Woonblad van Clavis. 35e jaargang - no 3 - december 2013
Clavis wenst u fijne feestdagen en een goed 2014! ‘Plek voor mezelf’ in Maxima | blz 5 Vrijwillig huismeester Tony Lintelo | blz 8 Eerste Zeeuwse Huiskamer geopend | blz 9
inho ud so p gave
I nh o ud Het visitekaartje aan de balie en de telefoon
3
De gevolgen van Prinsjesdag
6
“De corporaties gaan bezuinigen op de bedrijfsvoering en minder investeren in nieuwbouw, renovatie en leefbaarheidsprojecten. De verhuurdersheffing heeft ook gevolgen voor de huren”, zegt Dick Koomen, manager financiën & control van R&B Wonen.
Corporaties spelen in op de vergrijzing 7 Overal verrijzen levensloopbestendige woningen, woonzorgcomplexen en andere vormen van huisvesting die het mogelijk maken zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen.
Bijstandsgerechten en bespaartips
10
Kerst en oud en nieuw hoeven niet duur te zijn. Een aantal tips van het Nibud.
Huurachterstanden voorkomen
11
“Klanten zijn meestal blij met onze aanpak”, zegt Gérard van Wanrooij van Zeeuwland. “Ze zien dat er aandacht is voor hun situatie. Zo loopt de schuld niet verder op en kan een ontruiming worden voorkomen.”
Driehoekscontracten
11
Dit bewonersblad verdwijnt
11
Klantenpanels: meedenken en meepraten met de corporatie
12
Henry de Miranda van RWS: “Je klant wordt een partner. Naast je, in plaats van tegenover je voor de balie. Een klantenpanel is een heel andere setting. Je gaat de discussie aan en je merkt dat mensen graag willen meedenken.”
Vaste rubrieken Regionieuws
2
4 en 8
Puzzel
15
Contactgegevens
16
35e jaargang | nummer 3 | december 2013
Het succes van Honeypie
13
Creatief zijn, hard werken, flexibel inspelen op wat er gebeurt. En een beetje mazzel hebben. Dat is volgens Helen Bihi-Zenou het recept voor succesvol ondernemerschap. Haar creatie Honeypie in Middelburg bewijst het.
Het Industrieel Museum Zeeland gaat volgend jaar open
14
D e c o r p o r at ie Op de voorgrond Jolanda Bos, op de achtergrond Jeanette Steendijk.
Het eerste aanspreekpunt voor bezoekers en bellers Ook dit jaar zoomt de redactie in op taken die de woningcorporatie uitvoert. In elk nummer is een pagina gereserveerd voor een onderdeel van de werkzaamheden. Dit artikel gaat over de taken aan de balie en aan de telefoon. Hoe gaat het in zijn werk? Wat komt er allemaal bij kijken?
W
ie het kantoor van een corporatie binnen loopt, ziet als eerste de baliemedewerker. Wie belt met de corporatie krijgt vaak diezelfde persoon aan de lijn. De baliemedewerker telefoniste/receptioniste is het allereerste aanspreekpunt. Het visitekaartje, kun je ook zeggen.
Ontvangen Jeanette Steendijk is telefonistereceptioniste van Zeeuwland. “Mijn taak is het ontvangen van mensen aan de balie, de telefoon aannemen en ervoor zorgen dat men zo snel mogelijk de juiste persoon of afdeling aan de lijn krijgt. Die handelt de vraag dan verder af. Daarnaast zijn er altijd wel typewerkzaamheden en verzorg ik de inkomende en uitgaande post. Ook de mails komen bij mij binnen.”
Een leuke, afwisselende baan, vindt Jeanette, die al elf jaar telefoniste/receptioniste is. “Druk? Ja, soms kan het best hectisch zijn. Maar ik houd er wel van als het een beetje druk is.” Bij R&B Wonen zit Jolanda Bos achter de balie. “Bij ons werkt het iets anders”, vertelt ze. “Wij zijn met z’n drieën. Logisch, want wij handelen zoveel mogelijk zelf de telefoontjes af. Dat kost meer tijd. We nemen bijvoorbeeld ook de reparatieverzoeken aan. Dan moet je goed doorvragen wat er aan de hand is, vervolgens een inschatting maken of het een klus is voor onze eigen onderhoudsmensen of dat er een aannemer aan te pas moet komen en dan werkbonnen inboeken.” Zeeuwland heeft voor reparaties en storingen een apart (gratis) telefoonnummer.
Bij de baliemedewerkers van R&B Wonen behoren administratieve werkzaamheden eveneens tot hun takenpakket, zoals het verzorgen van de in- en uitgaande post, scanwerk en zijn ze verantwoordelijk voor het bijhouden van het E-archief. Uiteraard ontvangen ze ook bezoekers, zoals woningzoekenden, huurders die een huurcontract komen tekenen en mensen die langskomen voor een vergadering. Een veelzijdige functie!
Dienstverlenend “Je moet als baliemedewerker een dienstverlenende instelling hebben”, zegt Jolanda Bos, die nu drieënhalf bij R&B Wonen werkt en vóór die tijd soortgelijke banen had bij een bouwbedrijf en een bank. “Willen helpen, daar gaat het om, je moet een mensenmens zijn. Ik probeer de mensen het gevoel te geven dat ze welkom zijn.” Jeanette Steendijk: “Zodra de deur opengaat, zeg ik direct ‘goedemorgen’. Mensen waarderen dat. Bellers vinden dat we vriendelijk klinken en snel opnemen.” ■
35e jaargang | nummer 3 | december 2013
3
Clavis
column
De Bewonersraad praat mee. U ook? De Bewonersraad is de huurdersbelangenorganisatie van Clavis. De huidige Bewonersraad bestaat uit de heren Jan Dubbeldam, Tonnie van Pamelen en Rokus Dieleman. Zij hebben te kennen gegeven te willen stoppen met hun werkzaamheden. Jan stopt per 1 januari 2014 met zijn werkzaamheden voor de Bewonersraad. De overige leden stellen zich nog beschikbaar om nieuwe leden op te leiden, maar willen hun werkzaamheden afbouwen en per mei 2014 stoppen. Wij danken de huidige leden van de Bewonersraad voor hun inzet en inbreng en de prettige
Dag bewonersblad! Hallo digitale nieuwsbrief!
samenwerking in de afgelopen jaren. In verband met dit vertrek zijn wij dus op zoek naar nieuwe leden van de Bewonersraad. Misschien iets voor u?
In het dagelijks leven verlopen zaken steeds meer digi-
Vijf keer per jaar overlegt de Bewonersraad met Clavis over allerlei zaken
taal. Of het nu gaat om online winkelen, bankieren of het
die het wonen aangaan. De Bewonersraad bestaat uit huurders van Cla-
lezen van het laatste nieuws op internet. Wij sluiten
vis. Het afgelopen jaar hebben we over een groot aantal onderwerpen
hierop aan met onze informatieverstrekking naar huur-
gesproken. Hoe worden de huren en de bijkomende kosten dit jaar ver-
ders. Uw bewonersblad Wijkgevoel wordt vernieuwd.
hoogd? Hoe zit het met de Brusselse inkomensvoorwaarden bij de toe-
Vanaf 2014 krijgt u het bewonersblad niet meer op uw
wijzing van een woning? Wat is de strategie van Clavis als het om het
deurmat, maar in uw mailbox.
woningbezit gaat? Daarnaast worden de projecten belicht, zowel in de nieuwbouw als het groot onderhoud of herstructurering. En dit is nog
Afhankelijk van de actualiteit verschijnt Wijkgevoel circa
maar een greep uit alle onderwerpen die zijn besproken.
vier keer per jaar. Graag praten we u bij over onderwerpen die voor u van belang zijn. Bijvoorbeeld de inkomensafhankelijke huurverhogingen, huurbetalingen en onderhouds- en nieuwbouwprojecten. De helft van onze huurders is 60 jaar of ouder. Senioren maken een flinke inhaalslag op internetgebied. In 2011 maakten zes op de tien 65- tot 75-jarigen gebruik van internet, blijkt uit onderzoek van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). Huurders die geen internet hebben, kunnen gebruikmaken van de computer die bij ons op kantoor staat. Geef uw e-mailadres door en blijf op de hoogte! U kunt u aanmelden voor de digitale nieuwsbrief via onze website www.clavis.cc. Of u stuurt ons de porto-
De huidige bewonersraad.
vrije kaart toe die u bij dit bewonersblad vindt.
Lid zijn van de Bewonersraad is bovenal leuk en interessant. U praat over
De eerste digitale nieuwsbrief ‘Wijkgevoel’ wordt in
allerlei zaken die mensen direct raken. De sfeer van het overleg is open en
maart 2014 verspreid.
constructief. Als u de sfeer wilt ‘proeven’, kunt u een vergadering bijwo-
Graag tot dan!
nen. U krijgt zo een beter idee wat het lidmaatschap van de Bewonersraad inhoudt. Alle nieuwe leden krijgen een training.
Robert de Ridder
Heeft u vragen of heeft u interesse om lid te worden van de Bewoners-
directeur
raad? Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de heer Tonnie van Pamelen van de Bewonersraad, tel. nr. 0115-695914. U kunt uw vraag of reactie ook mailen naar
[email protected] of stuur een korte motivatie naar: De Bewonersraad, p/a St. Streuvelsstraat 8, 4532 CD Terneuzen.
4
Clavis
‘Een plek voor mezelf’ in Máxima Daags voor sinterklaasdag kreeg ze de sleutel. Mooi cadeau, zo’n woning in Máxima. “Ik ben er echt heel blij mee. Een plek voor mezelf, ideaal”, zegt Dominique de Jonge. “Midden februari ga ik verhuizen. Ik zie er erg naar uit.”
Begin december kregen de nieuwe bewoners van Máxima de sleutels. Een van de nieuwe bewoners is Dominique de Jonge.
Ze woont nu in het ouderlijk huis, ook in Terneuzen. Eerder, toen ze
Over haar nieuwe woning, een sociale huurwoning van Clavis, is
communicatie studeerde in Tilburg, woonde ze op kamers. “Mijn
Dominique zeer te spreken. “Ik kom op een hoek te wonen. Op de
beenfunctie was toen al slecht, maar verder kon ik me goed red-
verdieping waar je het complex binnenkomt, dus ik hoef niet met
den”, zegt Dominique, die in een rolstoel door het leven gaat.
de lift naar mijn woning. Maar omdat Máxima tegen de zeedijk aan
Na haar studie kwam ze terug in het ouderlijk huis. “Mijn gezond-
gebouwd is, zit ik aan de landzijde op de tweede verdieping. Er
heid ging erg achteruit en ik verloor ook grotendeels mijn hand-
zijn drie grote ramen, het is een superlichte woning. En ik heb een
functie. Ik heb 24 uur per dag zorg op afroep nodig. In Máxima is
mooi uitzicht; er is veel te zien, dat is wel fijn als je de hele dag thuis
die mogelijkheid aanwezig. Daar wonen is een uitkomst voor mij.
zit. Zelfs de Westerschelde is zichtbaar. Clavis, aannemer Van der
Ik ben 27 en wil graag een woonplek voor mezelf. Maar wel in Ter-
Poel, de gemeente en SVRZ hebben allemaal goed meegedacht.
neuzen. Hier heb ik tenslotte mijn sociale netwerk.”
Bijvoorbeeld met het oog op de aanpassingen in de woning, zoals een douchezitje en beugels in het toilet.”
In Máxima gaat SVRZ zorg leveren. Dat is vanaf 10 februari, daarom moet Dominique nog even wachten voordat ze kan verhuizen. In de tussentijd zet haar moeder de mantelzorg voort en krijgt hulphond Ulli training om straks bijvoorbeeld de deuren met trekkoordjes te openen en de alarmknop en lichtschakelaars te bedienen met zijn neus.
Máxima, gebouwd aan de Westerschelde, bevat 40 koopappartementen en 20 huurappartementen. Daarnaast zullen er 48 zorgplaatsen in acht groepen voor SVRZ worden gerealiseerd. Het complex telt zeven etages. Het hart van het imposante gebouw is het atrium, een overdekte binnentuin. 5
K A B INETSP L ANNEN
Be zu i n i g e n e n r e m op i n v e s t e r i n g e n bi j co rp o ra t ie s een sociale huurwoning te wonen. Om dat scheefwonen te ontmoedigen krijgen huurders die meer verdienen hogere huurverhogingen.”
Foto: Ministerie van Financiën
Prinsjesdag, de derde dinsdag in september, is traditiegetrouw de dag dat het kabinet de rijksbegroting presenteert. Wat heeft de rijksbegroting voor 2014 voor gevolgen voor de woningcorporaties in Nederland en de huurders? Dick Koomen, manager financiën & control van R&B Wonen, legt het uit.
H
et kabinet is van plan om met ingang van 2014 de verhuurdersheffing enorm te verhogen. Die heffing geldt voor verhuurders met meer dan tien woningen en voor huurwoningen met een maandhuur lager dan € 681,02. In 2013 betaalden die verhuurders in totaal 50 miljoen euro. In 2014 wordt het 1,165 miljard euro! Dat is een stijging met maar liefst 2.230 procent! Het kabinet voert dat bedrag daarna nog verder op. In 2017 moet de verhuurdersheffing 1,7 miljard euro opleveren. De meeste woningen met een huur tot € 681,02 zijn in bezit van de woningcorporaties. Als je de heffing uitdrukt in een bedrag per huurwoning dan komt die
uit op gemiddeld 800 euro. Dat betekent dat elk jaar de huur over de eerste twee maanden wordt afgedragen aan het rijk. Op die manier moeten de woningcorporaties meehelpen om het gat in de rijksbegroting te dichten.” Hoe gaan de corporaties die aanzienlijke heffing betalen? “Door te bezuinigen op de bedrijfsvoering en minder te investeren in nieuwbouw, renovatie en leefbaarheidsprojecten. De verhuurdersheffing heeft ook gevolgen voor de huren. De afgelopen jaren liepen
“
6
35e jaargang | nummer 3 | december 2013
de huurverhogingen gelijk op met de inflatie. Om een deel van de verhuurdersheffing te compenseren mogen de verhuurders met ingang van 2013 huurverhogingen doorberekenen die 1,5 procent hoger liggen dan de inflatie. Ook werd de huurverhoging inkomensafhankelijk. Onze minister vindt dat er te veel huurders scheefwonen. Dat betekent dat zij te veel verdienen om in
Gaan de huurders er nog meer van merken? “Woningcorporaties hebben er belang bij dat hun woningen verhuurbaar blijven. R&B Wonen heeft bijvoorbeeld afgesproken dat de extra huurverhogingen stoppen als de gemiddelde huur uitkomt op 75 procent van wat de corporatie maximaal mag berekenen. Nu ligt dat nog op 68 procent. Wij willen onze huurders zo veel mogelijk ontzien. Als een corporatie fors bezuinigt op renovatie of groot onderhoud heeft dat vroeg of laat gevolgen voor de kwaliteit van de woningen. De verhuurders beloofden eerder energiebesparende maatregelen te treffen in de bestaande woningen. In 2020 moeten de woningen van corporaties gemiddeld een energielabel B hebben. Met de invoering van de verhuurdersheffing is het onzeker of dit doel wordt bereikt. Huurders lopen dan het risico meer aan energie kwijt te zijn dan oorspronkelijk de bedoeling was.” Hoe ziet de toekomst voor de corporaties in Zeeland eruit? “De kritische grens is in zicht. Zeker als we ook nog weten dat de woningcorporaties saneringssteun moeten gaan betalen. In Nederland zijn enkele corporaties in financiële problemen gekomen. Denk bijvoorbeeld aan de derivatenkwestie bij Vestia. Door het betalen van saneringssteun helpen collega’s te voorkomen dat een woningcorporatie failliet gaat.” Wat zou er moeten gebeuren? “Het toezicht op woningcorporaties moet verbeteren. Daarmee voorkomen we fouten van zwakke broeders in de sector en worden zulke fouten niet meer afgewenteld op de woningcorporaties die goed functioneren. Zodra het rijk de financiën weer op orde heeft, moet de verhuurdersheffing worden verminderd of afgeschaft. In dat geval zijn woningcorporaties weer in staat om te investeren in het toekomstbestendig houden van het woningbezit.” ■
SENIO RENHUISVESTING
‘Heerlijk, geen trap meer’
“We hebben een grote stap vooruit gemaakt”, vinden Ko en Greet Herrebout. Van hun verhuizing naar woonzorgcomplex Waterwel in Aagtekerke hebben ze geen moment spijt gehad. “Alles is nieuw en alles is gelijkvloers. Elke dag is een feest: als je uit je bed stapt ben je zo in de badkamer en in de woonkamer.” Ko en Greet Herrebout.
Z
e woonden 11,5 jaar in een eengezinswoning in Oost-Souburg. Gezellige buurt, goed huis. “Maar het kon er in de zomer flink warm zijn, en in de winter koud. We hadden er een lekkere tuin. De huiskamer was zes meter lang. Wij waren er tevreden mee, al hebben we hier een huiskamer die twee keer zo lang is. Toen het van de zomer buiten een keer 29 graden was, bleef de tempera-
tuur in huis behaaglijk: 22 graden.” Meer ruimte en aangenamere temperaturen, dat zijn belangrijke verbeteringen voor Ko (71) en Greet (68). Het belangrijkste is echter dat er in de nieuwe woning geen trap is. “Het ging steeds moeilijker, het beklimmen van de trap”, zegt Greet. “Kijk, je wordt toch een dagje ouder. Daar moet je tijdig op inspelen.” In Aagtekerke vonden ze wat ze zochten:
Corporaties spelen in op vergrijzing W
oonzorgcomplex Waterwel in Aagtekerke is gerealiseerd door Woonburg. Inspelend op de groeiende vraag naar woningen voor senioren, heeft de woningcorporatie de laatste jaren soortgelijke complexen gebouwd in verschillende andere dorpen op Walcheren. Ook andere corporaties houden rekening met de vergrijzing. Zeeuwland bijvoorbeeld. De corporatie is aan het herstructureren in Zierikzee (Buzee) en Bruinisse (OranjeDok). “Een derde van de nieuwe woningen hebben een compleet woonprogramma op de begane grond”, zegt Hans van der Zwet van Zeeuwland. “Dat zijn levensloopbestendige woningen, waarin je lang zelfstandig kunt blijven wonen. Daarnaast bouwen we gezinswoningen om gemixte, leefbare wijken te krijgen.” Corporaties kijken ook kritisch naar de voormalige bejaardenwoningen. Zijn ze nog
ruim genoeg en voldoende geïsoleerd? Zo niet, dan kan de corporatie besluiten deze woningen te moderniseren. In samenwerking met zorgorganisaties zijn voorts complexen gerealiseerd met zorg
een nieuwe woning zonder trap én met een tuintje. “Toen we hier voor het eerst gingen kijken, waren we er gelijk weg van. Een joekel van een kamer, een slaapkamer, een ruime badkamer, nog een kleine slaapkamer en zorg in de buurt voor als het ooit nodig is – wat wil je nog meer. Fantastisch, zo kun je lang zelfstandig blijven wonen.” In Waterwel is een zorgpost van SVRZ. ■
op afroep, via een alarmeringssysteem. Samen met Eilandzorg bouwt Zeeuwland een woonzorgcomplex nieuwe stijl, dat ook ruimte biedt aan stellen waarvan de ene partner zorgbehoevend is en de ander niet. Die hoeven dan niet opeens gescheiden te gaan leven, na soms wel zestig jaar samen te zijn geweest. “Wij kunnen niet het probleem van de vergrijzing oplossen, maar we kunnen wel toekomstgericht bezig zijn”, aldus Van der Zwet. ■
Het woonzorgcomplex nieuwe stijl in aanbouw in Zierikzee. 35e jaargang | nummer 3 | december 2013
7
Clavis
Vrijwillig huismeester Tony Lintelo
Lekker bezig zijn voor de buurt Meer dan twee volle vuilniszakken zwerfvuil. Dat is soms de ‘oogst’ die vrijwillig huismeester Tony Lintelo tijdens één rondje uit zijn woonomgeving haalt. Blikjes, dozen, plastic zakken – er ligt van alles. Ook gipsplaten, autobanden en zelfs bankstellen komt hij tegen, maar die passen niet in een vuilniszak. Dan maakt Lintelo een foto en meldt hij zijn vondst bij de gemeente. Tony Lintelo woonde nog maar net in Terneuzen – eerder dit jaar verhuisde hij vanaf Lanzarote – toen hij een uitnodiging ontving van Clavis. Of hij wilde meedoen aan het klantenpanel. “Ik ben erheen gegaan en toen de vraag werd gesteld wie er vrijwillig wat zou willen doen in de wijk, heb ik ja gezegd. Ik zit in de WAO en heb helaas weinig te doen, vandaar. In mijn nieuwe woonomgeving wil ik graag een sociaal netwerk opbouwen.” Het werk als vrijwillig huismeester leent zich daar goed voor. Lintelo pakt het serieus aan. Hij gaat dagelijks een paar uur aan de slag. “Het
Tony Lintelo is actief in de Herman Heijermansstraat en omgeving.
begon in de Herman Heijermansstraat en nu doe ik al zes flats. Op maandag, woensdag en vrijdag loop ik een ronde met een emmer, een
om bijvoorbeeld de cv bij te vullen. “Ik ga wat vaker ’s avonds een
bezem, een stoffer en blik en een rol vuilniszakken. Dan ruim ik zwerf-
rondje doen”, kondigt hij aan. “Want ik merk dat er wat vandalisme
vuil op. Als ik iemand zie die een blikje of zoiets laat vallen, dan spreek
is.”
ik hem of haar er rustig op aan. Want het is natuurlijk de bedoeling om
Clavis stimuleert de zorg voor de woonomgeving en is blij met de inzet
afval in de afvalbak te doen. Verder maak ik elke dag een rondje bij de
van Tony Lintelo. Meer vrijwillige huismeesters zijn van harte welkom.
flats om te signaleren. Een kapotte lamp, bijvoorbeeld, of een straat-
“Heel zinvol, het zou mooi zijn als mensen in andere buurten ook dit
lantaarn die helemaal begroeid is.” Als het regent trekt hij zijn regen-
werk gaan doen”, vindt Lintelo. “Dat is goed voor de leefbaarheid. En
pak aan en gaat hij het water van de galerijen bezemen.
je bent lekker bezig…”
Tony Lintelo vindt het heerlijk om te doen, inclusief de contacten met
Wie ook iets wil doen voor de woonomgeving, kan zich melden bij
de bewoners, voor wie hij een luisterend oor is of een welkome hulp
Clavis.
Clavis 100 jaar! In 2014 bestaat Clavis 100 jaar. Deze verjaardag wordt uitgebreid gevierd. Iedere maand vinden speciale activiteiten plaats. Voor gedetailleerde informatie over het jubileumjaar kunt u terecht op onze website. Daar vindt u vanaf begin 2014 alle informatie. Ook via de digitale nieuwsbrief wordt u op de
Activiteiten
hoogte gehouden.
In verband met het 100-jarig bestaan worden verschillende activiteiten georganiseerd, die bijdragen aan de leefbaarheid. Al
In 1914 werd met de oprichting van bouwvereniging Werkmans-
deze activiteiten samen zorgen voor een levendige jubileumviering
belang de basis gelegd van het huidige Clavis. Met in totaal 2.500
met vele ontmoetingsmomenten.
woningen is het de grootste aanbieder van huurwoningen in
Clavis kan 100 jaar bestaan dankzij de huurders. Bij alles wat wij
Terneuzen. Na invoering van de Woningwet in 1901 ontstonden de
doen, staan de huurders centraal. En als we dan een feestje te
meeste woningbouwverenigingen. Tussen 1901 en 1913 werden
vieren hebben, dan vieren we dat met diezelfde huurders. Door
zo’n 300 woningbouwverenigingen opgericht. Veel corporaties
iedere maand een nieuwe actie te organiseren, maken we er een
hebben nu dus in deze periode een feestje te vieren.
echt feestjaar van!
8
Clavis
Eerste Zeeuwse Huiskamer geopend in Terneuzen In Terneuzen is de eerste Zeeuwse Huiskamer geopend. De officiële start van de proefwoning was op maandag 4 november. Vertegenwoordigers van de initiatiefnemers – Zorgsaam Zeeuws-Vlaanderen, energiebedrijf Delta en Clavis – hingen de samenwerkingsovereenkomst aan de wand. Een Zeeuwse Huiskamer combineert nieuwe technologie voor zorg op afstand, energiebesparing en veiligheid. Het is een vernieuwende manier om de zorg thuis goed vorm te geven. Impuls Zeeland is bezig de proefwoningen te ontwikkelen. De Zeeuwse Huiskamer in Terneuzen is het eerste concrete resultaat. De modelwoning is gerealiseerd in De Veste, een complex met 250 appartementen voor senioren. Clavis heeft een appartement op de begane grond beschikbaar gesteld. “Wij willen graag meewerken aan het onderzoeken van de mogelijkheden om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen, zodat ouderen niet noodgedwongen hoeven te verhuizen als er meer zorg nodig is”, verklaart Katja Snouwaert de bereidheid van Clavis. De Zeeuwse Huiskamer in De Veste is ingericht door meubelzaak Even Kijken. Er staat onder meer een hoog-laagbed, een sta-op-stoel en een kledingkast met daarin een kluisje. Ook is er apparatuur om zorgverleners op te roepen en informatie te verkrijgen. “Wat heeft men nodig om zelfstandig te kunnen blijven wonen, daar gaat het om”, zegt Nelleke
De opening op 4 november. Links Arnold Schelfhout van Zorgsaam Zeeuws-Vlaanderen, rechts Robert de Ridder van Clavis. Slim wonen
om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen en, als het nodig is, daar ook
In de Zeeuwse Huiskamer in Terneuzen kunnen ouderen ‘proeven’ van
zo lang mogelijk zorg te leveren. Tot redelijk zware zorg toe. Maar dan
de mogelijkheden. Clavis, Zorgsaam en Delta nodigen belangstellen-
moeten er wel voorzieningen zijn in de thuissituatie. Voor de ene cliënt
den uit eens een paar dagen en nachten in de huiselijke en knusse
zal dat een hoog-laagbed zijn, voor de ander bijvoorbeeld een robot-
modelwoning te komen wonen. “Ervaar het, maak er gebruik van”,
stofzuiger. Bepalend is wat de cliënt nodig heeft, niet alleen wat betreft
zeggen Katja Snouwaert en Nelleke Dansen. “Probeer het eens uit en
zorg, maar ook als het gaat om veiligheid en welbevinden.”
laat weten wat uw behoeften zijn. Dit is slim wonen voor senioren.”
Verspreidingsgebied Oplage: 26.500
Postbus 150, 4530 AD Terneuzen Rosegracht 2, 4531 HC Terneuzen Tel. 0115 62 24 44 Fax 0115 61 79 31 www.clavis.cc Voor urgente reparatieverzoeken Tel. 0115 63 03 00
Clavis Overige corporaties
Bewonersinformatieblad van: Clavis, Terneuzen Zeeuwland, Zierikzee RWS Partner in wonen, Goes R&B Wonen, Heinkenszand SMB / SBOM, Goes Woonburg, Koudekerke
091389
Dansen, leidinggevende van het zorgteam in De Veste. “Het is de trend
Productie: Muurlink Communicatieadvies Druk: LNO drukkerij, Zierikzee Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen met bronvermelding toegestaan. Foto’s, cartoons, illustraties en puzzel zijn exclusief voor Wijkgevoel. Overname daarvan is slechts toegestaan na schriftelijke goedkeuring van de redactie. De uitgever aanvaardt geen aansprakelijkheid voor persoonlijke of materiële schade, veroorzaakt door onjuist heden in de teksten.
9
GE L D
Gezond eten hoeft niet duur te zijn Elke dag een goede, gezonde maaltijd. Dat valt niet mee als je in de bijstand zit of anderszins weinig geld te besteden hebt. Dan verval je al gauw in goedkoop eten van het minder gezonde soort, of in eenzijdigheid. Maar het kan ook anders. Er zijn mogelijkheden genoeg om met een klein budget iets goeds op tafel te zetten. Dat bewijst Merlien Welzijn met www.bijstandsgerechten.nl.
D
e website, die Welzijn eind vorig jaar begon, is een daverend succes. Duizenden mensen doen er dagelijks ideeën op. De meeste gerechten op de laagdrempelige site kosten minder dan 5 euro. “Dat is realistisch als je naar het weekbudget kijkt waarvan veel mensen moeten rondkomen: 50 tot 70 euro”, zegt Merlien Welzijn. “Daarnaast staan er gerechten tot 10 euro op de site voor als je iets te vieren hebt, eens Merlien Welzijn, initiatiefnemer van Bijstandsgeiets extra’s op tafel wilt zetten.” rechten (foto Brenda Brouwer | BeeldBijvoorbeeld) De tientallen gerechten zijn ondergebracht in rubrieken als ‘vlees’, ‘vis’, ‘vegetarisch’ en ‘hapjes’. “Alles is welkom, ook de Hollandse pot. De gerechten komen van verschillende mensen. In ieder geval moet erin staan voor hoeveel mensen het is, wat het kost en hoe je het maakt. Verder is het van belang dat het om gezonde gerechten gaat. Als ergens vier kopjes suiker in moeten, zet ik het niet op de site. Ook niet als een gerecht heel lang in de oven moet staan of op het gas. Want dan lopen de kosten te ver op.”
Enorme impact Merlien Welzijn begon de site nadat ze las over de effecten van het kabinetsbeleid. “Ik schrok van het rekenwerk van het CBS. Het beleid heeft een enorme impact op mensen die toch al een klein inkomen hebben. Ze gaan er tot 2017 nog eens 5 procent op achteruit. De effecten van de crisis worden bij steeds meer mensen voelbaar. Ik dacht: ik moet iets
doen. Ook omdat ik uit eigen ervaring weet hoe het is om met heel weinig geld rond te moeten komen. Ik kom zelf uit de doelgroep en weet dat creativiteit niet voor iedereen vanzelfsprekend is. Er zijn zat mensen die eenzijdig en ongezond eten als ze weinig te besteden hebben. Dat hoeft dus niet. Ik zou zeggen: mensen, laat je inspireren door mijn website en voeg gerust gerechten toe. Er is niets zieligs aan. Het is: de een heeft een probleem, de ander een oplossing. ■
Bespaartips, ook voor de feestdagen Wie bewust wil omgaan met inkomsten en uitgaven, heeft veel aan de tips van het Nibud. Op de site staan er honderden, netjes gerubriceerd. Bijvoorbeeld: er zijn allerlei landelijke en gemeentelijke subsidies, ga naar www.berekenuwrecht.nl om te zien waar u recht op hebt. Geen geld om op vakantie te gaan? Kijk eens in het boek ‘Nederland voor nop’, waar tal van gratis attracties in staan. En neem je eigen eten en drinken mee. Of scoor een goedkope vakantie via een internetveiling. Ook een idee: bespaar door te delen. Bijvoorbeeld gereedschap, een auto, vakantiewoningen en boeken lenen zich daar goed voor.
Dan nu de feestdagen. Kerst en oud en nieuw hoeven niet duur te zijn. Een paar tips van het Nibud.
• Bepaal het feestbudget. • Ga op zoek naar een goedkope kerstboom. • Koop voordelige kerstkaarten of maak ze zelf. Gebruik decemberzegels. • Maak zelf kerstversieringen of koop ze na de feestdagen met korting voor volgend jaar. • Kijk voor een kindercadeautje ook eens op www.gratisoptehalen.nl of ruil met iemand anders. • Gourmetten is leuk en goedkoper dan een kerstdiner met kalkoen en kaviaar. • Geef een eventuele dertiende maand niet ongemerkt uit, maar bepaal een doel voor dit extra geld. • Vier oud en nieuw thuis en laat alle gasten iets meebrengen: oliebollen, champagne, hapjes, wijn… • Geef niet te veel geld uit aan vuurwerk. Nog goedkoper: kijk naar de vuurpijlen van de buren. • Denk eens na over goede voornemens op financieel gebied, zoals meer sparen, bezuinigen of meer inzicht krijgen in de inkomsten en uitgaven.
Meer tips over omgaan met geld op www.nibud.nl.
10
35e jaargang | nummer 3 | december 2013
GE L D
Huurachterstand: corporatie helpt Steeds meer mensen hebben moeite hun inkomsten en uitgaven in evenwicht te houden. Een scheiding of werkloosheid kan tot financiële problemen leiden. Corporaties merken dat als er huurachterstanden ontstaan. Hoe gaan ze daarmee om?
W
“
at wij doen is snel het gesprek aangaan wanneer we een achterstand signaleren”, zegt Gérard van Wanrooij, stafmedewerker bij Zeeuwland. “Eén maand achterstand is voor veel mensen moeilijk weer in te lopen. Daarom willen we snel het gesprek aangaan. In dit gesprek biedt de klantmanager, de vaste contactpersoon die iedere huurder bij ons heeft, hulp aan en gaan wij op zoek naar mogelijke oorzaken. Soms blijkt dan dat mensen niet weten dat het mogelijk is om een eventuele huurschuld in termijnen af te betalen. Het afspreken van een betalingsregeling blijkt dan al voldoende om de huurschuld in te lopen. Soms is er meer aan de hand. Daar kom je alleen maar achter door in gesprek te zijn met de huurder en samen naar mogelijke oplossingen te zoeken. Eventueel brengen we de huurder dan in contact met schuldhulpverlening of andere partijen uit ons netwerk die kunnen helpen.” Volgens Van Wanrooij is het logisch dat corporaties onderdeel zijn van zo’n netwerk. “Dat hoort bij onze taak als sociale verhuurder en sluit aan bij onze ambitie mensen te ondersteunen bij het zelfstandig kunnen wonen. Dat begint wanneer we de woning verhuren. Dan letten we op of de hoogte van het inkomen voldoende is om de
woning te kunnen huren. Daarnaast kijken we verder dan alleen naar het inkomen of de betalingsachterstand. Uit het persoonlijk contact dat we via onze klantmanagers met onze huurders opbouwen, weten we vaak dat er meer aan de hand kan zijn. Als je vroegtijdig daarover het gesprek durft aan te gaan, kun je eventuele problemen onder controle krijgen en kun je voorkomen dat de schuld verder oploopt. Het werkt, deze manier van werken heeft resultaat.” “Klanten zijn meestal blij met deze aanpak. Ze zien dat er aandacht is voor hun situatie. Vaak is het niet gelukt om zelf aan te kloppen als ze de huur niet meer kunnen betalen. De drempel van het kantoor kan hoog zijn. Maar als iemand van de corporatie die je kent bij je aanbelt, dan is het anders en zien we dat het juiste gesprek eerder op gang komt. Een oplossing is dan dichterbij dan men vaak denkt.” ■
Woonbegeleiding Laatste nummer via driehoekscontract bewonersblad N
ormaal gesproken sluit een huurder een huurcontract met de corporatie. In Zeeuws-Vlaanderen, bij Clavis, tekent het Leger des Heils in sommige gevallen ook. Dat heet een driehoekscontract. In zo’n contract is niet alleen het huren en verhuren van de woning geregeld, maar ook de begeleiding van de huurder. Dat is bijvoorbeeld iemand die in het verleden een huurschuld heeft opgebouwd of problematische schulden heeft. Het kan ook iemand zijn die vanuit de opvang van het Leger des Heils zelfstandig gaat wonen, maar daarbij nog wel wat ondersteuning nodig heeft. Er kunnen psychische problemen in het spel zijn, of verslaving. De woonbegeleiding van het Leger des Heils is erop gericht de problemen te overwinnen, waardoor de huurder op termijn zonder ondersteuning kan wonen. “We werken al jaren zo. Het werkt goed”, zegt Jeanette Geldof van het Leger des Heils in Terneuzen. “Een driehoekscontract geeft Clavis meer zekerheid – dat er geen huurschuld ontstaat, dat er geen overlast is in de buurt – en geeft de huurder de mogelijkheid zijn zaakjes op orde te krijgen. Als dat voor elkaar is, stopt onze begeleiding en sluiten de huurder en Clavis een ‘normaal’ huurcontract. ■
D
it is het laatste nummer van de Zeeland Woonkrant (RWS, R&B Wonen, SMB/SBOM), WijKgevoel (Clavis), Thuis (Woonburg) en de Zeeuwland Woonkrant (Zeeuwland). Het bewonersblad, dat 35 jaar lang een informatiebron was voor de huurders van een aantal Zeeuwse woningcorporaties, houdt op te bestaan in de huidige vorm. Dat heeft de uitgeversraad besloten. De uitgeversraad komt tot de conclusie dat het bewonersblad is ingehaald door de tijd. Er zijn anno 2013 andere en snellere media om de huurders te informeren. Een grote groep huurders leest het blad niet of nauwelijks. Een kleine groep – met name senioren – waardeert en leest het blad wel, zoals uit het laatste lezersonderzoek blijkt. Voor de uitgeversraad, waarin de zes deelnemende corporaties zijn vertegenwoordigd, is dit echter onvoldoende om het bewonersblad gezamenlijk te continueren. Daarnaast zijn er financiële redenen. De corporaties moeten flink bezuinigen (zie pagina 6) en zijn genoodzaakt kritisch te kijken naar de inkomsten en uitgaven. Het verdwijnen van dit gezamenlijke bewonersblad betekent niet dat de corporaties stoppen met het geven van informatie. Elke corporatie bepaalt zelf in welke vorm(en) de huurders in het vervolg op de hoogte worden gesteld van ontwikkelingen die voor hen van belang zijn. ■ 35e jaargang | nummer 3 | december 2013
11
HUU RDERSPA RTIC IPATIE
Positieve ervaringen met klantenpanels
De klant als meedenkende partner “Een prima manier om met je klanten in gesprek te zijn”, vindt Henry de Miranda, manager wonen van RWS, van de klantenpanels. “Op gelijk niveau”, voegt hij er meteen aan toe. “Bij klantenpanels is geen hiërarchie. Je staat naast elkaar: klanten geven hun mening en ideeën, de corporatie neemt die in ontvangst.”
D
rie jaar geleden zette De Miranda de klantenpanels op bij RWS. Daarna deed hij hetzelfde bij collegacorporatie Clavis. “Werken met klantenpanels is een methodiek om dichter bij je klanten te komen. Je nodigt klanten uit om over een bepaald onderwerp te komen meedenken. Afhankelijk van dat onderwerp kan het een deel van je klantenkring zijn: een doelgroep naar leeftijd, locatie of gezinssamenstelling bijvoorbeeld. RWS is begonnen met een jongerenpanel.” De respons is positief. Op de oproep van RWS meldden 270 klanten zich aan. De corporatie heeft zo een pool met panelleden, die beurtelings aanschuiven. Er zijn vier tot zes bijeenkomsten per jaar. Clavis benaderde zelf klanten, wat leidde tot een klantenpanel van 25 deelnemers. “De eerste ervaringen zijn positief. Absoluut”, zegt Henry de Miranda.
12
35e jaargang | nummer 3 | december 2013
“Je klant wordt een partner. Naast je, in plaats van tegenover je voor de balie. Een klantenpanel is een heel andere setting. Je gaat de discussie aan en je merkt dat mensen graag willen meedenken. Daarbij heb je altijd verschillen: stille praters, aandachttrekkers, criticasters, positievelingen… Het is een gemêleerd publiek en dat maakt een klantenpanel sterk.”
Open onze ogen Wat doet de corporatie met de uitkomsten van een paneldiscussie? “Een klantenpanel kan voor verschillende doeleinden bij elkaar komen. Om ideeën los te maken, bijvoorbeeld. Of om feedback te krijgen op een plan. Het klantenpanel kan ook fungeren als testpanel. In alle gevallen gaat het om het uitwisselen van gedachten en meningen, niet om be-
sluiten. Wij zeggen: open onze ogen. Geef ons iets waarmee we als organisatie verder kunnen. U kunt mede bepalen welke richting het beleid op gaat.” De onderwerpen die op tafel komen kunnen abstract zijn - leefbaarheid, duurzaamheid maar ook heel concreet: wat vindt u van vraaggestuurd onderhoud of van een tuinonderhoudsabonnement? Om even bij dat laatste onderwerp te blijven: het klantenpanel van RWS vond zo’n abonnement een goed idee, maar stelde tegelijk dat het abonnementsgeld niet meer dan 15 euro per maand mag bedragen. Dat knoopte RWS goed in de oren. De corporatie ging op zoek en vond een bedrijf dat het tuinonderhoud binnen die voorwaarde kan uitvoeren. In 2013 stonden de klantenpanels van RWS in het teken van duurzaamheid. ■
ONDE RNEM END
Honeypie, een successtory Creatief zijn, hard werken, flexibel inspelen op wat er gebeurt. En een beetje mazzel hebben. Dat is volgens Helen BihiZenou het recept voor succesvol ondernemerschap. “Ik weet zeker dat er ruimte is om als beginnend ondernemer te slagen, ook in deze tijd”, zegt ze in Honeypie, haar populaire theehuis aan Achter de Houttuinen 50 in Middelburg. Zelf is Helen er hét voorbeeld van. Greg en Helen Bihi-Zenou.
Z
e begon zes jaar geleden, 24 jaar oud en een diploma voor grafisch vormgever op zak. “Mijn moeder wilde wel eens wat anders: een stoffenwinkel beginnen. Ik had me tijdens mijn studie beziggehouden met modetrends en kon wel helpen met stoffen inkopen. Maar ik voelde ook allang voor een eigen lunchroom. Mijn moeder en ik vonden een pand waarin we onze plannen konden combineren én de kosten konden delen. We zijn tegelijk begonnen.” Aan de ene kant van het ruime winkelpand zat Rok & Rol, de stoffenwinkel, en aan de andere kant Honeypie. Een paar tafeltjes, meer stelde het niet voor. “Ik had twee soorten taart en drie soorten broodjes. Het was rustig die eerste maanden. Ik dacht: de komende vijf jaar sta ik hier alleen. Maar nu werken er vijftien mensen.” Honeypie trekt zo veel publiek dat uitbreiding van het aantal zitplaatsen een noodzaak was. Gelukkig was dat mogelijk toen de moeder van Helen vorig jaar stopte met
de stoffenwinkel. Rok & Rol, nog wel actief op internet, schiep zo de ruimte voor een veel grotere Honeypie. “De enige klacht die ik hoorde was dat het altijd vol is. Nou, die klacht hebben we nu getackeld.”
Alles vers Hoe is het succes van de Middelburgse lunchroom te verklaren? In de eerste plaats verzette Helen al snel de bakens. “Ik dacht dat de broodjes het best zouden lopen en de taart bijzaak zou zijn. Nou, dat was dus net andersom. Taart is de hoofdzaak. We hebben zeven soorten en één of twee wisselende dagtaarten. Alles is vers. De mensen vinden ze fantastisch. De meiden in de keuken verzinnen zelf taarten en maken ze uit het hoofd. Ik? Nee, ik ben meer van het organiseren en het people pleasen in de tearoom.” Mond-tot-mondreclame speelde een rol in de groeiende populariteit, evenals de bijzondere inrichting van Honeypie. “Mijn vader zei toen ik begon: dan doe je niets met je opleiding. Maar dat ben ik niet met hem eens.
We – ik en Greg, die er drie jaar geleden bij kwam – kunnen ons als grafisch vormgever helemaal uitleven. Wij gebruiken geen plastic maar hout, de meubels zijn tweedehands en er hangen veel verschillende lampen.” Een gouden greep was de introductie van de high tea. “We begonnen met één tafeltje. Spannend was dat. Nu hebben we vijfentwintig tafels en zijn we vaak van vrijdag tot zondag volgeboekt. Toen de high tea ging lopen, is het balletje pas echt goed gaan rollen. Weet je wat ook belangrijk is? Persoonlijke aandacht geven, wij rennen echt voor de klant. En, niet te vergeten, een goede prijs-/kwaliteitverhouding. Hier kun je voor 3 euro onbeperkt koffie drinken. Ik heb de prijs in zes jaar tijd nooit aangepast. Mensen uit de Randstad weten niet wat ze meemaken in Honeypie.”
Hard werken Natuurlijk, het ondernemerschap zit wel in de genen. De opa van Helen had een slagerij en haar ouders runden Hotel Walcheren in Koudekerke. “Het ondernemen en het harde werken, ja, dat zit wel in onze familie. Hard werken vind ik niet erg, ik houd ervan. Een succesvol ondernemer? Ja, haha, het is hier superdruk en we hebben het hartstikke naar onze zin.” ■ 35e jaargang | nummer 3 | december 2013
13
E RFGOED
Industriële belevenis in wording
In Sas van Gent begon de industrialisatie van Zeeland. Tussen 1870 en 1910 vestigden zich hier meerdere bedrijven, zoals de Zeeuwse Beetwortel-suikerfabriek en de Walzemolen. De oude loodsen van de eerste Coöperatieve Suikerfabriek, een ander toonbeeld van Zeeuwse bedrijvigheid, veranderen langzaam maar zeker in het Industrieel Museum Zeeland. Het publiek kan er naar verwachting vanaf mei of juni 2014 een kijkje nemen.
H
et nieuwe museum laat zien hoe de Zeeuwse industrie tot stand is gekomen en gegroeid. Maar de bezoeker duikt niet alleen in het verleden. Ook het heden en zelfs de toekomst van de techniek komen aan bod. Het thema ‘industrie’ is niet beperkt tot fabrieken en technische processen. In de suikerloodsen aan de Westkade gaat ook ruime aandacht uit naar bijvoorbeeld de landbouw, arbeid, veiligheid, voeding, kennis en innovatie. Met onder andere een windmolen, een stoomlocomotief en een proeffabriek moet het museum, ingericht als een fabriekshal met themapaviljoens, een belevenis worden. Pronkstuk van het Industrieel Museum Zeeland is een met stoom aangedreven generator uit de oude cokesfabriek in Sluiskil. Dat is een machine met een verhaal. Vele jaren geleden waren er al plannen om deze bijzondere generator op de een of andere manier tentoon te stellen. Het kwam er niet van. Later bleek de bouw van een industrieel museum, waarin de generator uit de cokesfabriek een plaats zou moeten krijgen, te duur. Gelukkig is er nu een
14
35e jaargang | nummer 3 | december 2013
goed alternatief gevonden in Sas van Gent, op een locatie die bij uitstek geschikt is om de Zeeuwse industrialisatie in beeld te brengen. Wat het nieuwe museum tot iets unieks maakt is dat het zich niet beperkt tot één onderwerp of stad, zoals de meeste musea, maar inzoomt op de industriële ontwikkeling in een hele provincie. Het museum is bedoeld voor alle leeftijden. Dus ook voor kinderen, die er allerlei ‘doe-dingen’ zullen aantreffen, en de wat oudere jeugd, die er via school van alles kan leren en experimenteren in het laboratorium. ■
Coproductie Het Industrieel Museum Zeeland is een coproductie van vrijwilligers, het Zeeuwse bedrijfsleven en overheden in de provincie. Vrijwilligers spelen een prominente rol. Ze namen het initiatief, zorgen nu voor de opbouw en inrichting van het museum en nemen straks ook de exploitatie op zich. De Stichting Industrieel Museum Zeeland werkt nauw samen met andere musea en bezoekerscentra, waaronder Het Portaal van Vlaanderen en het muZEEum in Vlissingen. De financiering van het museum in Sas van Gent is in handen van de gemeente Terneuzen, de provincie Zeeland, het bedrijfsleven en diverse fondsen
1
2
9
3
4
5
10
14
11
15
16
20
21
6
7
12
17
13
18
19
22
24
23
25 27
26 28
29
30
31
32
33
36
8
34
37
38
42
35
39
43
47
44
40 45
41 46
48
49
51
52
54
50 53
55
Oplossing: 9
48
12
p uzz el
Alleen een toren
Gewapend met de camera trok de redactie eropuit. Hoe is het gesteld met uw kennis van bijzondere plaatsen in Zeeland? Achter het kruiswoordraadsel zit zo’n kenmerkende plaats verborgen. Dit keer: het laatste overblijfsel van een verdwenen dorp. Het is geen ramp als u de details niet meteen herkent. Los gewoon de puzzel op, vul de juiste letters in en klaar is Kees. E-mail uw oplossing vóór 15 januari 2014 naar
[email protected]. Of schrijf de oplossing op een briefkaart en stuur deze aan: Puzzelredactie Zeeland Woonkrant, Postbus 158, 4460 AD Goes. Vermeld duidelijk uw naam en adres. Onder de goede inzenders verloten we tien boeken ‘Het Nederlands Viskookboek (verantwoord lekkerbekken met vis van dichtbij en stoere vissersverhalen)’ van Bart van Olphen. De prijswinnaars ontvangen bericht.
51
32
19
3
22
52
40
6
Oplossing puzzel uit het vorig nummer: Fort Ellewoutsdijk De winnaars: D.A. Janse-de Plaa W. van der Meer-Marijs M. Opperman A. Potappel L. van Luijk C. van Ast N. Straatman P. Roks K. Geelhoed-Mol A. Bleijenberg
van Visvlietstraat 24 Westerzicht 284 Vinkehof 16 Westerscheldestraat 10 Ada van Hollandstraat 1 Rembrandtlaan 36 Sebastiaanstraat 9 Steengrachtstraat 3 Oprit 12 Nieuwe Kerkstraat 41
4388 4385 4451 4412 4472 4462 4434 4307 4316 4541
CT AW BW CZ BL AJ AR BJ AZ ED
OOST-SOUBURG VLISSINGEN HEINKENSZAND KRABBENDIJKE S-HEER HENDRIKSKINDEREN GOES KWADENDAMME OOSTERLAND ZONNEMAIRE SLUISKIL
Horizontaal 1 friet 5 erwtensoep 10 deel van de week 12 Scandinavische munt 14 voorzetsel 16 Indisch bijgerecht 19 Europese Unie 20 vod 22 muziekdrama 23 jongensnaam 24 zangstuk 26 geheimschrift 27 halt 29 kilte 30 lekkernij 31 Limburgse stad 33 stapel 34 Turkse titel 36 ietwat 40 oliemaatschappij 42 dierentuin 43 verf 46 school 47 zonen (afk.) 48 Chinees gerecht 50 heilige 51 Chinese leider 52 spurt 54 deegwaar 55 vleesgerecht
Verticaal 2 dagblad 3 deel van een boom 4 opgeld 6 factuur 7 lof 8 muzieknoot 9 rijstgerecht 11 gekkekoeienziekte 13 brij 15 gevangenis 17 politieke partij 18 oppervlaktemaat 19 gelofte 21 rijstgerecht 23 Hongaars vleesgerecht 25 kaartenboek 26 ontslag 28 spierziekte 29 vogel 32 Italiaans gerecht 35 aardappelgerecht 37 tijdperk 38 ontkenning 39 bedrukt 41 tv-zender 43 stuk 44 concurrentiewaakhond 45 Ierland 48 naad 49 alstublieft 51 familielid 53 achter
Fort Ellewoutsdijk Vijfhonderd manschappen in Fort Ellewoutsdijk moesten er, samen met hun collega’s in andere forten langs de Westerschelde, voor zorgen dat de haven van Antwerpen onbereikbaar was. Dit nadat België zich in 1830 onafhankelijk had verklaard en de Tiendaagse Veldtocht geen resultaat had. Het zeshoekige fort, gebouwd tussen 1835 en 1839, was nog niet klaar of België en Nederland sloten vrede, waarmee de afsluiting van Antwerpen van de baan was. Toen de kanonnen weg waren, fungeerde het vestingwerk als gevangenis en opslagplaats. Sinds 1981 is Fort Ellewoutsdijk in bezit van Natuurmonumenten. Het is nog geheel intact en van grote ecologische waarde. 35e jaargang | nummer 3 | december 2013
15
