n e t n e c Do g n i d i e l d n ha bij het lesprogramma 6 p e ro g r o o v ! g n o T Over de
er.nl
Film en extra m
thetbet e e k .i w w w p o aterialen
Inhoud
2 Doelgroep
Algemeen 1 Proefplezier
p. 2
Het lesprogramma Over de Tong! is gemaakt voor leerlingen uit groep 6 van het basisonderwijs.
2 Doelgroep
p. 3
3 Doelstellingen
p. 3
4 Educatief platform Ik eet het beter
p. 3
5 Benodigde materialen
p. 4
6 Voorbereiding van de les
p. 5
7 Opbouw en tijdsduur van de les
p. 5
Specifiek 8 Antwoorden en toelichting op opdrachten en proeven
p. 6
Extra 9 Aanvullende lessuggesties en informatie
p. 7
Colofon
p. 8
Op het platform ikeethetbeter.nl vindt u elke schoolweek de Vraag van de Week: een uitdagende kennis- of doe-opdracht om met de hele klas te spelen. Zo kunt u elke week kort aandacht besteden aan een gezonde levensstijl.
3 Doelstellingen 1 Proefplezier Met Over de Tong! gaan leerlingen op smaakavontuur aan de hand van de Schijf van Vijf. Ze leren dat het belangrijk is om elke dag te kiezen uit alle vakken van de Schijf. Daarvoor moeten leerlingen wel weten welke producten er in die verschillende vakken zitten. Over de Tong! laat leerlingen verschillende smaakproeven doen, waarbij steeds een ander vak van de Schijf centraal staat. Zo leren ze spelenderwijs de producten kennen en wordt de Schijf voor hen concreet. Daarnaast laat dit lesprogramma de leerlingen ervaren wat precies ervoor zorgt dat eten
Leerdoelen van het lesprogramma lekker is. Door de verschillende proeven ondervinden ze hoe de smaak werkt. Hoe komt het dat je iets proeft? Welke zintuigen gebruik je om te proeven? Waarom heeft de manier van voedsel produceren of bereiden invloed op de smaak van een product. Door de smaakproeven ontdekken leerlingen met elkaar wat het antwoord is op al die vragen. Hierdoor zullen ze de informatie beter begrijpen en onthouden. Kinderen worden zich meer bewust van wat ze eten en drinken en de keuzes die ze daarin maken. Uiteindelijk leren en ervaren ze hoe leuk het is om te kiezen voor gezond!
De leerlingen: 1. kunnen verschillende smaken onderscheiden; 2. ervaren voedingsmiddelen door te proeven, te ruiken en te kijken; 3. weten dat gezond eten en drinken belangrijk is voor hun eigen lichaam; 4. kunnen vertellen welke soorten voeding tot de Schijf van Vijf behoren; 5. weten van het bestaan van voedselproductieketens; 6. weten dat lekker eten ook gezond kan zijn.
4 Educatief platform Ik eet het beter Het lesprogramma Over de Tong! maakt onderdeel uit van het overkoepelende educatieve platform Ik eet het beter van Albert Heijn. Binnen dit platform ontwikkelt Albert Heijn verschillende initiatieven die leerlingen actief aanzetten tot een gezond voedingspatroon. In het lesprogramma Over de Tong! voor groep 6 ligt de nadruk op smaak. Ook voor de andere bovenbouwgroepen zijn er lesprogramma’s. Voor groep 5 tot en met 8 is er bij de start van het schooljaar De Week van de Pauzehap, een lesprogramma met en over gezonde tussendoortjes. Voor groep 7 is er in maart Testlab, waarmee de leerlingen proeven doen om voedingsstoffen aan te tonen. Eveneens in maart is er voor groep 8 KlasseLunch, een lesprogramma met als afsluiting een gezonde middagmaaltijd voor de hele groep. De verschillende lesprogramma’s hebben een duidelijke opbouw wat betreft onderwerpkeuze en moeilijkheidsgraad. Bij het hele lesprogramma ligt de nadruk op samen doen en samen beleven.
Uitleg iconen
= verwijzing naar www.ikeethetbeter.nl
= opdracht
= proef
= tip
Kerndoelen basisonderwijs Het lesprogramma is ontwikkeld in samenwerking met het Voedingscentrum. Het is gebaseerd op het leerplan van de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) en sluit aan bij de onderstaande door het Ministerie van Onderwijs vastgestelde kerndoelen van het basisonderwijs. Nederlands - Schriftelijk taalonderwijs 4. De leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten, waaronder schema’s, tabellen en digitale bronnen. Oriëntatie op jezelf en de wereld - Mens en samenleving 34. De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. 35. De leerlingen leren zichzelf redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument.
2
3
6 Voorbereiding van de les
5 Benodigde materialen Over de Tong!-materialen
• Per leerling een werkboekje • Eén poster met de Schijf van Vijf • Per groep één boodschappenpakket. Het pakket bevat producten waarmee de leerlingen de proeven kunnen uitvoeren die beschreven staan in het werkboekje • Deze handleiding
Over de Tong!-materialen voor het digibord Te vinden op www.ikeethetbeter.nl onder Ik eet het beter/Over de Tong!/Lesmaterialen Over de Tong! Zoals: • de introductiefilm Over de Tong! • de recepten van de smoothies uit de film • de Vraag van de Week • de gedrukte materialen in pdf-formaat
Extra materialen • Enkele extra materialen voor de proeven: maatbekers (per groepje leerlingen één), glazen of doorzichtige plastic bekertjes (per leerling twee), kraanwater, eetlepels (per leerling één), theelepels (per leerling één), kommetjes (per twee leerlingen één), enkele messen, vorken (per leerling één), een sticker (of papier en plakband) om mee te markeren (per tweetal één), een klein beetje afwasmiddel en eventueel een warmtebron om melk te verwarmen.
Inhoud boodschappenpakket • circa 15 bananen • 2 pakken sinaasappelsap • 3 pakken magere yoghurt • 1 pot honing • 1 tablet pure chocola • 1 zakje zoute sticks • 1 pak muesli
• 10 mueslirepen • 2 liter halfvolle melk • 1 fles zonnebloemolie • 1 kuipje halvarine • 1 bruin brood • 1½ liter mineraalwater
Benodigde materialen per proef Proef 1 (per tweetal) • klein beetje honing • 2 stukjes bittere chocola • 2 zoute sticks • klein beetje yoghurt • 2 kommetjes • 2 theelepels
Proef 3 (per leerling) • ½ banaan • ongeveer 60 milliliter sinaasappelsap • ongeveer 30 milliliter magere yoghurt • ½ theelepel honing • 1 beker • 1 vork (of iets om mee te prakken) • 1 eetlepel Proef 4 (per leerling) • 1 3 mueslireep • handje losse muesli Proef 5 (per tweetal) • 5 eetlepels melk • 5 eetlepels magere yoghurt • kraanwater • 2 kommetjes • 2 eetlepels Proef 6 (per tweetal) • 1 bruine boterham • olie (in kommetje) • halvarine • 1 mes • 1 kommetje Proef 7 (per tweetal) • mineraalwater (1 glas) • kraanwater (1 glas) • 2 glazen • 1 sticker (of papier en plakband)
De voorbereiding van de les neemt circa een halfuur in beslag (de tijd om het boodschappenpakket op te halen is daarbij niet meegerekend). Van tevoren Speel met uw groep de Vraag van de Week en bekijk eventueel met uw leerlingen alvast de introductiefilm Over de Tong! via www.ikeethetbeter.nl (zie verder onder 7 Opbouw en tijdsduur van de les). Kort van tevoren • Lees voordat u start met de les het leerlingen werkboekje Over de Tong! en deze handleiding door (±15 minuten). • Hang de poster van de Schijf van Vijf op een overzichtelijke plaats in de klas. • Verzamel de materialen en producten die nodig zijn voor de proeven. Zie 5 Benodigde materialen, in deze handleiding. Met dit lesprogramma doen uw leerlingen verschil- lende smaakproeven. De proeven kunnen heel goed in tweetallen worden gedaan. Sommige proeven kunnen de leerlingen zelfs alleen maar met zijn tweeën doen. Houd hiermee rekening bij de voorbereiding. Ook een circuitvorm is mogelijk, aangezien de proeven niet per se op de aangeven volgorde hoeven te worden gedaan. Bij de circuitvorm blijft de proefopstelling staan en schuiven leerlingen na elke proef door naar een volgende proefopstelling (± 10 minuten). • Misschien vindt u het leuk om enkele ouders van leerlingen bij de les te betrekken? Breng hen dan op tijd op de hoogte. Extra hulp kan handig zijn, maar is voor de uitvoering van de proeven van het les programma niet noodzakelijk. Op de dag zelf • Op 12 maart 2015 haalt u het boodschappen pakket op in de door u gekozen Albert Heijn-winkel (zie www.ikeethetbeter.nl). Wacht daarna niet te lang met de Over de Tong!-lessen. Een aantal producten uit het pakket is beperkt houdbaar.
1 U speelt met uw groep de Vraag van de Week in de KlasseKalender op www.ikeethetbeter.nl. (± 5 minuten) 2 U bekijkt met uw groep de introductiefilm Over de Tong! op www.ikeethetbeter.nl. U kunt deze film ook al eerder met uw groep bekijken, bijvoorbeeld op woensdag 11 maart. In deze film gaat groep 6 samen met Ewout Genemans een uitdaging aan: is er een smoothie te bedenken die de hele klas lekker vindt? (± 15 minuten) 3 U praat in een kringgesprek na over de film en peilt tegelijkertijd de kennis van uw leerlingen. (± 10 minuten)
4 U introduceert het Over de Tong!-boekje en legt uit
wat de leerlingen gaan doen. U wijst op de producten uit het boodschappenpakket die de leerlingen bij de proeven uit hun boekje nodig hebben. (± 5 minuten)
5 Uw groep bekijkt de poster van de Schijf van Vijf en vertelt wat hierop te zien is. (± 5 minuten) 6 U leest met uw groep de informatie in het Over de Tong!-boekje. U geeft de leerlingen steeds een paar minuten de tijd om de opdrachten te maken. U kunt er ook voor kiezen de leerlingen zelfstandig aan het eerste gedeelte van het boekje te laten werken. Op pagina 4 t/m 10 doen de leerlingen verschillende proeven. Ze werken hierbij in tweetallen. Het is van belang om de leerlingen te begeleiden bij het uitvoeren van de proeven. (± 2 uur) 7 U bespreekt de antwoorden van de opdrachten en uitkomsten van de proeven klassikaal. U gaat in op de vragen die de leerlingen nog hebben. (± 15 minuten) 8 U laat uw leerlingen de opdrachten maken onder Toetje van de Week op pagina 11 van hun werk boekje. Na deze afsluitende ‘toets’ praat u met uw leerlingen na over het onderwerp en sluit u de les af. U kunt dit onderdeel eventueel op vrijdag 13 maart doen, als afsluiting van de week met Over de Tong! (± 15 minuten)
Proef 2 (per tweetal) • melk (2 bekertjes) • kraanwater (2 bekertjes) • 4 bekertjes
7 Opbouw en tijdsduur van de les Een les met Over de Tong! duurt ongeveer 3,5 uur. Het is heel goed mogelijk de les over verschillende dagdelen te verspreiden. U start dan met de Vraag van de Week en besteedt een les aan de introductiefilm en de nabespreking ervan (1 t/m 3 hieronder). Vervolgens besteedt
44
u een les aan het Over de Tong!-boekje en de proeven (4 t/m 7 hieronder). Tot slot laat u uw groep het ‘Toetje van de Week’ doen aan het eind van hun boekje en praat u met hen na over het onderwerp (zie onder punt 8). Een les met Over de Tong! kan er als volgt uitzien:
9 De leerlingen nemen hun ingevulde Over de Tong!
boekjes mee naar huis. Ze kunnen dan aan hun familie en vrienden laten zien wat ze op school gedaan hebben. Ook kunnen ze de thuisopdrachten doen en de tips voor thuis toepassen. Tot slot zijn er leuke recepten om mee aan de slag te gaan!
5
Specifiek
8 Antwoorden en toelichting op opdrachten en proeven
Opdracht 1: Vakken vullen
4
5
3
2
1
Bij de uitleg over de Schijf van Vijf kunt u ook terugkomen op de smoothies, het onderwerp van de film. Laat de leerlingen de ingrediënten noemen die ze voor hun smoothie zouden gebruiken. Weten ze tot welk vak van de Schijf van Vijf die ingrediënten behoren?
Opdracht 2: Dol op banaan
Het is belangrijk om iedere dag eten en drinken uit alle vakken te kiezen en het is belangrijk om te variëren binnen een vak. Janine zou daarom producten moeten kiezen uit het vak van vlees, vis en zuivel. Ook is het beter als ze verschillende producten kiest uit het vak van groente en fruit.
Opdracht 3: Proefwerk
U kunt de Poster van de Schijf van Vijf of de interactieve Schijf op www.ikeetbeter.nl gebruiken ter inspiratie. Voorbeelden van bitter eten zijn spruitjes, witlof en olijven, bij zuur kunnen de leerlingen denken aan limoen, augurk en citroen, zoet zijn bijvoorbeeld aardbeien, zoete aardappel en zoete paprika en bij zout is ansjovis of kaas een goed antwoord.
Opdracht 4: W.M.I.J.W.M?
De antwoorden op deze opdracht verschillen per leerling. Waarschijnlijk hebben de meeste leerlingen zoet als hun favoriete smaak. U kunt in de klas turven hoe de favoriete smaken verdeeld zijn.
ThuisTest
Deze opdracht kunnen de leerlingen thuis doen met hun familieleden. U kunt er later in de klas op terugkomen en vragen of ze thuis allemaal dezelfde smaak hebben. Omdat je smaak in de loop van de jaren verandert, is het leuk om te kijken of de ouders, de opa’s en oma’s en jongere familieleden een andere smaakbeleving hebben.
Proef 1: Mond open, ogen dicht
Deze proef doen de leerlingen in tweetallen: om de beurt een blindproever en een klasgenoot die de proever twee producten laat proeven. In willekeurige volgorde is dat een zoet, zout, bitter en zuur product uit het boodschappenpakket: een theelepel honing (zoet), een zoute stick (zout), een theelepel yoghurt (zuur) en een
66
klein stukje pure chocolade (bitter). Zorg ervoor dat de tweede proever de producten die hij/zij moet proeven nog niet heeft gezien, bijvoorbeeld door de producten af te dekken.
Op smaakreis
Het antwoord is per leerling verschillend. Als kinderen niet goed weten wat kruiden zijn, kunt u ze vragen of ze thuis peper op tafel zetten of vragen of er in de keuken potjes met (verse) keukenkruiden zoals basilicum en peterselie staan.
Proef 2: Proefkonijn
Voor dit proefje maken de leerlingen tweetallen. De conclusie van het proefje is dat het lastig is om melk van water te onderscheiden als je proeft met je ogen en neus dicht. Misschien raden enkele leerlingen het goed door de sensatie in hun mond. De leerlingen ervaren dat ruiken een zeer belangrijke rol speelt bij smaakbepaling. Ook de andere zintuigen zijn medebepalend voor de smaak.
Opdracht 5: Groen, geel of bruin
Ieder kind vult hier een eigen antwoord in.
Proef 3: BanaSina-smoothie
De leerlingen maken een smoothie van banaan en sinaasappel. Wijs de leerlingen erop dat ze thuis samen met hun ouders ook smoothies kunnen maken. Op www.ikeethetbeter.nl vinden ze voorbeelden. Maak met de leerlingen de twee smoothies uit de film (de recepten vindt u op www.ikeethetbeter.nl), stem op jullie favoriet via www.ikeethetbeter.nl (onder Lesmaterialen/Stem op je Smoothie) en maak zo kans op een handig en lekker smoothiepakket voor in de klas.
Opdracht 6: Smaak en kraak
Bij deze opdracht gaat het om het besef dat je met één hoofdingrediënt en verschillende andere ingrediënten heel andere smaakbelevingen kunt creëren. Antwoorden: volkorenbrood 4, volkoren beschuit 3, volkoren knäckebröd 5, volkoren pasta 1, volkoren muesli 2.
Proef 4: Mmmueslireep
Geef iedere leerling een stukje ongeveer een derde - van een mueslireep uit het boodschappenpakket. De smaak van verkruimelde muesli van een mueslireep is niet hetzelfde als de smaak van losse muesli. Dit komt uiteraard door de ingrediënten die aan de muesli zijn toegevoegd om er een mueslireep van te maken. Een belangrijk bestanddeel van een mueslireep is suiker (koolhydraten), stroop, siroop of honing, waardoor de muesli aan elkaar geplakt wordt en de reep een zoetere smaak krijgt. Muesli in de vorm van een reep is natuurlijk gemakkelijk eetbaar en handig als snack, maar de suiker of honing in de reep zorgt er ook voor dat de reep calorierijker is.
Proef 5: Dik en dun
Deze opdracht doen de leerlingen in tweetallen. Afhankelijk van het soort yoghurt zul je circa 5 à 7 eetlepels water aan de yoghurt moeten toevoegen om deze ongeveer even vloeibaar te maken als melk. Ook al zijn beide vloeistoffen even dik, de leerlingen zullen het verschil tussen yoghurt en melk blijven proeven. Yoghurt smaakt namelijk zuurder dan melk. Melk heeft een licht zoete smaak, door de melksuikers die in de melk zitten. Bij het bereidingsproces van yoghurt zetten melkzuurbacteriën de melksuikers om in melkzuur. Hierdoor krijgt de yoghurt een zure smaak. Kinderen ervaren dat twee producten met dezelfde basis heel verschillend kunnen smaken.
Proef 6: Vet proeven
gezond en gevarieerd eet, krijg je genoeg mineralen binnen en heb je geen extra mineralen nodig van flessenwater. Redenen om kraanwater te drinken in plaats van flessenwater: • Sommige mensen vinden kraanwater lekkerder dan flessenwater. • Kraanwater is goedkoper dan flessenwater. Flessen water is zo’n 150 tot 500 maal duurder dan water uit de kraan. • Kraanwater is milieuvriendelijker dan flessenwater (denk aan het plastic van de flessen, het vervoer van het flessenwater). • Kraanwater is makkelijker beschikbaar dan flessenwater.
Toetje van de Week
De leerlingen besmeren ieder een stukje brood met halvarine en dippen een stukje brood in wat olie. Wat vinden ze lekkerder? Laat de leerlingen bedenken waarom het handig is dat er verschillende soorten voedingsmiddelen bestaan die ‘vet’ bevatten. Laat ze bijvoorbeeld nadenken over de vraag waarom je liever geen olie op je boterham smeert: olie is niet goed smeerbaar, je boterham ‘zuigt’ de olie op. In veel borrelhapjes wordt hiervan juist gebruikgemaakt: het genoemde voorbeeld van een met olijfolie besprenkeld sneetje stokbrood dat even in de oven verwarmd wordt. En waarom is het niet handig om halvarine in een koekenpan te gebruiken? In halvarine zit veel water, waardoor het in een hete pan spettert.
Het Toetje van de Week op pagina 11 is een leuke en leerzame afsluiting, waarmee uw leerlingen in de klas of thuis kunnen testen of ze het geleerde goed hebben onthouden en begrepen. De opdrachten zijn behalve in het werkboekje digitaal te vinden op ikeethetbeter.nl. Daar staat ook een toelichting bij de antwoorden. Bij sommige opdrachten is een filmpje opgenomen. Uw leerlingen kunnen de toets zelf nakijken met de antwoorden die op z’n kop in hun boekje staan.
9 Aanvullende lessuggesties en informatie
Opdracht 7: In de olie
In bijna alle producten zit olie behalve in sla. Het is een ‘instinker’ omdat veel kinderen slaolie zullen kennen. ‘Sla’ slaat daarbij echter op het werkwoord ‘slaan’: om olie te maken werden zaden ‘geslagen’.
Proef 7: De smaak van water
Deze proef doen de leerlingen weer in tweetallen. Sommige kinderen zullen verschil proeven tussen kraanwater en flessenwater. Als je goed proeft, is er inderdaad een smaakverschil. De meningen zijn verdeeld over welk soort water lekkerder is. Sommige mensen houden meer van flessenwater, terwijl anderen de smaak van kraanwater prefereren. Beide soorten zijn even gezond.
Opdracht 8: Welk water?
Er zijn verschillende redenen denkbaar waarom sommige mensen liever flessenwater drinken dan kraanwater. Mogelijke antwoorden zijn: • Sommige mensen vinden de smaak van flessenwater lekkerder dan die van kraanwater. • Flessenwater is gemakkelijk te vervoeren en het flesje is hervulbaar. • Flessenwater kun je overal bij de hand hebben. • In mineraalwater zitten soms extra mineralen. Als je
Extra
Platform www.ikeethetbeter.nl • Het platform www.ikeethetbeter.nl biedt onder andere extra suggesties voor de leerkracht die uitgebreider op het onderwerp wil ingaan, en aanvullend lesmateriaal zoals filmpjes en interactieve opdrachten. U vindt op het platform ook extra proefjes om de leerlingen eventueel thuis te laten doen. • Verder vindt u er bijvoorbeeld de interactieve Schijf van Vijf waarin alle producten zijn benoemd. En de KlasseKalender waarin u onder andere de verjaardagen van uw leerlingen kunt bijhouden en belangrijke schoolactiviteiten kunt noteren. Ook staat in de kalen der elke schoolweek de Vraag van de Week: een, korte uitdagende kennis- of doe-opdracht over een gezonde leefstijl die u klassikaal met uw leerlingen speelt.
Overige nuttige websites • Op de website www.voedingscentrum.nl is veel achtergrondinformatie te vinden over voeding. • Op de site www.c3.nl staan verschillende experimen ten die te maken hebben met voedingsstoffen, waar van een groot aantal goed uitvoerbaar is in de klas.
7
Colofon
Het Kenmerk-lesprogramma Ik eet het beter Over de Tong! voor groep 6 is gemaakt in opdracht van Albert Heijn. Het bestaat uit een werkboekje (bestelnummer 6200), een poster van de Schijf van Vijf (bestelnummer 6220) en deze handleiding. De introductiefilm bij Over de Tong! is te vinden op www.ikeethetbeter.nl. Op dit platform staan ook de Vraag van de Week, andere lesmaterialen en extra informatie. Bij het lesprogramma hoort verder nog een boodschappenpakket met producten die nodig zijn voor de proeven. De schriftelijke materialen kunt u tegen verzendkosten aanvragen via www.ikeethetbeter.nl. Het bijbehorende boodschappenpakket kunt u na inschrijving gratis ophalen op 12 maart 2015 bij de door u geselecteerde Albert Heijn-winkel. Het Voedingscentrum Ik eet het beter Over de Tong! is ontwikkeld in samenwerking met het Voedingscentrum. Het Voedingscentrum is een onafhankelijke stichting die voorziet in de behoefte aan betrouwbare informatie op het gebied van gezond, veilig en bewust eten. Zie voor meer informatie: www.voedingscentrum.nl.
Het lesprogramma Ik eet het beter Over de Tong! is een onderdeel van het overkoepelende educatieve platform Ik eet het beter van Albert Heijn. Binnen dit platform ontwikkelt Albert Heijn verschillende initiatieven die leerlingen actief aanzetten tot een gezond voedingspatroon. Het Ik eet het beterprogramma is beoordeeld als ‘goed beschreven’ binnen het erkenningstraject van het Centrum Gezond Leven van het RIVM. Albert Heijn is landelijk partner van JOGG. JOGG staat voor Jongeren Op Gezond Gewicht. JOGG is de beweging waarbij iedereen in stad, dorp of wijk zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken.
Auteurs Pitti Redeker en Annet Huyser Met medewerking van het Voedingscentrum Recepten Jeanine Schreuders Produkties Fotografie Henk Brandsen en Thessa Ligtvoet Art director Esmée van Doorn Vormgever Sanneke Prins Met dank aan OBS De Hoef & Hugo, Waalwijk RVKO Fatimaschool, Rotterdam Ontwikkeling en distributie Zorn Uitgeverij B.V. Postbus 4001 2301 RA Leiden telefoon (071) 514 91 41 e-mail
[email protected] fax (071) 512 02 78 www.zorn.nl www.kenmerk.nl ©2015 Albert Heijn Bestelnummer 6210
