blikopener Bron van zegen, bron van zorgen

Blikopener | Drs. J.A. Schippers, Bron van zegen, bron van zorgen

1

In zijn Tischreden doet de reformator Maarten Luther (1483-1546) een treffende en ware uitspraak: het gezin is bron van zegen en vloek voor de volken. Gaat het goed met de gezinnen, dan gaat het goed met de samenleving. En wanneer er in veel gezinnen weinig of niets terechtkomt van respect en zorg voor elkaar, als de opvoeding faalt en ouders en kinderen hun verantwoordelijkheden vacant laten, dan verkeert de samenleving binnen de kortste keren in staat van ontbinding. Het gezin is in Nederland de meest populaire samenlevingsvorm, al moet gelijk worden opgemerkt dat de variatie in gezinsvormen de laatste decennia is toegenomen. Zo nam het aantal eenoudergezinnen sterk toe en is het aandeel gezinnen dat bestaat uit vader, moeder en thuiswonende kinderen afgenomen, van 44% in 1981 naar 28% in 2010 (bron: CBS). Als oorzaken hiervoor worden genoemd het toegenomen aantal (echt)scheidingen en het feit dat jongvolwassenen vaker dan vroeger alleen gaan wonen. De jeugd is een bron van vreugd en een bron van zorg. Sinds de Wet op de jeugdzorg in werking is getreden, zien we een toename van het beroep op de gespecialiseerde jeugdzorg. Ook de zorg aan jeugdigen via het persoonsgebonden budget is explosief gestegen. Het stelsel van Jeugdzorg is zeer complex en versnipperd. Daar wil de regering wat aan doen. Om de zorg te stroomlijnen en goedkoper te maken, is een decentralisatie naar de gemeenten in gang gezet. Het ambitieuze doel is om deze in 2016 te realiseren. Genoeg reden om in deze editie van Zicht verschillende aspecten van (overheids)beleid met het oog op jongeren en gezinnen eens onder de loep te nemen. Van fiscaliteit tot pleegzorg. Verder komen onderwerpen aan de orde zoals opvoeding, geestelijke toerusting, de verbindingen in de driehoek gezin, kerk en school. De redactie beoogt politici in ons land hiermee te inspireren, opvoeders en jongerenwerkers te stimuleren. Want: vanuit goede bronnen stroomt zuiver water. Jan Schippers

ZICHT 2011-3 | oktober 2011

blikopener

Bron van zegen, bron van zorgen

Jongeren en gezin | Ds. A.A. Egas, Twee en veertig kinderen en twee beren

2

bijbelstudie

“Kaalkop, ga op, kaalkop, ga op” (II Koningen 2 vers 23b)

Ds. A.A. Egas, predikant van de Christelijke Gereformeerde kerk te Nieuwkoop

Twee en veertig kinderen en twee beren Elisa is op weg naar het stadje Bethel, zo’n twintig kilometer ten noorden van Jeruzalem. Hĳ is diep in gedachten. Veel is er in de afgelopen dagen gebeurd. Zĳn geliefde meester is met een vurige wagen met vurige paarden ten hemel gevaren en hĳ heeft de profetenmantel van hem ontvangen. De Heere heeft zĳn roeping bevestigd: het water van de Jordaan week uiteen en hĳ kon er droogvoets doorgaan. Zo even nog heeft hĳ in Jericho giftig water mogen veranderen in levend water. Nu wil hĳ een bezoek gaan ZICHT 2011-3 | oktober 2011

brengen aan Bethel, een goddeloze stad. Want heeft Jerobeam hier niet een gouden kalf laten neer zetten om zo op zĳn eigen wĳze de Heere te willen dienen? In Bethel tiert de afgodendienst welig. In onze gedachten zien we de profeet de berghelling opklimmen, waartegen het stadje is gelegen.

Minachting Vlakbĳ de stad gekomen wordt hĳ door een groep ‘kleine jongens’ bespot. Uit het Hebreeuwse grondwoord weten we dat het hier


3 gaat om opgeschoten pubers. Spottend en honend komen ze achter deze man aan. Ze weten heel goed wie het is. Ze herkennen hem maar al te zeer aan de bekende profetenmantel van Elia. Kaalkop, ga op! En nog een keer roepen ze het; ze krĳgen er geen genoeg van. `Kaalkop, kaalkop!', zo galmt het door het bergland. Nu zal Elisa niet kaal zĳn geweest, want hĳ was nog een jonge man. Maar het gaat hier om een scheldwoord, waarin diepe minachting wordt uitgedrukt.

ten diepste niet om hem, het gaat om zĳn God. De eer van zĳn God. Elisa vervloekt hen dan ook in de naam des Heeren, maar in hen tevens de hele stad. Want in de hoon van deze jongelui is de gloed van Bethels haat tegen God voelbaar. Deze stad, die zich al zolang verzet tegen het Woord van de Heere, waar de kinderen van het verbond niet worden opgevoed in de vreze des Heeren, zal nu een zeer ernstige roepstem ontvangen.

`Kaalkop, ga op!' roepen ze lachend en spottend uit. Kom maar op, ga maar naar de stad toe, als je durft met je boeteprediking. We trekken ons er toch lekker niets van aan. Zo lĳken die woorden bĳ een eerste lezing te willen zeggen. Maar achter die woorden gaat nog iets heel anders schuil. Het Hebreeuwse woord dat deze jongens gebruiken wordt namelĳk ook in vers 11 van dit hoofdstuk gebruikt als Elia ten hemel vaart. Het gerucht van Elia’s hemelvaart heeft Bethel natuurlĳk al bereikt. En nu wensen ze Elia’s opvolger hetzelfde toe: Vaar op, man! Kaalkop, vaar op! We willen dat je net zoals je meester hier niet meer komt. Eigenlĳk wensen ze hem dood.

De oorzaak ligt bij de verachtelijke wijze waarop bij hen thuis al lang over de profeten des Heeren wordt gesproken. Aan de keukentafel, wordt smalend over God en Zijn dienst gesproken.

Oorzaak Waar halen die jongelui het vandaan? Zo'n diepe minachting, voor die profeet en vooral voor de God van die profeet. Ze bespotten het wonder van de hemelvaart van Elia. Waar ze het vandaan hebben? Dat is wel duidelĳk. De oorzaak ligt bĳ de verachtelĳke wĳze waarop bĳ hen thuis al lang over de profeten des Heeren wordt gesproken. Aan de keukentafel, onder het eten, wordt smalend over God en Zĳn dienst gesproken. En Elisa doorziet het maar al te zeer. Het gaat ZICHT 2011-3 | oktober 2011

Twee beren komen uit het woud en verscheuren tweeënveertig van die jongeren. Wat een ontzagwekkende straf. De volgende dag staan daar twee en veertig kisten. In welk huis zal geen droefheid en smart zĳn? Het laat ons zien hoe ernstig God de zonden neemt. Het gaat hier over jongeren die besneden waren, die behoorden tot Gods verbondsvolk. Hĳ had Zich in liefde tot dat volk gewend en het uit Egypte verlost. Ze kunnen deze liefdevolle Heere niet ongestraft voortdurend op het hart blĳven trappen. De straf over de jongeren is een diep ernstige waarschuwing voor alle ouders en de verdere inwoners van Bethel. Er zĳn grenzen aan de lankmoedigheid Gods.


4

Waarschuwing In deze ontzagwekkende geschiedenis wordt iets zichtbaar van Gods ernstige waarschuwing die we elke zondag horen lezen. De woorden uit het tweede gebod: ‘Gĳ zult u voor die niet buigen, noch hen dienen; want Ik, de HEERE uw God, ben een ĳverig God, Die de misdaad der vaderen bezoek aan de kinderen, aan het derde en aan het vierde lid dergenen die Mĳ haten.’

Wanneer de dienst des Heeren in onze gezinnen tot een vorm, tot een uitwendige zaak is geworden, heeft dat direct gevolgen voor het leven van onze jongeren. De Heere waarschuwt ons op een zeer indringende wĳze wat de consequenties zullen zĳn wanneer wĳ in onze gezinnen menen de Heere wel op onze eigen wĳze te kunnen dienen. Wanneer de dienst des Heeren in onze


gezinnen tot een vorm, tot een uitwendige zaak is geworden, heeft dat direct gevolgen voor het leven van onze jongeren. Ik moet daarbĳ nog denken aan wat ik las uit een toespraak van premier Cameron, die hĳ gehouden heeft naar aanleiding van de rellen in Londen: ‘Dit geweld getuigt van een gebrek aan verantwoordelĳkheid. Egoïsme. Kinderen zonder vader, scholen zonder discipline, beloning zonder inspanning, misdaad zonder straf.’ Dat ene zinnetje blĳft dan haken: ‘kinderen zonder vader.’ Hoeveel kinderen in onze gezindte hebben geen vader? Geen vader die leiding geeft, die aandacht heeft. Geen vader die liefde geeft, maar die ook corrigeert? Geen vader die met eerbied en gunning spreekt over de dienst des Heeren, die leeft in de vreze Gods? Geen vader die zĳn kinderen leidt tot Christus? Hoe lang gaan wĳ, met de ouders in Bethel, nog door met het verachten van Gods ernstige roepstemmen en lieflĳke nodigingen in het bĳzĳn van onze kinderen? Blĳven we nog steeds de afwezige vaders, die onze jongeren niet bĳ de hand willen nemen? Moet God eerst ook bĳ ons ‘twee beren’ zenden voordat we tot inkeer komen?


5

Kinderen willen leren en lezen

$G\QGMQP\GYGDUKVG

YYYXCPTGGCEEPN

Kinderbijb els spreken ee n heldere ta al. Uw gift helpt hier bij.

#.2*'0##0&'04+,0 $#40'8'.& &1140 )'.&'4/#.5'0

3473. 76. 029 t.n.v. Hudson Taylor/SBHC te Rhenen Voor info: 06-200 13 173 of www.hudsontaylor.nl

Geef weeskinderen in Malawi toekomst! In Malawi wonen meer dan een miljoen weeskinderen. Door ziektes als HIV/aids en malaria zijn veel kinderen hun ouders kwijtgeraakt. Hun toekomst is zeer onzeker.

Over Stéphanos Stichting Stéphanos is een interkerkelijke stichting. Het doel van de stichting is het helpen lenigen van de diaconale nood in Malawi. In het bijzonder door hulp aan weeskinderen en diaconale projecten.

Stéphanos helpt weeskinderen met voedsel, kleding, (Bijbel)onderwijs, medische zorg en opvoeding.

Wilt u ons helpen? Uw bijdrage is meer dan welkom op banknr. 33 53 07 450 t.n.v. Stéphanos, Uddel Wij bevelen het werk van Stéphanos van harte aan! Ds. A.A. Brugge Ds. D.J. Budding Ds. L. Groenenberg Ds. A. den Hartog

Ds. L.M. Jongejan Ds. J. Joppe Ds. M. Klaassen Ds. A. Kort


Ds. L.W. van der Meij Ds. J. van Rossem Mr. C.G. van der Staaij Ds. K. Visser

Ds. W. van Vlastuin Ds. H. Zweistra

Stichting Stéphanos Postbus 1136 3860 BC Nijkerk tel. 033 - 245 62 22 www.stephanos.nl

Jongeren en gezin | J.M. ten Hove, In gesprek met prof. dr. Wim ter Horst

Foto: Reformatorisch Dagblad

6



7

interview

Boeken vol schreef emeritus hoogleraar pedagogiek Wim ter Horst (1929) over het gezin en over opvoedingsvraagstukken. ‘De belangrijkste functie van een gezin is dat kinderen liefde kunnen ontvangen en geven. Aan die hoofdgedachte hangt de ganse wet en de profeten.’

J.M. ten Hove MA

“Dit kabinet heeft geen gezinsbeleid” In gesprek met prof. dr. Wim ter Horst

Wat is uw definitie van een gezin? ‘Een gezin bestaat uit ouders en kinderen die tot datzelfde huishouden behoren. Er kunnen echter ook anderen tot dat huishouden horen. Door omstandigheden kan er één ouder zĳn en er kunnen adoptieve kinderen zĳn. Ook een huwelĳk tussen twee mensen van hetzelfde geslacht zie ik als een gezinsvorm.’ Bestaat er een klassiek gezin? ‘Ik kan niet zo goed uit de voeten met die term. Zelf bezig ik liever het begrip kerngezin. Een kerngezin, bestaande uit vader, moeZICHT 2011-3 | oktober 2011

der en kinderen, is nog relatief nieuw. Het kerngezin, wat wĳ nu kennen, is een product van de Industriële Revolutie in de negentiende eeuw. Vaders, moeders en kinderen werkten met elkaar in de fabriek. Vóór die tĳd was een gezin een soort grote familie van opa, oma, ooms en tantes, nichten en neven aangevuld met het kerngezin.’ Welke waarden en normen horen bĳ een kerngezin? ‘De belangrĳkste functie van een gezin is dat kinderen liefde kunnen ontvangen en geven.


8

Wim ter Horst Wim ter Horst (Borne, 11 september 1929) is een christenpedagoog die diverse boeken over opvoeden, troosten en liefde op zĳn naam heeft staan. Ter Horst was in de jaren vĳftig en zestig leraar opvoedkunde aan de Hervormde Kweekschool in Amsterdam. Vanaf 1965 werkte hĳ enkele jaren als orthopedagoog bĳ de Heldring-Stichting te Zetten, een instelling voor jeugdhulpverlening. Kort na zĳn promotie aan de Radboud Universiteit Nĳmegen in 1970 werd hĳ hoogleraar pedagogiek aan de Rĳksuniversiteit Leiden. In 1983 ging hĳ met emeritaat. Enkele boeken van zĳn hand zĳn ”Eerherstel van de liefde” (1993), ”Wĳs me de weg!” (1999) en ”Over troosten en verdriet” (2004).

In die volgorde. Aan die hoofdgedachte hangt de ganse wet en de profeten. Als er liefde is dan ontstaat er een klimaat waarbĳ waarden en normen overgedragen kunnen worden aan een volgende generatie.’ Het gezin als hoeksteen van de samenleving? ‘Ik vind dat een verouderd beeld. Het is een metafoor die klopte toen de maatschappĳ bestond uit een stad en we woonden in een huis.

De belangrijkste functie van een gezin is dat kinderen liefde kunnen ontvangen en geven. In die volgorde. Aan die hoofdgedachte hangt de ganse wet en de profeten. En een enkele keer gingen we verhuizen. Een vrĳ statisch wereldbeeld. We leven nu echter in een tĳd dat we nomaden zĳn, altĳd onderZICHT 2011-3 | oktober 2011

weg. Het gezin als reisgezelschap, wat ook de oude betekenis van het woord gezin is.’ Wat bedreigt het gezin? ‘De hypotheek. Ouders moeten veel uit huis om financiële redenen. Gevolg: er is weinig tĳd om in het gezin door te brengen. Ook zĳn veel mensen druk met van alles en nog wat. Als je je werk mee naar huis neemt, dan heb je je hart niet bĳ je gezin. Dat kan niet. Je kunt je tĳd en je energie maar een keer weggeven. Ik hoorde eens iemand klagen dat zĳn kinderen zo uithuizig waren. Toen zei ik: Hebt u ze wel eens paard laten rĳden? Natuurlĳk, zei mĳn gesprekspartner. Op de manege. Maar ik bedoelde: Heb je ze weleens paard laten rĳden op je rug? Daar gaat het om. Tĳd en aandacht.’ Is het gezin bĳ dit kabinet in goede handen? ‘Dit kabinet heeft geen gezinsbeleid. De heren politici laten de markt hun werk doen. Dat betekent dat nog meer functies van het gezin, zoals nabĳheid, toewĳding en geborgenheid, buiten het gezin plaatsvinden. Want jonge mensen zĳn nodig op de arbeidsmarkt.


9 Ik moet denken aan Plato, die het gezin wilde opheffen. Of aan de Spartanen, die hun gezin wilden opsluiten in een kazerne, zodat de ouders meer tĳd hadden voor hun werk. Een gruwel, want het gezin is de plaats waar het moet gebeuren.’ Hoe beoordeelt u het pleidooi van het CDA voor het bouwen van kangoeroewoningen? ‘Het is een mooi prachtig ideaal, een grote familie die bĳ elkaar onderdak vindt. Toch

De politiek zou meer oog moeten hebben voor het toekomstperspectief. De toekomst is een schaars artikel geworden. De christelijke politiek heeft wat dat betreft goud in handen. denk ik dat het pedagogisch gezien niet haalbaar is. Grootouders en ouders leven in een heel andere belevings- en cultuurwereld dan hun kinderen. Maar de gedachte erachter, eert uw vader en moeder, geldt onverkort.’ Moet Nederland weer een minister van Gezin hebben? ‘Ik zou dat heel mooi vinden. En het liefst een


christelĳke bewindsman. Maar eerlĳk gezegd zie ik dat niet zo snel meer gebeuren.’ Welk gezinsbeleid zou de politiek moeten voeren? ‘De politiek zou meer oog moeten hebben voor het toekomstperspectief. De toekomst is een schaars artikel geworden. De christelĳke politiek heeft wat dat betreft goud in handen. Onze tĳd als christenen ligt helemaal niet achter ons. De gouden tĳd ligt in de toekomst. Ik geloof helemaal niet in een christelĳk Avondland. De toekomst voor christenen ligt na dit leven. Dat is een rĳker perspectief dan de maakbaarheidgedachte van de sociaaldemocraten, het geloof in de markt van de liberalen en de communistische heilstaat.’ Hoe ziet het gezin eruit in 2020? ‘Als de ontwikkelingen zich doorzetten dan zal de opvoedende functie van het gezin nog wel meer uitgehold worden. Dan wordt het een soort van verblĳfplaats, waar we nog even samen moeten komen. Opvoeden zal dan een taak worden van het publieke domein. Maar in het publieke domein is veiligheid, geborgenheid en liefde anders dan in een gezin. Het is niet intiem genoeg. De mensen ruiken anders. Het is je thuis niet. Thuis is waar je bed staat, waar je spullen liggen, waar het op een bepaalde manier ruikt, ook geestelĳk.’

Jongeren en gezin | Prof. dr. Elbert Dijkgraaf, Column Focus

Fundamentele gezinspolitiek Je hebt van die aparte mensen. Die denken continu dat mensen in hun eentje floreren. Lekker in de spiegel kijken. In bepaalde kringen in de Kamer zie je ze continu in de ruiten loeren. Heerlijk samen. Ze zijn zelfs niet zo ver als die dichter die zei: “Ik wou dat ik twee hondjes was, dan kon ik samen spelen”. Nee, eenzaam en alleen is het beste. Althans, dat zou je denken als je naar het beleid kijkt dat men voorstaat. Iedervoor-zich beleid. Individualisme voorop. Kinderbijslag en kindgebonden budget afschaffen, iedereen betaald werken, als je dat niet doet fiscale boetes opleggen van duizenden euro’s en denigrerend doen over onbetaald werk. Diezelfde politici weten heus wel dat een mens een sociaal wezen is. Teamwork wordt overal bepleit. Ze maken zich ook zorgen over het cement van de samenleving. Streven naar een maatschappij die elkaar helpt. Maar zonder fundament wordt dat niks. Waar leer je sociaal zijn? Waar worden de spelregels overgedragen van de ene generatie op de andere? Is dat uit te besteden aan professionele opvang voor de hele week? De komende jaren worden flinke wissels getrokken op het sociale gezicht van Nederland. Wie nu al ziet wat er bezuinigd moet worden, vraagt zich af wat de effecten zullen zijn als er nog eens een schep bovenop moet. En dat zal, zoals het er nu uitziet, wel moeten. Een maatschappij die samenhangend is opgebouwd, hebben we hard nodig. Maar dan wel op het juiste fundament. Goede gezinspolitiek is dan beslist geboden. Op gereformeerde grondslag. Prof. dr. Elbert Dijkgraaf, Tweede Kamerlid SGP

Foto: Cees van der Wal

focus

10


Jongeren en gezin | Prof. dr. Elbert Dijkgraaf, Column Focus

11

De V.V.I. stelt zich al meer dan 30 jaar ten doel:

www.verplegingvoorisrael.nl

Autobedrijf Valkenburg Planckstraat 2 3902 HS Veenendaal Tel. 0318-522964 Fax 0318-514277 [email protected] www.autobedrijf-valkenburg.nl

De administratieve dienstverlener voor kerken en instellingen • Het geheel of gedeeltelijk verzorgen van de financiële administratie • Salaris- en / of traktementsberekeningen • Debiteuren- en crediteurenadministratie • Ledenadministratie en geldverwerving

• Opmaken en controleren van jaarverslagen • Opstellen accountantsverklaringen • Financiële advisering • Administratieve ondersteuning op locatie • Zorg- en verzuimverzekeringen • Internetboekhouden

Een hele zorg minder... Hoofdkantoor Kon. Wilhelminalaan 23 Postbus 675 • 3800 AR Amersfoort • Telefoon (033) 467 10 10 www.kkgkka.nl


Burgemeester Uilkensstraat 24 2861 AE Bergambacht Telefoon: 0182 64 54 54 Fax: 0182 35 76 55

UW BEDRIJF IS ONZE ZORG!

Jongeren en gezin | Drs. P.J. Verheij RA, In gesprek met prof. dr. Paul Frissen

12



13

interview

Prof. dr. Paul Frissen is een autoriteit op het gebied van de bestuurskunde. Hij schreef diverse spraakmakende boeken over zijn visie op de staat. Daarnaast heeft hij uitgesproken opvattingen over de organisatie en het beleid van de overheid op het domein van Jeugd en Gezin. Hij spreekt over de staat als een gevaarlijke instantie en signaleert een zorgelijke toename van de interventiebehoefte van de staat.

Drs. P.J. Verheij RA, redactielid

‘Nederland heeft een tamelĳk hysterische relatie met zĳn jeugd’ In gesprek met prof. dr. Paul Frissen

U bent een autoriteit op het terrein van de bestuurskunde. Wat heeft u met het specifieke domein van Jeugd en Gezin? Je loopt in de bestuurskunde een zeker risico dat je alles als een vorm van bestuur ziet. Een van mĳn promotoren gaf me daarom mee dat je een paar beleidsterreinen ook inhouZICHT 2011-3 | oktober 2011

delĳk moet bĳhouden. Daardoor krĳg je besef van de specificiteit van het beleidsterrein. Ik heb van daaruit een zekere belangstelling ontwikkeld voor onderwĳs, politie en justitie, en de zorg. Een andere verklaring voor mĳn interesse


14

Paul Frissen Prof. dr. Paul Frissen (1955) is decaan en bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur in Den Haag, hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg en lid van de Raad voor Maatschappelĳke Ontwikkeling. Zĳn laatste boeken zĳn: De staat van verschil. Een kritiek van de gelĳkheid (Van Gennep, Amsterdam 2007) en Gevaar verplicht. Over de noodzaak van aristocratische politiek (Van Gennep, Amsterdam 2009). Hĳ schrĳft momenteel een boek over politiek als symbolische orde van de tragiek.

voor jeugd en gezin is dat je samenlevingen kunt karakteriseren door te kĳken naar hoe ze met gevangenen omgaan, maar ook hoe ze met hun jeugd omgaan. Dan vind ik dat Nederland een tamelĳk hysterische relatie met zĳn jeugd aan het ontwikkelen is. De jeugd wordt in toenemende mate als probleem gezien. U schreef eerder een boek met de titel ‘De lege staat’. Dat kenmerkt hoe u als bestuurskundige tegen de rol van de overheid aankĳkt. Kunt u in het kort uw visie op de staat en uw visie op de rol van de overheid samenvatten? Het woord ‘staat’ geeft goed weer hoe ik de rol van de overheid opvat. De staat is een tamelĳk gevaarlĳke instantie die we met goede redenen met een paar monopolies hebben toegerust. Dit gebeurt in een democratische context met een rechtsstatelĳke constitutie. Omdat de staat met monopolies is uitgerust, vind ik dat de staat ver moet worden gehouden van kwesties van moraal, individuele vrĳheid en waarheid. In de samenleving moet het verschil worden beschermd. Dat gebeurt alleen met gezag als de staat uiterst terughoudend is ten aanzien van die verschillen. ZICHT 2011-3 | oktober 2011

Ik vind dat de staat in kwesties van geloof, opvoeding en onderwĳs, cultuur, moraal maar ook waarheid en wetenschap een onbetrouwbare partĳ wordt als zĳ zelf partĳ kiest.

Ik vind dat de staat in kwesties van geloof, opvoeding en onderwijs, cultuur, moraal maar ook waarheid en wetenschap een onbetrouwbare partij wordt als zij zelf partij kiest. Heeft in uw visie de staat dan nog wel ruimte om beleid te maken? In beperkte mate. Het systeem van de verzuiling was gebaseerd op de gedachte dat pluraliteit een plek moest krĳgen. De staat was er niet om die pluraliteit te richten, maar om die te beschermen. Veel van wat wĳ nu beleid noemen, vond eigenlĳk plaats in de zuilen. De vraag is of we nu minder pluraliteit hebben. Hebben we minder behoefte aan plura-


15 liteit? Is er in de huidige samenleving minder behoefte aan zingeving en identiteit? Minstens zoveel, zo niet veel meer, is mĳn stelling. We moeten de samenleving weer een veel royaler rol geven in de organisatie van de pluraliteit. U spreekt, als bestuurskundige, in uw bĳdragen over een ‘recht op ongelĳkheid’ en een ’waarderen van verschil’. Wat is, vanuit die visie uw mening over de bejegening van opvattingen van de SGP in het maatschappelĳk debat? Toen ik ‘De lege staat’ publiceerde kreeg ik veel belangstelling uit SGP-kringen. Terwĳl ik toen toch ook al bekend stond als een postmodernistisch mens. Mĳn pleidooi voor een lege staat kan op een dubbelzinnig onthaal rekenen in uw kringen. Enerzĳds moeten principieel gereformeerden niets hebben van mĳn postmodernistisch gedachtegoed. Anderzĳds, gegeven het feit dat de SGP niet de meerderheid heeft, is het maar beter dat de staat leeg blĳft, zodat ieder zĳn vrĳheid kan behouden. Als je democratie serieus neemt, hoort erbĳ dat je moet aanvaarden dat je tolerant bent voor andere opvattingen. Tolerantie voor opvattingen die jou bevallen is gemakkelĳk. Tolerantie geldt in de kern altĳd het onverdragelĳke. Ik vind dus dat de staat zich verre moet houden van ingrĳpen in de politieke vrĳheden van een partĳ zolang er geen geweld of dwang aan te pas komt en er dus sprake is van door mensen vrĳwillig ingenomen standpunten. Terug naar het domein van Jeugd en Gezin. U haalt in uw lezingen en artikelen over het thema jeugd en gezin meer dan eens uw ‘middelbare-school-carriere’ aan waarbĳ u van school werd verwĳderd. Wat zegt dat over uw visie op het domein van jeugd en gezin? ZICHT 2011-3 | oktober 2011

Mĳn jeugd heeft een enorme vormende invloed gehad. In mĳn jeugd gebeurde op universiteiten alles wat verboden was. Wĳ deden

Tolerantie voor opvattingen die jou bevallen is gemakkelijk. Tolerantie geldt in de kern altijd het onverdragelijke. dat een beetje na en werden met z’n drieën van school gestuurd. Als je mĳn ouders vergelĳkt met de ouders van nu, valt mĳ op dat zĳ vele malen toleranter, permissiever en begripvoller waren. U stelde onlangs in Binnenlands Bestuur (28 januari 2011, red.) cynisch vast: ‘De ouders van tegenwoordig deugen niet meer’. Wat is er veranderd? Als je hoort op grond van wat voor gedrag jongeren tegenwoordig in aanraking komen met bureau Halt denk ik altĳd maar: ‘fijn dat in mĳn jeugd bureau Halt niet bestond’. Het gaat veel om wat wĳ vroeger ‘kattenkwaad’ noemden. Bureau Halt is ontworpen om jongeren uit het justitiële systeem te houden met als paradoxaal effect dat ze er veel vroeger in zitten. Mensen zĳn veel minder tolerant. Daarbĳ komt een verdere professionalisering van de hulpverlening, verdere verwetenschappelĳking van het denken over de jeugd, aangescherpte diagnosemethoden, het denken in risico’s en op basis daarvan interventies plegen. Dat zĳn aanmerkelĳke veranderingen. Is die paradox bĳ bureau Halt ook waar u voor vreest bĳ de invoering van bĳv. de risicoverwĳsindex


16 en de meldcode huiselĳk geweld in het domein van jeugd en gezin? ‘Voorkomen is beter dan genezen’ klinkt heel sympathiek, maar het veronderstelt een paar dingen. Als je preventie pleegt, weet je wat je wilt voorkomen. Dat kan alleen maar als je een zeker beeld hebt van wat gezondheid is, wat fatsoenlĳk gedrag is, wat het goede leven is. Via de preventie krĳg je een enorm systeem waardoor de mens gedwongen wordt op een bepaalde manier te leven. Steeds meer ouders voelen zich bĳ het consultatiebureau in de verdachtenbank zitten. Dat is een gevolg van het risico-denken. Dat heeft als kafkaësk verschĳnsel dat als je een vragenlĳst niet invult, je risicofactor stĳgt en er een aantekening komt in het kinddossier.

Als je hoort op grond van wat voor gedrag jongeren tegenwoordig in aanraking komen met bureau Halt denk ik altijd maar: ‘fijn dat in mijn jeugd bureau Halt niet bestond’. U noemde de Risicoverwĳsindex eens een ‘totalitaire verleiding’. De totalitaire verleiding ligt altĳd op de loer in een democratie, omdat je bĳ meerderheid zou kunnen beslissen om jouw opvatting over wat ‘het goede leven’ is op te leggen aan anderen. Met de verwĳsindex risicojongeren krĳg je de situatie dat men veel indicatoren gaat bĳhouden. Wanneer de indicatoren optellen tot een bepaald niveau, krĳgt de staat de bevoegdZICHT 2011-3 | oktober 2011

heid om een interventie te bevorderen. En daarmee ontstaat dus de merkwaardige situatie dat hulpverleners van politieke opdrachtgevers opdracht krĳgen om een interventie te plegen. Dat vind ik tamelĳk enge kantjes hebben. Het besef moet er weer komen dat er nu eenmaal slachtoffers vallen. We moeten tragiek weer leren aanvaarden. Dat neemt niet weg dat als ergens sprake is van mishandeling of misbruik, de Nederlandse wetgeving prima is voorzien van mogelĳkheden om de staat te laten interveniëren. Wat ik zie is, dat het intelligence-denken op het terrein van veiligheid en justitie (we willen een terroristische aanslag voorkomen voordat die aanslag daadwerkelĳk plaatsvindt) een verbinding is aangegaan met het preventiedenken dat je in de zorg en het domein van de jeugd ziet. De overheid is vanuit een interventiebehoefte zich veel meer gaan bemoeien met de privésfeer. Dat is zorgelĳk. Hoe kĳkt u aan tegen verplichte Meldcodes? De principiële discussie is of de afweging of daadwerkelĳk een melding plaatsvindt een uitkomst mag zĳn van een professionele afweging tussen het belang van het kind, het belang van het gezin, het belang van de toekomstige hulpverleningsrelatie etc. Ik vind van wel. Er moet een principiële veiligheid zitten in de relatie hulpverlener-cliënt. Verplichte Meldcodes sluiten die professionaliteit uit. Waar moet de staat zich volgens u nog wél mee bemoeien als het om Jeugd en Gezin gaat? De staat moet erop toezien ‘dat’ er voldoende onderwĳs is, niet welk onderwĳs. De staat dient er voor te zorgen ‘dat’ er jeugdzorg is,


17 niet welke. Het is een soort abstracte verantwoordelĳkheid van de staat. Cees Veerman noemde dat ooit: we moeten niet ‘zorgen voor’ maar ‘zorgen dat’. En dan is er nog genoeg te doen. Daarnaast blĳft de staat verantwoordelĳk voor het opsporen en vervolgen van strafbare feiten. En het beschermen van zwakke belangen. En het kind is inherent een zwak belang. Maar het kind is niet van de staat. Dat is een heel principieel punt. Is er in uw ogen gemiddeld genomen op het gebied van jeugd en gezin wel sprake van een probleem dat de staat moet oplossen? Eén van mĳn grote voorbeelden zei: ’Je kunt pas een probleem zien als je de oplossing hebt’. Het definiëren van problemen door politici vindt vaak plaats op grond van een interventiebehoefte. Er is leed, er is tragiek, er is geweld. En voor zover er slachtoffers vallen of dreigen te vallen, is de staat aan zet om in te grĳpen. Als uit alle internationale surveys blĳkt dat de Nederlandse jeugd tamelĳk gelukkig is en we weten dat er altĳd 3% tot 5% van de jeugd problemen heeft, moeten we geen systeem opbouwen waarmee we de totale jeugd in de gaten gaan houden. Minister Donner zei toen hĳ aftrad naar aanleiding van de Schipholbrand: ‘Als wĳ denken dat de staat verantwoordelĳk is voor de totale veiligheid, is de democratie in gevaar’. U typeerde de methodologie van de Onderzoeksraad van de Veiligheid met betrekking tot het onderzoek naar kindveiligheid als een typisch geval van ‘topje van de ĳsbergtheorie’. Wetenschappers volgen een bekende retorische strategie. Er is een incident en we zeggen meteen dat dat een aanwĳzing is voor iets groters. We gaan kĳken of er meer incidenten zĳn en komen er dan achter dat het ZICHT 2011-3 | oktober 2011

systeem niet heeft gefunctioneerd. Want er heeft zich immers een incident voorgedaan. Dat is een redenering die altĳd klopt. En vervolgens gaan die wetenschappers voorstellen doen om het systeem te verbeteren. Vaak komt dat neer op meer monitoren, meer registreren om een betere garantie te hebben dat die incidenten zich niet meer voordoen. In dit geval moet er van elk kind een risicoprofiel komen. De grote fout is dat statistiek in dit type onderzoek met causaliteit wordt verward. In het strafrecht kun je niet op statistische gronden verdacht zĳn, in de zorg blĳkbaar wel.

De overheid is vanuit een interventiebehoefte zich veel meer gaan bemoeien met de privésfeer. Dat is zorgelijk. Waar is volgens u de decentralisatie Jeugdzorg naar gemeenten een oplossing voor? In decentralisaties zie je de emancipatie van het lokaal bestuur weerspiegeld. Het lokaal bestuur laat zich voorstaan op het kennen van de lokale omstandigheden, dichter bĳ de burger staan en een vriendelĳker soort bestuur te zĳn dan het Rĳk. Ook hier zie je weer een paradox. Het Rĳk blĳft zich altĳd indringend bemoeien via toezicht en controle. Per saldo zie je dus dat juist een uitbreiding van de overheidsbemoeienis optreedt bĳ een decentralisatie. Decentralisatie is volgens mĳ een oplossing voor het vermeende interventietekort van de lokale overheid. Het is een toevoeging aan het lokale repertoire van de afgelopen decennia


18 om te kunnen interveniëren. Het voegt zich bĳ de veiligheidsobsessies waar veel burgemeesters door gegrepen zĳn.

daarmee ontneem je vrĳheid van mensen. Laat cliënten van de zorg in ieder geval nog de keus hun eigen zorgverlener te kiezen.

Wat adviseert u gemeentebestuurders bĳ deze decentralisatie? Probeer het maatschappelĳk veld een veel belangrĳker rol te geven. Probeer als gemeentebestuurder van de zorg zelf af te blĳven. Juist door het dichterbĳ te halen loop je het risico veel meer verantwoordelĳk worden gesteld voor individuele situaties.

Hoe kĳkt u naar de opvattingen van de SGP op het domein van jeugd en gezin? Ik ben in alles heel anders. Dat vind ik tegelĳk wel de schoonheid van het verschil in de samenleving. Wĳ delen met elkaar de visie dat de staat verschil moet beschermen. De kern is: kunnen we het erover eens worden dat we onderling verschillend mogen zĳn? Wĳ moeten met elkaar afspreken dat we geen dingen dwingend aan elkaar gaan opleggen, ook niet als de ene of de andere beweging de meerderheid krĳgt. Minderheden moeten worden beschermd, ook door uw partĳ als deze de meerderheid zou hebben. Dat is de reciproque van de vrĳheid die uzelf gegund wordt. Daar moet uw partĳ zich op bezinnen.

Wat vindt u ervan als de lokale overheid zich zou beperken tot een poortwachtersfunctie? Dat lĳkt op het huisartsmodel. Je moet je er daarbĳ wel van vergewissen dat er voldoende gevarieerd verwezen wordt. Er mag geen dwingende ordening vanuit gaan. Je ziet dit risico bĳ centrale verwĳzing. Dat wordt bedacht om shopgedrag van cliënten tegen te gaan, maar

Groeien doe je samen Steeds meer ondernemers, managers en medewerkers betrekken Bunt Groep, bestaande uit Bunt Management en Bunt Persoonlijke ontwikkeling, bij hun uitdaging om te groeien. Bunt Management is vooral gericht op de ontwikkeling van organisaties. Van trainingen en interim-management tot organisatieadvies en coaching. Bunt Persoonlijke Ontwikkeling legt zich toe op persoonlijke ontwikkeling. Van personal coaching en loopbaanbegeleiding tot teamontwikkeling en assessments. Wordt het ook voor u tijd om te groeien? Neem dan contact met ons op of schrijf u geheel vrijblijvend in voor een gratis informatieavond bij u in de regio. Kijk voor meer informatie op www.buntgroep.nl of bel 0318-830226.

Bunt Groep - Galileilaan 23d - 6716 BP Ede - T 0318-830226 - E [email protected]


Jongeren en gezin | Gert-Jan van Panhuis en Johan van de Worp, De morele crisis van de consumptiemaatschappij

19

thema

De beelden van plunderende en rellende bevolkingsgroepen in de straten van Londen, Birmingham en andere steden van Engeland, deden Europa even op haar fundamenten schudden. Hoe is het mogelijk dat het in een welvaartsstaat als Engeland zo uit de hand kan lopen? Eén ding is glashelder: de westerse wereld is, ondanks haar verworvenheden zoals gelijkheid en vrijheid, verwikkeld in een morele crisis. In dit artikel wordt nader ingegaan op de oorzaken hiervan. Tevens doen wij een moreel appel op de overheid én de burger.

Gert-Jan van Panhuis MA, lid Commissie Internationaal SGP-jongeren Johan van de Worp BA, lid Commissie Onderwijs SGP-jongeren

De morele crisis van de consumptiemaatschappĳ De vlam sloeg in de pan toen een agent de 29jarige Mark Duggan, vader van vier kinderen, doodschoot. Een vreedzaam protest in de Londense wĳk Tottenham tegen het politiegeweld escaleerde in een geweldsuitbarsting, waarbĳ honderden jongeren hun frustratie botvierden op de politie. Al snel verspreidden de rellen zich naar andere wĳken van LonZICHT 2011-3 | oktober 2011

den; spoedig daarna ook naar de grote steden Birmingham en Manchester. Het eindresultaat bestond uit vĳf dodelĳke slachtoffers en een schadepost van miljoenen euro’s. De vraag hoe het zo uit de hand heeft kunnen lopen in Engeland wordt verschillend beantwoord. Uit de meeste reacties die volgden op de gebeurtenissen in Engeland blĳkt dui-

Jongeren en gezin | Gert-Jan van Panhuis en Johan van de Worp, De morele crisis van de consumptiemaatschappijWetenschap en politiek | J. M. ten Hove MA, ‘Bruggenhoofden nodig om bruggen te slaan tussen wetenschap en politiek’

20 delĳk dat de rellen dit keer niet afgedaan kunnen worden als protest van een gewelddadige minderheid of kansloze onderklasse. In de straten van Londen stonden geen protesterende immigranten die opkwamen voor hun politieke rechten, of werklozen die maatschappelĳk gezien in een uitzichtloze situatie verkeerden. Er was dan ook geen sprake van vernielingen aan overheidsgebouwen of politieke bolwerken. De relschoppers, of beter gezegd plunderaars, in Londen hadden het gemunt op winkels en commerciële instellingen. Met grof geweld werden winkels opengebroken en de nieuwste elektronische gadgets gestolen.

Premier Cameron typeerde de Engelse samenleving als een ‘broken society’, die gekenmerkt wordt door ‘onverantwoordelijkheid, egoïsme, kinderen zonder vaders, scholen zonder discipline, beloning zonder inspanning en rechten zonder verantwoordelijkheden’. ‘A broken society’ Vrĳ breed is men er van overtuigd dat we hier niet te maken hebben met een plotselinge uitbarsting van geweld, maar dat er een dieperliggend probleem ten grondslag ligt aan de rellen van afgelopen zomer. Dat de schrik er goed in zat, blĳkt wel uit de reactie van ZICHT 2011-3 | oktober 2011

premier Cameron, die voortĳdig terugkwam van vakantie en sprak over een diep moreel verval van de samenleving. De conservatieve premier legde de schuld voor de rellen vooral bĳ de burgers en hun gebrek aan persoonlĳke verantwoordelĳkheid. Hĳ typeerde de Engelse samenleving als een ‘broken society’, die gekenmerkt wordt door ‘onverantwoordelĳkheid, egoïsme, kinderen zonder vaders, scholen zonder discipline, beloning zonder inspanning en rechten zonder verantwoordelĳkheden’.1 De sociaal democratische voorman Ed Miliband legde de vinger juist bĳ de grote kloof tussen arm en rĳk. Volgens hem speelt die ‘zere plek’ de Engelse samenleving geducht parten. Voorop moet gesteld worden dat er geen eenduidige verklaringen te geven zĳn voor de rellen en de sociale onrust in Engeland. De groepen burgers die betrokken waren bĳ de rellen zĳn te divers om enkel te spreken van een sociaal conflict, zoals de socialisten menen. Tegelĳkertĳd moeten we constateren dat het al langer broeide in de buitenwĳken van Londen. Bĳ een relatief klein gedeelte van de Engelse bevolking heerst grote armoede. De Britse psychiater Theodore Dalrymple, die veel met deze groep in aanraking komt, spreekt zelfs over een onderklasse.2 Het probleem is dat deze onderklasse slechte huisvesting heeft en dikwĳls werkloos thuiszit. Bovendien leeft deze groep samen in sterk verstedelĳkte gebieden. Zo telt alleen de stad Londen al de helft van het aantal inwoners in Nederland.3

Discrepantie Het is de vraag of dergelĳke rellen ook kunnen ontstaan in Nederland. Paul Schnabel, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) meent dat het zo’n vaart


21 niet zal lopen, hoewel hĳ het ook weer niet uitsluit. Zĳns inziens heeft het Verenigd Koninkrĳk te maken met een aantal structurele sociale problemen, die niet of in geringe mate van toepassing zĳn op Nederland. Andere deskundigen wĳzen erop dat de verzorgingsstaat in Nederland een factor van betekenis is in het voorkomen van dergelĳke rellen. Het Nederlandse stelsel heeft namelĳk een nivellerende werking. Met andere woorden, de kloof tussen rĳk en arm is relatief klein.4 Iemand als Dalrymple meent echter dat het geen vrucht is van de verzorgingsstaat dat dergelĳke problemen in Nederland tot nu voorkomen zĳn. De Britse psychiater wĳst als verklaring op het calvinisme, met haar lange geschiedenis van hard werken.5 Hoewel Nederland dus niet te maken heeft met ernstige, structurele sociale problemen, heerst er wel degelĳk onrust. In een opiniërende bĳdrage in het Reformatorisch Dagblad wĳzen twee onderzoekers op de discrepantie in het beleid van het huidige kabinet. Enerzĳds wordt de bal vooral gekaatst naar de bevolking; dikwĳls spreekt de overheid haar afschuw uit over morele misstanden die vooral het gevolg zouden zĳn van een te grote overheid. Anderzĳds worden, in het kader van een kleine overheid, de handen van de samenleving afgehouden en komt de nadruk te liggen op eigen verantwoordelĳkheid van burgers. Tegelĳk geeft het kabinet een statement door repressief op te treden. In de woorden van de auteurs: ‘De democratische bewĳslast wordt omgekeerd: niet de overheid ziet zichzelf genoodzaakt haar beleid te verantwoorden, maar legt de burger langs de morele meetlat.’6 Deze politieke houding heeft consequenties. Als het in de praktĳk immers bĳ gesproken woorden blĳft en de daadwerkelĳke misstanden uiteindelĳk niet ZICHT 2011-3 | oktober 2011

worden aangepakt, veroorzaakt dat onbegrip bĳ de burger. De les die hieruit te leren valt, is dat burgerschap tweerichtingsverkeer is. Van elke burger mag tenminste verwacht worden dat hĳ anderen niet tot last is. Nog mooier is het als burgers zelf de verantwoordelĳkheid nemen voor hun medemens die, op welke manier dan ook, buiten de boot dreigt te vallen. Tegelĳk heeft de overheid de taak daartoe de juiste kaders te bieden. Dit kan eenvoudig door te wĳzen op de rechten en plichten van haar onderdanen.7

Deskundigen wijzen erop dat de verzorgingsstaat in Nederland een factor van betekenis is in het voorkomen van dergelijke rellen. De waarde van het gezin Laten we terugkeren naar de casus-Engeland. Het probleem van Engeland, en impliciet ook van Nederland, gaat namelĳk veel dieper. De hebzucht die tĳdens de Engelse rellen duidelĳk zichtbaar was, gaat de midden- en bovenklasse niet voorbĳ. Hebben we hier eigenlĳk niet te maken met een zieke moraal? In de huidige consumptiemaatschappĳ staan individualisme en zelfontplooiing hoog in het vaandel. De wrange vruchten zĳn egoïsme en nihilisme. Veel burgers zien alleen hun rechten en verzaken hun plichten. Oplossingen om (mogelĳke) misstanden te voorkomen mogen daarom niet alleen gezocht worden in ‘meer banen, meer ontmoetingsplaatsen voor jongeren en meer jongerenwerkers’. De eerste hobbel die genomen moet worden, is


22

van morele aard. Het onderscheid tussen goed en kwaad kan niet gedegradeerd worden tot een persoonlĳke keuze, maar is ons door God Zelf aangereikt. Het morele tekort op de maatschappelĳke balans moet daarom omgeslagen worden.8 Concreet dient de politiek daarom de geborgenheid van het gezin te benadrukken en actief burgerschap te stimuleren. Er wordt weleens lacherig over gedaan, maar

Na de economische crisis zijn het nu de rellen in Engeland die onze moderne maatschappij een spiegel voorhouden. het gezin is nog altĳd de hoeksteen van de samenleving. In het gezin wordt het individu zowel moreel als sociaal gevormd. Het blĳkt dat, waar liefde en geborgenheid in een gezin ZICHT 2011-3 | oktober 2011

centraal staan, de leden voor zichzelf en tot elkaar beter tot hun recht komen.9 In het natuurlĳke gezin ligt de verantwoordelĳkheid echter niet alleen bĳ de moeder, maar heeft de vader eveneens een taak. Ten onrechte wordt de positie van de vader vaak ondergewaardeerd. Man en vrouw vullen elkaar namelĳk aan in een gezin; beiden zĳn nodig. Een kind is gebaat bĳ het geduld van moeder, maar ook bĳ de duidelĳkheid van vader.10 Het toenemend aantal scheidingen en ontwrichte gezinnen verdient daarom de aandacht van de politiek. Een gezinsvriendelĳk beleid is één van de nuttige kaders die de overheid kan bieden om kinderen in een veilige, vertrouwde omgeving te doen opgroeien. Een minister van Jeugd en Gezin, die oog heeft voor het belang van het gezin, is daarom geen overbodige luxe.

Een morele crisis Na de economische crisis zĳn het nu de rellen in Engeland die onze moderne maatschappĳ een spiegel voorhouden. Wat beide


23 crises met elkaar gemeen hebben, is de hang naar materialisme, zonder morele verplichtingen en verantwoordelĳkheden. Ze zĳn tekenend voor de morele crisis waarin onze consumptiemaatschappĳ zich bevindt. In de moderne westerse cultuur ligt de nadruk op wat iemand bezit en niet op hoe iemand leeft. Geluk wordt meestal in verband gebracht met materieel gewin en genot. Het is de consumptiemaatschappĳ die de jongeren steeds meer ‘must haves’ opdringt. Het roept ons dagelĳks toe: ‘koop en geniet! Het goede leven kun je op aarde bereiken’. Morele waarden en normen lĳken hieraan ondergeschikt te zĳn gemaakt. Het probleem van onze liberale samenleving is het uitgangspunt dat ieder vrĳ is om zĳn of haar eigen geluk na te streven. Niettemin moeten al die individuen samen een samenleving vormen.11 Wat als er geen hogere moraal is die de samenleving bindt? Waarschĳnlĳk staat ons dan het ergste nog te wachten. Terecht noemt Theodore Dalrymple de rellen ‘symptoma-

tisch voor een maatschappĳ die snel uiteenvalt, voor een volk dat geen leiders en geen volgelingen telt, maar enkel nog egoïsten.’12 Het volstaat daarom niet om de relschoppers weg te zetten als criminelen. Wĳ maken zelf eveneens onderdeel uit van een cultuur van hebzucht en afgunst, die in beweging blĳft door een onverzadigbare hang naar materialisme. De Engelse theoloog en apologeet C.S. Lewis laat in een van zĳn belangrĳkste werken zien waar de rotte plek zit in onze samenleving, namelĳk in de hoogmoed en de afgunst. Een competitiesamenleving, waarin we het altĳd beter moeten doen dan de ander. Lewis merkt dan ook scherp op: ‘De Hoogmoed beleeft geen plezier aan het hebben van iets, maar aan het hebben van meer dan een ander’.13 Helaas wordt ons dat ook nu nog steeds met de paplepel in gegoten. Zolang dat het geval is, blĳven we voortdurend tot dweilen veroordeeld, omdat de kraan open staat.

Noten 1 G. Drosterĳ en R. Peeters, ‘Burger in de beklaagdenbank’, Reformatorisch Dagblad, 24 september 2011. 2 Voor een uitgebreide analyse over de Engelse onderklasse, zie Theodore Dalrymple, Leven aan de onderkant. Het systeem dat de onderklasse in stand houdt. Zĳn stelling luidt in het kort dat het bestaan van de onderklasse eerder een keuze is dan een vorm van determinisme. 3 ‘Britse rellen zullen niet snel overslaan naar Nederland’, De Volkskrant, 10 augustus 2011. 4 Ibidem. 5 Dalrymple in W. de Rek, ‘Engelse toestanden zĳn echt niet zo ver weg’, De Volkskrant, 28 september 2011. 6 G. Drosterĳ en R. Peeters, ‘Burger in de beklaagdenbank’, Reformatorisch Dagblad, 24 september 2011. 7 Kernideeën, Politiek-filosofische uitgangspunten voor de SGP-jongeren (z.p., z. j.), p. 25. 8 Jan Schippers, ‘Morele moed gevraagd’, in De Banier, jrg 90 (2011) nr 14, p. 19. 9 Daad bĳ het Woord, verkiezingsprogramma SGP 2010-2014, p. 11. 10 Gertjan de Jong, ‘Vaderschap heeft geen status’. Interview met Rob Hondsmerk, De Oogst, september 2011. 11 A.Th.van Deursen, De geest is meer dan het lichaam. Opstellen over geschiedenis en cultuur (Amsterdam 2010), p. 230. 12 Theodore Dalrymple: 'Rellen Engeland zĳn het loon van laf leiderschap’, De Volkskrant, 12 augustus 2011 13 C.S. Lewis, Onversneden christendom, Kampen 2002, p. 125.


Jongeren en gezin | Ds. W. Markus, Ken de jongeren, hun tijd en hun strijd

24



25

thema

Hoe dragen we het christelijk geloof over aan de jeugd? In een samenleving die grotendeels seculier is geworden, wordt het geven van onderricht in de christelijke geloofsleer en bijbelse ethiek er niet makkelijker op. Jongeren komen volop in aanraking met ethiek en moraal die haaks staan op wat hen van huis uit, op school en in de kerk wordt voorgehouden. Dit artikel is een samenvatting van een lezing over hoopvolle catechese in deze tijd.

Ds. W. Markus, emerituspredikant te Bergschenhoek1

“Ken de jongeren, hun tĳd en hun strĳd” Pleidooi voor hoopvolle doopcatechese in deze tijd

Als eerste refereer ik aan een betoog van ds. W. Visscher uit Amersfoort, waarin hĳ schrĳft over de toenemende zorg in seculiere kring over kinderen die geen liberale, vrĳe opvoeding ontvangen: ‘Denk aan de discussie over het besnĳden van jongetjes. Dat is volgens seculiere mensen toch wel erg, dat zo’n lichamelĳke ingreep plaatsvindt terwĳl die kleine kinderen daar niet eens zelf over beslissen. (…) In het Verenigd Koninkrĳk heeft ieZICHT 2011-3 | oktober 2011

mand als Richard Dawkins al een comité opgericht dat stevig aan de weg timmert en dat alle godsdienstige opvoeding wil verbieden. In Nederland bepleit Herman Philipse al jaren afschaffing van religieus onderwĳs. Kinderen moeten, volgens deze mensen, een liberale en vrĳe opvoeding ontvangen. Daarna kunnen ze zelf een keuze maken om al dan niet godsdienstig te leven. Het gevecht om het kind komt eraan. ”Don’t label me”, is de strĳdkreet


Foto: Reformatorisch Dagblad

26

waarmee de Engelse atheïsten de boer op gaan. Daarmee willen zĳ zeggen dat onze kinderen geen christelĳke opvoeding mogen ontvangen, want dat is tegen het seculiere denken (…),’ aldus ds. W. Visscher.2

Gedoopte tieners zijn ‘gelabeld’ De bemoeizuchtige acties van seculiere zĳde met de christelĳke opvoeding van kinderen, klinken volgens mĳ als gerommel dat een naderende onweersbui aankondigt. Als je vreest voor onweer zoek je beschutting. De beste schuilplek die ik weet te bedenken wordt gevormd door Gods beloften, die ook bĳ onze tieners betekend en verzegeld zĳn in hun doop. Gelabelde tieners zĳn het. De groeiende seculiere weerstand daartegen zal voor ons een aansporing zĳn om des te meer op Gods toezeggingen in de doop te vertrouwen. We willen alle moeite doen om dichtbĳ de tieners en jongeren te komen en hun tĳd - en ZICHT 2011-3 | oktober 2011

strĳd (!) te kennen. Dat brengt me bĳ zes uitdagingen voor hoopvolle catechese in deze tĳd.

We zijn niet geschapen om zelf ons leven te ontwerpen, maar we zijn bedoeld als van God afhankelijke mensen. 1. De onmisbare nadruk op Gods doopbeloften in een tijd van zelfmanagement We leven in een maatschappĳ waarin het principe van zelfmanagement alom wordt aangeprezen. Maar is dit wel zo’n goed uitgangspunt? Want het ideaal van zelfontplooiing gaat ervan uit dat het leven (grotendeels)


27 maakbaar is. Wĳ mensen zĳn zelf verantwoordelĳk om van ons leven iets te maken. Elk individu wordt gezien als auteur van zĳn eigen levensverhaal en als manager van de eigen levensloop. Het idee van zelfmanagement is niet alleen onrealistisch. Het is ook erg onbarmhartig en in veel gevallen onrechtvaardig. Als je je levensloop zelf kunt managen, dan ben je er ook zelf verantwoordelĳk voor als het fout gaat. Het is je eigen schuld. Is je relatie stuk gelopen? Dan had je een betere partner moeten kiezen. Ben je werkloos? Dan had je beter moeten presteren op je werk of een andere opleiding moeten kiezen. Alsof er niet veel in het leven is wat buiten onze controle valt. Natuurlĳk is er in elk leven sprake van eigen schuld, maar niet alleen, er is ook tragiek en gebrokenheid waar je niets aan kunt doen.3 In zo’n onrealistische, onrechtvaardige en onbarmhartige samenleving groeien tieners op tot volwassen mensen. Geen wonder dat velen vóór het bereiken van de volwassenheid de strĳd al opgeven. Niet elke tiener is mooi, slim, snel en assertief. En als ze het wel zĳn, kunnen de omstandigheden tegenzitten. En als die niet tegenzitten, raken ze evengoed misvormd. Want we zĳn niet geschapen om zelf ons leven te ontwerpen, maar we zĳn bedoeld als van God afhankelĳke mensen. Op grond van Gods onvoorwaardelĳke beloften – in de doop aan ons en onze tieners betekend en verzegeld (we zĳn gelabeld!)– mogen we weten dat onze Verlosser zich eindverantwoordelĳk gesteld heeft voor het management van ons leven. Die barmhartigheid van het Evangelie vind je door de hele Bĳbel heen. Vier voorbeelden: • Want al zouden bergen wĳken en heuvels wankelen, Mĳn goedertierenheid zal van u niet wĳken en het verbond van Mĳn vrede zal niet wankelen, ZICHT 2011-3 | oktober 2011

zegt de HEERE, uw Ontfermer (Jesaja 54:10); • Dus is er nu geen verdoemenis voor hen die in Christus Jezus zĳn (Romeinen 8:1a); • Of weet u niet dat wĳ allen die in Christus Jezus gedoopt zĳn, in Zĳn dood gedoopt zĳn? (…) Want als wĳ met Hem één plant zĳn geworden, gelĳkgemaakt aan Hem in Zĳn dood, dan zullen wĳ ook aan Hem gelĳk zĳn in Zĳn opstanding (Romeinen 6:3,5); • Zie, hoe groot is de liefde die de Vader ons gegeven heeft: dat wĳ kinderen van God worden genoemd (1 Johannes 3:1a).

In een visioen openbaart de Heere zich aan Samuël en geeft hem een verantwoordelijkheid, waarvan wij zouden zeggen: dat kan zo’n jongen toch nooit aan? God rekent blijkbaar anders. Allemaal ‘levensloopbeloften’ die ons leven managen. Vanwege de onbarmhartige idee van zelfmanagement die onze tĳd stempelt, zullen wĳ naar onze tieners kĳken als jongeren die door God zĳn gestempeld (gelabeld!). De catechese in onze tĳd zal daarom – misschien wel meer dan ooit - doopcatechese zĳn: catechese die gedragen wordt door Gods onvoorwaardelĳke, want levenwekkende, beloften.

2. Van tieners nu wordt veel meer ‘gevraagd’ dan toen hun (groot)ouders jong waren. Mede als gevolg van de grote nadruk op zelfmanagement en het ontwerpen van je eigen


28 leven, wordt van tieners nu veel meer ‘gevraagd’ dan toen hun (groot)ouders jong waren. Denk bĳvoorbeeld aan: • Schoolkeuze: in veel gezinnen mogen 12-jarigen meebeslissen over het antwoord op de vraag naar welke middelbare school zĳ zullen gaan; • Ze moeten zichzelf profileren. Het fenomeen ‘personal branding’ (jezelf in de ‘markt’ zetten als een goed merk) begint al heel jong: de mooiste foto’s komen op Hyves en niet alleen het aantal vrienden wordt trots vermeld...; • Ze moeten hun weg zoeken in het open (!) medialandschap. Waar kĳken en luisteren we naar en waarheen surfen we op internet (en waarheen niet…)?; • Op veel scholen en sportclubs is het niet vreemd om als 13-jarige seks te hebben met je vriend(inne)tje. Wil je dat (al) of wil je dat niet?

Het is bekend dat bepaalde leeftijdsfasen in de tienertijd extra gevoelig zijn om kerk en geloof los te laten: de zogeheten overgangsmomenten van 12, 16 en 18 jaar. Als ouders en ouderen houd je daarbĳ je hart vast. Kunnen tieners dat allemaal aan? Dat is een spannende vraag. Maar belangrĳker is de uitdaging om onze tieners zo jong als ze zĳn, geestelĳke bagage te geven die hen de goede wegen wĳst. Zeg niet te snel dat ze te jong zĳn voor deze bagage. We kennen immers de ZICHT 2011-3 | oktober 2011

geschiedenis van Samuël. Toen hĳ een jaar of vĳf, zes was, bracht moeder Hanna hem naar het heiligdom, om hem daar aan de dienst van God te wĳden. Denk niet dat het daar toen geestelĳk een veilige omgeving was. De zonen van de oude priester Eli misbruikten in de tabernakel niet alleen hun priesterambt, maar ook de vrouwen die bĳ toerbeurt daar de buitenboel kwamen doen. Maar de jonge Samuël diende de Heere en toen hĳ een jaar of 12 was, maakte God bĳ hem een nieuw begin in Israël. In een visioen openbaart de Heere zich aan Samuël en geeft hem een verantwoordelĳkheid, waarvan wĳ zouden zeggen: dat kan zo’n jongen toch nooit aan? God rekent blĳkbaar anders. In een geestelĳk en moreel verworden tĳd begint God iets nieuws bĳ een jonge tiener. Het boek Apostel van de Hoge Alpen beschrĳft het werk van de predikant-evangelist Felix Neff (1797-1829) in een geestelĳk dorre tĳd. Ik citeer een kostelĳk getuigenis over tieners uit één van zĳn brieven die in dit boek staan: ‘De zielen die hier het meest zĳn gevorderd zĳn de kleine meisjes van elf tot dertien jaar en meestal nog jonger. (….) Deze jonge meisjes stichten en onderwĳzen zelfs herhaaldelĳk volwassen personen die tot bekering zĳn gekomen, of die althans van de noodzaak hiervan overtuigd zĳn! Neem nu Alexandrine, een zusje van Emilie, dat dertien jaar oud is. Onlangs sprak zĳ zo overtuigend tot twee oudere meisjes van achttien tot twintig jaar, dat deze beide tot tranen toe bewogen waren. Elke dag helpt ze mĳ, zonder dat ik me dat zelfs bewust ben, het werk des Heeren te bevorderen.’ (100,101). Laten er in de catechese duidelĳke oefenplekken zĳn voor het dragen van verantwoorde-


29 lĳkheid. Maak tieners verantwoordelĳk voor bepaalde onderdelen in de catechese en via de catechese in het gemeenteleven. Zo kunnen de tieners oefenen in verantwoordelĳkheid en toewĳding. Een vorm van geestelĳke wapenrusting die hard nodig is.

meente ook ruimte scheppen om tieners en jongeren juist rond die overgangsmomenten de gelegenheid te bieden een toewĳdingsmoment te beleven.4 Als ouderen beseffen we vaak onvoldoende dat voor een tiener elke

3. Zoek heel bewust naar mogelijkheden om van lekmomenten toewijdingsmomenten te maken.

Christelijk leren is altijd met hoofd en hart verbonden. Modern gezegd: het wil tegelijk rationeel en relationeel zijn. Klassiek gezegd: leren wil bevindelijk kennen zijn.

Met ‘lekmomenten’ bedoel ik die situaties waarin een tiener zich afvraagt of hĳ/zĳ wel verder wil met ‘het geloof’ of ‘de kerk’. Volgens onderzoekers is deze hele periode (12-16 jaar) te zien als één groot lekmoment. In deze tienerjaren groeit de eventuele beslissing om ‘afscheid te nemen’. Twee of drie jaar later maken ze die negatieve keuze definitief. Er is onder ons veel zorg over geloofsafval en kerkverlating. In Johannes 6 was dat ook gaande. Velen volgden Jezus niet langer. In die situatie kĳkt de Heere de kring van twaalf rond en vraagt: Willen ook jullie soms weggaan? Bĳ alle mogelĳke bedoelingen hiervan is in elk geval ook dit bĳzondere, dat Jezus in zo’n trieste tĳd van afval ruimte schept voor een hernieuwde toewĳding! Mogelĳk was er bĳ één of meerdere van de discipelen ook aarzeling gegroeid. Ongetwĳfeld waren onder de afhakers vrienden en bekenden, misschien wel een broer of zus. Maar als Jezus dan vraagt: Willen jullie soms ook weggaan?, dan verandert het mogelĳke lekmoment in nieuwe toewĳding! Het is bekend dat bepaalde leeftĳdsfasen in de tienertĳd extra gevoelig zĳn om kerk en geloof los te laten: de zogeheten overgangsmomenten van 12, 16 en 18 jaar. Bĳ die constatering kun je het laten en klagen dat we in zo’n moeilĳke tĳd leven enz. Denkend aan Johannes 6, kun je in de christelĳke geZICHT 2011-3 | oktober 2011

dag op school vol valkuilen kan zĳn. Zo’n jongere moet soms volharden te midden van agressief ongeloof in de klas of vóór de klas. Spottende leraren hebben grote impact! Daarom is het van groot belang dat catechese in onze tĳd echt ruimte biedt voor geestelĳke en praktische toewĳding. In hoopvolle verwachting, omdat God Zĳn belofte van wedergeboorte en bekering vaak juist in jonge tieners waarmaakt. Eigenlĳk hopen we van de catechese hetzelfde als van elke eredienst: dat er niet alleen ruimte is voor het rationele, maar ook – als een geschenk – ruimte voor het relationele. Bevindelĳke catechese dus, om het eens klassiek te zeggen.

4. Laat ook de catechese de bijbelse eenheid van leren en vieren, van begrijpen en beleven, van verstand en gevoel, royaal weerspiegelen. Het heil dat door onze Heere Jezus Christus verworven is, wil gekend en beleefd worden. Christelĳk leren is altĳd met hoofd en hart


30 verbonden. Modern gezegd: het wil tegelĳk rationeel en relationeel zĳn. Klassiek gezegd: leren wil bevindelĳk kennen zĳn. Wat je leert uit de Schrift, daarvan wil je ook met hart en ziel ‘bevinden’ (‘gewaarworden’, ‘ervaren als innerlĳke overtuiging’) dat het niet alleen voor anderen, maar ook voor jou ware waarheid is die vermaant, troost, bemoedigt en je uiteindelĳk het eeuwige leven binnenleidt.

Hiermee bedoel ik dat wij ons zullen oefenen in het zoeken naar goede antwoorden op (moeilijke) vragen. In onze multireligieuze en multiculturele tijd is niets van het christelijk geloof vanzelfsprekend.

Dat dubbele van leren en vieren klinkt ook door in het Hebreeuwse woord voor ‘kennen’ (jadah – hetzelfde woord wordt ook gebruikt voor de huwelĳksgemeenschap van man en vrouw: Adam bekende zĳn vrouw Eva…). Jongeren en ouderen willen de waarheid niet alleen weten maar ook beleven. Dat is een bĳbels verlangen. Denk ook aan de waarschuwing van Paulus in 1 Korintiërs 13: al was het dat ik alles van het evangelie wist wat te weten is – maar ik had de liefde niet, ik ware niets. Met ‘liefde’ bedoelt Paulus hier de hartsrelatie met God door Jezus Christus. Die kunnen we niet organiseren. Maar het is wel onze verantwoordelĳkheid om begrĳpen (het rationele) en beleven (het ‘bevinden’ van Gods waarZICHT 2011-3 | oktober 2011

heid) dicht bĳ elkaar te houden. In onze op hoge prestaties gerichte tĳd is daar een extra reden voor. Vanwege het moeten presteren in de hectiek van het leven (ook al als tiener!) is er een diepe hunkering naar het existentiële, het echte, de passie, de eigen beleving, de innerlĳke rust. Laat het hele catechese-uur iets – of liever iets meer dan iets – van deze eenheid van leren en vieren, van hoofd en hart weerspiegelen. Dit is om meer dan een reden belangrĳk. Want de kerk heeft veel problemen om jongeren die meer ‘doeners’ zĳn en niet zoveel denken en praten over geloofszaken te bereiken en vast te houden. Voor hen is een relationele, ‘harte-lĳke’ catechese zonder meer nodig.5

5. De noodzaak van missionairapologetisch leren. Hiermee bedoel ik dat wĳ ons zullen oefenen in het zoeken naar goede antwoorden op (moeilĳke) vragen. In onze multireligieuze en multiculturele tĳd is niets van het christelĳk geloof vanzelfsprekend. Dat is het nooit geweest. Toen onze dorpen nog duidelĳk christelĳk waren, leek het daar wel op. Een moslim in Bergschenhoek was een uitzondering en voor boeddhisten moest je echt naar Rotterdam. Dat is nu echt anders. Als uw dochter naar een niet-reformatorische VMBO gaat, dan kan ze zo maar – ook op een christelĳke VMBO school – naast een paar sympathieke moslima’s met hoofddoekjes terecht komen die haar vragen waarom Jezus eigenlĳk zo belangrĳk is. En of God dan echt een zoon heeft gekregen? Met wie had Hĳ dan seks? (Ze bedoelen dat niet spottend – waarschĳnlĳk wel verwĳtend). Dan is het toch verdrietig als onze jongeren alleen maar zeggen dat ze dat


31 nu eenmaal zo geleerd is. Daar zĳn sympathieke moslimmeisjes niet mee geholpen en het christenmeisje in de klas heeft wekenlang last van akelige twĳfelvragen. Want ja, die meisjes met hoofddoekjes zĳn toch echt aardig en waarom eigenlĳk Jezus? En dat God een Zoon gekregen heeft – ja, dat is toch eigenlĳk ook wel vreemd. Daar tobt ze misschien wel maandenlang mee – of langer. Het zoeken naar antwoorden op zulke vragen is wat ik noem apologetisch-missionair leren (letterlĳk: geloofsverdediging met het oog op het winnen van anderen voor Christus – die anderen kunnen overigens je eigen kinderen zĳn…). Als bĳbelse motivering voor dit apologetisch-missionair leren verwĳs ik naar de ‘methode Paulus’: voortdurend probeerde hĳ Joden en Grieken met argumenten te overtuigen en hun twĳfels weg te nemen. En de aanbeveling van Petrus is ook maar voor één uitleg vatbaar: heiligt de Christus in uw harten als Heere, altĳd bereid tot verantwoording aan al wie u rekenschap vraagt van de hoop die in u is (1 Petr.3:15). Met ‘hoop’ bedoelt Petrus niet ons subjectieve gevoel, want dat is er niet altĳd, maar de objectieve waarheid van het evangelie. ‘Hoop’ is een samenvattend woord daarvoor. In de catechesemethode zal ruimte moeten zĳn om de argumenten voor het christelĳke geloof te wikken en te wegen en het gesprek met de niet-gelovige of anders-gelovige te oefenen. Maar deze belangrĳke oefening baart weinig kunst als de sfeer bĳ de catechese die van een rechtszaal is: afstandelĳk en koel. Ook al gaat het in beide situaties om waarheidsvinding.

6. Het grote belang van persoonlijke aandacht in onze ‘digitale tijd’. Op grond van het Tĳdsbestedingsonderzoek 2010 ZICHT 2011-3 | oktober 2011

concludeert Paul van Niekerk (hoofd kenniscentrum): ‘De 13-16 jarigen vertonen uitzonderlĳk extreem gedrag’.6 Een paar cĳfers: de groep besteedt dagelĳks bĳna 6,5 uur aan media. Ze zĳn 63 minuten per dag bezig met social media, 21 minuten met fimpjes op internet en 33 minuten met gamen. Waar het me nu vooral om gaat is dat tieners een uur per dag met elkaar communiceren via MSN, SMS, Hyves; enz. Hoe belangrĳk het mobieltje voor hen is, blĳkt uit de uitspraak ‘Als ik een dag niet gebeld word voel ik me ongewenst’, die onderschreven wordt door 42% van de 15-17 jarigen. Maar al dit digitale is nog iets anders dan echte persoonlĳke aandacht. Een uur per dag bezig zĳn met social media zegt nog weinig over echte ontmoetingen. De eenzaamheid onder tieners is groot – ondanks alle media; misschien wel door al die media! Over het onmisbare van echte aandacht is de Bĳbel duidelĳk. Denk aan het gebod van naastenliefde. En ook aan de belĳdenis van Paulus dat we alleen samen met alle heiligen in staat zĳn iets te begrĳpen van de lengte en breedte en hoogte en diepte die er is in de liefde van Christus. (Efeze 3). In verband met catechese denk ik vooral aan Lukas 1:17, waar met het oog op de eindtĳd geschreven staat dat het nodig is, dat de harten van de vaderen (ouderen…) zich in liefde overbuigen naar de kinderen, ten einde voor de Heere een weltoegerust volk te bereiden op de dag van Zĳn komst. Een uitspraak van Els van Dĳk (directeur EH), sluit hier bĳ aan en is er ook een toepassing van: ‘Jongeren kunnen niet de architect van hun eigen leven zĳn. Zĳ hebben volwassenen nodig die levenswĳsheid overdragen. Er zĳn maar weinig plekken meer waar daarvoor gelegenheid is. Te vaak wordt


32 overdragen van wĳsheid versmald tot via Google informatie zoeken op internet. In onze maatschappĳ is de kerk nagenoeg de enige plek waar verschillende generaties elkaar ontmoeten. (…) Wĳ moeten verhalen vertellen van ons leven met God. We moeten vertellen wat God doet in onze ziel, of is onze eigen verbinding met God niet groter dan de zondagse pepermunt? Wĳ moeten jongeren weer leren verlangen, inspirerende mensen voor hen zĳn. (…) opvoeden is geen emmer vullen, maar een vuur ontsteken.’ Met een variatie op Els van Dĳk: Catechese is geen emmer vullen, maar een vuur ontsteken.

Uitleiding Dan denk ik ook aan het vuur van Handelingen 2:16-18 over visioenen zien en dromen dromen. Dan zie ik groepen tieners in allerlei gemeenten naar een bĳzondere kerkenraadsvergadering komen, om te vertellen hoe zĳ de Heere hebben lief gekregen. En hoe zĳ Hem nu willen dienen. Hoe zĳ door de Heilige Geest durven geloven dat al hun zonden vergeven zĳn en blĳven. En tussendoor af en toe zachtjes: Prĳst de HEER’! Maar niemand van de broeders heeft daar moeite mee. Want het is echt gemeend. En dan vertellen zĳ verder hoe de Heere hun in de toekomst liet kĳ-

ken. En met verwondering horen de ouderlingen en diakenen wat Jesaja al profeteerde.

Ook in het maatschappelijke leven is het van belang om hoofd en hart bij elkaar te houden. Laat niet alleen het (economisch) rationele beslissend zijn voor beleidskeuzen in de zorg voor jongeren.

Maar met hun jonge enthousiasme klinkt het nog tien keer aanstekelĳker. ‘Ja’, zegt Anneloes terwĳl haar ogen schitteren, ‘dan hoeven jullie niet meer na te denken over catechisatie en jeugdwerk. Want daar zal iedereen door God geleerd zĳn. En op vervuilde vliegvelden zullen wĳnstokken bloeien. En waar de HSL liep, lopen dan kinderen te knikkeren. En er zal geen haat meer zĳn. En geen ruzie. Geen milieuproblemen. Zwaarden worden ploegscharen en handgranaten tuinverlichting.’ Daarna zongen de broeders samen met de tieners één van hart en ziel een loflied tot Gods eer.

Noten 1 De auteur is verder oud-voorzitter van de Hervormd Gereformeerde Jeugdbond en thans betrokken bĳ het HGJB-Centrum voor Catechese. Eventuele reacties op deze bĳdrage kunt u e-mailen naar: w.markus@filternet.nl. 2 W. Visscher, ‘De slag om onze kinderen komt er aan’, in: Reformatorisch Dagblad, 2 juli 2010. 3 Ontleend aan: Arjan Markus, Adieu God, over het afscheid van de persoonlĳke God, p. 63 e.v. 4 In de tweede druk van mĳn boekje Catechese Nu heb ik daar meer over geschreven. 5 Zie hiervoor ook de column van Stefan Paas in CV-Koers, mei 2010. 6 Een onderzoek in opdracht van SPOT, Nederlands centrum voor tv-reclame.



33

Naschrift van de redactie Het artikel hierboven is niet geschreven met het oog op allerlei politiek-maatschappelĳke vragen. Evengoed hebben de door ds. W. Markus genoemde zes uitdagingen voor hoopvolle catechese in deze tĳd wel allerlei politiek-maatschappelĳke consequenties. Het zou een goede zaak zĳn als vanwege de zorg voor de jonge generatie, ook in het publieke domein wordt gesproken over de gevolgen van de verschillende trends die in dit artikel worden gesignaleerd. Daarbĳ denken we mate name aan: • Het groeiende gevaar dat christenouders van overheidswege beknot worden in hun keuze om hun kinderen op te voeden luisterend naar wat de Bĳbel hen aanreikt; • De ontmaskering van deze overheidsdwang om christelĳke opvoeding weg te zetten als indoctrinatie; • Het gevaar van het maakbaarheidsdenken en van de nadruk op zelfmanagement voor een evenwichtige groei naar volwassenheid. Een belangrĳk gegeven voor goed jeugdbeleid! • De keuzestress die vanuit de samenleving al als een last op jonge tieners rust. Het is van groot belang dat de jeugdzorg dit beseft en jongeren daarin bĳstaat. • Samenhangend met het vorige punt: de verwarring van het open medialandschap voor tieners en jongeren. Hoe gaan we op een goede manier om met die openheid in onderwĳs en jeugdbeleid? • Het grote gevaar van een consumptieve levenshouding voor jongeren (en ouderen!). • Samenhangend met het vorige: het toenemend gemis aan mogelĳkheden om jongeren echte verantwoordelĳkheid te laten dragen in de samenleving. Ook dit is een belangrĳk punt voor effectief jeugdbeleid. • Ook in het maatschappelĳke leven is het van belang om hoofd en hart bĳ elkaar te houden. Laat niet alleen het (economisch-)rationele beslissend zĳn voor beleidskeuzen in de zorg voor jongeren. • Het verdient aanbeveling dat kerkenraden die op uitnodiging een gesprek voeren met het College van Burgemeesters en Wethouders in hun burgerlĳke gemeente, voorgaande punten inbrengen in dat gesprek, het liefst toegelicht met voorbeelden uit de lokale praktĳk. Bedenk dat gemeentebesturen door de ingezette decentralisatie in grotere mate verantwoordelĳk worden voor jeugdzorg en jongerenbeleid.


Jongeren en gezin | K.J.G. Kats, Column Brandpunt

brandpunt

34

Wie de jeugd heeft... Vooropgesteld, het gaat met de Nederlandse jeugd, in overgrote meerderheid, goed. Het kleine deel waarmee het niet goed gaat, krijgt als beloning (te) veel aandacht. Hebben we daarmee de jeugd? Elk dorp en elke wijk in de stad kent zijn plekken waar jongeren verzamelen. Op de ene plek is er overlast, op de andere wordt overlast ervaren en op de volgende plek gaan ze echt over de schreef. In ons ik - tijdperk wordt dan als eerste naar de overheid gekeken; ik ervaar overlast - overheid doe er wat aan. Als burgemeester wordt mij soms verweten niet op te treden als ik de overlastervarende vraag stel of hij zelf al met die jeugd gesproken heeft. De jeugd vindt het leuk als ze aandacht krijgt van de overheid, een kat en muis spelletje volgt vaak. Hier worden weggestuurd om daar voor meer overlast te zorgen, wat weer wordt beloond met aandacht. Media erbij, naampje op een groep geplakt en binnen de kortste keren zijn ze crimineel. De jongeren ‘groeien’, gaan zelf die groepsnaam gebruiken. Schrijven het op muren en gaan met alcohol en drugs experimenteren. Vermeende overlast wordt echte overlast en de grenzen van het strafrecht komen in zicht. Gezag voor gezagsdragers verdwijnt steeds meer, als groep heb je namelijk macht. Nog meer aandacht, nog meer aanzien (binnen de groep), nog meer lol. En dan vliegt het echt uit de bocht: vechtpartij met knuppels, bedreigen van agenten en hakenkruizen en davidsterren op de muren en deuren. Ouders, waar zijn de ouders? De ouders worden aangesproken. ‘Mijn kind doet dat niet, zeker weten…’ Zelfs harde bewijzen worden in twijfel getrokken. ’Mijn zoon, dochter hoort niet bij die groep, toevallig langsgelopen toen het uit de hand liep’.

... geeft de juiste jeugd de aandacht. Gert Jan Kats, Burgemeester Zuidplas


Jongeren en gezin | Dr. K. van der Zwaag, Hoe orthodoxer jongeren, hoe meer weerstand

35

thema

Christelijke jongeren blijken in de Nederlandse samenleving niet of nauwelijks problemen te ondervinden om hun geloof en leven inhoud te geven. De meeste religieuze jongeren constateren wel een afnemende tolerantie voor geloven en steeds minder erkenning van het belang van het religieuze middenveld voor sociale samenhang. Ze zien in het debat over scheiding tussen kerk en staat steeds meer stemmen opgaan die voor het geloof alleen een plaats zien in het privé-domein.

Dr. K. van der Zwaag, redactievoorzitter

Hoe orthodoxer jongeren, hoe meer weerstand Dat is één van de conclusies van de publicatie Jongeren en hun geloof. Geloofsbeleving van religieuze jongeren in de Nederlandse samenleving, verricht door Forum. Instituut voor multireligieuze vraagstukken (2011). Dat in Nederland de christelĳke traditie de boventoon voert, zorgt ervoor dat christelĳke jongeren voldoende ruimte krĳgen om hun geloof te beleven, aldus het rapport. Veel jonZICHT 2011-3 | oktober 2011

geren waarderen de vrĳheid van godsdienst in Nederland, die in vergelĳking met vele landen, zeker buiten Europa, groot is. Toch is het zo dat hoe orthodoxer religieuze jongeren zĳn (of ze nu christelĳk, joods of islamitisch zĳn), hoe minder ruimte is voor religie in de samenleving. Jongeren constateren een voortschrĳdende secularisering van de maatschappĳ en negatieve berichtgeving over vooral het


36 islamitische geloof. Zĳ ervaren soms minder ruimte dan voorheen voor ‘afwĳkende’ standpunten of afwĳkend gedrag. Zo rapporteren protestantse orthodoxe jongeren een toenemende intolerantie tegenover het niet vaccineren tegen infectieziekten en krĳgen moslim- en joodse jongeren te maken met sterk afkeurende reacties op hun uiterlĳke manifestaties van het geloof. Vooral

Religieuze jongeren van alle gezindten wensen dat hun geloof en hun religieuze organisaties in Nederland meer (h)erkend en gewaardeerd worden. de laatste twee groepen hebben het meest last van negatieve beeldvorming. Religieuze jongeren van alle gezindten wensen dat hun geloof en hun religieuze organisaties in Nederland meer (h)erkend en gewaardeerd worden vanwege hun sociale functie in de maatschappĳ. Zĳ vinden het een kwalĳke ontwikkeling dat er steeds minder mogelĳkheden zĳn voor het aanvragen van subsidie voor het maatschappelĳk werk van religieuze organisaties. Het maatschappelĳk middenveld in Nederland bestaat nog steeds voor een groot deel uit verbanden van burgers die elkaar op religieuze of ideologische gronden vinden. Die moet volgens jongeren gekoesterd worden, aldus het rapport.

Citaten uit Jongeren en hun geloof De samenstellers van het rapport hebben een aantal gesprekken gevoerd met groepen religieuze jongeren van drie religies: christenZICHT 2011-3 | oktober 2011

dom, hindoeïsme en jodendom De opinies onder moslimjongeren zĳn onderzocht en gepubliceerd in 2008.1 Onderstaand volgen enkele citaten uit de samenvatting en uit het hoofdstuk over christelĳke jongeren. De cĳfers tussen haken verwĳzen naar de paginanummers van het rapport van Forum. Behoefte aan steun door ouders en de kerk: Zowel protestants-christelĳke jongeren als katholieke jongeren blĳken het moeizaam te vinden om ‘alleen’ te geloven en zĳn daarom op zoek naar aansluiting bĳ een groep. Ons onderzoek heeft plaatsgevonden bĳ groepen religieuze jongeren die elkaar in het geloof hebben gevonden. Hun ‘eigen’ groep is een grote bron van steun. (…) Voor de hindoejongeren geldt dat zĳ weinig ondersteuning krĳgen van priesters bĳ het vormgeven van hun geloof. Weinig religieuze jongeren bezoeken de tempel voor ondersteuning van hun geloof; zĳ ervaren overwegend steun via lidmaatschap van hindoeïstische (studie)jongerenorganisaties. (…) De joodse jongeren in het onderzoek hebben aangegeven weinig behoefte te hebben aan meer ondersteuning bĳ het geloven in Nederland. Alle joodse jongeren, in hun geloofsovertuiging variërend van orthodox tot liberaal, noemen de ongenuanceerde publieke beeldvorming over joden in Nederland; zĳ worden vaak negatief geassocieerd met het conflict in het Midden-Oosten. Zĳ wĳten dit aan een onvolledige en onjuiste berichtgeving van verschillende media in Nederland. Een expliciete ondersteunings- behoefte is bĳ beide groepen jongeren ook minder aanwezig, omdat beide aanhaken bĳ een vereniging waarin zĳ met ‘gelĳkgestemden’ kunnen zĳn. (…) [14]


37 Verschillen en overeenkomsten: Over het algemeen leggen de meer orthodox georiënteerde jongeren de meeste nadruk op het naleven van voorschriften en geboden. De mate van orthodoxie dan wel rekkelĳkheid bepaalt ook deels de behoefte aan ondersteuning bĳ het geloven: hoe orthodoxer hoe meer behoeften, bĳvoorbeeld aan betrouwbare informatie van religieuze autoriteiten en uitwisseling met geloofsgenoten over de vraag hoe je als gelovige in een seculiere samenleving dient te leven. (…) (Gelovige) jongeren geven vaak aan niet veel te weten van jongeren die (anders) geloven. Ook in ons onderzoek troffen we jongeren die – ondanks hun naar eigen zeggen beperkte kennis over andere geloven – vooral de verschillen tussen jongeren benadrukten. (…) Aan religieuze leiders en organisaties laat deze publicatie zien dat religieuze jongeren behoefte hebben aan een religieus aanbod dat aansluit bĳ hun leefwereld en antwoord geeft op hun praktische vragen over ‘hoe te leven’ als gelovige in Nederland. (…) Religieuze organisaties en leiders kunnen hieruit afleiden dat jongeren – ondanks dat er andere bronnen van steun en informatie zĳn, zoals jongerengroepen en internet – graag een beroep doen op de oudere generatie en hen zien als een belangrĳk onderdeel van de geloofsgemeenschap. [15/16] Geloof doortrekt het hele leven: De jongeren die vertellen dat zĳ nu heel bewust met het geloof bezig zĳn, zĳn meestal van mening dat het geloof een plaats heeft in alle zaken van het dagelĳks leven. ‘Ik denk wel dat het geloof het meest belangrĳk is in mĳn leven. Ik ben nu ongeveer vier jaar serieus met het geloof bezig. Je probeert gewoon wel te laten merken dat je christelĳk bent. In je dagelĳks leven praat je erover met vrienden, of gewoon met mensen, of je bent alZICHT 2011-3 | oktober 2011

leen en je luistert naar muziek of je leest uit de bĳbel. Je bent er dan steeds mee bezig. En waar je je mee vult, dat uit je ook. Dus als je je vult met God, dan draag je dat op een gegeven moment ook uit. Je kunt daarin steeds leren, maar dat is een proces waarin je groeit. Dat wil ik tenminste. Ik vind het belangrĳk om aan mensen te laten zien dat ik christen ben. Ik vind het ook heel gaaf om christen te zĳn. Voor mĳ is het het belangrĳkste in mĳn leven.’ (Groepsgesprek Nederlands Gereformeerde Kerk Houten). [46]

Alle joodse jongeren, in hun geloofsovertuiging variërend van orthodox tot liberaal, noemen de ongenuanceerde publieke beeldvorming over joden in Nederland. (…) ‘Je hebt een andere levensvisie. Zĳ denken ‘dood is dood’ en wĳ geloven in een leven na de dood. Afhankelĳk van die levensvisie passen zĳ ook hun leven aan. Ze halen er gewoon uit wat er in zit en dat uit zich in hoe ze omgaan met relaties, hoe ze het weekend invullen en hoe ze hun vrĳe tĳd invullen en vakanties en dergelĳke. Er wordt niet in een leven na dit leven geloofd. Ze hebben dan misschien ook minder verantwoordelĳkheidsbesef. Minder grenzen ook. Wĳ geloven dat we verantwoording moeten afleggen. Zĳ geloven dat niet, dus als zĳ iets verkeerd doen, geloven ze niet dat ze dit voor God moeten verantwoorden. Dus zolang ze er een ander geen kwaad mee doen, hebben zĳ daar waarschĳnlĳk geen slecht gevoel over. Dat zou voor ons heel anders zĳn, tenminste, als het goed is wel.’ (Groepsgesprek Hervormde Gemeente Nieuw-Lekkerland). [48/49]


38 Vooroordelen over christenen: ‘Ik was in de klas de enige die er op een praktische manier mee bezig was, naar de kerk ging. Ik deed verschillende dingen. Als dat onderwerp dan ter sprake kwam, werd er altĳd wel naar mĳ gekeken, alsof ik woordvoerder was van de christelĳke kerk. En je moet je verantwoorden, dat je niet bĳ een sekte zit of zo.’ (Groepsgesprek Oecumenische Studentengemeente Utrecht). [50]

Een ander verbeterpunt dat de jongeren noemen is dat voor afwijkende meningen in Nederland weliswaar ruimte is, maar dat het dominante discours vaak wordt gepresenteerd als ‘de enige waarheid’. Hoe dan ook, er leven volgens de jongeren wel heel veel (voor)oordelen over christenen, die soms leiden tot vragen van niet-gelovigen. Als deze vragen voortkomen uit oprechte interesse vinden de jongeren het fijn om op de vragen in te gaan. Soms hebben zĳ echter de indruk dat de vragen bedoeld zĳn om hen in een hoek te zetten. ‘Dan vragen ze ‘waarom is er leed op de wereld?’ Ja dat zĳn best wel vragen…. Ik weet daar wel een antwoord op, maar zelf vind ik het ook erg natuurlĳk. Het is erg afhankelĳk van hoe

de vraag wordt gesteld. Er zĳn mensen die het puur doen om jou te testen. Tegelĳkertĳd zĳn er ook mensen die echt geïnteresseerd zĳn.’ (Groepsgesprek Hervormde gemeente Nieuw-Lekkerland). [52] Over waardering vanuit de samenleving: ‘Ik denk dat het voor de maatschappĳ van belang is dat er zulke groepen zĳn. Een christelĳke jongerengroep bĳvoorbeeld. Je vindt daar heel veel geloof, maar daarnaast worden er ook een hoop waarden en normen bĳgebracht. En ik denk dat dat jongeren ook sterker maakt en voorbereidt op de maatschappĳ. Dit is een behoefte die anders niet vervuld wordt. Het gebeurt ook wel op scholen, maar in veel mindere mate.’ (Groepsgesprek rooms-katholieke kerk Uden). (…) Een ander verbeterpunt dat de jongeren noemen is dat voor afwĳkende meningen in Nederland weliswaar ruimte is, maar dat het dominante discours vaak wordt gepresenteerd als ‘de enige waarheid’. Vaakgenoemd voorbeeld is de evolutieleer. De jongeren zouden willen dat het meer vanzelfsprekend wordt dat verschillende (minderheids)perspectieven aan bod komen. De meeste jongeren zĳn niet pessimistisch over de mogelĳkheden hieromtrent. De jongeren van de Hervormde Gemeente in Nieuw-Lekkerland vrezen echter dat in de toekomst tolerantie van niet-gelovigen ten opzichte van gelovigen zal afnemen. Als voorbeeld noemen zĳ een toenemende intolerantie voor het om geloofsredenen niet willen vaccineren. ‘Vroeger moest je dat zelf weten, maar nu moet je je vrĳe dagen inleveren als je je niet laat vaccineren en je ziek wordt.’[53]

Noten 1 T. Pels, M. de Gruĳter en F. Lahri, Jongeren en hun islam, Jongeren over hun ondersteuning als moslim in Nederland, Utrecht: Verwey-Jonker Instituut, 2008


Jongeren en gezin | mr. C.P.W. van den Berg en E.W. van den Berg-van Maanen, Stijgende vraag naar pleegzorg

39

thema

Pleegzorg is in Nederland bij relatief veel mensen een onbekend fenomeen. Toch worden elk jaar zo’n 25.000 kinderen voor korte of lange tijd verzorgd in 15.000 pleeggezinnen. Een opvang die om allerlei redenen de voorkeur heeft boven plaatsing van een pleegkind in een instelling. In dit artikel treft u informatie aan over pleegzorg, de positie van (christelijke) pleegouders en punten van zorg. Want het pleegouderschap wordt door de (gemeentelijke) overheid niet altijd op waarde geschat.

mr. C.P.W. (Peter) van den Berg en E.W. (Eveline) van den Berg-van Maanen1

Stĳgende vraag naar pleegzorg: meer overheidssteun nodig Maandagochtend ging bĳ ons de telefoon. “U spreekt met Janneke2 van Pleegzorg. Mag ik u een plaatsing voorleggen?” Bĳ dat soort telefoontjes houden wĳ altĳd even onze adem in: “Ja, vertel het maar”. Janneke vervolgt het gesprek met “Het gaat om een meisje, dat afgelopen zaterdag is geboren, kan zĳ vanmiddag in verband met een crisisplaatsing bĳ jullie geplaatst worden?” Vervolgens wordt ZICHT 2011-3 | oktober 2011

een beperkt aantal gegevens uitgewisseld en zo’n drie uur later sluiten wĳ voor een dan nog onbekende periode een meisje van twee dagen oud in onze armen (en ons hart…!). Ze heeft alleen de kleren aan die ze van haar ouders heeft gekregen en de knuffel bĳ haar die ze uit het ziekenhuis mocht meenemen. Wanneer u dit leest dan denkt u wellicht ‘zo, heftig!’ of ‘gebeurt dat echt?’. Maar laat het


40 even tot u doordringen… Naast deze kant van de medaille, namelĳk het verlenen van noodhulp, is er ook een heel verdrietige situatie. Een moeder die na negen maanden zwangerschap haar kind moet afstaan, ouders die wellicht heel graag de verzorging op zich hadden willen nemen maar die om allerlei redenen dit (tĳdelĳk) niet kunnen. Een heel verhaal achter een verhaal dus.

1. Wat is pleegzorg? Wat is pleegzorg? Pleegzorg betekent dat een kind van een ander voor een korte of langere periode in bĳvoorbeeld uw gezin komt wonen. Als er zorgen in een gezin zĳn, wordt in principe eerst gekeken of deze in het gezin of de familie opgelost kunnen worden. Soms is de situatie echter zodanig zorgelĳk of acuut dat een kind (of de kinderen) in een pleeggezin worden ondergebracht. Denk bĳvoorbeeld wanneer één of beide ouders ernstig ziek zĳn, er een (vermoeden van een) misdrĳf is etc. Pleegkinderen zĳn meisjes en jongens van 0 tot 18 jaar. Het zĳn ook kinderen die – hoe jong ze ook zĳn– vaak al veel hebben meegemaakt en mogelĳk ook tekort zĳn gekomen.

dan twee jaar in een pleeggezin. Eind 2010 waren ruim 15.000 pleeggezinnen actief. Zĳ verleenden opvang aan circa 24.000 kinderen. De afgelopen jaren (vanaf 2006) is het aantal nieuwe pleegouders jaarlĳks toegenomen met zo’n 3.000.4 Helaas stoppen jaarlĳks ook zo’n 2500 tot 3000 pleegouders. Hoewel er ‘netto’ sprake is van een lichte groei is dit toch een zorgelĳke ontwikkeling. De ‘nieuwe‘ pleegouders zĳn nog niet zomaar ‘ervaren’ pleegouders. Er zou best eens onderzoek gedaan mogen worden naar de reden waarom er jaarlĳks zoveel pleegouders stoppen.

Uit de beschikbare cijfers blijkt dat het aantal pleegzorgplaatsingen de afgelopen 10 jaar minimaal is verdubbeld. Eind 2010 waren ruim 15.000 pleeggezinnen actief. Zij verleenden opvang aan circa 24.000 kinderen.

2. Pleegzorg: waar hebben we het over? In 2010 waren er zo’n 24.000 kinderen (tĳdelĳk) opgenomen in een pleeggezin waarbĳ er in dat jaar sprake was van bĳna 9.000 nieuwe plaatsingen. Uit de beschikbare cĳfers blĳkt dat het aantal pleegzorgplaatsingen de afgelopen 10 jaar minimaal is verdubbeld3. Bĳna 50% van de plaatsingen wordt binnen zes maanden beëindigd omdat de thuissituatie zodanig is dat de zorg voor het kind (de kinderen), al dan niet met extra ondersteuning van de ouders, weer kan worden opgepakt. Ongeveer 20% van de kinderen blĳft langer ZICHT 2011-3 | oktober 2011

3. Welke vormen van pleegzorg zijn er? Pleegzorg is in principe tĳdelĳk. Het doel is om kinderen terug te plaatsen bĳ de ouders zodat zĳ zelf weer de opvoeding op zich kunnen nemen. Hoe lang een pleegkind in een pleeggezin blĳft, verschilt van enkele dagen tot jaren. De ouders kunnen in deze tĳd proberen hun ‘problemen’ op te lossen. Er zĳn diverse vormen van pleegzorg te onderscheiden. Die worden hieronder kort genoemd en omschreven. • Netwerkpleegzorg of bestandspleegzorg. Bĳ net-


41 werkpleegzorg worden kinderen geplaatst in een (pleeg)gezin uit de familie, kerk of kennissenkring. Bestandspleegouders zĳn die pleegouders die, na een selectie en opleidingstraject, beschikbaar zĳn via één van de vĳfentwintig pleegzorginstellingen in Nederland. • Crisispleegzorg. Bĳ crisispleegzorg bieden pleegouders op heel korte termĳn (doorgaans binnen 24 uur) een tĳdelĳk verblĳf voor een jeugdige in hun gezin. In een dergelĳke crisissituatie moet er door hulpverleners snel worden geschakeld.

Uit eigen ervaring weten wij dat je soms alleen een naam en geboortedatum krijgt te horen, omdat de instelling voor pleegzorg ook weinig meer weet.

• Dagpleegzorg. Wanneer ouders hun kind tĳdelĳk niet volledig kunnen verzorgen, kan hun kind een deel van de week in een pleeggezin worden opgevangen. • Kortdurende of tĳdelĳke pleegzorg. Als er meer tĳd voor nodig is (dan bĳ een crisisplaatsing) voordat een kind weer thuis kan wonen, gaat de crisisopvang ‘over’ naar kortdurende of tĳdelĳke pleegzorg. Vaak blĳft het kind in hetzelfde pleeggezin. In deze situatie zal een pleegkind in een periode van bĳvoorbeeld enkele maanden tot zo’n twee jaar weer terug kunnen naar huis omdat de situatie daar voldoende stabiel is. • Langdurige pleegzorg. Hierbĳ staat vast dat ZICHT 2011-3 | oktober 2011

een kind langere tĳd niet meer thuis kan wonen, soms tot aan de meerderjarigheid. De kinderen/jeugdigen kunnen vooralsnog niet weer bĳ hun ouder(s) gaan wonen. Langdurig hoeft niet voor altĳd te zĳn. In de loop der jaren kan de situatie zodanig veranderen dat het kind (wellicht inmiddels puber) met ondersteuning weer thuis kan wonen. • Weekendpleegzorg. Een pleegkind is één of meerdere weekenden per maand in een pleeggezin, maar woont voor de overige periode (nog) bĳ zĳn ouders. • Vakantiepleegzorg. Pleegouders bieden een kind de mogelĳkheid één of meerdere vakanties in hun gezin door te brengen. Het gaat om kinderen die bĳ hun ouders zĳn of bĳvoorbeeld al in een pleeggezin wonen.

4. Hoe word je pleegouder? Pleegouder word je niet zomaar. Het is namelĳk erg belangrĳk dat je erop wordt voorbereid om –vaak onverwachts– een kind van ander op te vangen. Een kind dat je niet kent, niet weet wat hĳ wel of niet lust, niet weet welke dingen hĳ in zĳn (jonge) leven al heeft meegemaakt etc. Uit eigen ervaring weten wĳ dat je soms alleen een naam en geboortedatum krĳgt te horen, omdat de instelling voor pleegzorg ook weinig meer weet. Pas met de plaatsing zie je dat het bĳvoorbeeld geen blank kind is (overigens even welkom, geen misverstand) of hoor je na een dag dat het niet de bedoeling is dat het kind varkensvlees krĳgt te eten…

Motivatie van pleegouders Is pleegzorg moeilĳk? Bĳ een crisisplaatsing krĳg je bĳvoorbeeld binnen nog géén twee uur twee peuters thuis. De ene is verdrietig,


42 de ander boos. Weinig tot geen kleding bĳ zich, een paar niet al te schone knuffels…een ‘beschrĳving’ van karakter, gedrag, eetgewoontes krĳg je er niet bĳ. Twee weken later zit je dan met één van de ouders om tafel om wat men noemt ‘ouderschap te delen’. Hoe doen de kinderen het? Wat vindt de ouder belangrĳk? Wat voor gewoontes, waarden en normen wil die ouder overdragen. En, wanneer de kinderen weer naar huis kunnen -dat hebben we inmiddels vier keer meegemaakt - dan kĳk je gezamenlĳk hoe je dat vorm gaat geven. Komt de ouder wel bĳ jou in huis en gaat hĳ/zĳ gezellig met de kinderen eten terwĳl jezelf boven op zolder achter je pc zit of de strĳk doet…? Daarnaast komt de pleegzorgwerker regelmatig langs en geeft zĳ gevraagd of ongevraagd tips, vraagt hoe het gaat, etc. Kortom, je raakt soms best wat privacy kwĳt en je wordt soms geleefd door bezoekregelingen etc. Erg negatief allemaal? Waarom word je pleegouder, waarom ben je pleegouder? Wĳ hebben het zelf ervaren dat het op onze weg is geplaatst. Is het daarmee gemakkelĳk? Nee, zeker niet. Maar het heeft ook heel mooie kanten. Dat je zomaar binnen twee uur mag inspringen in een noodsituatie is enerzĳds heel triest, anderzĳds ook ontzettend mooi! Je kunt met elkaar een kind een nieuwe kans geven. Je kunt kinderen voorlezen en proberen voor te leven uit Gods Woord. De meeste pleegkinderen bĳ ons hebben geen christelĳke achtergrond, toch wisten ze vaak binnen twee tot drie dagen dat wĳ na het eten uit de Bĳbel lezen of gaven ze zelf al aan dat we de Bĳbel moeten pakken.

Eisen aan pleegouders Een pleegouder dient aan verschillende eisen te voldoen. Zo moeten pleegouders minimaal ZICHT 2011-3 | oktober 2011

21 jaar zĳn. Bĳ de aanmelding vraagt de pleegzorginstelling een verklaring van geen bezwaar aan bĳ de Raad voor de Kinderbescherming. Verschillende instellingen voor pleegzorg vragen ook een medische verklaring voordat de aanmeldingsprocedure wordt gevolgd. Het spreekt redelĳk voor zich dat de leefsituatie in het (aspirant)pleeggezin stabiel moet zĳn. Als aspirant pleegouder kun je je aanmelden bĳ de pleegzorginstelling in de provincie of bĳ één van de twee landelĳke pleegzorginstellingen5. Tĳdens het voorbereidingstraject komen belangrĳke pleegzorgthema’s aan bod, zowel in theorie als aan de hand van praktĳkvoorbeelden en oefeningen. Het voorbereidings- en screeningstraject bestaat bĳvoorbeeld uit het bĳwonen van een voorlichtingsbĳeenkomst, de deelname aan het voorbereidingsprogramma voor pleegzorg (zo’n vier tot zeven avonden), één of twee huisbezoeken door een medewerker van de pleegzorgorganisatie en de (eind)rapportage van het voorbereidingsprogramma. Uiteindelĳk volgt dan een definitieve inschrĳving. Het hele voorbereidingstraject om pleegouder te worden duurt zo’n 6 tot 9 maanden. De website6 van Pleegzorg Nederland bevat veel informatie over pleegzorg, hoe je pleegouder wordt en geeft ook aan welke pleegzorginstellingen er zĳn.

5. Is een pleeggezin aantrekkelijk voor de overheid? In principe is een pleeggezin is het beste alternatief voor kinderen die niet bĳ hun eigen ouders kunnen opgroeien. Zoals eerder opgemerkt wonen er jaarlĳks zo’n 25.000 kinderen voor kortere of langere tĳd bĳ pleegouders. Een pleeggezin kan met betrokkenheid en geborgenheid het pleegkind laten


43 voelen dat hĳ of zĳ ertoe doet en er mag zĳn. Daarom heeft het de voorkeur dat een kind, als het (tĳdelĳk) niet bĳ de ouders kan wonen, in een pleeggezin kan opgroeien. Zĳn er onvoldoende pleegouders, dan heeft de overheid een probleem. Kinderen moeten dan naar een instelling of gezinshuis en dat is veel kostbaarder dan een pleeggezin.7 Het is daarom terecht dat de SGP pleegouders van groot belang acht om kinderen zo goed mogelĳk te kunnen helpen en dat de ondersteuning van pleegouders goed wordt geregeld. Ook verdienen zĳ een belangrĳke positie in het proces van hulpverlening. Aansprekende punten uit het SGP-verkiezingsprogramma zĳn: • Er moet nadrukkelĳk gekeken worden naar een goede financiële tegemoetkoming voor pleegouders; • Bĳ werving en selectie van pleegouders mogen pleegouders niet bĳ voorbaat vanwege godsdienst of levensovertuiging worden uitgesloten; • Bĳ een afnemend aantal adoptiekinderen uit het buitenland, verdient het aanbeveling om meer aandacht te vragen voor vormen van langdurige pleegzorg. Juist voor ouders die meer ruimte in hart en huis hebben, of bĳ wie de kinderzegen is onthouden, zou pleegzorg wellicht een mooie en dankbare levensinvulling kunnen zĳn.

6. Zijn er beperkingen voor christelijke pleegouders? Bĳ de ondertoezichtstelling en de uithuisplaatsing houdt de rechter rekening met de godsdienstige gezindheid en de levensovertuiging van de minderjarige en het gezin waartoe hĳ behoort. Ook Bureau Jeugdzorg ‘gaat bĳ de uitoefening van haar taken uit van de godsdienstige gezindheid, de levensZICHT 2011-3 | oktober 2011

overtuiging en culturele achtergrond van de cliënt’.8 Het is de vraag wat de praktische invulling hiervan is. Er zĳn echter, in de volle breedte genomen, niet veel gezinsvoogdĳ-instellingen die gebaseerd zĳn op een godsdienstige gezindheid of levensovertuiging. Daarbĳ komt dat bĳ plaatsingen in een pleeggezin, waar mogelĳk, rekening wordt gehouden met het geloof of de levensbeschouwing van het kind en het gezin waar het in op is gegroeid, maar plaatsing in een gezin met een andere godsdienst of levensbeschouwing behoeft niet te worden afgewezen. Soms is het met een crisisplaatsing ook niet geheel duidelĳk of, en zo ja welke (geloofs)overtuiging de ouders van het kind hadden. Al eerder noemden wĳ het voorbeeld dat wĳ pas een dag na plaatsing vernamen dat het niet de bedoeling is dat het pleegkind varkensvlees te eten zou krĳgen. Dit laatste had tot gevolg dat wĳ bĳna twee jaar lang zelf ook vrĳwel geen varkensvlees hebben gegeten. Het komt echter voor dat regionale pleegzorginstellingen christelĳke aspirant pleegouders doorverwĳzen naar bĳvoorbeeld SGJ, zodat zĳ niet het toelatingsprogramma kunnen volgen bĳ de regionale instelling. In de periode dat ik bestuurslid was van de Vereniging LOPOR9 heb ik daar een notitie over geschreven. De conclusie daarvan is dat een geloof of levensovertuiging niet van invloed mag zĳn op het toelatingsbeleid van een pleegzorginstelling en de beschikbaarheid voor één van de vormen van pleegzorg. Het is overigens wel logisch dat in concrete situaties nadrukkelĳk gekeken wordt of er sprake is van een match.10 Om bĳ het eerder genoemde voorbeeld te blĳven: het niet eten van varkensvlees vonden wĳ geen probleem, het kopen van halal of het voorlezen uit bĳ-


44 voorbeeld de Koran was voor ons persoonlĳk een stap die wĳ niet konden meemaken.

Identiteit en pleegzorg Pleegzorg betekent dat je de kinderen van een ander kortdurend of langdurig bĳ je in huis neemt. Kinderen die anders zĳn opgevoed dan dat u en wĳ dat zouden doen. Kinderen met andere waarden en normen, mogelĳk ook geen of een heel ander geloof. Wĳ eten bĳvoorbeeld nu al een poosje geen varkensvlees meer…. Het verschil in opvoeding, waarden en normen, geloofsovertuiging kan je als pleegouders best wel eens voor vragen stellen. Bĳvoorbeeld ‘Wanneer zeg ik tegen de ouders dat wĳ naar de kerk gaan?’, of ‘Als de meisjes in ons of uw gezin een rok dragen, wanneer vraag ik het pleegkind (meisje) een rok aan te trekken of anderszins gepaste kleding te dragen?’ Vragen waar we hier nu niet uitgebreid bĳ stil kunnen staan, maar die wel wezenlĳk zĳn.

tĳd om een fles, een badje, droogdoek en noem maar op aan te schaffen. Wat je doet, is heel gericht bellen naar wie je denkt dat jou zou kunnen helpen. Maar ook voor ambtsdragers heeft het gevolgen. Denk aan pastoraal bezoek, zonder op de stoel van de hulpverlening of jeugdzorg te gaan zitten. Maar ook, als kinderen tot hun volwassenheid blĳven in een gezin, mag een pleegkind dan gedoopt worden en belĳdenis doen?11

Dat je zomaar binnen twee uur mag inspringen in een noodsituatie is enerzijds heel triest, anderzijds ook ontzettend mooi! Je kunt met elkaar een kind een nieuwe kans geven.

Kerk en pleegzorg

7. Wachtlijstproblematiek

Pleegzorg, of het nu gaat om een uithuisplaatsing uit een gezin in uw kerkelĳke gemeente of om een plaatsing in een pleeggezin in uw kerk, ook voor ambtsdragers of kerkleden heeft dat gevolgen. Zowel een uithuisplaatsing als een plaatsing in een pleeggezin heeft voor beide gezinnen grote consequenties. Verdriet, zorg en dergelĳke. Een pleeggezin moet in korte tĳd soms van alles regelen. Bĳ de eerste plaatsingen zĳn we vanuit familie bĳgestaan. Maar omdat die vaker wat verder weg woont, hadden we zeker vanuit de kerkelĳke gemeente hulp nodig. Gelukkig was die er ook. Ineens heb je bĳvoorbeeld een babybadje nodig, want ja, als een baby binnen drie uur komt, heb je geen

De laatste jaren is er vanuit Rĳk en provincies veel geïnvesteerd in het terugdringen van wachtlĳsten. Een andere ontwikkeling is de stĳging van het aantal kinderen dat in aanraking komt met Bureau Jeugdzorg en vervolgens in een pleeggezin is geplaatst. Het komt regelmatig voor dat kinderen (en hun ouders) moeten wachten op professionele hulp of op plaatsing in een pleeggezin. In de afgelopen jaren zĳn de wachtlĳsten niet weggewerkt maar wel teruggedrongen. Er is vaak verwarring over de zogenaamde ‘bruto wachtlĳsten’ en ‘netto wachtlĳsten’. Een voorbeeld: de ouders van Jenny (6 jaar) kunnen het niet meer aan en hebben acuut hulp nodig. Jenny wordt via een crisisplaat-



45 sing opgenomen in pleeggezin. Dit gezin stelt zich in principe alleen beschikbaar voor crisisopvang. Na gezinsonderzoek en gesprekken blĳkt dat Jenny voorlopig niet thuis kan worden opgevoed. Dat betekent dat zĳ langdurig in een pleeggezin wordt geplaatst. Omdat er even geen langdurig pleeggezin beschikbaar is, blĳft Jenny vooralsnog in het huidige pleeggezin. Is hier sprake van een wachtlĳst? Nee, Jenny wordt geholpen! Ja, Jenny wacht op een juiste pleegzorgplaats. Van groot belang is in ieder geval dat de eerste signalering en hulpverlening goed verlopen en dat de ‘doorlooptĳd’ tussen een eerste melding en vervolgstappen of rapportage zo kort mogelĳk blĳft.

2.

3.

4.

8. Persoonlijke aanbevelingen voor de politiek Pleegzorg, wachtlĳsten, en ook enkele situaties waarbĳ helaas slachtoffers zĳn gevallen, halen tegenwoordig snel het nieuws. Het is goed dat daar, ook vanuit de politiek, aandacht voor is. Pleegouders zien vooral de laatste jaren diverse goede wĳzigingen. Met de komst van het vierde Kabinet Balkenende, met een christelĳke minister voor Jeugd en Gezin, stond het eerst allemaal even stil maar vanaf eind 2009 kwam er lieverlee wat los aan geld en ontwikkelingen. Denk daarbĳ onder andere aan de versterking van de financiële positie van pleegouders (hogere vergoeding), de rechtspositie van pleegouders (blokkaderecht, pleegoudervoogdĳ, instelling pleegouderraden etc.). Allemaal zeer wezenlĳk. Maar er zĳn nog steeds diverse knelpunten waar pleegouders regelmatig mee worden geconfronteerd. We noemen hier zeven punten: 1. Een kind, het meest kwetsbare op deze aarde, verdient een thuis. Maar dan moZICHT 2011-3 | oktober 2011

5.

gen pleegouders toch ook wel op stevige steun rekenen?! Veranker daarom wettelĳk de kennisondersteuning van pleegouders. Denk daarbĳ aan kennisverwerving en kennisdeling. Er is een te groot verschil tussen professionele ondersteuning van een gezinshuis en het ‘gewone’ pleeggezin. Dit verdient correctie. Pleegouders mogen niet op grond van hun godsdienst of levensovertuiging worden afgewezen. Bĳ uithuisplaatsing moet ook rekening worden gehouden met geloofsen levensovertuiging. De decentralisatie van de Jeugdzorg is één van de speerpunten van dit kabinet. Vanuit de Tweede Kamer en vanuit de gemeenteraadsfracties is het goed om te kĳken of keuzes niet alleen financieel transparanter zĳn, maar of deze ook in het belang van het kind zĳn. Zorg dat het nieuwe systeem eenduidig is voor alle partĳen, daarmee bedoelen we zorgvragers (ouders), hulpverlening en pleegouders. Dit betekent onder andere dat bureaucratie en systeemverschillen tussen de ene en de andere regio of gemeente vermeden moeten worden. Wanneer een (pleeg)kind naar de peuterspeelzaal gaat, moet door pleegouders een ouderbĳdrage worden betaald. Een dergelĳke bĳdrage wordt niet bepaald op basis van de inkomsten van de ouders, de hoogte van de pleegzorgvergoeding maar op basis van het inkomen van de pleegouders. Wanneer op advies van Jeugd- of pleegzorg het pleegkind meerdere dagdelen naar de peuterspeelzaal gaat, kan zo’n bĳdrage ineens fors oplopen. De pleegzorgvergoeding voorziet daarin niet en ouders zĳn doorgaans niet in staat of bereid


46 hier zelf een bĳdrage aan te verlenen. Er zĳn gemeenten die op basis van de hardheidsclausule bereid zĳn een aantrekkelĳker regeling te treffen. Dit verdient navolging. 6. Een zelfde soort knelpunt doet zich voor bĳ gemeentelĳke heffingen. Er zĳn gemeenten die bĳvoorbeeld rioolheffingen etc. per persoon doorberekenen. Er zĳn pleeggezinnen bekend die een ruim huis en hart hebben die daardoor zo’n 100 tot 150 euro meer aan heffingen betalen dan in de buurgemeente, waar ze een andere systematiek hebben. Door middel van een specifieke beleidsregel zou in die specifieke situatie daar vanaf kunnen worden geweken. Een pleegzorgvergoeding ziet wel op verzorging (eten, kleding, uitjes etc.) maar niet om te voorzien in hogere gemeentelĳke- of waterschapsheffingen.12 7. Het Advies- en Meldpunt Kindermishande-

ling (AMK) geeft advies en onderzoekt (vermoedelĳke) situaties van kindermishandeling. Het AMK doet aangifte bĳ de politie als het AMK vermoedt dat een ernstig strafbaar feit is gepleegd en dat onderzoek van de politie noodzakelĳk is voor de veiligheid van het kind. Een dergelĳke ‘aangifteplicht’ is terecht in de wetgeving opgenomen. Waar politie en justitie in de praktĳk tegenaan lopen is dat (hulpverlenende) instanties rondom de ouders vaak een beroep doen hun beroepsgeheim waardoor, in het belang van het kind (?!) het voor politie en justitie erg lastig wordt om een dergelĳk vermoeden verder uit te zoeken en tot een procedure te laten komen. In situaties waarin het redelĳke vermoeden bestaat dat er sprake is van (ernstige) kindermishandeling, dient er een wettelĳke mogelĳkheid te zĳn om afstand te doen van het beroepsgeheim.

Noten 1 Peter en Eveline van den Berg zĳn sinds begin 2007 pleegouders (crisisopvang, kortdurende opvang). Peter schreef met onder andere W. Visser en drs. P.O.G. Hegeman-Mekking het boek ‘Samen (sterk) voor kinderen. Bĳbels licht op pleegzorg’ (uitgeverĳ De Banier, 2010). Voor vragen of reacties: [email protected]. 2 Uit privacyoverwegingen zĳn namen van personen gefingeerd. 3 Factsheet pleegzorg 2010, Pleegzorg Nederland, juni 2011. 4 Zie ook de Factsheets pleegzorg die jaarlĳks door Pleegzorg Nederland worden uitgegeven. 5 SGJ Christelĳke Jeugdzorg of de William Schrikker Groep. 6 www.pleegzorg.nl. 7 Ongeveer vĳf keer zo duur, aldus prof. dr. Jaap E. Doek in een artikel in Mobiel, augustus/september 2001. 8 Artikel 15 Wet op de Jeugdzorg. 9 Vereniging Landelĳk Overleg Pleegouderraden (Vereniging LOPOR). 10 Voor een uitgebreidere beschrĳving zie hoofdstuk 3 van het boek Samen (sterk) voor kinderen. Bĳbels licht op pleegzorg, Utrecht, 2010 11 Voor een uitgebreidere beschrĳving zie de hoofdstukken 5 en 6 van het boek Samen (sterk) voor kinderen. Bĳbels licht op pleegzorg, Utrecht 2010. 12 Rapport Nationale Ombudsman: Komt een kind bĳ de buurvrouw. Onderzoek naar de knelpunten en oplossingen in de keten van pleegzorgvergoeding bĳ netwerkpleegzorg (2010/030, 23 februari 2010).


Jongeren en gezin | Ir. J. Maljaars, Op de knieën voor een vruchtbare delta

47

thema

Minister-president Rutte opent de universiteit van Leiden: ‘Ik heb mij allereerst voor ogen gesteld, dat haar voornaamste en hoogste bestaansreden zou zijn in de theologische studie.’ Met als doel: ‘aan de kerk een kweekschool van kundige en waardige leraars te bezorgen’.1 Helaas. Het is niet onze staatsman Rutte die deze woorden spreekt, maar Willem van Oranje in 1575.

Ir. J. Maljaars, redactielid

Op de knieën voor een vruchtbare delta Over spanningen in de driehoek gezin-kerk-school

De tĳden zĳn veranderd. Kerk en christelĳk onderwĳs worden steeds meer naar de randen van de samenleving gedrukt. De wind van vrĳheid en individualisme heeft vat op gezag en verantwoordelĳkheidsbesef in onze gezinnen. Wat betekent dat voor de driehoek gezin – kerk – school? Om zicht te krĳgen op een antwoord op deze vraag, zĳn de volgende vragen voorgelegd aan verschillende, op het thema betrokken, personen: • Wat is voor u de meerwaarde van een hechte driehoek gezin-kerk-school? ZICHT 2011-3 | oktober 2011

• Wat is de grootste bedreiging voor het functioneren van deze driehoek? • Vraagt onze tĳd en samenleving om nieuwe rollen, dan wel om nieuwe verbanden? • Hoe zou gezin, kerk of school (gevarieerd tussen scribenten) de andere twee punten van de driehoek kunnen en moeten versterken? Eerst passeren acht reacties de revue. Daarna wordt een korte analyse van de bĳdragen gegeven en volgt als afsluiting een aanbeveling.


48

Dr. W. Fieret, lector identiteit op het Hoornbeeck College: “Kinderen groeien op in een gemeenschap. Gemeenschap betekent verbonden zĳn met anderen. Het is daarbĳ van belang dat er, in ieder geval op hoofdlĳnen, eenheid is tussen gezin, kerk en school. Dat geeft houvast en de mogelĳkheid voor kinderen om vertrouwd te raken met de belangrĳke Bĳbelse noties. Het gegeven dat christelĳke kinderen zĳn gedoopt, is als het ware het verbindingspunt tussen de driehoek gezin, kerk en school. De ouders - het gezin houden het kind ten doop in de kerk, ze beloven het op te voeden en te doen opvoeden door onder meer de school - volgens het Woord van God. De driehoek gezin, kerk en school staat in deze tĳd onder druk. Eén van de belangrĳkste oorzaken is dat jongeren mede door de digitale wereld een eigen vriendenclub hebben waarmee ze alles delen. De mening van deze vrienden is vaak veel belangrĳker dan die van de ouders, van docenten of van ambtsdragers. Door de intensieve contacten via MSN, Hyves, Facebook, die een groot deel van het leven van veel jongeren in beslag nemen, ontstaat er een jongerencircuit, dat zich grotendeels onttrekt aan de invloed en de waarneming van opvoeders en mede-opvoeders. Vraagt deze ontwikkeling om nieuwe rollen? Ik denk het wel. Ouders moeten in de eerste plaats op de hoogte zĳn van de leefwereld van hun kinderen. Het kan niet zo zĳn dat jongeren helemaal in die zelfwereld opgaan zonder dat ouders daar weet van hebben. HetZICHT 2011-3 | oktober 2011

zelfde geldt voor ambtsdragers. Het gesprek met jongeren over hun zelfwereld is onmisbaar in de opvoeding. Alle drie, gezin, kerk en school, moeten zich realiseren dat ook de huidige generatie jongeren richting nodig heeft. In deze turbulente tĳd wellicht meer dan vroeger, toen nog veel vanzelfsprekend was. Veel jongeren vragen duidelĳkheid, zĳn op zoek naar zingeving en kĳken naar (mede-) opvoeders. Wat leren ze dan van hen? Voorbeeldpersonen die vanuit een innerlĳke overtuiging met de Bĳbel als basis leven, zĳn ook voor onze jongeren van groot belang. Die voorbeelden inspireren. Opvoeders in gezin, kerk en school die zo mogen voorleven, versterken de opvoeding in de hele driehoek.”

Ds. P. van Ruitenburg, predikant van de Gereformeerde Gemeente in Chilliwack (Canada): Aan hem is gevraagd een korte schets te geven van het functioneren van de driehoek gezin-kerk-school in de context van particulier bekostigde christelĳke scholen. “In Canada en de Verenigde Staten hebben ouders financieel veel voor een reformatorisch christelĳke school over. Per maand betalen ouders een vermogen. Het gevolg is dat de reformatorische school sterk als ‘onze school’ wordt beleefd. Ook al begint het enthousiasme ook in Noord-Amerikaanse scholen minder te worden, toch is de band tussen school en ouders, maar ook met de kerk, daarom over het alge-


49 meen sterker dan in Nederland. Uiteraard wil ook de school een goede verhouding met de ouders en grootouders, niet alleen omdat ze financieel van de ouders afhankelĳk zĳn, maar ook omdat de school zich sterk een verlengstuk van het gezin voelt. Een nadeel van de nauwe band zou kunnen zĳn dat ouders de school zo vertrouwen dat ze te veel verantwoordelĳkheden naar de school overhevelen. School en gezin hebben vaak erg veel overlapping. Op school wordt uit de Bĳbel verteld en wordt zelfs geloofsleer bĳgebracht, dus wat moeten ouders nog doen? Ook de kerk voelt zich (financieel) erg betrokken en er kan zelfs wat gaan wringen met de catechese. Als ouderlingen op school godsdienst geven, vraagt men zich bĳvoorbeeld af waar het volgen van de catechisatie nog voor nodig is. Het is dus denk ik hier in Noord-Amerika extra nodig de verantwoordelĳkheid van ouders te benadrukken. Ze moeten de opvoeding niet te veel aan de school overlaten. Omdat de school zo dicht bĳ het gezin staat, is het natuurlĳk ook zaak dat de leerkrachten vertrouwd worden. Als je duizenden dollars voor een school overhebt moet het ook de moeite waard zĳn en moet je de leerkrachten, zeker wat de leer betreft, kunnen vertrouwen. Bedenk daarbĳ, dat in Noord-Amerika nauwelĳks docentenopleidingen zĳn waar toekomstige leerkrachten leren hoe je uit de Bĳbel moet vertellen. Ouders zouden in Nederland meer bĳ de school betrokken moeten worden. Ouders moeten zich in Noord Amerika meer persoonlĳk verantwoordelĳk voelen.”


Dr. L.D. van Klinken, orthopedagoog en onderwijsadviseur bij het ds. G.H. Kerstenonderwijscentrum: “Voor de opvoeding en vorming van onze jonge kinderen is het van groot belang dat ze onderwĳs ontvangen in een klimaat dat aansluit bĳ de sfeer van gezin en kerk. De ouders zĳn krachtens de doopbelofte ook geroepen om de eigen school als een van God gegeven middel waar te nemen. Zeker in onze geseculariseerde tĳd kan de driehoek gezin-kerkschool fungeren als een veilige haven, waarin toerusting voor de volwassenheid plaatsvindt. Elk onderdeel van de driehoek heeft zĳn eigen waarde. De bedreiging voor het gezin is het feit, dat men de toerustende functie overlaat aan de school, waardoor het gezin verwordt tot recreatie- en ontspanningsverblĳf. De zo noodzakelĳke vorming van het geweten wordt dan schromelĳk verwaarloosd. De kerk heeft in de driehoek allereerst een toezichthoudende rol op de school. Deze is door de van overheidswege verplichte scheiding tussen bestuur en toezicht onder spanning komen te staan. Nauw daarmee samenhangend dreigt voor de school het gevaar dat door de sterke resultaatgerichtheid en het efficiency-denken de identiteit onder druk komt te staan. Hier en daar zĳn er signalen dat de kerk zich bezint op zĳn nieuwe positie en probeert om de reeds door de Nationale Synode van 16181619 opgedragen toezichthoudende taak onder gewĳzigde omstandigheden vorm te


50 geven. Dit lĳkt me overigens niet eenvoudig. Gezien de om zich heen grĳpende gezagsnivellering als gevolg van de horizontalisering van onze samenleving, zou het gezin al een grote bĳdrage aan de driehoek leveren als ze in woord en daad het gezag van kerk en school hooghoudt en eerbiedigt.”

Dhr. S. Middelkoop, jeugdwerkadviseur Hersteld Hervormde Jongerenorganisatie: “De drie hoeken zĳn verbonden, maar worden met uitholling bedreigt. Wat mĳ betreft, is de driehoek gezin-kerk-school hoogst actueel. Waarbĳ de lĳn tussen gezin en kerk de basis vormt. Mĳn vrouw groeide op in Zaandam en stond op vierjarige leeftĳd in het spanningsveld van een reformatorisch thuismilieu en een postchristelĳke basisschool. Voor haar was de zondagschool en later het kerkelĳk jeugdwerk een onmisbare schakel in haar geloofsopvoeding. Voorwaarde is wat mĳ betreft dat gezin en kerk een eenheid vormen. Hier leggen ouders de basis voor de geloofsen gewetensontwikkeling van kinderen, die ze vervolgens bevestigd zien binnen jeugdwerk en catechese vanuit de kerkelĳke gemeente. Uit onderzoek onder jongeren binnen de Hersteld Hervormde Kerk blĳkt dat als ouders over de preek praten en kinderen stimuleren voor het jeugdwerk, de betrokkenheid op de kerk bĳ die jongeren 68% is tegenover slechts 29% als de ouders dit niet doen. (Verduin, 2008). Zolang we reformatorisch onderwĳs kunnen waarborgen, hebben we goud in handen. Een zegen voor het kind. ZICHT 2011-3 | oktober 2011

Het waarborgt veiligheid en een brede Bĳbelse ontwikkeling. De zwaarste bedreiging voor de toekomst van de driehoek gezin-kerk-school zĳn wat mĳ betreft niet de gezinnen, verbanden of instituten. Die kunnen we (in het geval van de scholen) desnoods met eigen geld toekomst geven. Wat mĳ betreft is geestelĳke uitholling van binnenuit het grootste gevaar. Als binnen gezin, school en kerk de levende omgang met Christus gemist wordt, dan blĳven slechts de muren over. Een ruïne. Het is bloedrode trouw dat we de zegen van een eenheid tussen gezin-kerk-school kennen in Nederland. Dat schept verantwoordelĳkheid. Dat begint niet in een beleidssessie, maar op de knieën. “Want we hebben hier geen blĳvende stad, maar wĳ zoeken de toekomende.” (Hebreeën 13 vers 14)

Dr. A. de Muynck, lector Onderwijs & Identiteit bij Hogeschool Driestar educatief: “Ik hecht zeer aan een goede verhouding tussen deze drie instituties. Daarbĳ spreek ik liever over een organisch gegroeide grondfiguur dan over een model. In de eerste plaats omdat deze verwĳst naar de directe band tussen gezin en kerk, zoals we die in de Bĳbel zien. Een belĳdend christen maakt niet individueel deel uit van de kerk, maar met zĳn gezin (vgl. Handelingen 16 vers 33-34). In de tweede plaats ligt christelĳk onderwĳs idealiter in het verlengde van de gezinsopvoeding en van de kerkelĳke toerusting.


51 Wat is de grootste bedreiging? In grote delen van de huidige samenleving is de driehoek nog nauwelĳks zichtbaar. Je ziet bĳ Protestantse en Rooms-Katholieke scholen met een brede populatie wel hernieuwde pogingen om de relatie met de kerk opnieuw aan te halen. Bĳ de uitbouw van de reformatorische zuil zĳn er twee tegenstrĳdige bewegingen. Enerzĳds is de driehoek sterker geworden. Zondag en door de week verkeer je van 0 tot 18 jaar in een omgeving met ongeveer dezelfde levensstĳl. Het nadeel is een naar binnen gerichte houding en zich koesteren in de veiligheid van de kring, zonder zelfkritisch te zĳn. In de Bĳbel roepen profeten en apostelen voortdurend op tot zelfkritiek. Aan de andere kant is in de reformatorische kring de verhouding in de driehoek van meet af aan uitgehold door de minizuilen binnen de zuil. Door geringe eenstemmigheid (denk bĳvoorbeeld aan de verdeeldheid over de Herziene Statenvertaling) kun je niet spreken van een eenstemmige vormingsgemeenschap. Er is meer respect nodig tussen de verschillende sub-denominaties. Eigen verworvenheden worden meer gekoesterd dan dat ze los worden gelaten. Dit brengt jongeren in onnodige loyaliteitsconflicten tussen gezin, school en kerk. Verder moet er rekening worden gehouden met de indringende aanwezigheid van sociale netwerken. Ze hangen als een soort onzichtbare 'vierde institutie' ergens in de driehoek. Leraren kunnen er terughoudend gebruik van maken, ouders ruimhartig en voor ambtsdragers biedt het nieuwe mogelĳkheden om meer rechtstreeks in contact te komen met jongeren. Hoe zou de kerk de andere twee hoeken kunnen en moeten versterken? De kerk moet naar gezin en kerk doen wat ze naar het gezin altĳd al ZICHT 2011-3 | oktober 2011

heeft gedaan: pastorale zorg, huisbezoek en catechese. Voor de school heeft ze vooral de taak toe te rusten in de prediking, voorbede te doen voor leraren. Afstemming met het godsdienstonderwĳs op school zou een stevige impuls kunnen krĳgen. Men zou wat minder huiverig moeten zĳn om dit concreet in te vullen (zoals bĳ Calvĳn gebeurde): het geleerde psalmvers in de kerkdienst zingen, verbinding maken naar vertelde Bĳbelverhalen, kinderen iets op laten zeggen in de kerk.”

Ds. P. de Vries, predikant van de Hersteld Hervormde gemeente in BovenHardinxveld: “Naar mĳn vaste overtuiging is deze driehoek nog altĳd van groot belang. Het gezin is - of je kan ook zeggen: behoort – de hoeksteen van de samenleving te zĳn. In ieder geval behoort het gezin een kleine kerk te zĳn. Als de kerk stand houdt, is dat mede toe te schrĳven aan het feit dat het gezin metterdaad als een kleine kerk functioneert. Een opleving in de kerk zal altĳd mede aanleiding zĳn dat de praktĳk van de godzaligheid weer gaat functioneren in gezinnen. Niet in elke samenleving is het mogelĳk dat kinderen onderwĳs ontvangen gestempeld door de Bĳbel. Dat is – zeker als het gaat om basisonderwĳs – een ernstig gebrek. Er moet ons alles aan gelegen zĳn dat zeker de eerste fase van het onderwĳs in het verlengde ligt van de opvoeding thuis gegeven en de boodschap in de kerk gebracht. De grootste bedreiging acht ik het materialisme dat gezinnen en kerken in de greep krĳgt. Geldt dit voor gezinnen en kerken, dan


52 werkt dat uiteraard door naar de scholen. Vraagt onze tĳd en samenleving om nieuwe rollen en/of nieuwe verbanden? Zo ja, welke? Ik zou die vraag met ja willen beantwoorden daar waar er geen mogelĳkheid is een school te vinden die ligt in het verlengde van de opvoeding thuis gegeven en de boodschap binnen gebracht. Het meest urgent is het dan weer als het basisonderwĳs betreft. In Nederland is dit tot dusver een weinig voorkomende situatie, maar dat kan snel veranderen. In bepaalde landen kiest men – soms behoorlĳk massaal – voor thuisonderwĳs. Soms doet men dit gezamenlĳk. Het lĳkt mĳ niet verkeerd je te bezinnen op een situatie die ook hier kan aanbreken. De kerk heeft in een situatie waar de school de boodschap van de kerk niet ondersteunt, extra verantwoordelĳkheden. Naast catechisatie moet dan nog meer het belang van vormen van verenigingswerk worden onderstreept. Je zou ook kunnen denken aan zondagsscholen voor jongelui en zelfs voor volwassenen zoals dat in de Angelsaksische wereld voorkomt. Van het grootste belang is dat in het gezin ernst gemaakt wordt met huisgodsdienstoefening en met het beklemtonen van matigheid of zo je wilt ascese. Zo komt er onder Gods zegen ruimte voor godsvrucht.”

Drs. C.J. Meeuse, predikant van de Gereformeerde Gemeente in Goes en voorzitter van het deputaatschap voor Kerk, Gezin, Jeugd en Onderwijs “Als we voor het schoolonderwĳs de kwaliteit ZICHT 2011-3 | oktober 2011

van het onderwĳs met het oog op de eisen van de maatschappĳ hoger aanslaan dan het geestelĳk gehalte, geven we daarbĳ het tĳdelĳke leven voorrang boven het eeuwige leven. We kunnen zeggen dat de catechisaties moeten aanvullen wat ontbreekt aan het godsdienstige aspect bĳ het leerproces – en dat moet in de praktĳk helaas inderdaad nogal eens gebeuren. Toch moeten we bĳ de schoolkeuze voor onze kinderen beseffen dat de geestelĳke waarden van het onderwĳs niet minder belangrĳk zĳn dan de wetenschappelĳke. Ouders die geen hoger doel voor ogen hebben dan een hoge maatschappelĳke positie voor hun kind, dreigen dit uit het oog te verliezen. Ze lopen daardoor soms ons reformatorisch onderwĳs voorbĳ, of tonen in de begeleiding van hun kind op onze scholen alleen maar aandacht voor het niveau van het onderwĳs te hebben, maar beseffen niet hoe belangrĳk de geestelĳke toerusting is. Ook is een rechtzinnige godsdienstleraar op een algemene school niet genoeg om de zaken op orde te houden. Niet alleen zĳ die de Bĳbelles geven of het godsdienstonderwĳs verzorgen, beïnvloeden de godsdienstige overtuiging, maar dit gebeurt ook bĳ alle andere lessen. Ieder die op enige wĳze is betrokken bĳ de kennisoverdracht, het aanleren van vaardigheden, of anderszins les geeft, kan hiervoor veel betekenen, in positieve of negatieve zin. Hier liggen verantwoordelĳkheden van zowel de ouders als van de kerk. Vanuit de kerk zou er idealiter toezicht moeten zĳn op het geestelĳk gehalte van de docenten, zoals in vroeger eeuwen door de Dordtse vaderen ons al werd voorgehouden.”


53

Dr. S.D. Post, zelfstandig coach, mediator en adviseur, daarvoor werkzaam in onderwijs en bij Eleos “Als u niet van sprookjes houdt of van hersenspinsels: warning! Lees niet verder. Het is kwelling des geestes. Hier komt namelĳk eerst een gedachtenexperiment en daarna volgen wat sombere bespiegelingen. Stel je voor dat er geen reformatorische scholen voor voortgezet onderwĳs waren. De kinderen bĳ ons uit de kerk gingen als groep op 12-jarige leeftĳd naar een openbare of een algemeen christelĳke school. Ze zouden elkaar hebben en meteen ervaren anders te zĳn. Ze mochten niet meedoen met een klassenfeestje. Ze zouden er voor uit moeten komen christen te zĳn. Dingen uit de Bĳbel uitleggen. Hun beeld over niet-christenen en allochtonen zou veranderen, het beeld van niet-christenen over christenen zou beïnvloed worden. Ouders zouden alerter zĳn. Er zouden honderden reformatorische docenten werken op niet-reformatorische scholen... [einde sprookje] Ik mĳmer hier wel eens over. De reformatorische scholen voor voortgezet onderwĳs hebben niet echt gebracht wat we er van verwacht hebben. De bescherming is maar beperkt. De hele wereld van popmuziek en dvd komt via iPods, smartphones en usbsticks dag in dag uit moeiteloos de refobastions binnen. Niet zelden is de meest ‘wereldse’ klasgenoot het meest populair. Een tiener die de Heere vreest, kan het nog moeiZICHT 2011-3 | oktober 2011

lĳk krĳgen op een reformatorische school voor VO. Misschien hebt u als ouder trouwens kritiek op reformatorische scholen. ‘Het gaat altĳd maar over de buitenkant: kledingregels en wetjes!’ @*!!Boemeranggg! Als alle ouders er nu gewoon eens voor zorgden dat hun kinderen zich qua kleding hielden aan de regels van de school, was er niets aan de hand. Dan gingen onze discussies niet altĳd over ‘die regeltjes’. Dit is toch het minste, werkelĳk het allerminste, waarmee u het reformatorisch onderwĳs kunt steunen. Als u dat niet wilt, bent u geen knip voor de neus, laat staan een reformatorische school waard. Laat die vrĳwillige ouderbĳdrage dan ook maar zitten. Toch een beetje verdrietig verhaaltje. U had het beter niet kunnen lezen.”

Analyse van acht bijdragen In de meeste bĳdragen wordt de waarde van een stevige band tussen gezin, kerk en school onderstreept. Waarom is deze verbinding waardevol? In de bĳdragen komen drie elementen naar voren: • door deze ‘aderen’ vloeit geestelĳk leven, het functioneren van deze driehoek beïnvloedt de praktĳk van de godzaligheid; • zĳ ondersteunt de geestelĳke opvoeding van kinderen en jongeren; • zĳ versterkt de maatschappelĳke toerusting van kinderen en jongeren. Het hoofdaccent ligt op de relatie tussen gezin en kerk. Dat wil ik onderstrepen. Als hier het geestelĳk leven wegvloeit, kan de school het proces van uitholling niet tegenhouden. Ze zou dat zelfs kunnen versnellen. Zie de bĳdrage van de heer Post. Maar als het geestelĳk


54 leven in gezin en kerk floreert, is dat op de scholen merkbaar. De betrokken scribenten noemen als belangrĳkste bedreigingen de volgende zaken of ontwikkelingen: • Het digitale jongerencircuit (sociale media, zoals Hyves), met het gevaar dat ouders en ambtsdragers geen weet hebben van deze zelfwereld van kinderen en jongeren; • Ouders schuiven hun persoonlĳke verantwoordelĳkheid voor de opvoeding van hun kinderen (denk aan de doopbelofte) steeds meer af op school en kerk. Gezinnen dreigen te verworden tot recreatie- en ontspanningsverblĳf; • Er is sprake van een geestelĳke uitholling van binnenuit, mede door het groeiende materialisme in reformatorische kring; • Er treedt een nivellering van gezagsverhoudingen op, mede als gevolg van de toegenomen individualisering. Voorgaande schets van vier bedreigingen roept bĳ mĳ twee vragen op. Vraag 1: Is ‘geestelĳk individualisme’ (ik doe wat ik wil, ik maak zelf uit wat ik denk) niet een onderliggende bedreiging, een rode draad die een gezond en vruchtbaar geestelĳk leven binnen de driehoek van gezin, kerk en school afknĳpt? En dat breed ingevuld. Ik denk aan: individu en (tĳd voor) God, individu en Gods Woord, individu en andere mensen (gezinsleden, leerlingen, gemeenteleden), individu en gezag(sdragers), individu en verantwoordelĳkheid nemen, individu en levenswandel. En vraag 2: Vanuit Noord-Amerika klinkt de waarschuwing voor te weinig betrokkenheid van ouders op de school (in Nederland). Vanuit Nederland wordt in verschillende reacties ZICHT 2011-3 | oktober 2011

op het risico gewezen dat ouders de geestelĳke opvoeding van hun kinderen op de school afschuiven. Dat roept een dringende vraag op: is het zo dat Nederlandse ouders én de geestelĳke opvoeding graag aan de school overlaten én ook steeds meer de schouders ophalen over de wĳze waarop de school functioneert, binnen en buiten de godsdienstlessen? Deze twee vragen zouden op de agenda van een kerkenraadsvergadering of een bĳeenkomst van het schoolbestuur niet misstaan. Ook zouden ouders met opgroeiende kinderen er goed aan doen deze vragen met elkaar en met andere ouders - bĳvoorbeeld op de Bĳbelkring - te bespreken.

Is ‘geestelijk individualisme’ niet een onderliggende bedreiging, een rode draad die een gezond en vruchtbaar geestelijk leven binnen de driehoek van gezin, kerk en school afknijpt? Acht aanbevelingen Uit voorgaande bĳdragen komt ook naar voren wat de driehoek gezin – kerk – school nodig heeft om waardevol en relevant te blĳven. Ik noem zeven punten: • Ouders moeten zich geroepen weten om hun kinderen zelf geestelĳk op te voeden; • Kinderen en jongeren hebben ouders en ambtsdragers nodig die zich verdiepen in hun zelfwereld, waaronder het digitale circuit; • Ouders moeten het gezag van kerk (ambtsdragers) en school (leerkrachten, docenten) hooghouden;


55 • Meer en concretere afstemming tussen school en kerk over het godsdienstig onderwĳs, over de catechese en over vormgeving van betrokkenheid van (jonge) kinderen bĳ de eredienst; • Meer betrokkenheid bĳ, steun voor en beter toezicht van de kerk op school en gezin; • Voorbeeldpersonen die voor jongeren identificatiefiguren kunnen zĳn; • Het beklemtonen van matigheid en ascese in een ‘snelle’ consumptiemaatschappĳ. Maar, eerst en vooral: op de knieën. De tĳd nemen voor gebed. In dit verband wil ik u tot slot de reactie van de heer B.S. van Groningen (directeur De Vluchtheuvel) op de vraag of hĳ aan dit artikel mee zou willen werken, niet

onthouden: “Het belangrĳkste van het gezin is dat er ouders zĳn die tĳd en (innerlĳke) rust hebben om er voor elkaar en voor de kinderen te zĳn. In mĳn werk heb ik talloze keren gezien dat alle mooie theorieën en de beste voornemens op niets uitlopen als deze basisvoorwaarde ontbreekt. Een drukke baan, kerkenraadslid en nog een paar ‘mooie’ verplichtingen, roepingen en/of liefhebberĳen vormen een gevaar voor het gezin. Ik houd anderen voor om wat minder vaak te vragen om kracht voor alles wat we moeten doen en daarvoor in de plaats wat vaker te vragen om inzicht wat we moeten doen (en dus ook niet moeten doen). Deze les pas ik op mezelf toe. Dat is de reden dat ik op dit moment hier niet aan mee doe.”

Noot 1 Ds. C.J. Meeuse, Kinderen voor God opvoeden, 2009, Barneveld: Uitgeverĳ Gebr. Koster


Jongeren en gezin | Ing. G.J. de Jong MSC, Belasten naar draagkracht of keuzes beboeten?

56

thema

Groot was de verbazing toen de SGP Tweede Kamerfractie de regering opriep een leefvormneutraal belastingstelsel te ontwikkelen. De SGP en leefvormneutraal belasten? Inderdaad! En eigenlijk is er niets nieuws onder de zon, behalve het naampje. Waar het de SGP in het pleidooi voor een leefvormneutraler belastingstelsel om gaat, is samen te vatten met twee kernbegrippen: rechtvaardigheid en keuzevrijheid. En op beide punten gaat het op dit moment mis.

Ing. G.J. de Jong MSC, beleidsmedewerker Tweede Kamerfractie SGP

Belasten naar draagkracht of keuzes beboeten? Wie denkt dat Nederland nog een belasting naar draagkracht kent, komt bĳ een iets preciezere blik al snel bedrogen uit. Zoals uit Tabel 1 op pagina 62 blĳkt, kan de netto belastingdruk tussen en binnen de verschillende leefvormen enorm verschillen, zéker als daarbĳ ook het effect van enkele toeslagen wordt betrokken. Is het nog belasten naar draagkracht als een alleenstaande of een eenverdiener met een bruto inkomen van € 40.000 zo’n € 12.000 euro belasting moet beZICHT 2011-3 | oktober 2011

talen, terwĳl een huishouden met twee verdieners met kinderen slechts € 5500 belasting betaalt (54 procent minder)? Het verschil in effectieve belastingdruk loopt zelfs nog verder op als gebruik gemaakt wordt van de kinderopvang of als ook andere (fiscale) instrumenten worden meegenomen, zoals de hypotheekrenteaftrek en de huurtoeslag. Tabel 1 toont wat de SGP betreft aan dat de effecten van de Wet Inkomstenbelasting 2001 als een tombola zĳn geworden, waarbĳ het


57 maatschappelĳk niet meer uit te leggen valt waarom wie welk fiscaal voordeel krĳgt. Waar wordt de ongelĳke behandeling door veroorzaakt? Wat is de ratio erachter? En, wat moet er veranderen?

Het draagkrachtbegrip Tot de jaren ’80 van de vorige eeuw kende Nederland een belastingheffing op het niveau van een huishouden. Sindsdien is het Nederlandse belastingstelsel steeds verder geïndividualiseerd. Dat houdt in dat mensen in de inkomstenbelasting individueel belasting betalen over het inkomen wat zĳ persoonlĳk verdienen. Met het samenlevingsverband waarin zĳ leven, wordt bĳ een individuele benadering geen rekening gehouden.

De effecten van de Wet Inkomstenbelasting 2001 zijn als een tombola zijn geworden, waarbij het maatschappelijk niet meer uit te leggen valt waarom wie welk fiscaal voordeel krijgt. In de discussie over de vraag of bĳ de inkomstenbelasting het individuele of het huishoudinkomen als uitgangspunt genomen moet worden, is een recent verschenen promotieonderzoek van dr. mr. N.C.G. Gubbels1 interessant. Op basis van een literatuuronderzoek en een representatieve enquête onder partners komt zĳ tot de conclusie dat partners in (een ruime) meerderheid gezamenlĳk over het inkomen beschikken, dit gezamenlĳk ZICHT 2011-3 | oktober 2011

consumeren en dat het voor mensen in een samenlevingsverband niet uitmaakt of zĳ zelf meer gaan verdienen of hun partner. Deze bevindingen sluiten goed aan bĳ de stelling van prof. dr. L.G.M. Stevens dat in een solidaire gemeenschap geen individuele inkomensbeleving past, tenzĳ ook binnen het gezin het solidariteitsprincipe zou verdwĳnen2. Daarmee valt de basis weg achter de redenering om te kiezen voor een individuele behandeling van partners in een samenlevingsverband. Daar komt bĳ dat de overheid nogal selectief winkelt in de keuze voor het ene of het andere draagkrachtbegrip. Niet alleen worden gemaakte keuzes van de wetgever binnen de inkomstenbelasting inconsistent uitgewerkt, ook in relatie met andere weten regelgeving valt geen consistente lĳn te ontdekken. Zo wordt bĳvoorbeeld in Box 3 (inkomsten uit sparen en beleggen) uitgegaan van het draagkrachtbegrip op het niveau van een huishouden, terwĳl in Box 1 (inkomsten uit arbeid) het individuele draagkrachtbegrip gehanteerd wordt. In het civiele recht bepaalt het Burgerlĳk Wetboek bĳ de wederzĳdse onderhoudsplichten dat een huwelĳksgemeenschap in beginsel alle baten en lasten der echtgenoten omvat (art. 1:94) met aansprakelĳkheid voor het geheel der schulden voor ieder der echtgenoten na huwelĳksontbinding (art. 1:102). Ook bĳ de Algemene Wet Inkomensafhankelĳke Regelingen, waarin de huurtoeslag, de zorgtoeslag en de kinderopvangtoeslag geregeld zĳn, wordt gekeken naar de draagkracht van een huishouden. En om nog een laatste voorbeeld te geven: de regering is van plan in de bĳstand niet alleen het inkomen van beide partners mee nemen bĳ het berekenen van een uitkering, maar


58 ook het inkomen van andere inwonende leden. Een groot deel van de ongelĳkheid zou opgeheven kunnen worden als het draagkrachtbegrip in de inkomstenbelasting op consistente wĳze aansluit bĳ deze regelgeving. Naast het hanteren van verschillende draagkrachtbegrippen, worden de verschillen in belastingdruk vergroot door diverse heffingskortingen, die in mindering worden gebracht op de betalen belasting. In de tabel is te zien dat tweeverdieners van meer dan het dubbele aantal heffingskortingen gebruik kunnen maken dan alleenstaanden of eenverdieners. Door het tĳdens de vorige kabinetsperiode genomen besluit om de overdraagbare algemene heffingskorting in vĳftien jaar af te bouwen, wordt het verschil in belastingdruk tussen een- en tweeverdieners de komende jaren helaas nog groter.

Effectiviteit fiscale instrumenten De inzet van heffingskortingen wordt vaak verdedigd met het argument dat de fiscale prikkels nodig zĳn om de arbeidsparticipatie te bevorderen. De SGP is daar niet van overtuigd. Sterker: nog los van de meer de principiële vraag of de overheid de keuzevrĳheid van mensen met fiscale prikkels moet willen beperken, zĳn er overtuigende wetenschappelĳke bewĳzen dat de fiscale prikkels het gedrag van mensen slechts beperkt beïnvloeden. In de eerste plaats zĳn fiscale prikkels natuurlĳk alleen maar effectief op het moment dat mensen weten welke fiscale stimulansen er zĳn en wanneer en hoe ze daarvan gebruik kunnen maken. Uit tal van onderzoeken komt echter naar voren dat het overgrote deel van de Nederlandse beroepsbevolking ZICHT 2011-3 | oktober 2011

helemaal niet weet hoeveel zĳ netto onder de streep overhouden op het moment dat ze meer of minder bruto inkomen verwerven. Ook weten zĳ niet welke fiscale prikkels er zĳn om hen te stimuleren (meer) te gaan werken. Daarmee zorgen de instrumenten die beogen de arbeidsparticipatie te bevorderen bĳ deze grote groep mensen niet voor gedragsverandering en is het weggegooid geld. In de tweede plaats is het maar zeer de vraag of mensen die wél kennis en inzicht hebben in de fiscale prikkels, gemotiveerd worden tot een hogere arbeidsparticipatie. In de tabel wordt inzichtelĳk dat het erg aantrekkelĳk is voor twee fiscale partners om een gelĳk deel van het bruto inkomen te verwerven. Iedere afwĳking van de 50/50-verhouding wordt immers fiscaal afgestraft? Een derde argument tegen de instrumentalisering van de inkomstenbelasting, ligt in het feit dat mensen zich vaak niet door fiscale prikkels willen of kunnen laten sturen. Anno 2011 is het dominante huishoudtype een anderhalfverdienerssituatie. Stimulerende maatregelen gaan daardoor voor een steeds groter deel naar degenen die toch al werken. Zĳ zĳn niet van plan daarmee te stoppen, maar laten zich ook niet sturen tot een hogere participatie. Zĳ kiezen bewust voor een balans tussen arbeid en zorg. Aan de andere kant zullen mensen die wel kunnen, maar niet willen werken nog forsere prikkels nodig hebben om hun gedrag te veranderen3. De huidige financiële prikkels die al gegeven worden (die nu al duizenden euro’s per jaar bedragen!), zĳn immers kennelĳk niet groot genoeg om deze groep mensen te bewegen tot (meer) arbeidsparticipatie. Tenslotte is er volgens prof. dr. L. Borghans ook een groep mensen die wel zouden willen werken, maar die dat niet kunnen. Denk bĳvoorbeeld aan


59 chronisch zieken en (arbeids)gehandicapten. Al zouden zĳ dat willen, dan nog kunnen zĳ geen gebruik maken van de fiscale prikkels. Het laatste argument tegen het inzetten van allerlei heffingskortingen om de arbeidsparticipatie te stimuleren, is dat de groep die het hardst gestimuleerd zou moeten worden mensen met een laag inkomen en een laag opleidingsniveau - daarmee niet bereikt wordt. Doordat ongeveer 780.000 mensen de stapeling van heffingskortingen niet meer kunnen verzilveren4, zĳn allerlei nieuwe inkomensondersteunende toeslagen nodig. Die zĳn vaak moeilĳker te richten op de doelgroep en brengen grote administratieve lasten met zich mee voor burger en overheid.

Niet alleen betaalde arbeid zou moeten meetellen, maar ook onbetaalde arbeid, zoals de zorg voor kinderen, mantelzorg en vrĳwilligerswerk. Het is toch niet rechtvaardig dat

De SGP sluit zich aan bij de conclusie van Borghans: als meer werken per saldo betekent dat er nauwelijks tot geen extra belastinggeld bij de overheid binnenkomt, is het beleid zijn doel voorbijgeschoten.

Financiering sociale voorzieningen Naast de vraag over de wenselĳkheid om mensen via de inkomstenbelasting te sturen tot allerlei gedrag, moeten we het belangrĳkste doel van het heffen van belastingen niet uit het oog verliezen. Dat is natuurlĳk nog steeds het verwerven van inkomsten voor de staatskas om daarmee publieke voorzieningen te realiseren en sociale voorzieningen betaalbaar te houden. In dat licht zĳn de bĳgevoegde grafieken (1 t/m 4) van prof. dr. L. Borghans (2009) interessant3. De SGP sluit zich aan bĳ de conclusie van Borghans: als meer werken per saldo betekent dat er nauwelĳks tot geen extra belastinggeld bĳ de overheid binnenkomt, is het beleid zĳn doel voorbĳgeschoten. Externe kosten In het verlengde van de discussie over de budgettaire functie van belastingen, vindt de SGP dat bĳ beleidsafwegingen rond het stimuleren van arbeidsparticipatie alle welvaartseffecten afgewogen zouden moeten worden. ZICHT 2011-3 | oktober 2011

mensen die veel informele zorg leveren en er daarom voor kiezen minder te participeren op de arbeidsmarkt, elk jaar geconfronteerd worden met een hogere belastingaanslag? Daarom heeft de SGP in diverse debatten voor deze mensen een lans gebroken. Bovendien zet de SGP in op bewustwording dat mantelzorgers en vrĳwilligers ook zorgen voor grote maatschappelĳke besparingen. Zĳ verminderen of vertragen de substitutie van informele zorg naar een formele en duurdere zorgvraag. Zonder mantelzorgers en vrĳwilligers, die samen ongeveer 80% van de zorg aan mensen thuis verzorgen, zou Nederland krakend en piepend tot stilstand zou komen.

Conclusies en aanbevelingen In dit artikel is aangetoond dat er op dit moment grote verschillen in belastingdruk zĳn tussen en binnen de verschillende leefvormen. Dat roept de fundamentele vraag op of


60 we op de juiste weg zitten met ons belastingstelsel. De SGP meent van niet en kiest daarom bewust voor een betere balans tussen draagkracht en instrumentalisme. Zeker nu blĳkt dat de instrumentele inzet van alle heffingskortingen en toeslagen het systeem zo ingewikkeld heeft gemaakt dat weinigen nog doorzien wat de consequenties van hun handelen zĳn, zou de wetgever veel terughoudender moeten zĳn met het inzetten van allerlei instrumenten om de arbeidsparticipatie te stimuleren. Prof. dr. A.L. Bovenberg en prof. dr. L.G.M. Stevens constateren in hun position paper voor de studiecommissie Belastingstelsel dat een deugdelĳk belastingstelsel rechtvaardig, effectief en eenvoudig behoort zĳn. Binnen deze randvoorwaarden moet de budgettaire en instrumentele functie van de belastingheffing worden vormgegeven.5 De SGP zet zich er de komende jaren voor in dat binnen die randvoorwaarden een leefvormneutraler

belastingstelsel gerealiseerd wordt. Dat kan bĳvoorbeeld door het inrichten van een sociale vlaktaks. Dat betekent dat de huidige progressieve tarieven worden vervangen door één laag belastingtarief. Voor de hoge inkomens wordt een toptarief ingevoerd. In ruil voor het lage tarief kunnen diverse aftrekposten, zoals de inkomensafhankelĳke combinatiekorting, worden geschrapt. Om met name mensen met lagere inkomens te ontzien, kan een leefvormafhankelĳke draagkrachtkorting ingevoerd worden, zodat kosten voor primair levensonderhoud niet worden belast. Wat is de kern? 1. Waarborgen dat over de noodzakelĳke kosten geen belasting wordt geheven. 2. Zoveel mogelĳk gelĳke belastingheffing tussen en binnen leefvormen. 3. De effectiviteit ten aanzien van arbeidsparticipatie en economische groei komt uit zo laag mogelĳke belastingtarieven, en niet uit allerlei ineffectief gebleken detailregelingen. Liberaler èn socialer kan haast niet…

Noten 1 Gubbels, N.C.G. (2011) Samenlevingsverbanden in de inkomstenbelasting en de schenk- en erfbelasting 2 Stevens, L.G.M. (2006), Fiscaal gezinsbeleid (afscheidscollege) Erasmus Universiteit, http://publishing.eur.nl/ir/repub/asset/8171/afscheidscollege1.pdf 3 Borghans, L. (2009), TPE, Grenzen aan fiscaal stimuleren van arbeidsparticipatie, http://www.tpedigitaal.nl/assets/static/9_-2-2009.pdf 4 Zie onder andere Caminada, C.L.J. (2007), Tĳdschrift voor Openbare Financien, Inkomensbeleid, http://wimdreesstichting.nl/page/downloads/TvOF_2007_-_n1_-_art8.pdf en position paper bĳ rapport Studiecommissie Belastingstelsel, C.A. de Kam en C.L.J. Caminada: Belastingen als instrument voor inkomenspolitiek 5 Bovenberg, A.L., Stevens, L.G.M., Het fiscale stelsel van de toekomst: eenvoud, neutraliteit en draagkracht, In: Advies Studiecommissie Belastingstelsel



61 Tabel 1: vergelijking bruto loonmodel van eenverdieners, anderhalfverdieners en tweeverdieners Belastingjaar

2010

Bruto inkomen huishouden

ΦϰϬ͘ϬϬϬĞƵƌŽ;ŶĚĞƌŚĂůĨǀĞƌĚŝĞŶĞƌƐ͗ϭΎΦϯϬ͘ϬϬϬĞŶϭΎΦϭϬ͘ϬϬϬ͖dǁĞĞǀĞƌĚŝĞŶĞƌƐ͗ϮΎΦϮϬ͘ϬϬϬͿ

In geval van kinderen

1 meisje van 6 jaar, 1 jongen van 3 jaar

In geval van kinderopvang

Meisje 30 uur p/m buitenschoolse opvang en jongen 80 uur p/m dagopvang

Uurprijs kinderopvang

Φϲ͕ϭϯ

Verschuldigde inkomstenbelasting en premies volksverzekeringen Inkomstenbelasting (Eventuele inkomstenbelasting partner) Totaal inkomstenbelasting en premie volksverzekeringen

Alleen staande

Anderhalfver dieners geen kinderen

Tweever dieners geen kinderen

Alleen staande ouder kinderen

Alleen staande ouder kinderen kinder opvang

Eenver dieners kinder en

Eenver dieners kinderen kinderop vang

Anderhalf verdieners kinderen

Anderhalfver dieners kinderen kinder opvang

Tweever dieners kinderen

Tweever dieners kinderen kinder opvang

15235

11036

6841

15235

15235

15235

15235

11036

11036

6841

6841

3345

6841

3345

3345

6841

6841

15235

14381

13683

15235

15235

15235

15235

14381

14381

13683

13683

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1987

1489

1460

1489

1489

1489

1489

1460

1460

272

1460

272

272

1460

1460

Heffingskortingen Algemene heffingskorting (Evt. algemene heffingskorting partner 2) Arbeidskorting

1489

(Evt. arbeidskorting partner) (Evt. alleenstaande ouderkorting) (Evt. aanv. alleenstaande ouderkorting) Inkomensafhankelijke combinatiekorting Totaal heffingskortingen

Totaal verschuldigd na aftrek heffingskortingen Totaal verschuldigd na afbouw overdr. algemene heffingskorting

1489

1489

945

945

1513

1513

1859

1859

977

977

1356

1356

3476

5735

6894

7793

7793

5463

5463

6712

6712

8250

8250

11759

8646

6789

7442

7442

9772

9772

7669

7669

5433

5433

11759

11759

-1987

-1987

-4090

-4090

-6326

-6326

0

0

1727

Verschil belastingdruk vergeleken met alleenstaande Verschil belastingdruk na afbouw overdr. algemene heffingskorting

-3113

-4970

-4317

-4317

Toeslagen Kinderbijslag Kindgebonden budget

1727

1727

1727

1727

1727

1727

1727

441

441

441

441

478

478

441

Kinderopvangtoeslag

7008

Zorgtoeslag

441 7008

524

524

524

524

524

524

524

524

0

524

524

2168

9176

2692

2692

2729

9737

2692

9700

11759

8122

6265

5274

-1734

7080

7080

4940

-2068

2741

-4267

9067

9067

-4679

-4679

-6819

-13827

-9018

-16026

-2692

-2692

Totaal toeslagen

Totaal verschuldigde belasting ʹ toeslagen Na afbouw overdraagbare algemene heffingskorting

7008

Verschil belastingen en toeslagen vergeleken met alleenstaande Na afbouw overdraagbare algemene heffingskorting


-3637

-5494

-6485

-13493


62

Grafiek 1: Bruto inkomen, netto inkomen en belasting voor een gezin gerelateerd aan de werktĳd van de vrouw, waarbĳ de man een halve dag per week minder werkt voor iedere dag dat zĳn vrouw werkt.

Grafiek 2: Bruto inkomen, netto inkomen en belasting voor een gezin gerelateerd aan de werktĳd van de vrouw, waarbĳ de man een dag per week minder werkt voor iedere dag dat zĳn vrouw werkt.

Grafiek 3: Bruto inkomen, netto inkomen en belasting, inclusief kinderopvangtoeslag voor een gezin gerelateerd aan de werktĳd van de vrouw waarbĳ de man 40 uur per week werkt.

Grafiek 4: Bruto-inkomen, netto-inkomen en belasting, inclusief kinderopvangtoeslag, voor een gezin gerelateerd aan de werktĳd van de vrouw waarbĳ de man een halve dag per week minder werkt voor iedere dag dat zĳn vrouw werkt.


Jongeren en gezin | Drs. J.A. Schippers, Pleidooi voor een leven in liefde en geloof

63

thema

Kort voor de zomer werd Het rode paard gepubliceerd. Dit boeiende boek heb ik in vier weken tijd uitgelezen. Wat ontzettend jammer dat er zo’n drie decennia voorbij zijn gegaan, alvorens er een Nederlandse vertaling van deze historische roman verscheen. En wat geweldig goed dat die er nu is.

Drs. J.A. Schippers, directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP

Pleidooi voor een leven in liefde en geloof Over Eugenio Corti’s meesterwerk

De vuistdikke band bevat eigenlĳk drie boeken, achtereenvolgens getiteld: Het rode paard, Het vale paard en De Levensboom. Titels die zĳn ontleend aan het laatste Bĳbelboek, de Openbaring aan Johannes, hoofdstukken 6 en 22. Het boek is door Corti met zeer kundige hand gecomponeerd en tegelĳk zo soepel geschreven dat je als lezer na afloop echt niet het idee hebt dat je een respectabel aantal bladzĳden hebt omgeslagen. Beelden, situaties en personen waarin voorin het boek over wordt ZICHT 2011-3 | oktober 2011

verteld, komen later weer terug. Regelmatig licht de schrĳver een subtiel tipje van de sluier op over wat er in het vervolg komen gaat, waardoor je als lezer in het verhaal wordt meegezogen.

Twee waarschuwingen Wie nog nooit een roman over de Tweede Wereldoorlog heeft gelezen, kan ik dit boek zondermeer aanraden. Maar ik voeg er meteen twee waarschuwingen bĳ. De eerste: als je


64 eenmaal in Het rode paard begint te lezen, kun je bĳna niet meer stoppen. Waarschuwing twee: de oorlog wordt uiterst realistisch in al zĳn verbĳsterende verschrikkingen beschreven. Als een apocalyptisch gebeuren. En tegelĳk heel menselĳk. De schrĳver vertelt zĳn relaas vanuit het perspectief van een aantal gewone jongens uit een dorpje Nomana (in werkelĳkheid Besana) in het noorden van Ita-

Corti schrijft heel onderhoudend, afwisselend, spannend, vol blijde humor, bittere ernst, vurige liefde en een rotsvast geloof. Het is vooral dit laatste aspect waarom Corti’s meesterwerk aanbeveling verdient. lië. Bĳ het uitbreken van de oorlog zĳn ze studenten van rond de achttien of negentien jaar oud. En zonder dat het Italiaanse leger deugdelĳk op de strĳd is voorbereid, storten Mussolini en z’n kliek het land in een oorlog. Een beslissing die alle Italianen lelĳk zal opbreken. Heel duidelĳk komt dat tot uitdrukking in het trieste leed dat de families van de jongelui allemaal moeten meemaken. Er is vrĳwel geen gezin in het dorp dat geen dode te betreuren heeft. De ontredderde staat van het land in 1945 spreekt boekdelen.

Autobiografisch Bĳ het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog worden veel Italiaanse jongens opgeroeZICHT 2011-3 | oktober 2011

pen voor de dienstplicht. Eugenio Corti, geboren in 1921, was één van hen. Tegen de zomer van 1941 doet het Italiaanse leger mee aan de veldtocht in Rusland die op een grote mislukking uitloopt. De auteur verwerkt zĳn persoonlĳke ervaringen bĳ de zware, moeizaam verlopen terugtocht in het barre Russische winterweer in dit boek, met name in de belevenissen van Ambrogio en Michele. Daarnaast heeft hĳ de belevenissen van andere familieleden en vrienden in de roman verweven. Sommigen vochten in NoordAfrika, anderen in Albanië en later, vanaf 1943, weer anderen – aan de zĳde van de geallieerden – in Italië. Het boek gaat beslist niet alleen over gevechtshandelingen, gewaagde ontsnappingspogingen, partizanenstrĳd en ontberingen in Russische kampementen waar de krĳgsgevangenen in opgesloten werden. Het ‘gewone leven’ van studeren, verliefd worden, werken enzovoorts komt ook ruimschoots aan bod. Corti schrĳft heel onderhoudend, afwisselend, spannend, vol blĳde humor, bittere ernst, vurige liefde en een rotsvast geloof.

Een christelijke apologie Het is vooral dit laatste aspect waarom Corti’s meesterwerk aanbeveling verdient. Je kunt deze roman namelĳk lezen als één grondig en groots protest tegen de theologen c.s. die beweren dat je na Auschwitz niet meer in het bestaan van de God van de Bĳbel kunt geloven. Corti draait de loze prietpraatredenering van deze studeerkamergeleerden om. Na de verschrikkingen die de ideologieën van het fascisme en communisme aanrichtten met eigen ogen te hebben gezien, wat allemaal in schril contrast stond met wat de katholieke Italiaanse jongens van huis uit hadden meegekregen, was de keuze niet moeilĳk meer.


65 “Wĳ kozen, ja wĳ allen, voor het christelĳke geloof dat wĳ meekregen. Want twee dingen voor ons stonden vast, het één zo vast als het ander: onze moeders houden van ons, en vooral: God bestaat.”

Zeg ‘nee’ tegen de leugen Wat mĳ bĳ het lezen opviel, is hoe bĳzonder kritisch Corti staat tegenover het communisme. Dat het nazisme slecht en verkeerd is, moge duidelĳk zĳn. Corti schildert de wreed-

Met zijn boek protesteert Corti op felle wijze tegen de gotspe van de naoorlogse culturele en politieke elite in Italië dat het fascisme ‘fout’ is en het communisme ‘goed’. heid en de verblinding van de Duitsers bĳ de aanval op Rusland. Maar de pointe van zĳn vertoog is toch wel dat Corti de communistische en andere linksige schrĳvers en politici van leugenachtigheid beticht, wanneer zĳ telkens maar benadrukken hoe in en in slecht en gevaarlĳk het fascisme is – om daarmee de wandaden van het communisme uit de schĳnwerpers te houden. In Het rode paard komt duidelĳk naar voren dat voor de communistische leiders een mensenleven eveneens niet of nauwelĳks in tel was. Dat blĳkt onder andere uit de wĳze waarop manschappen door het rode leger worden ingezet. Strategie en tactiek zĳn duidelĳk niet gericht op het zoveel mogelĳk sparen van kostbare soldatenlevens. Ook met krĳgsgevangenen ZICHT 2011-3 | oktober 2011

wordt gesold. Zo krĳgen ze een maand lang nauwelĳks te eten. De honger is zo schrĳnend dat er kannibalisme wordt gepleegd op overledenen. Dat het beleid van Stalin er onder andere op gericht was om miljoenen Oekraïners uit te moorden, verzwĳgt Corti niet. Ook schrĳft hĳ op dat bĳ de deportatie van een deel van de Roemeense, en later ook de Poolse, bevolking naar Rusland de gesloten treinen in de brandende zon of de felle kou zo langzaam rĳden dat het merendeel bezwĳkt door uitdroging en honger. ‘Jullie hadden de kinderen die om drinken vroegen eens moeten horen’, zo zegt een romanfiguur tegen z’n maten die sympathie koesteren voor het communisme. Verder blĳkt een leidinggevende bĳ de fascistische Italiaanse geheime politie tegen het eind van de oorlog zonder problemen te kunnen overstappen naar de staf van de communistische partizanen. En dat terwĳl bekend was dat hĳ vele van zĳn slachtoffers martelde. Tenslotte brengt de auteur de willekeur onder de aandacht waarmee de communistische partizanen in Italië de door hen gehate fascisten ‘berechtten’ en executeerden. Met zĳn boek protesteert Corti op felle wĳze tegen de gotspe van de naoorlogse culturele en politieke elite in Italië dat het fascisme ‘fout’ is en het communisme ‘goed’. Dat is een grote leugen waartegen je – met Alexander Solzjenitsyn (1918-2008) – beslist ‘nee’ moet zeggen. Al lezende moest ik hierbĳ terugdenken aan het vertoog dat Floris Bakels (1915-2000), auteur van Nacht und Nebel, in het voorjaar van 1985 op mĳn middelbare school hield. Over de vergelĳking tussen communisme en fascisme zei hĳ toen: ‘Of je nou door de kat of door de hond gebeten wordt, dat maakt geen verschil.’ Het punt waar het communisme vooral faalt, is de premisse van de goedheid van de


66 mens. Daar tegenover stelt Corti de realiteit van het kwaad en de neiging van de mens om aan de verleiding ervan toe te geven. “Zonder de erfzonde kan de geschiedenis in het algemeen en ook de geschiedenis van elke mens afzonderlĳk niet begrepen worden.” (p. 1242)

Kritiek Het wordt tĳd voor een paar kritische opmerkingen. Als rechtgeaarde rooms-katholiek is Corti naar mĳn smaak ongenuanceerd en bevooroordeeld over het protestantisme. Vanaf Luther en Calvĳn loopt er geen (directe) lĳn via de Verlichting en het Duitse idealisme naar de moderne ideologieën. Corti is zeer eenzĳdig wanneer hĳ suggereert dat Hegel en Feuerbach, Marx en Lenin, Nietzsche en Hitler, zĳ het indirect, resultaten van de protestantse ketterĳ zouden zĳn (p. 988-989). Ook laat hĳ onvermeld dat het optreden van belangrĳke rooms-katholieke kerkelĳke leiders ten tĳde van de Reformatie – en daarna - meer uit was op het veiligstellen van de eigen positie dan op waarheidsvinding op basis van de Schrift. Een tweede punt van kritiek. Terecht schetst Corti de ideologieën van het nazisme en communisme als antichristelĳk. Ze hebben een uitzonderlĳk hoog aantal gemeenschappelĳke voorouders (p. 986). Maar het gaat naar mĳn bescheiden inzicht wat al te ver om een van de hoofdpersonen al redenerend de gedachte te laten opperen dat het nazisme in haar pretentie veel minder universeel was dan het marxisme en daardoor tenslotte minder gevaarlĳk voor de mensheid. Het kan natuurlĳk ook zĳn dat de auteur zĳn Italiaanse lezerspubliek hiermee bewust wilde provoceren. Welnu, dan lĳkt mĳ die poging zeker geslaagd. Een derde kanttekening betreft de mate van detail waarin dit boek geschreven ZICHT 2011-3 | oktober 2011

is. Persoonlĳk stoorde dit mĳ bĳ het lezen niet bĳzonder, maar ik kan mĳ goed voorstellen dat een lezer die minder in oorlogshandelingen geïnteresseerd is en bĳ wie de indringend beschreven verschrikkingen buikpĳn oproepen, bĳ het lezen van dit dikke boek afhaakt. Dat kan ertoe leiden dat de ernstige en waardevolle boodschap van de auteur minder mensen bereikt.

Als rechtgeaarde roomskatholiek is Corti naar mijn smaak ongenuanceerd en bevooroordeeld over het protestantisme. Vanaf Luther en Calvijn loopt er geen (directe) lijn via de Verlichting en het Duitse idealisme naar de moderne ideologieën.

Gegronde en gezonde moraal Ten slotte. Het boek onderstreept het belang van de overdracht van christelĳke waarden, normen en tradities aan de jeugdige generatie. Naast de ouders en de leraren van de Noord-Italiaanse jongeren, vervult ook de pastoor van het dorp, Don Mario, hierin een centrale rol. Al voor het uitbreken van de oorlog laat de pastoor zĳn grondige afkeer van het fascisme en van Mussolini blĳken. De dorpsbewoners delen zĳn visie. Dat doen ze ook na de oorlog, wanneer de ideologie van het communisme in Italië veel aanhang krĳgt en de pastoor tegen deze antichristelĳke stroom in


67 roeit. Zĳn catechisatielessen worden bepaald niet negatief weggezet, integendeel. Ze blĳken juist zegenrĳk te zĳn voor de manier waarop de dorpsjongens tĳdens en na de oorlog in de samenleving staan. Corti laat dat in het bĳzonder uitkomen in de manier waarop (verliefde) jongens en meisjes met elkaar omgaan, de warme interesse en gezonde eerbied die ze – met respect voor ieders integriteit voor elkaar aan de dag leggen en de wĳze waarop ze het huwelĳk op waarde schatten en in ere houden. De christelĳke moraal, die geënt is op de Levensboom, heeft geen belemmerende of vernietigende uitwerking, maar vormt een bescherming en een dragende grond voor het leven en samenleven van mensen. Hierin weerklinkt de echo van het

slot van de Bergrede: bouw je levenshuis niet op het zand, maar op de rots Christus. Wat dit betreft, is Corti’s Il cavallo rosso onverminderd actueel. Naar aanleiding van: Eugenio Corti, Het rode paard, Franeker: uitgeverĳ Van Wĳnen, 2011, 1373 blz.; uit het Italiaans vertaald door Mik Hamers en Cora Leek; [oorspronkelĳke editie: Il cavallo rosso, Milaan: Edizioni Ares, 1983]. ISBN 97890 5194 381 8 gebonden editie, prĳs 75,00; ISBN 97890 5194 389 4 paperback editie, prĳs 49,50. Zie ook: www.hetrodepaard.nl

Broekdijk 40e 4041 CW Kesteren T (0488) 48 32 33 F (0488) 48 22 68

Gezondernemerschap? ROZA! Ondernemen is keuzes maken, iedere dag. Gaat u investeren, groeien of zelfs overnemen? Of kiest u voor consolideren? ROZA ondersteunt u bij het beantwoorden van deze vragen. Met heldere cijfers én de vertaling daarvan naar concreet bedrijfsbeleid. Wij noemen dat gezond ondernemen. Wilt u eens proeven hoe zo’n samenwerking smaakt? Bel (0318) 559 559 voor een kennismaking of kijk op www.roza.nl.

gezond ondernemen


I www.rhdruk.nl E [email protected]

Mailings Huisstijlen Brochures Magazines Notitiebloks Bureauleggers Ansichtkaarten Familiedrukwerk Verenigingsbladen Programmaboekjes En nog veel meer!

Wij drukken zelfs uw kosten . . .

Jongeren en gezin | Mr. drs. W.M.J. de Wildt, Het homohuwelijk als heilige missie

68

thema

Het homohuwelijk is het Nederlandse exportartikel bij uitstek. Missionarissen van rechts- of links-liberalen huize hebben het er maar druk mee. Zij doen krampachtige pogingen om in Nederland en ver daarbuiten hun ‘seculiere evangelie’ van homoemancipatie en homohuwelijk te verbreiden. Uit naam van de individuele vrijheid snoeren zij daarbij - niet vies van enige indoctrinatie – mensen met andere visies de mond.

Mr. drs. W.M.J. de Wildt, Beleidsmedewerker van de SGP-fractie in de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Het homohuwelĳk als heilige missie

Nog niet eens zo lang geleden was het huwelĳk als een ‘ouderwets’ instituut op zĳn retour. Anno 2011 is het huwelĳk één van de samenlevingsopties, maar het homohuwelĳk is toch wel het summum van moderniteit. In tien jaar tĳd zĳn de ruim 1300 homohuwelĳken per jaar samen met de jaarlĳkse Amsterdamse Gaypride, de meest zichtbare uitingen van de krachtige lobby van het COC.1 Die lobby gaat echter verder. Zo kennen we speciaal beleid voor ‘roze ouderen’, werft de overZICHT 2011-3 | oktober 2011

heid meer pleegouders onder de slogan ‘Jan, Jan en de kinderen’ en wordt lesbisch ouderschap eenvoudiger gemaakt. Eerder is het personeelsbeleid van bĳzondere scholen al voor een belangrĳk deel ingeperkt.

Veranderend onderbewustzijn De visie op het homohuwelĳk als ‘normaal verschĳnsel’ wordt gelogenstraft wanneer we buiten de grenzen van Nederland kĳken. In het licht van de geschiedenis is het homohu-


69 welĳk een vreemd fenomeen. Ook vrĳwel alle andere landen2 kennen geen homohuwelĳk. Nog in juni dit jaar wĳst het parlement van Frankrĳk – een land met een zeer strikte scheiding van kerk en staat - het homohuwelĳk af. Een parlementslid van regeringspartĳ UMP: ‘We zĳn tegen homofobie, maar we willen het beeld en de functie van het huwelĳk in het collectieve onderbewustzĳn niet veranderen.’3

We zijn tegen homofobie, maar we willen het beeld en de functie van het huwelijk in het collectieve onderbewustzijn niet veranderen.

Ook in het licht van de geschiedenis is het homohuwelĳk een buitenissig fenomeen. Zelfs in 1995 kiest staatssecretaris Schmitz (D66) nog bewust voor het geregistreerd partnerschap en niet voor het homohuwelĳk: ‘Ik heb verder de suggestie van het COC bezien om eenvoudig het huwelĳk open te stellen voor twee personen van dezelfde kunne. (…) Registratie staat naast het huwelĳk en is in vrĳwel alle opzichten gelĳkwaardig aan het huwelĳk. Gelet op de juridische problemen die zeker in het internationale verkeer zouden optreden als (alleen) in Nederland het huwelĳk zou worden opengesteld voor twee personen van dezelfde kunne, ben ik hiervan geen voorstander.’4 Zes jaar later verlaat Nederland de traditionele, christelĳke visie op het huwelĳk wel. ZICHT 2011-3 | oktober 2011

Het staat als eerste land ter wereld homohuwelĳken toe. Tweede Kamerlid Boris Dittrich: ‘Voor D66 is het wezenskenmerk van het huwelĳk: een door de wet erkende verbintenis tussen twee mensen die jegens elkaar verantwoordelĳkheid willen dragen. Wat D66 betreft is het geslacht of de seksuele geaardheid van die twee mensen niet relevant.’5

Leeruitspraken De liberale visie op homoseksualiteit keert overal terug. Vooral het onderwĳs is nu een belangrĳk missieterrein. Een Kamermeerderheid wil via de kerndoelen van het onderwĳs ‘tolerantie en acceptatie van homoseksualiteit’ bevorderen. Er zou sprake zĳn van ‘geen en/of gebrekkige voorlichting, een voedingsbodem voor onbegrip, discriminatie, sociale uitsluiting en geweld’.6 Het geweten van iedere scholier moet zo gevormd worden dat hĳ of zĳ homoseksualiteit net zo normaal vindt als seksualiteit tussen man en vrouw. De steun voor zulke ‘leeruitspraken’ komt vooral van partĳen die de vrĳheid van onderwĳs niet zo’n warm hart toedragen. Zĳ hollen die vrĳheid uit voor scholen die graag docenten willen die passen bĳ de grondslag en identiteit van de school. In een initiatiefwetsvoorstel om de ‘enkele-feit-constructie’ uit de Algemene wet gelĳke behandeling (Awgb) te halen, schrĳven de indieners: ‘Feit is wel dat er in orthodox religieuze kringen uitdrukkelĳk en expliciet wordt gediscussieerd over onderwerpen, zoals homoseksualiteit. (…) Er bestaat niet langer een eenduidige opvatting over hoe om te gaan met deze kwestie. Dat maakt de claim op religieuze vrĳheid lastiger, omdat de diversiteit binnen zelfs de orthodoxe stromingen geen eenduidig beeld oplevert.’7


70 De initiatiefnemers vinden de verhouding tussen de grondrechten ‘niet in tevreden stemmende mate in balans’. Een andere visie op huwelĳk en seksualiteit mag in hun ogen helemaal geen ontslaggrond zĳn op bĳzondere scholen. Zĳ vragen balanceerkunst voor de betrokken docenten. De docenten dienen de grondslag ‘te respecteren en uit te dragen, maar tegelĳk is er plaats voor docenten die hier een andere persoonlĳke visie over kunnen hebben.’ Dat deze houding hypocrisie bevordert, is blĳkbaar niet zo erg. De initiatiefnemers gaan hiermee verder dan de Europese Commissie die Nederland op het matje heeft geroepen vanwege de enkele-feitconstructie in de Awgb. Op verzoek van de regering heeft de Raad van State al gezorgd voor een alternatieve formulering die de bestaande balans intact laat.8

Weigergemeenten Tĳdens het debat over het homohuwelĳk stelde staatssecretaris Cohen – nu PvdA-fractievoorzitter - dat het gelĳkheidsbeginsel ambtenaren niet verplicht tot het sluiten van een homohuwelĳk: ‘Het gaat om gelĳkberechtiging, waartoe evenwel de Grondwet of verdragen niet dwingen. (…) Ik kan het niet korter brengen dan door te zeggen dat artikel 1 er niet toe noopt, maar wel een stimulans is. Het artikel is echter een startpunt voor een redenering.’9 Intussen lĳkt die rechtstreekse band er voor velen wel te zĳn. Zo zegt de Heerenveense burgemeester Van der Zwan: ‘Ik vind dat de overheid pal moet staan voor het gelĳkheidsbeginsel en scherp stelling moet nemen tegen elke vorm van discriminatie of vooroordeel. Weigerambtenaren geven het verkeerde signaal en passen dus niet bĳ HeeZICHT 2011-3 | oktober 2011

renveen.’10 Hĳ verwoordt hiermee de opinie die door het COC in de achterliggende jaren sterk is gepromoot: wie homohuwelĳken weigert, is intolerant. Eerder dit jaar bleken twee van de 487 Amsterdamse ambtenarenvan de burgerlĳke stand tegen het homohuwelĳk te zĳn. De schrik in en rond de grachtengordel was groot. 11 Wethouder Van der Burg verloste de hoofdstad van ‘deze schandvlek’. Sindsdien is Amsterdam weer een ‘weigerambtenaarvrĳe gemeente’.12 De jacht op trouwambtenaren lĳkt in 2000 nog lang niet aan de orde. Er is veeleer begrip voor gewetensbezwaren. Staatssecretaris Cohen zegt in het debat: ‘Heeft de een gewetensbezwaren, dan kan de ander inspringen. Dat kan onderling besproken worden. (…) Het gaat erom dat op een praktische manier tegemoetgekomen kan worden aan ernstige gewetensbezwaren.’13 Hĳ ondervindt op dit punt geen echte weerstand. Integendeel. GroenLinks-Kamerlid Halsema is er juist blĳ mee: ‘Ook GroenLinks vindt dat ruimhartig moet worden omgegaan met ambtenaren die principiële of religieuze bezwaren hebben tegen het huwelĳk van homoseksuelen. Bovendien wordt hiermee een werknemersrecht waaraan mĳn fractie altĳd zeer heeft gehecht nog eens gehonoreerd.’14

Strijd om de vrijheid van geweten Intussen is ook de Commissie Gelĳke Behandeling (CGB) overstag: gewetensbezwaarden moeten volgens deze Commissie alle huwelĳken sluiten en niet meewerken is discriminatie. Het nondiscriminatiebeginsel wint het hier van godsdienstvrĳheid en gewetensvrĳheid. Benoeming is alleen mogelĳk voor zover deze ambtenaren ‘niet inzetbaar zĳn voor het sluiten van huwelĳken en alleen andere werkzaamheden verrichten’.15


71 Deze gedachte sĳpelt ook door in christelĳke kring. Volgens advocaat Jan Willem van Dommelen moeten trouwambtenaren hun religieuze opvattingen opzĳ zetten.16 Het uitgangspunt van de wet is echter niet dat iedere ambtenaar homohuwelĳken moet sluiten, maar dat in elke gemeente een homohuwelĳk gesloten moet kunnen worden. Er is dus geen individuele plicht voor de ambtenaar om elk huwelĳk te sluiten. Gewetensvol handelen is ook binnen de huidige wet mogelĳk. Daarbĳ geldt dat het huwelĳk niet een contract is tussen twee personen17, maar een publieke aangelegenheid waarbĳ een openbare ceremonie passend is. Het komt de feestvreugde niet ten goede als je een ambtenaar met een bezwaard geweten toch dwingt om een homohuwelĳk te sluiten. De strĳd voor het handelen naar geweten is dan ook niet ondoordacht, maar juist noodzakelĳk. Het is een logische consequentie van de democratische rechtsstaat die rekening houdt met minderheden. Dat aspect mag in de discussie niet uit het oog worden verloren.18

Culturele diversiteit Via de achterdeur van de administratieve lastenverlichting wil ook Europa het familierecht van de lidstaten beïnvloeden. De Europese Commissie onderzoekt de mogelĳkheid van wederzĳdse erkenning van akten van de burgerlĳke stand.19 Tot nu toe geldt zo’n akte alleen in het land waar zĳ is opgesteld. De consequentie van wederzĳdse erkenning is dat ook bĳvoorbeeld Polen en Malta – twee landen waar het homohuwelĳk op felle tegenstand stuit – een in Nederland gesloten homohuwelĳk zouden moeten erkennen. Ook als dat een huwelĳk tussen hun ZICHT 2011-3 | oktober 2011

eigen burgers betreft. De Nederlandse regering stelt zich gelukkig terughoudend op. Ze heeft oog voor de ‘grote culturele diversiteit en het verschil in maatschappelĳke opvattingen tussen lidstaten.‘20 Het voorstel van de Europese Commissie toont onschuldig, maar is niets minder dan een breekĳzer om de liberale huwelĳksmoraal aan heel de Europese Unie op te leggen. De felle toon van D66-Kamerlid Pia Dĳkstra spreekt boekdelen: ‘Het is ontoelaatbaar dat EU-burgers zich niet vrĳ kunnen bewegen binnen de EU zonder hun rechten te verliezen. De Nederlandse regering moet zich er in Europa sterk voor maken dat EU-lidstaten op zĳn minst elkaars wetten erkennen.’21 Ook de Antilliaanse eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba, die sinds 10 oktober 2010 de status van Nederlandse gemeente hebben, weten mee te praten over opgedrongen ethiek. De Staten-Generaal drukte, op voorstel van GroenLinks en VVD, het homohuwelĳk voor deze eilanden erdoor. Nogmaals Pia Dĳkstra: ‘Voor een soepele invoering is het van belang dat het kabinet inzet op het bevorderen van maatschappelĳk draagvlak.’22 Deze eilanden krĳgen zo ethische opvattingen opgedrongen die totaal niet bĳ hen passen. Een merkwaardige handelwĳze van democratische partĳen!

Onheilige ijver Gewetensbezwaarde trouwambtenaren en ruime onderwĳsvrĳheid kunnen anno 2011 niet op een warm onthaal rekenen. Er is duidelĳk meer aan de hand dan een meningsverschil. De gewetensvrĳheid vormt de kern van de in onze Grondwet verankerde vrĳheid van godsdienst. Scholen hebben een grondwettelĳk recht om een eigen personeelsbeleid te voeren: de ‘aanstelling der onderwĳzers’ van


72 bĳzondere scholen wordt geëerbiedigd.23 En wringt het categorisch weigeren van trouwambtenaren met een traditionele visie op het huwelĳk niet met artikel 3 van de Grondwet?24 Waar liberale partĳen individuele vrĳheid hoog roemen, proclameren zĳ tegelĳkertĳd een staatsideologie die deze vrĳheid volledig uitholt. De vrĳheid geldt in feite alleen wanneer je je conformeert aan de gangbare, liberale opvattingen. De vraag dringt zich op: wat is er nog liberaal aan deze ingesnoerde vrĳheidsopvatting? Want zĳ vervangt de vrĳheid

Deze ijver voor afbraak van heilige huisjes gaat samen met de bouw van een nieuwe tempel met een nieuw credo: ‘Ik geloof in de gelijkheid van alle mensen.’ van geweten door gelĳkheidsdrang en gewetensdwang. Wat begonnen is als emancipatiestrĳd van homoseksuelen, is verworden tot een westers en seculier exportartikel van de Nederlandse cultuur. Zo stelt de directeur van het Wetenschappelĳk Bureau ‘de Helling’ van GroenLinks, Dick Pels: ‘De staat is normatief, de vraag is alleen welke waarden overheden, en ook burgers onderling, moeten verdedigen. En wat mĳ betreft, zĳn dat vrĳzinnige waarden als tolerantie, zelfrelativering, matiging, zelfbeheersing. De kern van deze beschavingswaarden is dat mensen bereid moeten zĳn het democratische debat te voeren, dat ze zich niet kunnen verschuilen achter heilige huisZICHT 2011-3 | oktober 2011

jes, heilige boeken, vaste fundamentalistische waarheden, meningen die onwrikbaar vast staan.’25 Deze ĳver voor afbraak van heilige huisjes gaat samen met de bouw van een nieuwe tempel met een nieuw credo: ‘Ik geloof in de gelĳkheid van alle mensen. Ik geloof in de vrĳheid van alle mensen. Ik geloof in de plicht om net zo te denken als de meerderheid. Ik geloof in de overheid die dat afdwingt.’ Het gelĳkheidsbeginsel is één van de grondrechten uit de Nederlandse Grondwet. Niet het centrale kristallisatiepunt. Wat de regering in 2004 over grondrechten stelde, geldt nog steeds voluit: ‘In verband met de mogelĳkheid van botsing van grondrechten is het belangrĳk te constateren dat de Grondwet geen voorgegeven rangorde tussen de grondrechten kent. (…) Geconcludeerd moet worden dat hiërarchisering onwenselĳk is omdat het geen bevredigende oplossing biedt voor conflictsituaties en bovendien onuitvoerbaar is.’26 Grondrechten kunnen botsen. Juist als de toepassing van afzonderlĳke grondrechten niet tot hetzelfde antwoord leidt, is zorgvuldigheid en terughoudendheid gewenst. Vrĳheid en gelĳkheid kunnen nooit tot in het absolute worden doorgetrokken. Het zou van grote wĳsheid getuigen als zich progressief en liberaal noemende Nederlanders tot dit inzicht kwamen.

Bijbelse basis De verschuivingen rond homohuwelĳk en homo-emancipatie laten zien dat neutraliteit niet mogelĳk is. Het is zaak voor de christelĳke politiek om te blĳven vasthouden aan het unieke karakter van het huwelĳk als een


73 verbintenis tussen één man en één vrouw voor heel het leven. Juist nu. Zonder die bĳbelse basis verandert de visie op huwelĳk en gezin fundamenteel. Er zĳn gelukkig veel wĳze en beschaafde landen die beseffen dat het homo-

huwelĳk niet gewenst is. Het wachten is alleen op (buitenlandse) missionarissen die hiervoor in Nederland (weer) maatschappelĳk draagvlak creëren. Dat is dan meteen een lakmoesproef voor de tolerantiegraad in ons land.

Lokale impressie over de ‘weigerambtenaren’-discussie Wat overkomt me in 2002 als Haags gemeenteraadslid voor ChristenUnie-SGP, tevens Buitengewoon Ambtenaar van de Burgerlĳke Stand? Op een gegeven moment verschĳnt er een advertentie van de afdeling Huwelĳken waarin buitengewone ambtenaren van de burgerlĳke stand worden gevraagd voor het voltrekken van huwelĳken. De advertentie vermeldt dat alleen diegenen voor benoeming in aanmerking komen, die ook bereid zĳn het zogeheten homohuwelĳk te voltrekken. Kort daarvoor heeft het homohuwelĳk wettelĳke status verkregen. En heeft (toenmalig) staatssecretaris Cohen bĳ die gelegenheid de positie van zogeheten ‘weigerambtenaren’ veilig gesteld door te bepalen dat zĳ, bĳ aanwezigheid van ambtenaren van de burgerlĳke stand die geen bezwaar hebben tegen het voltrekken van het homohuwelĳk, een dergelĳk huwelĳk niet behoeven te voltrekken. De advertentie van de afdeling Huwelĳken is voor mĳ aanleiding schriftelĳke vragen aan het College van Burgemeester en Wethouders te stellen. Het daarop ontvangen antwoord stemt tot (enige) tevredenheid. Onomwonden maakt het College duidelĳk de richtlĳn van bewindsman Cohen ten aanzien van ‘weigerambtenaren’ te volgen. Naar mĳn waarneming is dit tot nu toe altĳd het geval geweest. Met een onderbreking van een jaar – maart 2010 tot april 2011 – ben ik vanaf december 2000 tot heden Buitengewoon Ambtenaar van de Burgerlĳke Stand. In deze periode heb ik als ‘weigerambtenaar’ geen huwelĳk tussen mensen van hetzelfde geslacht voltrokken. Anno 2011 staat de positie van de ‘weigerambtenaar’ weer ter discussie. Na raadsleden van GroenLinks en D66 te Amsterdam, is het in Den Haag de wethouder met emancipatiezaken in de portefeuille, de CDA’er Karsten Klein, die van zich laat horen. In tegenstelling tot zĳn partĳgenote, staatssecretaris mevrouw Bĳsterveld, die met betrekking tot ‘weigerambtenaren’ eenzelfde gedragslĳn voorstaat als haar ambtsvoorganger Cohen, tapt de Haagse CDA-wethouder uit een heel ander vaatje. ‘Vanuit emancipatorisch oogpunt is er in Den Haag geen plaats voor ‘weigerambtenaren’. Door wel huwelĳken te voltrekken tussen mensen van verschillend geslacht, maar niet tussen mensen van hetzelfde geslacht discrimineren zĳ.’ Daarom wil hĳ met hen, evenals met conservatieve liberalen en conservatieve Christenen, niets te maken hebben.27 De ‘weigerambtenaar’ die zĳn weigering baseert op Gods Woord is er en moet er blĳven.



74

Laten we ons als SGP’ers daar hard voor maken! Ik eindig met een citaat van dr. Bart Jan Spruyt, van wie ik recent las, dat als het over ‘weigerambtenaren gaat, naast de Christelĳke politiek ook de Kerken van zich moeten laten horen.’ Dat is me uit het hart gegrepen. Ik hoop dat alle Kerken in ons land duidelĳke taal gaan spreken over de Bĳbelse visie op het huwelĳk en zo christelĳke trouwambtenaren een steun in de rug geven. Wim Pĳl, oud-raadslid en Bĳzonder Ambtenaar van de Burgerlĳke Stand van de gemeente Den Haag.

Noten 1 Voluit: Nederlandse Vereniging tot Integratie van Homoseksualiteit COC, opgericht als Cultuur- en Ontspanningscentrum. 2 Naast Nederland kennen België, Spanje, Canada, Zuid-Afrika, Noorwegen, Zweden, Portugal, Ijsland en Argentinië en sommige staten van Mexico en de Verenigde Staten het homohuwelĳk. Dat is nog geen vĳf procent van het aantal lidstaten van de Verenigde Naties. 3 www.spitsnieuws.nl, 14 juni 2011. 4 Notitie leefvormen in het familierecht, Kamerstukken II, 1994-1995, 22 700, nr. 5. 5 Handelingen II, 1999-2000, 99-6421, 7 september 2000. 6 Kamerstukken II, 27017, nrs. 59 en 78. 7 Kamerstukken II, 32476, nr. 3, blz. 6: Memorie van toelichting bĳ het wetsvoorstel Van der Ham c.s. (D66, VVD, PvdA, SP en GroenLinks) om de ‘enkele-feit-constructie’ te schrappen. 8 Kamerstukken II, 2009-2010, 28 481, nr. 7. 9 Handelingen II, 1999-2000, 98-6383 en 98-6384, 6 september 2000. 10 ‘Weg met weigeraars’, in: Binnenlands Bestuur, 2 september 2011. 11 De ophef doet anders vermoeden, maar het gaat hier over nog geen half procent van de hoofdstedelĳke trouwambtenaren. Overigens bedraagt het aandeel homohuwelĳken van het totaal aantal burgerlĳke huwelĳken in Nederland minder dan twee procent; bron: CBS, gegevens 2008 (1,89%) en 2009 (1,85%). 12 ‘Amsterdam zonder ‘weigerambtenaren’, in: www.binnenlandsbestuur.nl, 1 september 2011. 13 Handelingen II, 1999-2000, 6 september 2000, 98-6393. In een brief aan de Kamer noemt staatssecretaris Cohen als voorbeelden vervanging of inroostering als een ambtenaar bezwaar heeft tegen het opmaken van een akte van aangifte of het voltrekken van een huwelĳk tussen twee personen van gelĳk geslacht. (Kamerstukken II, 26672, nr. 12). 14 Handelingen II, 1999-2000, 7 september 2000, 99-6431. 15 Zie: Trouwen? Geen bezwaar!, Advies Commissie Gelĳke Behandeling inzake gewetensbezwaarde ambtenaren van de burgerlĳke stand, CGB- advies/2008/04. De regering heeft geen officiële reactie op dit advies gegeven. 16 Jan Willem van Dommelen, ‘Staak ondoordachte strĳd voor weigerambtenaar’, in: Nederlands Dagblad, 29 augustus 2011. 17 In de bĳbelse visie is een huwelĳk een levensverbond tussen één man en één vrouw; het huwelĳk raakt de basisstructuur van de maatschappĳ en is dienstbaar aan de voortgang van de samenleving. Zie H.J. Hooglander e.a., Goedgezinde politiek. Nederlands gezinsbeleid in Europees perspectief, Gouda: Guido de Bres-Stichting, 2006, m.n. hoofdstuk 5. 18 Cohen hierover: ‘Dat ceremonieel maakt dat er sprake is van een echte plechtigheid. Als daar iemand staat die het echt tegen heug en meug doet, ga je aan heel veel voorbĳ.’, Handelingen II, 1999-2000, 7 september 2000, 99-6442. 19 Groenboek ‘Minder administratieve formaliteiten voor burgers’, COM(2010) 747 def. d.d. 14 december 2010. 20 Kamerstukken II, 22112, nr. 1161. 21 ‘Homohuwelĳk moet echt gelĳk’, in: De Volkskrant, 4 april 2011. 22 Idem. 23 Artikel 23, zesde lid, Grondwet. 24 Dit artikel stelt dat iedere Nederlander op gelĳke voet in overheidsdienst benoembaar is. 25 Pieter Jan Dĳkman en Herman Oevermans, ‘Hoeveel verschil kan Nederland verdragen?’, in: Wapenveld, 61e jaargang, nr. 3. 26 ‘Grondrechten in een pluriforme samenleving’, Kamerstukken II, 29614, nr. 2, blz. 10. 27 Wat dit betreft een interessante bĳkomstigheid. Want wie was van 2008 tot 2010 in de Haagse raadszaal de linker buurman van toen raadslid Karsten Klein? Een conservatieve Christen in de persoon van toenmalig raadslid Wim Pĳl.


Boekenschap | Drs. J. Hoekman

75

boekenschap-1

Of het een deceptie voor hem was, vertelt het verhaal niet. Maar zeker is dat de jonge, getalenteerde Europese student die aan een hooggewaardeerde Amerikaanse universiteit studeerde, een ander antwoord had verwacht. Het gesprek tussen hem en een hoogleraar ging over hoe de student zich dienstbaar kon maken voor zijn land, zijn continent. Daarop zei de prof: “Wil je écht iets voor Europa betekenen? Stop met je studie, ga direct terug naar huis, trouw en sticht een gezin.”

Drs. J. Hoekman, Verslaggever Reformatorisch Dagblad

De “Duitse Wilders” haalt de genen erbĳ Moslims kunnen niet integreren, constateert sociaal-democraat Sarrazin

Een meer down-to-earthbenadering van één van de grootste problemen voor Europa in de komende decennia is nauwelĳks denkbaar. De woorden van de Amerikaanse hoogleraar kunnen ongetwĳfeld op warme instemming rekenen van Thilo Sarrazin, de Duitse SPD-politicus die vorig jaar een hele forse steen gooide in de vĳver van het integratiedebat in zĳn land. Hĳ deed dat met het veelbesproken en omstreden boek “Deutschland schafft zich ab” ZICHT 2011-3 | oktober 2011

(“Duitsland schaft zichzelf af”), dat helaas niet in vertaling te krĳgen is. In dat boek zegt de sociaal-democraat en exbankier, meer onderbouwd, hetzelfde als de Amerikaanse hoogleraar in zĳn oneliner: het gaat niet goed met Europa, met Duitsland, en de enige remedie daartegen is meer kindertjes krĳgen. Autochtone kindertjes, wel te verstaan. Want allochtone kindertjes komen er ge-


76 noeg, maar juist zĳ zĳn het die Duitsland naar de rand van de afgrond helpen. Dat is forse taal, zeker voor Duitse begrippen. Zĳn boek heeft Sarrazin dan ook bakken met kritiek opgeleverd. Hĳ is wel “de Duitse Wilders” genoemd, al heeft de ex-bankier lang niet het politieke charisma van de PVV-leider. Bovendien lĳkt het meer voor de hand liggend een vergelĳking te trekken met Paul Scheffer, net als Sarrazin een sociaal-democraat die de knuppel in het hoenderhok van de integratie gooide. Scheffer deed dat al in 2000 met zĳn essay over de mislukking van de multiculturele samenleving; in Duitsland gebeurt dat nu pas met het boek van Sarrazin.

Het gaat niet goed met Europa, met Duitsland, en de enige remedie daartegen is meer kindertjes krijgen. Autochtone kindertjes, wel te verstaan.

Is de vele kritiek op de SPD’er gerechtvaardigd? Over veel zaken hoeft, op de keper beschouwd, niet eens lang gediscussieerd te worden omdat het vooral om het vaststellen van feiten gaat. De Turkse en Arabische migranten in Duitsland –net als in Nederland en in veel andere West-Europese landen overigens– hébben simpelweg te maken met achterstand in de taalontwikkeling, zoals Sarrazin zegt. Ook hebben ze te kampen met een lagere opleiding, een hogere werkloosheid, een hoger vruchtbaarheidscĳfer en dito criminaliteitscĳfers in vergelĳking met de ZICHT 2011-3 | oktober 2011

meeste andere immigrantengroepen – en zéker in vergelĳking met de meeste autochtone groepen. Tot zover dus weinig meer dan naakte feiten. Iets spannender wordt het als het over de oorzaak van die feiten gaat. Dat dit alles te maken heeft met de specifieke cultureelreligieuze achtergrond van deze immigranten (lees: moslims die vaak uit de onderklasse komen) is weliswaar meer omstreden, maar kan heel goed aannemelĳk gemaakt worden, zoals Sarrazin doet. Hier zou het vaker over moeten gaan. Te vaak klinkt nog de opvatting, in Nederland net zo goed als in Duitsland, dat cultureel-religieuze aspecten niets met de gebrekkige integratie te maken hebben. Je zou Marokkaantjes (en in Duitsland allereerst jonge Turken, die daar de grootste groep islamitische allochtonen vormen) er maar mee stigmatiseren, is de achterliggende gedachte. Die gedachte gaat echter mank. Hoezo stigmatiseren? Zitten allochtonen dan voorgoed opgesloten in die culturele rol? Natuurlĳk niet. Maar eruit komen zal niet gebeuren als de zaken niet worden benoemd. Het is de grote verdienste van Sarrazin dat hĳ die lastige punten wél benoemt. In het Duitse integratiedebat is dat al te lang niet gebeurd. Maar dan gaat het mis. Sarrazin trekt geen lĳn bĳ de cultureel-religieuze afkomst van de allochtonen, maar gaat nog een stap verder: hĳ haalt de genen erbĳ. Joodse genen zĳn volgens hem sterk en aangelegd op intelligentie, maar heel anders ligt dat bĳ die van Turkse en Arabische immigranten. Zĳ zĳn niet alleen onwillig, maar ook “niet in staat” om te integreren, stelde Sarrazin eerder al. En in zĳn boek betoogt hĳ uitgebreid dat Duitsland dommer wordt doordat “mensen met


77 een islamitische migratieachtergrond” terecht worden geassocieerd met “een geringere openheid jegens kennisverwerving, evenals een geringer vermogen die kennis te

Maar dan gaat het mis. Sarrazin trekt geen lijn bij de cultureel-religieuze afkomst van de allochtonen, maar gaat nog een stap verder: hij haalt de genen erbij. verwerven.” Sarrazin dwingt met die uitspraken alle immigranten in één en hetzelfde harnas: dat van domheid en onvermogen die rechtstreeks op hun afkomst terug te voeren zĳn.

Uiteindelĳk lĳken de genen ook niet het grootste probleem; veel eerder is hier de cultuur, en voor een deel de islam zelf, in het geding. Waarom geen stevig debat over de vraag waarom juist in de islamitische wereld de ontwikkeling van de economie en de wetenschap zo is gestagneerd? Waarom geen discussie over de kwestie wat de lethargie van zoveel mannen in het Midden-Oosten, die doelloos op straat rondhangen, te maken heeft met dictators die ieder greintje eigen initiatief er altĳd met liefde hebben uitgeslagen? De genenkwestie vertroebelt deze vragen alleen maar. En dat is jammer, omdat het Duitse integratiedebat, dat op veel punten minder uitgesproken is dan het Nederlandse, heel erg gebaat kan zĳn met een discussie op het scherp van de snede. Naar aanleiding van: Thilo Sarrazin, Deutschland schafft sich ab. Wie wir unser Land aufs

De vraag is hoe verstandig dat is. Zeker in het na-oorlogse Duitsland is er haast geen thema te bedenken dat gevoeliger ligt. Maar wat nog belangrĳker is dan dat het onverstandig is: door de genen in de discussie te betrekken, wordt het probleem dat Sarrazin schetst wél onveranderlĳk en verdwĳnt een oplossing feitelĳk uit het zicht.


Spiel setzen, Deutsche Verlags-Anstalt, München, 2010

Boekenschap | Dr. K. van der Zwaag

78

Dr. K. van der Zwaag, redactievoorzitter

boekenschap - 2

In de rubriek boekenschap is ditmaal ruimte gegeven aan publicaties over democratie, de westerse cultuur en beschaving, grondrechten, liberalisme en de ruimte voor religie in het publieke domein.

Over beschaving, macht en meer… Paulus van Bortel (red.), Wat

hield, waarin hĳ de innerlĳke uitholling van de

heet beschaving? Roger Scrutons

cultuur in het hoger onderwĳs hekelt, mede door

cultuur- en onderwĳskritiek; uitg.

internet dat het onderscheid tussen kennis en in-

Pelckmans, Kapellen, 2011;

formatie heeft uitgewist. “Alle universiteitsdocenten

239 blz.; € 22,50.

weten dat hun studenten veel te veel tĳd door-

De naam van de Britse conser-

brengen met surfen op internet.” Er is ook de

vatieve cultuurcriticus Roger

nodige kritiek op Scruton, zoals zĳn visie op hoge

Scruton behoeft amper toelich-

cultuur als een tĳdloos ideaal, zonder interactie

ting. Deze bundel biedt een dwarsdoorsnede van

met andere culturen (Hilde van Belle). Met zĳn

zĳn belangrĳkste denkbeelden op het gebied van

nostalgische verhaal lĳkt Scruton zich vooral te

onderwĳs en (hogere) cultuur. Door de studenten-

richten tot mensen van zĳn generatie en laat de

revolte in 1968 bekeerd tot het conservatisme is

auteur zich verleiden door zĳn eigen antithetische

hĳ onder invloed gekomen van Edmund Burke en

constructies. Het conservatisme van Scruton is vol-

diens verdediging van autorititeit en gehoorzaam-

gens Dirk Godecharle vooral een “diepgeworteld

heid, van traditie, vooroordeel en gewoonte. In de

traditionalisme”. Het getuigt van een “aristocratisch

bundel is opgenomen de lezing van Scruton “Cul-

agnosticisme” waarbĳ hĳ nergens de indruk geeft

tuur overdragen” die hĳ in 2009 in Antwerpen

echt te geloven in een nieuwe en eigentĳdse gestalte



79 van het christelĳk geloof. Als Scruton over religie

zĳn die hĳ bekritiseert. “Het in hoge mate estheti-

spreekt, geeft hĳ steeds de indruk dat te doen als

sche karakter van zĳn onderwĳs- en cultuurideaal

een welwillende en waarderende buitenstaander.

is naar mĳn inzicht juist een uiting van een

Het gaat hem vooral om de cultuur die met religie

algehele ‘esthetisering’ die in de jaren zestig door-

samenhangt.

breekt.” Scrutons esthetisch conservatisme verdedigt

Henri Bloemen en Winibert Segers stellen dat Scru-

de hoge cultuur tegenover de wansmaak van ande-

ton moeilĳk te kritiseren is omdat analyse en ar-

ren en doet hem op grote afstand leven van de vul-

gumenten geen vat op hem hebben. “Het oproepen

gaire massa. Hĳ richt met anderen een eigen net-

van kritiek is kennelĳk het enige doel van zĳn

werk van mensen op van goede smaak en gewoonte.

standpunten.” Zĳn cultuurbegrip is te statisch, te

Scrutons hogere cultuur verliest daarmee echter

vererend, te lofzangerig. Scrutons opvatting van

de bezieling in de band met het gewone volk en

religie als een fundamenteel-cultureel maatschap-

verliest ook de politieke en religieuze dimensie

pelĳk fenomeen is een typisch moderne, verlichte

die de hoge cultuur vanouds heeft getypeerd. Hoog-

vorm van nadenken over religie die wel erg ver af-

hartigheid over de eigen positie en laatdunkendheid

staat van een meer ‘profetische’ vorm van chris-

over wat leeft bĳ de massa is wel het slechtste

tendom: een religie die staat of valt met een

begin om contact te bewaren.

intieme, persoonlĳke verhouding tot een Verlosser

Ook heeft het geen enkele zin zich te beklagen

die dé Weg is naar het ware heil dat niet van deze

over de mediademocratie en de (post)moderne me-

wereld is. “Verder rĳst ook nog de vraag of Scrutons

dia. “Dat alles is valse romantiek en getuigt slechts

verlichte opvatting van het christendom niet zelf

van een gebrek aan tactiek én techniek.” Met alle

bĳdraagt tot het verdwĳnen van die profetische

waardering voor het werk van Scruton, brengt

vorm van christendom en dus van het christendom

deze bundel toch ook pĳnlĳke punten aan het

tout court.”

licht, alsmede de beperktheid van het conservatisme

Ad Verbrugge is bĳzonder kritisch. Hĳ heeft regel-

als cultuurbeschouwing. Kritiek op de geest van

matig het gevoel dat Scruton in zĳn soms hautaine

de tĳd mag vanuit christelĳk opzicht nooit elitair

afwĳzing van de populaire cultuur (popmuziek

zĳn, maar moet juist gemotiveerd worden door

etc.) niet werkelĳk raakt aan de aard van de huidige

bewogenheid voor de naaste die immers de ‘gewone’

culturele dynamiek. Hĳ loopt het risico zich aan

mens is. Zelfverheffing getuigt van hoogmoed die

een abstract ideaal vast te klampen waarin hĳ

niet weet te leven van genade en daarom ook geen

geen begrip heeft van de dynamiek van deze tĳd.

wezenlĳk antwoord heeft op de geestelĳke nood

Ja, nog meer: hĳ lĳkt een kind van dezelfde tĳd te

van deze tĳd.

Edwin van de Haar, Bemind

kan in dit boekje uitstekend terecht. Het beschrĳft

maar onbekend. De politieke filo-

de verschillende vormen van klassiek-liberalisme,

sofie van het liberalisme; uitgeve-

sociaal-liberalisme, het libertarisme en de relatie

rĳ Aspekt, Soesterberg, 2011;

tussen liberalisme en conservatisme. De kernvraag

168 blz.; € 17,95.

van het liberalisme is: Wat is de juiste verhouding

Voor wie in het kort de begin-

tussen staat en het individu? Binnen het libera-

selen van het liberalisme als

lisme zĳn hierop drie antwoorden gegeven: de

politieke stroming wil kennen,

staat moet helemaal niet bestaan of slechts mini-



80 maal aanwezig zĳn (libertarisme), de staat heeft

bĳvoorbeeld moeilĳk pleiten voor het homohuwe-

belangrĳke taken maar dit pakket moet zo klein

lĳk.

mogelĳk zĳn (klassiek-liberalisme) en de staat

De schrĳver keert zich fel tegen de term neolibera-

moet een actieve rol vervullen om de individuele

lisme, volgens hem een favoriet scheldwoord van

vrĳheid waardevolle invulling en kwaliteit te ge-

tegenstanders van het liberalisme. De stelling van

ven (sociaal-liberalisme). Deze driedeling vormt de

deze groep is dat onderdrukking, armoede, kapita-

basis van het boek.

lisme en uitbuiting rechtstreeks gevolg zĳn van

Het liberalisme is bemind, maar onbekend, zegt de

marktdenken, privatisering en mondialisering. Het

schrĳver. De meest uiteenlopende politieke par-

boek De utopie van de vrĳe markt van Hans Ach-

tĳen omarmen liberale ideeën, maar er heerst een

terhuis noemt hĳ een actueel en “dieptreurig voor-

algehele spraakverwarring en onduidelĳkheid over

beeld”. Het doet geen serieuze poging om de kern

de betekenis van het liberalisme. Nederlandse libe-

van het liberale denken te begrĳpen. Door een

ralen hebben zich nauwelĳks bekommerd om hun

lange reeks van “onjuistheden, halve waarheden

filosofische erfenis. Volgens de schrĳver is het libe-

en dubieuze interpretaties” wil Achterhuis volgens

ralisme de maatgevende theorie van de afgelopen

Van de Haar ten onrechte aantonen dat het neoli-

driehonderd jaar en ook veruit de meest domi-

beralisme de recente kapitaalcrisis heeft veroor-

nante ideologie. Ondanks allerlei liberale varian-

zaakt.

ten zĳn volgens de Britse filosoof John Gray alle

De schrĳver laat zien dat liberalen weinig op heb-

liberalen individualistisch (nadruk op het vrĳe in-

ben met religie, zĳns inziens hét grote verschil-

dividu), egalitair (individuen hebben gelĳke mo-

punt ook met de conservatieven. Sociaal-liberalen

rele waarde), universalistisch (de gehele menselĳke

vinden dat religie een zaak is van de privé-sfeer,

soort heeft dezelfde morele waarde) en melioris-

neutraliteit moet desnoods worden opgelegd (!).

tisch (liberalen geloven in de corrigeerbaarheid en

Klassiek-liberalen zĳn vanouds krachtige voorstan-

verbeterbaarheid van sociale instituties).

ders van de scheiding van kerk en staat, maar er-

Individuele vrĳheid staat in het liberalisme voorop.

kennen ook de joods-christelĳke wortels van de

Dat is een fundamenteel verschil met andere poli-

westerse cultuur.

tieke ideologieën, zoals het socialisme (accent op

Een zo groot mogelĳke individuele vrĳheid is ken-

de sociaal-economische klasse), en de christen-de-

merkend voor het liberalisme, concludeert Van de

mocratie (nadruk op onder meer het gezin). De po-

Haar. Maar vrĳheid is nooit absoluut, vandaar dat

litieke idealen van de liberalen zĳn gericht op de

de overheid ook een taak heeft om haar weg te vin-

vergroting van de vrĳheid van het individu. Ken-

den tussen negatieve en positieve vrĳheid. Demo-

merkend voor liberalen is voorts tolerantie, indivi-

cratie is het beste systeem om vreedzaam

dueel zelfbeschikkingsrecht, vertrouwen in de

machthebbers te wisselen en recht te doen aan

wetenschappelĳke vooruitgang.

wensen van het individu. Maar een democratisch

De schrĳver keert zich tegen de karikatuur dat het

correct genomen besluit of wet kan altĳd onrecht-

liberale mensbeeld asociaal, egoïstisch en atomis-

vaardig zĳn. Democratie is wellicht een noodzake-

tisch is. Najagen van het welbegrepen eigenbelang

lĳk, maar zeker geen voldoende voorwaarde voor

en een goede samenleving gaan samen. Klassieke

een goed leven. Een informatief boekje over het li-

vrĳheden gaan ook prima samen met progressieve

beralisme waar de liberale beginselen wel erg hoog

waarden. Zonder vrĳheid van meningsuiting is het

geprezen worden.



81 Hansko Broeksteeg, Ahsley Ter-

Wetboek van Strafrecht “behoorlĳk geloofsovertui-

louw (red.), Overheid, recht en re-

gingneutraal” is, maar noemt het onwenselĳk dat

ligie; uitg. Kluwer, Deventer,

op religie gebaseerde uitingen sneller strafbaar

2011; 374 blz.; € 33,50.

zĳn in vergelĳking met uitingen die geen religi-

Een doorwrochte bundel over

euze achtergrond hebben. De handhaving van de

een aantal actuele items op het

godslasteringsverboden is weliswaar wenselĳk om

snĳvlak van staat, godsdienst,

religieuze gevoelens van burgers te beschermen,

kerk en recht.

maar is in strĳd met de bedoeling (geen religiebe-

Thema’s zĳn de scheiding van kerk en staat (in Ne-

scherming), de primaire rechtsgrondslag ervan

derland, Duitsland en België), de verhouding van

(openbare orde) en vooral met de scheiding tussen

religie tot strafrecht c.q. onderwĳs, de positie van

kerk en staat. Evengoed dient volgens hem te ver-

(weiger)ambtenaren en de problematiek van de

vallen art. 449 inzake het verbod een religieus hu-

sharia. Joost Sillen stelt dat uitdrukkingen als “bĳ

welĳk te sluiten zonder vast te stellen dat er al een

de gratie Gods”, “God zĳ met ons” en ambtsgebe-

burgerlĳk huwelĳk is aangegaan.

den door hun verwĳzing naar een opperwezen in

Alfons Dölle gaat in op de vrĳheid van onderwĳs

het licht van de scheiding van kerk en staat welis-

en het huidige “stormlopen” op artikel 23 als “een

waar problematisch zĳn, maar vanwege hun lange

hinderlĳk residu uit vervlogen tĳden”. Vrĳheid

historie het behouden waard zĳn. In het algemeen

van onderwĳs heeft een fors maatschappelĳk

wordt in Nederland pragmatisch met deze uitdruk-

draagvlak blĳkens de schoolkeuze door ouders en

kingen omgegaan. Hansko Broeksteeg waardeert

de opstelling van de grondwetgever. De school is

de “ontspannen” omgang met scheiding van kerk

niet een instelling van algemeen nut maar een

en staat als het gaat om gemeentelĳke subsidiëring

unieke plaats waar de overheid de eigen verant-

van instellingen op religieuze grondslag. De schei-

woordelĳkheid van de samenleving, de ouders,

ding van kerk en staat verzet zich niet tegen over-

leerlingen en de schoolgemeenschap moet respec-

heidssteun aan maatschappelĳk werk door

teren. De resultaten van het Nederlandse duale be-

religieuze organisaties (Leger des Heils, Youth for

stel worden ook internationaal erkend.

Christ, het Scharlaken Koord). Het is volgens hem

Miek Laemers stelt vast dat de overheid zich thans

zelfs wenselĳk deze organisaties te steunen omdat

minder terughoudend opstelt ten aanzien van on-

zĳ jongeren bereiken die niet door seculiere orga-

derwĳsinhoud en beoordeling van prestaties. Er is

nisaties worden bereikt.

sprake van inperking van de inrichtingsvrĳheid

Teunis van Kooten vindt dat een aantal ANBI-voor-

van het bĳzonder onderwĳs met het oog op sprei-

waarden onvoldoende rekening houdt met de bĳ-

ding van leerlingen en het feit dat van (ook het bĳ-

zondere positie van kerkgenootschappen en zelfs

zonder) onderwĳs gevergd mag worden dat het

op gespannen voet staat met het verbod op institu-

actief aandacht besteedt aan burgerschapsvorming

tionele zeggenschap van de staat binnen de kerk.

en integratie. Instandhouding van de huidige plu-

Kerken die de ANBI-status begeren, zĳn genood-

riforme samenleving vereist niet alleen de nood-

zaakt om hun organisatie en bestuur aan de ANBI-

zaak van een basispakket aan onderwĳsinhoud,

voorwaarden

het

maar ook dat de overheid zich onthoudt van be-

grondrecht op godsdienstvrĳheid, dat ook vrĳheid

aan

te

moeienis die de scheiding van kerk en staat aan-

van organisatie en bestuur omvat, illusoir maakt.

tast.

Piet Hein van Kempen laat zien dat het Nederlands

Remco Nehmelman concludeert in zĳn artikel over


passen,

hetgeen


82 het spanningsveld tussen de bĳzondere school en

haar noch het geloof, noch de politiek voor be-

de homoseksuele docent, dat het schrappen van de

doeld. Ashley Terlouw merkt op dat ambtenaren

enkele-feit-constructie in de AWGB verstrekkende

die in functies omgaan met anderen, er alert op

gevolgen heeft voor artikel 23. De Nederlandse wet-

moeten zĳn of ze aan deze functie-eis voldoen. Wil-

gever kan zich echter met succes op dit artikel be-

len ze bĳvoorbeeld geen mensen van gelĳk ge-

roepen als een constitutionele bepaling in de zin

slacht huwen, dan kunnen ze beter geen

van artikel 4 van het Verdrag betreffende EU en

trouwambtenaar worden.

daarmee een uitzondering veroorloven op de Euro-

De wetenschappers in de bundel staan volgens de

pese Richtlĳn inzake gelĳke behandeling.

redacteuren ver af van het Franse idee van laïcité.

Marlies Galenkamp bepleit in haar artikel over de

Een dergelĳke separatistische opvatting van de

weigerambtenaar voor eerherstel van de gematigd-

scheiding van kerk en staat past niet in de Neder-

heid. Waarom als homoseksueel een proefproces

landse traditie. De meeste auteurs pleiten voor een

aanspannen voor je ‘huwelĳk’ en als orthodox

ontspannen verhouding tussen kerk en staat en la-

christen solliciteren op een functie waar je reeds

ten zien dat overheid en religie geen onverenigbare

op functionele gronden niet op je plaats bent? Er

grootheden zĳn. Dat laatste maakt de bundel al tot

is volgens haar ruimte voor religieuze instituties

een ongelooflĳke aanwinst. Het biedt verkenning

in de publieke sfeer, maar er moet rekening wor-

van tal van actuele kwesties, zet deze in een omvat-

den gehouden met het veranderde religieuze land-

tend juridisch en maatschappelĳk perspectief en

schap. Geen maximalisering van het geloof, laat

erkent onbekommerd de positieve waarde van re-

staan politisering van de religie. Daar is volgens

ligie voor een werkelĳk plurale samenleving.

Jan Pieter Dĳkman e.a. (red.),

genomen. De oplossing van religieuze verschillen

De last van gelĳkheid [zomernum-

is niet de ontkenning, maar de erkenning ervan en

mer 2011 van Christen Democrati-

een open dialoog erover, betoogt Henk Vroom. Het

sche Verkenningen], Amsterdam,

gelĳkheidsbeginsel is volgens Jan Willem Sap on-

2011; 232 blz.; € 22,50.

misbaar ter voorkoming van willekeur in de Euro-

De neiging om gelĳkheid op te

pese Unie. Henk Post waardeert de traditie die het

leggen als gemeenschapsregel

CDA en zĳn voorlopers hebben opgebouwd in het

is een zorgelĳke tendens, stel-

zoeken naar evenwicht tussen het gelĳkheidsbe-

len de redacteuren in dit themanummer. In de

ginsel en klassieke vrĳheidsrechten. De vraag is of

christelĳke traditie is niet zozeer gelĳkheid, maar

de ambtseed voor moslims niet past binnen het

gelĳkwaardigheid het uitgangspunt geweest. De

door Kuyper geproclameerde recht van iedereen

ideologisering van gelĳkheid en tolerantie gaat er-

om zĳn levensovertuiging tot uiting te brengen.

van uit dat de democratie en de rechtsstaat de

Het CDA worstelt volgens hem duidelĳk met de

waarheid niet openbaren. Maar dat betekent niet

aanvaarding van de islam in het publieke domein.

dat waarheid als vooronderstelling van de demo-

Antoine Bodar constateert een merkwaardige pa-

cratische rechtsstaat er niet toe doet. Wanneer to-

radox: vrĳheid van meningsuiting is een heilige

lerantie een “openbare ideologie” (Kennedy) wordt,

koe, maar die omtrent godsdienst zou beperkt

zullen in naam van de vrĳheid rechten worden af-

moeten worden tot privé-gebruik. De grootste en



83 dus heiligste koe van Nederland is gelĳkheid, “na-

uitleggen als “gelĳkheidstotalitarisme”, zoals te-

tionale eigenschap die immer met lompheid om de

genwoordig zozeer de mode is. Bart Jan Spruyt

eerste plaats knokt.” Hĳ voert een pleidooi voor ge-

waarschuwt vanuit zĳn conservatieve levensbe-

lĳkwaardigheid die ongelĳkheid gunt. “Gelĳkheid

schouwing tegen de schaduwzĳden van het gelĳk-

legt op, verscheidenheid maakt vrĳ.” Sophie van

heidsideaal en pleit voor hiërarchie, traditie en

Bĳsterveld constateert dat de samenleving als ge-

eerbied voor sacrale vormen als levensvoorwaar-

volg van de herontdekking van religie het zicht op

den voor de democratie. Gelĳkheidsdrĳvers hande-

het onuitputtelĳk veelzĳdige fenomeen religie

len ongrondwettig omdat de Grondwet er is niet

moet bĳstellen. Een van de dominante clichés over

om gelĳkheid op te leggen, maar om diversiteit

religie was dat deze louter een persoonlĳke zaak

binnen zekere grenzen te waarborgen. Om vrĳheid

is. Ook veel gelovigen zĳn dat zo gaan ervaren.

in stand te houden, moeten we weer leren discri-

Maar religie heeft ook een maatschappelĳke en pu-

mineren!

blieke kant, waarbĳ ook de differentiatie van de

Paul Cliteur en Mirjam Sterk voeren een openbare

verschillende religies iets is waarmee de overheid

briefwisseling over de noodzaak van godsdienst-

in de toekomst meer rekening moet houden (bĳ-

vrĳheid en het nut van godsdienstkritiek. Frits Bol-

voorbeeld als het gaat om het in ere houden van de

kestein constateert dat ook de VVD lĳkt te lĳden

religieuze rusten feestdagen).

aan het gelĳkheidssyndroom. De kernwaarde van

Gerard Versluis argumenteert dat de horizontale

liberalisme is echter vrĳheid. Discriminatie is het

werking van het gelĳkheidsbeginsel dreigt door te

maken

schieten als een soort ‘supergrondrecht’. Matthĳs

Waarom zou men niet mogen zeggen dat de an-

de Blois poneert de stelling dat in naam van de ge-

tichrist in Rome zit of dat Wilders zegt dat hĳ de

lĳkheid discriminatie van godsdienst en maat-

pest heeft aan de islam? En om hoeveel mensen

schappelĳke uitsluiting worden bevorderd. Dat

gaat het nu in de rechtskwestie van de SGP? Hoe-

raakt niet alleen de SGP, maar ook de kern van ons

veel Joden doen de koosjere slacht en hoeveel ho-

parlementaire stelsel.

moseksuelen worden er nu eigenlĳk geweigerd

Marjolein Februari beziet de discussie vanuit een

door reformatorische scholen? In Nederland zĳn

ander perspectief: het gelĳkheidsbeginsel is een

we erg goed in Prinzipienreiterei, stelt Bolkestein

ongelĳkheidsbeginsel, want artikel 1 beschermt

vast. Nederland en West-Europa zĳn een door en

juist de verschillen. Juist om verschillen te bescher-

door christelĳke cultuur, maar het Westen, met

men, de ouderwetse diversiteit te waarborgen, zal

name Europa, lĳdt aan een gebrek aan vertrouwen

men iedereen toegang tot de grondrechten moeten

in de eigen cultuur.

laten.

Conclusie: de redactie van CDV is er zondermeer in

Beroep van vrouwen op een grondrecht (zĳ ver-

geslaagd om een interessante en veelzĳdige bundel

wĳst naar de rechtszaak tegen de SGP) kun je niet

te publiceren.


van

ongerechtvaardigd

onderscheid.

Jongeren en gezin | ing. J.J. van Burg MSc, Column Perspectief

perspectief

84

Oud of de box 65+. Oud? Niet meer. Volop werken en meedoen in de samenleving. Dankzij de goede gezondheidszorg. Meer, steeds meer jongeren zijn nodig om ouderen zorg te geven. Dat begint direct na de box, moeder was immers 62 toen ze nog zwanger werd. Papa? Als ik 18 ben, mag ik weten wie dat is. Ik kan altijd nog geadopteerd worden door twee buurvrouwen. Verwarrend? Nee, modern. En als ik het even niet meer weet, is er altijd nog Jeugdzorg. Eerst wel even indicaties halen voordat er iemand helpt. Als je niet oppast, word je voor zes problemen geholpen, maar niets werkt en niemand weet waarom. Dan word ik opgenomen in een open instelling. Is plots het geld op, iets met optimalisatie en wachtlijsten. Sta ik weer op straat. En mama zit in een verzorgingshuis. Lastig. En... Het kabinet heeft het er ook moeilijk mee. Alle bestuurslagen hebben diverse verantwoordelijkheden in de jeugdzorg. Dat moet simpeler. De plannen zouden er al zijn, maar het blijkt ‘wat lastiger’. Over de vorige Wet op de Jeugdzorg is 10 jaar gedaan, nu kan dat wel even in 1½ jaar. Snapt u? En de vastgelopen jongeren zelf? Geen idee, dat zullen de gemeenten wel goed oppakken. Mogelijk kunnen kleine gemeenten samenwerken met de provincie, om voorzieningen te behouden in de regio. Dan kan er nog eens iemand langskomen. Van de kerk bijvoorbeeld. O ja, de kerk. Volgt die het nog? En is jeugdzorg met een eigen identiteit nog mogelijk? De tijd gaat door, de kabinetsplannen ook. Wakker worden! Joan van Burg, Lid Provinciale Staten Zeeland


blikopener Bron van zegen, bron van zorgen

Recommend Documents