Doelgroep HET VERHAAL VAN XIAO YAN: vanaf 10 jaar

the story of

Xiao Yan

Film en educatie...

Inhoudstafel

... in het vertoningcircuit van Lessen in het Donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, een workshop verzorgd door Jekino, een film in de klas... Film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen en wij zorgen graag voor een goede programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant en klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap wordt aandacht besteed aan een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en leggen we de focus op één filmterm. We stimuleren jullie graag om de film met een frisse blik te bekijken.

www.lesseninhetdonker.be / www.jekino.be / www.opendoek.be

Doelgroep HET VERHAAL VAN XIAO YAN: vanaf 10 jaar

Feedback We horen graag je reactie op de film, de bespreking en de lesmap. Ga je de film bekijken tijdens Filmfestival Open Doek, dan kan je je mening kwijt op het kaartje dat je krijgt na de voorstelling. Alvast bedankt!

filmfiche Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling! Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.

2

Filmfiche Synopsis Filmprijzen Perscitaten Vóór je naar de film vertrekt... Regie & Productie De regisseur: Fang Gangliang Waargebeurd verhaal Film in China Reacties verzamelen bij de leerlingen Algemene waardering Het parcours van Xiao Yan China: een reusachtig land Verschillen & gelijkenissen Taal & schrift Handel drijven Omgeving Personages Focus op sociale thema’s Meisjes Onderwijs Armoede Bijlage: Leven op het Chinese platteland Een andere kijk op Xiao Yan Beeldtaal Betekenisvolle beeldenpracht Kikker en vogelperspectief Bibliografie Lesbrief voor de leerlingen

3

4 4 5 5 6 7 7 7 9 10 10 11 12 12 14 14 17 20 26 26 29 31 34 34 38 38 39 49 50-51

Filmfiche Synopsis

Filmprijzen

Het verhaal van de 13-jarige Xiao Yan (kleine Yan) is het verhaal van duizenden meisjes in China. Als dochter van een arme familie in een afgelegen dorpje is er geen geld om haar nog langer naar school te laten gaan. Maar Xiao Yan wil zo graag! Ze wil niet worden zoals haar vriendin die binnenkort zal trouwen. Xiao Yan besluit om zelf haar schoolgeld te verdienen. De hele zomer is ze daarmee in de weer. Zo leert ze de praktijken van de kooplui op de markt. Steeds weer duiken er nieuwe hindernissen op. Maar Xiao Yan is koppig en volhardend.

HET VERHAAL VAN XIAO YAN werd vertoond op talrijke jeugdfilmfestivals over de hele wereld en won vele prijzen. De film werd onder andere bekroond op het Lucas Festival (Frankfurt, Duitsland - Beste Film), Golden Elephant Festival (India, Beste Film & Beste Regie), Isfahan (Iran, Beste Regie), Zlin (Tsjechië, Grote Prijs), Pyrgos (Griekenland, Beste Actrice), Filmfestival Open Doek (Turnhout, Kid-Z-award).

Technische kaart HET VERHAAL VAN XIAO YAN (China, 2004, 90 min.) Regie: Fang Gangliang Scenario: Zhao Dongling, o.a. gebaseerd op ‘Dagboek van een Chinees Meisje’, geschreven door Ma Yan; becommentarieerd en gepubliceerd door Pierre Haski Met o.a. Wu Xu (Xiao Yan), Ai Lya en Yang Shulin Originele versie met Nederlandse OT / Distributeur België: Jekino / De film werd aangekocht met de steun van Broederlijk Delen.

4

Uit het verslag van de kinderjury van Filmfestival Open Doek 2006: “De film vertelt een mooi afgerond verhaal, duidelijk en goed te volgen. Een meisje heeft maar één doel, namelijk haar inschrijvingsgeld voor school bij elkaar scharrelen. Dat doel bereikt ze stap voor stap, en zo sleept ze de kijker helemaal mee in haar verhaal. De film speelt zich af in een bijzonder landschap en staat héél dicht bij het echte leven van de bewoners, met een snuifje droefheid maar vooral een sfeer van gezelligheid. ”

Vóór je naar de film vertrekt… HET VERHAAL VAN XIAO YAN is een prima kans om kennis te maken met een dapper meisje uit een ver en vreemd land. Voor leerlingen die zuchtend en puffend een nieuwe schooldag aanvatten, is het misschien een verrassende ontdekking: er zijn kinderen die álles zouden doen om toch maar naar school te kunnen. HET VERHAAL VAN XIAO YAN is een prachtig kijkstuk. Het verhaal speelt zich af in een verlaten streek in noordwest China, een woestijnachtig bergland waar de hemel altijd felblauw kleurt. Maar hoe vreemd deze wereld ook oogt, toch zijn er een boel gelijkenissen met de onze. En het is fijn om in een film zowel de verschillen als de gelijkenissen te ontdekken.

5

Regie en Productie De regisseur: Fang Gangliang Fang Gangliang is een jonge Chinese regisseur (° 1972). Hij studeerde regie aan de filmacademie in Bejing en maakte enkele kortfilms en tv-series. HET VERHAAL VAN XIAO YAN is pas zijn eerste langspeelfilm, maar er straalt al enorm veel zelfvertrouwen uit de beelden. Fang Gangliang liet zich duidelijk omringen door bekwame vaklui; kijk maar naar het prachtige werk dat de cameraman in deze film heeft geleverd!

WAARGEBEURD VERHAAL HET VERHAAL VAN XIAO YAN is gedeeltelijk gebaseerd op waargebeurde feiten. Pierre Haski, een Frans journalist, schreef een boek over het dramatische leven van het Chinese meisje Ma Yan. Haar verhaal lijkt erg op dat van Xiao Yan. Haski werd echter nooit officieel vermeld als inspiratiebron. Sindsdien verzet hij zich heftig tegen deze film, want Haski wil erkenning voor zijn werk. Er zijn immers wetten (auteursrechten) die het verbieden om teksten van anderen te gebruiken zonder eerst om toestemming te vragen.

6

Over het werk van Pierre Haski en zijn visie op de zaak kom je meer te weten op http://chine.blogs.liberation.fr/ pekin/2004/12/des_nouvelles_d.html.

Dagboek van een Chinees meisje In 2001 reist de Franse journalist Pierre Haski door China. In een dorpje krijgt hij van een vrouw een brief en 3 bruine boekjes in de hand gestopt. De brief blijkt een noodkreet van Ma Yan aan haar moeder: “Ik wil leren!” In de boeken – dagboekaantekeningen van de 13-jarige Ma Yan – schrijft ze hoe hard haar ouders, vooral haar moeder, moeten werken om hun kinderen naar school te laten gaan. Ze vertelt over een onbeschrijflijk zwaar leven: kinderen moeten 5 uur lopen om op school te geraken. Geld om met een tractor mee te rijden is er niet. Als intern moeten ze zelf voor een baal rijst zorgen bij aanvang van het schooljaar. De smaak van vlees kennen ze niet. Ma Yan heeft 15 dagen gevast om een pen te kunnen kopen.

Ma Yan was een heel goede leerling. Steeds beweerden haar onderwijzers hoe spijtig het was dat ze van school ging; telkens ging moeder, krom gewerkt en ziek, weer aan het werk. Tot Ma Yan de school toch moet verlaten. Haski, diep geraakt door het verhaal, trekt zich het lot van het meisje aan. In oktober 2002 richt hij ‘Enfants du Ningxia’ op om de kinderen van het dorp te helpen bij het voltooien van hun studie. Haar aandeel in de auteursrechten op het boek van Haski zorgden ervoor dat Ma Yan haar dorpje kon verlaten en met haar familie in de nabij gelegen stad Wuzhong ging wonen, waar ze haar opleiding verder zette aan het lyceum.

7

Reacties verzamelen bij de leerlingen Dit aangrijpende verhaal werd door Pierre Haski neergeschreven in een boek dat in het Nederlands werd vertaald. DAGBOEK VAN EEN CHINEES MEISJE werd uitgegeven door Arena. (Bron: Bernadet op Leestafel – www.leestafel.info)

FILM IN CHINA China en cinema… het was altijd al een moeilijk huwelijk. Door de jaren heen werden veel getalenteerde filmmakers gekortwiekt door het Chinese politieke regime. Filmmakers mochten niet altijd de verhalen vertellen die ze wilden: films die te kritisch waren (armoede en onderontwikkeling tonen was verboden) kregen geen kans. En als ze toch gemaakt werden, kreeg bijna niemand ze te zien. Sommige van deze films (bijvoorbeeld die van de grootmeesters Chen Kaige of Zhang Yimou) vonden wel hun weg naar het westen en oogstten hier veel succes en bewondering. Een nieuwe generatie jonge Chinese filmmakers heeft de camera ‘van schouder veranderd’. Ze hebben meer aandacht voor het stedelijke leven en voor jongeren die dromen van een westerse levensstijl. Sereen camerawerk ruimt plaats voor hypernerveuze beeldjes, traditionele muziek ruimt plaats voor westerse beats, preutsheid ruimt plaats voor nieuwe normen qua liefde en seks. Maar XIAO YAN sluit nog aan bij de traditionele Chinese plattelandsverhalen, verteld in prachtige, rustige beelden.

8

Vragen aan de leerlingen: algemene waardering Vraag naar de eerste indrukken na het zien van de film: Vond je het een mooie film of niet? Waar ging het verhaal precies over? Vond je het een goed verhaal? Is het volgens jou een tragisch of eerder een komisch verhaal? Was de film soms spannend? Wanneer? Was de film soms droevig? Wanneer? Was de film soms grappig? Wanneer? Welk moment uit de film zal je het langst onthouden? Wat vond je van het einde van de film? Vond jij het mooi, ontroerend of eerder flauw en voorspelbaar? Vond je het interessant om eens een andere taal te horen dan het bekende Engels of Nederlands? Vanavond zal je thuis vertellen dat je een film gezien hebt... Hoe zal je de film beschrijven aan iemand die het verhaal niet kent?

9

China: een reusachtig land Het parcours van Xiao Yan

Verschillen en gelijkenissen

Wie het verhaal eenvoudig wil samenvatten, hoeft slechts een opsomming te maken van alle stappen die Xiao Yan onderneemt in haar zoektocht naar geld. Op een bepaald moment in de film doet Xiao Yan dat zelf ook: wanneer ze de koopman wil overhalen om haar te laten onderhandelen bij de verkoop van een geit, doet ze haar hele verhaal...

China is een reusachtig land. Het is met een oppervlakte van ongeveer 10 miljoen vierkante kilometer het grootste land ter wereld, groter dan heel Europa. Je moet 5.000 km van noord naar zuid, en nog eens 5.000 km van oost tot west afleggen om dat reusachtige land in beide richtingen te doorkruisen. Je kan over China dus moeilijk algemene dingen beweren: mensen leven er op heel veel verschillende manieren; er zijn talrijke bevolkingsgroepen, klimaten en culturen. Wat geldt voor de stedelingen, geldt niet altijd voor de plattelandsbewoners en omgekeerd. Het dorpje van Xiao Yan is slechts één klein stipje in een groot land en kan zeker niet model staan voor héél China.

“Als we de koop voor jullie sluiten, krijgen we 1 yuan van allebei. Ik heb die 2 yuan heel hard nodig, wat moet ik anders? Ik heb 80 cent verdiend aan eieren en 5 yuan aan een pen. Nog eens 5 voor een schaap, dus 10,80 in totaal. Maar ik moest de onderhandelaar betalen en snoepjes kopen. Ik heb nog maar 8,80 en ik heb 10 yuan nodig voor de rit. Ik kom dus 2 yuan tekort. Ik heb het geld nodig om bessen te gaan plukken. Ik moet heel veel bessen plukken. Ik moet 62 kilo plukken voor 40 cent per kilo. Dan heb ik namelijk precies 24,80 verdiend. Dat is wat ik nodig heb om m’n schoolgeld te betalen. Meneer, verkoopt u ‘m alstublieft. Ik wil niet net als Sanhua trouwen. Ik wil bessen plukken en geld verdienen. Ik wil m’n schoolgeld betalen. Ik wil naar school.” Kunnen de leerlingen zelf dit hele traject reconstrueren en toelichten? Werk eventueel met enkele grote tekeningen en laat de leerlingen ze in de juiste verhalende volgorde op het bord hangen. Of gebruik voorwerpen (eieren, een pen, een speelgoedgeitje, bessen). Zo kan je het volledige parcours terug samenstellen.

10

Aandachtspunten voor de leerlingen De leerlingen hebben in de film ongetwijfeld gelijkenissen en verschillen opgemerkt met hun eigen leven. Probeer ze op een rijtje te zetten: Kies een aantal thema’s uit, bijvoorbeeld: het leven op school het dorpsleven het gezinsleven winkelen spelen vriendschap Tal van details tonen dat sommige dagelijkse gewoonten in China heel anders zijn dan bij ons. Vraag de leerlingen ernaar. Vergelijk met onze gebruiken. Je kunt ook samen proberen te achterhalen waarom men dat in China anders doet. Hebben de leerlingen bijvoorbeeld gezien dat … de meester z’n handen waste in het zand?

11

-

-

het water werd rondgedragen in grote jukken op de schouders? de bruidsstoet passeerde met de bruid op een wagen en de bruidegom volgens lokaal gebruik gekleed was in een soort ‘duivelskostuum’? de bruid werd opgemaakt voor de bruiloft door haar gezicht mooi glad te maken met ‘een snaar’ en eieren?

Vraag naar nog meer details. Maar vergeet ook de gelijkenissen niet! Kinderen vermaken zich overal ter wereld op dezelfde manier. Ook Chinese kinderen doen aan touwtje springen. En op welke manier wisten Xiao Yans kleine broertjes zich te amuseren? Probeer je zoveel mogelijk details te herinneren en maak steeds de vergelijking met het spelgedrag van kinderen bij ons.

Taal en schrift In China worden verschillende talen gesproken. De officiële taal is het Mandarijn en wordt geschreven in karakters. Ruwweg staat elk karakter voor een volledig woord, hoewel sommige karakters verschillende betekenissen hebben. Het totaal aantal Chinese karakters wordt geschat op 50.000. ‘Slechts’ zo’n 3.000 daarvan worden dagelijks gebruikt; hoog opgeleide Chinezen kennen ongeveer 7.000 tot 10.000 karakters. Dit complexe schrift zorgt ervoor dat veel mensen in China niet of onvoldoende kunnen lezen of schrijven. De voorbije eeuw werd geprobeerd om vereenvoudigde karakters in te voeren, maar dat werd niet echt een succes. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de klasgenoten van Xiao Yan het moeilijk hebben met eenvoudige woorden zoals ‘bos’ (openingsscène van de film). Je hebt immers een karakter voor ‘boom’ en vele bomen samen vormen... een bos. Hoeveel precies, dat lijkt niemand in de klas echt te weten. Boom in het Mandarijn: Bos in het Mandarijn:

Handel drijven Eén ding wordt in de film wel duidelijk: in China leeft een volk van handelaars! Eigenlijk is de film één lange handelstransactie (eieren, balpennen, geitjes, snoepjes, enz.). Iedereen rondom Xiao Yan zingt dezelfde mantra: kopen, verkopen, winst maken... Overal is er handelsactiviteit en wordt er onderhandeld over prijzen. De stemmen van kopers en verkopers op de markt geven het beeld van een levendige, nijvere stad (waarbij het saaie, trage leventje in het dorp schril afsteekt).

12

13

Xiao Yan laat zich niet onbetuigd. Ze is erg bedreven; fier vertelt ze aan haar moeder hoe ze kon afdingen op de prijs van water. Nauwelijks maakt ze kennis met haar kandidaatbruidegom of het tweetal is druk aan het zaken doen. De handelsgeest zit haar in het bloed, al krijgt ze te maken met alle mogelijke tegenslagen van de kleine zelfstandige ondernemer: wie geen geld heeft, kan moeilijk zaken doen. Maar vindingrijk en zelfs een beetje sluw weet Xiao Yan overal een mouw aan te passen: stiekem neemt ze de eieren van moeder mee naar de markt om ze te verkopen. Om hulp te krijgen van haar broertjes bij het vetmesten van een geitje, moet ze hen ‘omkopen’ met snoepjes. Als de jongetjes het haar lastig maken, speelt Xiao Yan een beetje vals: ze snijdt elk snoepje in de helft. Zo heeft ze er méér. In de handel lijkt alles toegelaten. “Je snapt het niet. Dat heet ‘zaken doen’,” zegt de jongen wanneer blijkt dat hij Xiao Yan heeft bedrogen bij de verkoop van de balpen.

bedrogen te worden. In deze jungle geldt de wet van de sterkste – of beter gezegd: van de sluwste…

Vingertaal Chinese kooplui uit de streek hebben een bijzondere manier van onderhandelen. Ze hanteren een codetaal: met hun vingers maken ze in de mouw van hun handelspartner een bepaald bedrag duidelijk dat door de concurrentie niet gezien kan worden. Om zaken te doen, moet je deze traditionele vingertaal onder de knie krijgen. Het jongetje probeert deze code aan Xiao Yan aan te leren.

Bestaat het leven dan enkel uit sjacheren en bedriegen? Enkele voorbeelden bewijzen dat het ook anders kan en dat eerlijkheid nog bestaat. Meester Wang betaalt Xiao Yan glimlachend een veelvoud van de échte prijs van de balpen. Wanneer Xiao Yan met veel moeite een prijs is overeengekomen met de jongen, schaamt ze zich plots en betaalt meer dan het afgesproken bedrag. De kandidaat-bruidegom helpt Xiao Yan aan de laatste 2 yuan die ze nodig heeft.

Spelidee

Uit de situaties waarin Xiao Yan terecht komt, spreekt wellicht ook enige kritiek op het kapitalistische systeem. In dat soort economie moet ieder individu vechten voor zijn eigen belangen. Wie een keer pech heeft, moet daar zelf maar zien uit te geraken. Overal loert bovendien het gevaar

Je kan de leerlingen op school op ruiltocht sturen. Verdeel de klas in groepjes en geef elk een balpen mee. Maak afspraken wie bij welke klassen aanklopt (zodat de andere leerkrachten niet door verschillende ‘handelaars’ worden lastig gevallen). Stuur ook een groepje naar de directie. Vergelijk bij hun terugkeer het resultaat van hun ruilactiviteiten.

14

15

Onderhandelen over prijzen hoeft niet in de klas. Maar je kan wel experimenteren met een vinger/getalcode. Spreek per cijfer een vingercode af en laat de leerlingen aan elkaar een cijfer duidelijk maken op de manier van de Chinese kooplui: met een hand in de mouw. Of laat een bepaalde vingercode de klas ‘rondgaan’: één leerling maakt een configuratie met zijn vingers en laat die voelen aan zijn buurman. Zo gaat de code de hele klas rond. Vergelijk het eind- met het beginresultaat.

Omgeving De film begint met schoolkinderen die de omgeving beschrijven: “Ik woon in een klein bergdorpje. ‘s Ochtends komt de zon langzaam op in het oosten. De zon schijnt op de bergen en ook in het bos. Eén voor één gaan de bloemetjes open. Er komen vlinders op af en ook bijen. ‘s Avonds vult de maneschijn stilletjes het dorp. De sterren knipogen. Net als in een verhaal dat oma vertelt.” De film speelt zich af op een heel fotogenieke locatie; dat levert enkele prachtige beelden op. Herinner je hoe de tractor met de bessenpluksters verdwijnt in een woestijnlandschap met dorre zandheuvels. Rotsformaties, de stoffige zandbodem en de eindeloze horizonten zorgen voor een schitterende beeldenpracht. Denk maar aan de grappige achtervolging: Xiao Yan zit haar broertjes achterna in een grillig rotslandschap vol richels en steenformaties. De broertjes maken perfect gebruik van de omgeving om hun achtervolgster op afstand te houden... De film speelt zich af in Xihaigu, een afgelegen en stoffig dorpje in de arme provincie Ningxia in het noordwestelijke hoogland van China. Het is een droog gebied, maar er groeien wel... wolfsbessen, een typische vrucht van de streek die ook voor Xiao Yan een bron van inkomsten wordt.

16

Ook in dit traditionele landbouwgebied ontwikkelt de industrie zich razendsnel. Nieuwe fabrieken (van elektrische krachtcentrales tot voedingsindustrie) schieten er als paddestoelen uit de grond. Vermoedelijk is de vader van Xiao Yan op zoek naar werk in één van die nieuwe bedrijven. DE HUI In de provincie Ningxia wonen voornamelijk Hui, een van de vele Chinese bevolkingsgroepen. De Hui zijn moslims, afstammelingen van Arabische handelaars die zo’n tien eeuwen geleden naar China kwamen om handel te drijven en zich daar vestigden. Met hun 8.605.000 stamleden zijn de Hui bij de grootste en belangrijkste minderheidsgroepen in China. Vanwege o.a. hun religieuze achtergrond en hun geringe band met het communisme kregen de Hui het in de Chinese geschiedenis vaak zwaar te verduren. Ze behielden een aantal van hun traditionele gewoonten: ongehuwde meisjes dragen nog vaak een hoofddoek en veel mannen dragen een baardje. Bron: http://www.1world2travel.com/article.php?articleID=63&document=3

17

Personages Xiao Yan

Verwerking door de leerlingen Als je graag meer te weten wilt komen over de regio waar HET VERHAAL VAN XIAO YAN zich afspeelt, kun je samen met de leerlingen op verkenning gaan in de bibliotheek of op het internet. Je kunt hen laten samenwerken om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van het grote land China, van de provincie Ningxia en van haar inwoners en hun gewoontes. Om de leerlingen aan te moedigen zich in te leven in het verhaal van de film, is het vaak handig om hun eigen situatie te vergelijken met die van de personages. Beschrijf het landschap en het dorp waarin Xiao Yan woont. Hoe anders is de stad? Zou je zelf graag wonen in een omgeving zoals in de film? Waarom wel/niet? Wat vind je van je eigen woonomgeving? Is het er mooi? Wil je er je hele leven blijven wonen, of wil je ook wel ’s iets anders uitproberen? Xiao Yan moet grote afstanden te voet afleggen. Hoe zit dat bij jou?

“Xiao Yan, zeg jij het maar...” Volgens de meester is de 13jarige Xiao Yan blijkbaar de slimste van de klas. Bovendien is ze vastberaden, plichtsbewust (ze geeft haar lunch aan haar broertjes), maar ook impulsief en recht voor de raap... ze neemt geen blad voor de mond! Ze laat zich niet snel ontgoochelen; ze trekt haar plan, eigengereid en koppig. In plaats van zich willoos neer te leggen bij haar lot – trouwen met het jongetje – vecht ze zelf voor een betere toekomst. Ze gaat niet zielig doen; ze vraagt niemand om hulp... Als een volleerde handelsvrouw zal ze dat klusje wel in haar eentje klaren.

Xiao Yan is natuurlijk de motor van het verhaal. Haar verhaal bewijst dat ook een individu, zelfs een eenvoudig plattelandsmeisje met koddige vlechtjes, duizend jaren oude gewoontes kan veranderen.

18

19

Moeder Over moeder weten we weinig, behalve dat ze de handen vol heeft met haar dochter en beide zoontjes. Ze staat er alleen voor – haar man zoekt werk in de stad en komt zelden thuis – en houdt met moeite het hoofd boven water en de touwtjes strak.

me alleen maar moeilijk. Wanneer begrijpt u dat eens?” Het einde van de film is niet enkel een triomf voor Xiao Yan, maar ook voor haar moeder. Vandaag zet haar dochter immers een stap die ze zelf nooit heeft kunnen zetten.

Broertjes Xiao Yans broertjes hebben in de film een dubbele functie: − Ze accentueren het lot van Xiao Yan. Het zijn luie plaaggeesten die enkel willen spelen en snoepen. Toch ziet hun toekomst er rooskleuriger uit dan die van hun zus. − Ze zijn een soort komisch duo dat een scheut kinderlijke humor toevoegt aan de film. Het jonge publiek herkent ongetwijfeld hun pesterige gedrag. Ze testen hun zus voortdurend en stellen haar op de proef, ze moedigen mama aan wanneer dochter een pak ransel krijgt. Of ze geven gekke commentaren: “Volgens mij is ze bedroefd.” – “Maar wij zijn blij.”

Het lijkt alsof het lot van haar dochter haar nauwelijks raakt; ze verbergt zich achter een façade van onverschilligheid: “Het maakt mij niet uit of ze niet naar school kan, ze is toch een meisje.” Tot we begrijpen dat ze haar bekommernis niet durft tonen. Ze herkent in het lot van haar dochter immers haar eigen levensverhaal. Meester Wang: “Uw dochter is net als u vroeger. Toen u niet meer naar school mocht, heeft u dagen gehuild.” Moeder is bang dat de geschiedenis zich zal herhalen, dat ze na haar eigen teleurstelling nu ook het lot van haar dochter niet kan verbeteren. Dat maakt haar kwaad en gefrustreerd. Ze huilt, smeekt, probeert de meester gunstig te stemmen, te charmeren, ... Ze dringt zich vreselijk aan hem op, maar daar is de meester niet blij om: “Laat me toch met rust. U maakt het

20

21

Een vaak terugkerend beeld is Xiao Yan in het midden, aan beide zijden geflankeerd door één van de broertjes. Een komisch effect. − De broertjes met een kleurige pot en pan op hun hoofd die ‘riddertje’ spelen. − Een ‘tableau vivant’ met Xiao Yan in het midden en beide broertjes die elk hun hoofd een andere kant op draaien. − Beide broertjes die met de mond wijd open bij grote zus om een snoepje bedelen. Zoals kleine vogels in hun nest. “Aaaah,” klinkt het uit beide monden. Op de achtergrond horen we het geitje bedelen om eten: “Eèèèèèh”.

Meester In de openingsscène leren we meester Wang kennen als een streng man. Hij wordt boos wanneer een leerling een fout maakt en grijpt hem bij een oor. Toch lijken de leerlingen altijd een beetje te lachen met hun leraar... joelend gooien ze hun tassen de lucht in, waardoor meester Wang ze met een ladder allemaal weer van de basketring moet halen. Later blijkt hij erg begripvol. In zijn contacten met Xiao Yan toont hij zich een eerlijk man, met bewondering voor het karakter van zijn leerling. Zo stelt de meester een positief voorbeeld. Ondanks de druk van alle moeders probeert meester Wang de zaken eerlijk af te handelen. Bovendien is hij voor de dorpelingen – zoals onderwijzers dat decennia geleden ook in onze dorpjes waren – de link met de buitenwereld. In het huis van de meester komen de mensen samen om televisie te kijken en een beeld op te vangen van de wereld... al komt daar geknoei met de antenne bij kijken. Zijn motor – in deze arme gebieden een echt statussymbool – maakt hem mobieler dan zijn dorpsgenoten en nauwer betrokken bij het leven buiten dit geïsoleerde dorp.

22

Dorpsgemeenschap Het dorpje is klein en geïsoleerd, maar het dorpsleven is levendig. De mensen kijken samen televisie, de werken aan het schoolgebouw worden door de moeders samen uitgevoerd, ... Iedereen is dus op de hoogte van elkanders doen en laten en levert daar commentaar op. Wanneer Xiao Yan aan haar toekomstige echtgenoot wordt voorgesteld, staat iedereen mee te gluren. Privacy heb je hier nauwelijks. Traditionele normen leven hier nog erg sterk. Het lijkt alsof de gemeenschap de bovenhand neemt op de individuele verlangens van de dorpelingen. Sanhua wil eigenlijk helemaal niet trouwen, maar het lijkt alsof ze niet anders kan. Ze moet zichzelf overtuigen dat een huwelijk de beste en enige toekomst voor haar is. Moeder wil eigenlijk ook liever dat Xiao Yan blijft studeren. Maar ze overtuigt zichzelf: “Ze hoeft helemaal niet naar school, ze is toch een meisje…” Hoewel ze niet akkoord gaat met de traditionele normen, dringen die zich toch aan haar op. Zowat alle individuen in deze film zijn vooruitstrevender dan de gemeenschap in z’n geheel. Opvallend: in het dorp zie je bijna uitsluitend vrouwen. Vermoedelijk zijn alle mannen, net als Xiao Yans vader, in de stad op zoek naar werk. Al het werk komt op de schouders van de vrouwen terecht.

23

Vragen aan de leerlingen DE PERSONAGES Wie is het hoofdpersonage van de film? Xiao Yan is een heel veelzijdig personage. Laat elke leerling één woord, één eigenschap opschrijven die volgens hem/haar de figuur van Xiao Yan het beste samenvat. Kom je tot een volledig beeld? Vind je dat Xiao Yan haar problemen op de juiste manier aanpakt? Welke andere personages doen er nog mee? Welke personages vond je leuk? Kon je je makkelijk inleven in de situatie van de verschillende personages? Vond jij de personages geloofwaardig? Waren het voor jou ‘echte’ mensen? Misschien vond je het helemaal niet realistisch dat een 13-jarig meisje zo haar plan kon trekken. Ben jij even ijverig als Xiao Yan, of ben je meer zoals haar broertjes? Is de moeder bezorgd over het lot van haar dochter? Waarom wel/niet? Hoe zag je dat? De broertjes gedragen zich een beetje als clowns. Hoe doen ze dat? Zijn ze voor hun zus een steun? Of een hinderpaal? Vergelijk met je eigen situatie thuis... hoe verhouden broers en zussen zich tot elkaar? Steun je elkaar? Help je elkaar? Probeer je elkaar te dwarsbomen? Wat maakt de meester anders dan de andere dorpelingen? Is hij volgens jou een goede leraar? Wat doet moeder zoal om de meester gunstig te stemmen? Waarom? Hoe reageert de meester daarop?

24

DE GEMEENSCHAP De meester trekt zijn leerling aan de oren, de moeder gaat achter Xiao Yan aan met een bezem, Xiao Yan slaat haar twee broertjes. Wat vond je daarvan? Mag je volgens jou in werkelijkheid mensen pijn doen omdat ze niet doen wat jij vraagt? Hoe verloopt het dorpsleven? Hoe gaan de mensen met elkaar om? Vergelijk met je eigen dorp... Wat lijkt je leuk aan het dorpsleven uit de film? Zie je ook nadelen? Maak zelf een keuze... In het dorp zie je bijna uitsluitend vrouwen. Waarom? Waarom zie je de papa van Xiao Yan nooit?

25

Focus op sociale thema’s In een land vol schoonheid én armoede volgen we de avonturen van een jong meisje en haar spannende zoektocht naar schoolgeld. Het verhaal wordt onderhoudend verteld met veel empathie en soms een knipoog. Maar wie verder kijkt, ziet dat er veel meer thema’s aan bod komen en dat ze eigenlijk de kern van het verhaal uitmaken: de dreiging van een te vroeg afgebroken jeugd, een (gearrangeerd) huwelijk als vlucht uit de armoede, de door tradities geregeerde wereld van de volwassenen versus het initiatief en de pienterheid van een kind. De pijnlijke gang van het leven kan enkel worden stopgezet door een dapper meisje met een enorm doorzettingsvermogen. Eén extra jaartje school… het lijkt een triviaal detail, maar in het leven van Xiao Yan betekent het een wereld van verschil.

Meisjes “Je bent ‘n meisje. Meisjes hoeven niet naar school.” – “Maar ik wil wel!” De situatie van Xiao Yan staat model voor veel Chinese meisjes die, vooral op het platteland, kampen met de oude tradities: ze worden grootgebracht in functie van de familie van hun toekomstige bruidegom. Op het moment dat een meisje trouwt, ruilt ze haar eigen gezin in voor dat van haar echtgenoot. Investeren in de opleiding van een dochter brengt dus niets op voor de eigen familie. De ouders van het meisje willen zo snel mogelijk een huwelijk arrangeren om deze financiële overlast kwijt te raken. Bovendien kunnen veel ouders het door de overheid opgelegde schoolgeld nauwelijks betalen. Daardoor blijft de basisscholing ontzegd aan vele meisjes; hun toekomst ligt al bij voorbaat vast. Dit overkwam ooit Xiao Yans moeder en nu dreigt hetzelfde lot voor Sanhua,

26

voor Xiao Yan en voor zoveel andere meisjes. Xiao Yan vindt zichzelf nog veel te jong om te trouwen. In de film is het moeilijk om de grenslijn te zien tussen kinderen en volwassenen. Xiao Yan is flink: ze drijft handel, ontmoet haar kandidaat-echtgenoot, werkt mee in het huishouden zoals een volwassen vrouw. Toch is ze nog een meisje, jong en onvolwassen. Tijdens de ontmoeting met haar huwelijkskandidaat kibbelt het stel op een kinderachtig grappige manier. Even later gaat ze opgelucht en uitgelaten mee touwtje springen... heel meisjesachtig en kinderlijk.

De rol van de vrouw De sociale positie van de vrouw in China is op alle vlakken ondergeschikt aan de man. De Chinese maatschappij is veelal gestoeld op de leer van de wijsgeer Confucius (551 v.C. tot 479 v.C.) voor wie de vrouw een minderwaardig schepsel was. Confucius introduceerde een gezinsstructuur waarin van de vrouw slechts verwacht wordt dat ze minstens één zoon baart. Verder heeft ze geen enkel recht. In de loop van de 20ste eeuw komt er verandering in deze situatie. De vrouw zoekt een eigen plaats in de samenleving. Sinds de jaren ’60 en ’70 moeten een aantal nieuwe wetten de vrouwen meer rechten bezorgen. Maar wetten en voorschriften veranderen niet altijd de gewoonten en houding van de mensen. Zeker niet op het platteland, waar Xiao Yan woont. Van meisjes wordt nog steeds eindeloze dienstbaarheid verwacht en uithuwelijking bestaat nog steeds.

27

SANHUA “Ik ben al 18. Ik schaam me om nog met jullie naar school te gaan.” (Volgens de traditionele Chinese kalender is Sanhua 18. In onze jaartelling is ze 15 à 16 jaar oud.) Dat beweert de jonge bruid Sanhua. Maar dat is niet hoe ze er echt over denkt. Eigenlijk wil ze nog naar school, maar nu ze gedwongen wordt tot een huwelijk (“Ik moet wel trouwen”) heeft ze zich neergelegd bij haar lot en wil ze er verder niet over nadenken. Toch is haar personage de aanleiding voor enkele ontroerende passages in de film.... Sanhua wil een balpen als enige souvenir aan haar schooljaren en als band met haar verloren jeugd. “Nu ik niet meer naar school ga, wil ik graag een pen als aandenken.” Bij het afscheid van Xiao Yan zegt ze: “Doe je best, ook voor mij” en bedroefd staart ze haar vriendin na wanneer die tussen de zandheuvels verdwijnt.

Op weg naar school, klaar voor een nieuwe en glorieuze start, passeert Xiao Yan de bruidsstoet van Sanhua. Een tragisch moment: breekbaar en bedeesd staat de bruid op de drempel van jeugd naar volwassenheid, een leven achter zich latend, een nieuw leven beginnend. Intussen heeft Xiao Yan door haar eigen verzet een nieuwe toekomst voor zichzelf gecreëerd. Een pijnlijk contrast...

Onderwijs In China moeten kinderen hard werken op school. De lat wordt hoog gelegd; ook meester Wang vraagt de leerlingen van zijn bescheiden schooltje om tijdens de vakantie flink te blijven studeren. In het dorpje is helaas maar één echte leerkracht. Alle leerlingen zitten samen in de klas. Sommige kinderen moeten nog leren lezen, terwijl anderen al verschillende jaren op school zitten. Het is dus erg moeilijk om ervoor te zorgen dat alle kinderen voldoende bijleren. Op plattelandsschooltjes ligt het niveau dan ook heel wat lager dan in de grotere stedelijke scholen. Scholing wordt in China vaak nog meer als een ‘gunst’ dan als een vanzelfsprekend recht gezien. Basisonderwijs is pas sinds 1985 verplicht. Nog heel wat Chinese volwassenen zijn analfabeet: ze kregen nooit onderwijs of kregen onvoldoende tijd om het ingewikkelde Chinese schrift onder de knie te krijgen. Ondanks de schoolplicht laten boerenfamilies nog vaak hun kinderen op het veld werken tijdens schooltijd om het gezin financieel te ondersteunen. Dat was nog niet zo lang geleden ook bij ons het geval. Onderwijs kost geld, hoewel de onderwijskosten door de staat worden betaald. In het geval van Xiao Yan bedraagt het schoolgeld 24,80 yuan, ongeveer 2,5 Euro. Meester Wang legt

28

29

uitvoerig uit hoe die som werd berekend: “De school is er voor de leerlingen, maar er worden ook kosten gemaakt. Elektriciteit, tafels en stoelen, alles kost geld. De hulpleraar kost 70 yuan per maand. Krijt, inkt en stookkosten. Ik vraag voor een jaar maar 4,80 boven op het normale lesgeld. U weet best dat dat is om water te kopen. Eén vracht kost 80 yuan, we gebruiken 6 vrachten per jaar.”

Samen denken over school “Ik wil naar school!” Voor Xiao Yan is het een echte hartenkreet. Wat betekent zo’n uitspraak voor kinderen in ons land? Kunnen zij de nood van Xiao Yan begrijpen? Bespreek met hen de gevolgen voor Xiao Yan en voor zichzelf: − Wie gaat er graag naar school? Waarom? Zou Xiao Yan dezelfde redenen aanhalen? Denk je dat zij op school wil blijven omdat ze graag wil leren, of enkel omdat ze (nog) niet wil trouwen? − Hoe zou het leven, de toekomst van de leerlingen eruitzien zonder school? En voor Xiao Yan? − Naar school gaan kost geld. Scholen moeten worden gebouwd en onderhouden, leerkrachten worden betaald, boeken en materiaal moeten aangekocht worden. Hebben de leerlingen enig idee hoe hun eigen schoolcarrière wordt betaald? Wie draagt er bij? Ouders? Overheid? Moeten ze zelf ooit iets betalen voor hun schoolcarrière? − Probeer een budget op te stellen voor een rijk gevulde schoolweek. Wat hebben ze nodig (schoolgerief, zwemgeld, geld voor drank, geld voor een uitstapje,...)? Probeer het budget op te maken. Vergelijk met de 24,8 yuan (= 2,5 Euro) van Xiao Yan voor een heel schooljaar.

30

Nog meer ‘schoolfilms’ HET VERHAAL VAN XIAO YAN past uitstekend in het rijtje charmante Chinese jeugdfilms die de voorbije jaren in België te zien waren en waarin telkens het recht op onderwijs en zelfontplooiing bepleit werd (25 KIDS & 1 DAD, NAAR SCHOOL MET VADER OP M’N RUG, KING OF MASKS). In al die films leveren kinderen, net zoals Xiao Yan, een enorme inspanning om voor zichzelf het recht op ontwikkeling af te dwingen. En steeds laten deze films ruimte voor twijfel en kritiek: enerzijds lijken ze een lofzang op het Chinese onderwijs waar er voor iedereen die het écht wil dezelfde kansen zijn weggelegd. Vlaggen wapperen triomfantelijk in beeld en er worden lovende woorden gesproken over de overheid en het Ministerie van Onderwijs. Maar tegelijk leveren al die films kritiek op de onrechtvaardigheid: het recht op onderwijs is een van de belangrijke noties in de Rechten van het Kind (zoals door de VN opgesteld in een verdrag dat in 1989 ook door China werd ondertekend) en het wordt duidelijk dat het niet voor elk Chinees kind mogelijk is om op dezelfde manier van dat recht te genieten.

Armoede China is in volle groei en het gemiddelde Chinese inkomen is de jongste jaren enorm gestegen, maar het is duidelijk dat deze nieuwe rijkdom niet evenredig verdeeld is. De nieuw verworven welvaart komt niet alle Chinezen ten goede. Volgens Amnesty International leven vandaag nog steeds 200 miljoen Chinezen onder de armoedegrens, wat betekent dat ze minder dan een dollar per dag verdienen.

31

Op de stoffige wegen in noordwestelijk China, ver van hoofdstad Bejing, kom je maar traag vooruit. Mensen zitten er gevangen in een web van tradities en armoede. In het kleine dorpje van Xiao Yan behoort een balpen nog tot de categorie ‘luxegoederen’ en is 24,8 yuan een behoorlijke som geld. Eigenlijk is het de armoede die aan de basis ligt van alle eerder geschetste problemen. De drang waarmee meisjes al vroeg het huwelijk worden ingedreven en de beperkte kansen op onderwijs zijn beide het gevolg van financiële problemen. Armoede is de rode draad in een web van sociale problemen.

-

Hoe zie je dat Xiao Yan nog een meisje is (en geen vrouw)? Vergelijk haar situatie met die van Sanhua? Wil Sanhua volgens jou echt trouwen? Waarom (niet)? Wat betekent de balpen voor Sanhua? Waarom is ze er zo aan gehecht?

* Meisjes Vind je dat meisjes in onze wereld dezelfde kansen krijgen als jongens? Hoe zit dat in andere landen, andere culturen? Kan/moet daar iets aan veranderd worden? Denk jij dat jongens beter kunnen studeren dan meisjes? Verdedig je antwoord. Hoe denkt men daarover in het dorp van Xiao Yan?

Vragen aan de leerlingen Enkele van de aangekaarte sociale problemen zijn te complex om ze in een aantal eenvoudige vraagjes af te handelen. Toch zijn deze onderwerpen zeker de moeite waard om besproken te worden. HET VERHAAL VAN XIAO YAN kan een aanleiding zijn om met de leerlingen te praten over: * Huwelijk Vind je 15 jaar een ‘huwbare leeftijd’? Vind je 18 jaar een huwbare leeftijd? Wat is volgens jou een goede leeftijd om te trouwen? Hoe kan een huwelijk je eigen ontplooiing afremmen? Een opdrachtje: iedereen bedenkt een huwelijkskandidaat voor de leerling die naast hem/haar zit. Omschrijf hem/haar in een kort tekstje (geen concrete namen noemen, enkel een karakteromschrijving). Wat zijn de vereisten? Moet hij/zij bijvoorbeeld rijk zijn, of mooi, of toch vooral lief? Stel je voor dat er écht op deze manier over jouw toekomst beslist zou worden...

32

* Armoede Armoede betekent méér dan ‘geen eten’... welke gevolgen kan armoede nog hebben? Voor Xiao Yan? Bij ons? Kan daar iets aan gedaan worden? Sommige mensen in ons land hebben geen geld om een auto te kopen. Zijn die mensen dan arm? Of als ze niet genoeg geld hebben om een tv te kopen, of om ieder jaar op reis te gaan? Of net niet voldoende om een subtropisch zwemparadijs in hun tuin te installeren? * Onderwijs De leerlingen kunnen eens met hun grootouders praten over het onderwijs in hun tijd. Veel mensen van deze oudere generatie kregen ook minder kansen om naar school te gaan. Misschien hebben zij ook moeten vechten om te mogen studeren. Waarom is onderwijs zo belangrijk, denk je? Vind je het goed dat er bij ons, en ook in China, een leerplicht bestaat? Zou jij ook naar school gaan als er in België geen leerplicht gold?

33

Bijlage: Leven op het Chinese platteland Een andere kijk op Xiao Yan Erika Van Baelen en Els Van Besien, China-coördinatoren van Amnesty International Vlaanderen, bekeken HET VERHAAL VAN XIAO YAN en plaatsen de film in een meer correcte context. De media berichten vaak over het “Chinese economische mirakel”. Tussen 1979 en 2005 groeide de Chinese economie jaarlijks bijna 10 % en daardoor is China inderdaad een van de snelste economische groeiers ter wereld. Veel Chinezen zijn hierdoor rijker geworden en kregen een beter leven. Maar dit geldt niet voor alle Chinezen. De Chinese regering ging ervan uit dat een betere economie alle mensen ten goede zou komen. Dat bleek niet te kloppen. Het inkomen van de armste Chinezen daalde zelfs. De kloof tussen het arme platteland en de rijke steden stijgt nog altijd en zorgt voor veel sociale onrust. De rijkste stedelingen verdienen 9 maal meer dan de armste. Op het platteland is dit verschil nauwelijks kleiner: ongeveer 7 maal. Bovendien ligt het gemiddelde inkomen in de stad ongeveer 3 maal hoger dan op het platteland. SNOEIEN IN GEZONDHEIDSZORG 200 miljoen Chinezen leven onder de armoedegrens en moeten rondkomen met minder dan 1 dollar per dag. De meeste armen leven –zoals ook Xiao Yan– in West-China waar de natuurlijke condities hard zijn, de steden onderontwikkeld en de mensen slecht opgeleid. Er heerst nog hongersnood. Bovenop dit inkomensverschil moeten plattelandsbewoners in China afrekenen met stijgende kosten voor gezondheidszorg en onderwijs. Om de Chinese economie te laten groeien, was er geld nodig. Tussen 1978 en 1999 werden de uitgaven voor

34

de ziektezorg meer dan gehalveerd. Bovendien gaat 80 % van deze uitgaven naar de sowieso rijkere steden, waar slechts 30% van de bevolking woont. Het aantal dokters en gezondheidswerkers daalde en de 900 miljoen plattelandbewoners hebben nauwelijks ziekteverzekering. De gevolgen zijn schrijnend: op het platteland is de levensverwachting gemiddeld 12 jaar lager en de kindersterfte 9 maal hoger dan in de stad. GRATIS ONDERWIJS? Chinese koppels mogen normaal één kind krijgen. Op het platteland is een 2de kind toegestaan als het eerste kind een meisje is. De wens om een zoon te krijgen is er erg groot omdat mannen geld verdienen en hun ouders onderhouden. Meisjes worden meestal in het huishouden ingeschakeld. Soms wordt een abortus uitgevoerd als het een meisje is. Op het platteland worden 119 jongetjes geboren voor elke 100 meisjes. In China is het onderwijs tussen 6 en 15 jaar in theorie gratis en volledig door de staat betaald. Maar niet in de praktijk. De gemeentes draaien op voor veel kosten en in arme dorpen wordt aan de ouders schoolgeld gevraagd: voor de inrichting van de school, schoolmaaltijden, toezicht op de speelplaats, enz. Ook al is het bedrag laag –in de film 25 yuan; ongeveer € 2,5– toch kan dit teveel zijn, zeker voor ouders die meerdere kinderen hebben. Net zoals in de film moeten meisjes thuisblijven wanneer de schoolkosten te hoog oplopen. De officiële statistieken van de Chinese overheid tonen dat analfabetisme bij vrouwen op het platteland de laatste jaren sterk daalde. Toch zijn er nog altijd zo’n 55 miljoen plattelandsvrouwen die niet kunnen lezen of schrijven.

35

Ook kinderen van Chinese minderheden (Tibetanen, Oejgoeren,... ) hebben het niet makkelijk op school. In de scholen wordt vooral Mandarijns Chinees gesproken en dat is niet hun moedertaal. Daardoor presteren ze minder en volgen ze minder lang onderwijs, dikwijls enkel de lagere school. Als volwassenen zijn ze minder goed opgeleid en hebben dus minder kansen op de arbeidsmarkt.

Amnesty International is een mensenrechtenorganisatie en vindt alle rechten van de mens even belangrijk. Niet alleen politieke en burgerlijke rechten zoals het recht te zeggen en te denken wat men wil, het recht verenigingen op te richten en te vergaderen, het recht een eigen godsdienst te kiezen, enz. Maar ook sociale en economische rechten zoals het recht op onderwijs, gezondheidszorg, eten en onderdak. Zo voert Amnesty o.a. actie tegen discriminatie van minderheden en migrantenarbeiders in China.

MIGRATIE NAAR DE STAD De Chinese regering beseft de ernst van dit probleem en probeert de situatie te verbeteren. Eind 2006 beloofde China het les- en schoolgeld af te schaffen voor 150 miljoen plattelandskinderen. De armste 10 miljoen mensen krijgen bijstand, maar zoals we in de film zien, komt dat geld niet altijd ter plaatse. Bureaucratie en corruptie zorgen ervoor dat het geld vaak verdwijnt naar minder nobele doelen.

Overname uit Generiek, nr. 90, juni 2007

Bijgevolg trekken veel plattelandsbewoners naar de steden, op zoek naar werk, zoals de vader van Xiao Yan. Deze migrantenarbeiders zijn een kwetsbare en gediscrimineerde groep. Ze werken in mensonwaardige omstandigheden en blijven in de stad verstoken van gezondheidszorg en onderwijs. Soms werken beide ouders in de stad en nemen ze hun kinderen mee. Omdat scholen in de stad nog duurder zijn, volgen deze kinderen soms zelfs helemaal geen onderwijs. Sommige ouders laten hun kinderen achter bij grootouders of familie. Miljoenen kinderen op het platteland krijgen hun ouders 1 of 2 keer per jaar te zien, wat tot de nodige problemen leidt... Erika Van Baelen & Els Van Besien

36

37

Beeldtaal Mooie beeldjes... ze zijn typisch voor de Chinese cinema die vaak uitblinkt in pure schoonheid. Maar hoe mooi al die plaatjes ook zijn... het is niet zomaar ‘mooifilmerij’. Er gaat meer schuil achter al die prachtige beelden en ze zijn zelden lukraak gekozen.

Betekenisvolle beeldenpracht In zijn eerste film brengt regisseur Fang Gangliang zijn verhaal op een oogverblindende manier in beeld. Bijna elk camerastandpunt is opmerkelijk en origineel. Er zijn fraaie shots van spelende kinderen, uitgestrekte zonovergoten landschappen, schattige snoetjes... Zijn beelden bevatten ook een flinke scheut humor die kinderen erg appreciëren. Denk maar aan: het grappige beeld, over de schoolmuur gefilmd, van boekentassen die de lucht invliegen. de manier waarop het geplaag tussen de broertjes en Xiao Yan in beeld komt, rennend tussen de hooibergen of elkaar achtervolgend over de rotsen. de manier waarop een deur een actief element in het beeld wordt: het deurgat waardoor we Xiao Yan over het erf zien lopen, glurende ogen van de broertjes door de deur van het kippenhok of de broertjes die zoals een geroutineerd komisch duo in de deuropening verschijnen. Wanneer Xiao Yan in de slotscène de school bereikt, rent ze tussen een rij feestelijk opgestelde vlaggen en klinkt er op de speelplaats luid applaus. Hoewel dit alles eigenlijk bedoeld is voor de aanwezige vertegenwoordigers van de overheid, lijkt het alsof het feestgedruis eigenlijk ter ere van Xiao Yan weerklinkt.

38

De wandelingen van Xiao Yan door de hoofdstraat worden mooi in beeld gebracht doorheen een bloesemtak en er is een onvergetelijk beeld van Xiao Yan en haar ‘partner’ die langs eindeloze trappen de rotswand afdalen. Maar vaak hebben de beelden ook een diepere betekenis en maken ze ons iets duidelijk.

Kikker- en vogelperspectief Een heel bekende manier waarop een beeld een betekenis in zich draagt, is het gebruik van ‘vogel- en kikkerperspectief’. In HET VERHAAL VAN XIAO YAN wordt hier heel vaak mee gespeeld. − Vogelperspectief: de camera kijkt op iets neer, een beeld van bovenuit, zoals een vogel neerkijkt op de aarde. − Kikkerperspectief: de camera kijkt naar iets op, een beeld van onderuit, zoals een kikker opkijkt naar de mensen.

39

Met vogel- en kikkerperspectief kan een beeld iets duidelijk maken: je kan iemand er kleiner en nietiger, of groter en machtiger mee doen lijken. Denk maar aan de beelden van Xiao Yan die bij haar handeltje op de markt wordt omringd door grote mensen die boven haar uittorenen. Tussen al die grote volwassenen lijkt Xiao Yan (die hier kijkt vanuit een kikkerperspectief) extra klein. Ook op de affiche zie je Xiao Yan in kikkerperspectief, omringd door vuisten van de onderhandelaars.

Een extreem voorbeeld van het opvallende camerawerk zie je in de openingsscène. Terwijl de kinderen met een gedicht de omgeving beschrijven, maakt de camera een weidse beweging: via de vlag naar de bergen (vogelperspectief – een panorama van de hele streek) dalend komt de ommuurde speelplaats in beeld. Op de grond staan prachtige Chinese tekens geschilderd waarover de meester loopt... uiteindelijk houdt de camera halt bij zijn voeten. Eén beweging toont de overgang van het ene extreem naar het andere: van een panorama van de hele streek naar een klein detail: de voeten van de meester, die (kikkerperspectief) zijn leerlingen toespreekt.

40

Heel vaak zwenkt de camera naar boven om ons via beelden van de hemel te laten genieten van weidse panorama’s. Hoewel de horizon hier eindeloos lijkt en de lucht verwachtingsvol blauw kleurt, is het leven van de mensen daaronder belemmerd en beklemd. Een sterk contrast. Naar school gaan opent voor Xiao Yan een deur tot een hele reeks mogelijkheden die een 13-jarig meisje eindeloos toeschijnen. Een beetje zoals de hemel boven haar hoofd...

41

Nog meer betekenisvolle beelden - Sanhua versus Xiao Yan: tijdens een eerste gesprek wandelen de meisjes zij aan zij, Sanhua wandelt boven op de zandduin naast de weg, Xiao Yan wandelt beneden haar op de zandweg. Uit dit hoogteverschil spreekt hun verschil in ouderdom; Sanhua is meer volwassen, staat al verder op haar levenspad. Op het einde van de film, tijdens de bruiloftsstoet, hebben we hetzelfde gegeven... maar zijn de rollen omgekeerd. Sanhua rijdt over de weg terwijl Xiao Yan in de hoogte naast haar holt. Xiao Yan heeft haar doel verwezenlijkt. We zien hun handen naar elkaar reiken om de balpen te overhandigen... Dat is hun afscheid; de auto met de bruid verdwijnt in de verte en Xiao Yan zet koers naar school.

Opdracht voor de leerlingen Om de leerlingen het effect van het kikker- en vogelperspectief te laten aanvoelen, kunnen zij per twee een rollenspel spelen. Zij moeten bijvoorbeeld onderhandelen over de prijs van een voorwerp. De ene leerling mag daarbij op een stoel gaan staan, de andere blijft met de voeten op de grond. Degene die boven de ander uittorent, kijkt nu in vogelperspectief neer op de ander en zal zich machtiger voelen. Degene die op de grond moet blijven, voelt zich kleiner en staat in een zwakkere positie. Hij kijkt in kikkerperspectief op naar zijn spelpartner. Daarna worden de rollen natuurlijk omgedraaid.

- Xiao Yan ontmoet voor de eerste maal haar kandidaatbruidegom. Beiden zitten aan één kant van de tafel. Uit het beeld spreekt een grote afstand: ze kijken elkaar niet aan, hun hoofden blijven in de schaduw. Pas wanneer ze

42

43

beweren: “Goed, we willen allebei niet trouwen” kijken ze elkaar aan. De camera toont hoe ze in elkanders ogen kijken: er is een overeenstemming bereikt, ze zitten op dezelfde golflengte.

Vragen aan de leerlingen Probeer met de leerlingen een gesprek aan te gaan over de beeldtaal in de film, over de wijze waarop het verhaal werd uitgebeeld. Dat is niet makkelijk, omdat je dan even afstand moet nemen van de verhaallijn. Ook los van de gebeurtenissen en behandelde thema’s heeft HET VERHAAL VAN XIAO YAN immers heel wat interessants te bieden. Waarschijnlijk lukt deze bespreking het best aan de hand van enkele foto’s uit de film. Die kun je bijvoorbeeld vinden op http://www.jekino.be/persmappen. html of in deze lesmap. −

−

- Xiao Yan biedt triomfantelijk haar pen aan de meester aan; het voorwerp komt in beeld als ware het een kostbaar kleinood. Ze geeft de balpen aan de meester, die haar een handdoek aanreikt. De lijn van beide armen loopt gelijk: zij vinden elkaar in een wederzijds gebaar van respect.

− −

−

−

44 44

Heb je genoten van sommige beelden? Vond je de film mooi om naar te kijken? Waren er beelden, landschappen die je verrasten? Beschrijf de landschappen die je te zien kreeg. Hoe zagen ze eruit? Deden ze je denken aan plaatsen uit je eigen omgeving? Weet je nog hoe de broertjes in beeld kwamen? Beschrijf hoe je hen te zien kreeg. Op de markt leek Xiao Yan heel klein tussen al die grote mensen. Waarom leek dat zo? Waarom werd dat zo in beeld gebracht? Lijkt HET VERHAAL VAN XIAO YAN op andere films die je al gezien hebt? Probeer te omschrijven waarin deze film verschilt van andere films die je misschien kent. Zou jij het verhaal op dezelfde manier gefilmd hebben, of zou je andere keuzes maken? Bijvoorbeeld langer of korter, met meer actie, met minder personages, met een jongen in de hoofdrol, liever in een ander landschap, met meer muziek, …

45

Andere aspecten van de beeldtaal KLEURGEBRUIK De kleur rood is opvallend aanwezig in het beeld, o.a. in de kledij van de leerlingen, de sjaaltjes die ze dragen, de blouse van Xiao Yan, het petje van de jongen, de trouwkledij (er hangt een rode waas over het gezicht van de bruid)... Al in het openingsbeeld wappert opvallend de rode Chinese vlag. En dat is geen toeval: rood, de belangrijkste Chinese kleur, is immers heel symbolisch geladen...

Verder springen de kleuren van het landschap – bruingele rotsen en woestijnzand en de felblauwe hemel – het meest in het oog. Tijdens enkele binnenhuisscènes is het contrast tussen de donkere ruimte en de fel belichte gezichten erg mooi. Dit schilderachtige effect noemt men ‘clair-obscur’.

Vragen aan de leerlingen -

Rood is een warme kleur, die staat voor ‘het goede’. Rood brengt geluk. Het staat voor liefde en bloed maar ook voor jeugd en doorzettingsvermogen. Bovendien is het de nationale kleur van China én de kleur van het communisme. Het gebruik van rood is een vorm van eerbetoon aan het leven, aan het platteland (rood was de heilige, levensschenkende kleur) en aan het vaderland.

-

Op welke momenten is de aanwezigheid van de kleur rood jou opgevallen? Kleuren hebben bijna altijd een symbolische betekenis. Maar die is niet altijd in elke cultuur, in elk land dezelfde. Waarvoor staat ‘rood’ bij ons symbool? (Laat de leerlingen eventueel elk afzonderlijk een woord opschrijven – rood heeft in onze cultuur immers heel veel symbolische betekenissen, variërend van ‘liefde’ tot ‘gevaar’.) En in China?

PROPAGANDA VERSUS KRITIEK Het probleem is zo oud als de straat: altijd al werden films voor propagandadoeleinden gebruikt. Dat betekent dat films niet enkel een verhaal kunnen vertellen, maar ook een ‘ideologie promoten’. (Zoals reclamefilms goederen en diensten promoten, kunnen films ook ‘reclame maken’ voor een idee, een regime, een land...) China heeft op dit vlak een lange traditie; ooit dienden films in dit land enkel als propaganda voor Mao en de communistische leer. Er zitten duidelijk propaganda-elementen in de film. Het begint al met de wapperende Chinese vlag in het openingsbeeld van de film, de poëtische beschrijving van het dorp waar ze

46

47

Bibliografie wonen en het glorieuze beeld van de omgeving. Alle Chinese kinderen groeien op met een flinke dosis vaderlandsliefde. De meester betuigt uitvoerig zijn dank aan de overheid: “De school heeft ‘n computer gekregen en nieuwe boeken. Daarom wil ik het nieuwe schooljaar beginnen met een dankbetuiging. We laten een cameraman komen, zodat we ‘t kunnen opsturen. Jullie kunnen allemaal komen helpen. Dan maken we er een spectaculaire gebeurtenis van.” Vandaar het feestelijke slottafereel met volksdans en muziek, vlaggen en de alomtegenwoordige rode kleur. Maar HET VERHAAL VAN XIAO YAN levert ontegensprekelijk ook kritiek op de Chinese maatschappij en de manier van leven. Tussen de regels door ‘lees’ je commentaar op de toestand in het land. Parallel met het dankfeest aan het begin van het nieuwe schooljaar, zien we beelden van de voorbereiding op Sanhua’s bruiloft. Twee feesten... maar ze hebben helaas niet allebei dezelfde opgewekte bijklank. Ondanks de berichten over de bloeiende Chinese economie, maakt de film duidelijk dat de rijkdom in China niet evenredig verdeeld is, dat niet iedereen gelijke kansen krijgt en dat sommige basisrechten nog niet gerespecteerd worden. Nog altijd kunnen jonge meisjes vaak niet lang genoeg naar school gaan en worden ze op jonge leeftijd uitgehuwelijkt.

Voor dit dossier werd onder andere geput uit deze informatiebronnen: −

−

− − − −

www.wikipedia.be, www.kinderrechten.be, http://chine.blogs.liberation.fr, www.maps-of-china.com, http://english.peopledaily.com en www.1world2travel.com. lesmappen bij 25 KIDS & 1 DAD, JUDOU en NAAR SCHOOL MET VADER OP MIJN RUG (Jekino, Lessen in het Donker, Open Doek) De Chinese film vandaag (Luc Joris in Film & Televisie, november 1997) China en film: een moeilijk huwelijk (Cinema Novo Festivalkrant) Die Geschichte von Xiao Yan (Emanuel Socher-Jukic in Kinder- & Jugendfilm Korrespondenz 1005, 2005) Generiek, nr. 90 (juni 2007)

Fiche voor de leerlingen Op de volgende pagina is een lesbrief voor de leerlingen toegevoegd. Daarop staan een aantal trefwoorden, citaten en vragen die met de film te maken hebben. Deze vormen een leidraad voor de leerlingen tijdens de verwerking.

48

49

ㇹ

ㇹ

Ontwaken jullie wel eens, zuchtend en puffend om weer een nieuwe schooldag aan te vatten? Dan is het misschien een verrassende ontdekking dat er kinderen zijn die álles zouden doen om toch maar naar school te kunnen gaan. Zoals Xiao Yan.

HET VERHAAL VAN XIAO YAN is prachtig om naar te kijken. Het verhaal speelt zich af in een woestijnachtig bergland in China. Dat levert machtig mooie beelden op. De camera toont vaak de hemel, helder blauw en eindeloos. Xiao Yan droomt van een leven vol kansen en mogelijkheden. Eindeloos... een beetje zoals de hemel boven haar hoofd.

ㇹ

ㇹ

“Je bent ‘n meisje. Meisjes hoeven niet naar school.” “Maar ik wil wel!”

Vogelperspectief: de camera kijkt op iets neer, een beeld van bovenuit, zoals een vogel neerkijkt op de aarde. Kikkerperspectief: de camera kijkt naar iets op, een beeld van onderuit, zoals een kikker opkijkt naar de mensen.

ㇹ Het lesgeld voor Xiao Yan bedraagt 24,80 yuan. Dat komt ongeveer overeen met 2,50 euro. Probeer een budget op te stellen voor een rijk gevulde schoolweek in België. Wat hebben jullie nodig (schoolgerief, zwemgeld, geld voor drank, geld voor een uitstapje,...)?

ㇹ Op www.cinema.nl/cinema/movies/index. jsp?movies=29966263 kun je een fragment van HET VERHAAL VAN XIAO YAN bekijken.

ㇹ Heel wat details uit de film tonen aan dat men in China andere gewoonten heeft dan in België. Probeer je enkele voorbeelden te herinneren. Maar vergeet ook de gelijkenissen niet!

ㇹ Eén ding wordt in de film wel duidelijk: in China leeft een volk van handelaars! Kooplui in de streek van Xiao Yan hebben een bijzondere manier van onderhandelen: ze gebruiken een codetaal. Heb je gezien hoe ze elkaar een bedrag duidelijk maken?

Wij horen graag je reactie op deze film. Ga je de film bekijken tijdens Filmfestival Open Doek, dan kan je je mening kwijt op het kaartje dat je krijgt na de voorstelling.

50

51