Inhoudsopgave Abstracts 11e Symposium dr. A. Williamon, psycholoog, director Centre of Performing Science London; “Awareness and incidence of health problems among conservatoire students” prof. dr. med. E. Altenmüller, neuroloog, Hochschule für Musik und Theater Hannover, Direktor des Instituts für Musikphysiologie und Musikermedizin; “The chill-effect. How music induces strong emotions” dr. P.M. van Rijn, KNO arts / R. Stallinga, logopedist en zangstemtherapeut St. Lucas/Andreas ZH te Amsterdam; “Zorg en behandeling van de professionele (zang)stem” prof. dr. C.N. van Dijk, orth. chirurg, AMC.; “Chronische schouderproblemen bij musici” prof. dr. Th.W. Mulder, neuropsycholoog, directeur onderzoek en instituten Koninklijke Academie van Wetenschappen en hoogleraar bewegingswetenschappen Rijksuniversiteit Groningen; “Flexibiliteit van het motorisch systeem: een nieuwe kijk op de rol van sensorische informatie bij het herleren van bewegen”. prof. dr. med. dr. phil. S. Evers, neuroloog Uniklinikum Münster; “Cerebrovascular events in musicians” drs. Jan Six, hoofd afdeling Oude Meesters Sotheby’s Amsterdam
1
Algemene informatie Dit symposium is georganiseerd door de Stichting “Sanitas in Musica, Musicis Sanitas”, welke zich reeds vanaf de oprichting in 1988 (ten tijde van het 100 jarig bestaan van het Koninklijk Concertgebouw Orkest) bezig houdt met de specifieke lichamelijke problematiek bij zowel de amateur- als de beroeps-musicus. Doelstellingen van de Stichting zijn ondermeer het stimuleren van wetenschappelijk onderzoek en verspreiding van medische en paramedische kennis omtrent specifieke beroepsziekten bij musici door het organiseren van symposia, waar nationale en internationale sprekers hun kennis overdragen aan (para)medici en musici. Voorts houdt een werkgroep van specialisten, verbonden aan de Stichting Sanitas een multidisciplinair spreekuur in het AMC te Amsterdam, alwaar veelal second of third opinions ten behoeve van amateur- en beroeps-musici worden gegeven. De musicus wordt dan gezien door meerdere specialisten, tegelijkertijd, hetgeen de kwaliteit van het expertise niveau duidelijk verhoogt. Vanzelfsprekend kan men zich tijdens het spreekuur laten vergezellen door een begeleid(st)er. Tevoren wordt alle relevante informatie verzameld, teneinde het bezoek aan het spreekuur zo efficiënt als mogelijk te laten verlopen. Indien gewenst kan ook een specifieke behandeling worden gestart. Zie voorts www.sanitasinmusica.nl Het Bestuur van de Stichting “Sanitas in Musica, Musicis Sanitas” heeft de volgende samenstelling: E. van der Zwaan, internist, n.p., voorzitter D.J. de Boer, huisarts, tevens medisch adviseur van het Koninklijk Concertgebouw Orkest en het Nederlands Kamerkoor, vice-voorzitter R.P. Nolet, fysiotherapeut, secretaris V. Maes, uitgever, fiscaal econoom, penningmeester C.C. Delprat, arts, oud-medisch adviseur Koninklijk Concertgebouw Orkest en het Nederlands Kamerkoor, adviseur van het Bestuur E. van der Zwaan, internist, n.p. Voorzitter van de stichting “Sanitas in Musica, Musicis Sanitas”
2
Inleiding E. van der Zwaan, internist, n.p. Voorzitter van de stichting “Sanitas in Musica, Musicis Sanitas” Voor elfde symposium van de Stichting “Harm and Harmony in musicians” , waarmee het twintig jarig bestaan van de Stichting “Sanitas in Musica, Musicis Sanitas” wordt gevierd, heeft het Bestuur tot zijn genoegen de heer Mariss Jansons, chef-dirigent van het Koninklijk Concertgebouw Orkest bereid gevonden een kort voorwoord te schrijven. Onze dank gaat tevens uit naar de sponsors, die het symposium mede mogelijk hebben gemaakt en de artsen-specialisten, die twee-maandelijks participeren in de spreekuren voor musici in het AMC.
3
Voorzitters Welkom en opening: E. van der Zwaan, internist, n.p., voorzitter Stichting Sanitas in Musica, drs. M. Grol, directeur Sotheby’s Amsterdam, prof. dr. M. Dzoljic, vice-voorzitter Raad van Bestuur AMC en vice-decaan U.v.A. Voorzitter eerste deel symposium mw. P. Kruseman, directeur Amsterdams Historisch Museum, oud-bestuurslid Stichting Sanitas in Musica Voorzitter tweede deel symposium C.C. Delprat, arts, oud voorzitter Stichting Sanitas in Musica
4
Mariss Jansons Chef-dirigent Koninklijk Concertgebouw Orkest Voorwoord Met plezier schrijf ik een voorwoord in deze uitgave bij het elfde symposium van de Stichting “Sanitas in Musica, Musicis Sanitas”. Ik feliciteer de Stichting met haar twintigste verjaardag. Sanitas begeleidt musici met medische problemen. De beroepsklachten van musici worden in het Academisch Medisch Centrum in een multidisciplinair team besproken en behandeld. Daarnaast organiseert de Stichting tweejaarlijks een symposium met nationale en internationale sprekers om medici, paramedici en musici op de hoogte te brengen van de nieuwste stand van zaken over de beroepsziektes. Dit jaar wordt het symposium in het kunstveilinghuis Sotheby’s georganiseerd. Voor vrijwel iedereen van ons heeft muziek een grote kracht. Muziek kan ons kalmerenopvrolijken-troosten-opwinden-ontroeren. Om muziek te maken en deze emotie te kunnen oproepen moeten de uitvoerders in een optimale conditie zijn. Muziek vergt een specifieke belasting van het menselijke lichaam. Sanitas heeft de interesse om naar ons, musici, te luisteren en probeert musici te begeleiden in hun prestatie. Ik wens U allen veel leerzame momenten toe en hoop dat deze bijdraagt tot de muziek.
5
Prof. Dr. C.N. van Dijk, orthopaedisch chirurg AMC Universiteit van Amsterdam Chronische schouderproblemen bij musici In mijn voordracht, die ik heel pragmatisch wil laten zijn, leg ik uit aan de hand van video-beelden hoe het standaard onderzoek van de schouder moet worden gedaan. Met dit onderzoek kan in verreweg de meeste gevallen een diagnose worden gesteld. Aan de hand van casuïstiek wordt voorts besproken welke therapeutische mogelijkheden er zijn: in het algemeen heeft de conservatieve (niet-operatieve) therapie de voorkeur. In sommige gevallen moet men toch opereren. Kort wordt ingegaan op de risico’s van beide therapieën.
6
dr. P.M. van Rijn, KNO-arts R. Stallinga, logopedist/zangstemtherapeut Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Amsterdam Zorg en behandeling van de professionele (zang) stem Zangers en acteurs hebben doorgaans een gedegen opleiding omtrent het gebruik van hun stem. Door verkeerde of overbelasting kunnen acute problemen ontstaan waarvoor een directe en adequate aanpak is vereist. Een goede samenwerking tussen de medicus en therapeut is hiervoor essentieel. In twee opeenvolgende voordrachten wordt dit verder uiteengewerkt; medische en functionele aspecten. Analyse van de klacht, begint met een evaluatie van de oorzakelijke factoren, aangevuld met uitgebreid KNO en stroboscopisch stemband onderzoek. Stem(over)belasting is individueel afhankelijk van de capaciteit waarover de zanger beschikt. Er zijn echter ook externe factoren (o.a. akoestische condities) als ook lichamelijke factoren (verkoudheid) die de balans tussen belastbaarheid en capaciteit nadelig kunnen beïnvloeden. Na analyse van de medische aspecten volgt de behandeling. Deze wordt individueel afgestemd op het programma, wat medisch verantwoord haalbaar is. Dit in goed overleg met de logopedist, die ook therapeutisch de zanger hierin begeleid. In deze therapeutische periode wordt de zanger begeleid, om overbelastende momenten te vermijden, compensatie technieken gecontroleerd en indien nodig gecorrigeerd. Bij noodzakelijke beperking van de belastbaarheid wordt overleg gevoerd met de productieleiding. Aan de hand van enkele voorbeelden, wordt dit verder uitgewerkt.
7
dr. A. Williamon, psycholoog Head, Centre for Performance Science Royal College of Music, London AWARENESS AND INCIDENCE OF HEALTH PROBLEMS AMONG CONSERVATOIRE STUDENTS Abstract: A survey of conservatoire students has been carried out in which information was gathered regarding their awareness and incidence of physical and mental health problems resulting from performing music, as well as places and/or people they would turn to for advice in the event of a future problem. Pain and discomfort relating to posture and excessive practising were reported to be frequent, as was performance anxiety. Students showed a significant inclination to go first to their instrumental teacher for advice about health and psychological problems, before appropriate medical practitioners. These results will be discussed in the light of previous research, and a curriculum initiative will be described in which seminars have been presented to first-year students at the Royal College of Music with the intention of broadening their awareness of the health issues associated with performing professionally and of the places where they could seek professional help. Email
[email protected] Web www.cps.rcm.ac.uk
8
Prof.dr.med.E. Altenmüller, and dr. rer.nat.Dipl.Biol. O. Grewe, Institute of Music Physiology and Musicians’ Medicine University of Music and Drama, Hannover, Hohenzollernstr. 47, D-30161 Hannover The chill-effect. How music induces strong emotions Although music is generally acknowledged as a powerful tool for eliciting emotions, little is known concerning the neurobiological basis of these emotions. We investigated the psychological and neurobiological basis of strong emotional responses to music (SEM), leading to shivers down the spine and changes in heart rate. From previous studies it is known that these SEMs are accompanied by the activation of a brain network that includes areas involved in reward, emotion and motivation In order to observe distinct acoustical and music structural elements related to chill reactions, online emotional self report was obtained in several studies on more than 100 subjects while listening to music inducing strong emotions. During the experiment skin conductance reaction (SCR), heart rate, facial elektromyography (EMG), and skin temperature and EEG were measured. After each piece of music, subjects filled in questionnaires regarding their knowledge and recalls connected to the music. Further questionnaires included various personality scales. Despite of highly individual emotional reactions towards music, some inter-individually constant characteristics of music eliciting chill responses can be found. Chills were much more frequent in previously known music and in familiar music stiles. Furthermore, distinct musical events frequently caused strong emotional responses, especially when violating expectancies. These results demonstrate that strong emotional responses are not only related to the psychoacoustic properties of the respective pieces of music, but furthermore to biographical memories and personality traits. Therefore, a simple stimulus-response type of reaction cannot be assumed. The question, whether culture independent musical universals exist remains to be clarified.
9
Prof.dr.med.dr.phil. S. Evers Department of Neurology, University of Münster, Germany Cerebrovascular events in musicians Playing music, in particular playing wind instruments, can go along with a slightly increased risk for cerebrovascular events. The two major mechanisms which have been described in case reports and case series are cervical artery dissection and cardiogenic embolism by increased intrathoracic pressure. Cervical artery dissection occurs in subjects with a weakness of the microtubular structures of the vessel wall. By external trauma such as increased pressure on the arteries or rapid movements, the intima part of the vessel wall can get disrupted causing haemodynamic or embolic ischaemia in the brain. This has been described in particular for trumpet and for clarinet players. In other brass and wood wind players, increased thoracic pressure occurs when playing very aloud or without exercising. It is possible to produce small thromboses by this pressure which can cause paradox embolism via a patent foramen ovale. Other vascular events can be (i) trigeminal neuralgia by a nerve vessel contact which becomes symptomatic by increased intracranial pressure; (ii) epidural and subdural haematomas; (iii) sinus thrombosis by Arnold Chiari malformation. The lecture will review some case reports and subsequently describe pathophysiological considerations for the elevated risk of cerebrovascular events in some musicians.
10
drs. Jan Six Sotheby’s Head of Department Old Master Painting Kunsthistorie en geneeskunde kennen een aantal raakvlakken. Zo kennen we de bekende anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp (Rembrandt), maar er zijn nog een aantal interessante anatomische lessen zoals van dokter Roëll (geschilderd door NicolaesTroost), Deyman (Rembrandt), De Vry (Thomas de Keyser). Rembrandt schilderde deze beroemde anatomische les in 1632 met Dr. Nicolaes Tulp als hoofdfiguur, tevens verre voorvader van ondergetekende. Het baanbrekende werk werd in 1998 gerestaureerd en dit bracht belangrijke inzichten in de schildertechniek van Rembrandt, om niet alleen grote composities te realiseren, maar ook de biologische realiteit te benaderen. Vragen als; “klopt de opengesneden hand nou wel of niet en hoe werken de verschillende verflagen nou precies” zijn altijd weer boeiende zaken die aandacht vragen. Ondergetekende werkte vanaf 2003 twee jaar in London voor Sotheby’s alvorens hoofd van de afdeling Old Master Paintings in Amsterdam te worden. Het is bijzonder om medici en musici tijdens dit symposium het anatomische aspect in de schilderkunst te tonen door mede te kijken naar de technische achtergrond van een Old Master Painting.
11
Prof.dr. Th. Mulder, neuropsycholoog Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) Amsterdam Flexibiliteit van het Motorisch Systeem: een nieuwe kijk op de rol van sensorische informatie bij het herleren van bewegingen Wanneer neuronale netwerken in de hersenen informatie ontvangen worden er bepaalde verbindingen tussen neuronen versterkt en andere niet. Herhaling van de informatie leidt tot verdere versterking van deze verbindingen. Op deze wijze worden er op basis van de input netwerken gevormd die een rol spelen bij de sturing van bepaalde gedragingen. Het uitvoeren van deze gedragingen (bewegingen) versterkt de netwerken opnieuw. Leidt intensivering en herhaling van de informatie tot versterking van de netwerken, vermindering van de informatie leidt tot verzwakking van de netwerken. Met dit principe van groei en krimp op basis van input, variatie en herhaling is in feite de structurele basis gegeven van leren en verandering. Belangrijk is om te beseffen dat veel aspecten van het leren automatisch verlopen zonder enige vorm van supervisie. Herhaling van de input laat ons leren. Iedere beweging zorgt voor herhaalde, maar ook variabele input. Iedere beweging voegt iets toe aan de verbindingen binnen de neurale ensembles. Het is niet overdreven te stellen dat de sturing van het gehele motor systeem afhankelijk is van de beschikbaarheid van (sensorische) informatie. Deze zienswijze heeft belangrijke implicaties voor letsel. In mijn bijdrage zal ik laten zien dat Indien gedurende een bepaalde periode bewegingen niet kunnen worden uitgevoerd dit consequenties heeft voor de centrale representatie van de betrokken ledematen. Bij niet bewegen vindt er een neurale ruilverkaveling plaats waarbij de representatie in de hersenen van de ledematen die geen sensorische informatie aanleveren, letterlijk wordt uitgeveegd. Ik zal verder op basis van fMRI studies laten zien dat niet alleen beweging leidt tot sensorische informatie, maar dat het voorstellen van bewegingen tot min of meer dezelfde activatiepatronen in de hersenen leidt als het daadwerkelijk bewegen. Dit geldt ook voor het kijken naar bewegingen. Het concept van de spiegelneuronen zal in dit verband worden toegelicht. De therapeutische consequenties van bewegingsvoorstelling en bewegingsobservatie zullen worden bediscussieerd.
12
Sotheby’s Amsterdam Sotheby’s Amsterdam is sinds 2000 gevestigd in aan de zuidas van Amsterdam. Sotheby’s 25ste verjaardag in Nederland werd gevierd op 15 oktober 1999 met de opening van dit geheel op maat gemaakte pand met veilingzalen en kantoren aan De Boelelaan 30. Vier grote zalen bieden ruimte aan veilingen en tentoonstellingen, maar ook lezingen, symposia en concerten. Dit én de aanwezigheid van een sfeervolle brasserie The Café@Sotheby’s weerspiegelen de groei en het belang van Sotheby’s Amsterdam als veilingcentrum, ook internationaal. Elk jaar wordt een interessant veiling- en activiteitenprogramma samengesteld, dat kunstliefhebbers en verzamelaars uit de gehele wereld bijeenbrengt. Regelmatig vinden veilingen plaats van schilderijen en tekeningen van Oude Meesters, 19de eeuwse schilderijen, moderne en hedendaagse kunst en diverse soorten kunstvoorwerpen. De aangeboden werken zijn van internationale kwaliteit. De kijkdagen, voorafgaand aan de veiling, bieden geïnteresseerden de gelegenheid de ter veiling aangeboden kunstvoorwerpen nauwkeurig te bekijken en te overleggen met de experts. Records op velerlei gebied werden behaald bij Sotheby’s Amsterdam. Het duurste werk ooit in Nederland geveild is een vroeg meesterwerk door Jan Lievens (Leiden 1607-1674 Amsterdam), voorstellend De kaartspelers dat in mei 2007 bij Sotheby’s verkocht werd voor €1.768.000. Belangrijke collecties kwamen er onder de hamer zoals Oude Meesterverzamelingen met namen als Wetzlar en De Geus van den Heuvel. Op andere gebieden waren daar de collecties Moderne en Hedendaagse kunst van de Koninklijke Bijenkorf Beheer KBB en het Centraal Museum Utrecht. Opvallende collecties op het gebied van de 19e eeuwse schilderijen waren de Collectie Teulings en De Villeneuve. Kunst en antiek werd geveild uit het bezit van o.a. HKH Prinses Christina, Frits Philips en Robert en Angelique Noortman. Onze service biedt toegang tot een ongeëvenaard netwerk van internationale Sotheby’s experts. In meer dan twintig wereldsteden vinden veilingen plaats, daarnaast zijn er wereldwijd honderden zgn. representative offices. Onze kennis van de Noord-Europese kunstmarkt en de internationale expertise van specialisten in vier continenten, staan onze relaties ter beschikking. Sotheby’s De Boelelaan 30, 1083 HJ Amsterdam 020 550 2200,
[email protected] www.sothebys.com
13
