd! • ZVG geeft verschuiving in de betekenisverlening: • van betekenis voor de cliënt • naar betekenis voor de omgeving
• Effect: terugtrekken uit de betekenisvolle relatie • cliënt is niet langer in beeld • ongewenste fysieke gedrag staat centraal
Handelingsverlegenheid Het begin van een negatieve spiraal • Raakt je eigen verantwoordelijkheidsgevoel • Machteloosheid • Faalervaring • Neiging tot beschermen/Ingrijpen
• Doet beroep op je zelfbeeld van ‘een goede begeleider zijn’.
Handelingsverlegenheid • Betekenisverlening = het begin van de oplossing!! • Betekenisverlening vindt plaats in de relatie • Betekenisverlening zichtbaar en toetsbaar maken: van onbewust naar bewust
• Beperk niet het gedrag, maar zoek samen de betekenis!
Behandelplan • ZVG = een multidisciplinair probleem • • • •
Begeleiders Gedragsdeskundigen Arts Ouders!
• Mogelijke betekenissen van ZVG voor de client: • • • •
Noodkreet Vast patroon Emotionele reactie Angst
Behandelplan • Behandelplan • Opstellen = taak van gedragdeskundige en arts • • • • •
op basis van individueel (meervoudig) verklaringsmodel insteken via de BETEKENIS perspectief, hoofd- en werkdoelen passend bij persoonsbeeld behandelen van pijn of psychische stoornissen waar mogelijk langdurig traject!!
• Uitvoering = begeleiders centraal!
Wat kun je doen? • Ondersteunen bij observatie en registratie • Snappen welk theoretisch verklaringsmodel wordt gebruikt • soms tegen je gevoel in handelen, om en hypothese te toetsen
• Snappen welke betekenis het ZVG heeft voor deze client • Beeldvorming • Levensverhaal kennen • Theorie van Timmers-Huijgens • Functioneringsprofiel
• Optimaliseren van omgeving, incl. mate van stimuleren • Client niet uitschakelen, maar inschakelen!
Wat kun je doen? • Investeren in (herstellen van) de relatie met de client • • • •
Volgen en aansluiten Herkennen en voorspellen Symbiotische fase Therapeutisch Individuatie
• Gedragstherapie voor client: • gedrag systematisch beinvloeden, afspraken uitvoeren • aanleren nieuwe vaardigheden (stressregulatie, communicatie)
• Videoanalyse in alle fases van de behandeling en begeleiding
Wat kun je doen? Beschermende maatregelen, doen of niet doen?
Wat kun je doen? • Beschermende maatregelen: liever niet… • beperken groei, leer- en ontwikkelingsmogelijkheden • bevorderen afhankelijkheid en verminderen (zelf) vertrouwen • reëel risico op ‘verplaatsing’ van ZVG naar andere lichaamsdelen
• Daarom alleen: • • • •
voor laten genezen van zeer ernstig letsel geen eindpunt, maar beginpunt van behandeling zo weinig en zo kort mogelijk multidisciplinair besloten en ingebed in het totale behandelplan
Wat kun je doen? Goed voor jezelf zorgen: hoe blijf jij emotioneel stabiel en professioneel handelen?
Wat kun je doen? • Een ‘gestresste begeleider’ kan een client niet tot rust brengen! • Kennis nemen van ‘normale’ reacties in stressvolle situaties: • • • •
hoe reageert je lichaam? hoe reageert je brein? hoe kun je stressreacties reduceren? hoe werkt dat bij je collega?
• Afleiding buiten je werk, zorg voor voldoende energie soms (tijdelijke) aanpassingen in dienstrooster/werkverdeling
Wat kun je doen? • Kennis & begrip geeft gevoel van zekerheid • Deelnemen aan bijscholing/deskundigheidsbevordering • • • •
Beeldvormingsbijeenkomsten (video-analyse) Vakinhoudelijke kennis Technische (gedragstherapeutische) vaardigheden Zelfkennis/Persoonlijke aspecten
Attitude Vaardigheid tot samenwerken Feedback geven en ontvangen Stresshantering
Wat kun je doen? • Delen & herkennen van ideeën en gevoelens geeft steun • Opvang na ingrijpende gebeurtenissen binnen je organisatie • Tijd en aandacht voor intervisie en supervisie (formeel en informeel) • heldere organisatiestructuur • weet bij wie je moet zijn: collega/leidinggevende/ gedragsdeskundige?
• (tijdelijk) intensieve overlegstructuur • vraag om bijeenkomsten, video-analyse, CCE
• (zelf)reflectie: laat je eigen angst of gebrek aan ervaring niet leidend zijn, onderkennen en bespreekbaar maken! • een veilige en open gesprekscultuur • draag er zelf aan bij (binnen je mogelijkheden en verantwoordelijkheden)
• neem deel aan ethische discussies of open ze zelf
Dank voor je aanwezigheid!
