Dordtzaam. Transitieagenda

Dordtzaam Transitieagenda

1

Jouw Dordt? 19 mei 2014 Beste Dordtenaar,

Het document dat voor je ligt is het resultaat van een visievormingsproces gericht op de verduurzaming van Dordrecht. Het afgelopen jaar is hier, door een tiental Dordtenaren, hard en met veel plezier aan gewerkt.

Dit document is jouw persoonlijk exemplaar. Wij hopen dat het verhaal je interesseert en dat het je uitdaagt om mee te denken en vooral mee te doen. Alvast bedankt namens ons allemaal,

Anneke van Veen [email protected] Elio Barone [email protected] Gerrit Jan van der Kolm [email protected] Ifor Schrauwen [email protected] Jan de Keizer [email protected] Marleen van de Kamp [email protected] Paul Bezemer [email protected] Rinald van der Wal [email protected] Roosmarijn Sweers [email protected] Thirza Monster [email protected] Ton Aarts [email protected]

Inhoud Deel I

De noodzaak tot verandering

1 Ontwikkelingen op het Eiland van Dordrecht 2 Duurzame kapitalen | Dordrecht heeft alles… onderbenut 3 Urgentie en Uitdaging | Dordrecht heeft de tijd mee...

Deel II Toekomstperspectief voor Dordrecht: Wij doen het Dordtzaam 1 De toekomstbeelden • Waterkracht • Dordts Design • DordrECHTse energie

2 Projecten die de toekomst bepalen • Drechtse Stromen • Leefwerf De Biesbosch • Groeituinen Dordrecht • Cirkellab • Watermerken • De Twintigers • Uren voor Dordt App • De Zorgplantage • De Groene Oliefabriek 3 Wensen Colofon

3

‘De Dordtenaar heeft een oerverbondenheid met de grond en is nuchter. Maar het hart van de stad ligt in de rivier en is verdronken. Waar is het fysiek kloppende hart waar ik graag andere mensen ontmoet?’

4

Inleiding

Het best bewaarde geheim van Nederland. Zo wordt Dordrecht gekscherend wel genoemd. Zij, die van buiten de stad komen, verbazen zich keer op keer over wat Dordrecht te bieden heeft. Maar hoe zit dat met de Dordtenaar zelf? Zijn wij bewust van wat we in huis hebben? Of is het voor ons ook een geheim? ‘Dordtzaam’ laat zien wat we denken te weten en wat voor de toekomst zou kunnen. De afgelopen jaren hebben er zich bijzondere ontwikkelingen voor gedaan, die smaken naar meer. Naar meer aandacht voor initiatieven die specifiek passen bij de aard en de uitdagingen waar Dordrecht nu voor staat. En oog hebben voor de betrokkenheid en de zeggenschap die Dordtenaren zelf willen hebben bij de inrichting van hun stad. Dordrecht kiest en doet dat op eigen wijze, die opvalt in een tijdperk waarin alles steeds meer op elkaar begint te lijken.

aan een hervormingsagenda voor een toekomstig Dordrecht. Samen plaatsten zij de ontwikkelingen in een historisch perspectief en analyseerden zij het duurzame kapitaal van Dordrecht (Deel I). Vanuit een gemeenschappelijk gevoel voor urgentie kwamen zij tot een drietal toekomstbeelden en 9 projecten die de toekomst kunnen bepalen van Dordrecht (Deel II). Dordrecht weet al een flinke tijd wat het niet (meer) wil. Het is tijd dat we gaan uitvinden wat we wel willen!

In een interactief arenaproces onderzochten een tiental bijzonder betrokken Dordtenaren samen met het Urgendateam, hoe Dordrecht handen en voeten kan geven 5

DEEL I Noodzaak tot verandering 6

1. Ontwikkelingen op het Eiland van Dordrecht Van de grote broek die Dordrecht ooit aan kon trekken, is Dordrecht gaanderweg beland in een situatie waarin de broek knelt. Terwijl de betekenis van de grote producerende industrieën van weleer (scheepsbouw, maritiem transport, houten metaalindustrie) voor de Dordtenaren zelf de afgelopen decennia is afgenomen, is onduidelijk geworden wat voor Dordrecht de voornaamste bron van dynamiek is. Het toerisme is groeiende en er is veel emplooi in de zorg, maar zijn dit de nieuwe dragers voor het eiland? En zo niet, wat dan wel? Waar leven de Dordtenaren van in 2033? Wat zijn de andere ontwikkelingen die de toekomst van het eiland gaan bepalen? De grote broek Als het net wat anders was gelopen had Dordrecht in 1220 als ‘eerste stad van het graafschap Holland’ de hoofdstad van Nederland kunnen worden. Ondanks deze gemiste kans wist de stad zijn strategische logistieke ligging een verdere boost te geven toen het in 1299 het zogenaamde stapelrecht verkreeg van de Hollandse graaf. Een levendige handel in met name wijn, hout en

graan leverde groot aanzien en grote rijkdom. De stad was volledig zelfvoorzienend en beleefde zijn Gouden Eeuw al vroeg, in de 14e eeuw. Met de landbouw in de Grote Waard en de visserij was ook de voedselstroom gegarandeerd. De belangrijkheid van de stad destijds weerspiegelt zich onder andere in de vestiging van de Munt (1376), de bouw van de nieuwe Lakenhal (1383) en de aanleg van de Nieuwe Haven (1410). Tot de SintElisabethsvloed van 1421 grote delen van de Grote Waard onder water zette en vervolgens de rivier de Merwede vrij spel kreeg, verloor het achterland zijn verdienmodel. Schepen stuurden in een grote bocht om Dordrecht heen en omzeilden daarmee de verplichtingen die het stapelrecht met zich meebracht. Het duurde tot 1603 voordat de eerste polder in de vroegere Grote Waard weer werd drooggelegd. In ander vaarwater Het momentum was niet meteen voorbij, getuige de Eerste Vrije Statenvergadering die in 1572 in Dordrecht bijeenkwam, waarbij de eerste fundamenten van Nederland werden gelegd. En de Dordtse synode in 1618, waar

het besluit viel tot de Bijbelvertaling die in 1637 de Statenbijbel zou opleveren. Maar de belangrijkste en meest vernieuwende ontwikkelingen vonden in dat tijdperk elders plaats; in Leiden (oprichting van de eerste universiteit), Middelburg (oprichting VOC) en Amsterdam. Lag Dordrecht te riskant aan de rand van het gebied dat in opstand kwam tegen de Spanjaarden en zag het daarom alle kansen aan zijn neus voorbijgaan? Na de tachtigjarige oorlog komt de stad definitief in ander vaarwater. Terwijl Dordrecht als gebied bleef groeien door de eeuwenlange afzetting van zand en slib - in wat inmiddels bekend staat als de Biesbsoch - neemt het belang van het vervoer over water geleidelijk af en komt het in de schaduw te staan van (de zeehvanes van) Rotterdam. De stedelijke ontwikkeling verspreidde zich vanaf het in 1872 aangelegde station landinwaarts en de trotse voorkant werd de achterkant. Mede door de twee wereldoorlogen was de urgentie op andere plekken in het land vaak hoger, waardoor noemenswaardige ontwikkelingen met bovenregionale betekenis de afgelopen decennia niet in Dordrecht zijn beland.

7

Om de bijzondere stad op het eiland te blijven (en weer te worden) is het noodzakelijk om keuzes te gaan maken. Wat niet en wat wel! Ook zal Dordrecht zich, gezien zijn positie in de delta, meer dan andere plaatsen in moeten stellen op de effecten van klimaatverandering. Dit vraagt om nieuwe omgangsvormen met water en energie en een duurzamer denken en doen op het gebied van wonen, eten en voortbewegen. Maar wat als Dordrecht niet kiest?

Doemscenario 2033: Dordrecht Eenheidsworst Dordrecht lijkt niet meer op de stad, die het ooit was. En ook de Dordtenaren zijn verhuisd en weggetrokken. Teleurgesteld door alle ontwikkelingen, die de stad en zijn inwoners meer slecht dan goed hebben gedaan. Na het aantrekken van de woningmarkt in 2015 is Dordrecht een speelbal geworden van ontwikkelaars, waardoor in rap tempo de Stadswerven zijn volgebouwd gericht op de nieuwe stedeling van buitenaf. Dordrecht is opgeslokt door grote ketens die, handig gebruik makend van de lage 8

prijzen, grote anonieme ‘dozen’ hebben neergezet aan de randen van de stad. Nog meer vervuilende vervoersbewegingen die niets met Dordrecht te maken hebben en bovendien de overgangen naar het prachtige groengebied daarachter op een lelijke manier dwarsbomen. Initiatieven op het sociaal-culturele vlak voor de Dordtenaren zijn achtergebleven en de stad is er niet in geslaagd zijn aantrekkelijkheid te vergroten voor de volgende generatie. FC Dordrecht is failliet, de wijken zijn totaal vergrijsd

en veel van de dagelijkse voorzieningen hebben, zelfs in de binnenstad, hun deuren voorgoed moeten sluiten. Het oude centrum is een dood museum geworden. Interessant voor toeristen, maar zonder betekenis voor de Dordtenaren. Dordrecht is een weinig zeggend slaapstadje geworden, die de bijzondere kwaliteiten van Dordrecht en haar burgers niet uit de verf laten komen. Het best bewaarde geheim van Nederland, waarvan alleen de geschiedenis over is gebleven en wat niemand meer echt wil ontdekken.

2 DUURZAME KAPITALEN | DORDRECHT HEEFT ALLES…. ONDERBENUT Het water is de kurk waar het Eiland van Dordrecht op drijft. Wat zijn de andere kapitalen die bijdragen aan de duurzame ontwikkeling van het eiland? Hoe ontwikkelen die kapitalen zich? Wat zijn de onderliggende verbanden en hoe kunnen deze ontwikkelingen bijdragen aan het ‘drijfvermogen’ van het eiland? Na een reeks van interviews met koplopers in Dordrecht en een aantal arenasessies, is een analyse van de ontwikkelingen en het duurzame kapitaal van het eiland gemaakt. In deze duurzaamheidanalyse worden de ontwikkelingen op een vijftal strategische duurzaamheiddomeinen voor Dordrecht onderzocht, getypeerd en geanalyseerd, nl.:

water en klimaat cultuur en Identiteit

werken en leren

landschap en natuur

wonen en leven

• Water en klimaat • Landschap en natuur • Wonen en leven • Werken en leren • Cultuur en identiteit

9

Water en klimaat | Dordrecht is een eiland Dordrecht is aan het water geboren en er mee opgegroeid. En heeft haar groei te danken aan het controleren van de waterwegen Maar de stad kent ook als geen ander de gevaarlijke kant van het water. Naar schatting verloren minimaal 2 duizend Dordtenaren hun leven tijdens de Sint-Elisabethsvloed van 1421. Toch ging de stad onverdroten door met het investeren in watergerelateerde werkzaamheden. En breidde door de eeuwen heen ook zijn kades uit om maar steeds meer ruimte te kunnen bieden aan de scheepvaart. Maar daarmee verdween wel langzaam maar zeker het dagelijkse leven aan de waterkant. Zou de stad aan een post-traumatisch stress syndroom zijn gaan leiden na de stormvloed en daarom zijn rug naar het water hebben gekeerd? Ging men liever wonen in de polders achter de veilige dijken, uit angst voor nieuwe overstromingen? Dordrecht vervreemdt van het water Vele eeuwen later zorgde de aanleg van het spoor, met het station aan de landkant van de stad, ervoor dat de ontwikkelingen steeds meer landinwaarts plaats vonden. Logisch ook, hier lag de onontgonnen ruimte, waar de industriële revolutie naar zocht. Als plek voor

10

vestiging en productie en als afzetmarkt voor vastgoedontwikkeling. De Nieuwe Waterweg kwam, waardoor Dordrecht nog meer gebypassed kon worden dan het al was overkomen na 1421. En er kwamen bruggen en tunnels, over en onder de Oude Maas en de Merwede, die hun aanlandingsplekken ver van het water kregen. Verscholen in de nieuwste delen van Dordrecht, waardoor het imposante drie-rivierenpunt alleen nog maar zichtbaar is van ver en de gemiddelde voorbijganger Dordrecht al voorbij is voordat het goed en wel beseft wat de stad allemaal te bieden heeft. De dijkring maakte Dordrecht veilig, maar ontrekt het water aan het zicht en de verantwoordelijkheid van de eilandbewoners. Dordrecht keert terug naar het water Maar er zit verandering in. Aan de ene kant omdat de stad het welletjes vond met het verder uitrollen van nieuwe woonwijken in het poldergebied. En er, net als in andere Nederlandse steden, ideeën ontstonden om in de verouderde industriegebieden op zoek te gaan naar transformatiekansen voor woningbouw. De Stadswerven zal op termijn van kleur

verschieten en daar ter plekke het leven aan het water terugbrengen. Aan de andere kant omdat we, mede onder invloed van het besef van klimaatverandering, meer aandacht hebben ontwikkeld voor de vraag of onze steden en dorpen wel voldoende klimaatbestendig zijn. Dat Dordrecht kwetsbaarder is dan andere plekken – het gevaar komt hier zowel van de zee als de rivieren - maakt het vraagstuk alleen maar urgenter. Dordrecht heeft zijn eigen dijkring en kan dus relatief autonoom na gaan denken hoe deze opgave te lijf te gaan en het water tegen te houden. Tegelijkertijd dus eigenlijk een uitgelezen kans om de onlosmakelijke verbondenheid van Dordrecht aan het water weer nieuw leven in te blazen en een voorbeeldfunctie te gaan vervullen in de Hollandse Delta. Niet meer een louter civieltechnisch mega-project, uitgevoerd door de daarvoor verantwoordelijke publieke organen, met als taak om het water ver weg en onzichtbaar te houden. Maar een uitdaging die breed kan worden uitgevent en iedereen betrekt bij het creëren van ruimte voor en zichtbaarheid van het water op het Zelfredzame Eiland van Dordrecht.

“Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt!” Een gevleugeld gezegde, maar niet zo positief natuurlijk. Maar iedereen lijkt te zijn vergeten waar het gezegde echt vandaan komt. De meest logische verklaring wijst naar de lastige omstandigheden voor de scheepvaart in de 18e en 19e eeuw, die maakte dat het bij Dordt altijd mis was. Of men liep vast in één van de vaarwegen rond het Eiland van Dordrecht of de brede Zeeuwse (tegen)stromen zorgde voor onheil of vertraging. En dan was er ook nog de in 1869 gebouwde brug vlak voor de Kalkhaven waardoor elk schip zijn mast moest strijken. En wat nu als we het gezegde weer hernieuwd met het water in verband brengen? Op een positieve manier! Hoe dichter bij Dordt, hoe blauwer het wordt!

11

‘De Biesbosch kan ook een duurzame startmotor worden. Als de achtertuin voor de Dordtenaren in de vorm van hét oerlandschap van Holland.’

12

Landschap en natuur | Dordrecht grenst aan wildernis Eigenlijk leggen maar weinig mensen in Nederland het verband tussen Dordrecht en de Biesbosch. Dit terwijl grote delen van de Biesbosch - meer dan 35% - liggen op Dordts grondgebied en Dordrecht meer dan 1 miljoen bezoekers per jaar ontvangt. Het meer bekende deel ligt aan de overkant van de rivier de Nieuwe Merwede, waar zich ook de provinciegrens bevindt. De Dordtenaren pakken het veer bij De Kop van ‘t Land als ze naar de Brabantse Biesbosch willen. Voor de anderen ligt het meer voor de hand om het gebied via de andere kant binnen te komen, waarbij ze Dordrecht niet gezien en misschien ook niet snel tegen zullen komen vanwege het ontbreken van richtingaanwijzers die zeggen: Dordrecht?! Die kant op!

Dordrecht herontdekt zijn achtertuin Vaak zit het hem ook in de naam. Want nu hard gewerkt wordt aan de Nieuwe Dordtse Biesbosch blijkt elke nieuwe natuurontwikkeling, waar ook ruimte is voor recreatie, een voltreffer. Niet in de laatste plaats door de aanleg en opwaardering van veel wandel- en fietspaden. Je zou

kunnen zeggen dat de ontwikkelingen in het zuid-oostelijke deel van het eiland ineens zichtbaar maakt wat er al die jaren al was. Gelukkig nog maar weer eens, dat de polders niet allemaal woonwijken zijn geworden en dat er een buitengebied van betekenis is overgebleven. Waar we nu de vruchten van kunnen gaan plukken door lokale landbouwinitiatieven de ruimte geven om duurzaam en ecologisch voedsel te produceren op en voor het Eiland van Dordrecht. Want een stad van 120 duizend inwoners met zo’n kloeke achtertuin bestaat bijna niet in Nederland. En het mooie is dat het nog verre van platgetreden is, neem bijvoorbeeld het hele stuk Biesbosch vanaf de Baanhoekweg richting het noordoosten van het eiland. Op een paar plekken (Kop van ‘t Land, de Viersprong) kan je even stoppen voor een versnapering, maar verder is er eigenlijk nog weinig. De vraag is hoe we het meer zichtbaar en aantrekkelijk bereikbaar kunnen maken en ook duidelijk kunnen maken dat dit is wat Dordrecht speciaal maakt zonder het in één keer in de uitverkoop te doen. En er zo’n

aangeharkt gebied van te maken waar we in Nederland inmiddels in grossieren. Nee, als we de Nieuwe Wildernis, zoals die in de documentaire over de Oostvaardersplassen populair is gemaakt, vanuit de Biesbosch richting Dordrecht kunnen brengen, zou dit geweldig zijn. Of zelfs Dordrecht in? Dordrecht is ook in de stad al enorm groen met al zijn parken, veldjes en bosschage. Misschien is het wel dé manier om hier onszelf van te doordringen door de natuur weer de kans te geven de stad in te trekken, met in haar kielzog de vos, de ijsvogel en de bever, die zijn burcht al klaar heeft naast PlanTij. Er zijn voldoende terreinen die momenteel braak liggen en openbaar groen dat zeer kostbaar is in zijn intensieve onderhoud. Green strikes back!

13

Wonen en leven | Dordrecht rijk woonmagazijn Als we Dordrecht dwars doorsnijden en zo zijn jaarringen blootleggen, zien we een evenwichtige groei met kwalitatief goede ringen. Met her en der een markante knoest die duidt op iets bijzonders. Allesbehalve saai. En dat allemaal op een goed verbonden plek aan de zuidrand van de Randstad - net buiten de files als je vanaf het oosten of zuiden komt - met een uniek groengebied op een steenworp afstand. Goed betaalbaar ook voor veel verschillende doelgroepen met veel verschillende leefstijlen, want nog een weinig overspannen en opgeklopte lokale woningmarkt. Niet onbelangrijk in het huidige tijdsgewricht, waar sociale problemen te voorzien zijn in die gebieden waar de hypotheken snel onder water (zijn) komen te staan. Al met al terecht dat Dordrecht de laatste jaren bezig is met een opvallende opmars wat betreft zijn woonaantrekkelijkheid en nu de twintigste positie inneemt op de toonaangevende ranglijst van de Atlas voor Gemeenten 2013.

Dordrecht moet investeren Ergens zuinig op zijn betekent ook investeren in de toekomst en dus in het onderhoud. Van de herstructureringsoperaties in vooroorlogse

14

wijken aan de binnenkant van de stadring als Krijspijn, Wielwijk en Crabbehof kan gezegd worden dat deze goed verlopen zijn. Wel is de huizenvoorraad hier vanzelfsprekend ouder en vaak in slechtere staat als gekeken wordt naar de energieprestaties. Op de loer ligt een stijging van de woonlasten, die zeker voor de huishoudens die onder modaal zitten, problemen kunnen veroorzaken. De nieuwere wijken daarbuiten worden langzaam volwassen en de onmiskenbare kwaliteit van groen en water komen steeds beter naar voren. Wel zijn er wijken waar de ontgroening en vergrijzing dermate hard gaat dat het evenwicht tussen woningbehoefte en de woningvoorraad uit zijn lood dreigt te slaan. Met een grotere kans op leegstand en verpaupering. Dordrecht wil één stad zijn Zoals in elke stad bestaan er verschillen tussen wijken onderling en tussen de type mensen die daar wonen. En mede afhankelijk van de manier waarop een stad is ontworpen en gebouwd, leidt dit er - in meer of mindere mate - toe dat het leven zich vooral in de wijk of buurt afspeelt. Met de als randweg vermomde snelweg zijn wij sociaal gezien

niet goed bedeeld, want zij functioneert onbedoeld als barrière tussen twee grote jaarringen. Voordeel van de maat van de stad is wel dat de wijken op zichzelf groot genoeg zijn om voldoende draagvlak te hebben voor de dagelijkse voorzieningen. De andere kant laat zich ook zien in de moeizaamheid waarmee het winkelhart in het oude centrum probeert overeind te blijven.

Het is vrij eenvoudig, zo zeggen sommigen, om iets te organiseren omdat mensen elkaar kennen. Maar een stuk lastiger om mensen naar de plekken te trekken waar die activiteiten worden georganiseerd. Ook omdat de twintigers, die zijn wegverhuisd om te gaan studeren, vaak ontbreken. Wat zou er allemaal mogelijk zijn als er iets meer volk op de been zou komen? En zou dat net het ontbrekende stukje vertrouwen zijn wat ondernemende Dordtenaren nodig hebben om echt in het leven in de stad te kunnen investeren? Villa Augustus en het recent geopende Energiehuis zijn in ieder geval belangrijke stappen de goede kant op en laten ook meteen zien dat Dordrecht echt wel warm loopt voor een eigen vorm van stadsleven.

‘De kwaliteit van Dordrecht ligt in de beperkte ruimte die we hebben op het eiland’

15

Werken en leren | Dordrecht doet en Dordrecht maakt Dordrecht kenmerkt zich vanoudsher door de handel over het water en vervolgens ook door de maakindustrie van schepen en motoren, die in de Drechtsteden overal zijn plekken vond. Dit zette zich door tot aan logistieke dienstverlening voor de meer bijzondere objecten en het aanleggen en onderhouden van waterwegen en havens. Maar een kentering in de afgelopen eeuw vond plaats, toen heel veel scheepswerven dicht gingen en daarmee een hoop specialistische werkgelegenheid verdween. De business van de grote bedrijven van betekenis (o.a. Boskalis, IHC) begon zich steeds professioneler en internationaler te ontwikkelen, waardoor ook de arbeidskrachten niet automatisch meer uit de Drechtsteden werden betrokken. Dordrecht leert het nieuwe maken Toch kunnen we stellen dat de maakindustrie nog in het bloed van Dordrecht stroomt en belangrijk onderdeel is van de arbeidscultuur en –ethos. Binnen een cirkel van 20 km2 wordt 80% van alle scheepsmotoren in Nederland gemaakt en geïnstalleerd op de werven. Het type werk, dat voor een groot gedeelte uit

16

technologische assemblage en engineering bestaat, maakt dat je gewend moet zijn om heel flexibel te zijn en gericht op samenwerking omdat je niet één onderdeel aan het maken bent. Ongetwijfeld ook één van de overwegingen die voor Cegelec, Cofely en Heijmans een rol speelde, toen ze hier de afgelopen jaren een kantoor openden. Naast het feit dat Dordrecht qua locatie en verbindingen erg aantrekkelijk is. Nieuwe sectoren zijn inmiddels groter geworden - er werken relatief heel veel mensen in de zorg - en ondanks het gegeven dat de lokale economie in Dordrecht het de afgelopen decennia niet makkelijk heeft gehad, kent de stad opvallend veel zelfstandig ondernemerschap. Niet geheel vreemd als we de grootte van de regionale afzetmarkt bekijken en de link met het maritieme en de logistiek in de zeehavens. Wel als we kijken naar de mogelijkheden om op MBO- of HBO-niveau een opleiding te volgen die uitnodigt tot zelfstandig ondernemen. De ontwikkeling van het Leerpark met daarop de Duurzaamheidsfabriek is veelbelovend om hier verandering in aan te brengen.

En kan ook veel gaan betekenen voor het aantrekken van meer jonge twintigers, die nu nog in grote getalen de stad verlaten om elders te studeren of te wonen.

Dordrecht blijft aanpoten De (nieuwe) middenstanders intussen blijven het proberen en hebben voldoende vertrouwen in de aantrekkende werking van het stadshart, dat qua kwaliteit en diversiteit voor weinigen onder hoeft te doen. Dit ondanks het feit dat leegstand in de binnenstedelijke kantoor- en winkelpanden behoorlijk is toegenomen, online shoppen exponentieel blijft groeien en profiteren van de regiofunctie simpelweg erg lastig is met Rotterdam (en in mindere mate Breda) binnen 35 kilometer afstand. Kunnen we ons voorstellen dat de Dordtenaren zouden kunnen profiteren van hun doenersmentaliteit, nu de ambachtelijke maakindustrie in Nederland weer in populariteit groeit? En kunnen we het tij keren door eerst aan te schaffen wat er op het eiland zelf voor handen is en elkaar zo steunen in deze ondernemingen?

‘Investeren in duurzame producten dienstontwikkeling loont. De beste vergelijking is met een huisarts. Hij verdient aan zijn patienten maar zorgt wel dat ze beter worden.’

17

‘De energie en de kracht van mensen staat toch echt centraal of je dit nu leuk vindt of niet. Mensen zijn veel positiever als het uit henzelf komt.’

18

Cultuur en identiteit | Eens een Dordtenaar, altijd een Dordtenaar! Dordtenaren zijn eilandbewoners. Trots op hun stad en met het exclusieve recht te klagen over wat er niet goed is of fout gaat. Men zegt dat de Dordtenaar stug is en heel direct, maar getuige het indrukwekkende percentage aan vrijwilligerswerk dat gedaan wordt (maar liefst 60% is op de een of andere manier actief) in ieder geval met een hart van goud en grote bereidheid om elkaar te helpen en tijd te investeren in het collectieve. Een ruwe bolster met een blanke pit, die zichzelf bewijst nu de overheid zich terugtrekt in ons land en verlangt dat wij veel meer dan vroeger zelf een rol gaan spelen in het organiseren van de collectieve voorzieningen. Dordrecht beleeft culturele opmars In Dordrecht zijn de veranderingen niet snel gegaan de afgelopen tijd, waardoor wel eens de indruk onstaat dat Dordrecht stilstaat in zijn ontwikkeling. Toch is de stad met een flinke culturele opmars bezig. De heropening van het vernieuwde Dordrechts Museum in 2010; de populaire horeca-gelegenheid Villa Augustus; het Energiehuis met daarin het poppodium Bibelot en ToBe Cultuurcentrum;

de unieke replica van de Ark van Noach aan de Stadswerven; de meest duurzame stadsboerderij van Nederland, Weizigt; de enorme hoeveelheid evenementen, die ertoe leidden dat Dordrecht in 2012 de titel Evenementenstad van het Jaar verkreeg. Recent heeft Dordrecht zelfs zijn zo gekoesterde wens in vervulling zien gaan met de komst van bioscoop The Movies op de Nieuwstraat. En er ligt nog veel meer in petto.

Dordt voor Dordt Dordrecht zet zich steeds beter op de kaart en ziet dit ook terug in de toename van de toeristenstroom. De uitdaging is nu om ook de Dordtenaren zelf bewust te maken van al deze nieuwe plekken en evenementen die de moeite waard zijn om te bezoeken. Want nu wordt wel gefluisterd, dat de spanning tussen de zogenaamde hoge en lage cultuur te veel voelbaar is, waardoor er onnodig een geluid ontstaat alsof Dordrecht niet voor iedereen zou zijn. Door de programmering voor jongeren uit te breiden, ontstaan er ook voor hen meer redenen te blijven. In de wijken intussen gebeurt veel, waarbij de

kracht op kleine schaal de ontwikkelingen in Dordrecht kenmerkt. Misschien nog niet voor iedereen even zichtbaar, maar overduidelijk de stille kracht van de stad. Alles gebeurt met een menselijke maat en vanuit het sociale bewustzijn van het feit dat het voor veel Dordtenaren geen vetpot is.

19

3 URGENTIE EN UITDAGING | DORDRECHT HEEFT DE TIJD MEE… De wereld vertraagt: het is tegenspoed management geblazen! Nederland zit momenteel in een periode van stagnatie, waarin de ontwikkelingen wat langzamer gaan dan voorheen. Dit geldt ook voor Dordrecht en misschien hier nog wel meer dan elders. Een perfect moment om de tijdsruimte die is ontstaan te gaan gebruiken om na te denken over de vraag wat Dordrecht nodig heeft op de lange termijn. Waarbij de vraag is of en hoe we de duurzame kapitalen van Dordrecht kunnen gaan inzetten om die stappen te zetten die nodig zijn? Hiervoor zullen we op de eerste plaats de kapitalen nog beter zichtbaar moeten maken en heel veel anderen moeten uitnodigen en verleiden om hieraan mee te doen. Het is de aard van het beestje om dat niet uit zichzelf te doen, dus moeten we dat actief gaan vragen. Als we het net tot nu toe ophalen, wat is dan de conclusie van al het voorgaande? Dat er twee verhalen zijn!

20

Eén met een negatieve teneur, waarin Dordrecht, na een bijzonder rijke periode met veel macht en gezag, anoniem is opgegaan in de vaart der volkeren. Er is niet bewust gekozen met als gevolg dat het Dordrecht allemaal een beetje overkomt. De uitbreidingswijken zijn gebouwd, sommige bestaande wijken hebben zich verbeterd anderen zijn iets achteruit gegaan. En ondanks dat verdere uitbreiding een halt is toegeroepen, heeft dit nog maar beperkt kwalitatieve impulsen tot gevolg gehad voor de woon- en leefomgeving van de bestaande stad. En waar het wel gebeurd is heeft Dordrecht vergeten iets speciaals te doen om dit te benadrukken. Door dit alles is Dordrecht steeds minder trots geworden op zichzelf en is zich zo steeds minder gaan onderscheiden. Alsof de geestkracht en het vertrouwen heeft ontbroken om de eigenheid van de stad in nieuwe praktijken op te zoeken en vorm te geven. Alsof de wereld buiten van anonieme adviseurs en ontwikkelaars zonder persoonlijke betrokkenheid, Dordrecht hebben doorgetekend. Dit is het negatieve geluid, waar soms te veel van is.

Maar er is ook een positief en daadkrachtig verhaal, waarin naar voren komt water allemaal gebeurt en die laat zien dat de duurzame transitie van Dordrecht al vollop bezig. De unieke waterbestendige woningen in het Plan Tij; een goed functionerend warmtenet wat steeds verder uitbreid; het grootste overdekte sportcentrum van Nederland, de Sportboulevard, die ook nog eens 50% minder energie verbruikt dan vergelijkbare complexen; de ontwikkeling van de Nieuwe Dordte Biesbosch, de honderden opgeknapte en toegankelijke (rijks)monumenten en de vele aangename plekken waar mensen hun vrije tijd kunnen doorbrengen. En dan noemen we nog niet eens alle initiatieven die mensen zelf op zetten in hun eigen buurt, straat of netwerk.

En de kansen liggen voor het grijpen om alle kapitalen nog veel beter te gaan benutten en ook elkaar te gaan vertellen hoe we dit doen.

Conclusie

8

Welk beeld levert dit nu op? Als je 7 door je oogharen kijkt naar de ontwikkelingen binnen de duurzame kapitalen van Dordt, wat valt dan op? Hoe zou je dat kenmerken? 6 Wij komen tot de volgende conclusies:

• Het water is in zijn aanzien gekelderd, 5 maar heeft zijn authentieke kracht nog allerminst verloren. Dordrecht moet zich omdraaien, het water omarmen en de 4 opgaven van de 21ste eeuw aanwenden om de juiste wegen te vinden met het water. • De rivieren, de polders en de 3natuur vormen de stille kracht van Dordrecht. Nog vrijwel ongerept, maar steeds meer 2 ontsloten is de uitdaging om het op eigen wijze beleefbaar te maken, te benutten en in te zetten voor een duurzamer Dordrecht. 1 • Dordrecht heeft een geweldige bestaande stad. Hierin investeren in plaats van aslmaar doorbouwen aan een0 nieuwe, 1930 kan de woonkrachten van Dordrecht

het kompas en het roer in handen om te bepalen waar de stad heen gaat en hoe we daar komen.

steeds meer zichtbaar maken en niet zo maar mensen, maar nieuwe (jonge) Dordtenaren aantrekken. • Het industriële ambachtswerk heeft een sterke traditie in Dordt. Het opbouwen van de kennis en kunden, die past bij Dordrecht en gericht is op de toekomst, kan direct ten gelde worden gemaakt voor de duurzame ontwikkeling van het 8 Eiland van Dordrecht. • De7 Dordtenaar was, is en blijft de drijvende kracht achter alles en heeft

Een visie en daaruit volgende acties die poogt de duurzame kapitalen te versterken en te verbinden met een verhaal dat past bij Dordrecht, kan inspirerend werken en het benodigde nieuwe élan brengen. In het volgende deel wordt daartoe een aanzet gegeven.

6

5

?

4

3

2

1

0 1930

1960 Water en klimaat

1990 1990


Landschap en natuur

Landschap en natuur

Wonen en leven

Wonen en leven

2013 Werken en leren

Cultuur en identiteit

Werken en leren

2013

2030


21

DEEL II TOEKOMSTPERSPECTIEF VOOR DORDRECHT: Wij doen het Dordtzaam

22

Wij doen het Dortzaam De Dordtenaar heeft de tijd mee; want de stad heeft het voordeel dat al even geleden is besloten om niet met de waan van de dag mee te gaan. De Dordtenaar kan rustig zijn eigen kracht weer herontdekken en Dordrecht opbouwen op een manier die past en volhoudbaar is. Het kapitaal is er en hoeft alleen maar verder te worden benut. Dordrecht neemt 20 jaar de tijd om dit te doen en doet dat op de eigenwijze Dordtse manier. Via ‘Wij doen het Dordtzaam’ ontleent Dordrecht weer opnieuw zijn kracht aan het water, creëert een eigen repair & upcycle economie en gebruikt zijn eigen energie om steviger in de wereld te staan. Met ‘Wij doen het Dordtzaam’ ontwerpt Dordrecht zijn eigen toekomst. Klimaatrobuust, klimaatneutraal en voor de basis onafhankelijker van de buitenwacht. Een Zelfredzaam Eiland met hoofdletters. In Dordrecht regelen we het op onze eigen manier en in onze eigen stijl. Er is een eigen waardesysteem waarin het grote aandeel vrijwillige tijd die in elkaar wordt

gestoken in natura met elkaar kan worden geruild. Tijd voor tijd of tijd voor producten. Zodat het ons aan niets ontbreekt en we gezamenlijk zelfs tijd overhouden. Omslag Van Naar Anoniem Persoonlijk Duurzaam Dordtzaam Afhankelijk Zelfredzaam Energie van elders Eigen energie

Ontwikkelingen binnen 5 jaar worden systematisch overschat, terwijl ontwikkelingen op lange termijn systematisch worden onderschat. 23

1. TOEKOMSTBEELDEN Waterkracht Waterkracht is de naam voor de kracht die ontleend wordt aan het water. Waar het water lang geleden aan de bakermat stond van de welvaart van Dordrecht, is het water nu als een verloren vriend omarmd en benut om de toekomst van Dordrecht mee te ontwerpen en vorm te geven. De welvaart van toen is het welzijn van nu en heeft op alle facetten van het dagelijkse leven zijn positieve invloed gehad. Als je in 2033 het Eiland van Dordrecht opkomt, dan kom je ook echt het Eiland van Dordrecht op. Over de weg of met de trein, op de aanlandingsplekken is het water weer terug en zichtbaar als nooit te voren. Het leven met water in de stad heeft door de jaren heen vele vormen gekregen. Het water is privétuinen ingetrokken en wordt verneveld de lucht ingespoten om de stad mee te verkoelen. Kinderen blijven bouwen aan het Waterland, een semi-drijvend huttendorp dat nooit af is. Overal in de stad zijn waterspeeltuinen, waar de volwassenen stiekum meespelen met het bouwen van dammetjes en verleggen van waterlopen. Al in 2014 is een prijsvraag uitgeschreven om de

24

markante plekken aan en langs het water in Dordrecht weer in ere te herstellen. Groepen Dordtenaren hebben plekken geadopteerd aan de Buiten Kalkhaven, de Lange Wantijkade, bij de bruggen over de Spuihaven en verder de stad in langs de Nassauweg en aan de Oostkil. Wat vroeger goed was en werkte is weer terug, maar dan in een nieuwe jas. Stad- en wijkstrandjes zijn er bijgekomen en de plekken, klein begonnen, hebben zich in de loop van de jaren uitgebreid en zijn dé plekken waar mensen als vanzelf naar toe trekken.

Omslag Van Naar Werkwater Leefwater Afkeren Omarmen Beschermen tegen Gebruiken van De vijand De vriend Onzichtbaar Zichtbaar Achterkant Voorkant Zorg van een ander Koesteren door een ieder

koesteren door een Zichtbaar ieder voorkant omarmen gebruiken van

leefwater

De vriend

2030:

Zorg voor een ander onzichtbaar

achterkant

werkwater

Beschermen tegen

2025: De vijand

2020:

2010:

2010

2020

2030

2040

In de Waterkrachtcentrale, die in 2018 officieel zijn deuren opende, zijn de innovaties uitgevonden die nodig waren om Dordrecht met het water te laten leven. Want uiteindelijk is besloten om niet alles op het aanpassen van de dijken te gooien, maar te leren leven met het water. De stad kan zich zelf prima redden bij extreme watersituaties en zelfs calamiteiten kunnen worden beheerst. Een vluchtvloot gebouwd van ex-binnenvaartschepen, die zo als het cultureel erfgoed voor Dordrecht een nieuwe bestemming hebben gevonden

als woon en/of werkruimte, ligt klaar als het nodig is. Opwekken van zonne-energie in Dordrecht is ongeëvenaard, want met behulp van het water wordt hier overal de perfecte omgevingstemperatuur gecreëerd. En in de winter wanneer de zon niet sterk genoeg meer is, neemt de zonnewarmte die ligt opgeslagen in het water, het over en voorziet je van de warmte die je nodig hebt. In Dordrecht is het nadeel, een voordeel geworden. Verouderde industriegebieden en vergeten stukjes stad aan het water, die in alle andere steden volledig zijn opgesoupeerd om grootschalige en dichtbevolkte woongebieden van te maken, liggen in Dordrecht nog helemaal open. De droom van de echte drijvende stad wordt voor het eerst in 2016 zichtbaar in de Biesboschhaven en krijgt op vele plekken navolging. En het water is zowel de bron van energie als het meest ideale opslagvat tegelijkertijd. Dordrecht heeft zich weer omgedraaid en de rivieren weer opgezocht. En als kroon op het werk wordt in 2028 bij het Groothoofd, met pontons de plek nog veel groter gemaakt tot het immens groot waterbalkon en het belangrijkste evenementenplein van de stad.

25

Dordts Design Het zelf doen, maken en bouwen is niet de uitzondering, maar de regel. En Dordrecht loopt voorop, want heeft maximaal geprofiteerd van zijn kennis en ervaring om de handen uit de mouwen te steken en iets van niets te maken. Wat lang is gezien als laagwaardige arbeid, staat nu in het midden van onze samenleving en speelt een belangrijke rol in het leven van alledag. Deze metamorphose heeft ook de Dordtse identiteit versterkt. Waar Amsterdam vroeger bekent was om haar rosse buurt is Dordt bekent om zijn Reparatie & Upcycling Economie.

Omslag Van Dordtse rotzooi Lineair Outlet en leegstand Anonieme economie Pre-fab Recycle

26

Naar Dordts Design Circulair Winkelwerkplaats Persoonlijke economie Do it yourself Upcycle

De Dordtse recycle mugjes uit de jaren ‘10 zijn uitgegroeid tot een volwaardige dierentuin. In 2033 vloeit een grote en constante stroom afgedankt materiaal richting Dordrecht, dat daar wordt getransformeerd tot functionele en mooie nieuwe producten. Dordts Design valt in de smaak bij de nieuwe middenstand van de vormalige BRIC landen. De Dordtse Repair & Upcycle Economie bestaat uit 240 winkelwerkplaatsen, 60 deel-, ruilen reparatie punten verspreid over de stad, waarvan ¼ drijvend op het water. Er zijn 10 verschillende nieuwe ambachtscholen, een Dordtse designacademie en 5 maakhotels (hotels waar je tijdens je verblijf iets zelf of samen kan maken).

Om die omslag te maken had Dordrecht nodig: ondernemers, creatieven, ruimte en betaalbare werkkracht. De laatste twee waren anno 2013 geen probleem. Het eerste kwam tot stand in een coach & mentor project. Jonge potentiële ondernemers worden op sleeptouw genomen door ervaren Dordtse entrepreneurs. De nieuwe Dordtse maakindustrie valt meteen in de smaak ten

upcycle Dordts Design circulair

winkel werkplaats

Do it yourself persoonlijke economie

2030: recycle Dordtse rotzooi lineair

2025:

outlet en leegstand

pre-fab

2020:

anonieme economie

2010:

2010

2020

2030

2040

tijde van de crisis. De Dordtse nijverheid wordt omarmd door allerlei bewegingen. Het wordt gezien als een nieuwe vorm van economie waar financiële transacties weer plaatsvinden tussen mensen met een verhaal in plaats van anoniem met een plat product. Waar geld weer één van de vele vormen van ruilen is geworden. Waar de consument en producent bij elkaar worden gebracht. Dordrecht wordt vroeg ontdekt door het snel groeiende internationale

makersnetwerk (200.000 leden in 2013). Dordrecht gaat verder dan geïsoleerde fablabs die dan overal ontstaan en doet het op zijn eigen wijze. Niet meehobbelend met een voorbijgaande trend, maar vanuit een gewortelde eigenheid die bedoeld is om te blijven.

In 2015 start de metamorphose van de Voorstraat-Noord. De eerste 30 winkels die werken volgens het product retail principe zijn open. Waar je als consument het productieproces niet alleen kan zien, maar ook kan meedoen. Door zelf grondstoffen aan te leveren, mee te ontwerpen, mee te produceren en te ruilen. De realisatie van het 100% DordtsDesignHouse is het begin van een nieuwe specialisatie in duurzaam slopen en de Dordtse bouwsector is marktleider. De Dordtse Reparatie Tour is een toeristische hit geworden en staat bovenaan de hitlijst van de makerfaire. com. De tour begint bij hoofdsponsor HVC en gaat via de Upcycling-fabrieken op de Staart en in Sterrenburg naar het 100% DordtsDesignHouse en trekt los van de vele bezoekers ook heel veel Dordtse deelnemers.

‘De vraag is spannend om te gaan bekijken wat Dordrecht nodig heeft om zelfvoorzienend te zijn en wat we daarvoer moeten doen.’

27

Dordrechtse energie Dordrecht wordt wél energieneutraal in 2033. Het bijzondere is dat we het op geheel eigen wijze hebben gedaan. De energie is niet alleen letterlijk genomen maar ook figuurlijk. Door zoveel mogelijk zelf te doen, voor en door Dordrecht, heeft Dordrecht onnodige kosten bespaard en heel veel eigen werk gecreëerd. Vanaf 2013 krijgt windenergie een vlucht en de eerste collectieve windmolen op de Kil zorgt voor een stroomversnelling. Heel veel mensen zien ineens de potentie om dit ook voor zichzelf en samen met elkaar te doen en beginnen hun huizen energieneutraal te maken en zo nog meer energie en geld te besparen. En ook klimaatrobuust omdat we weten dat we op een best kwetsbare plek in

28

Nederland liggen. In Dordrecht kunnen we het heel goed zelf en zijn we zelfredzaam in geval van nood. Dat betekent ook dat we houden van de dingen die van het Eiland zelf komen. Omdat we weten hoe belangrijk het is om dit juist dan voorradig te hebben. Maar ook omdat als we samen zelf voedsel kweken, energie opwekken, water zuiveren en de lucht schoon houden, we weten dat het goedkoper is. En gewoon beter.

Stadslandbouw is in veel gebieden in Nederland een voorbijgaande trend geweest, maar in Dordrecht is het door de jaren ‘20 heen uitgegroeid tot een serieus en veel socialer alternatief, die ideaal is gebleken om veel andere dagelijkse behoeften aan te koppelen. (Op)groeiplantages – de eerste startte al in 2016 - op de Zuidpunt, net voor Omslag de Tongplaat, langs de Zeedijk en bij de Van Naar Viersprong zijn de plekken waar veel voedsel Energie van elders Eigen energie wordt gekweekt door senioren die daar te Fossiel Duurzaam midden van de natuur wonen en hun oude Afnemen Ondernemen dag doorbrengen. De Dordtenaren hebben Ontspannen Opladen het handig geregeld, want veel kinderen gaan Recreëren Benutten niet meer naar de kinderopvang, maar naar Afhankelijk Zelfstandig de (op)groeiplantage waar ze van de opa’s

Zelfstandig eigen energie ondernemen

Duurzaam

opladen Benutten

2030: energie van elders afnemen

Fossiel

2025:

ontspannen recreëren

2020:

2010:

2010

2020

2030

2040

en oma’s van het eiland leren voor zichzelf te zorgen en te bouwen met de natuur. En op de terugweg nemen we de groenten en het fruit mee van het land en verdelen we het onder onze buren. Nadat in 2020 de Nieuwe Dordtse Biesbosch is voltooid, gaan we nog een stap verder. Onder het mom ‘ Green Strikes Back’ hebben we veel braakliggende en vrijkomende terreinen teruggeven aan de natuur. Of we zijn ze gaan gebruiken om voedsel of biobrandstoffen op te laten groeien.

Dordrecht is niet zomaar voor iedereen weggelegd, want er wordt immers wel verwacht dat je Uren voor Dordt over hebt. Een aandeel in de toekomst, want wie voor Dordt zorgt, zorgt voor zijn eigen kroost. De kinderen geven trouwens het beste voorbeeld want nemen de praktische ‘duurzaamheids’lessen van school en stadsboerderij mee naar huis en motiveren hun ouders om er ook wat mee te gaan doen. De Uren voor Dordt zijn ook voor je buren of voor hen die het zelf moeilijk redden. Van jong geleerd, naar oud gedaan: er is ook gekeken waar Dordrecht vanoudsher goed in is en vanaf 2014 is men serieus aan de slag gegaan om in de regio van Dordrecht de bedrijven te verzamelen in de lange keten van aandrijftechnieken, motoren, biobased brandstoffen, machinekamers, automatisering, dataverkeer en metingen etc. Dit cluster, wat onder de naam Dordt Stuwt Voort in 2017 is gestart in een markant leegstaand gebouw, laat in 2021 al zien dat het er in geslaagd is om een bijzondere groep aan innovatieve bedrijven bij elkaar te formeren. Letterlijk en figuurlijk tussen de academische innovatie aan de TU Delft en de TU Eindhoven heeft het cluster een aantal stollingspunten weten te ontwikkelen,

waaronder de kennis- en productieontwikkeling van synthetische brandstoffen. Nieuw ondernemerschap kruisbestuift met de al aanwezige knowhow in Dordrecht en gaat hele eigen verbindingen aan, die we nu nog niet eens voor mogelijk houden. In 2023 rolt in Dordrecht de eerste kinetische fiets van de band. Dordrecht wordt in 2017 ook ineens ontdekt door de twintigers in Nederland, die zoeken naar een no-nonsense plek waar alle ruimte is voor experimenteel ondernemen op het snijvlak van do-it-yourself, techniek, kunst en commercie. Ruimte is praktisch gratis en de ruim een kwart miljoen mensen in de Drechtsteden maken de ideale markt om de nieuwe producten en diensten op uit te proberen.

Mensen bewonderen Dordrecht omdat het zichzelf is gebleven, heeft geweigerd om in de vaart der volkeren mee te gaan, maar in plaats daarvan heeft gekozen om zich te ontwikkelen vanuit het echte eigen DNA van de Dordtenaren. En natuurlijk ook omdat Dordrecht in 2033 een van de weinige klimaatbestendige steden van de wereld is en dat vooral heeft weten te bereiken door iedereen daar een rol in te geven.

29

8

DE DUURZAME KAPITALEN NA 2013? In 2033 heeft Dordrecht een duidelijk profiel 7 ontwikkeld waarmee Dordtenaren zich kunnen identificeren.

6 Dordrecht Als waterstad avant la lettre heeft zich als geen ander laten zien. Met als gevolg heel veel interesse en een overvolle agenda voor iedereen die hier onderdeel van 5 uitmaakt. De unieke ontwikkeling heeft veel nieuwe kansen blootgelegd en innovatieve bedrijvigheid aangetrokken voor 4 de hele regio Drechtsteden. De unieke combinatie met het achterland heeft Dordrecht perfect benut om zelfredzamer te worden en voor een groot 3 deel te kunnen leven van en in balans met het Eiland. 2

Door de transitieagenda is het bewustzijn over de duurzame kapitalen enorm vergroot. De positieve aandacht voor de aanwezige 1 krachten heeft er zowel in de samenleving als bij het bestuur voor gezorgd dat er een gedeelde focus ontstond. Door de omslagen 0 de omgang die plaatsvonden ten aanzien van 1930 met water, klimaat, energie en voedsel heeft het zelforganiserend vermogen zich

30

sterk ontwikkeld en hebben de bewoners, het bestuur en de bedrijven een natuurlijk samenwerkingsmodel gevonden.

Het tij is definitief gekeerd. Hoe dichter bij Dordt, hoe beter het wordt! 8

7

6

5

4

3

2

1

0 1930


1990 1990


Landschap en natuur

Landschap en natuur

Wonen en leven

Wonen en leven

2013

2013 Werken en leren


Werken en leren


2030

20

2. PROJECTEN DIE DE TOEKOMST BEPALEN De kunst is om groot te denken en klein te doen. De voorgaande delen geven (hopelijk) een uitdagende visie voor Dordrecht en meteen ook een aantal paden waarlangs dit kan worden bereikt. In deze paragraaf worden 9 projecten beschreven die op korte termijn kunnen worden opgezet en uitgevoerd om de kracht van de 3 toekomstbeelden te verkennen. Het zijn zowel concrete bestaande als denkbeeldige, soms kleinschalige, experimenten, die de potentie hebben om opgeschaald te worden zodat ze economisch en/of maatschappelijk renderen. Zij zijn de eerste stenen in het water, waarvan we kunnen leren hoe het moet. Zodat daarmee de toekomstbeelden dichterbij gebracht kunnen worden. Status project: = loopt

© = concept

31

Drechtse Stromen

De Stichting Drechtse Stromen wil een bijdrage leveren aan energiebesparing en het lokaal opwekken van energie met als toekomstperspectief een zelfvoorzienend eiland. Het is een zelforganisatie die open staat voor samenwerking met andere organisaties. Zo kunnen we samen zorgen voor een grotere bestedingsruimte bij particulieren, het investeren in de regionale economie en de reductie van CO2, in die volgorde. Veel huishoudens betalen een maandsalaris per jaar aan hun fossiele energieleveranciers. Met zijn allen stoten we veel te veel CO2 uit. Tijd om als burgers de mouwen op te stropen en te werken aan energiereductie met als stip op de horizon een woning zonder

energierekening. En als dat niet haalbaar is, kunnen we de rest verzorgen met het collectief opwekken van lokale duurzame energie. Dat kan en dat kunnen we gezamenlijk oppakken. Veel gemeenten hebben plannen om CO2 reductie te realiseren, maar hebben daar zelf maar zeer beperkt invloed op. De overheid vraagt om burgerparticipatie en de burgers (en bedrijven) zijn op hun beurt op zoek naar manieren om zelf invloed te kunnen uitoefenen. Daarom zien we overal burgerinitiatieven ontstaan, zoals Drechtse Stromen, waarbij burgers hun krachten bundelen in een coöperatieve vereniging met als kernwaarden een open lidmaatschap, democratische controle, autonomie en onafhankelijkheid.

Leefwerf De Biesbosch Dordrecht bijt de spits af met het duurzaam herbestemmen van varend erfgoed. Dordrecht combineert hierbij haar krachten: een sterk maritiem verleden, een handige bevolking en een hekel aan verspilling. Een collectief aan eigenaars gaat samen aan de slag met het renoveren van in onbruik geraakte binnenvaartschepen, als Spitsen en Kempenaars, tot energieneutrale woon- en werkplekken. De bedoeling is om daarbij zoveel als mogelijk gebruikte bouwen andere materialen te gebruiken uit vastgoed in Dordrecht dat op de nominatie staat gesloopt of verbouwd te worden.

De schepen vormen een self-sustaining-community en dienen ook als vluchthaven bij hoog water. Leefwerf De Biesbosch is bij uitstek een plek waar het maritieme industriele ambacht verbonden wordt met de toekomst: er wordt samengewerkt met het Da Vinci-college en vele Dordtse bedrijven zijn actief betrokken bij de scholings trajecten. Een centraal schip heeft de functie van ontvangst- en ontmoetingsruimte en herbergt het Nationaal Kenniscentrum Duurzaam Herbestemmen Varend Erfgoed. Zo vervult de stad de behoefte aan vernieuwende woon-werkvormen en geeft het uiting aan de ambitie om zich te ontwikkelen als het voorbeeld voor klimaatbestendige stedenbouw.

Groeituinen Dordrecht

De Groeituinen is een tijdelijke, gemeenschappelijke moestuin voor en door iedereen in de wijk Oud-Krispijn. Een braakliggend terrein ter grootte van een flink voetbalveld is door de gemeente in bruikleen gegeven voor stadslandbouw. Op dit stuk grond verbouwen wijkbewoners samen groente, fruit en kruiden. Natuurlijk is het bijzonder om te zien hoe we samen in de wijk voedsel voor zoveel mensen kunnen verbouwen en hoe iedereen zich bewust wordt van waar ons voedsel vandaan komt en hoe het groeit. En het project biedt nog zoveel meer dan bewustwording over voedselproductie. Voor de wijkbewoners is De Groeituinen aan het uit

groeien tot een prachtige ontmoetingsplek. Hier komen mensen met al hun eigen talenten, inzichten en ideeën samen. Zien dat al deze individuele inzet (van tot voor kort onbekende buren) samen tot iets moois kan groeien inspireert iedereen die meedoet, die langs loopt of er over hoort. Het gevoel je eigen boontjes te kunnen doppen, (weer) zelfredzaam te zijn, is heel veel waard. Op dit moment is de tuin in aanleg - een periode van intensieve samenwerking - en langzaam gaan we over naar het daadwerkelijk tuinieren. We werken allemaal hard om een economisch rendement te halen, zodat we de tuin draaiende kunnen houden en ook volgend jaar weer kunnen zaaien.

Cirkellab

Cirkellab is dé regionale broedplaats die de circulaire economie versnelt, versterkt en verbindt. De missie van Cirkellab is om in 10 jaar 100 cirkels ofwel circulaire innovaties met een waardevolle businesscase te creëren binnen de regio Drechtsteden en daarmee 1.000 banen, leer- of sociale (werk) plekken te scheppen. Cirkellab is er om een toekomstbestendige economie te realiseren voor een ieder in deze regio. Waarbij er geen grondstoffen worden verspild en er ruimte is voor ruilen, delen en leasen van producten en diensten. Een economie die veel meer ingaat op beleving, samenwerking en in verbinding staat met de eindgebruiker. Met Cirkellab wordt een leegstaand gebouw gerevitaliseerd en worden ter plekke maar ook via de samenwerkingspartners jaarlijks gemiddeld 100 banen, leer- of sociale (werk)plekken gerealiseerd. Het is de plek waar innovaties tot stand komen en (oude) ambachten uit de maakindustrie weer tot leven komen. Het pand trekt wekelijks een paar honderd bezoekers en (flex)werkers die daar energie brengen en geld uitgeven en zo de lokale, circulaire economie stimuleren. Cirkellab begint met een aantal uiteenlopende pilotprojecten; de ontwikkeling van een biomimicry huis door een regionaal bouwbedrijf, een T-shirtlijn gebaseerd op upcycling & design in samenwerking met een kringloopbedrijf en het omvormen van snijafval van verpakkingsmateriaal van een regionaal foodbedrijf tot hoogwaardig producten. Vanuit deze pilotprojecten wordt groeit het Cirkellab door.

©

©

WATERMERKEN Elke Dordtenaar weet weer waar het over moet gaan: hoe belangrijk en leuk water is en dat we echt leven op een eiland in een delta. Via een open prijsvraag komen fantastische ideeën over Dordrecht als waterstad naar voren. Vergeten waterkanten worden waterterrassen en oude binnenhavens krijgen een nieuw leven. Het klimaatbestendig maken van de stad wordt een collectief streven. Waterbewust handelen is het credo: de vergroening van verharde oppervlaktes (tegels eruit, groen erin!), de regenpijp van het riool afkoppelen waar het kan en steeds meer groenblauwe daken. De Dordtenaar omarmt het water weer als vanouds.

36

DE TWINTIGERS De twintigers gaan niet meer weg uit Dordrecht, maar vestigen zich er. De eerste succesvol aangeboden studentenwoningen aan het Geldelozepad bewijst dat er een kentering gaande is. Omdat de ruimte en kansen voor sociaal en duurzaam ondernemerschap in Dordrecht uitzonderlijk zijn, neemt de belangstelling toe. Gratis m2, een grote afzetmarkt met veel ruimte voor nieuwe ideeën en een (virtuele) incubator, die je net dat zetje kan geven. In de ‘Wisselwinkels’ kan je een half jaar lang je product testen, markt maken en de eerste stap zetten richting een volwassen onderneming.

©

UREN VOOR DORDT APP Iedereen in de wijk kan zien wat hij of zij kan betekenen voor de buurt of voor de stad. Zonnepanelen installeren voor de buurvrouw, workshop permacultuur voor de buurtkinderen. Tot aan het ontwerpen van het nieuwe waterplein en het runnen van de openluchtbioscoop op duurzame energie in de zomeravonden. Alles gericht op samen Dordtzaam!

©

DE ZORGPLANTAGE Nieuwe burgersamenwerkingsmodellen zien het licht, waarin verschillende groepen mensen ineens met elkaar samenwerken. Op de ‘Zorgplantage’ wonen ouderen die graag duurzaam dichtbij voedsel kweken, maar ook andere gewassen interessant vinden. Kinderen en volwassen kunnen mee komen leren en de productie wordt verkocht of weer gebruikt om nieuwe dingen mee te maken.

Uw eigen initiatief....

©

©

DE GROENE OLIEFABRIEK Dordrecht heeft samen met het bedrijfsleven een lab opgezet voor onderzoek en proutcie van onder andere synthetische brandstof als verantwoord alternatief voor huidige biobrandstoffen, die vaak ten koste gaan van landbouwgrond en voedsel. Microorganismen maken biodiesel of ethanol, nadat ze zich gevoed hebben met CO2, vuil water en zonlicht. De innovatieve productiefaciliteiten zijn ook toegankelijk voor het publiek en worden als attractie ingezet.

37

3. Wensen Wij vinden het van groot belang dat deze hervormingsagenda actief wordt gedeeld met en door zo veel mogelijk Dordtenaren en ook met het Dordtse bestuur. Vooral de realisatie van een aantal toekomstbepalende doorbraakprojecten is cruciaal. Deze kunnen gaan fungeren als de iconen van een duurzame Dordtse samenleving. Er wordt al hard gewerkt aan meerdere projecten en om ook nieuwe initiatieven los te trekken, willen wij starten met de Mobiele Werkplaats Dordtzaam: een periodiek terugkerend moment op wisselende plekken in Dordrecht. Waar duurzame burgerinitiatiefbouwers elkaar ontmoeten en elkaar helpen hun initiatieven te ontwikkelen en te versterken. Om dit te bereiken is het nodig dat in Dordrecht een klimaat ontstaat, dat het nemen van (burger)initiatief aanwakkert en beloont. Richting de gemeente hebben wij daarom een aantal concrete wensen:

38

Accounthouder Er is per initiatief behoefte aan één contactpersoon binnen de gemeente als aanspreekpunt. Een gemeentelijke tegenvoeter, die met een open blik en in een gelijkwaardige relatie mee kan denken in mogelijkheden. Iemand waarmee inhoudelijk te sparren is, maar ook iemand die partijen met elkaar weet te verbinden en bureaucratische tegenwind kan slechten. Iemand die actief projecten inhoudelijk kan begeleiden en ze door de ambtelijke organisatie kan loodsen. Dat kost uren, maar daar krijg je uiteindelijk projecten in optimale cocreatie terug!

Bestuurlijk dossier Binnen het college neemt één van de wethouders de portefeuille Burgerinitiatieven op zich. Levensvatbare initiatieven zijn gebaat bij een uitgesproken bestuurlijk commitment. Dat wil niet zeggen dat alle initiatieven direct voor 100% worden ondersteund, maar wel dat bij bestuurlijk enthousiasme een serieuze doorwerking wordt gesteund. Zowel bestuurlijk als ambtelijk draagvlak is onmisbaar, in een onderling optimaal samenspel. Dit is absoluut nodig omdat er sprake is van een totaal nieuwe werkwijze, die buiten de bestaande systemen omgaat.

Duidelijkheid De burgerinitiatieven die onder de vlag van Dordtzaam meewerken aan de transitie voor en door Dordrecht vragen van de gemeente een duidelijk standpunt over het initiatief. Daarvoor moeten we met elkaar in gesprek gaan, elkaars taal spreken en ook duidelijkheid willen scheppen. Geen lange ambtelijke teksten met mitsen en voorbehouden, maar een concrete uitspraak doen over de verwachte levensvatbaarheid en hoe het initiatief verder kan worden gebracht. Niet: ja maar, maar ja en hoe gaan we het realiseren! Door gemeentelijk vertrouwen uit te spreken in het belang van deze projecten voor de stad, wordt het voor de initiatieven makkelijker om andere mensen en partijen bij hun initiatief te betrekken.

Financieel Initiatiefnemers met het stempel Dordtzaam komen niet om subsidie vragen. Wel is er het bewustzijn dat het opbouwen van waardevolle initiatieven ook geld en tijd kost en dat dat niet altijd uit eigen zak betaald kan worden. Uiteindelijk loopt elk initiatief aan tegen een moment dat moet worden voorgeïnvesteerd om verder te komen. Met de juiste duwtjes in de rug op de juiste momenten kunnen de woorden in Dordtzaam worden omgezet in daden. Een co-creatiefonds ter ondersteuning van de opstartfase van initiatieven kan de beslissende schakel zijn om de projecten voor de stad daadwerkelijk tot uitvoering te brengen.

39

Colofon Deze visie en agenda is gemaakt door een groep betrokken mensen uit Dordrecht. Zij willen Dordrecht graag sneller duurzaam maken en dat doen op een manier die past bij de toekomst van Dordrecht. De transitieagenda dient ter inspiratie van velen en is een aanzet tot actie. Met als doel de vele ideeën daadwerkelijk te realiseren. Het proces om tot deze agenda te komen is gebaseerd op de methodiek van transitie management. Daarin worden koplopers geselecteerd, die mee willen denken en doen in zo’n proces. Deze mensen komen uit verschillende domeinen en hebben verschillende achtergronden. Samen vormen zij een complementaire groep, die aan de slag gaat, zich samen achter de door hen gemaakte visie schaart en deze uitdraagt naar steeds grotere groepen mensen.

40

Namens het Transitieteam Dordrecht, danken wij het Urgenda team dat ons heeft begeleidt bij de totstandkoming. Het Urgenda team bestaat uit: Marjan Minnesma, directeur Stichting Urgenda

Wigger Verschoor, Arenaleider Stichting Urgenda

Pepik Henneman, Arenabegeleiding, directeur Meneer de Leeuw Cindy Coltman, Onderzoek en analyse

Naard Hermans Ontwerp, Eigenaardig ontwerp

Dordtzaam. Transitieagenda

Recommend Documents