DMS Leoniden en alfa Monocerotidenactie in Spanje groot succes!

Radiant, Journal of the Dutch Meteor Society

131

DMS Leoniden en alfa Monocerotidenactie in Spanje groot succes ! Tussen 14 en 23 november jl. was DMS er even niet. Vrijwel het gehele potentieel aan actieve waarnemers en zo’n beetje alle apparatuur in den lande had nat Nederland verlaten. De eerste van een reeks van expedities rond de Leoniden was begonnen. Het begon allemaal zo’n jaar geleden, toen Peter Jenniskens vanuit Californië de terugkeer van de beroemde sterrenregen meldde. De voorjaarsbijeenkomst van DMS in april in Bussloo stond dan ook grotendeels in het teken van de op handen zijnde expeditie. Vanaf december was reeds een gestage stroom aanvragen aan fondsen, bedrijven en instellingen de deur uit gegaan. In het voorjaar was inmiddels een bedrag van zodanige omvang aanwezig, dat de expeditie middels eigen bijdragen veilig gesteld was en werden de voorbereidingen gestart.

De voorbereidingen In Mei bezochten schrijver dezes en Annemarie het uiteindelijk verkozen gebied : Andalusië in zuid Spanje. Er werd ruim een week rondgetourd en vele waarnemingslocaties werden bekeken op hun geschiktheid, afspraken gemaakt enz. enz. Tijdens en na de zomer kwamen vooral nog veel materiële bijdragen van bedrijven binnen. We kregen stroomaggregaten (Honda Power Equipment en Shell Nederland BV), filmmateriaal (Ilford Nederland) en CD transfers voor het verkregen materiaal (Kodak Nederland). Sony leverde dictafoons en videotapes, Canon Benelux verzorgde jassen voor het hele team en de vele benodigde verbindingskabeltjes voor onze T-70 batterijen : Een uitermate kostbare aangelegenheid. Opdenkelder Technologie tenslotte maakte het mogelijk dat het schitterende door Robert Haas ontworpen Leoniden 1995 logo ook daadwerkelijk op de 22 truien van de deelnemers kwam te staan. 23 september 1995: De laatste voorbereidingsbijeenkomst op de Volkssterrenwacht Bussloo. Een legendarische bijeenkomst. Vrijwel het hele team compleet en alle in Spanje in te zetten apparatuur bij elkaar voor de ultieme groepsfoto. 11 grote camerabatterijen, volledig ingericht met Canon apparatuur stonden opgesteld alsmede de drie

generatoren en de drie videocamera’s met beeldversterkers. Orionidenactie 1995. De generale repetitie. Er mocht nu niets meer fout gaan. En dat gebeurde ook (vrijwel) niet meer. Alle posten -Biddinghuizen, Rathem en Bosschenhoofd- draaiden soepeltjes. Klaar voor de grote aktie ! In datzelfde weekend verscheen het grote aankondigingsartikel van de waarnemingsactie in de Telegraaf. Op 8 november kwam het draaiboek voor de grote Spanje actie, waaraan een jaar gewerkt was, in beweging. De vliegtickets lagen klaar. De apparatuur, bij elkaar voor anderhalve ton verzekerd, stond gereed. De eerste lading, afkomstig van de posten Bosschenhoofd en Oostkapelle, werd afgeleverd bij de transporteur in Leiderdorp. Vanaf dat moment zou de lading “geel” heten. Bestemming : Zafarraya, Andalusië. Op donderdagavond 9 november werd te Leiden geladen. Alle materiaal “rood” met bestemming Almedinilla, normaal in bedrijf in Varsseveld, werd snel geladen. Diezelfde avond arriveerde vanuit de Bilt een Ford Transit met de lading “groen”, bestemming Alcudia. “Groen” vormde een krachtenbundeling van Pegasus en Delphinus en combineerde de materialen van post Biddinghuizen. Met een voor 70% gevulde transportbus (16 m3) werd Leiden omstreeks 22 uur verlaten. Onze chauffeurs hadden er zin in.

De volgende ochtend 8.30 werd de bus verwelkomd bij het Rotterdamse Emmauscollege, alwaar twee rolcontainers met alle materialen van de 8 deelnemende scholieren werden beladen. Met een stevig gevulde bus werd tegen 9 uur koers gezet naar het zuiden. Een paar spannende dagen voor de waarnemers, die in één keer hun hele hebben en houwen kwijt waren. Casper kon eindelijk zijn huis eens schoonmaken. Ondergetekende had zelfs geen schroevedraaier meer in huis om kleine klusjes te kunnen doen. Wachten.... Zaterdagavond 11 november. Alles gaat perfekt. Het transport zit inmiddels 100 kilometer onder Barcelona. Zondagavond: Stemming is perfekt. “..we hebben de hele dag in de zon gereden...” Het transport staat in Alicante. Maandagavond. Hier Alcudia. We hebben het eerste huisje bereikt. De lading “groen” is gelost. Van wie is die ongelabelde computer monitor ? Morgen om 7 uur gaan we op pad. Tot morgenavond. Dinsdag 14 november. Vandaag gaat het dan eindelijk gebeuren. De actie waarnaar precies een jaar is toegewerkt. Vanaf ongeveer 14 uur verzamelde zich op Schiphol een bont gezelschap. Veel glanzende fotokoffers. Uniforme Canon jacks en Leoniden truien. Sfeertje... Exact 16.30 vertrek. Op naar de Spaanse nachthemels.

132

Jaargang 17 nummer 6. December 1995

Na een uitstekend verlopen vlucht (op dan dat ene toetsenbord na dat uit een rek handbagage viel) verzamelde het bonte gezelschap zich in de aankomsthal van de luchthaven van Malaga. De chauffeurs haalden de huurauto’s op. Weerzien met onze trouwe transporteurs. “..Rood en geel staan ter plekke...” De sleutels werden overgedragen en de HuurMij transporter stond veilig geparkeerd. Tijd voor een weekje vakantie voor hun. Voor ons ging het werk beginnen. Vlot werd de handbagage met de fotokoffers in de verschillende auto’s geladen en rond half negen werden de teams gescheiden. Een korte handdruk. Laatste flessen wijn wisselden van eigenaar. Succes ! Even later zoefden de teams over de Spaanse snelwegen. Bestemmingen Zaffaraya, Alcudia en Almedinilla. Dat de hemel half bewolkt was mocht de stemming niet drukken. De actie der acties was begonnen.... Post Almedinilla Hans Betlem, Annemarie Zoete, Guus Docters van Leeuwen, Olga van Mil, Petrina van Tongeren, Hans Klück, Iris Ooms, Fieke Mol, Vera Pijl, Engelien Geerdink, Ruud de Voogt. Verslag van Hans Betlem Tegen middernacht bereikte de bemanning van post Almedinilla het huisje, dat zo mooi tussen de olijfvelden ligt. Aan de overkant van het dal pinkelden de lichtjes van het dorpje Fuente Alamo. Onze volledige vracht vonden we keurig in de schuur. De voordeursleutel paste zowaar op het slot en na enige bruut geweld (ondergetekende) en enige subtiliteit (Guus) klikte de voordeur open. Omdat het bewolkt was werd direct begonnen met het verdelen en inrichten van de slaapkamers en werd een poging gedaan nog iets eetbaars te produceren. Na de nodige technische perikelen hadden we dan tenslotte soep.

Foto 1 : Twee verkeersniveaus in de kop van de Waterslang. Snelle Leoniden boven langs ; trage Tauriden onder door. Almedinilla, 18 november 1995. Leonide -3 om 1h02m47s UT, Tauride 0 om 1h05m27s UT. Foto op HP-5 plus. Beide meteoren zijn ook vanuit Alcudia gefotografeerd. Dat in en rond het huisje alles naar olijfolie rook, acht, daar wen je wel aan in een week. Jammer, dat Spaanse huizen geen grote woonkamers kennen zoals bij ons. En ook de bedden zorgden voor de nodige hilariteit. Maar binnen een paar uurtjes hadden we ons onderkomen geheel heringericht en kon aan welverdiende nachtrust worden begonnen. 15 november Toch bijtijds uit de veren. Voor de meesten de eerste blik op de schitterende omgeving met glooiende heuvels en fraaie olijfgaarden. Het ochtendgebeuren zou elke dag begeleid worden door het geluid van de kalkoen van de buren, die we “Fieke” hebben gedoopt vanwege zijn (of haar?) herkenbare lachje... Ontbijten en de opstellingen te

velde opzetten. Binnen een half uurtje stonden de zuilen gemonteerd en waren de camera’s geïnstalleerd en van films voorzien. Voor de video opstelling was een zeer zware azimuthale Polarex kop voor een 125 mm refractor meegekomen die naast de camera ook de monitor nog kon dragen. Het Spaanse lichtnet bleek stabiel maar de generator bleef de gehele periode (met brandstof) stand by. Na een zonnige ochtend in de middag verder toenemende sluierbewolking op de nadering van een warmtefront. Dat valt tegen. De eerste nacht geen waarnemingen. 16 november Een waterig zonnetje door een sluierige lucht met hier en daar dikkere bewolking op laag en middelbaar niveau.


133

Het warmtefront zit dicht in de buurt en waarnemen zal ook de komende nacht zeker niet lukken. Overdag een schitterende dagtocht naar El Torcal nabij Antequera gemaakt. Een rotsachtig landschap met Grand Canyon achtige strukturen, diepe kloven en spleten. Een indrukwekkende omgeving met schitterende vergezichten en diepblauwe luchten, die hoop wekten voor de avond en nacht. Helaas zou tegen zonsondergang de bewolking weer dikker worden. Tegen middernacht werd de thuisbasis bereikt en vielen de eerste regendruppels.... Andalusië snakte naar water na anderhalf jaar droogte maar voor ons mocht het even een weekje wachten. In de loop van de nacht werd de regen gestager en in de rustige gedachte dat de camerabatterijen binnenstonden genoten we van een welverdiende nachtrust. 17 november Het wordt nu toch wel spannend. De komende nacht is het Leoniden maximum dus het is erop of eronder. Met de hele ploeg naar Alcala la Real, ons boodschappen adres, om te proberen telefonisch contact te krijgen met de Alcudianen. Dat blijkt tegen te vallen. Alcudia zit in een ander huisje en is telefonisch vrijwel niet te bereiken. Met een uurtje kunnen we het weer proberen... Inmiddels een plaatselijke krant veroverd en de weerkaarten onder de verbaasde blikken van de verkoper er meer of minder uitgerukt. De vertalingen van onze Spaans sprekenden (Vera Pijl en Hans Klück) geven hoop. “...Vandaag passeert het laatste van een aantal fronten met wat regen. Achter het front bredere opklaringen en hogere temperaturen...” Dat laatste hoefde overigens niet zo nodig. Overdag klom het kwik gemakkelijk naar 20 graden terwijl in Nederland de vorst was ingevallen. Later in de middag Alcudia aan de lijn. De wat sombere stemming leek ook daar te wijken voor optimisme. Paraat blijven...

Foto 2 : Fraaie Tauride met eindflare van magnitude -2 op 18 november 1995 om 0h55m58s UT. Deze meteoor werd ook vanuit Alcudia gefotografeerd. Opname op Ilford HP-5 plus. Inmiddels hadden we de hoop opgegeven onze vrienden in Zafarraya nog te horen te krijgen... En nog tijdens het avondeten gebeurde dat waar we nu al twee dagen (....) op zaten te wachten. De hemel klaarde schitterend op, hoewel enkele cirrusslieren prominent aanwezig bleven. De Spaanse sterrenhemel. Fomalhout hoog in het zuiden. Saturnus nog hoger en Pegasus in het zenit. Wat zal Casper een stijve nek gekregen hebben... Laag in het noorden en oosten bleven plukken bewolking in het dal hangen maar die hinderden de waarnemingen niet. Meteen werden Leoniden gezien. Met de radiant exact in Fuente Alamo

zoefde een +1 Leonide statig recht omhoog en liet een nalichtend spoor van 5 seconden hangen. De show was begonnen... Om 22h59m33s UT werd deze ruw verstoord toen een magnifieke vuurbol van een ander merk de hemel doorkliefde. Beginnend nabij het zenit en uitdovend op ongeveer 30 graden hoogte in het westen leek deze medium snelle toorts de hemel in tweeen te splijten in een felgroen licht. Bij de tweede gigantische lichtexplosie werd de hele omgeving in een fel groen bengaals vuur gezet en lichtte een dunne cirruswolk van zo’n 20 graden diameter in allerlei kleuren als een gigantische olievlek op. De helderheid van

134

Foto 3 : Heldere sporadische meteoor van magnitude -3 op 18 november 1995 om 1h22m19s UT vanuit Almedinilla gefotografeerd. Foto op Ilford HP-5 plus. Ook deze meteoor is simultaan met Alcudia. een dergelijk fenomeen is bijzonder moeilijk te schatten, maar hij zal toch zeker -12 geweest zijn. In elk geval helderder dan de vuurbol van 1 augustus, die ook in het zenit werd waargenomen. Om 0h04m08s UT werden vier korte, scherpe knallen gehoord. Deze detonaties wijzen erop, dat de vuurbol bijzonder diep in de atmosfeer moet zijn doorgedrongen. De simultaanberekeningen (de vuurbol is ongetwijfeld vanuit drie posten gefotografeerd) zullen moeten uitwijzen, of een kans op een meteorietdropping aanwezig is. Dan zou de expeditie nog wel eens een leuk vervolg kunnen krijgen... Inmiddels lieten de Leoniden zich ook niet onbetuigd. Verschillende exempla-


ren met negatieve magnituden werden genoteerd en veel nullen met nalichtende sporen lieten zich zien. Naast de Leoniden viel ook een behoorlijke Tauriden activiteit op. Zeker vijf fraaie Tauriden met negatieve helderheden staan als fotografische kanshebber genoteerd. De grensmagnitude was deze nacht maximaal zo’n 6,7 voor de waarnemers met de grote ogen terwijl de modale kijker bij zo’n 6,2 bleef steken. Naar Spaanse omstandigheden dus zeker niet optimaal maar voor een Leonidenmaximum best wel prettig. Aangevuld met de aangename nachttemperatuur van 20 graden achter het warmtefront en de kurkdroge lucht maakte het een en ander er een heel bijzondere waarnemingsnacht van. Tegen 4h UT wat meer cirrusbewolking en in combinatie met de inmiddels opgekomen maan sterk teruglopende omstandigheden. Omstreeks die tijd werden de waarnemingen beëindigd.

18 november Eindelijk ! Waarnemingen uitwerken. Het zwembad lokte maar helaas was het water niet verwarmd. Toch lieten diverse lieden zich verleiden tot een koele plons. Uitwerken op de rand van je zwembad half november. In korte broek en T-shirt even naar de telefooncel (nou ja, 10 kilometer) om het Emmauscollege te laten weten dat we het goed maakten...) en tot zeven uur buiten zitten. De huiskat Nina (door ons Bertje genoemd) week geen moment, zeker niet nadat we ons hadden laten verleiden kattenvoer mee te nemen uit de supermarkt. Bij zonsondergang stoelen en apparatuur weer startklaar en direct na het eten het waarnemingsterrein opzoeken. Helaas matige omstandigheden. De hemel bleek erg heiig geworden (dat kan hier dus ook!!) en laag aan de hemel ontstond spontaan bewolking. Toch nog weer een aantal uren waarnemingen, geconcentreerd in de voor-


nacht. Uiteraard draaide de fanatieke Olga weer de meeste uren maar toen de omstandigheden iets verbeterden was toch snel het hele team weer ter plekke. Helaas ging deze nacht vroegtijdig in dikkere bewolking ten onder. Omstreeks 2h UT werden de waarnemingen beëindigd. 19 november Weinig meer uit te werken. Het meeste visuele werk is door de waarnemers zelf inmiddels gerubriceerd en geclassificeerd. Omdat de nacht vrij vroeg geëindigd was om 12 uur uit de veren voor een dagtocht naar Granada, op ruim een uurtje rijden van Almedinilla. Granada is, met uitzondering van de oude Arabisch-Moorse wijk Albacin nauwelijks interessant behalve natuurlijk het enorme Alhambra complex met zijn Moorse paleizen en binnenplaatsen. De vele ruimten met schitterend ingelegde houten plafonds, de weelde-

rig aangebrachte versieringen, koranteksten, tegelwerk. In één bezoek heb je het Alhambra eigenlijk amper gezien en omdat het complex enkele kilometers groot is gaat de tijd vrij snel. Het is, vooral zomers, goed uitrusten in de tuinen van de Generalife met een prachtig uitzicht op de gebouwen van het Alhambra en de oude Moorse wijk. Vlug, veel te vlug liep de klok naar 6 uur. Wat souvenirs kopen en terug naar huis. Lekker gezamenlijk uit eten in Alcala la Real. In de avond klaarde het weer een beetje op, maar afgezien van wat gaten kijken is er niet veel waargenomen. Via de verhuurder van ons huisje ontmoetten we een groep amateurastronomen van de plaatselijke astronomie club in Alcala la Real. Met name de beeldversterker apparatuur en de Zeiss spectrograaf, gericht op de verre kwiklampen van Fuente Alamo, trokken hun belangstelling. Weer dankzij Vera en Hans was er communicatie mogelijk.

135

Foto 4 : -3 Leonide op 18 november 1995 om 0h17m20s UT in de Draak. Ook gefotografeerd vanuit Alcudia en Zafarraya. Foto op Ilford HP-5 Plus. De tweede helft van de nacht stak er een stevige warme wind op. De thermometer op de video wees 21.6° C aan en onder de snel opklarende hemel was het goed waarnemen. Korte broek en T-shirt. En dat in november !! Grote aantallen sporadische meteoren en Tauriden werden gezien en ook de Leoniden deden nog een aardige duit in het zakje. Tegen 5h UT werden de waarnemingen beëindigd. 20 november Nieuwe films in de camerabatterijen. Plan de campagne maken voor de alfa Monocerotiden. Boodschappen doen. Een deel van onze waarnemers bezoekt een olijfolie fabriek.

136


breiden en samenpakken tot een massief zwarte klomp in het oosten. Crash scenario’s over betrekkelijk korte afstand werden in ijltempo doorgenomen. Uiteindelijk werd besloten te blijven omdat de bewolking toch vrij snel op en neer golfde. De show begint !!!

Foto 5 : De orginele opname toont vier alfa Monocerotiden. Eén valt buiten het beeld van deze afdruk. Een zwakkere is linksboven zichtbaar terwijl de +1 bij reproduktie wel verloren zal gaan. Almedinilla, 22 november 1995 1h25m1h50m UT. Verder rustig luieren onder een heldere hemel met hier en daar een wit wolkje. Het wordt mooi vanavond. De nacht van 20 op 21 november begon toch nog met flink wat wolken maar de nanacht was ronduit schitterend. Grensmagnituden tot diep in de zeven (Olga, Guus, Vera) en achter in de zes voor de overigen. Flinke meteooraktiviteit : Tauriden, Leoniden en heel veel sporadisch spul. Er werden zelfs enkele alfa Monocerotiden waargenomen en één helder lid (-1) staat hoogstwaarschijnlijk op de film. Tegen de ochtend een prachtige verschijning van het zodiacaal licht en een magnifieke opkomst van de smalle maansikkel waarvan aanvankelijk alleen het asgrauwe licht als een merkwaardige grijze bol uit een bergrug stak... Een bijzondere ervaring om sterrenbeelden als Boötes en Virgo op de horizon te zien liggen. In het zuiden schitterden Sirius en onder Orion de Haas, de Duif en nog meer van die obscure sterrenbeelden die je bij ons nooit ziet.

Onverwacht snel kwam de schemering. Er werd waargenomen tot 6h UT toen ook de beeldversterker het niet meer kon bolwerken... 21 november Schitterend heldere dag. Staalblauwe hemel. Geen wolkje. Zwembad. Alfa Monocerotiden. Een bezoekje aan de oude barokstad Priego vervalt. Waarnemingen uitwerken. Voor een aantal waarnemers behoorlijk wat werk. Schitterende avondschemering. De Grote Beer staat op de horizon met de onderste sterren van de pan nog geen graad hoog. Spektakulaire opkomst van Orion over de bergkam. En wat zou het nog spannend worden. Het alfa Monocerotiden scenario was doorgenomen. Eenieder wist wat er te doen stond. Om 20h30m UT was iedereen paraat. Algehele verbijstering. Een witte muur rees achter ons huisje op maar toch met sterren aan de horizon.... Ter plekke zagen we de wolken ontstaan, zich over onze hoofden uit-

Om 23h UT ging het waarnemingsvenster van de alfa Monocerotiden in met dermate veel opklaringen, met name aan de horizon, dat een eventuele uitbarsting opgemerkt zou kunnen worden. Rond 1h UT werden mogelijke alfa Monocerotiden gezien aan een vrijwel geheel dichtgetrokken hemel. Was het begonnen ? 1h15m UT. Het trekt wat verder open vanuit het westen. Orion komt er ineens uit. Sirius. Weer ontstaat een vette prop, nu recht boven ons en lost een twintigtal graden verder weer op. Monocerotiden ! 1h20m UT. De camera’s moeten open, nu ! De command backs staan op 1 minuut voorlooptijd geprogrameerd die tergend langzaam wegkruipt. 1h25m. Het trekt verder open. Er worden meer meteoren gemeld. Camera’s staan open. In een flits realiseer ik me, dat om 1h30m uiterlijk de band van de video verwisseld moet worden. Die staat nog in een wolkenbank maar alfa Monocerotiden flitsen door het veld. Nog nooit werd zo snel een bandje verwisseld... Om 1h27m startte de nieuwe band en krap een minuut later trokken alle wolken uit het beeldveld weg en toonde zich de Tweelingen in volle glorie op de monitor. 1h28m. De klokkenist kan het niet meer aan. De Zeiss spektrograaf wordt nog snel opengezet en ik neem de klok over. Het ingestudeerde scenario start. Diktafoons continue. Nu.. Twaalf maal klik. Iedereen spreekt snel in. Eerst nog alfa Monocerotide. Daarna alfa. Dan alleen nog maar helderheid en sterrenbeeld. Op regelmatige tijden klinkt de tijd luid over het veld. Om 1h35m het hoogtepunt. Individuele waarnemers zien dan 4 tot 5 meteoren per minuut. Voor 12 man is


Foto’s 6 en 7 : In de nacht van 20 op 21 november werden verscheidene trage sporadische meteoren die zeer lange sporen aan de hemel trokken, waargenomen en gefotografeerd. Een aantal van deze foto’s is simultaan opgenomen. Hierboven een tweetal fraaie treffers uit de zeer heldere nanacht van 20/21 november. dat ruwweg elke seconde een “ja”. Er treerd te blijven de rest van deze nacht. wordt een tiental nullen gemeld. Mo- Daarvoor is het gebeurde te indrukgelijk fotografische treffers. Alle ca- wekkend geweest. De sporadische mera’s met uitzondering van zeer laag uurtellingen na de uitbarsting liggen oost staan nu in een glasheldere he- laag niettegenstaande de heldere hemel. mel... Soms verschijnen drie meteoren Om 5h UT houden we het voor gezien, tegelijk. Het is ongelooflijk. Voor Pe- zeker wanneer er weer witte ballen beter, die dit alles voorspelde, moet dit ginnen te ontstaan boven ons huisje... een glorieus moment zijn. Hopelijk De volgende dag zou er veel moeten draaien ze daar, 100 kilometer verder- gebeuren. op, net zo goed als wij en is zijn overkomst uit Californië voor deze vijf mi- 22 november nuten niet voor niets geweest. Vanaf 1h40m loopt de aktiviteit terug. Ondanks het waarnemen tot diep in de Vijf minuten tellingen (Olga) lopen te- ochtend om 12 uur iedereen uit de verug van 18 naar 10, naar 8, naar 5, ren. Op het eind van de middag zou naar 1 en dan is het voorbij. Het is immers het materiaaltransport arrivevoor velen erg moeilijk nog geconcen- ren en dan moet alles ingepakt en ver-

137

zendklaar staan. Nog voor het ontbijt zijn de alfa Monocerotiden banden teruggedraaid en bekeken. Zeker 10 fraaie, lange meteoren op onze (matige) groene monitor. Op een goede TV zijn dat er zeker meer. Als deze tien al simultaan zijn.... Snel worden daarna de kostbare films uit de camera’s gehaald, de camera’s van de batterijen genomen en opgeborgen in de fotokoffers. Na het ontbijt in ijltempo de apparatuur ontmantelen, kabels schoonmaken en oprollen en alles voor het transport klaar zetten. Al om half vier vertoonde de grote bus van HuurMij zich op de helling. Zafarraya was inmiddels beladen. Goed nieuws. Vuurbol in de camera’s. Alfa Monocerotiden uitbarsting gezien. Tevreden over flinke aantallen Leoniden. Terwijl de chauffeurs zich te goed doen aan een uitgebreide lunch worden

138

de laatste zaken ingepakt. De rolcontainers gaan erin. De palen, de camerabatterijen... en dat alles onder een strakblauwe hemel... Tegen vijven bus weg. We blijven achter in een huisje met minimale voorzieningen. Laatste boodschappen in Alcala. Taart... Ajax - Real Madrid op de buis in eigen huis gevolgd. De 2-0 overwinning voor Ajax was voor de meeste Rotterdammertjes even slikken.. Na een uitgebreid maal buiten kijken. Glashelder van horizon tot horizon en dat zou de hele verdere nacht zo blijven... Dat hadden we de hele periode niet gehad. Tegen middernacht onder de wol. Wekker op 5 uur. Buiten kijken. Ongelooflijk ! Kraak en kraakhelder van horizon naar horizon. Olga en Guus staan al te tellen in de Grote Beer en de Stier maar ze lopen uit de tabellen. Met mijn 33 sterren in de Grote Beer (7.1) scoor ik ook niet gek. Elke minuut laat zich wel een meteoor zien. Zodiacaal licht.... Maar de droom wordt wreed verstoord. Ontbijt en de laatste spullen inpakken. Onvoorstelbaar hoeveel troep er op zo’n laatste moment nog tevoorschijn komt... Bertje krijgt het laatste restje. Die moet ook weer afzien. Om kwart voor zeven verlaten we Almedinilla. Met spijt. Maar op deze waarnemingsplek zullen we zeker weer eens een keer terugkeren. Over de vele bochtige weggetjes terug naar de snelweg bij Loja. Vanuit de auto wordt waargenomen. Verschillende negatieve magnituden. Een -2 valt links naar de horizon. Nog steeds Leoniden. Bij Loja komt de zon op. Met de muziek van de Lion King als begeleiding naderen we Malaga. Huurauto’s terug. Hereniging met de Zafarrayanen. Sterke verhalen over kalkoenen, kippen en varkens en die ene, hele heldere... Even later mochten we Alcudianen samen met Peter Jenniskens en vriendin Charlie begroeten. Felicitaties, napraten. Tijd voor de terugreis....


Post Alcudia Jos Nijland, Casper ter Kuile, Robert Haas, Koen Miskotte en Marco Langbroek. Laatste nachten aangevuld met Peter Jenniskens en Charlie. Verslag van Jos Nijland Dinsdag, 14 november Bovenvermelde waarnemingsploeg heeft de Leoniden en alfa Monocerotiden aktie in Alcidia doorgebracht. Dit dorpje ligt zo'n 2½ uur rijden van Malaga en 60 km ten oosten van Granada. We waren vanaf het vliegveld nog maar net tien minuten met de auto onderweg, of Koen zag al de eerste Tauride van magnitude 1 in de Zwaan. En het viel meteen op dat Orion bijna plat liggend van de horizon opkwam. We hebben onderweg nog een paar keer moeten stoppen, omdat de koplampen van onze auto totaal verkeerd waren afgesteld. Om 23:30 uur in Alcudia ontstond een misverstand, doordat we niet in het draaiboek vermelde huisje terecht konden. Uiteindelijk gaf een vriendelijke Duitssprekende Spaanse man, Rafael Ruz Tapias, ons hulp. Hij kwam erachter dat we niet hier, maar 500 m. verder moesten zijn

naast het bordeel (..). Deze man heeft ons de gehele aktie een grote dienst bewezen, doordat we bij hem iedere avond om 9:00 uur het weerbericht konden kijken. Een andere vriendelijke Spanjaard bood ons tijdens deze late zoekaktie gelijk een fles bier aan, die we, als goed verstaanders, niet hebben afgeslagen. Hoe het misverstand over het huisje is ontstaan zijn we de volgende dag gaan uitzoeken. Woensdag, 15 november Het eerste wat 's morgens opviel, waren de fraaie lij-wolken, nou ja, fraai... Tijdens de gehele aktie, maar voornamelijk de eerste paar dagen, ontstonden er door de zuidwestelijke wind over de Sierra Nevada lijwolken, die als een deksel, precies boven ons hoofd bleven hangen. Net voor de middag meldden zich drie Spaanse meteorenwaarnemers bij ons, om uitleg te krijgen over de camerabatterijen, die zij op hun Spaanse post Chirivel, zo'n 80 km van Alcudia vandaan, zouden gaan gebruiken. Casper en Robert zijn daarna met hun meegereden om alles te installeren en nog eens uit te leggen. Het probleem van gisteravond bleek ontstaan doordat aan dezelfde weg, op nog geen 500 meter van elkaar, twee perso-

Foto 8 : Grotwoning Alcudia. Onderkomen van één van de DMS posten.


nen wonen met exact dezelfde naam: Manuel Arancha Ruiz. Om het geheel nog toevalliger te maken verhuurden ze beiden ook een in de kalksteen uitgehakte woning. 's Middags zijn Koen en ik naar Rafael geweest, de man die ons gisteren zo behulpzaam was, om het verhaal nog eens uit te leggen. De goede man bleek tevens een schotelantenne te hebben voor zijn televisie. Wij vroegen of we bij hem het weerbericht konden kijken en dat mocht wanneer we maar wilden. Met 1½ liter eigengestookte wijn en 3 trossen druiven werden we uitgezwaaid. Marco's oog en neus bleven nog steeds gevoelig, aangezien hij in het vliegtuig, bij het uitpakken van de handbagage, een toetsenbord (!) op zijn neus had gekregen. Rond 19:30 uur, tijdens het instellen van de videocamera, zag Koen een zeer trage vuurbol van magnitude -4/-5 door de cirrusbewolking, evenwijdig aan de Sierra Nevada, zijn spoor trekken. Om 21:00 uur hebben Casper en ik het weerbericht voor de volgende dag bekeken. Dat voorspelde niet veel goeds. Een zuidwestelijke stroming voerde veel bewolking aan, die zoals het er toen liet uitzien, best een paar dagen kon voortduren. Er deed zich een nieuw probleem voor. De verwarming van de videocamera was defect geraakt. Omdat de interne thermostaat niet te repareren leek, was een mogelijke oplossing om een verwarmingslint te monteren. Aangezien de zo langzamerhand vervelende lijwolken steeds boven ons hoofd bleven hangen, kwam er helaas niets van het waarnemen. Donderdag, 16 november Marco en ik zijn opnieuw de buurt gaan verkennen. Wij zijn nog iets hoger gegaan dan gisteren, om te kijken waar de met stenen bezaaide route verder naar toe liep. Het bleek mogelijk om direkt naast ons onderkomen een pad omhoog te nemen, die rechtstreeks naar een plek leidde, waar we uitstekend konden waarnemen.

139

Foto 9 : Team Alcudia. Van links naar rechts : Casper ter Kuile, Koen Miskotte, Jos Nijland, Marco Langbroek (zittend) en Robert Haas. Na de middag keerden de anderen terug. De mededeling was dat voor het eventueel huren van een auto en een telefoon iedere keer werd verwezen naar Granada. Daar is van alles te huur of te koop. Guadix blijkt dan ook maar een klein stadje te zijn. De lijwolken bleven ons tergen, maar tegen de avond kregen we enige hoop, doordat er steeds meer gaten in de bewolking vielen. Om 21:00 uur zijn Casper, Robert en ik opnieuw naar onze buurman Rafael geweest voor de weersvoorspellingen. Op beide netten waren ze niet best (we geloofden de eerste voorspelling niet...). Rond 22:00 uur zijn de camerabatterijen buiten gezet. Vanaf dat moment zijn door Koen, Marco, Robert en ik enkele pogingen gedaan om te gaan waarnemen en dat lukte maar gedeeltelijk. De bewolking was verschrikkelijk veranderlijk. We konden nauwelijks langer dan 10 minuten achtereen waarnemen. Wat wel opviel was dat de nachten hier werkelijk donker zijn. Geen strooilicht! Orion priemde brandgaatjes in onze ogen. Sirius straalde zoals we nooit eerder in Nederland hebben gezien. Dit komt ook, doordat hier alle zuidelijke sterrenbeelden 15° hoger aan de hemel staan. Toch was het frustrerend om iedere keer de waarnemingen te moeten stoppen, door die steeds hinderlijk wordende be-

wolking. Het voornemen om te gaan crashen werd steeds aantrekkelijker. Om 2:00 uur was de maat vol en zijn Casper en ik in de auto gestapt om de Spaanse post te bellen. Zij hadden al wel de hele tijd waargenomen. Alleen het laatste half uur was het bewolkt. Uiteindelijk zijn we toch om 3:00 uur gaan slapen, om de volgende dag uitgerust te zijn voor het eventuele crashen. Vrijdag, 17 november De dag van het Leonidenmaximum, waarop Casper wakker werd met een ochtendhumeur. Eén van zijn schoenen was onvindbaar, terwijl hij zo van orde en netheid houdt (ahum...). Voordat we naar Spanje gingen hebben Casper en Robert op het Internet een hele conversatie gehad over Sinterklaas. Het gevolg was dat Sinterklaas (alias Robert) alvast vijf chocoladeletters had meegegeven en laten die nou net deze ochtend bij iedereen in de schoen staan. De Spaanse ploeg werd 10:30 uur gebeld. Zij hadden het overgrote deel van de nacht kunnen waarnemen. Geluk voor hun. Zij wisten echter niets van de weersverwachtingen van de komende tijd. Rare jongens, die Spanjaarden. Daarna werd het weer echt slechter. Deze weersverslechtering was het moment dat we met elkaar hebben afgesproken niet te

140


Foto 10 : Camerabatterij te Alcudia. Midden batterij, voorzien van 7 Canon T-70 toestellen. Succesvolle Leonidenhapper ! gaan crashen, aangezien het nu overal slecht weer zou zijn. De hele middag was het een komen en gaan van bezoekers. Het leek "de zoete inval" wel. Onder andere probeerden de andere posten Almedinilla en Zafarraya ons te bereiken met behulp van Duitssprekende boodschappenjongens. Hierna heeft Casper nog met Carl Johannink gebeld die ons meldde dat er vanuit het zuiden mogelijk opklaringen konden komen. Om 23.00 uur werd het helder! Marco en ik zijn met alle waarneemspullen langs ons privépad omhoog gegaan en gaan waarnemen op een plek waar we rondom vrijwel volledig zicht hadden. Toen we nog maar net omhoog liepen zag ik in mijn ooghoek een flits, draaide me vliegensvlug om en zag een naar mijn inschatting, blauwe -8 (!) Tauride onder Pegasus naar beneden schieten. Dit bleek achteraf de helderste vuurbol van de nacht en van de hele aktie te zijn geweest. Het was de voorbode van wat er deze nacht nog meer gebeurde. Toen het Leonidenradiant eigenlijk nog maar net aan de horizon kon ontsnappen,

begonnen we al in de gaten te krijgen dat er een verhoogde aktiviteit was. De Leoniden waren zeer regelmatig te zien en wat des te meer opviel was dat ze gemiddeld erg helder waren. Zo was de eerste schatting dat er minimaal 30 (!) fotografische kandidaten bij moeten zitten! Ook een zeer fraai schouwspel was dat er in twee seconden, drie Leoniden richting zuiden gingen. Wij hebben met z'n allen de gehele nacht waargenomen. Als de andere posten ook hebben kunnen waarnemen, zowel visueel, fotografisch als met de videocamera, dan was het eerste succes binnen. Om 7:00 uur hielden we het voor gezien. Zaterdag, 18 november De eerste waarneemnacht was achter de rug en geslaagd! Gelukkig. De stemming zat er weer helemaal in. Alles leek ten goede gekeerd. Tijdens het ontbijt om 14:00 uur passeerden de aantallen (vooral heldere) Leoniden van de vorige nacht nog eens de revue en ik heb zoals vanouds weer eens kunnen waarnemen.

Marco, Koen en ik hebben hun waarnemingen uitgewerkt en Marco had bovendien van zijn waarnemingen de eerste ZHR's bepaald. Deze lagen op gemiddeld 36 ± 5 en dat was meer dan twee keer hoger dan de normale jaarlijkse aktiviteit. Marco schatte aan de hand van zijn gegevens op dat moment dat Peter Jenniskens, die in Amerika het maximum zou meemaken, een ZHR van ongeveer 60 zou halen. Om 21:00 uur zijn we het weerbericht gaan kijken bij onze buurman, Rafael. Cirrus, cirrus en nog eens cirrus. Op dat tijdstip belde Marc de Lignie weer. Zij hebben tot 3:20 UT kunnen waarnemen. Zij berekenden een voorlopige ZHR van ongeveer 40. Zij hadden de heldere vuurbol ook waargenomen en schatten deze op -7 à -10 en na 4 minuten hoorden zij detonaties!!! Casper en Robert waren pas om 21:00 uur terug van de Spanjaarden. Het bleek dat zij goed hebben kunnen draaien. Daarom waarschijnlijk veel simultanen! Na het warm eten om 22:00 uur is Peter Jenniskens opgebeld. Hij was net wakker, aangezien het daar 9 uur vroeger was en hij ook al 2 nachten had waargenomen. De ZHR's voor beide nachten waren 15! Dat zou betekenen dat wij zelfs op de eerste rang hebben gezeten! Om 22:30 uur UT ben ik boven begonnen met waarnemen en dat duurde precies 40 minuten. De sporadische aktiviteit leek mij hoog. Weer beneden was het er niet beter op geworden en hebben we een soort "star party Alcudia" gehouden. Op het videobeeldscherm werd een Spaans TV-station gezet waar Koen en ik naar zaten te kijken. Casper en Robert waren rustig en ongestoord met de camera's bezig en Marco lag even bij te slapen. Alles op zijn gemakkie. Toen het weer even beter werd, heb ik boven opnieuw een uur waargenomen, maar de aantallen meteoren waren veel minder. Daarna kwam er een slechte periode, waarin we niet konden waarnemen. In de tussentijd hebben we geslapen. Toen ik wakker werd ben ik naar beneden gegaan en besloten we om te stoppen en de camera's binnen te halen. Het was 3:00 uur UT en we praatten nog even na over deze


Foto’s 11 en 12 : Zomaar twee schitterende Leoniden in de fraaie maximumnacht 18/19 november 1995. Deze nacht legde post Alcudia 75 Leoniden fotografisch vast waarvan het overgrote deel simultaan zal zijn met de posten te Almedinilla, Zafarraya en Chirivel. verloren nacht. Robert keek toch nog maar even buiten hoe het was en wat bleek..., helder! Wat een vreselijk wisselvallig weer... Opnieuw werd alles vliegensvlug naar buiten gezet. Binnen 5 minuten waren we aan het waarnemen en binnen 15 minuten stonden alle camera's open. Best wel een compliment waard, vind ik. De video bleef deze laatste uurtjes binnen staan. Zo hebben we nog tot 5:30 uur UT kunnen waarnemen.

Zondag, 19 november Zondag was een relatief rustige dag. Geen uitwisseling met de Spanjaarden en geen andere uitjes. Wel werd meermalen getelefoneerd onder andere naar Carl Johannink. Hij meldde tot onze verbazing dat hij in de nacht van het Leonidenmaximum wél heeft waargenomen vanaf 0:00 uur UT, hoewel de Nederlandse voorspellingen aangaven dat het slecht weer zou zijn. Dat hebben we in Nederland

141

wel vaker meegemaakt. Zijn voorlopige berekeningen gaven een ZHR van 50 teruglopend naar 30 aan. Dit lag aardig in de richting met onze eerste voorspelling van de ZHR. Rond 17:00 uur kwam Ulli Thiele op bezoek. Hij is werkzaam op "Calar Alto", een in Spaans-Duitse samenwerking opgezette sterrenwacht. Hij neemt voornamelijk het organisatorische deel voor zijn rekening. Daarnaast ligt zijn interesse bij veranderlijke sterrenstelsels. In "Calar Alto" staan een 3.5 m, 2.5 m, 1.5 m. en twee 0.8 m. telescopen opgesteld. Wanneer het met het maximum van de αMonocerotiden helder was, bood hij ons aan om ook op "Calar Alto" waar te ne-

142


Foto 13 : Heldere Leonide met eindflare van magnitude -4, in de nacht van 18 op 19 november 1995 gefotografeerd vanuit Alcudia. De meteoor zat zeer laag aan de zuid oostelijke hemel en is waarschijnlijk simultaan gefotografeerd met de Spaans-Nederlandse post te Chirivel.

Maandag, 20 november

men, ook al mochten we er niet overnachten. Rond 22.00 UT werd het echt helder. Alles was al in gereedheid gebracht en niet veel later draaiden we volop. Marco en ik zijn naar onze privé-waarneemplaats op de heuvel gegaan en met z'n allen hebben we tot de volgende ochtend 5.30 UT waargenomen, gefotografeerd en video-opnamen gemaakt. Dit met een grensmagnitude liggend tussen de 6.0 en 6.6 met uitschieters naar 6.8. Niet slecht. Als klapper op de vuurbol verscheen er om een 03:37:39 UT een zeer fraaie Leonide van -3 met op het eind een flare van -5/-6. Bingo!!! Tegen 5.30 UT nam de cirrus het heft weer in handen en zijn we gestopt. Een aantal interessante verschijnselen deze nacht zijn zeker de moeite waard om te vertellen. Gedurende een aanzienlijke periode was er in het gebied rond de

Pleiaden en Hyaden de "gegenschein" te zien. De "gegenschein" is een lichtzwak schijnsel aan de hemel precies tegenover de zon in het ecliptica-vlak, waar weerkaatsend licht op stofdeeltjes valt. Tevens was er een vage "lichtbrug" te zien, die de "gegenschein" verbindt met het westelijk "zodiacaal licht". Het oostelijk "zodiacaal licht" was deze nacht evenzo goed te zien. Dit verschijnsel was duidelijkst zichtbaar vlak voor de schemering, alhoewel het al direkt na middernacht zichtbaar werd. Tegen de ochtend was het zelfs zo helder, dat twee kleine wolken zich donker aftekenden tegen dit licht. Het "zodiacaal licht" is een kegelvormig schijnsel van stofdeeltjes in het ecliptica-vlak, in de directe nabijheid van de zon. De zodiacale kegel in het oosten begon in het sterrenbeeld maagd, om via de leeuw te eindigen in de kreeft. Al met al een zeer geslaagde nacht.

Na het ontbijt werd alles in gereedheid gebracht voor... de fotosessie. Niet 1, 2, 5, niet 10, nee..., wel 25 foto's zijn er gemaakt! Van links en rechts, van onder en van boven. De vreemdste foto zal ongetwijfeld die ene zijn, waarop we met z'n allen met de rug naar de camera staan. Met oog voor de sponsor "Op den Kelder Technologie Support" dus. Rond 20:00 uur arriveerden Peter Jenniskens en vriendin Charlie vanuit Californië, nadat ze een zeer vermoeiende reis achter de rug hadden. Tegen de avond werd het erg helder. Dat beloofde veel. Af en toe trok nog wel laaghangende bewolking over. Peter liep met ons mee naar boven, naar onze waarneemplek op hoogte. In een pauze met overtrekkende bewolking kwam Koen er ook bij. Toen hebben we een tijd lang gesproken over voorgaande akties. Ondermeer dat de meesten van ons nu bijna alle jaarlijkse, reguliere zwermen wel eens hebben gezien. De nieuwe trend is dat we ons steeds meer gaan richten op


Foto 14 : In een daverende lichtzuil knalt een -15 Tauride naar de noordwestelijke horizon. Spektakel op drie waarnemingsterreinen. Het eindpunt ligt op deze spectaculaire opname nog ongeveer 4 graden lager dan de onderrand van de lage batterij te Alcudia. 17 november 1995 23h59m33s UT. Trimultaanopname met de posten te Almedinilla en Zafarraya. zwermen, die mogelijk een verhoogde activiteit kunnen geven. Dat geeft een nieuwe stimulans in het waarnemen en mocht zo'n uitbarsting zich voordoen,

dan maak je werkelijk iets unieks mee. Dat de Leoniden een verhoogde activiteit hebben gegeven was al fantastisch. Nu de α-Monocerotiden nog. Dan kon de

143

actie helemaal niet meer stuk. Van Peter hoorden we nog dat het in de nacht van 22 op 23 december zelfs mogelijk was, dat er een verhoogde activiteit van de Ursiden zou optreden. Laten we het hopen. Peter en Koen gingen daarna naar beneden, want we konden weer waarnemen. Dit hebben we onder goede omstandigheden nog zo'n twee uur kunnen doen.

144


Foto 15 : Een spektakulaire plaat van de post te Chirivel. Twee alfa Monocerotiden door de pan van de Grote Beer. 22 november 1995 omstreeks 1h39m UT.Opname op Ilford HP-5 plus. Daarna zijn we gestopt, ook met het oog op de nog komende nacht, met wie weet nog een fantastisch schouwspel voor de boeg. Dinsdag, 21 november De dag begon goed. Buiten was een straalblauwe hemel, het was 25° en de zon stond fel te schijnen. Zou het dan toch waar zijn? Afwachten maar. In ieder geval zorgde iedereen er voor dat de spullen optimaal in orde waren. Ik heb nog provisorisch een windscherm gemaakt en deze op onze privé-waarneemplek neergezet. De afgelopen nachten heb ik door de wind nogal last gehad van tranende ogen. Later in de middag hebben Koen, Marco, Peter, Charlie en ik een rondwandeling gemaakt door een droge rivierbedding. Wat een ongelofelijke rotzooi ligt hier op straat en zelfs... in de natuur!

En niet alleen hier, maar overal in deze regio is men verschrikkelijk aan het vervuilen. 's Middags zijn Peter, Charlie en ik met de auto op pad gegaan om Ulli Thiele te bellen. Peter wilde bij "Calar Alto" waarnemen en een vijfde fotografische post inrichten. Hij kreeg toestemming en Marco en Charlie zouden met hem meegaan. Deze keer hebben we niet zelf een warme hap gemaakt, maar zijn we met zijn allen uit gaan eten in een typisch Spaans wegrestaurant 10 kilometer verderop. Na het eten was het nog steeds kraakhelder. Om 21:00 UT lagen we al buiten. In het begin ging er toch nog het een en ander mis. Koen zijn inspreekapparaat deed vreemd, doordat iets dat werd ingesproken, versneld werd weergegeven. Bovendien waaide zijn stoel met waarneemspullen omver. Bij mij liet een haring van het windscherm los. Nadat dit allemaal was verholpen, konden we goed waar-

nemen. Ik ben achteraf erg blij dat ik het windscherm heb gemaakt, aangezien de wind flink opstak. Wat opviel was dat direct nadat het radiant van de α-Monocerotiden op kwam, we al vrij gauw een aantal "α's" zagen verschijnen. Zou het dan toch waar zijn? Na een tijdje kwam vanuit het westen cirrusbewolking opzetten en waren we genoodzaakt tijdelijk te stoppen. Koen en ik zijn naar beneden gegaan en daar bleek dat ze een hele zandstorm hebben moeten doorstaan. Na een tijdje leek het erop dat in het westen opnieuw enkele sterren zichtbaar werden. Dit zette door en we besloten weer naar boven te gaan. We dachten niet dat er in deze tussenperiode al een verhoogde activiteit was geweest. De hemel was nog niet fraai, maar na een tijdje gingen we toch waarnemen. Voor 1:00 uur UT gingen de aantallen αMonocerotiden soms iets omhoog, maar namen dan ook weer af. Het waren enkele schijnaanvallen. Na 1:00 uur UT namen de aantallen weer toe. Het zou toch niet waar zijn... Vanaf dat moment valt het moeilijk te beschrijven wat er al-


lemaal gebeurde. De aantallen werden hoger en hoger. Vanaf 1:12 UT liet Koen de tape lopen en ik iets later. De gemiddelde grensmagnitude lag niet hoger dan magnitude 5.5, maar de meteoren werden steeds talrijker en talrijker. De αMonocerotiden werden voor ons αMono's, daarna a's en tenslotte werden alleen de magnituden nog maar gemeld. Rond 1:30 UT telden we zo'n 5 meteoren per minuut met uitschieters naar een paar in 10 seconden. Na 1:35 UT namen de aantallen snel af en om 2:00 UT was de situatie weer als 2 uur hiervoor, alsof er weinig aan de hand was geweest. Tijdens de uitbarsting hebben we een paar keer naar beneden geschreeuwd om te laten blijken dat er iets fantastisch gaande was. Als reactie hoorden we een paar vreemde kreten terug komen. Gelukkig, ze waren niet in slaap gevallen. Het echte schouwspel duurde niet langer dan een half uur, waar in Alcudia zo'n 80 meteoren zichtbaar waren. Nadat de uitbarsting was geweest zijn we nog even doorgegaan, maar al gauw besloten we om de spullen op te pakken en naar beneden te gaan om te horen hoe het bij Casper en Robert was gegaan. Zij waren enorm enthousiast natuurlijk en hadden de uitbarsting in vol ornaat meegemaakt. Tegen 4:00 uur UT kwamen Peter, Charlie en Marco terug van "Calar Alto". Felicitaties voor Peter alom. Zij hadden ook alles gezien maar net als ons last gehad van cirrusbewolking, waardoor de aantallen waargenomen meteoren relatief laag is gebleven. Nadat de eerste ervaringen waren uitgewisseld, werd het in die tussentijd zo buitengewoon helder, zoals we deze aktie nog niet eerder hadden meegemaakt. We hebben vanaf dat moment nog tot de ochtendschemering waargenomen. Daarna zijn we naar binnen gegaan, al waar een fles champagne op tafel stond. We hebben met z'n allen getoast op deze succesvolle aktie en met name op de juiste voorspelling van de α-Monocerotidenuitbarsting door Peter. Na een snelle berekening was de voorlopige conclusie dat de ZHR tijdens de piek rond de 1000 had gelegen!

Van de ene kant was het erg jammer dat de bewolking niet eerder was verdwenen of dat de uitbarsting niet iets later kon komen, maar van de andere kant mogen we van enorm geluk spreken, dat we het spektakel hebben kunnen meemaken! Voor hetzelfde geld had de uitbarsting een uur eerder plaatsgevonden en dan hadden we helemaal weinig of niets kunnen zien. Na deze vroege feestelijkheden werden allerlei voorbereidingen getroffen om de radio en de pers in te lichten. Om 8:15 uur werd als eerste de "Breakfast Club" van de KRO gebeld. Om 8:45 uur zouden we rechtstreeks in de uitzending komen. Gemiddeld luisteren op dat tijdstip zo'n 3 miljoen luisteraars naar de radio. Marco was naderhand zeer goed te spreken over dit interview. Het ANP had jammer genoeg minder belangstelling, maar Veronica Nieuwsradio weer wel. Het interview werd rond 9.00 uur opgenomen en is rond 13:30 uur in de middaguitzending gekomen. Daarna zijn nog diverse telefoontjes naar Nederland geweest, maar toen daar ook een einde aan was gekomen belandden we uiteindelijk om 10:00 uur in bed. Woensdag, 22 november We beginnen zo langzamerhand te beseffen hoe geslaagd deze expeditie is geweest. Ondanks de bewolking de eerste dagen en misschien niet optimale omstandigheden tijdens de verhoogde aktiviteit, hebben we toch maar even twee uitbarstingen binnen een week mogen waarnemen!!! Wie had dat ooit durven dromen. Om 13.00 uur kwamen de Spanjaarden om hun camerabatterijen terug te brengen. Luis Ballot, de leider van de groep, feliciteerde Peter en gaf hem zijn complimenten. Hij was één van de velen die niet in de uitbarsting van de α-Monocerotiden geloofde. Later die middag ben ik nog naar Rafael geweest om hem en zijn vrouw te bedanken voor hun gastvrijheid. We zijn net als gisteren uit gaan eten. Toen we om 19:00 uur wilden vertrekken, kwamen net de chauffeurs aanrij-

145

den. Zij wilden dat we direkt de spullen zouden inladen, want ze gingen direkt na het eten nog een paar gaan rijden richting Madrid. Dit was in tegenstelling met het draaiboek, maar we hadden hier geen problemen mee. Zo kwam het dat we in plaats van 19:00 uur om 20:00 uur gingen eten en dit keer in Alcudia zelf. Voor mij, als echte voetballiefhebber, was het mooi meegenomen dat in dit restaurant net de wedstrijd Real Madrid tegen Ajax begon. We hebben heerlijk gegeten en de rode wijn was voortreffelijk. Allerlei verhalen over voorgaande acties werden verteld en tussen de verschillende gerechten door bleek dat Koen al zijn zesde meteorenuitbarsting heeft meegemaakt en Peter zijn vijfde. Dat Ajax ook nog met 2-0 won interesseerde de anderen niet. Deze nacht kwam niets van waarnemen, omdat het tot de ochtend "nevelig" is gebleven. Donderdag, 23 november Alweer de laatste dag. Om 6:30 uur opstaan en ontbijten en daarna het huisje schoonmaken. Om 8:00 uur de sleutel inleveren en afscheid nemen van de huiseigenaar. Zij waren de gehele actie erg vriendelijk en onverstaanbaar en ze wensten ons ongetwijfeld een goede reis. Vervolgens gingen we richting Malaga. Om 10:45 uur waren we er, nog ruim op tijd dus. De andere twee groepen waren er inmiddels al. Dat werd bijpraten, want iedereen had de uitbarsting gezien. Dit was een actie om niet gauw te vergeten! De visuele, fotografische en videoresultaten zullen ongetwijfeld later elders in dit blad volgen.

Foto 16 : Een deel van de waarnemersgroep aan boord van het vliegtuig.

146


Post Zafarraya Jaap van ‘t Leven, Klaas Jobse, Marc de Lignie en Michiel van Vliet. Verslag van Jaap van ‘t Leven

Al maanden voor vertrek naar Spanje stonden er files op de digitale snelweg vanwege de diverse voorbereidingen die gedaan moesten worden. Teams werden samengesteld, fondsen geworven en strategieën uitgestippeld. Post Zafarraya zou bestaan uit de kombinatie Cyclops / Bosschenhoofd. Klaas Jobse zorgde voor vervoer van zijn bagage en die van Michiel van Vliet naar Bosschenhoofd. Vanuit Bosschenhoofd vertrokken er op woensdagavond 8 november 2 volgeladen personen-auto's met ondergetekende en Johan van 't Leven sr. achter het stuur richting Leiderdorp, om de bagage en apparatuur af te leveren bij Auto Peter. Vandaar zou een transportbus alle bagage van de drie posten naar Zuid-Spanje vervoeren. Na een tussenstop in Leidschendam, bij Marc de Lignie, waar het restant van de bagage werd opgepikt, werd de bagage uiteindelijk (een uur te laat) in een flinke transportbus gepakt. De angst dat onze bagage weleens een beetje veel zou kunnen zijn, bleek ongegrond. Na inladen van de bus was slechts een tiende deel gevuld. Uiteindelijk een kleine week later stapte een groep lawaaierige expeditieleden gewapend met foto-koffertjes op het vliegtuig richting Malaga. Na aankomst in Malaga snel de huurauto opgepikt, een Seat Cordoba, en koers gezet naar Ventas de Zafarraya. Het dorpje zelf werd al na 1,5 uur gevonden maar het zandpad dat ons naar ons stulpje moest leiden bleek wat moeilijker. Na ongeveer een uurtje rond te hebben gecrossed (letterlijk) op een verdacht 'zandpad' en vast te hebben gezeten in een akker, besloten we om terug te keren naar Zafarraya om vanaf restaurant 'Meson el Andalus' letter voor

letter de route-beschrijving te gaan volgen. Michiel stapte dus uit en begon met het uittellen van 500 meter vanaf 'Meson el Andalus' (onze kilometerteller gaf geen meters aan!). Na een paar minuten wandelen en stapvoets rijden kwamen we toch weer uit bij het eerder genoemde zandpad. Enfin, na nog een uurtje zo rond gereden (het liep inmiddels tegen twaalven) besloten we terug te keren naar Zafarraya om te proberen de eigenaar van het huisje te bellen. In een pizzeria annex café (Tahona) bleek dit zowaar nog te lukken ook, en verscheen de eigenaar met zijn Engels sprekende zoon een half uurtje later op het toneel. Weer werd koers gezet naar het inmiddels beruchte zand/rots-pad. Het deed ons deugd te zien dat de eigenaar ook moeite had met het vinden het pad. Het zandpad konden we zo langzamerhand wel dromen en er werd ook steeds minder voorzichtig gereden. Enerzijds vanwege het tempo van onze gids, anderszijds had voorzichtig rijden op dit pad toch geen zin. En ja hoor, onze gids reed recht op een huis aan wat we al eens hadden gezien, maar waarvan we dachten dat het bewoond was. Voor een nachtelijk rit bleek de routebeschrijving onvoldoen-

de nauwkeurig; met het name het groot aantal T-splitsingen speelde ons duidelijk parten. Uiteindelijk toch nog aangekomen bij het huisje, werden we hartelijk begroet (èn gelikt èn besprongen) door onze (aanstaande) mascotte Leo (=een jong hondje) en zijn moeder. De apparatuur bleek, tot onze opluchting, volledig gereed te staan in het huisje. Slaapplaatsen werden geannexeerd en ontdaan van nesten oorwurmen. Tevens de rest van het huis verkend. De koude douche (ca. 6°C) viel hier al snel in het oog. Verwarming was mogelijk middels een open haard (zelf hout hakken). Een zonnepaneel aan de zijkant van het huis zorgde voor de noodzakelijk spanning van de 12 Volt TL-verlichting. De volgende dag de direkte omgeving van het huis geïnspekteerd in gezelschap van een komplete dierentuin: 40 kippen, 4 varkens, 1 geit, de 2 al eerder genoemde honden en 2 kalkoenen. Voor 4000 pesetas mochten we ons de eigenaar noemen van een kalkoen, begrepen we na een half uur lang met handen en voeten 'praten' met de eigenaar. Indien hij het een week later had gevraagd zouden we het misschien wél gedaan hebben; toen raakten we al aardig vertrouwd met de omstandigheden.


Tomaten, walnoten, komkommers en verse eieren kregen we regelmatig van de eigenaar toegediend. Als waarnemingsplaats werd gekozen voor een verhoogd terrein aan de zijkant van het huis, tegen het kippenhok aan. Na eten en drinken te hebben ingeslagen in het dorp (de pizzeria was op woensdag gesloten zodat we zelf moesten koken), alle kamera's gevuld met film en op de betreffende kamera-batterijen geschroefd. 's-Middags werd de degelijkheid van de kamera-batterijen uitgebreid getest door de geit. Het dier vond het noodzakelijk precies op de plaats van de zenit-batterij te gaan liggen waardoor dus de zenit-batterij moest wijken. Gelukkig bleef één en ander zonder gevolgen voor de zenitbatterij. De geit is echter getransformeerd tot een fraaie lederen foto-tas. De nacht van 16 op 17 werd gebruikt om, indien nodig, vertrouwd te raken met de Spaanse sterrenhemel. Ook konden we met alle apparatuur proefdraaien en zodoende eventuele problemen snel opsporen en in een vroeg stadium de kop in drukken. Gelukkig funktioneerde alles voor 100% en bleek ook het werken met de generator een fluitje van een cent. De generator werd net buiten de omheining gezet, om geen overbodige hinder van uitlaatgassen en het (geringe) geluidsniveau te ondervinden. 1 Liter loodvrije benzine is voldoende om 3 kamera-batterijen en 2 video-kamera's gedurende 2½ uur van stroom te voorzien. Deze nacht werd in twee periodes (van 22.45 tot 01.00 en 02.45 tot 03.30) weinig tot niets waargenomen. Gelukkig zou 17 op 18 alles vergoeden. Rond 22.45 UT op de avond van de 17e werd er gestart bij een temperatuur van 15°C en een licht briesje van naar schatting 4 Bft. Al snel werden de eerste sporadische meteoren ingesproken en ook de eerste Tauriden lieten zich al snel zien. Om 23.59.36 UT zag ondergetekende ineens de kamera-batterijen badend in een felblauw licht voor zich op doemen. Het gehuil van de visuele sektie (Marc en Michiel)

147

Foto 17 : Post Zafarraya. Onderkomen van DMS ploeg 3. deed vermoeden dat hier wel eens om een vuurbol kon gaan, hetgeen een juiste conclusie was. Het zou zijn gegaan om een sporadische vuurbol van magnitude -6 á -10 die vanuit Perseus naar de horizon bewoog. Na ontwikkelen van de films blijkt de vuurbol te prijken op twee negatieven van de midden- en de lage-batterij. Te oordelen naar de zwarting van de negatieven moet de vuurbol toch wel minimaal -15 zijn geweest. Op het moment van dit schrijven zijn alle negatieven van Zafarraya, Alcudia en Almedinilla al 'ouderwets' uitgemeten op de Jena en hebben berekeningen aangetoond dat het hier gaat om een Tauride. Discussies over helderheid en oorsprong van de vuurbol waren nog maar nauwelijk bedaard of er werden een aantal zware doffe knallen gehoord (ca. 00.03.54 UT). Hoogstwaarschijnlijk betrof het hier detonaties die ook na afluisteren van de video-band duidelijk te horen waren. De video van Klaas is uitgerust met een gevoelige richt-microfoon die, behalve het registreren van geouwehoer en gesnurk van (visuele)

waarnemers, in staat is randverschijnselen als detonaties vast te leggen. Ondanks de niet geringe uurfrequentie van de Leoniden was deze vuurbol hèt hoogtepunt van deze nacht. Uit fotografisch oogpunt bezien heeft deze nacht gezorgd voor een 40-tal treffers waaronder een fraaie -3 Leonide (00.17.18) die achter een bergtop langs scherend een aantal keren aan en uit ging. In de nachten 18 op 19 (23.00-03.00) en 19 op 20 (23.15-03.50) werd niet veel gezien. En ook de daaropvolgende nacht 20 op 21 (02.30-03.50) was er een om snel te vergeten. Spaarzame hoogtepunten deze nachten waren het zodiakaal licht (tot in het zenit), het opkomen van de smalle maansikkel met asgrauw schijnsel achter een bergtop en het gevecht tussen Klaas en Leontien (de hond) om het bezit van een komfortabele tuinstoel met kussen. Uiteindelijk werd de stoel eerlijk gedeeld. Pogingen om een aantal kometen met verrekijker en telescoop waar te nemen faalden jammerlijk. Ook een poging om de toerist uit te gaan hangen in Granada mislukte doordat onze gasfles

148


Foto 18 : -3 Leonide op 18 november 1995 om 0h17m20s UT laag in het noorden. De meteoor verdwijnt twee maal achter ver verwijderde bergtoppen. Dit exemplaar is trimultaan gefotografeerd met de posten te Almedinilla en Alcudia. Foto op Ilford HP-5 Plus.

zoeken. Ook de combinatie van harde wind en dalende temperatuur deed een fikse aanslag op de conditie van de waarnemers. Klaas had zijn videoopstelling al vlak voor het begin van de uitbarsting verplaatst naar de kipperen om zeker te zijn van een enigszins stabiel beeld. Ondergetekende nestelde zich eveneens in de kipperen hopende dat de camerabatterijen niet te veel schade zouden oplopen. De visuele sektie (Marc en Michiel) zocht en vond zijn heil achter het varkenshok (toeval ??). Om 04.35 werd deze gedenkwaardige nacht afgesloten. De volgende ochtend moest er al vroeg opgestaan worden om de apparatuur en overige bagage transport-rijp te maken. De transport-bus zou immers al om 12.00 arriveren. Een minimum aan kleding en handbagage bleef achter om de rest van de dag en nacht te kunnen overleven. Keurig op tijd arriveerde de bus en werd snel de bagage ingeladen. De rest van de dag werd doorgebracht met lanterfanten, lezen en de Gameboy. 's-Avonds ons afscheidsmaal genuttigd in het café/ restaurant naast de pizzeria, alwaar wij de eerste helft tussen Real Madrid en Ajax live op de TV konden volgen.

bijgevuld diende te worden. Bij het bakken van pannenkoeken raakte onze gasfles leeg waardoor we genoodzaakt waren om de rest van de pannenkoeken in de open haard te bakken, hetgeen zelfs nog beter ging dan op gas. De jacht, de volgende dag, naar een nieuwe gasfles, in gezelschap van de eigenaar van het huisje draaide uit op een (wilde) toeristische rit door de omgeving die zoveel tijd in beslag nam dat Granada niet meer voor het donker gehaald kon worden. Als troost hebben we nog wel een uurtje in het dichterbij gelegen Alhama rondgewandeld. De nacht van 21 op 22 november begon met veel cirrus en een stevige wind uit het oosten. Vanaf 22.00 kon er fotografisch gedraaid worden maar om 23.00 maakte bewolking voorlopig een einde aan fotografische aspiraties. Tegen 01.00 ontstonden er wat gaten in de bewolking die steeds groter werden. Om 01.12 werd een meteoor gezien in een gat in het zenit uit de richting Procyon; de eerste α Monocerotide was een feit.

Even later verscheen er nog één .. en nog één. Zou het dan toch echt waar zijn ? Om 01.20 werden de cassetterecorders en dictafoon op continu opnemen gezet om de stroom Monocerotiden-info te kunnen vastleggen. Waarnemingen werden gedaan in gaten in de bewolking in het Zenit en in het Noorden op de horizon. Rond 01.22 werden alle camera-batterijen weer operationeel gemaakt om ondanks de overvloedige bewolking een aantal Monocerotiden te kunnen vereeuwigen. Om 01.32 UT bereikte de uitbarsting een hoogtepunt met een kleine 10 meteoren per minuut. Tegen 01.46 werd duidelijk dat de uitbarsting voorbij was en werden verdere waarnemingen onmogelijk gemaakt door een dicht wolkendek. Pas om 02.32 kon de draad fotografisch en visueel weer worden opgepakt. Het stormde nu echter zo hard (ca. 8 Bft) dat waarnemers gezandstraald (zand vermengd met kippenstront) dreigden te worden en noodgedwongen een goed heenkomen moesten


149

Foto 19 (links) : Twee heldere Leoniden in de kop van de Leeuw. 18 november 1995, Zafarraya. Op het originele negatief zijn vier Leoniden te zien. Foto 20 (onder) : Heldere (-3) Leonide, vanuit Zafarraya gezien dicht bij de Leonidenradiant. 18 november 1995. Opnamen op Ilford HP-5 Plus. Post Zafarraya maakte zich snel uit de voeten op zoek naar een "warme" douche c.q. bad. Reeds dezelfde avond verdwenen de eerste acht films van Zafarraya in het sop, en zag ondergetekende de vuurbol van 17/18 voor het eerst. Samenvattend kunnen we terugzien op een geslaagde expeditie. Alle doelstellingen werden gehaald ondanks de door bewolking geteisterde nachten. Volgend jaar weer ??

En stil dat het was in het café.... Na de constatering dat het deze avond verschrikkelijk helder was, naar bed gegaan en de volgende ochtend om 6.30 opgestaan, ontbeten en vertrokken om 7.15. Na een voorspoedige reis werd de auto om 8.30 afgeleverd bij het verhuur-bedrijf in Malaga waarna we neerstreken in het restaurant van het vliegveld in afwachting van de overige expeditie-teams. Klokslag 9 uur arriveerde Almedinilla, een uurtje later gevolgd door Alcudia. Na een vertraagd vertrek, arriveerde de expeditieleden tegen vieren in Nederland waar de diverse ontvangstcomités klaar stonden om de helden te begroeten.

DMS Leoniden en alfa Monocerotidenactie in Spanje groot succes!

Recommend Documents