DiskriminacevČ R: oběť diskriminaceajejípřekážky vpřístupukespravedlnosti

D i s k r i m i n a c e v ČR : o b ěť d i s k r i m i n a c e a j e j í p ře k á žk y v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i

Z á v ěr e čn á z p r á v a z v ý z k u m u v e ře j n é o c h r á n k y n ěp r á v

S p o l e čn ěk d o b r é s p r á v ě




O b s a h

P o s l á n í o c h r á n c e

3

Ú v o d

4

I . D i s k r i m i n a c e a m o žn o s t i i n s t i t u c i o n á l n í o b r a n y o či m a če s k é v e ře j n o s t i

6

I . 1 V n í m a n ý r o z s a h d i s k r i m i n a c e v Če s k é r e p u b l i c e a p ře d s t a v y o m o žn o s t e c h o b r a n y

7

I . 2 O s o b n í z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m

1 1

I . 3 O h l á še n í d i s k r i m i n a c e ú řa d ům , o r g a n i z a c í m či i n s t i t u c í m

1 8

I . 4 Z á v ěr e čn é s h r n u t í

2 3

I . 5 S o c i o d e m o g r a f i c k á s t r u k t u r a v ý b ěr o v é h o s o u b o r u

2 4

I I . K v a l i t a t i v n í še t ře n í s r e s p o n d e n t y z v y b r a n ý c h m a r g i n a l i z o v a n ý c h s k u p i n

2 5

I I . 1 C í l e v ý z k u m u

2 5

I I . 2 M e t o d a v ý z k u m u

2 7

I I . 3 O s o b n í z k u še n o s t i s d i s k r i m i n a c í a s j e j í m ře še n í m

3 0

I I . 3 . 1 P r o b l e m a t i k a i d e n t i f i k a c e d i s k r i m i n a c e

3 0

I I . 3 . 2 O b l a s t i ži v o t a , v e k t e r ý c h d o c h á z í k d i s k r i m i n a c i

3 4

I I . 3 . 3 R e a k c e n a d i s k r i m i n a c i

3 8

I I . 4 B a r i é r y a n á v r h y n a o d s t r a n ěn í b a r i é r

4 3

I I . 4 . 1 S i t u a c e , k d y s i d i s k r i m i n o v a n ý n e s t ěžu j e

4 3

I I . 4 . 2 B a r i é r y s t í žn o s t í n a d i s k r i m i n a c i

4 5

I I . 4 . 3 N á v r h y n a o d s t r a n ěn í b a r i é r

5 4

I I . 5 P o v ěd o m í o p r á v e c h , z n a l o s t a d ův ěr a o r g a n i z a c í p o s k y t u j í c í c h p o m o c d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m

5 9

I I . 5 . 1 Z n a l o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a

5 9

I I . 5 . 2 P ře d s t a v y o t o m , če h o s e m ůžo u o b ět i d i s k r i m i n a c e v ČR d o m o c i

6 0

I I . 5 . 3 Z n a l o s t o r g a n i z a c í , k t e r é p o s k y t u j í p o d p o r u a r a d y d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m

6 4

I I . 5 . 4 Z n a l o s t v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v

6 5

I I . 5 . 5 M í s t a , n a k t e r á b y s e o b ět i d i s k r i m i n a c e n e j s p í še o b r a c e l y p r o p o m o c a d ův o d y p r e f e r e n c e t ěc h t o m í s t

6 6

I I . 5 . 6 D ův ěr y h o d n o s t v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v a j e h o p o z i c e v r á m c i o s t a t n í c h i n s t i t u c í a o r g a n i z a c í z a b ý v a j í c í c h s e d i s k r i m i n a c í 7 0 I I . 6 P ří s t u p k i n f o r m a c í m , i n f o r m a čn í k o m p e t e n c e

7 4

I I . 6 . 1 O b v y k l é z d r o j e i n f o r m a c í

7 4

I I . 6 . 2 M a t e r i á l n í d o s t u p n o s t p o čí t a če a i n t e r n e t u a p o čí t a čo v á g r a m o t n o s t

7 5

I I . 6 . 3 P ří p a d n ý p o s t u p v p ří p a d ěd i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í

7 6

I I . 6 . 4 N á v r h y n a z a m ěře n í a p o d o b u i n f o r m a čn í k a m p a n ě

7 7

D i s k r i m i n a c e v ČR : o b ěťd i s k r i m i n a c e a j e j í p ře k á žk y v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i

I I I . B a r i é r y v o b r a n ěp ře d d i s k r i m i n a c í o či m a n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í

8 0

I I I . 1 S k u p i n y o s o b n e j v í c e o h r o že n ý c h f e n o m é n e m n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e

8 0

I I I . 2 N e j v ět ší b a r i é r y v p ří s t u p u o b ět í k p r á v n í o c h r a n ěp ře d d i s k r i m i n a c í

8 1

I I I . 2 . 1 B a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í

8 2

I I I . 2 . 2 B a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í

8 3

I I I . 2 . 3 B a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i

8 3

I I I . 2 . 4 B a r i é r y n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y , j e j í h o u p l a t ňo v á n í a r o z h o d o v á n í s o u d ů

8 3

I I I . 3 P o t í že a p ře k á žk y n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í v p o m o c i o b ět e m d i s k r i m i n a c e

8 4

I I I . 4 O d s t r a n ěn í n e b o z m í r n ěn í b a r i é r v p ří s t u p u o b ět í d i s k r i m i n a c e k p r á v n í o c h r a n ě

8 5

I I I . 4 . 1 O s v ět a a v z d ěl á v á n í

8 5

I I I . 4 . 2 S y s t é m o v é z m ěn y v o b l a s t i p o m o c i o b ět e m d i s k r i m i n a c e

8 5

I V . M o n i t o r i n g s o u d n í c h r o z h o d n u t í a či n n o s t i s p r á v n í c h o r g á n ů I V . 1 S o u d y

8 7 8 7

I V . 1 . 1 R o z h o d n u t í s o u d ůe v i d e n c e

8 8

I V . 1 . 2 R o z h o d o v a c í či n n o s t s o u d ů

9 8

I V . 2 S p r á v n í o r g á n y

1 0 8

I V . 2 . 1 S p e c i f i c k é o t á z k y

1 1 0

I V . 2 . 2 M o n i t o r i n g k o n t r o l n í a r o z h o d o v a c í či n n o s t i v y b r a n ý c h s p r á v n í c h o r g á n ů

1 1 1

I V . 3 B a r i é r y v o b r a n ěp ře d d i s k r i m i n a c í o či m a s o u d ůa s p r á v n í c h o r g á n ů V . Z á v ěr e čn é s h r n u t í

1 2 5 1 3 2

V . 1 Z k u še n o s t i če s k é p o p u l a c e ( v če t n ěz n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n )

1 3 2

V . 2 P o h l e d y s o u d ů, s p r á v n í c h o r g á n ůa n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í n a f e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e

1 3 3

V . 3 M o n i t o r i n g s o u d n í c h r o z h o d n u t í a či n n o s t i s p r á v n í c h o r g á n ů

1 3 5

V . 3 . 1 S o u d y

1 3 5

V . 3 . 2 S p r á v n í o r g á n y

1 3 6

V . 4 D o p o r u če n í k o d s t r a n ěn í p ře k á že k o b ět í d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i

1 3 8


P o s l á n í o c h r á n c e

V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v ( o m b u d s m a n ) p o d l e z á k o n a č. 3 4 9 / 1 9 9 9 S b . , o v e ře j n é m o c h r á n c i p r á v , c h r á n í o s o b y p ře d j e d n á n í m ú řa d ů a d a l ší c h i n s t i t u c í , p o k u d j e t o t o j e d n á n ív r o z p o r u s p r á v e m , n e o d p o v í d á p r i n c i p ům d e m o k r a t i c k é h o p r á v n í h o s t á t u a d o b r é s p r á v y n e b o j s o u ú řa d y n e či n n é . V r á m c i p r o še t řo v á n í s t í žn o s t í m á o c h r á n c e p r á v o n a h l í že t d o ú ře d n í c h či s o u d n í c h s p i s ů, žá d a t ú řa d y o v y s v ět l e n í a m ůže b e z o h l á še n í p r o v á d ět m í s t n í še t ře n í . S h l e d á l i p o c h y b e n í v či n n o s t i ú řa d u a n e d o j d e l i n á s l e d n ěk n á p r a v ě, m ůže i n f o r m o v a t n a d ří z e n ý ú řa d či v e ře j n o s t . O d r o k u 2 0 0 6 p l n í o c h r á n c e ú k o l y n á r o d n í h o p r e v e n t i v n í h o m e c h a n i s m u p o d l e O p čn í h o p r o t o k o l u k Ú m l u v ě p r o t i m u če n í a j i n é m u k r u t é m u , n e l i d s k é m u či p o n i žu j í c í m u z a c h á z e n í n e b o t r e s t á n í . C í l e m s y s t e m a t i c k ý c h n á v št ěv j e p o s í l i t o c h r a n u o s o b o m e z e n ý c h n a s v o b o d ěp ře d šp a t n ý m z a c h á z e n í m . N á v št ěv y j s o u p r o v á d ěn y j a k n a m í s t e c h o m e z e n í s v o b o d y z m o c i ú ře d n í , t a k i v z a ří z e n í c h , k d e j e p o s k y t o v á n a p é če , n a n í žj s o u j e j í p ří j e m c i z á v i s l í . S v á z j i št ěn í a d o p o r u če n í t ý k a j í c í s e p o d m í n e k v u r či t é m t y p u z a ří z e n í o c h r á n c e z o b e c ňu j e v s o u h r n n ý c h z p r á v á c h z n á v št ěv a n a j e j i c h z á k l a d ěf o r m u l u j e s t a n d a r d y z a c h á z e n í . N á v r h y n a z l e p še n í z j i št ěn é h o s t a v u a o d s t r a n ěn í p ří p a d n é h o šp a t n é h o z a c h á z e n í o c h r á n c e s m ěřu j e j a k k s a m o t n ý m z a ří z e n í m a j e j i c h z ři z o v a t e l ům , t a k i k ú s t ře d n í m o r g á n ům s t á t n í s p r á v y . V r o c e 2 0 0 9 b y l o c h r á n c e p o v ěře n r o l í n á r o d n í h o t ěl e s a p r o r o v n é z a c h á z e n í a o c h r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í ( e q u a l i t y b o d y ) v s o u l a d u s p r á v e m E v r o p s k é u n i e . P ři s p í v á t e d y k p r o s a z o v á n í p r á v a n a r o v n é z a c h á z e n í s e v še m i o s o b a m i b e z o h l e d u n a j e j i c h r a s u n e b o e t n i c k ý p ův o d , n á r o d n o s t , p o h l a v í , s e x u á l n í o r i e n t a c i , v ěk , z d r a v o t n í p o s t i že n í , n á b o že n s k é v y z n á n í , v í r u n e b o s v ět o v ý n á z o r . Z a t í m ú če l e m p o s k y t u j e p o m o c o b ět e m d i s k r i m i n a c e , p r o v á d í v ý z k u m , z v e ře j ňu j e z p r á v y a v y d á v á d o p o r u če n í k o t á z k á m s o u v i s e j í c í m s d i s k r i m i n a c í a z a j i šťu j e v ý m ěn u d o s t u p n ý c h i n f o r m a c í s p ří s l u šn ý m i e v r o p s k ý m i s u b j e k t y . O d r o k u 2 0 1 1 o c h r á n c e r o v n ěž s l e d u j e z a j i št ěn í c i z i n c ů a v ý k o n s p r á v n í h o v y h o št ěn í . K j e h o z v l á št n í m o p r á v n ěn í m p a t ří p r á v o p o d á v a t Ú s t a v n í m u s o u d u n á v r h y n a z r u še n í p o d z á k o n n ý c h p r á v n í c h p ře d p i s ů, p r á v o v e d l e j ší h o ú ča s t e n s t v í p ře d Ú s t a v n í m s o u d e m v ří z e n í o z r u še n í z á k o n a či j e h o čá s t i , p r á v o p o d a t ža l o b u k o c h r a n ě v e ře j n é h o z á j m u či n á v r h n a z a h á j e n í k á r n é h o ří z e n í s p ře d s e d o u či m í s t o p ře d s e d o u s o u d u . O c h r á n c e t a k é m ůže d o p o r u či t v l á d ěp ři j m o u t , z m ěn i t či z r u ši t z á k o n . O c h r á n c e j e n e z á v i s l ý a n e s t r a n n ý , z v ý k o n u s v é f u n k c e j e z o d p o v ěd n ý p o u z e P o s l a n e c k é s n ěm o v n ě, k t e r á h o z v o l i l a . M á j e d n o h o , s t e j n ý m z p ůs o b e m z v o l e n é h o , z á s t u p c e , k t e r é h o m ůže p o v ěři t čá s t í s v é p ůs o b n o s t i . S e s v ý m i p o z n a t k y o c h r á n c e p r ůb ěžn ěs e z n a m u j e v e ře j n o s t p r o s t ře d n i c t v í m i n t e r n e t u , s o c i á l n í c h s í t í , o d b o r n ý c h s e m i n á řů, k u l a t ý c h s t o l ůa k o n f e r e n c í . N e j d ůl e ži t ěj ší z j i št ěn í a d o p o r u če n í s h r n u j e z p r á v a o či n n o s t i v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v p ře d k l á d a n á k a žd o r o čn ěP o s l a n e c k é s n ěm o v n ě P a r l a m e n t u ČR . V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v Ú d o l n í 3 9 , 6 0 2 0 0 B r n o i n f o r m a čn í l i n k a : + 4 2 0 5 4 2 5 4 2 8 8 8 t e l e f o n ( ú s t ře d n a ) : + 4 2 0 5 4 2 5 4 2 1 1 1 e m a i l : p o d a t e l n a @ o c h r a n c e . c z w w w . o c h r a n c e . c z w w w . f a c e b o o k . c o m / v e r e j n y . o c h r a n c e . p r a v

3


Ú v o d V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v s e p ře d p ět i l e t y , v r o c e 2 0 0 9 , s t a l t ěl e s e m p r o r o v n é z a c h á z e n í , či l i m í s t e m , k a m s e m o h o u o b ět i d i s k r i m i n a c e o b r á t i t s e žá d o s t í o p o m o c . P o če t l i d í , j i žt a k či n í , s e p r ůb ěžn ěz v y šu j e : z a t í m c o v r o c e 2 0 1 0 o b d r že l o c h r á n c e 1 7 8 p o d n ět ův o b l a s t i d i s k r i m i n a c e , v r o c e 2 0 1 4 j i c h b y l t é m ěř d v o j n á s o b e k ( 3 3 2 ) . N a v z d o r y z j e v n é m u r ůs t u p o čt u s t í žn o s t í z ůs t á v á j e j i c h c e l k o v ý p o če t s p í še n í z k ý . T o v y v o l á v á o t á z k u , z d a j e d i s k r i m i n a c e v Če s k é r e p u b l i c e o p r a v d u o j e d i n ěl á , a n e b o z d a o b ět e m d i s k r i m i n a c e n e b r á n í v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i r ůz n é b a r i é r y . Z a p r a v d ěp o d o b n ěj ší p o v a žu j i d r u h o u m o žn o s t , t e d y t o , že s e v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v , o b d o b n ěj a k o j i n á e v r o p s k á t ěl e s a p r o r o v n é z a c h á z e n í ( a n g l i c k y e q u a l i t y b o d i e s ) , p o t ý k á s n e o z n a m o v á n í m d i s k r i m i n a c e n e b o n e s t ěžo v á n í m s i n a d i s k r i m i n a c i ( a n g l i c k y u n d e r r e p o r t i n g ) . T e n t o f e n o m é n m ůže m e p o p s a t j a k o j e v , k d y o b ět i d i s k r i m i n a c e v z n i k l é i n c i d e n t y z n e j r ůz n ěj ší c h d ův o d ůn e o h l a šu j í ( a t o a n i n a m í s t ě, k d e k d i s k r i m i n a c i d o šl o , a n i u i n s t i t u c í , j e žm a j í o b ět e m d i s k r i m i n a c e p o m á h a t ) a n e d o m á h a j í s e s v ý c h z á k o n e m z a r u če n ý c h p r á v . N u t n o s t z a b ý v a t s e f e n o m é n e m n e o z n a m o v á n íd i s k r i m i n a c e a a k t i v n ě m u p ře d c h á z e t j e z ře j m á . A n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v a i i n s t i t u c e a o r g a n i z a c e , j e žj i m a j í p r o s a z o v a t a v y m á h a t , j s o u b e z c e n n é , p o k u d o b ět i d i s k r i m i n a c e n e m a j í d o s t a t e k i n f o r m a c í a o d v a h y p o žá d a t j e o p o m o c . C í l e m v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v j a k o t ěl e s a p r o r o v n é z a c h á z e n í i v še c h m í s t , k d e l z e p o d á v a t s t í žn o s t i n a d i s k r i m i n a c i , j e e f e k t i v n ěp o m o c i a p o d p o ři t c o n e j v y šší p o če t o b ět í v b o j i z a j e j i c h z a r u če n á p r á v a . K o n e čn ý m c í l e m s a m o z ře j m ěn e n í p r o s t é z v ý še n í p o čt u s t í žn o s t í n a d i s k r i m i n a c i , a l e s t a v , k d y k a žd ý b u d e z n á t s v á p r á v a a v ěd ět , j a k a k a m s e v p ří p a d ěj e j i c h p o r u še n í o b r á t i t . D ůk a z y o z n a čn é m r o z s a h u n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e n a ú r o v n i c e l é E v r o p s k é u n i e p ři n e s l a z e j m é n a 1 v ý z k u m n á s t u d i e A g e n t u r y E v r o p s k é u n i e p r o z á k l a d n í p r á v a ( d á l e j e n F R A ) z r o k u 2 0 0 9 . S t u d i e s e z a m ěři l a n a z k u še n o s t i e m i g r a n t ůa p ří s l u šn í k ůe t n i c k ý c h m e n ši n ži j í c í c h v E U a c e l k e m s e d o n í z a p o j i l o v í c e n e ž2 3 t i s í c o s o b z e v še c h čl e n s k ý c h z e m í , v če t n ě Če s k é r e p u b l i k y . A ž8 2 % r e s p o n d e n t ů, k t e ří u v e d l i , že b y l i v u p l y n u l ý c h d v a n á c t i m ěs í c í c h d i s k r i m i n o v á n i , s i t u a c i n e ře ši l o a n i n a m í s t ě, k d e k n í d o šl o , a n i n e p o žá d a l o o p o m o c ú řa d y n e b o s o u d . J a k o d ův o d n e j ča s t ěj i u v á d ěl i , že s e p o d á n í m s t í žn o s t i n i c n e z m ěn í , a že p o d o b n é i n c i d e n t y j s o u s o u čá s t í j e j i c h b ěžn ý c h ži v o t ůa n e j s o u p r o t o h o d n y o h l á še n í . K r o m ět o h o s e u k á z a l o , že o b ět i d i s k r i m i n a c e s i ča s t o k r á t n e s t ěžu j í j e d n o d u še p r o t o , že n e v ěd í , k a m a j a k s e o b r á t i t . P o u z e 1 6 % r e s p o n d e n t ůz n a l o a l e s p o ňj e d n u o r g a n i z a c i , k t e r á b y j i m v p ří p a d ě d i s k r i m i n a c e m o h l a p o s k y t n o u t p o d p o r u , a n a o p a k t é m ěřd v ět ře t i n y d o t á z a n ý c h u v e d l y , že n i k d y a n i n e s l y še l y o t ěl e s e p r o r o v n é z a c h á z e n í f u n g u j í c í m v z e m i j e j i c h p o b y t u . V ý s l e d k y še t ře n í F R A p o u k a z u j í n a z n a čn é r o z ší ře n í f e n o m é n u n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e m e z i e m i g r a n t y a p ří s l u šn í k y e t n i c k ý c h m e n ši n . A u t o ři c e l o u s i t u a c i o z n a ču j í z a v e l i c e n e u t ěše n o u , n e b o ťs e „p r á v o v k n i h á c h “z j e v n ěm í j í s „p r á v e m v p r a x i “. D o m n í v á m s e , že s e n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e s e v Če s k é r e p u b l i c e d o t ý k á i j i n ý c h s k u p i n n e žp ří s l u šn í k ů e t n i c k ý c h m e n ši n . S v ěd čí o t o m z e j m é n a n e p o m ěr m e z i če t n ý m v ý s k y t e m s u b j e k t i v n ě p o c i ťo v a n é d i s k r i m i n a c e ( z r ůz n ý c h d ův o d ů) , n a k t e r ý p o u k a z u j í r e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m y n a n á r o d n í i m e z i n á r o d n í ú r o v n i , a n a d r u h é s t r a n ěn í z k ý p o če t s t í žn o s t í n a d i s k r i m i n a c i a d r e s o v a n ý v e ře j n é m u o c h r á n c i p r á v , s p r á v n í m o r g á n ům či n í z k ý p o če t s o u d n í c h ří z e n í . 2 N a p ří k l a d , d l e v ý s l e d k ůE u r o b a r o m e t r u z r o k u 2 0 1 2 s e z a u p l y n u l ý c h d v a n á c t m ěs í c ůc í t i l o d i s k r i m i n o v a n ý c h a ž1 9 % r e s p o n d e n t ůz Če s k é r e p u b l i k y ( z e j m é n a z d ův o d u v ěk u a p o h l a v í ) , z a t o s t e j n é o b d o b í b y l o s v ěd k e m d i s k r i m i n a c e a ž4 3 % r e s p o n d e n t ů.

1

E u r o p e a n U n i o n A g e n c y f o r F u n d a m e n t a l R i g h t s ( 2 0 0 9 ) : E U M I D I S . E u r o p e a n U n i o n M i n o r i t i e s a n d D i s c r i m i n a t i o n S u r v e y . M a i n R e s u l t s R e p o r t . D o s t u p n é n a : h t t p : / / f r a . e u r o p a . e u / s i t e s / d e f a u l t / f i l e s / f r a _ u p l o a d s / 6 6 3 F R A 2 0 1 1 _ E U _ M I D I S _ E N . p d f

2

D i s c r i m i n a t i o n i n t h e E U i n 2 0 1 2 . S p e c i a l E u r o b a r o m e t e r 3 9 3 . D o s t u p n é n a : h t t p : / / e c . e u r o p a . e u / p u b l i c _ o p i n i o n / a r c h i v e s / e b s / e b s _ 3 9 3 _ e n . p d f

4


P ří či n , k t e r é v e d o u o b ěť d i s k r i m i n a c e k t o m u , že s e v z n i k l ý i n c i d e n t r o z h o d n e n e ře ši t a n e n a h l a šo v a t , j e 3 m n o h o . Z p r á v a E q u i n e t u , s d r u že n í e v r o p s k ý c h t ěl e s p r o r o v n é z a c h á z e n í , n a p ří k l a d z m i ňu j e n e d o s t a t e čn é p o v ěd o m í o a n t i d i s k r i m i n a čn í m p r á v u , n e d o s t a t e k i n f o r m a c í o t o m , j a k a k a m l z e p o d a t s t í žn o s t , n e d o s t a t e čn é k o m p e t e n c e k p o d á n í s t í žn o s t i ( n a p ř. j a z y k o v o u b a r i é r u ) , n e d ův ěr u v ůči s t á t n í m o c i , p s y c h o l o g i c k é p ře k á žk y ( s t u d , o b a v u z o d v e t y a z v i k t i m i z a c e , p ři j e t í d i s k r i m i n a c e j a k o n e m ěn n é h o s t a v u a p o d . ) , n e d o k o n a l o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y , p ří l i šn o u d é l k u n e b o n á k l a d n o s t s o u d n í c h ří z e n í , p r o b l é m y s d ůk a z n í m b ře m e n e m , n e s r o z u m i t e l n o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í c h z á k o n ůn e b o a t m o s f é r u v e s p o l e čn o s t i n e p ře j í c í p r o s a z o v á n í l i d s k ý c h p r á v . S l o v e n s k á n e z i s k o v á 4 o r g a n i z a c e P o r a d ňa p r e o b či a n s k e a ľu d s k é p r á v a r o z d ěl i l a v r á m c i s v é h o v ý z k u m u d i s k r i m i n a c e n a S l o v e n s k u ( 2 0 1 2 ) b a r i é r y v p ří s t u p u k p r á v n í o c h r a n ě n a čt y ři d r u h y : b a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í , b a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í , b a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i a b a r i é r y n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y , j e j í h o u p l a t ňo v á n í a r o z h o d o v á n í s o u d ů. D o m n í v á m s e , že j e n a ča s e , a b y i če s k ý v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v z j i s t i l , c o o b ět e m d i s k r i m i n a c e b r á n í v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i , z j i št ěn é p ře k á žk y p o d r o b n ěp r o z k o u m a l a n a v r h l , j a k p ře k á žk y o d s t r a n i t . R o z h o d l a j s e m p r o t o p r o z k o u m a t r o z s a h n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e , a n a l y z o v a t d ův o d y a n a v r h n o u t m o žn á ře še n í . A b y c h c o n e j l é p e p o p s a l a a p r o z k o u m a l a s o u ča s n ý s t a v , z a j í m a l a j s e m s e o z k u še n o s t i b ěžn é p o p u l a c e , m a r g i n a l i z o v a n ý c h s k u p i n , a l e i o p o h l e d y a k t é r ůp r o s a z u j í c í c h p r á v o n a r o v n é z a c h á z e n í : s p r á v n í c h o r g á n ů, s o u d ů a n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í . T a t o p u b l i k a c e s h r n u j e h l a v n í v ý s l e d k y v ý z k u m u a p ře d k l á d á k o n k r é t n í d o p o r u če n í k o d s t r a n ěn í p ře k á že k . V ý z k u m b y l r e a l i z o v á n v r á m c i p r o j e k t u S p o l e čn ěk d o b r é s p r á v ě( C Z . 1 . 0 4 / 5 . 1 . 0 0 / 8 1 . 0 0 0 0 7 ) . P ří j e m c e m a r e a l i z á t o r e m t o h o t o p r o j e k t u j e K a n c e l á řv e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v . V ý z k u m n á z p r á v a j e z p r a c o v á n a k p r á v n í m u s t a v u ú či n n é m u k e d n i 3 1 . l e d n a 2 0 1 5 . C í l e m v ý z k u m u b y l o p r o z k o u m a t z k u še n o s t i če s k é p o p u l a c e s d i s k r i m i n a c í a a n a l y z o v a t i n d i v i d u á l n í , c e l o s p o l e če n s k é a i n s t i t u c i o n á l n í p o t í že , s e k t e r ý m i s e o b ět i d i s k r i m i n a c e s e t k á v a j í p ři s n a z e u p l a t n i t s v á p r á v a . P ře d k l á d a n á p u b l i k a c e m á p ět čá s t í . P r v n í čá s t o b e c n ěp o p i s u j e a a n a l y z u j e z k u še n o s t i če s k é v e ře j n o s t i s d i s k r i m i n a c í ( v če t n ěj e j í h o p o v ěd o m í o a n t i d i s k r i m i n a čn í m p r á v u a m o žn o s t e c h j e h o v y m á h á n í ) . D r u h á , k v a l i t a t i v n í čá s t , s e v ěn u j e k o n k r é t n í m z k u še n o s t e m l i d í z e z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n s d i s k r i m i n a c í . P r v n í d v ě čá s t i v ý z k u m n é z p r á v y z p r a c o v a l a a g e n t u r a F O C U S C e n t r u m p r o s o c i á l n í a m a r k e t i n g o v o u a n a l ý z u . D a l ší d v ě čá s t i a n a l y z u j í či n n o s t a k t é r ůp o d í l e j í c í c h s e n a p r o s a z o v á n í r o v n é h o z a c h á z e n í : n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í ( t ře t í čá s t ) a s o u d ůa i n s p e k čn í c h o r g á n ů( čt v r t á čá s t ) . P á t á čá s t s h r n u j e h l a v n í z j i št ěn í a z e j m é n a d o p o r u če n í , j e žb y m o h l a z m í r n i t p ře k á žk y v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i . A n n a Ša b a t o v á v e ře j n á o c h r á n k y n ěp r á v

3

E q u i n e t . T a c k l i n g t h e „K n o w n U n k n o w n “. H o w E q u a l i t y B o d i e s C a n A d d r e s s U n d e r R e p o r t i n g o f D i s c r i m i n a t i o n t h r o u g h C o m m u n i c a t i o n s ( 2 0 1 2 ) . D o s t u p n é z h t t p : / / w w w . e q u i n e t e u r o p e . o r g / T a c k l i n g t h e K n o w n U n k n o w n H o w 4 P o r a d ňa p r e o b či a n s k e a ľu d s k é p r á v a . 2 0 1 2 . D i s k r i m i n á c i a n a S l o v e n s k u . H ľa d a n i e b a r i é r v p r í s t u p e k ú či n n e j p r á v n e j o c h r a n e p r e d d i s k r i m i n á c i o u . D o s t u p n é n a : h t t p : / / p o r a d n a p r a v a . s k / w p c o n t e n t / u p l o a d s / 2 0 1 2 / 1 1 / P u b l i k % C 3 % A 1 c i u s i m % C 3 % B 4 % C 5 % B E e t e s t i a h n u % C 5 % A 5 t u 1 0 5 M B . p d f

5


I . D i s k r i m i n a c e a m o žn o s t i i n s t i t u c i o n á l n í o b r a n y o či m a če s k é v e ře j n o s t i P r i m á r n í m c í l e m v ý z k u m u b y l p o p i s a a n a l ý z a p o s t o j ůp o p u l a c e ČR k d i s k r i m i n a c i n a z á k l a d ěk o n k r é t n í c h o s o b n í c h r y s ů( v ěk u , p o h l a v í , e t n i c k é p ří s l u šn o s t i ) a n á z o r y n a m o žn o s t i ře še n í t o h o t o j e v u . C e l é t é m a b y l o r o z d ěl e n o d o n á s l e d u j í c í c h t e m a t i c k ý c h o k r u h ů: 1 . v n í m a n ý r o z s a h d i s k r i m i n a c e v Če s k é r e p u b l i c e a p ře d s t a v y o m o žn o s t e c h o b r a n y , 2 . n á z o r y n a m o žn o s t i i n s t i t u c i o n á l n í o b r a n y p r o t i d i s k r i m i n a c i , a 3 . o s o b n í z k u še n o s t p o p u l a c e s d i s k r i m i n a c í a o b t ěžo v á n í m ( o k o l n o s t i , p ří či n y a b l i žší c h a r a k t e r i s t i k a p r o ži t é d i s k r i m i n a c e n e b o o b t ěžo v á n í , r o z s a h o h l á še n í p ří p a d ů d i s k r i m i n a c e a o b t ěžo v á n í p ří s l u šn ý m i n s t i t u c í m , b a r i é r y k o n t a k t o v á n í i n s t i t u c í ) . 5

V s t u p n í ú d a j e j s o u v ý s l e d k e m t e r é n n í h o še t ře n í n a r e p r e z e n t a t i v n í m v z o r k u p o p u l a c e ČR s t a r ší 1 8 l e t . T e r é n n í še t ře n íp r o b ěh l o v e d v o u v l n á c h , v če r v e n c ia v s r p n u 2 0 1 4 . C e l k e m b y l o d o t á z á n o 2 0 7 9 r e s p o n d e n t ů, v če r v e n c i 1 0 3 9 a v s r p n u 1 0 4 0 . D o t á z a n í b y l i v y b í r á n i m e t o d o u k v ó t n í h o v ý b ěr u , d a t a j s o u r e p r e z e n t a t i v n í z h l e d i s k a 6 r o z l o že n í p o h l a v í , v ěk u , n e j v y šší h o d o s a že n é h o v z d ěl á n í , v e l i k o s t i o b c e b y d l i št ěa k r a j e . Z á v ěr e čn á z p r á v a o b s a h u j e v e d l e t a b u l e k a g r a f ůr o v n ěž t e x t o v o u i n t e r p r e t a c i d ůl e ži t ý c h z j i št ěn í . P o k u d s e n ěk t e r á z j i št ěn í p r e z e n t u j í j a k o s t a t i s t i c k y v ý z n a m n á , j e t í m m y šl e n a h l a d i n a v ý z n a m n o s t i 9 5 % . I n t e r v a l s p o l e h l i v o s t i j e m a x i m á l n ě± 2 , 1 5 % n a h l a d i n ěv ý z n a m n o s t i 9 5 % .

S b ěr d a t u s k u t e čn i l i v y šk o l e n í t a z a t e l é a g e n t u r y F O C U S f o r m o u p ří m ý c h s t a n d a r d i z o v a n ý c h r o z h o v o r ůs r e s p o n d e n t y ( f a c e t o f a c e i n t e r v i e w s ) m e t o d o u C A P I ( C o m p u t e r A s s i s t e d P e r s o n a l I n t e r v i e w i n g ) . J e d n o t l i v é r o z h o v o r y z a z n a m e n á v a l i d o e l e k t r o n i c k é h o d o t a z n í k u v n o t e b o o k u . D a t a b y l a n á s l e d n ěo d e s l á n a d o a g e n t u r y F O C U S , a g r e g o v á n a a d a t o v á m a t i c e b y l a p o d r o b e n a f o r m á l n í a l o g i c k é k o n t r o l e . K a žd é v ý b ěr o v é še t ře n í a g e n t u r y F O C U S j e p r o v ěřo v á n o v s o u l a d u s p r a v i d l y k o d e x u E S O M A R . V p ří p a d ěv ý b ěr o v é h o s o u b o r u b y l a p r o v e d e n a i n t e r n í k o n t r o l a ( s p r á v n o s t v ý b ěr u c í l o v é o s o b y , ú p l n o s t a v y p l n ěn í d o t a z n í k u , d o d r žo v á n í p o k y n ůp r o t a z a t e l e , s p r á v n o s t z á z n a m u o d p o v ěd í ) i e x t e r n í k o n t r o l a ( p r o v e d e n í k o n t r o l n í h o še t ře n í v 1 5 % d o t á z a n ý c h p ří p a d ů)

5

B l í že v i z t a b u l k a 1 .

6

6


I . 1 V n í m a n ý r o z s a h d i s k r i m i n a c e v Če s k é r e p u b l i c e a p ře d s t a v y o m o žn o s t e c h o b r a n y Z a n e j r o z ší ře n ěj ší t y p d i s k r i m i n a c e v Če s k é r e p u b l i c e l i d é p o k l á d a j í d i s k r i m i n a c i n a z á k l a d ěe t n i c k é h o n e b o r a s o v é h o p ův o d u . T é m ěř d v ě t ře t i n y d o t á z a n ý c h j i p o k l á d a j í z a r o z ší ře n o u , p ět i n a d o k o n c e z a v e l m i r o z ší ře n o u . P o l o v i n a p o p u l a c e p a k v n í m á e x i s t e n c i d i s k r i m i n a c e k v ůl i v ěk u n a d 5 5 l e t , 1 6 % j i p o v a žu j e z a v e l m i r o z ší ře n o u . V í c e n e ž čt y ři d e s e t i n y r e s p o n d e n t ůd á l e p o v a žu j í z a b ěžn o u d i s k r i m i n a c i k v ůl i t ěl e s n é m u n e b o s m y s l o v é m u p o s t i že n í a k v ůl i n á r o d n o s t i . R e l a t i v n ěm é n ěs e p o d l e r e s p o n d e n t ův y s k y t u j e d i s k r i m i n a c e k v ůl i p o h l a v í ( 2 6 % p o v a žu j e z a r o z ší ře n o u ) a n á b o že n s t v í n e b o v y z n á n í ( 2 2 % ) . N e j m é n ě j e p o d l e r e s p o n d e n t ů r o z ší ře n o z n e v ý h o d ňo v á n í k v ůl i n í z k é m u v ěk u d o 3 0 l e t ( 1 3 % ) . G r a f č. 1 : V n í m á n í r o z ší ře n o s t i r ůz n ý c h t y p ůd i s k r i m i n a c e v ČR

21%

etnický nebo rasový původ věk nad 55 let

16%

zdravotní postižení 11% národnost

sexuální orientace nebo genderová / rodová identita

44%

11%

9%

pohlaví 4%

34%

8% 2%

31%

16%

4%

33%

37%

15%

4%

32%

38%

16%

3%

30%

38%

22%

17%

42%

náboženství nebo vyznání 5% 17% věk do 30 let 2% 11%

25%

28%

42%

31%

37%

velmi rozšířená

spíše rozšířená

velmi výjimečná

neví, nedokáže posoudit

45%

6%

4%

5%

5%

spíše výjimečná N=2079; repre ČR 18+

N=2079; repre ČR 18+

Z n ěn í o t á z k y : „P r o k a žd o u z n á s l e d u j í c í c h f o r e m d i s k r i m i n a c e m i p r o s í m ře k n ět e , z d a j e p o d l e V a še h o n á z o r u v Če s k é r e p u b l i c e v e l m i r o z ší ře n á , s p í še r o z ší ře n á , s p í še v ý j i m e čn á n e b o v e l m i v ý j i m e čn á . “ Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

7


V h o d n o c e n í ša n c í o b ět í d i s k r i m i n a c e d o m o c i s e s v ý c h p r á v j s o u r e s p o n d e n t i v e l m i s k e p t i čt í . J e n 1 5 % z n i c h s e d o m n í v á , že z í s k á n í p o m o c i j e p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e s n a d n é ; z a v e l m i s n a d n é p o v a žu j í d o s a že n í n á p r a v y j e n 2 % . T ři čt v r t i n y d o t á z a n ý c h s i o p r o t i t o m u m y s l í , že d o v o l a t s e s v ý c h p r á v j e o b t í žn é , v í c e n e ž čt v r t i n a t o d o k o n c e p o k l á d á z a v e l m i o b t í žn é . P o s t o j e r e s p o n d e n t ůn e j s o u v t é t o o t á z c e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ěo v l i v n ěn y j e j i c h s o c i o d e m o g r a f i c k ý m i 7 c h a r a k t e r i s t i k a m i ( p o h l a v í , v ěk , n e j v y šší d o s a že n é v z d ěl á n í , s o c i o e k o n o m i c k ý s t a t u s a t d . ) .

G r a f č. 2 : H o d n o c e n í ša n c í o b ět í d i s k r i m i n a c e d o m o c i s e s v ý c h p r á v

11% 2%

snadné - 15 %

13%

27%

obtížné - 74 %

47% velmi snadné

spíše snadné

velmi obtížné

neví, neumí posoudit

spíše obtížné

N=2079; repre ČR 18+

Z n ěn í o t á z k y : „J a k o b t í žn é j e , p o d l e V á s , p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e d o m o c t s e v Če s k é r e p u b l i c e s v ý c h p r á v ? “ Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

V e s t u d i i s e p r a c u j e s t z v . s o c i o e k o n o m i c k ý m s t a t u s e m r e s p o n d e n t ů. J e d n á s e o m e z i n á r o d n ěp o u ží v a n o u m e t o d i k u m ěře n í s o c i á l n í a e k o n o m i c k é p o z i c e r e s p o n d e n t a z h l e d i s k a v í c e d i m e n z í , m e z i n ěž p a t ří : v z d ěl á n í , z a m ěs t n á n í a p o z i c e v n ěm a v y b a v e n o s t d o m á c n o s t i d e f i n o v a n ý m i e l e k t r o s p o t ře b i či a d a l ší m i p ře d m ět y . V ý s l e d k e m j e 1 6 r ůz n ý c h s k u p i n , k t e r é b y l y n á s l e d n ěk a t e g o r i z o v á n y d o še s t i h i e r a r c h i c k y u s p o řá d a n ý c h ú r o v n í :

7

A –v y s o c e v z d ěl a n í m a n a že ři a o d b o r n í c i B –s t ře d n í m a n a že ři C 1 –v y s o c e v z d ěl a n í n e m a n u á l n í z a m ěs t n a n c i C 2 –k v a l i f i k o v a n í p r a c o v n í c i a n e m a n u á l n í z a m ěs t n a n c i D –m a n u á l n í p r a c o v n í c i , n i žší o d b o r n o s t u n e m a n u á l n í c h p r a c o v n í k ů E –p o l o k v a l i f i k o v a n í a n e k v a l i f i k o v a n í m a n u á l n í p r a c o v n í c i .

8


R e s p o n d e n t i b y s e v p ří p a d ě, k d y b y s e c í t i l i d i s k r i m i n o v á n i , o b r a c e l i p ře d e v ší m n a p o l i c i i ( 5 8 % ) , k t e r o u z ře j m ě v n í m a j í j a k o u n i v e r z á l n í h o g a r a n t a d o d r žo v á n í p o řá d k u a p l a t n ý c h z á k o n ů. A žs v e l k ý m o d s t u p e m b y k o n t a k t o v a l i p r á v n í k a či a d v o k á t a ( 2 4 % ) , o m b u d s m a n a ( 1 6 % ) n e b o s o u d ( 1 1 % ) . N a i n s p e k čn í o r g á n y , n e v l á d n í o r g a n i z a c e n e b o o d b o r y b y s e o b r á t i l a m é n ěn e žd e s e t i n a p o p u l a c e . Z a j í m a v o u i n f o r m a c i p ři n á ší k a t e g o r i z a c e s p o n t á n n í c h o d p o v ěd í r e s p o n d e n t ů, k t e ří b y s e o b r á t i l i n a j i n é n e ž v d o t a z n í k u n a b í d n u t é s u b j e k t y . T i t o d o t á z a n í b y n e j ča s t ěj i o p o m o c p o žá d a l i čl e n y v l a s t n í r o d i n y či p řá t e l e ( 5 % ) . R e s p o n d e n t i t e d y z ře j m ě p ře d p o k l á d a j í , že v e d l e i n s t i t u c i o n á l n í p o m o c i b y p ři v y s t a v e n í d i s k r i m i n a c i p o t ře b o v a l i i p s y c h i c k o u a l i d s k o u p o d p o r u či k o m p e n z a c i p o c i t u k ři v d y a b e z m o c i . J i s t o u s k e p s i k m o žn o s t i i n s t i t u c i o n á l n í h o ře še n í d i s k r i m i n a c e n a z n a ču j e i d r u h á n e j ča s t ěj ší k a t e g o r i e s p o n t á n n í c h o d p o v ěd í : d o t á z a n í b y s e n e o b r á t i l i n a n i k o h o , p o k l á d a j í t o z a z b y t e čn é , n i k d o b y j e j i c h p r o b l é m n e ře ši l ( 3 % ) .

G r a f č. 3 : N a k o h o b y s e r e s p o n d e n t i o b r á t i l i , p o k u d b y s e c í t i l i d i s k r i m i n o v á n i n e b o o b t ěžo v á n i

58%

policie

24%

právník, advokát

16%

veřejný ochránce práv (ombudsman) soud inspekční orgány nevládní organizace, sdružení odbory někdo jiný

11% 9% 8% 5% 13% N=2079; repre ČR 18+

Z n ěn í o t á z k y : „P o k u d b y s t e s e v b u d o u c n u s t a l / a o b ět í d i s k r i m i n a c e n e b o o b t ěžo v á n í , n a k o h o b y s t e s e n e j s p í še o b r á t i l / a ? “( m o žn o s t v í c e o d p o v ěd í ) Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

9


O c h o t a k o n t a k t o v a t p o l i c i i , s o u d y , i n s p e k čn ío r g á n y , n e v l á d n ío r g a n i z a c e n e b o o d b o r y n e n ív ý r a z n ěj i o v l i v n ěn a s o c i o d e m o g r a f i c k ý m i c h a r a k t e r i s t i k a m i r e s p o n d e n t ů. U d o t á z a n ý c h , k t e ří b y s e p o t e n c i á l n ěo b r á t i l i n a v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v , l z e p o z o r o v a t s t a t i s t i c k y v ý z n a m n o u k o r e l a c i s e v z d ěl á n í m : z d o t á z a n ý c h s e z á k l a d n í m 8 v z d ěl á n í m b y s e k t o m u t o k r o k u o d h o d l a l o p o u z e 1 0 % , m e z i v y s o k o šk o l s k y v z d ěl a n ý m i l i d m i j e t o 2 3 % . S i l n ěj ší s o u v i s l o s t s e s o c i o d e m o g r a f i c k ý m i c h a r a k t e r i s t i k a m i d o t á z a n ý c h l z e p o z o r o v a t u o c h o t y o b r á t i t s e v p ří p a d ě d i s k r i m i n a c e n a p r á v n í k a či a d v o k á t a . E x i s t u j e z d e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n á k o r e l a c e s e v z d ěl á n í m , e k o 9 n o m i c k o u a k t i v i t o u a s o c i o e k o n o m i c k ý m s t a t u s e m r e s p o n d e n t ů: o c h o t a v y h l e d a t p r á v n í p o m o c s e z v y šu j e p ří m o ú m ěr n ě s r o s t o u c í m v z d ěl á n í m a s o c i o e k o n o m i c k ý m s t a t u s e m , d o t á z a n íz e s e g m e n t u v y s o c e k v a l i f i k o v a n ý c h o d b o r n í k ůa t o p m a n a že r ůj s o u k t o m u t o k r o k u p ři p r a v e n i v ý r a z n ě ča s t ěj i ( 4 7 % ) n e žm a n u á l n ěp r a c u j í c í ( 1 8 % ) , s t u d e n t i ( 1 8 % ) n e b o n e z a m ěs t n a n í ( 1 9 % ) . T a b u l k a č. 1 : P ři p r a v e n o s t k o n t a k t o v a t v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v n e b o p r á v n í k a / a d v o k á t a v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e – –d l e s o c i o d e m o g r a f i c k ý c h c h a r a k t e r i s t i k .

vzdělání

socioekonomický status

ekonomická aktivita

ZŠ SŠ bez maturity SŠ s maturitou VŠ A B C1 C2 D E vysoce kvalifikovaní odborníci, top management střední řídící pracovníci, majitelé menších firem úředníci, nemanuální pracující manuálně pracující důchodci studenti osoby v domácnosti nezaměstnaní

připravenost obrátit se na ombudsmana ano ne 10% 90% 13% 87% 18% 82% 23% 77% 24% 76% 19% 81% 16% 84% 15% 85% 12% 88% 13% 87% 25% 75% 15% 85% 15% 85% 14% 86% 15% 85% 15% 85% 13% 87% 21% 79%

připravenost obrátit se na právníka či advokáta ano ne 15% 85% 19% 81% 28% 72% 35% 65% 37% 63% 28% 72% 31% 69% 24% 76% 17% 83% 13% 87% 47% 53% 32% 68% 25% 75% 18% 82% 22% 78% 18% 82% 24% 76% 19% 81%

Z n ěn í o t á z k y : „P o k u d b y s t e s e v b u d o u c n u s t a l / a o b ět í d i s k r i m i n a c e n e b o o b t ěžo v á n í , n a k o h o b y s t e s e n e j s p í še o b r á t i l / a ? “ Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

H o d n o t a k o e f i c i e n t u C r a m e r o v o V či n í 0 , 1 1

8

H o d n o t y k o e f i c i e n t u C r a m e r o v o V s e p o h y b u j í m e z i 0 , 1 6 –0 , 1 8 .

9

1 0


I . 2 O s o b n í z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m O s o b n í z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m v p o s l e d n í c h p ět i l e t e c h u v á d í v í c e n e žd e s e t i n a r e s p o n d e n t ů( 1 1 % ) . V s o u b o r u e x i s t u j e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý v z t a h m e z i e k o n o m i c k o u a k t i v i t o u r e s p o n d e n t ůa j e j i c h 1 0 z k u še n o s t í s d i s k r i m i n a c í. V ý r a z n ě ča s t ěj i s e c í t í z n e v ý h o d n ěn i n e z a m ěs t n a n í ( 3 6 % ) , n a o p a k p r o s t u d e n t y ( 3 % ) n e b o s t ře d n í ří d í c í p r a c o v n í k y ( 5 % ) j d e o p o m ěr n ěv z á c n o u z k u še n o s t ( b l í že v i z t a b u l k a č. 2 ) . G r a f č. 4 : O s o b n í z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m

3%

11%

86%

ne

ano

neví, neumí posoudit N=2079; repre ČR 18+

Z n ěn í o t á z k y : „C í t i l / a j s t e s e V y o s o b n ěb ěh e m p o s l e d n í c h p ět i l e t , t j . o d p o čá t k u r o k u 2 0 1 0 , v Če s k é r e p u b l i c e d i s k r i m i n o v á n / a a n e b o o b t ěžo v á n / a ? “( P o k u d v ČR ži j e t e k r a t ší d o b u n e ž5 l e t , t a k z a t u t o d o b u ) Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

H o d n o t a k o e f i c i e n t u C r a m e r o v o V j e 0 , 1 6 .

1 0

1 1


T a b u l k a č. 2 : O s o b n í z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m d l e s o c i o d e m o g r a f i c k ý c h c h a r a k t e r i s t i k

ano celkem pohlaví

věkové kategorie

vzdělání



čistý měsíční příjem domácnosti

počet osob v domácnosti

typ domácnosti

frekvence používání internetu

1 2

muž žena 18 - 24 let 25 - 34 let 35 - 44 let 45 - 54 let 55 - 64 let 65 a více let ZŠ SŠ bez maturity SŠ s maturitou VŠ vysoce kvalif. odborníci, top management střední řídící prac., majitelé menších firem úředníci, nemanuální pracující manuálně pracující důchodci - starobní, invalidní studenti osoby v domácnosti nezaměstnaní A B C1 C2 D E do 16000 Kč 16001 - 22000 Kč 22001 - 30000 Kč 30001 - 40000 Kč nad 40000 Kč neví, nechce uvést 1 osoba 2 osoby 3 až 4 osoby 5 a více osob jednočlenná domácnost bezdětná domácnost rodina s dětmi trojgenerační domácnost jiný typ domácnosti Denně Několikrát týdně Několikrát za měsíc Méně často Vůbec

počet 234 94 140 20 36 37 40 51 50 45 87 76 26 11 10 41 47 71 3 9 42 16 32 44 58 57 27 50 35 36 36 16 61 42 101 79 12 42 112 57 6 17 103 50 2 19 60

ne v% 11% 9% 13% 8% 9% 10% 12% 15% 13% 14% 12% 10% 8% 8% 5% 10% 9% 14% 3% 13% 36% 8% 13% 14% 10% 11% 11% 20% 14% 11% 10% 6% 10% 13% 13% 9% 13% 13% 12% 8% 13% 15% 9% 12% 6% 16% 16%

počet 1789 878 911 216 339 340 291 286 317 262 607 642 278 126 189 364 440 433 108 59 70 184 220 264 486 430 205 191 207 290 326 270 505 269 682 766 72 269 779 609 37 95 1018 357 29 97 288

v% 86% 89% 84% 89% 88% 87% 86% 83% 83% 81% 85% 88% 90% 91% 94% 89% 87% 83% 95% 83% 60% 90% 86% 84% 88% 85% 84% 76% 82% 86% 89% 93% 87% 83% 85% 89% 81% 83% 86% 89% 80% 84% 89% 86% 94% 80% 78%

neví, neumí posoudit počet v% 56 3% 20 2% 36 3% 7 3% 10 3% 12 3% 8 2% 6 2% 13 3% 17 5% 22 3% 13 2% 4 1% 2 1% 2 1% 6 1% 19 4% 16 3% 3 3% 3 4% 5 4% 4 2% 3 1% 6 2% 11 2% 20 4% 12 5% 11 4% 11 4% 11 3% 5 1% 3 1% 15 3% 14 4% 21 3% 16 2% 5 6% 14 4% 20 2% 18 3% 3 7% 1 1% 23 2% 9 2% 5 19

4% 5%


ano

profil na sociálních sítích

velikost obce

NUTS II

má profil nemá profil do 4 999 obyvatel 5 000- 19 999 obyvatel 20 000 - 99 999 obyvatel 100 000 a více obyvatel Praha Střední Čechy Jihozápad Severozápad Severovýchod Jihovýchod Střední Morava Moravskoslezsko

počet 83 151 95 29 51 59 37 27 33 15 34 34 30 24

ne v% 9% 13% 12% 8% 11% 12% 14% 11% 14% 7% 12% 10% 13% 10%

počet 817 972 657 314 406 412 220 218 187 196 248 304 209 207

v% 88% 84% 85% 88% 87% 85% 83% 87% 81% 91% 85% 88% 87% 86%

neví, neumí posoudit počet v% 24 3% 32 3% 21 3% 13 4% 8 2% 14 3% 7 3% 7 3% 10 4% 5 2% 10 3% 7 2% 1 0% 9 4%

Z n ěn í o t á z k y : „C í t i l / a j s t e s e V y o s o b n ěb ěh e m p o s l e d n í c h p ět i l e t , t j . o d p o čá t k u r o k u 2 0 1 0 , v Če s k é r e p u b l i c e d i s k r i m i n o v á n / a a n e b o o b t ěžo v á n / a ? “( P o k u d v ČR ži j e t e k r a t ší d o b u n e ž5 l e t , t a k z a t u t o d o b u ) Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

L i d é , k t e ří u v á d ěj í , že d i s k r i m i n a c i v p o s l e d n í c h n ěk o l i k a l e t e c h z a ži l i , s e s n í s e t k a l i p ře d e v ší m p ři h l e d á n í p l a c e n é p r á c e ( 6 6 % z n i c h ) , p ři v ý k o n u s v é p r á c e ( 3 8 % ) , p ři p o ři z o v á n í z b o ží n e b o s l u že b ( 2 1 % ) , j a k o p a c i e n t i v e z d r a v o t n i c t v í ( 1 8 % ) . S p o n t á n n ěd o p l ňu j í d a l ší o k o l n o s t i , k d y s e s d i s k r i m i n a c í s e t k a l i : v p r o s t ře d c í c h h r o m a d n é d o p r a v y , n a u l i c i či n a v e ře j n ý c h m í s t e c h n e b o p ři j e d n á n í n a ú řa d e c h .

1 3


G r a f č. 5 : Z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m v r ůz n ý c h o b l a s t e c h ži v o t a

66%

hledání placené práce

29%

38%

výkon práce

5%

56%

6%

pořizování zboží nebo služeb

21%

77%

2%

jako pacient ve zdravotnictví

18%

82%

0,4%

hledání domu nebo bytu ke koupi 9% či pronájmu kontakt se vzdělávací institucí v roli studenta / žáka 7% nebo rodiče studenta / žáka někde jinde 10%

ano

ne

80% 79%

11% 14%

90%

netýká se mě N=234; osobní zkušenost s diskriminací

Z n ěn í o t á z k y : „S t a l o s e V á m v u p l y n u l ý c h 5 l e t e c h ( n e b o o d d o b y , k d y ži j e t e v ČR , p o k u d j e t o m é n ěn e ž5 l e t ) , že V á s n ěk d o v Če s k é r e p u b l i c e d i s k r i m i n o v a l n e b o o b t ěžo v a l , k d y žj s t e . . : “ Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

P o k u d j d e o p ří či n y d i s k r i m i n a c e , j í žr e s p o n d e n t i če l i l i , šl o j e d n o z n a čn ěn e j ča s t ěj i o z n e v ý h o d ňo v á n í z d ův o d u v ěk u –a ťj i žn í z k é m u n e b o v y s o k é m u ( 6 2 % z t ěc h , k d o d i s k r i m i n a c i z a ži l i ) . N e c e l á čt v r t i n a s e c í t i l a d i s k r i m i n o v á n a k v ůl i p o h l a v í n e b o r o d i čo v s k é r o l i ( 2 4 % ) , 1 2 % k v ůl i z d r a v o t n í m u p o s t i že n í . P r o 7 % d o t á z a n ý c h b y l p ří či n o u d i s k r i m i n a c e j e j i c h e t n i c k ý p ův o d či r a s a . L z e s i v ši m n o u t , že a čk o l i v b y l o k v ůl i e t n i c k é m u n e b o r a s o v é m u p ův o d u v y s t a v e n o z n e v ý h o d n ěn í r e l a t i v n ě m á l o d o t á z a n ý c h , j e c e l o s p o l e če n s k y d i s k r i m i n a c e n a t o m t o z á k l a d ěv n í m á n a j a k o n e j r o z ší ře n ěj ší ( v i z k a p . 3 ) . L i d é 1 1 t e d y c h á p o u t e n t o f e n o m é n j a k o z á v a žn ý , i k d y žs e p ří m o t ý k á j e n o m e z e n é h o o k r u h u o s o b . D a l ší m i s p o n t á n n ěu v á d ěn ý m i p ří či n a m i d i s k r i m i n a c e b y l y c h y b ěj í c í v z d ěl á n í a z n a l o s t i n e b o n e z a m ěs t n a n o s t a šp a t n á f i n a n čn í s i t u a c e .

K v ó t a p r o v ý z k u m n e n í k o n s t r u o v á n a p o d l e e t n i c k é h o či r a s o v é h o p ův o d u , n e l z e p r o t o v y l o u či t , že z á s t u p c i m e n ši n b y l i v s o u b o r u p o d r e p r e z e n t o v á n i .

1 1

1 4


G r a f č. 6 : O s o b n í z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m p o d l e j e d n o t l i v ý c h p ří či n

věk

62%

pohlaví zdravotní postižení etnický původ, rasa

38%

24%

74%

12%

1% 2%

79%

9%

7%

88%

5%

náboženské vyznání, víra nebo světonázor 5%

91%

4%

91%

5%

národnost

4%

sexuální orientace 2% něco jiného

93%

9%

5%

91%

ano

ne

netýká se mě N=234; osobní zkušenost s diskriminací

Z n ěn í o t á z k y : „S t a l o s e V á m v u p l y n u l ý c h 5 l e t e c h , n e b o o d d o b y , k d y j s t e v ČR , p o k u d j e t o m é n ěn e ž5 l e t , že V á s n ěk d o v Če s k é r e p u b l i c e d i s k r i m i n o v a l a n e b o o b t ěžo v a l k v ůl i . . . : “ Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

R e s p o n d e n t i , k t e ří d e k l a r o v a l i n e d á v n o u o s o b n í z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í , b y l i p o žá d á n i , a b y t e n t o z á ži t e k b l í že p o p s a l i . O t e v í r á s e t a k z a j í m a v ý v h l e d d o 2 3 4 k o n k r é t n í c h p ří p a d ů, n a j e j i c h žz á k l a d ěl z e u či n i t n ěk o l i k z á v ěr ů, k t e r é d o p l ňu j í a r o z ši řu j í z j i št ěn í u v e d e n á v p ře d c h o z í c h o d s t a v c í c h : •P o c i ťo v a n á d i s k r i m i n a c e s e p o j í p ře v á žn ěs h l e d á n í m n e b o v ý k o n e m p r á c e . 7 3 % d o t á z a n ý c h , k t e ří u v á d ěj í , 1 2 že d i s k r i m i n a c i o s o b n ěz a ži l i , s e s n í s e t k a l i , k d y žh l e d a l i p r a c o v n í m í s t o n e b o v s o u v i s l o s t i s e s v o u p r a c o v n í či n n o s t í. D i s k r i m i n a c i s p j a t é s h l e d á n í m n e b o v ý k o n e m p r á c e d o m i n u j e m é n ěp ří z n i v é j e d n á n í k v ůl i v y s o k é m u v ěk u ( 3 0 % z t ěc h , k d o z a ži l i d i s k r i m i n a c i ) . S t a r ší l i d é j s o u z n e v ý h o d ňo v á n i p ři h l e d á n í p r á c e ( „V p r a c o v n í a g e n t u ře m i ře k l i , že p r o b l é m b u d e v d a t u n a r o z e n í . “) , p ři j e j í m v ý k o n u ( „M l a d ší k o l e g o v é m i d á v a l i n a j e v o , že n e u m í m v y u ží v a t t e c h n i k u n e b o že m á m z a s t a r a l é m e t o d y “) i p ři p r o p o u št ěn í z a m ěs t n a n c ů( „N e c h a l i s i m l a d ší z a m ěs t n a n k y n ě, i k d y žn e m ěl y t a k o v o u p r a x i “) .  D a l ší r o z ší ře n o u f o r m o u p r a c o v n í d i s k r i m i n a c e j e o d l i šn ý p ří s t u p z h l e d i s k a p o h l a v í ( t j . v d r t i v é v ět ši n ě p ří p a d ů d i s k r i m i n a c e že n – 1 0 % ) a z n e v ý h o d ňo v á n í r o d i čů d ět í ( t j . o p ět p ře v á žn ě m a t e k – 7 % ) . N ěk t e r é r e s p o n d e n t k y u v á d ěj í , že b y l y n a p r a c o v n í c h p o h o v o r e c h t á z á n y n a p o če t d ět í , z a j i št ěn í j e j i c h h l í d á n í či p l á n o v á n í r o d i n y , p ře s t o že b y t y t o o t á z k y m ěl y b ý t p e r s o n a l i s t ům a p o t e n c i á l n í m z a m ěs t n a v a t e l ům Z á k o n í k e m p r á c e z a p o v ěz e n y .

D o t á z a n í m o h l i u v é s t v í c e p ří p a d ůd i s k r i m i n a c e n e b o s v ůj z á ži t e k m o h l i p o p s a t j a k o v í c e n á s o b n o u d i s k r i m i n a c i ( n a p ř. z h l e d i s k a v ěk u a p o h l a v í ) . S o u če t p ří p a d ůp r a c o v n í a m i m o p r a c o v n í d i s k r i m i n a c e p r o t o p ře k r a ču j e 1 0 0 % .

1 2

1 5


 N e m a l á čá s t r e s p o n d e n t ůs i p ři p a d á p ři h l e d á n í p r á c e d i s k r i m i n o v a n á k v ůl i c h y b ěj í c í m u v z d ěl á n í n e b o p r a x i ( 8 % ) . V p r v n í m p ří p a d ěj d e o n e d o s t a t e čn é či n e d o k o n če n é v z d ěl á n í n e b o n a p ř. n e z n a l o s t c i z í c h j a z y k ů, v e d r u h é m z e j m é n a o z a ča r o v a n ý k r u h a b s o l v e n t ů šk o l , o d m í t a n ý c h z a m ěs t n a v a t e l i k v ůl i c h y b ěj í c í p r a x i , k t e r o u o v še m n e m a j í k d e z í s k a t ( „O d m í t a j í m n e , p r o t o že n e m á m p o ža d o v a n o u p r a x i –p r a x i n e m á m k d e z í s k a t , p r o t o že j s e m z a m ěs t n á n í n e n a šl a “) .  T a k é d i s k r i m i n a c i v m i m o p r a c o v n í s f é ře v é v o d í z n e v ý h o d ňo v á n í s t a r ší c h l i d í ( 1 0 % ) . D i s k r i m i n o v á n í s i p ři p a d a j í v p r o s t ře d c í c h h r o m a d n é d o p r a v y , v o b c h o d e c h n e b o v e z d r a v o t n i c t v í . N ěk t e ří v n í m a j í n e g a t i v n ěi r ůz n é o d s t í n y m e d i á l n í k o m u n i k a c e n e b o t ó n c e l o s p o l e če n s k é d e b a t y o s t á r n u t í p o p u l a c e a r o s t o u c í c h v ý d a j í c h n a d ůc h o d y .

•V p o d o b n é m í ře s e m e z i r e s p o n d e n t y o b j e v u j e z á ži t e k d i s k r i m i n a c e z h l e d i s k a e t n i c k é h o n e b o n á r o d n o s t n í h o p ův o d u . J d e v ět ši n o u o d i s k r i m i n a c i R o m ů, p ří p a d n ěj e j i c h n e r o m s k ý c h p a r t n e r ů( „A d o p t o v a l i j s m e r o m s k o u h o l či čk u , m a n že l k a j e t a k y R o m k a a v ša k j á n e . . . ča s t o c í t í m p o h l e d y c i z í c h l i d í , j a k m ěo d s u z u j í “) . O b j e v u j í s e o v še m i p ří p a d y „d i s k r i m i n a c e n a r u b y “, k d y s i p ří s l u šn í c i v ět ši n o v é p o p u l a c e s t ěžu j í n a v e r b á l n í či f y z i c k o u a g r e s i z e s t r a n y R o m ů( „S k u p i n a m l a d ý c h R o m ům ěv u l g á r n ěn a p a d a l a , a n i žb y c h s i j i c h s e b e m í ňv ší m a l a “) , p ří p a d n ěo p a k u j í r o z ší ře n o u p ře d s t a v u o j e j i c h n e o d ův o d n ěn ý c h s o c i á l n í c h v ý h o d á c h ( „R o m o v é m a j í r ůz n é v ý h o d y , p e n í z e a d á v k y n a v í c z a v ěc i , z a k t e r é n á m s t á t n e p l a t í “) .

1 6


G r a f č. 7 : K o n k r é t n í t y p y d i s k r i m i n a c e , s n i m i žs e r e s p o n d e n t i s e t k a l i ( k a t e g o r i z a c e s p o n t á n n í c h o d p o v ěd í )

30%

diskriminace kvůli vysokému věku

10%

diskriminace kvůli pohlaví, diskriminace žen

8%

diskriminace kvůli chybějícímu vzdělání, praxi

7%

diskriminace matek / rodičů s dětmi

4%

diskriminace kvůli zdravotnímu stavu, postižení diskriminace kvůli nízkému věku diskriminace kvůli rase diskriminace kvůli chybějícím známostem, kontaktům diskriminace na pracovišti ze strany kolegů, nadřízených diskriminace kvůli příliš vysokému vzdělání

3%

D I S K R I M I N A C E V S O U V I S L O S T I

3% S H L E D Á N Í M ČI V Ý K O N E M P R Á C E 1% 1% 0,4% 5%

pracovní trh - jiná a nespecifikovaná diskriminace

10%

diskriminace kvůli věku

9%

diskriminace kvůli rase, národnosti dikriminace kvůli zdravotnímu stavu, postižení

3%

diskriminace kvůli špatné finanční situaci

2%

diskriminace kvůli vzhledu

2%

diskriminace žen, diskriminace dle pohlaví

2%

násilí vůči mé osobě, obtěžování, šikana

2%

diskriminace kvůli náboženskému vyznání

1%

diskriminace kvůli životnímu stylu

1%

obtěžování sousedy

1%

diskriminace kvůli chybějícím známostem, kontaktům

0,4%

diskriminace kvůli místu bydliště - malá obec

0,4%

diskriminace kvůli sexuální orientaci

0,4%

diskriminace ze strany majitele domu

0,4%

jiné formy diskriminace

2%

O S T A T N Í F O R M Y D I S K R I M I N A C E

N=234; osobní zkušenost s diskriminací

Z n ěn í o t á z k y : „P o p i št e n á m , p r o s í m , t u t o s i t u a c i . “( m o žn o s t v í c e o d p o v ěd í ) Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

1 7


I . 3 O h l á še n í d i s k r i m i n a c e ú řa d ům , o r g a n i z a c í m či i n s t i t u c í m

J e n v e l m i m a l á čá s t r e s p o n d e n t ů, k t e ří s i p ři p a d a l i d i s k r i m i n o v a n í , s v o u z k u še n o s t o z n á m i l a n ěj a k ý m ú řa d ům či o r g a n i z a c í m ( 1 1 % ) . M e z i j e d n o t l i v ý m i s o c i o d e m o g r a f i c k ý m i s k u p i n a m i d i s k r i m i n o v a n ý c h r e s p o n d e n t ů e x i s t u j í v t o m t o s o u b o r u r o z d í l y v m í ře o h l á še n í p ří p a d u . P a t r n é j s o u p ře d e v ší m r o z d í l y m e z i j e d n o t l i v ý m i v ěk o v ý m i k a t e g o r i e m i . R e l a t i v n ěm a l á v e l i k o s t s e g m e n t u d o t á z a n ý c h o v še m n e u m o žňu j e u či n i t s t a t i s t i c k y r e l e v a n t n í z á v ěr y a d a t a v t a b u l c e č. 3 j e n u t n o b r á t p o u z e j a k o i n f o r m a t i v n í .

G r a f č. 8 : O h l á še n í v l a s t n í z k u še n o s t i s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m

3%

8%

89%

ano, všechny případy

ano, ale pouze některé případy

ne

N=234; osobní zkušenost s diskriminací

Z n ěn í o t á z k y : „L i d é m o h o u o z n á m i t d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í r ůz n ý m o r g a n i z a c í m či ú řa d ům . K d y žj s t e s e c í t i l / a d i s k r i m i n o v á n / a n e b o o b t ěžo v á n / a , še l / a j s t e n ěk a m t e n t o p ří p a d v y či n ěk d o j i n ý n a h l á s i t ? “ Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

1 8


T a b u l k a č. 3 : O h l á še n í v l a s t n í z k u še n o s t i s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m –p o d l e s o c i o d e m o g r a f i c k ý c h c h a r a k t e r i s t i k r e s p o n d e n t ů

pohlaví věk

vzdělání



muž žena 18 - 24 let 25 - 34 let 35 - 44 let 45 - 54 let 55 - 64 let 65 a více let ZŠ SŠ bez maturity SŠ s maturitou VŠ vysoce kvalif. odborníci, top management střední řídící prac., majitelé menších firem úředníci, nemanuální pracující manuálně pracující důchodci studenti osoby v domácnosti nezaměstnaní A B C1 C2 D E

oznámili případ/y diskriminace 13% 9% 10% 3% 14% 20% 8% 10% 7% 10% 13% 12% 18% 10% 10% 11% 13% 0% 0% 10% 13% 9% 11% 12% 11% 7%

neoznámili případ/y diskriminace 87% 91% 90% 97% 86% 80% 92% 90% 93% 90% 87% 88% 82% 90% 90% 89% 87% 100% 100% 90% 88% 91% 89% 88% 89% 93%

R e s p o n d e n t i , k t e ří p ří p a d d i s k r i m i n a c e o h l á s i l i , k o n t a k t o v a l i n e j ča s t ěj i p o l i c i i ( 4 8 % z n i c h ) , i n s p e k čn í o r g á n y ( 2 0 % ) , v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v ( 1 6 % ) , o d b o r y ( 1 6 % ) n e b o n e v l á d n í o r g a n i z a c e . S p o n t á n n ěd o t á z a n í d o p l ňu j í p ře s t u p k o v o u k o m i s i ( 2 x ) a ře d i t e l e f i r m y či p o d n i k u ( 2 x ) .

1 9


1 3 G r a f č. 9 : I n s t i t u c e , u n i c h žs i r e s p o n d e n t i n a d i s k r i m i n a c i n e b o o b t ěžo v á n í s t ěžo v a l i

48%

policie

20%

inspekční orgány veřejný ochránce práv (ombudsman)

16%

odbory

16% 12%

nevládní organizace, sdružení právník (advokát)

4%

soud

4%

někdo jiný

36%

v %, N=25; ohlásili případ(y) diskriminace

Z n ěn í o t á z k y : „N a k o h o j s t e s e o b r á t i l / a s e s t í žn o s t í n a d i s k r i m i n a c i n e b o o b t ěžo v á n í ? “( m o žn o s t v í c e o d p o v ěd í ) Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

I p ře s t o , že r e s p o n d e n t i d i s k r i m i n a c i o h l á s i l i , n e b y l a s i t u a c e v p ět i n ěp ří p a d ůn i j a k ře še n a . O s l o v e n ý o r g á n b u ďn e z a ča l s i t u a c i ře ši t ( „Ř e d i t e l p o d p o ři l m é h o p ří m é h o n a d ří z e n é h o “) , p ří p a d n ěp o r a d i l r e s p o n d e n t o v i , a b y s e o b r á t i l n a p r á v n í k a , n a c o žr e s p o n d e n t r e z i g n o v a l . Ča s t é b y l o t a k é v y z n ěn í o z n á m e n í d o z t r a c e n a b e z k o n k r é t n í h o v ý s l e d k u ( „Ř e k l i n á m , že t o n e m ůže m e d o k á z a t a d ěl a l i z n á s b l b c e , že j s m e s i t o v y m y s l e l i . “) , p ří p a d n ě ře še n í s t á l e p r o b í h á . N e j ča s t ěj ší m k o n k r é t n í m ře še n í m b y l p o k u s o s m í r v p o d o b ěp o h o v o r u , d o m l u v y či o m l u v y .

D o a n a l ý z y v t o m t o p ří p a d ěv s t u p u j e p o u z e v e l m i m a l ý p o če t r e s p o n d e n t ů( 2 5 ) , v ý s l e d k y j s o u p r o t o p o u z e o r i e n t a čn í .

1 3

2 0


T a b u l k a č. 4 : J a k b y l y p ří p a d y d i s k r i m i n a c e v y ře še n y ( k a t e g o r i z a c e s p o n t á n n í c h o d p o v ěd í )

způsob vyřešení situace

počet

v%

nijak, neřešila se

5

20%

bez výsledku, do ztracena

3

12%

pohovor, domluva, omluva

3

12%

řešení stále probíhá

3

12%

případ vyřešila policie byla jsem propuštěna

2 1

8% 4%

nadřízený změnil své protiprávní jednání

1

4%

podmínečné vyloučení viníka ze školy

1

4%

případ vyřešil obecní úřad

1

4%

soudní cestou

1

4%

větší aktivita policie v místě

1

4%

změnil/a jsem zaměstnání neuvedeno

1 2

4% 8%

25

100%

celkem

v % , N = 2 5 ; o h l á s i l i p ří p a d ( y ) d i s k r i m i n a c e

Z n ěn í o t á z k y : „J a k ý m z p ůs o b e m b y l a s i t u a c e v y ře še n a ? “ Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

R e s p o n d e n t i , k t e ří s v ůj p ří p a d d i s k r i m i n a c e n i k d e n e o h l á s i l i , t e n t o k r o k z d ův o d n i l i p ře d e v ší m n e d ův ěr o u , že b y p ří s l u šn é i n s t i t u c e m o h l y p ří p a d v y ře ši t ( 4 3 % z t ěc h , k d o d i s k r i m i n a c i n e o z n á m i l i ) . D a l ší b a r i é r o u o h l á še n í b y l n e d o s t a t e k d ůk a z ů( 2 8 % ) , p ří p a d n ěr e s p o n d e n t i n e v ěd ěl i , n a k o h o s e o b r á t i t ( 2 7 % ) , m ěl i o b a v y z n e g a t i v n í c h d ůs l e d k ů( 2 7 % ) , n e b o s v ůj p ří p a d p o k l á d a l i z a p ří l i št r i v i á l n í ( 2 3 % ) . Z k a t e g o r i z a c e s p o n t á n n ěu v á d ěn ý c h b a r i é r o z n á m e n í d i s k r i m i n a c e v y p l ý v á , že n e m á l o r e s p o n d e n t ůs v ůj p ří p a d p o v a žu j e z a i n s t i t u c i o n á l n ěn e ře ši t e l n ý , d a n o u d i s k r i m i n a c i v n í m a j í j a k o o b e c n ěa k c e p t o v a n o u ( „T o p r o s t ěn e j d e , c o m á m d ěl a t , k d y ž ře k n o u , že d a l i p ře d n o s t n ěk o m u j i n é m u ? “/ „J e t o z b y t e čn é , l i d é o k o l o še d e s á t k y j s o u d i s k r i m i n o v á n i , v ši c h n i t o v ěd í , a l e n i k d o s t í m n i c n e d ěl á “) .

2 1


T a b u l k a č. 5 : B a r i é r y o z n á m e n í p ří p a d ůd i s k r i m i n a c e

bariéry oznámení diskriminace oznámením diskriminace by se nic nezměnilo/nestalo neměl/a dost důkazů na to, abych mohl/a diskriminaci úspěšně dokázat nevěděl/a, kde a na koho se obrátit obavy z negativních důsledků příliš triviální/nestálo to za oznámení - je to normální, děje se to vždycky nebyl/a si jist/a, zda jde o diskriminaci neměl/a dost finančních prostředků na zabezpečení právníka nevěděl/a, že se proti diskriminaci můžu bránit právní cestou nepohodlné/příliš mnoho byrokracie nebo problémů/není na to čas rozhodl/a se svůj případ řešit osobně dohodou s diskriminující osobou strach ze zastrašování pachateli, pokud by byla diskriminace oznámena jiný důvod

počet 109 63 61 61 52 36 35 32 30 19 14 21

v% 48% 28% 27% 27% 23% 16% 15% 14% 13% 8% 6% 9%

v %, N=228; neohlásili případ(y) diskriminace

Z n ěn í o t á z k y : „P r o čj s t e n e v y h l e d a l / a p o m o c a p ří p a d n e n a h l á s i l / a ? “( m o žn o s t v í c e o d p o v ěd í ) Z d r o j : R e p r e z e n t a t i v n í v ý z k u m a g e n t u r y F o c u s n a d o s p ěl é p o p u l a c i ČR , če r v e n e c –s r p e n 2 0 1 4

2 2


I . 4 Z á v ěr e čn é s h r n u t í  Z a n e j r o z ší ře n ěj ší t y p y d i s k r i m i n a c e v n a ší z e m i če s k á p o p u l a c e p o k l á d á z n e v ý h o d ňo v á n í n a z á k l a d ěe t n i c k é h o n e b o r a s o v é h o p ův o d u a v ěk u n a d 5 5 l e t . N a o p a k d i s k r i m i n a c e k v ůl i n á b o že n s k é m u v y z n á n í n e b o v ěk u d o 3 0 l e t n e n í v n í m á n a j a k o p ří l i šr o z ší ře n á . M o žn o s t i o b ět í d i s k r i m i n a c e d o m o c i s e s v ý c h p r á v j s o u t ře m i čt v r t i n a m i r e s p o n d e n t ůh o d n o c e n y j a k o o b t í žn é . D o t á z a n í b y s e v p ří p a d ě, k d y b y s e s a m i c í t i l i d i s k r i m i n o v á n i n e b o o b t ěžo v á n i , o b r a c e l i p ře d e v ší m n a p o l i c i i ( 5 8 % ) , v m e n ší m í ře n a p r á v n í k y ( 2 4 % ) n e b o o m b u d s m a n a ( 1 6 % ) .  D i s k r i m i n a c i n e b o o b t ěžo v á n í v ůči s v é o s o b ěp o c í t i l o v p r ůb ěh u u p l y n u l ý c h p ět i l e t 1 1 % d o t á z a n ý c h . Z n e v ý h o d n ěn í s e t ý k a l o p ře d e v ší m j e j i c h p r a c o v n í h o u p l a t n ěn í – d i s k r i m i n o v á n i s e c í t i l i h l a v n ěp ři h l e d á n í n e b o v ý k o n u p r á c e . H l a v n í p ří či n o u p ři t o m b y l v y s o k ý v ěk . D a l ší r o z ší ře n o u f o r m o u p r a c o v n í d i s k r i m i n a c e j e o d l i šn ý p ří s t u p z h l e d i s k a p o h l a v í a z n e v ý h o d ňo v á n í r o d i čů d ět í .  J e n v e l m i m a l á čá s t r e s p o n d e n t ů, k t e ří s i p ři p a d a l i d i s k r i m i n o v a n í , s v o u z k u še n o s t o z n á m i l a n ěj a k ý m ú řa d ům či o r g a n i z a c í m ( 1 1 % ) . D o t á z a n í k o n t a k t o v a l i n e j ča s t ěj i p o l i c i i , v m e n ší m í ře i n s p e k čn í o r g á n y , o m b u d s m a n a n e b o o d b o r y . H l a v n í b a r i é r o u o z n á m e n í p ří p a d ůd i s k r i m i n a c e j e n e d ův ěr a , že b y p ří s l u šn é i n s t i t u c e m o h l y p ří p a d v y ře ši t . R e s p o n d e n t y t a k é o d r a d i l n e d o s t a t e k d ůk a z ů, p ří p a d n ě n e v ěd ěl i , n a k o h o s e o b r á t i t n e b o m ěl i o b a v y z n e g a t i v n í c h d ůs l e d k ůt a k o v é h o k r o k u .

2 3


I . 5 S o c i o d e m o g r a f i c k á s t r u k t u r a v ý b ěr o v é h o s o u b o r u K v ó t a p r o v ý b ěr v z o r k u , k t e r á z a j i šťu j e r e p r e z e n t a t i v n o s t v ý b ěr o v é h o v z o r k u v e v z t a h u k c í l o v é p o p u l a c i , j e k o n s t r u o v á n a n a ú r o v n i k r a j ů( N U T S I I I ) . V z h l e d e m k v e l i k o s t i v z o r k u m o h o u b ý t v ý s t u p y z a n ěk t e r é k r a j e m é n ěp ře s n é v d ůs l e d k u m a l é h o v z o r k u r e s p o n d e n t ův d a n é m r e g i o n u , c o žs e t ý k á z e j m é n a m e n ší c h k r a j ů, j a k o j e K a r l o v a r s k ý či L i b e r e c k ý . P r o t o s e v e z p r á v ěp r a c u j e s v ět ší m i c e l k y n a ú r o v n i N U T S I I , čí m žj e t e n t o p r o b l é m e l i m i n o v á n .

T a b u l k a č. 6 : S o c i o d e m o g r a f i c k á s t r u k t u r a s o u b o r u ( s l o u p c o v á % )

pohlaví

věk kategorie

vzdělání


status

2 4

muž žena 18 - 24 let 25 - 34 let 35 - 44 let 45 - 54 let 55 - 64 let 65 a více let ZŠ SŠ bez maturity SŠ s maturitou VŠ vysoce kvalifikovaní odborníci, top management střední řídící pracovníci, majitelé menších firem úředníci, nemanuální pracující manuálně pracující důchodci - starobní, invalidní studenti osoby v domácnosti nezaměstnaní A B C1 C2 D E

počet 992 1087 243 385 389 339 343 380 324 716 731 308 139 201 411 506 520 114 71 117 204 255 314 555 507 244

v% 48% 52% 12% 19% 19% 16% 16% 18% 16% 34% 35% 15% 7% 10% 20% 24% 25% 6% 3% 6% 10% 12% 15% 27% 24% 12%


počet

čistý měsíční příjem domácnosti

počet osob v domácnosti

typ domácnosti

frekvence používání internetu profil na sociálních sítích

velikost obce

NUTS II

do 16000 Kč 16001 - 22000 Kč 22001 - 30000 Kč 30001 - 40000 Kč nad 40000 Kč neví, nechce uvést 1 osoba 2 osoby 3 až 4 osoby 5 a více osob jednočlenná domácnost bezdětná domácnost rodina s dětmi trojgenerační domácnost jiný typ domácnosti Denně Několikrát týdně Několikrát za měsíc Méně často Vůbec má profil nemá profil do 4 999 obyvatel 5 000- 19 999 obyvatel 20 000 - 99 999 obyvatel 100 000 a více obyvatel Praha Střední Čechy Jihozápad Severozápad Severovýchod Jihovýchod Střední Morava Moravskoslezsko

252 253 337 367 289 581 325 804 861 89 325 911 684 46 113 1144 416 31 121 367 924 1155 773 356 465 485 264 252 230 216 292 345 240 240

v% 12% 12% 16% 18% 14% 28% 16% 39% 41% 4% 16% 44% 33% 2% 5% 55% 20% 1% 6% 18% 44% 56% 37% 17% 22% 23% 13% 12% 11% 10% 14% 17% 12% 12%

2 5


I I .K v a l i t a t i v n í še t ře n í s r e s p o n d e n t y z v y b r a n ý c h m a r g i n a l i z o v a n ý c h s k u p i n I I . 1 C í l e v ý z k u m u C í l e m k v a l i t a t i v n í h o še t ře n í b y l a h l o u b k o v á i d e n t i f i k a c e b a r i é r o b ět í d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i v r á m c i c e l é Če s k é r e p u b l i k y . D í l čí c í l e v y p l y n u l y z k v a n t i t a t i v n í h o v ý z k u m u , j e h o žr e a l i z a c e k v a l i t a t i v n í m u še t ře n í p ře d c h á z e l a , a d a l y b y s e s h r n o u t d o čt y řz á k l a d n í c h o k r u h ů. V r á m c i k a žd é h o b y l o s n a h o u o d p o v ěd ět n a n ěk o l i k v ý z k u m n ý c h o t á z e k . V ý s t u p e m še t ře n í b y l o p o j m e n o v á n í a p o p s á n í h l a v n í c h b a r i é r v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i a n a v r že n í o p a t ře n í p r o j e j i c h o d s t r a n ěn í či z m í r n ěn í . O k r u h y , n a k t e r é s e v ý z k u m z a m ěři l , b y l y n á s l e d u j í c í : A . O s o b n í z k u še n o s t i s d i s k r i m i n a c í a s j e j í m ře še n í m 1 . J a k é j s o u z k u še n o s t i r e s p o n d e n t ůs d i s k r i m i n a c í ( o s o b n í z k u še n o s t i n e b o z k u še n o s t i l i d í z j e j i c h o k o l í ) ? J a k j i r e s p o n d e n t i c h á p o u –d o j a k é m í r y p o v a žu j í z a d i s k r i m i n a c i j a k o u k o l i v n e s p r a v e d l n o s t v ůči s v é o s o b ě, d o j a k é m í r y j s o u s c h o p n i u r či t d ův o d , j a k j e j v y m e z u j e a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n ? V j a k ý c h o b l a s t e c h k n í d o c h á z í ? J a k ý j a z y k p o u ží v a j í r e s p o n d e n t i p r o j e j í p o p i s ? J a k é p o c i t y , e m o c e s e s n í p o j í ? J a k ý m ěl a d i s k r i m i n a c e d o p a d n a j e j i c h ži v o t ? 2 . J a k é j s o u r e a k c e r e s p o n d e n t ůn a d i s k r i m i n a c i ? J a k j i ře ši l i ? P o k u d s i s t ěžo v a l i , k o m u a s j a k ý m i v ý s l e d k y ? B . B a r i é r y a n á v r h y n a o d s t r a n ěn í b a r i é r Z k v a n t i t a t i v n í h o še t ře n í v y p l y n u l o , že 7 4 % p o p u l a c e s e d o m n í v á , že d o m o c t s e v ČR s v ý c h p r á v j e p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e o b t í žn é ; 8 9 % n e o h l á s i l o v l a s t n í z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í n e b o o b t ěžo v á n í m –j a k é j s o u h l a v n í d ův o d y ?

1 . D o j a k é m í r y j s o u v p r o s t ře d í r e s p o n d e n t ůr o z ší ře n é s i t u a c e , k d y j s o u l i d é d i s k r i m i n o v á n i , a l e n e c h t ěl i s i s t ěžo v a t ? 2 . Z j a k ý c h d ův o d ůs i r e s p o n d e n t i n e s t ěžo v a l i n a d i s k r i m i n a c i ? J a k é j s o u p o d l e n i c h n e j d ůl e ži t ěj ší p ří či n y , p r o čs i o b ět i d i s k r i m i n a c e n e c h t ěj í s t ěžo v a t a n e b r á n í s v á p r á v a p r á v n í c e s t o u ? J a k s e t y t o o d p o v ěd i l i ší v z á v i s l o s t i n a c h a r a k t e r i s t i k á c h r e s p o n d e n t ů? 3 . C o b y b y l o t ře b a z m ěn i t , a b y m ěl y o b ět i d i s k r i m i n a c e n e b o o b t ěžo v á n í v Če s k é r e p u b l i c e l e p ší a s n a d n ěj ší p ří s t u p k p r á v n í p o m o c i ? C . P o v ěd o m í o p r á v e c h , z n a l o s t a d ův ěr a o r g a n i z a c í p o s k y t u j í c í c h p o m o c d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m Z k v a n t i t a t i v n í h o še t ře n í v y p l y n u l o , že 2 7 % r e s p o n d e n t ů, k t e ří z a ži l i d i s k r i m i n a c i , j i n i j a k n e ře ši l o , p r o t o že n e v ěd ěl o , k d e a n a k o h o s e o b r á t i t ; N a o m b u d s m a n a b y s e o b r á t i l o p o u z e 1 6 % z c e l k o v é h o p o čt u r e s p o n d e n t ů; p o d l e E u r o b a r o m e t r u ( 2 0 1 2 ) b y 4 8 % l i d í n e z n a l o s v á p r á v a v p ří p a d ě, že b y s e s t a l i o b ět í d i s k r i m i n a c e n e b o o b t ěžo v á n í . C í l e m b y l o z j i s t i t p ří či n y t o h o t o s t a v u .

1 . J a k á j e z n a l o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a ? J a k é j s o u p ře d s t a v y o t o m , če h o s e m ůžo u o b ět i d i s k r i m i n a c e v ČR d o m o c i ? J a k s e v t o m t o o h l e d u l i ší r ůz n é s k u p i n y r e s p o n d e n t ů? 2 . J a k á j e z n a l o s t o r g a n i z a c í , k t e r é p o s k y t u j í p o d p o r u a r a d y d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m ? J a k á j e z n a l o s t v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v ? 3 . K a m b y s e r e s p o n d e n t i n e j s p í še o b r a c e l i o p o m o c ? P r o čb y s e o b r a c e l i p r á v ěn a t a t o m í s t a ? D o j a k é m í r y b y s e o b r a c e l i n a v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v ? 4 . D o j a k é m í r y p o v a žu j í r e s p o n d e n t i v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z a d ův ěr y h o d n é m í s t o ? J a k á j e v t o m t o o h l e d u p o z i c e v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v o p r o t i j i n ý m m í s t ům , k d e s i l z e s t ěžo v a t n a d i s k r i m i n a c i ?

2 6


D . P ří s t u p k i n f o r m a c í m , i n f o r m a čn í k o m p e t e n c e

V z h l e d e m k n í z k é i n f o r m o v a n o s t i b y l o c í l e m z j i s t i t , j a k é j s o u i n f o r m a čn í k o m p e t e n c e l i d í p a t ří c í c h k e s k u p i n á m o h r o že n ý m d i s k r i m i n a c í a d o j a k é m í r y s o u v i s í f e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e s n í z k ý m i i n f o r m a čn í m i k o m p e t e n c e m i .

1 . K d e a j a k s e r e s p o n d e n t i o b v y k l e d o z v í d a j í p r a k t i c k é i n f o r m a c e u ži t e čn é p r o k a žd o d e n n í ži v o t ? 2 . J a k á j e m a t e r i á l n í d o s t u p n o s t n o v ý c h i n f o r m a čn í c h a k o m u n i k a čn í c h t e c h n o l o g i í ( p o čí t a č, i n t e r n e t ) a j a k ý j e z p ůs o b j e j i c h u ží v á n í ? D o j a k é m í r y p r a c u j í r e s p o n d e n t i s p o čí t a če m , j a k j s o u p o čí t a čo v ěg r a m o t n í ? 3 . J a k b y r e s p o n d e n t i p o s t u p o v a l i , p o k u d b y s e c h t ěl i d o z v ěd ět v í c e i n f o r m a c í o d i s k r i m i n a c i a m o žn o s t e c h o b r a n y ?

I I . 2 M e t o d a v ý z k u m u K v a l i t a t i v n í v ý z k u m b y l r e a l i z o v á n m e t o d o u i n d i v i d u á l n í c h h l o u b k o v ý c h r o z h o v o r ůs 5 1 r e s p o n d e n t y z v y b r a n ý c h m a r g i n a l i z o v a n ý c h s k u p i n ( n a p ř. k l i e n t ůn e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í ) , k t e ří s e s t a l i o b ěťm i d i s k r i m i n a c e , a l e z r ůz n ý c h d ův o d ů n e c h t ěl i s v o u s i t u a c i ře ši t p r á v n í c e s t o u –n e o z n á m i l i j i v e ře j n é m u o c h r á n c i p r á v , s p r á v n í m o r g á n ům a n i s o u d ům . P ře h l e d r e s p o n d e n t ůi l u s t r u j e t a b u l k a d á l e v t e x t u . R e s p o n d e n t i b y l i v y b í r á n i n e n á h o d n ý m v ý b ěr e m a j e j i c h r e k r u t a c e p r o b ěh l a v e d v o u k o l e c h : K a n c e l á řv e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v o s l o v i l a v y b r a n é z á s t u p c e n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í s žá d o s t í o z p r o s t ře d k o v á n í k o n t a k t u n a v h o d n é r e s p o n d e n t y , k t e ří b y l i n á s l e d n ěo s l o v e n i v ý z k u m n í k y s p r o s b o u o s p o l u p r á c i . R o z h o v o r y b y l y m o d e r o v á n y z k u še n ý m i v ý z k u m n í k y ( s o c i o l o g y , p s y c h o l o g y , a n t r o p o l o g y ) a b y l y r e a l i z o v á n y p o c e l é Če s k é r e p u b l i c e . P r ům ěr n á d é l k a r o z h o v o r u či n i l a 8 2 m i n u t , r o z h o v o r y b y l y r e a l i z o v á n y v p r o s t o r á c h v ý z k u m n é a g e n t u r y , v d o m á c n o s t e c h r e s p o n d e n t ů, n e b o n a v e ře j n ý c h m í s t e c h – v žd y p o d o h o d ě s r e s p o n d e n t y n a z á k l a d ě j e j i c h p r e f e r e n c e . F á z e r o z h o v o r ůt r v a l a o d 1 . ří j n a 2 0 1 4 d o 1 5 . ú n o r a 2 0 1 5 . V še c h n y r o z h o v o r y b y l y v e d e n y o s o b n ěa n a h r á v á n y n a a u d i o z á z n a m , k t e r ý b y l n á s l e d n ěp ře p s á n , a n o n y m i z o v á n a z n i če n .

2 7

2 8

Česká republika

Česká republika

42 základní

28 střední úplné


54 vysokoškolské

62 vysokoškolské

35 základní

37 střední bez maturity


33 vysokoškolské

46 střední úplné 40 základní

42 vysokoškolské

36 vysokoškolské


45 základní

65 základní

59 základní




33 vysokoškolské



28 základní

3 muž

4 žena

5 žena

6 žena

7 žena

8 žena

9 muž

10 žena

11 žena

12 žena 13 žena

14 žena

15 muž

16 žena

17 žena

18 muž

19 žena

20 žena

21 muž

22 muž

23 žena

24 žena

25 žena

26 muž

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Bolívie

Česká republika

Slovensko

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Slovensko

Ukrajina

28 vysokoškolské

2 muž

Česká republika

země narození

62 vysokoškolské

1 žena

ID pohlaví věk vzdělání

čeština

čeština

čeština

španělština

čeština

slovenština, romština

čeština

čeština

čeština

čeština, romština

čeština

čeština

čeština

čeština čeština

čeština

čeština

čeština

čeština

čeština

čeština

romština

čeština, romština

slovenština, romština

ukrajinština

čeština

mateřština

0

1

0

0

0

2

0

0

0

3

0

0

0

0 2

0

2

2

2

0

1

3

0

3

0

0

tělesné postižení

mentální postižení (autismus – dcera)


národnostní původ – Bolívie


etnicita/etnický původ – Rom




etnicita/etnický původ – Romka

věk

sexuální orientace – gay


pohlaví – žena etnicita/etnický původ – Romka

pohlaví – žena




mentální postižení (manžel)

pohlaví – žena, věk




národnostní původ – Ukrajinec

pohlaví – žena, věk

počet nezaop. dětí charakteristika respondenta/respondentky


T a b u l k a č. 7 : P ře h l e d r e s p o n d e n t ů

Česká republika




37 vysokoškolské

43 vysokoškolské

67 vysokoškolské

35 vysokoškolské


55 vysokoškolské

40 vysokoškolské

42 vysokoškolské







24 vysokoškolské

31 vysokoškolské

46 vysokoškolské

39 vysokoškolské


33 vysokoškolské



27 muž

28 žena

29 žena

30 žena

31 žena

32 žena

33 muž

34 žena

35 žena

36 žena

37 žena

38 muž

39 žena

40 muž

41 muž

42 muž

43 žena

44 žena

45 muž

46 žena

47 žena

48 žena

49 muž

50 muž

51 žena

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Slovensko

Česká republika

Francie

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Tunis

Česká republika

Egypt

Česká republika

Česká republika

Česká republika

Česká republika

USA

Česká republika

Česká republika

Ukrajina

Gruzie

Česká republika

Česká republika

Česká republika

země narození

ID pohlaví věk vzdělání

čeština

čeština

čeština, arabština

slovenština

čeština

francouzština

čeština

čeština

čeština

arabština

čeština

arabština

čeština

čeština

čeština

čeština

angličtina

čeština

čeština

ukrajinština, ruština

ruština

čeština

čeština

čeština

čeština

mateřština

0

0

3

1

2

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

1

2

2

0

0

0

pohlavní indetifikace – transgender lesba s postižením


národnostní původ, víra – Sýrie, islám

pohlaví – mateřství, kombinované postižení (dítě)

pohlaví – mateřství

pohlaví – mateřství, národnostní původ – Francie


sexuální orientace – lesba


národnostní původ, víra – Tunis, islám

věk

národnostní původ, víra – Egypt, islám






matka dítěte s postižením


národnostní původ – Ukrajina

národnostní původ – Arménie

tělesné postižení (syn)

věk

tělesné postižení (její matka)


počet nezaop. dětí charakteristika respondenta/respondentky


T a b u l k a č. 7 : P ře h l e d r e s p o n d e n t ůp o k r a čo v á n í

2 9


I I . 3 O s o b n í z k u še n o s t i s d i s k r i m i n a c í a s j e j í m ře še n í m R o z h o v o r y s p r o t a g o n i s t y , k t e ří s e v e s v é m b ěžn é m ži v o t ěs e t k a l i p ří m o či z p r o s t ře d k o v a n ěs d i s k r i m i n a c í , j s o u v ý s l e d k e m j e j i c h r e f l e x i v n í i n t e r p r e t a c e d a n ý c h u d á l o s t í a j a k o t a k o v é j s o u s a m o z ře j m ěz a t í že n y u r či t o u i n t e r p r e t a čn í s u b j e k t i v i t o u . N e l z e j e t e d y v n í m a t j a k o o b j e k t i v n í p r ům ět y d i s k r i m i n a čn í c h s i t u a c í , a l e s p í še j a k o k a z u i s t i k y či b i o g r a f i c k é i n t e r p r e t a c e z k u še n o s t i s d i s k r i m i n a c í . T a t o z d á n l i v á n e v ý h o d a s s e b o u p ři n á ší v ý r a z n á p o z i t i v a z e j m é n a v r o v i n ě p o p i s u v o l e n ý c h s t r a t e g i í ře še n í d a n ý c h p r o b l e m a t i c k ý c h s i t u a c í , v r e f l e x i e m o c i o n á l n í h o d o p a d u d i s k r i m i n a c e n a j e j i c h o s o b n o s t j a k o ži z a čl e n ěn í r o l e d i s k r i m i n o v a n é h o d o j e j i c h o s o b n o s t n í h o h a b i t u . L z e t e d y v e l m i d o b ře z a c h y t i t v ý z n a m , k t e r ý v r á m c i i n t e r p r e t a c e s i t u a c e d i s k r i m i n a c i p ři k l á d a j í a r o v n ěž p o r o z u m ět l o g i c e v o l b y r e a k t i v n í s t r a t e g i e . I I . 3 . 1 P r o b l e m a t i k a i d e n t i f i k a c e d i s k r i m i n a c e P r o v n í m á n í f a k t u d i s k r i m i n a c e j e z á s a d n í m m o m e n t e m j e h o u v ěd o m ěn í s i . T o t o z d á n l i v ěb a n á l n í z j i št ěn í v s o b ě n e s e z á s a d n í r y s , o d n ěh o žs e v n í m á n í d i s k r i m i n a c e a p o z i c e d i s k r i m i n o v a n é h o o d v í j í , a t í m j e s c h o p n o s t r e f l e x e a i d e n t i f i k a c e d i s k r i m i n a c e . V řa d ěp ří p a d ůn a r á ží m e u p r o t a g o n i s t ůn a f a k t , že ča s t o n e j s o u s t o i d e n t i f i k o v a t , z d a v j e j i c h p ří p a d ěd o c h á z í k d i s k r i m i n a c i či n i k o l i . J e p r o n ěn e s n a d n é r e f l e k t o v a t s v o u p o z i c i v ši r ší m k o n t e x t u d a l ší c h o s o b s o b d o b n o u z k u še n o s t í . N e r o z e z n a j í j a k ý z p ůs o b j e d n á n í a j e h o i n t e n z i t a n a p l ňu j e d e f i n i c i d i s k r i m i n a c e . N e d o k á ží u r či t , c o d i s k r i m i n a c e z n a m e n á , a t o i p ře s t o , že o b e c n é p o v ěd o m í o t o m , c o d i s k r i m i n a c e z n a m e n á , v ět ši n o u m a j í . V n ěk t e r ý c h p ří p a d e c h d o k o n c e n e j s o u z p r v u o c h o t n i s i p ři p u s t i t , že s e o b j e k t e m d i s k r i m i n a c e s t a l i , že s e d o t ý k á j i c h s a m o t n ý c h a že n e j d e o v l i v j i n ý c h o k o l n o s t í ( o b e c n á s i t u a c e n a p r a c o v n í m t r h u , o b e c n ěs d í l e n é p ře d s t a v y o r o l i a p o s t a v e n í že n v p r a c o v n í m p r o c e s u a t d . ) . T o t o o d m í t n u t í p o z i c e d i s k r i m i n o v a n é h o j e p o m ěr n ěc h a r a k t e r i s t i c k é p r o p r o t a g o n i s t y s n i žší m v z d ěl á n í m a h o r ší m s o c i o k u l t u r n í m z á z e m í m , ča s t o p ří s l u šn í k y e t n i c k ý c h m e n ši n . V r e f l e x i p r o b l é m u n e d o k á ží a b s t r a h o v a t a o d p o u t a t s e o d k o n k r é t n í c h j e d n o t l i v o s t í a s p e c i f i k k o n k r é t n í s i t u a c e a p ře j í t k z a řa z e n í d a n é s i t u a c e d o o b e c n ěj ší h o r á m c e a k o n t e x t u . K d y žj d e čl o v ěk d o p r á c e a t a m j e 1 0 R o m ůa p ři j d e j e d e n p a n Če c h a t a m če k á t o l i k l i d í a v y b e r o u j e n o m j e d n o h o a Če c h a , t a k n e v í m , j e s t l i t o n e n í d i s k r i m i n a c e . ( m u ž, 4 2 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

V j i n ý c h p ří p a d e c h j e r e f l e x e p r o b l é m u d i s k r i m i n a c e z a s t ře n á d ův o d y v ý r a z n é s p e c i f i čn o s t i d a n é d i s k r i m i n u j í c í s i t u a c e . P r o a k t é r a j e p a k v e l m i o b t í žn é v z t á h n o u t s v o u i n d i v i d u á l n í z k u še n o s t k n ěj a k é m u o b e c n ě p l a t n é m u p r i n c i p u , n e m á p r o j e d n o z n a čn o u i d e n t i f i k a c i d i s k r i m i n a c e d o s t a t e čn ý r e f e r e n čn í r á m e c . P r o s t ěj a k j e d e t e n ú ře d n í ši m l . A t a m t o t e d a s k o n či l o t a k , že –p r o t o že j s e m n e b y l a p l n o l e t á –t a k r o d i če m u s e l i n a p s a t p r o h l á še n í , že p o k u d z e m řu b ěh e m v ý u k y , t a k že z a t o šk o l a n e n e s e o d p o v ěd n o s t , j i n a k b y m ěn e n e c h a l i j a k o d o k o n či t t e n g y m n á z i u m . J á s i v z p o m í n á m , m o žn á t o b y l a a s i d i s k r i m i n a c e , n e v í m . A k a žd o p á d n ět o b y l o n e p ří j e m n ý , n o . N o a l e p o t o m s e t o t a k j a k o t á h l o , že t ře b a i n a t é v y s o k é šk o l e , j a k o že –j á t e d a j s e m u d ěl a l a g y m n á z i u m , p a k z g y m n á z i a j s e m s e n e d o s t a l a n a v y s o k o u šk o l u , t a k že j s e m s t u d o v a l a n a z d r a v o t n i c k é šk o l e . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) H l e d á n í b y d l e n í t o b y l o t r o c h u o ří še k , a l e t o b y l o p r o t o , že j a k o s p í šz f i n a n čn í h o d ův o d u a z d ův o d u d o s t u p n o s t i a t a k . A c o m á m e t e ďk a p r o b l é m s b y d l e n í m , a l e t o j e s p í š, t o n e v í m , j e s t l i s o u v i s í s t í m , že j s m e z d r a v o t n ě h a n d i c a p o v a n ý n e b o n e . I k d y žp a n í j e v y s a z e n á n a z d r a v o t n ěh a n d i c a p o v a n ý l e h c e . A m y m á m e j e št ěk e v še m u d v a p s y , v e l k ý p s y , c o žj i ú p l n ět e d a j a k o v y t á čí . ( m u ž, 3 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) N e v í m , j a k v á m t o m á m d e f i n o v a t . J a k o p o n i žo v á n í p r o s t ě, i d o c e l a j a k o p r o s t ěa u žt a k o v ý p r o s t ěm n ěp ři p a d á , j á j s e m b y l a j e d n o u , t e ďn e , v o b d o b í j e t o r o k a p ůl p r o s t ěa s i , o p r a v d u že p r o s t ěj s e m s i p ři p a d a l a u žj a k o d o c e l a j a k o p r o s t ěs e šs t a r á , t a k p r o s t ěd o b ře , t e ďt o ře k n u n a t v r d o , n e m á šu žt a d y c o d ěl a t . J o ? P r o s t ě. I k d y žj á s i j a k o p r o s t ě s t a r á –t í m p á d e m m ěd o s t a l i ú p l n ěd o j i n ý s i t u a c e , p r o t o že j á j s e m s i j a k o s t a r á n e p ři p a d a l a . ( že n a , 6 2 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

3 0


I I . 3 . 1 . 1 D i s k r i m i n a c e j a k o s o c i á l n í j e v P r o t a g o n i s t é ča s t o v e l m i d o b ře i d e n t i f i k u j í s o c i á l n í c h a r a k t e r d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í , v n í m a j í , že v r á m c i d i s k r i m i n a čn í s i t u a c e n e v y s t u p u j í j a k o i n d i v i d u a l i t y , n ý b r žj a k o r e p r e z e n t a n t i u r či t ý c h z n a k ů, j a k o z á s t u p c i s o c i á l n í , e t n i c k é či n á r o d n o s t n í s k u p i n y a že p r á v ět e n t o f a k t z n i c h či n í o b ět i d i s k r i m i n a c e . T a t o p o z i c e a n o n y m n í h o r e p r e z e n t a n t a v ša k p r o n ěz n a m e n á c i t e l n é k o n k r é t n í i n d i v i d u á l n í d o p a d y . N o j á b e r u t o t a k h l e , p r o t o že j s e m c i z i n e c j a k o U k r a j i n e c , t a k n á s b e r o u , n á s n e b e r o u p r o s t ěj a k o j i n ý . P r v n í v ěc , že j a k o ře k n ěm e , že j a k o o t r o k y a n e b o t a k o v ý b o u c h a či a h o t o v o . B o u c h a či t o z n a m e n á j a k o m a k a či , b o u c h a či , k t e ří b o u c h a j í , m a k a j í j a k o o t r o c i . … N o ří k a l m i k á m o š: „P o c h o p t o , že j s i p r o s t ě–t y m á šn a če l e n a p s a n é „u k o š“. T o m á š t a k o v é r a z í t k o , k t e r é j a k o b o h u že l t o b u d e d l o u h o t á h n o u t s e . ( m u ž, 2 8 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě n á r o d n o s t i ) A t a k o v ý čl o v ěk , k t e r ý j e s v o b o d n ý a ži j e p o d l e s e b e , v z b u z u j e v t o m čl o v ěk u , k t e r ý s e b o j í b ý t j i n ý , z á v i s t a p o c i t o h r o že n í . J á v á m d á m t a k o v ý b a n á l n í p ří k l a d . Že j s e m b y l a n a šk o l e , k d e j s e m s e u či l a p o l s k y . A m o j e s p o l u ža čk a ří k a l a : „N o , a l i d é t ěn e m a j í r á d i , p r o t o že j s i j i n á . “A j á ří k á m : „A v če m j s e m j i n á ? V žd y ťn i k d o o m n ěn i c n e v í . O n i m ě j e n o m v i d í a j á n o s í m s t e j n o u u n i f o r m u j a k o v ši c h n i o s t a t n í . J a k m ůžo u v ěd ět , že j s e m j i n á ? “ „O n i t o v y c í t í , “ ří k a l a . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) N o s a m o z ře j m ěp o n í že n á a m é n ěc e n n á , že p r o s t ěz a s e , j a k j s e m b y l a u žs a m o z ře j m ěi z v y k l á z t o h o m i n u l é h o ži v o t a , že m i n i k d o n e v ěří , k d o j s e m , a l e že p r o s t ět o t a m b y l o z a s e , a že m i b y l o d á v a n é n a j e v o , o k o l i k t a h l e j e d i n á c h o r o b a j e j i n á , n e žo s t a t n í . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v n í i d e n t i f i k a c e )

U v ěd o m ěn í s i f a k t u , že j s o u d i s k r i m i n o v a n í a že j e j i m či n ěn o p ří k o ří n a z á k l a d ěu r či t ý c h v í c e či m é n ěz j e v n ý c h c h a r a k t e r i s t i k , p r o t a g o n i s t ům u m o žňu j e z o r i e n t o v a t s e v t é t o s i t u a c i a p ří p a d n ěi d á v á ša n c i n a d i s k r i m i n a c i r e a g o v a t . V n ěk t e r ý c h p ří p a d e c h p a k d o k á ží v i d ět s v ůj ži v o t r o z d ěl e n ý m i l n í k e m „p ře d “a „p o “a r e f l e k t o v a t d ův o d y , p r o k t e r é d i s k r i m i n a čn í s i t u a c e v z n i k l a , i m o m e n t , k d y d i s k r i m i n a c e p ří p a d n ěp ře s t a l a b ý t o k o l í m u p l a t ňo v a n á . V n í m a j í m o m e n t , k d y p r o u t l a ču j í c í o k o l í p ře s t a l i b ý t a n o n y m n í m r e p r e z e n t a n t e m s k u p i n y , a p r o m ěn i l i s e v j e j i c h v n í m á n í v k o n k r é t n í i n d i v i d u a l i t u . J a k m ěp o z n a l i a v i d ěl i , že p r o s t ěd o t é p r á c e c h o d í m , a že v l a s t n ět a p r á c e m i j d e , že j s e m f a k t s t í h a l a m o c , t a k p a k u ž s e t o z m ěn i l o . U žj s e m t a m n e b y l a j a k o že R o m k a , u žt o b y l a „n a še D a n a “. ( že n a , 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) T a k s a m o z ře j m ěj á j s e m t e d a p o ú r a z e , t a k že j a k o b y m ůžu j e št ěs r o v n a t s t a v p ře d t í m ú r a z e m a s t a v p o ú r a z e . C o ž m u s í m t e d a p ři z n a t , že t o j e d i a m e t r á l n ěj i n ý . J o ? S a m o z ře j m ět e n ú r a z o t e v ře l z a s e ú p l n ěj i n é o b z o r y a t e n ži v o t s e u b r a l t r o šk u j i n ý m s m ěr e m . A s p o u s t u v ěc í s i p o t o m z a čn e čl o v ěk u v ěd o m o v a t , k t e r ý b y s i n e u v ěd o m i l . ( m u ž, 3 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

J e d n o z n a čn ě ča s t ěj id o k á žíi d e n t i f i k o v a t s k u t e čn é d ův o d y u p l a t ňo v a n é d i s k r i m i n a c e z e j m é n a z á s t u p c i e t n i c k ý c h , n á r o d n o s t n í c h a s e x u á l n í c h m e n ši n , k d y c h á p o u s v o u p ří s l u šn o s t k e s k u p i n ěj a k o a p r i o r n ěs t i g m a t i z u j í c í z n a k . Z n a j í c h a r a k t e r s t e r e o t y p ůa p ře d s u d k ů, k t e r é o d a n é s k u p i n ěm á m a j o r i t a , d o k á ží j e r e f l e k t o v a t a v e s v é o b r a n n é i n t e r p r e t a c i j e v n ěk t e r ý c h r y s e c h p o v a žu j í z a o p r á v n ěn é . J a k o v p r v n í t ří d ěj s e m u r či t ěn e v ěd ěl a , c o t o j e d i s k r i m i n a c e . V t é p r v n í p r á c i j s e m t o v n í m a l a , j a k o že j s e m t a m t r o šk u n ěc o j i n é h o . P r o t o že i p a k p ři šl a j e št ěj e d n a h o l k a , t a k y R o m k a t o b y l a , a t y h o l k y u ž– m ěu žc h v i l k u z n a l y , j i j e št ěn e , a t a j e d n a p r o s t ěj a k o že n e b y l a R o m k a a ří k á : „S c h o v e j t e s i v še c h n y v ěc i n a ša t n ě!“ ( že n a , 2 8 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) O n i t o m a j í v s o b ě, p r o s t ě ře k n o u –á R o m o v é j s o u šp a t n í . A p r v n í p o h l e d j e t o , že p r o s t ěn e . K d y b y t ře b a t e n čl o v ěk n e m o h l a n i p r o m l u v i t a j e n o m h o t a k p o s t a v i l i , t a k t y n e p ůj d e š, t y n e p ůj d e š, t y n e p ůj d e š. P r o t o že j s i R o m , t y j s i t m a v ý . A n e m u s e l o b y s e ří c i a n i s l o v o . ( že n a , 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) N o , že čl o v ěk d o t é z e m ěp o c e s t o v a l , že k d y ž čl o v ěk d í v á , j a k s t e b o u m l u v í z v l á št n ě. T o j e v i d ět , že t a k n ěj a k –n o n e ří k á m , že m á m t e n d o j e m j a k o n a s r a n ý , a l e s p í št a k n o že n e b e r e t ět a k n ěj a k m o c v á žn ě. Že t a m v žd y c k y j e n ěj a k á t a k o v á o t á z k a . ( m u ž, 2 8 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) .

3 1


T a k že t o j e d a l ší p ří k l a d d i s k r i m i n a c e . T a k že t e ď m á m e o r i e n t a c e , m á m e t a l e n t , m á m e b ý t že n o u a t e ď m á m e b ý t c i z i n k o u . T a k že t y d ův o d y k d i s k r i m i n a c i j s o u o p r a v d u r ůz n o r o d é . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě s e x u á l n í o r i e n t a c e )

P r o s t ět o n e j s o u p o c i t y , a l e t o j e r e a l i t a p o c h o p i t e l n ě, t a k že t o j e d i s k r i m i n a c e j e d n a k z p r a c o v n í h o v y t í že n í , p r o t o že j á t o t e d a v i d í m , že j o , že t e d a m u ži v m é m o k o l í p r o s t ěj a k o f u n g u j í ú p l n ěn ěj a k ý m j i n ý m z p ůs o b e m p r o s t ě, n e žt y že n y . Že j o ? A k d y žk o n k r é t n ět ře b a j á –j e t o o t á z k a p l a t o v á , k t e r á j e n a p r o s t o n a b í l e d n i , že . T a k že t o n e j s o u j e n o m d o m n ěn k y , a l e t o j e r e a l i t a . A m u ži n i žší h o v z d ěl á n í z a s t á v a j í v y šší f u n k c e . T a k j a k o k d e t o j s m e , že j o ? J a k o t o j e h m a t a t e l n ý f a k t . T o n e n í n i c , c o j a k o b y b y l a p o u z e d o m n ěn k a n e b o p o c i t . Že j o ? T o v ši c h n i v ěd í . ( že n a , 6 2 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í )

P r o c e s i d e n t i f i k a c e a u v ěd o m ěn í s i f a k t u d i s k r i m i n a c e v n ěk t e r ý c h p ří p a d e c h s i l n ěz n e j a s ňu j e a z t ěžu j e s p o l e če n s k ý t l a k n a s k r ý v á n í s k u t e čn ý c h d ův o d ůz n e v ý h o d ňo v á n í d i s k r i m i n o v a n ý c h . V e ře j n á d i s k u s e o n e p ři j a t e l n o s t i d i s k r i m i n a c e v e d e j e j í a k t é r y k e s n a z e s k r ý t t o t o j e d n á n í p o d p ří k r o v e m o d k a z ůn a d o d r žo v á n í n o r e m , n a ří z e n í či i n t e r n í c h p r a v i d e l t a k , a b y n e b y l d ův o d d i s k r i m i n a c e n a p r v n í p o h l e d j e d n o z n a čn ě i d e n t i f i k o v a t e l n ý . D i s k r i m i n o v a n á o s o b a m u s í v t a k o v é m p ří p a d ěr o z k r ý v a t j e d n o t l i v é a r g u m e n t a c e d i s k r i m i n u j í c í h o a z á r o v e ňs e s p o l é h a t n a s v o u s e b e r e f l e x i v d a n é m k o n k r é t n í m p ří p a d ě. P o k u d n e n í s c h o p n a a r g u m e n t a čn í a n a l ý z u p r o v é s t , n e m u s í s e j í a n i p o d a ři t s k u t e čn ý z d r o j d i s k r i m i n a c e o d h a l i t a t í m p á d e m a n i n e m á v ůči če m u s e a k t i v n ěv y m e z o v a t . Čí m v í c j a k o s y m b o l i c k ý h o a k u l t u r n í h o k a p i t á l u , t z n . čí m t i l i d i j s o u v í c p o s t a v e n í v n ěj a k ý p r á c i n e b o t a k , t a k m a j í s a m o z ře j m ěn ěj a k ý n á h l e d n a t o , že p r o s t ět a k o v á t a ú p l n ěo t e v ře n á d i s k r i m i n a c e j e z a p r v ý , že s e n e n o s í a z a d r u h ý , že p r o s t ěj e j a k o i n ěj a k ý m z p ůs o b e m l e g i s l a t i v n ěp o s t i ži t e l n á . T a k že t a d i s k r i m i n a c e j a k o t a k o v á j e j a k o b y s k r y t á h o d n ě. A v l a s t n ěj a k o n e n í o t e v ře n á . ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

I I . 3 . 1 . 2 L a i c k á d e f i n i c e a c h á p á n í d i s k r i m i n a c e v e r s u s d i s k r i m i n a c e j a k o p r á v n í t e r m í n J a k j s m e j i žp ře d e s l a l i , p r o t a g o n i s t é m a j í o b e c n é p o v ěd o m í o t o m , c o s i p o d p o j m e m d i s k r i m i n a c e p ře d s t a v i t . P o d s t a t n ý p r o b l é m j e a l e p r á v ěv o n é o b e c n o s t i –n a i n d i v i d u á l n í r o v i n ě, v r á m c i p r a k t i c k é z k u še n o s t i j i m t o t o o b e c n é p o v ěd o m í ča s t o n e d á v á j e d n o z n a čn é v o d í t k o k i d e n t i f i k a c i a i n t e r p r e t a c i s i t u a c e j a k o s i t u a c e d i s k r i m i n a čn í . N o a s i p r a v d ěp o d o b n ý v ý z n a m t o h o s l o v a z n a m e n á , že d ěl a t r o z d í l . A v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e l i d í t a k d ěl á m r o z d í l m e z i n ěk ý m j i n ý m a m o d e r n í v ý z n a m t o h o j e , že n e p r á v e m v l a s t n ěd ěl á m t a k o v ý r o z d í l , že n ěk d o m á v ý h o d y a d r u h ý m á n e v ý h o d y . A s i t a k b y c h t o p o p s a l a . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

D i s k r i m i n a c e j e , že s p o l e čn o s t j e d i s k r i m i n o v a n á n ěj a k á . J a k o t ře b a R o m o v é , t a k j s o u d i s k r i m i n o v a n í v ůči n ěj a k ý m v ěc e m . T ře b a v p r á c i d i s k r i m i n a c e , n e v í m , j a k t o m á m ří c i . J á j s e m t o m y s l e l a t a k , že v l a s t n ěj s e m R o m k a , t a k že t ře b a n e d o s t a n u p r á c i , i k d y žt ře b a j s m e s t e j n ěs c h o p n í s d r u h o u o s o b o u . ( že n a , 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) N o t o , c o t o z n a m e n á , t a k že r o z d í l n é z a c h á z e n í s n ěj a k o u s k u p i n o u p o p u l a c e o p r o t i j i n é s k u p i n ěp o p u l a c e . A n e v n í m á m t o j e n m e z i l i d m i , a l e i n a p ří k l a d , že l i d é d i s k r i m i n u j í o s t a t n í z v í řa t a , že s n i m i z a c h á z e j í n a p ří k l a d j a k o s o t r o k y a n e b o j a k o s j í d l e m . T a k t o t é žv n í m á m j a k o d i s k r i m i n a c i . P r o s t ěj e t o v z á s a d ět o , že p o s t i h o v a n ý j e d i n e c , p a t ří c í d o j i n é s k u p i n y z a t o , že p a t ří d o j i n é s k u p i n y , t a k j e p o s t i h o v a n ý t e n j e d i n e c n ěj a k ý m o d l i šn ý m j e d n á n í m . ( že n a , 3 0 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v n í i d e n t i f i k a c e .

N a ú r o v n i p r á v n í d e f i n i c e p r o b l é m u d i s k r i m i n a c e r e s p o n d e n t i b a l a n c u j í n a h r a n i c i v e l k é n e j i s t o t y . N e j s o u s i v řa d ě p ří p a d ů s c h o p n i s p o n t á n n ě a d e t a i l n ě v y l o ži t , j a k é m o t i v y a f o r m y d i s k r i m i n a c e z á k o n v y m e z u j e a v n í m a j í p r o b l e m a t i k u d i s k r i m i n a c e ča s t o v e v e l m i s u b j e k t i v n í r o v i n ěn a z á k l a d ěs v é p r o ži t é z k u še n o s t i , k t e r á v ša k m á l o k o r e s p o n d u j e s e s t r o h ý m a v ěc n ý m v y m e z e n í m p r á v n í h o p ře d p i s u . T o j i m n á s l e d n ěk o m p l i k u j e m o žn o s t j e d n o z n a čn ě d e f i n o v a t s v o u p o z i c i v p r o b l e m a t i c k é s i t u a c i a n a z á k l a d ět o h o v o l i t a d e k v á t n í z p ůs o b r e a k c e . D i s k r i m i n a c e r o v n á s e o m e z o v á n í o s o b n o s t n í c h p r á v . C o žj e p r á v n i c k ý t e r m í n . Že j o ? O m e z o v á n í o s o b n o s t n í c h p r á v a – a t a d y j e t o z a s e u žt r o šk u r e l a t i v n í , p r o t o že k a žd ý t o v n í m á j i n a k – u b l i žo v á n í n a l i d s k é d ůs t o j n o s t i n e b o p o šk o z o v á n í l i d s k é d ůs t o j n o s t i t o h o čl o v ěk a . T a m m á t u h r a n i c i k a žd e j a s i t r o šk u j i n d e . A j á j i m á m t a k y d o s t v y s o k o n a s t a v e n o u . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěm e n t á l n í h o p o s t i že n í )

3 2


I I . 3 . 1 . 3 P ři j e t í p o z i c e d i s k r i m i n o v a n é h o j a k o s o u čá s t i i n d i v i d u á l n í i d e n t i t y J a k j i žb y l o p ře d e s l á n o , p o k u d j i žj s o u d i s k r i m i n o v a n í s c h o p n i i d e n t i f i k o v a t , že j e u p l a t ňo v á n d i s k r i m i n u j í c í p ří s t u p , ča s t o o d m í t a j í p ři j m o u t f a k t , že s e t o t ý k á j i c h s a m o t n ý c h . I k d y žs e j i m v r e f l e x i d i s k r i m i n a čn í s i t u a c e p o d a ří j a s n ěv y m e z i t a o d l i ši t , v če m j e j e j i c h p o z i c e o d l i šn á o d p o z i c e o s o b n e d i s k r i m i n o v a n ý c h , s n a ží s e n á s l e d n ě v řa d ě p ří p a d ů s i t u a c i r a c i o n a l i z o v a t či b a g a t e l i z o v a t t a k , a b y s e v y h n u l i s v é h o z a čl e n ěn í m e z i d i s k r i m i n o v a n é o s o b y . P a t r n ěz d e f u n g u j e p r i n c i p s e k u n d á r n í s t i g m a t i z a c e , k d y v ěd í , že m a j í v ůči „n o r m ě“ u r či t é o d l i šn o s t i , k t e r é j e s a m y o s o b ěo d l i šu j í a v y čl e ňu j í z m a i n s t r e a m u s p o l e čn o s t i . P ři j e t í r o l e d i s k r i m i n o v a n é o s o b y b y p a k t e n t o f a k t d á l e p o s i l o v a l o –n e j s e m j e n j i n ý , a l e m á j i n a k o s t m á i o s o b n í c i t e l n é d o p a d y a n e j e d n a j í s e m n o u a p r i o r i j a k o s e s o b ěr o v n ý m . D o c h á z í p a k k j i s t é a m b i v a l e n c i , k d y s i c e d o k á ží v p ří p a d ěo s o b s o b d o b n ý m i s p e c i f i k y o d i s k r i m i n a c i h o v o ři t , a v ša k u s e b e s a m ý c h d i s k r i m i n a c i j e d n o z n a čn ěo d m í t a j í .

J e t o n o r m á l n í t e ď. T e ďk a j e t o n o r m á l n í , t e ďn e c í t í m j a k o d i s k r i m i n a c i . U žv ůb e c n e . B y l o t o p ře d 1 0 r o k y , i p ře d 5 r o k y o t é d i s k r i m i n a c i , a l e t e ďt o čl o v ěk m u s í b r á t t a k , že t a p r á c e n e n í t a d y n a P r o s t ěj o v s k u . J á u žt o t e ďn e v n í m á m j a k o d i s k r i m i n a c i , p r o t o že čl o v ěk n o r m á l n ěv í , že t é p r á c e j e m á l o , a k d y žs i čl o v ěk n a j d e t u p r á c i , t a k s i j i m u s í h l í d a t , n o . B o h u že l j á t e ďt u p r á c i n e m á m , t a k j a k s i j i m á m h l í d a t ? … J s o u t a d y t a k o v í l i d é , k t e ří j s o u h o d n ěd i s k r i m i n o v a n í . T a d y t i , c o s e s e m n a s t ěh o v a l i , t a k j e h o d n ěd i s k r i m i n u j í . P r a k t i c k y j e t a d y n e s n á še j í t i l i d é . A j e t o t o s a m é p r o s t ě. O n i n e m a j í d ěl a t b o r d e l , k r a v á l . …N a ši R o m o v é . A k v ůl i t o m u t r p í m e v ši c h n i . P r o t o že p a k t e n če s k ý n á r o d v í , c o d ěl a j í t i l i d i , t a k r a d ěj i v e z m e n ěj a k é h o m l a d é h o Če c h a . ( m u ž, 4 2 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

J a k j i žb y l o u v e d e n o , p r á v ě s c h o p n o s t z a čl e n i t f a k t d i s k r i m i n a c e a r o l i d i s k r i m i n o v a n é h o d o k o n c e p c e b u d o v á n í s v é i d e n t i t y m á r o z h o d u j í v ý z n a m p r o v y p o řá d á n í s e s d i s k r i m i n a čn í m a k t e m a o v l i v ňu j e i s t r a t e g i i , s e k t e r o u p r o t a g o n i s t é p r a c u j í . J a k ý m s i m e z i s t u p n ěm v p r o c e s u v n í m á n í s e b e s a m a j a k o o b j e k t u d i s k r i m i n a c e j e s i t u a c e , k d y p r o t a g o n i s t é d e t a i l n ěi d e n t i f i k u j í d i s k r i m i n a c i v e s v é m n e j b l i žší m o k o l í , n i c m é n ěz u v e d e n ý c h d ův o d ůs i j a k o o b r a n n ý m e c h a n i s m u s v o l í o d s t u p o d r o l e d i s k r i m i n o v a n é h o . M y j s m e šl i p a r t a . M ě, s é g r u a k á m o še p u s t i l i , a l e t ři h o l k y , c o s n á m i šl y t a k y , t y b y l y z P ře r o v a , t a k j e n e p u s t i l i . A p ři t o m j s m e b y l i p a r t a . N e c h t ěl i , že n e , že j s o u R o m k y , že j e n e b u d o u p o u št ět . T a k m y j s m e ře k l y , že j s m e t a k y , že ? O n ří k a l –n o , a l e v y v y p a d á t e j i n a k . ( že n a , 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) N o j á o s o b n ěz k u še n o s t m á m s d i s k r i m i n a c í . Ře k l b y c h , že v e s v ý m p ří p a d ě, že l e h k o u , p r o t o že k d y žt o z a s e p o r o v n á m t ře b a s o k o l í m , z e k t e r ý h o s e m n ěo b ča s d o s t á v a j í i n f o r m a c e , j a k j s o u o n i d i s k r i m i n o v a n í , t a k m i t o p ři j d e , že j á m á m v e l i c e j e n o m l e h k o u . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

V r á m c i s t u d i a v ý p o v ěd í d o t a z o v a n ý c h p r o t a g o n i s t ůb y l o p ře k v a p u j í c í m z j i št ěn í m , že n ěk t e ří r e s p o n d e n t i r e f l e x i s v é h o p r o b l é m u s d i s k r i m i n a c í d o k á ží v z t á h n o u t i k i d e n t i t ěd i s k r i m i n u j í c í h o . Šl o s a m o z ře j m ěo p ří p a d y , k d y p r o t a g o n i s t é m ěl i s v o u p o z i c i a r o l i v n i t řn ěu j a s n ěn o u , a t a k p á t r a l i p o m o t i v a c í c h u v y k o n a v a t e l ůd i s k r i m i n a c e . D o k á z a l i n a v e l m i a b s t r a k t n í r o v i n ěj e d n á n í d i s k r i m i n u j í c í h o v z t á h n o u t k p r o b l é m u s e b e d e f i n i c e a k r i z e i d e n t i t y a n a c h á z e t z d r o j d i s k r i m i n a c e a žn a ú r o v n i s k u p i n o v é i d e n t i t y d i s k r i m i n u j í c í m a j o r i t y . H n a c í m m o t o r e m d i s k r i m i n a c e v r á m c it a k o v é i n t e r p r e t a c e b y l a n i k o l ii n d i k o v a n á o d l i šn o s t d i s k r i m i n o v a n ý c h , n ý b r ž p r o b l e m a t i c k é v y m e z e n í a o s o b n o s t n í n e j i s t o t a d i s k r i m i n u j í c í c h . P r o t o že v l a s t n ět a d y j e p r o s t ět a k o v á n ěj a k á j a k o g l o b á l n í k r i z e i d e n t i t y . P r o t o že p r o s t ět o če šs t v í v l a s t n ěj a k o b y n e m á žá d n e j v ý z n a m a p o t o m p r o s t ě j s o u t y i n t e r p r e t a c e t ře b a n ěk d y b i z a r d n í . A j a k o b y p ří m o n ěj a k á n e s n á še n l i v o s t , i k d y žs e b a v í m t ře b a s l i d m a , n e b o n a p ří k l a d t o , j a k ý m z p ůs o b e m p o u ží v á m e n e b o Če ši p o u ží v a j í C i k á n y a t d . , t a k f a k t j a k o t o v n í m á m j e n o m j a k o n ěj a k o u s n a h u u d r že t p r o s t ěs v o j i c h a t r n o u j a k o b y i d e n t i t u , k t e r o u n e m a j í j a k o m o c Če ši o c o j i n ý h o o p ří t . J o ? A v e c h v í l i , k d y p r o s t ěj d e šp o t o m v í c d o h l o u b k y , t a k z j i s t í š, že t a m t e n r a s i s m u s v l a s t n ěj a k o b y n e n í j a k o b y j a k o o t v í r a t s e , a l e o t ý p r o j e k c i t o h o , že p r o s t ěC i k á n i „r e p r e z e n t u j o u “v še c h n o , c o b y Če ši b ý t n e m ěl i . ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í ) V ět ši n o u j e t o s k u p i n a l i d í . P r o t o že t a m s i t i l i d i s n a ží d o k á z a t t o , že o n i j s o u t i s p r á v n í , p r o t o že m a j í , ře k n ěm e , t u s p r á v n o u o r i e n t a c i . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

3 3


I I . 3 . 2 O b l a s t i ži v o t a , v e k t e r ý c h d o c h á z í k d i s k r i m i n a c i

Z v ý p o v ěd í r e s p o n d e n t ů, k t e ří h o v o ři l i o o b l a s t e c h , v e k t e r ý c h s e c í t í b ý t d i s k r i m i n o v á n i , a k o n k r é t n í c h s i t u a c í c h , k t e r é m a j í r y s y či p l n ěo d p o v í d a j í d e f i n i c i d i s k r i m i n a c e , v y p l ý v á , že j i s t é t y p y d i s k r i m i n a c e s e ú z c e p o j í s n ěk t e r ý m i t y p y d ův o d ůd i s k r i m i n a c e . D á s e o b e c n ě ří c i , že p r o u r či t é d ův o d y d i s k r i m i n a c e j s o u c h a r a k t e r i s t i c k é t y p i z o v a n é d i s k r i m i n a čn í s i t u a c e . J e d n o z n a čn ěz ře j m é j e t o v p ří p a d ěv a z b y d i s k r i m i n a c e z d ův o d ůe t n i c i t y či n á r o d n o s t i a d i s k r i m i n a c e v p r á v u n a b y d l e n í , o b d o b n ěs i l n é p r o p o j e n í j e m e z i z d r a v o t n í m p o s t i že n í m a d i s k r i m i n a čn í s i t u a c í v o b l a s t i p o s k y t o v á n í s l u že b , k o n k r é t n ěv d o p r a v ě. O p r o t i t o m u s e d i s k r i m i n a c e v s i t u a c í c h , k d y s e j e d n á o p r o b l e m a t i k u z a m ěs t n á n í či v e ře j n é s p r á v y , n e v á že n a u r či t ý t y p d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ůa r e s p o n d e n t i t y t o s i t u a c e u v á d í v r á m c i c e l é s l e d o v a n é s k u p i n y . I I . 3 . 2 . 1 D i s k r i m i n a c e v z a m ěs t n á n í P r o b l e m a t i k a d i s k r i m i n a c e v z a m ěs t n á n í s u žu j e p o m ěr n ě ši r o k é s p e k t r u m p r o t a g o n i s t ů, n a l e z n e m e z d e d i s k r i m i n o v a n é z d ův o d u z d r a v o t n í h o p o s t i že n í s t e j n ě j a k o o s o b y d i s k r i m i n o v a n é z d ův o d u e t n i c i t y či n á r o d n o s t i , v ý j i m k o u n e j s o u a l e a n i l i d é d i s k r i m i n o v a n í z d ův o d u v ěk u , p o h l a v í či s e x u á l n í o r i e n t a c e . A čk o l i j s o u t e d y d ův o d y p r o d i s k r i m i n a c i v t é t o o b l a s t i ži v o t a p o m ěr n ě ši r o k é a a žd i a m e t r á l n ěr o z d í l n é , n a c h á z í m e v r á m c i t ěc h t o p ří p a d ůj e d n o t í c í p r v e k , k t e r ý m j e n e p ří m ý c h a r a k t e r d i s k r i m i n a c e . P r o t a g o n i s t é s e n e s e t k á v a j í s p ří m ý m o d m í t n u t í m n a z á k l a d ěs v é h o s t i g m a t u , a l e ča s t o j s o u v ůči n i m u p l a t ňo v á n y r ůz n é s t r a t e g i e , k t e r é m a j í d i s k r i m i n a čn í c h a r a k t e r s i t u a c e z a k r ý t . P řip r o p o u št ěn íz e z a m ěs t n á n íj s o u t o v ý p o v ěd iz d ův o d u n a d b y t e čn o s t i , v e ře j n á d e h o n e s t a c e j e j i c h p r a c o v n í c h v ý k o n ů či v í c e m é n ě n e f o r m á l n í t l a k y n a v y šší v ý k o n , k t e r ý d i s k r i m i n o v a n í n e j s o u r e á l n ěs c h o p n i z v l á d n o u t . V p ří p a d ěv ý b ěr o v ý c h ří z e n í n e b o r e a k c í n a p r a c o v n í i n z e r c i s e p a k s e t k á v a j í s f a l e šn ý m i t v r z e n í m i o o b s a z e n í m í s t a j i n ý m u c h a z e če m n e b o n e r o v n ý m z a c h á z e n í m v p r ůb ěh u v ý b ěr o v é h o ří z e n í , k d y n a p ř. e t n i c k ý p ův o d , v y šší v ěk , r o d i čo v s t v í n e b o t ěl e s n é p o s t i že n í t v o ří j e d n o z n a čn o u d ěl í c í l i n k u v p ří s t u p u k j e d n o t l i v ý m u c h a z e čům . V p r á c i , a l e t o n i k o m u n e d o k á že t e . A l e v l a s t n ěj s e m z a čí n a l v e s t á t n í s p r á v ě. T a k t a m j s e m s i o d s l o u ži l d v a r o k y . A j á j s e m k a žd ý r o k j e z d i l d o l á z n í . N e j s e m j a k o n e m o c n e j , a l e p r o s t ěd o l á z n í n a 6 t ý d n ů. A s a m o z ře j m ě, p o k u d m á t e 5 t ý d n ůd o v o l e n é a j e št ěn a 6 t ý d n ůj i m o d j e d e t e d o l á z n í , t a k a čk o l i v , k d y žv á s p ři j í m a j í , t a k ří k a j í , že t o n e n í p r o b l é m , t a k p o t o m j a k o b y v žd y c k y z a čn e n ěk d o p o u k a z o v a t n a t o , že t a m v l a s t n ěv ět ši n u r o k u n e j s t e . ( m u ž, 3 5 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) T e ďj e d e n p á n m ěc h t ěl v z í t d o p r á c e a o n m i ří k a l , že o n j e z a h r a d n í k . Že n e žb y m ěv z a l d o p r á c e , o n s e m u s í n e j d ří v e z e p t a t t o h o m a j i t e l e , j e s t l i j á m o h u n a t u z a h r a d u . M u s í s e p t á t m a j i t e l e t é z a h r a d y , j e s t l i m ůže p ři j í t c i k á n n a z a h r a d u !“… J á n e v í m –m a j í šp a t n é z k u še n o s t i s n á m i a t o j e t a k o v ý p r o b l é m . P r o t o že n ěk t e ří f a k t t i R o m o v é d ěl a j í b o r d e l , t o j e p r a v d a . A l e v ši c h n i n e m o h o u b ý t s t e j n í . ( m u ž, 4 2 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) M n ět a m o j e v e d o u c í p ři v o l a l a k s o b ěm e z i čt y řm a o či m a a ří k a l a m n ě, že m á m p o d a t v ý p o v ěď . A j e s t l i t a k n e u či n í m , t a k že m ěv y h o d í , a že v y m y s l í n a m ěn ěj a k é d ův o d y . P r o t o že k d o c h c e b í t p s a , v žd y c k y n a j d e h ůl . A t a k j s e m v l a s t n ě b e z b o j e o d e šl a z p r a c o v i št ě. ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

I I . 3 . 2 . 2 D i s k r i m i n a c e v e v z d ěl á v á n í S d i s k r i m i n a c í v o b l a s t i v z d ěl á v á n í s e s e t k á v a j í p ře d e v ší m p r o t a g o n i s t é , k t e ří j s o u z n e r o v n o p r á v ňo v á n i z d ův o d u e t n i c i t y n e b o t ěl e s n é h o p o s t i že n í . D i s k r i m i n a c e z d ův o d u e t n i c k é h o p ův o d u s e d ěj e p ře d e v ší m v p r o s t ře d í z á k l a d n í c h šk o l , k d y j s o u d ět i n a z á k l a d ěs v é e t n i c i t y v y čl e ňo v á n y p ři v ý u c e a z e s t r a n y u či t e l ůj e s n a h a p ůs o b i t n a r o d i če t a k , a b y s v é d ět i p ře v e d l i d o p r a k t i c k ý c h šk o l . M o t i v a c í u či t e l ůp r o t u t o s t r a t e g i i n e n í v žd y x e n o f o b i e n e b o e t n o c e n t r i c k é p ře d s u d k y , v řa d ěp ří p a d ů

3 4


j d e o s n a h u u s n a d n i t s i p r á c i s t ří d n í m k o l e k t i v e m či j d e o v ý s l e d e k n e d o s t a t e čn é h o f i n a n c o v á n í p o t ře b n ý c h a s i s t e n čn í c h m í s t v e šk o l á c h .

P r á v ě že t a šk o l a –c h c i ří c i t o , že t e n p a n ře d i t e l n e m á s n a h u . J o ? A b y p r o s t ět a m n ěk o h o d a l a a b y t a d y t ěm d ěc k á m p o m o h l , a b y p r o s t ěv y šl y t u z á k l a d n í šk o l u . P r o t o že H o n z í k j e c h y t r e j j a k o t a k h l e –j o , j s e m j e h o m a t k a a v í m , že k d y ž s e n ěc o n a u čí , že p r o s t ěs e t o r y c h l e n a u čí , a že v l a s t n ěk d y b y m ěl t o h o a s i s t e n t a , o n p r o s t ěp o t ře b o v a l k s o b ě t a k o v é h o j a k o a s i s t e n t a , a b y m u p r o s t ěp o r a d i l , p r o t o že k d y žt a m j e t ře b a v e t ří d ě3 2 d ěc e k a j e p o m a l e j ší , t a k s i m y s l í , že m ěl t a m m í t t o h o a s i s t e n t a a p o m o c t m u . T o m n ěp r á v ěn a t é šk o l e v a d í a n a t o m ře d i t e l o v i , že s p í šn a m n ě a p e l o v a l , a b y c h h o d a l a d o t é z v l á št n í šk o l y . ( že n a , 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

O p r o t i t o m u l i d é s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m s e s d i s k r i m i n a c í v e v z d ěl á v á n í s e t k á v a j í ča s t ěj i a žn a v y šší m s t u p n i s t u d i a , v ět ši n o u n a s t ře d n í či v y s o k é šk o l e . Z d e s e j e d n á z e j m é n a o n e d o s t a t e čn o u p ří p r a v u šk o l n a o s o b y s p o s t i že n í m , a t o n e j e n p o s t r á n c e m a t e r i á l n í či t e c h n i c k é ( b e z b a r i é r o v ý p ří s t u p , p r o s t o r p r o p o h y b o s o b n a v o z í k u a t p . ) , a l e z e j m é n a o m a l é z k u še n o s t i v p r á c i s l i d m i z d r a v o t n ěp o s t i že n ý m i . P e d a g o g o v é i m a n a g e m e n t šk o l n e z ří d k a n e v ěd í , j a k ý m z p ůs o b e m s e k e z d r a v o t n ěp o s t i že n ý m s t a v ět , c o žj e z ře t e l n ěv i d ět z e j m é n a v p ří p a d ěo s o b s m e n t á l n í či s m y s l o v o u p o r u c h o u . Z t é t o n e j i s t o t y p a k ča s t o p r a m e n í n e m í s t n é o b a v y , k t e r é p a r a d o x n ěs e g r e g a c i z d r a v o t n ěp o s t i že n ý c h z b ěžn ý c h šk o l j e št ěu m o c ňu j í – šk o l y n e v ěd í , j a k s e z a c h o v a t k l i d e m s v e l m i s p e c i f i c k ý m i p o r u c h a m i , n e j s o u s i j i s t é t í m , d o j a k é m í r y j i m m o h o u i n d i v i d u á l n ěn a s t a v o v a t ú r o v n ěz k o u še k a p ři z p ůs o b o v a t p r ůb ěh s t u d i a . P r o t o s e ča s t ěj i s n a ží t y t o o s o b y k e s t u d i u n e p ři p o u št ět či j e p ři m ět , a b y o d s t u d i a n a j e j i c h šk o l e u p u s t i l y .

P r o j e v u j e s e t o t í m , že p r o s t ěk o l a b u j u a k o l a b u j u n a p r o s t o n e če k a n ě. A t e n k o l a p s v y p a d á t a k , j a k o že n ěk d y j e n o m s p a d n u , b ěh e m j á n e v í m , d v o u m i n u t t a k , j a k p ři k l a s i c k ý m k o l a p s u s e p r o b e r u , n ěk d y p ře s t a n u d ý c h a t . K d y ž p ře s t a n u d ý c h a t , t a k m o z e k t e d a – t o m u s e t o n e l í b í , t a k že z a čn u k ře čo v a t . V y p a d á t o t e d a z ře j m ě a s i j a k o e p i l e p t i c k ý z á c h v a t , i k d y žn e v í m , n o . J á j s e m t o n i k d y n e v i d ěl a , v í m j e n z p o p i s u . A t o h l e t e d a o d t ěc h 1 6 l e t m á m , t a k že j á v l a s t n ěk d y žj s e m s t u d o v a l a n a g y m p l u p r v n í m r o k e m , t a k v p o l o l e t í s i z a v o l a l i r o d i če s t í m , že j s e m t y p i c k ý s i m u l a n t , t y p i c k ý a l k o h o l i k . C o j e št ěv y m y s l e l i ? Že b e r u d r o g y , že k o u ří m , a že n e j s e m s t u d i j n í t y p . A c h t ěl i m ěv l a s t n ě o k a m ži t ěp ře řa d i t n a u čňá k n a p r o d a v a čk u . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

I I . 3 . 2 . 3 D i s k r i m i n a c e v p o s k y t o v á n í s l u že b O b l a s t d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i p o s k y t o v á n í s l u že b j e c o d o ší ře s p e k t r a d ův o d ůd i s k r i m i n a c e i s i t u a c í , v n i c h žs e d i s k r i m i n a c e p r o j e v u j e , p a t r n ěn e j ši r ší . S p a d a j í s e m p r o j e v y d i s k r i m i n a c e j a k n a ú r o v n i b ěžn ěa k a žd o d e n n ěp o s k y t o v a n ý c h s l u že b ( v e ře j n á d o p r a v a , n á v št ěv y r e s t a u r a c í a o b c h o d ů) , t a k i s i t u a c e s p e c i f i c k é , j a k o j e p o s k y t o v á n í b a n k o v n í c h s l u že b , z e j m é n a p a k ú v ěr ů. C h a r a k t e r i s t i c k ý m z n a k e m d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i s l u že b j e j e j í r e l a t i v n í p ří m o s t . P r o t a g o n i s t é n e j s o u v p o s k y t o v á n í s l u že b o m e z o v á n i , j e j i m k n i m p ří m o z n e m o žňo v á n p ří s t u p a t o p r i m á r n ěn a z á k l a d ěv n ěj ší , j e d n o z n a čn ěd e f i n u j í c í c h z n a k ů( t ěl e s n é p o s t i že n í , c i z í p ří z v u k p ři h o v o r u , f y z i c k é z n a k y p ří s l u šn o s t i k e t n i c k é m i n o r i t ě) . P á r k r á t s e m i s t a l o , že m ět ře b a v h o s p o d ěv y h o d i l i , že j a k o o žr a l e j m n e n a l e j v a j . T o p r o s t ěh o l d b o h u že l , t o j s e m j e št ě n e m ěl b e r l e . T a k že j e s t l i z t o h o m ý h o p o h y b o v á n í j a k o s i v y v o d i l , že j s e m p ři še l d o p o h o s t i n s t v í u žt e d a j a k o s i l n ě o p i l ý n e b o n e , t o n e v í m . ( m u ž, 3 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

N o k v ůl i žl o u t e n c e . M y j s m e n e m o h l i d o o b c h o d u , d o h o s p o d y . P r o t o že j á j s e m k u řá k , n e b o k d y žj e t e p l o , t a k y s i d á m o b ča s t o p i v o v l é t ě. A u ža n i t o p i v o n á m n e c h t ěl i d á t n e b o v o d k u , p r o t o že l i d i m y s l e l i , že m y t a d y r o z n á ší m e b a c i l y n ěj a k é . ( m u ž, 4 2 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

D i s k r i m i n u j í c í z d e j e d n o z n a čn ěu p l a t ňu j e p ře d s u d e čn ý p ří s t u p v ůči s k u p i n ě, k n í žd i s k r i m i n o v a n ý r e á l n ě či j e n v s u b j e k t i v n í i n t e r p r e t a c i d i s k r i m i n u j í c í h o p a t ří . P a r a d o x n ěk t o m u d o c h á z í i v p ří p a d e c h , k d y b y r a c i o n á l n í a e k o n o m i c k é a r g u m e n t y m ěl y p ře v á ži t , n a p ř. v p ří p a d ěd l o u h o d o b é h o o b c h o d n í h o v z t a h u . T o z n a m e n á , t ře b a žá d á m o l e p ší p o d m í n k y ú v ěr u , n a k t e r ý p r o s t ěb y c h n o r m á l n ěm ěl d o s á h n o u t . A m n ět o d o o čí n e ře k n o u , a l e m o j í p r o k u r i s t c e , k t e r á j e p r o s t ě Če šk a a m á m e v y b u d o v a n e j v z t a h s p a n í b a n k é řk o u , t a k p a n í b a n k é řk a n a z n a čí , že m o j e a r a b s k é j m é n o p r o s t ěz n a m e n á p r o d e s k a ře , že e x i s t u j e n ěj a k é v y šší r i z i k o . ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

3 5


P r o t a g o n i s t é d i s k r i m i n o v a n í n a z á k l a d ěe t n i c i t y či n á r o d n o s t i s e t a k é s e t k á v a l i s e z v ý še n ý m d o h l e d e m p ři n á k u p u v s a m o o b s l u žn ý c h p r o d e j n á c h , a čk o l i k t o m u t o o p a t ře n í z e s t r a n y p e r s o n á l u či b e z p e čn o s t n í s l u žb y n e b y l z j e j i c h s t r a n y z a v d á n žá d n ý d ův o d . V í t e , t y h l í d a či , c o j s o u v t ěc h m a r k e t e c h . N o , t a d y u n á s v P e n n y f u r t o n i s t ří d a j í . A j s o u t a k o v í n o r m á l n í . V žd y c k y b y l i a n i k d y žá d n ý p r o b l é m y . N o , m y t a d y b y d l í m e 1 0 l e t v t ěc h I v a n či c í c h . K a žd ý n á s p o z n á . T a k t a m p ři še l n o v ý a m y s m a n že l e m šl i v e če r n ěc o t a k n o r m á l n ěn ěc o n a k o u p i t . A o n še l k o l e m n á s , t a k z a s l e c h l , že m y j s m e z c i z i n y . A t a k o t o či l a f u r t c h o d i l z a n á m a . K a m p ůj d u a c h o d i l z a m n o u . ( že n a , 4 3 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě n á r o d n o s t i )

A žt a k řk a k u r i ó z n í p ří p a d y z a z n a m e n á v a j í l i d é , k t e ří z d ův o d u s v é h o p o s t i že n í v y u ží v a j í s l u že b a s i s t e n čn í c h p s ů. Z d e t e d y n e j d e p r i m á r n ěo j e j i c h d i s k r i m i n a c i z d ův o d u j e j i c h p o s t i že n í , a l e k o m e z e n í či n e u m o žn ěn í p o s k y t n u t í s l u žb y k v ůl i d o p r o v o d u a s i s t e n t a p s a . Z d e h r a j e v ý z n a m n o u r o l i z ře t e l n o s t a j e d n o z n a čn á i n t e r p r e t o v a t e l n o s t z d r a v o t n í h o p o s t i že n í z h l e d i s k a d i s k r i m i n u j í c í h o . T e n z d e h r a j e r o l i r o z h o d c e , k t e r ý s i u z u r p u j e m o žn o s t r o z h o d n o u t , z d a j e p r o t a g o n i s t a o p r á v n ěn s l u že b a s i s t e n t a v y u ží v a t či n i k o l i v . P o k u d j d e o p o s t i že n í , k t e r é n e n í n a p r v n í p o h l e d z ře j m é , j e v e l m i p r a v d ěp o d o b n é , že d i s k r i m i n o v a n o u o s o b u s a s i s t e n čn í m p s e m n e v p u s t í . T a k že j s e m t a d y p ři šl a d o B i l l y , o k a m ži t ěn a m ěv l e t ěl a o c h r a n k a : „P a n í , s t í m p s e m v e n !“ J o ? T a k j s e m ří k a l a : „A l e t o j e p r o s t ěa s i s t e n čn í p e s , o n m ěh l í d á , j á k d y žm u s í m j í t v e n , t a k m u s í m j í t s n í m . A p r o s t ěj á s i m u s í m n a k o u p i t . “N o a t a k h l e j s m e s e d o h a d o v a l i . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

V o b l a s t i d o p r a v y d i s k r i m i n o v a n í n e z ří d k a n a r á ží n a s t r i k t n í u p l a t ňo v á n í i n t e r n í c h s m ěr n i c a p ře d p i s ůd o p r a v c ů. D o c h á z í p r o t o k e k o l i z n í m s i t u a c í m , i k d y ž ře še n í b y s e z d á l o b ý t v c e l k u s n a d n é p ři u p l a t n ěn í u r či t é v o l n o s t i v e v ý k l a d u p r a v i d e l p ře p r a v y . T y p i c k é j e t o z e j m é n a p r o c e s t o v á n í h r o m a d n o u d o p r a v o u l e t e c k y či v l a k e m . R e g i o j e t j e s o u k r o m ý d o p r a v c e , k t e r ý m á v e s t a n o v á c h n a p s á n o , že m ůže j e t p o u z e a s i s t e n čn í n e b o v o d í c í p e s z a d o p r o v o d u o s o b y s p r ůk a z e m Z T P n e b o Z T P / P . A j á j s e m j e l a o n e h d á s t á t o u a s Ča k i m a t á t a j e l z a d a r m o a Ča k i j e l z a d a r m o . A t a k n á m b y l o ře če n o , že p r o s t ěn e m ůžu j e t s e p s e m a s p r ův o d c e m z d a r m a , že p r o s t ět o j e j e n o m j e d e n . Ří k á m : „O . K . , t o c h á p u , t a k že z a p l a t í m z a p s a . “ „N o z a p s a n e m ůže t e z a p l a t i t , p r o t o že m y n e m á m e j a k o t a r i f p r o p s a , p r o t o že m y p s y n e p ře v á ží m e . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

D a l ší v a r i a n t o u u p l a t n ěn í d i s k r i m i n a c e v d o p r a v ěj e n e d o s t a t e čn á t e c h n i c k á v y b a v e n o s t v o z i d e l p ře p r a v c ů p r o d o p r a v u o s o b n a i n v a l i d n í c h v o z í c í c h či s e s n í že n o u h y b n o s t í . N a n ěk t e r ý c h t r a s á c h či p ři s p e c i f i c k ý c h p ří l e ži t o s t e c h t a k c h y b í n í z k o p o d l a žn í a u t o b u s y n e b o v o z y s h y d r a u l i c k o u p l o ši n o u , c o žp ře p r a v u o s o b s p o s t i že n í m z n e m o žňu j e . P ři t o m v ša k j d e ča s t o o j e d i n ý z p ůs o b v e ře j n é d o p r a v y , k t e r ý b y m o h l i p r o c e s t u k c í l i v y u ží t .

T a k j e d n o d u še . B y l o 9 p o u t í , o d h r a d e c k ý d i e c é z e b y l o 3 5 0 . v ý r o čí , k o n či l o t o t e ď v l i s t o p a d u . A v še h o v šu d y j s e m m o h l a j e n o m d o H r a d c e a n a L i b i c i s j e d n í m f a r n í k e m v a u t ě. I k d y žv šu d e j e d e a u t o b u s , a l e t y a u t o b u s y n e j s o u u z p ůs o b e n ý . T e n a u t o b u s b y m ěd o v e z l . V l a k t a m n e j d e a n i n a j e d n o m í s t o . ( že n a , 5 9 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

I I . 3 . 2 . 4 D i s k r i m i n a c e v o b l a s t i b y d l e n í P r o b l é m y s e z í s k á n í m b y d l e n í m a j í p ře d e v ší m t i a k t é ři , k t e ří s e p o t ý k a j í s d i s k r i m i n a c í n a z á k l a d ěs v é e t n i c i t y či n á r o d n o s t i . N e z ří d k a j e o s o b y , k t e r é b y d l e n í n a b í z í , o d m í t a j í u žv r á m c i t e l e f o n i c k é h o k o n t a k t u a t o k v ůl i z ře t e l n ě o d l i šn é m u p ří z v u k u a n e b o j m é n u , k t e r é i n d i k u j e , že z á j e m c e p a t ří m e z i c i z i n c e či p ří s l u ší k e t n i c k é m i n o r i t ě. N e d o s t a n o u t a k a n i ša n c i p ře k o n a t b a r i é r u p ře d s u d k ůn a s t r a n ěp o s k y t o v a t e l e p ři o s o b n í m r o z h o v o r u či p ři n a b í d c e p ří p a d n ý c h f i n a n čn í c h z á r u k . V n ěk t e r ý c h p ří p a d e c h n e n í d i s k r i m i n u j í c í s á m z a s t á n c e m s e g r e g a čn í h o p ří s t u p u , a l e o b á v á s e r e a k c e o k o l í – m a j i t e l e b y t u , j e h o žz á j m y z a s t u p u j e j a k o z p r o s t ře d k o v a t e l , n e b o r e a k c e o s t a t n í c h n á j e m n í k ův o k o l í p r o n a j í m a n é h o či p r o d á v a n é h o b y t u . J á t a m z a t e l e f o n u j u a z e z a čá t k u o n i z e p t a j í : „J o , j o , m ůže t e p ři j í t n a p r o h l í d n o u t a t a k . “A p a k o n ře k n e : „A v y n e j s t e Če c h , že ? A h a , p a k o m l o u v á m e s e j a k o n e b e r e m e c i z i n c i p r o s t ě. “T a k , t a k p r o s t ě. ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

3 6


P r o b l e m a t i c k á s i t u a c e v ša k n e p a n u j e p o u z e v p r o s t ře d í k o m e r čn í c h n á j m ůa p r o d e j e n e m o v i t o s t í , n ý b r ž i v o b l a s t i p ři d ěl o v á n í o b e c n í c h b y t ů. I v t o m t o p ří p a d ěs e ča s t o ú ře d n í c i n e ří d í z á s a d o u r o v n é h o p ří s t u p u k o b ča n ům a t o m u t o k r i t é r i u p ře d řa z u j í s v o u s u b j e k t i v n í o b a v u z o b e c n ěn e v s t ří c n é h o p ři j í m á n í c i z i n c ůa R o m ům e z i o b y v a t e l i d a n é m ěs t s k é čá s t i či o b c e . M y j s m e b y l i n a m ěs t s k ý m ú řa d ěa c h t ěl i j s m e , a b y n á m d a l i v ět ší b y t . P r o t o že t a d y v t o m s e n e d á . T o j e m o c m a l ý a h o d n ět a d y p l a t í m e . N o a p a n í , k t e r á t o m á j a k o n a s t a r o s t b y t y , t a k p r o s t ěn á m n a z n a či l a t a k d o s l o v a , že p r o s t ě t a d y z ůs t a n e m e a n i c s n á m a d ěl a t n e b u d o u . P r o s t ět o d a l i n a k u p u R o m o v é –t a m p r o s t ěb y d l e j s a m í R o m o v é , j i n d e n e , p r o t o že p r o s t ět a m n e c h t ěj b í l í l i d i m e z i s e b e t m a v ý . T a k t o ře k n u . T a k p r o s t ěb y d l e t e s i t a m a d ěl e j t e s i t a m , c o c h c e t e . ( že n a , 3 5 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

I I . 3 . 2 . 5 D i s k r i m i n a c e v o b l a s t i r o d i n n é h o ži v o t a V e l m i e m o t i v n í a c i t l i v o u o b l a s t í d i s k r i m i n a c e j e s u b j e k t i v n ěv n í m a n é p r á v o n a v ý c h o v u d ět í . Z d e s e o b j e v i l y z e j m é n a p ří p a d y , k d y s e d i s k r i m i n o v a n ý m i c í t í b ý t l i d é n a z á k l a d ěs v é s e x u á l n í o r i e n t a c e , šl o t e d y o p ří p a d y p r o b l é m ů v o b l a s t i h o m o p a r e n t a l i t y . A k t é ři z d ůr a z ňu j í f a k t , že s e x u á l n í o r i e n t a c e r o d i če n i j a k n e o v l i v ňu j e j e h o s c h o p n o s t , r e s p . n e s c h o p n o s t b ý t d o b r ý m r o d i če m . V s o u ča s n é d o b ěv ša k n e j s o u r o d i čo v s k á p r á v a p a r t n e r ův h o m o p a r e n t á l n í c h s v a z c í c h n i j a k p r á v n ěo še t ře n a , n a r o z d í l o d s v a z k ůh e t e r o s e x u á l n í c h . T o l o g i c k y z a v d á v á d ův o d p r o p o c i t d i s k r i m i n a c e v t é t o v e l m i o s o b n í o b l a s t i p a r t n e r s k é h o a r o d i n n é h o ži v o t a . P r o t o že j a k o h l á s a t j a k o , že t ře b a j á b y c h c h t ěl t ře b a j e d n o u m í t d í t ě, c h t ěl b y c h , a b y b y l o m o j e a p ří t e l o v o , v l a s t n ě p ře s n ě, j a k b y t o m ěl o b e j t p o d l e m ě. A j a k o k d y žn ěk d o h l á s á , že p r o s t ěd v a k l u c i n e j s o u s c h o p n ý v y c h o v a t d í t ě, a j e t o t e n s a m e j čl o v ěk , c o t o d í t ěd á p r o s t ěd o r o d i n y , k d e h o t á t a m l á t í a m á m a n i c n e u d ěl á , t a k m i t o p ři j d e n a p r o s t o n a h l a v u a m y s l í m s i , že v d o b ě, k d y j á o p r a v d u t o d í t ěb u d u c h t í t , t a k m i t o z a čn e h o d n ěv a d i t t a h l e t a d i s k r i m i n a c e t ře b a . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

I I . 3 . 2 . 6 D i s k r i m i n a c e v o b l a s t i z d r a v o t n í p é če P r o b l é m d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i p ří s t u p u k e z d r a v o t n í p é či s e j e v í j a k o s p í še v ý j i m e čn ý . V e s l e d o v a n ý c h p ří p a d e c h n e b y l y n a l e z e n y v ý z n a m n é s p o j u j í c í m o t i v y či r y s y , šl o s p í še o s i t u a c e v e l m i s p e c i f i c k é a žr a r i t n í . V o b e c n ěj ší r o v i n ěs e v y s k y t u j e n a p r o b l é m p o s u d k o v ý c h k o m i s í , k t e r é j a k o e x p e r t n í o r g á n y r o z h o d u j í o p o s t u p u v k a žd é m k o n k r é t n í m p ří p a d ě. D i s k r i m i n o v a n ý j e v ša k v ůči n i m v j e d n o z n a čn ěn e r o v n é p o z i c i , m u s í v p o d s t a t ěj e j i c h r o z h o d n u t í n a p r o s t o r e s p e k t o v a t b e z m o žn o s t i j e j j a k k o l i o v l i v n i t či p r o t i t a k o v é m u r o z h o d n u t í v z n é s t n á m i t k y . R o z h o d o v á n í t a k o v é k o m i s e j a k o žt o z t ěl e s n ěn í e x p e r t n í h o v ěd ěn í n e m á z e s v é p o v a h y d e m o k r a t i c k ý c h a r a k t e r , d i s k r i m i n o v a n ý j e d a n ý z c e l a v ša n c j e j í m u v e r d i k t u . A s i n e j s p e c i f i čt ěj ší m p r o b l é m e m b y l p ří p a d p r o t a g o n i s t k y –t r a n s s e x u á l k y , k t e r á s e m a r n ěd o m á h á z m ěn y p o h l a v í . A čk o l i s o u d o b ý p ří s t u p k t o m u t o p r o b l é m u j e v ý r a z n ěl i b e r á l n í a l é k a řs k á v ěd a p o s k y t u j e d o s t a t e k m o žn o s t í , j a k p r o b l é m o s o b y t r p í c í t o u t o p o r u c h o u ře ši t , p ře s t o s e o b j e v u j í p ří p a d y , k d y j e a k t u á l n í p r a x e p r o p r o t a g o n i s t u p o n i žu j í c í a t e n s e j e n v e l m i t ěžk o d o m á h á s v ý c h p r á v . A s i n e j v í c e p o n i žu j í c í n a s p o l e če n s k é ú r o v n i , n e j v í c p o n i žu j í c í c h o r o b o u , k t e r o u j e t r a n s s e x u a l i t a . T z n . , že s e o s o b a n a r o d í v o p a čn é m t ěl e a d n e s u žj e s k o r o d o k á z a n é , že j e t o v a d a t ěl a . A l e p ře s t o s e p r e f e r u j í z a s t a r a l é z á v ěr y , že j e t o v a d a d u še . A v p o d s t a t ěs e t o b e r e t a k , že s e d u še n ěj a k o d m í t á p ři z p ůs o b i t t ěl u , c o j e p r i n c i p i á l n ěú p l n ě o b r á c e n é , p r o t o že d u še m á m í t v žd y c k y p ře d n o s t a t ěl o s e m á t o m u p ři z p ůs o b i t . A l e v l a s t n ěn a r o z d í l o d j i n ý c h p o s t i že n í , k d y j e t o t ěl o z n e t v o ře n é j i n ý m z p ůs o b e m , t a k t a m p r o s t ěn e e x i s t u j e žá d n á k o m i s e , k t e r á b y r o z h o d o v a l a , j e s t l i t a či o n a o s o b a p o s t i že n á m á n e b o n e m á p r á v o s e l é či t . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě p o h l a v n í i d e n t i f i k a c e )

P o d o b n ěj a k o v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k e s l u žb á m s e i z d e o b j e v i l p ří p a d , k t e r ý s e v á že k p r o b l e m a t i c e a s i s t e n čn í c h p s ů. V t é t o s i t u a c i b y l a s i s t e n čn í p e s z á m i n k o u p r o o d m í t n u t í p o s k y t n u t í l é k a řs k é p é če

3 7


p ří p a d n ěv e d l a n u t n o s t v y u ží v á n í j e h o a s i s t e n c e k z a m í t n u t í p o b y t u v l á z n í c h . I z d e s e j e d n á p ře d e v ší m o t y p ří p a d y , k d y h a n d i c a p d i s k r i m i n o v a n é h o n e n í n a p r v n í p o h l e d j a s n ěi d e n t i f i k o v a t e l n ý , a p r o t o n u t n o s t v y u ží v á n í s l u že b a s i s t e n čn í h o p s a l é k a řs k á z a ří z e n í z p o c h y b ňu j í , b y ťk t o m u n e m a j í žá d n é f o r m á l n í o p r á v n ěn í . J i n a k c o s e t ý če s t í m p e j s k e m t ře b a j s m e m ěl i d o s t p r o b l é m ů, že n á s n e v z a l i d o l á z n í . P o t o m j s m e m ěl i n e d á v n o k o n f l i k t i u o b v o d n í l é k a řk y . J s m e n e m ěl i t e d a s n í –s l é k a řk o u , a l e s e s e s t ři čk o u , k t e r á p r o s t ěn e c h t ěl a p u s t i t n á s i s p e j s k e m a n i d o če k á r n y j a k o . T a k že j s m e m u s e l i n e c h a t p e j s k a a k o r á t v če k á r n ě. J á j s e m v l a s t n ěc h v i l k u b y l , p ří t e l k y n ěb y l a v e v n i t ř, j á j s e m m u s e l p o t o m d o p r á c e , t a k že j s e m p e j s k a n e c h a l o d l o že n é h o v če k á r n ě. ( m u ž, 3 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

I I . 3 . 2 . 7 D i s k r i m i n a c e v e v e ře j n é s p r á v ě J e d n á n í n a ú řa d e c h , p o d á v á n í žá d o s t í , j e d n á n í o p r o d l o u že n í p o v o l e n í k p o b y t u , t o j s o u s i t u a c e , v e k t e r ý c h s e n e j ča s t ěj i p r o j e v u j e d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i v e ře j n é s p r á v y . T y p i c k o u o b ět í d i s k r i m i n a c e j s o u z d e o p ět l i d é p o s t i h o v a n í z d ův o d u e t n i c i t y či n á r o d n o s t i . J d e z d e o p ět o j e d n o z n a čn é n e a d e k v á t n í p o u ží v á n í p ře d s u d e čn é h o p o s u z o v á n í o b ča n ůn a z á k l a d ě j e j i c h r e á l n é či p o m y s l n é p ří s l u šn o s t i k u r či t é m u e t n i k u či n á r o d u . D i s k r i m i n a c e z d e m á s v ůj p r a m e n ča s t o v e z d á n l i v ý c h m a l i c h e r n o s t e c h , j a k ý m i j s o u n a p ří k l a d m í r a z n a l o s t i če s k é h o j a z y k a , d e t a i l n í z n a l o s t g r a m a t i k y či z p ůs o b v y j a d řo v á n í d i s k r i m i n o v a n ý c h . N a m í s t o t o h o , a b y p r a c o v n í c i ú řa d ůa k t i v n ěp o m o h l i p r o t a g o n i s t ům p ře k l e n o u t j e j i c h z n e v ý h o d ňu j í c í c h a r a k t e r i s t i k y , p o u ží v a j í j e j a k o z á m i n k u k p r o b l e m a t i z a c i j e j i c h p ří p a d ů či p ří m o k z a m í t á n í j e j i c h žá d o s t í . N o n ěk t e r ý t o b r a l i t y f o r m u l á ře a t o p s a l i s n á m i , v y p l ňo v a l i n e b o t o u k a z o v a l i . N ěk d e t o t a k v a d i l o , že k d y žn ěc o p t á m , t a k m n ět a : „N o t a k c o ? T a k v y t o n e v i d í t e t a d y ? “N o v i d í m t o n a p s a n é . M o žn á j á t o t e n s m y s e l j á t o r o z u m í m , c o j e t a m , a l e t o n e k a žd é s l o v o t o m u r o z u m í m . A l e k d y žt o v y p l n í m , t o m u s í m k a žd é s l o v a r o z u m ět . N o n ěk t e r ý m t o v a d i l o . N a ú řa d á c h , a n o . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i )

I I . 3 . 3 R e a k c e n a d i s k r i m i n a c i I I . 3 . 3 . 1 E m o c i á l n í d i m e n z e d i s k r i m i n a c e D i s k r i m i n a c e n e m á j e n s v o u f a k t i c k o u , či j i n a k ře če n o r a c i o n á l n í , d i m e n z i . Ča s t o m n o h e m z á v a žn ěj ší d o p a d y p ůs o b í f a k t d i s k r i m i n a c e v r o v i n ěe m o c í a s e b e p o j e t í d i s k r i m i n o v a n é o s o b y . J e l i k o žj e a k t d i s k r i m i n a c e z e s v é p o v a h y a k t e m s o c i á l n í m , d o s t á v á ča s t o p r o t a g o n i s t y d o o s o b n ěv e l m i p r o b l e m a t i c k ý c h s i t u a c í , k d y n a n ěv e l m i t í ži v ě p ůs o b í i t l a k b l í z k é h o f o r m á l n í h o i n e f o r m á l n í h o o k o l í . P o k u d s e n i t e r n ěz t o t o žn í s r o l í o u t s i d e r a , s p o z i c í o s t r a k i z o v a n é o s o b y , k t e r á n e n í v d a n é m s p o l e če n s t v í v í t á n a ( t y p i c k y v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e v z a m ěs t n á n í , v p ří s t u p u k e v z d ěl á n í či v e v e ře j n é s p r á v ě) , m á t o p r o n i z á s a d n í d o p a d y n a p s y c h i c k o u s t r á n k u . D i s k r i m i n o v a n ý n e z ří d k a p o c i ťu j e o s a m ěl o s t , s l a b o s t s v é p o z i c e , t o v še s p o j e n é s i z o l a c í a o b o u s t r a n n o u n e d ův ěr o u . J a k o j e t o n ěc o j i n é h o , k d y žj d e t e d o p r á c e a t ěší t e s e n a t u p r á c i . Ří k á t e b u d o u t a m h o l k y , b u d e s r a n d a , u d ěl á m e s i p r á c i , d á m e s i k a f e , t o h l e . A l e t e n p r v n í t ý d e n p r o s t ět a m v l a s t n ěj s e m s i d ěl a l a s a m a , b y l o t o t a k o v é –n e v í m . N e žs i v ši c h n i z v y k l i , n e žj s m e s e f a k t s k a m a r á d i l y , t a k m ět a p r á c e n e b a v i l a . J á j s e m h l e d a l a n ěc o j i n é h o . J á j s e m ří k a l a , že v y d r ží m d v a m ěs í c e a p r o s t ěp o t ře b u j i n ěc o j i n é h o . J á t a d y n e m o h u b ý t . ( že n a , 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

E m o c i o n á l n í s t r e s v y p l ý v a j í c í z d i s k r i m i n a c e t a k ča s t o p ře h l u ší f a k t i c k é e x i s t e n čn í p r o b l é m y , k t e r é d i s k r i m i n o v a n é o s o b ěp ři n á ší n a p ří k l a d z t r á t a z a m ěs t n á n í . T a j e ča s t o n a k o n e c v p o d s t a t ěú l e v n ý m v ý c h o d i s k e m z n e ú n o s n é s i t u a c e , k t e r á s e p r o j e v u j e v n e p řá t e l s k ý c h v z t a z í c h n a p r a c o v i št i a k a žd o d e n n í m u t l a k u s t í m s p o j e n ý m .

V e s m ěs t e n d o p a d b y l v žd y c k y h r o z n ý . P r o t o že k d y ž čl o v ěk p ři j d e o p r á c i , t a k j e t o v e l m i s t r e s u j í c í . J e n ěk d y p r o b l é m z í s k a t d a l ší m í s t o . A k d y žn e p ři j d e o p r á c i a l i d é m u j e n o m d ěl a j í p e k l o v p r a c o v i št i , t o j e s n a d j e št ěh o r ší . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

3 8


J á c í t í m f a k t j a k o s m u t n ý , c í t í m j a k o , j a k o šp a t n ě. J a k o p r o s t ěm y j a k o m á m e r á d i t a d y ží t . A . . . . N e n í t o p ří j e m n ý . T o f a k t t o v ůb e c n e n í p ří j e m n ý t a d y . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) T a d i s k r i m i n a c e ? N a p s y c h i k u j e t o z á p řa h , c h v í l e m a čl o v ěk s i m y s l í , že j e b e z c e n n e j . ( m u ž, 5 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

J e t o u n a v u j í c í . J a k o t o , c o j s e m v á m ří k a l a –k d y žj s e m b y l a b e z n ěh o , t a k s p í št i o b y če j n í l i d i , a t o m n ěj a k o h o d n ě, h o d n ěv a d i l o , k d y žv á m n a d á v a j í , s p r o s t ěv á m n a d á v a j í . J o ? J a k o že j á j s e m j e z d i l a r á n o o 6 t r a m v a j í a o n i v á m ře k n o u j a k o –k r y p l a m á s e d ět d o m a a n e o t r a v o v a t , k d y žp r a c u j í c í l i d j e d e d o p r á c e . V y s v ět l o v a t , že j s t e k r y p l , k t e r e j p r a c u j e , t a k t o j e d o c e l a p r o b l é m . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

C h a r a k t e r i s t i c k o u e m o c i o n á l n í r e a k c í , k t e r á z t ěc h t o d o p a d ůd i s k r i m i n a c e v y p l ý v á , j e p o c i t b e z m o c i a r e z i g n a c e n a j a k o u k o l i a k c i , k t e r á b y m o h l a d a n o u s i t u a c i ře ši t či a l e s p o ňz l e p ši t p o s t a v e n í d i s k r i m i n o v a n é h o v ůči d i s k r i m i n u j í c í i n s t i t u c i či o s o b ě. D i s k r i m i n o v a n í m a j í s i l n ý s u b j e k t i v n í p o c i t s l a b o s t i v ý c h o z í p o z i c e p ře d i n s t i t u c í či f i r m o u , v ůči n í žb y m ěl i s v é n á m i t k y u p l a t n i t , o b á v a j í s e d a l ší h o z h o r še n í s v é h o p o s t a v e n í , p o k u d b y s e k a k c i o d h o d l a l i . K t o m u s e ča s t o p ři čí t a j í p ře d c h o z í n e g a t i v n í z k u še n o s t i a ča s t o i v t ěl e n á n e d ův ěr a k f o r m á l n í m i n s t i t u c í m či j e j i c h z á s t u p c ům . V j e j i c h r e a k c i s e o d r á ží i n i žší s e b e v ěd o m í , v y p l ý v a j í c í ča s t o z h o r ší c h v ý c h o z í c h s o c i á l n í c h p o d m í n e k a i n t e l e k t u á l n í h o z á z e m í . P ře d p o k l á d a j í , že i n s t i t u c e b y s e o j e j i c h p ří p a d n e z a j í m a l y s d o s t a t e čn o u v á žn o s t í , n e m a j í d ův ěr u v e v y m a h a t e l n o s t p r á v a a o b á v a j í s e i f i n a n čn í n á k l a d n o s t i t a k o v é h o p o s t u p u . T a k j á t e ďk a t e d a k o n k r é t n ě ře ší m d i s k r i m i n a c i z p o h l e d u t e d a m z d o v é h o z a řa z e n í a z p o h l e d u p o s t a v e n í . Či l i z p o h l e d u p o h l a v í , p o h l e d u v z d ěl á n í a n o , t o a s i b u d e v še c h n o . T a k že t o h l e j e d o c e l a a s i , s i m y s l í m , n e ře ši t e l n á z á l e ži t o s t . K d y žs e čl o v ěk o b r á t í n a ú p l n ěn e j v y šší h o n a d ří z e n é h o , t a k d e f a c t o j a k o n i k d o t o n e c h c e n ěj a k e x t r é m n ě ře ši t , že j o , t a k t o v y j d e d o z t r a c e n a . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í ) N o t a k t a d y t o j e d o c e l a j a k o , že j a k o –j a k o t o j e s i c e m o j e m y šl e n í , a l e ře k n u t o t a k , že m á l o k d o b u d e p o s l o u c h a t c i z i n c e . K d y žn o r m á l n ěv e z m e m e t y v e šk e r é p r á v n í k y , t a k j a k o n e k a žd ý m á m o žn o s t j í t z a t í m p r á v n í k e m a j a k ý k o l i v p r o b l é m ře ši t p ře s p r á v n í k a . P r o t o že o n o n a k o n e c o n n a k o n e c b u d e c h t í t n ěj a k ý „l o v e “. A b y m u t o n ěk d o z a p l a t i l . U r či t ěn e b u d e c h t í t ře ši t n ěj a k é d r o b n o s t i , p r o s t ěv ěc i s c i z i n c e m , n i c n e b u d e ře ši t . ( m u ž, 2 8 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) P r o t o že s i m y s l í m , že b y s e m i a s i v y s m á l i a n i c b y s t í m n e d ěl a l i . P r o s t ět a k o v ý j e ži v o t a d ěl e j t e s i , j e s t l i v y s e p r o b o j u j e t e a u d ěl á t e n ěc o n e b o p r o s t ěn e u d ěl á t e n i c . A p r o s t ěp o j e d e t e s v o j í čá r u . …J á s a m a b y c h s i n i k a m n e šl a s t ěžo v a t , p r o t o že s i m y s l í m , že b y m n ěn i k d o j a k o –c o b y m n ěn a t o ře k l i ? J o , m y p ře m l u v í m e o b y v a t e l e v Če s k é r e p u b l i c e , a b y p r o s t ěn e b y l i p r o t i v á m , j o ? P r o s t ěs i m y s l í m , že t o m á k a žd ý v s o b ě. ( že n a , 2 8 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

T a k o v é v ěc i , že e x i s t u j e t o , že j í t s i n a p r a c á k p o s t ěžo v a t , o n o j e t o n e z a j í m á , p r o t o že p r o n ěj e d ůl e ži t é , že d o n e s e t e p o t v r z e n ý p a p í r a h o t o v o . V í c e s e s v á m i b a v i t n e b u d e . T a k že j á j s e m n e v ěd ěl v ůb e c , že t a d y t o t o e x i s t u j e , že s e m á m n ěk d e o b r á t i t n e b o n e . ( m u ž, 4 2 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

D a l ší e f e k t e m , k t e r ý m s e a k t d i s k r i m i n a c e p r o m í t á d o i d e n t i t y j e d i n c e , j e v ý r a z n ěj ší t e n d e n c e k s e b e r e f l e x i , s e b e k o n t r o l e a v ěd o m é s n a z e p o t l a čo v a t t y s p e c i f i c k é r y s y s v é o s o b n o s t i , k t e r é b y m o h l y o k o l í p o n o u k a t k d a l ší m u u p l a t ňo v á n í d i s k r i m i n a čn í c h p o s t u p ů. D i s k r i m i n o v a n í s e c h t ěj í v ěd o m ěu k r ý t p ře d d i s k r i m i n u j í c í m o c í , v y t v á ře j í o c h r a n n é m i m i k r y , k t e r é j e m a j í z b a v i t n e žá d o u c í p o z o r n o s t i . N a z á k l a d ěs v é n e g a t i v n í z k u še n o s t i s e f l e x i b i l n ě s n a ží p ři z p ůs o b i t o k o l í a „z a ří z n o u t h r a n y “, o k t e r é b y m o h l o j e j i c h o k o l í z a v a d i t , p ří p a d n ěs v o u o d l i šn o s t b a n a l i z u j í a v ěd o m ěz h l e h ču j í p ře v e d e n í m d o h u m o r n é r o v i n y . T a k že čl o v ěk j e d n a k z a ži j e d i s k r i m i n a c i , j a k j s e m t u p o p s a l a t y r ůz n é p ří p a d y , a p a k u žs i d á v á n a s e b e p o z o r . A b y k t é d i s k r i m i n a c i v ůb e c n e d o šl o . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) N o j á t a k o v é v ěc i s n a ží m s e n e ře ši t . J á s e p r o s t ěs n a ží m s i t o h o n e v ší m a t . A j a k o v j e d n o u c h o v e j d e , v d r u h é m v y j d e , a l e j a k o n e b r a t t o o s o b n ě. ( m u ž, 2 8 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) K d y žs i v y ři z u j u o b ča n k u n e b o p r o s t ě ře ší m n ěj a k o u k o m u n i k a c i s p o l i c a j t a m a , t a k p r o s t ěm u s í m v í c p r o d a t j a k o b y t u s v o j i –v o l a t d o t ý k u l t u r y a t ře b a m l u v i t h a n t e n c e m a ří c t p r o s t ě: „S i c e j s e m A r a b , a l e j s e m M o r a v á k j a k o . “A p r o s t ě

3 9


t r o šk u z t o h o u d ěl a t j a k o f ó r , a b y j a k o s e m n o u p r o s t ěb y l o z a c h á z e n ý n ěj a k j a k o n o r m á l n ě. ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í ) N o s n a ži l a j s e m s e t o p ře c h á z e t t í m , že t o n e v n í m á m . N e b o p o k u d d o šl o k t o m u p o k ři k o v á n í , t a k j s e m o d e šl a p r y č, a b y c h j a k o v ůb e c n e b y l a k o n f r o n t o v a n á s t o u s i t u a c í . A v ět ši n o u t o p ře h l í ží m , n e c h á v á m t o b ý t . ( že n a , 2 9 l e t , S Š v z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) J á s e s n a ží m t o v ži v o t o p i s e n e u v á d ět : s t a v a v ěk a t a d y t o v še c h n o . V l a s t n ěj e d n o u s e m i t o s t a l o , t o b y c h k e c a l a , t o b y l o d o c e l a j e št ěb ěh e m p ře d s e d n i c t v í ČR , t a m j s e m s e h l á s i l a n a j e d n u p o z i c i n a Ú řa d ěv l á d y . A t a m , t o j e z a s e Ú řa d v l á d y , k t e r ý že j o , t a m p a n í o m b u d s m a n k a t e ďk a ře ši l a t u k a u z u . T a k t a m . N o a t o b y l o j e št ěz a T o p o l á n k a v l a s t n ě. T a k t a m s e m ěj e d n a p t a l a p a n í , k o l i k m i j e l e t , j e s t l i s e m ůže z e p t a t . A j á ří k á m , že t o n e n í n u t n é v ěd ět , že t o j e v l a s t n ě d i s k r i m i n a čn í t a o t á z k a . T a k j s m e s e z a s m á l i , n o . T a k a s i t a k . A l e ře k l a j s e m j i m t o p o t o m . B y l o t o t a k o v ý h a , h a , h a , a l e . . . ( že n a , 3 9 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) ) Ře še n í j e n e v ší m a t s i t o h o a j í t . P r o t o že k d y žs i t o h o čl o v ěk v ši m n e , t a k z a s e t í m j i m d á , z a čn e r o z d m ý c h á v a t , d á j i m z a p r a v d u , že t o , c o o n i d ěl a j í , n ěj a k o v l i v ňu j e t o o k o l í , a že o n i o p r a v d u u p o z o r ňu j o u t o o k o l í t í m j e d n á n í m . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

I I . 3 . 3 . 2 S t r a t e g i e ře še n í d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í I n s t i t u c i o n á l n í a p r á v n í ře še n í p r o b l é m u d i s k r i m i n a c e j e s p í še s p o r a d i c k o u a v ý j i m e čn o u s t r a t e g i í . J a k j i žb y l o u v e d e n o d ří v e , d i s k r i m i n o v a n í j s o u ča s t o e m o c i o n á l n ěv y če r p a n í , n e d ův ěři v í , m a j í p o c i t , že j s o u v s l a b ší v ý c h o z í p o z i c i a f o r m á l n í m i n s t i t u c í m n a v í c n e d ův ěřu j í . J á k d y žs e o b r á t í m n a šé f a , t a k šé f j e t í m o n í m a k t é r e m , k t e r ý p r o s t ěs á m m á n i žší v z d ěl á n í , a j e t í m šé f e m a p r o s t ěm á t e n v y šší p l a t . A v ši c h n i t i k a m a r á d i , k t e r é s i p o v o l a l d o s v é p r a c o v n í s k u p i n y , t a k j s o u n a t o m s t e j n ě, že j o . P r o s t ěj s o u j e št ěm l a d ší v ěk o v ěp r o s t ě, i m a j í j e št ěn i žší v z d ěl á n í a m a j í j e št ěv y šší p l a t . T a k j a k o t o j e n e ře ši t e l n é p r o s t ě! ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í )

P ři r o z e n o u s n a h o u d i s k r i m i n o v a n é o s o b y j e s e n ěj a k ý m z p ůs o b e m d o s t a t z e s i t u a c e či p o z i c e , v n í žj e n a n í d i s k r i m i n a c e u p l a t ňo v a n á . T a k o v ý m ře še n í m j e , n a p ř. u p r a c o v n í c h v z t a h ů, o d c h o d z e z a m ěs t n a n e c k é h o t r h u a p ře c h o d k i n d i v i d u á l n í m u p o d n i k á n í . D i s k r i m i n o v a n ý z d e v i d í ša n c i , j a k m í t s v o u p r á c i p l n ěp o d k o n t r o l o u a v e s v ý c h r u k á c h , b e z n u t n o s t i b ý t o d k á z a n ý / á n a l i b o v ůl i a p ře d s u d k y n a d ří z e n ý c h či z a m ěs t n a v a t e l ů, b y ťj e t o z a c e n u t o h o , že s e n e b u d o u v ěn o v a t o b o r u , k t e r ý v y s t u d o v a l i , o v l á d a j í a v e k t e r é m d o s u d p ůs o b i l i . T a k t ře b a j á j s e m s v o j e v y u če n í t a k y n e d ěl a l a n i k d y . A j á t ře b a t e ďk a p o d n i k á m . S a m a n a s e b e . T a k že j á j s e m d o šl a k t o m u , že n e p o t ře b u j u n a d s e b o u m í t n ěk o h o . Že s i v l a s t n ět u p r á c i m o h u v y t v o ři t s a m a . S i c e m á m n ěj a k é l i d i , k t e ří m i v t o m p o m á h a j í , a l e t ře b a – ře k n u t o t a k : k d y b y c h n e m ěl a t y l i d i , t a k b y c h m u s e l a d ěl a t n ěk d e n ěj a k o u p r á c i v t o v á r n ě m e z i l i d m i , k t e ří b y m ěa n i n e b r a l i t a k , j a k o k d y žj s e m t a d y . T a d y j s e m s a m a s v o j í p a n í , t a k že l i d i c h o d í z a m n o u . ( že n a , 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

P ři z v a žo v á n í p ří p a d n é h o ře še n í s v é h o p r o b l é m u p r á v n í c e s t o u ča s t o n a r á ží n a o b t í žn o u p r o k a z a t e l n o s t d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í . M a j í p o c i t , že n e m a j í v r u k o u žá d n é f a k t i c k é d ůk a z y , k t e r é b y j e d n o z n a čn ěd o l o ži l y o p r á v n ěn o s t j e j i c h s t í žn o s t i . V p ří p a d ě ře še n í p r o b l é m u n a p r a c o v i št i b y t e n t o p r o b l é m m u s e l i ře ši t v r á m c i i n s t i t u c e , k t e r á v ůči n i m d i s k r i m i n a čn í p o s t u p p o u ží v á , c o žp o v a žu j í z a p ře d e m p r o h r a n ý b o j . J e d n a r o v i n a j e b y z n y s a d r u h á r o v i n a j e p r o s t ěj e d n á n í s ú řa d a m a . T e ďk a b u d u m l u v i t j e n o m o i n s t i t u c í c h . C e l k o v ěj e v e l k e j p r o b l é m d o s á h n o u t n ěj a k ý k o r e k c e p o s t u p u ú ře d n í k a a r e á l n á j a k o b y v y m a h a t e l n o s t n ěj a k ý k o r e k c e , j e p r o s t ě h o d n ěn á k l a d n á , n á r o čn á ča s o v ě, e n e r g e t i c k y . A s p í šj a k o b y o b e c n ěp l a t í , že t ře b a i j á n e v í m , i n s t i t u c e m a j í n ěj a k ý s v ý t ře b a i n t e r n í o m b u d s m a n y n e b o n ěj a k ý i n s t i t u c e , k t e r ý b y m ěl y ře ši t s t í žn o s t i , a l e j e j i c h r e á l n á m o t i v a c e j e s p í št o j a k o b y z a h r á t p o d k o b e r e c . ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

R e a k c í j e p r o t o v e v ět ši n ěp ří p a d ůp a s i v n í p ří s t u p či d r o b n á s n a h a o t o l i k o d í l čí ře še n í p r o b l é m u . Ča s t o s i v ša k d i s k r i m i n o v a n í r a d ěj i p r o b l é m n e c h a j í s a m i p r o s e b e a s v ěřu j í s e s n í m p o u z e n e j b l i žší m u o k o l í . N e z v a žo v a l a j s e m v ůb e c , že b y t ře b a n ěk d o , že b y t o n ěk d o n ěk d y ře ši l . T o v ůb e c n e . Ře k l a j s e m t o r o d i čům , a l e j i n a k n i k o m u . ( že n a , 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

4 0


F a k t e m , k t e r ý o c h o t u a k t i v n ěp ři s t o u p i t k r a c i o n á l n í m u či i n s t i t u c i o n á l n í m u ře še n í p r o b l é m u d i s k r i m i n a c e v ý r a z n ěs n i žu j e , j e o p a k o v a n á z k u še n o s t s d i s k r i m i n a c í . K a žd ý d a l ší p r o j e v d i s k r i m i n a c e , b y ťt ře b a n i žší i n t e n z i t y , s t v r z u j e p r o t a g o n i s t ům p o z i čn ěo s l a b e n ý s t a t u s a s n i žu j e s u b j e k t i v n ěv n í m a n ý p o t e n c i á l ša n c í v e s p o r u u s p ět .

A t a k h l e s e z b a v u j o u l i d í . T a k že j á m á m t u z k u še n o s t . J o ? A l e o p r a v d u t o n e n í n a t o m , že b y c h n e u m ěl a j e d n a t . V žd y ť j s t e m ět a d y s l y še l , že n o r m á l n ě, a l e k d y ž– a l e j a k o v i d í t e , že k d y žs e t o p o řá d d o k o l a o p a k u j e p ůl r o k u , r o k , p o řá d j i m t o d o k o l a o p a k u j e t e , a b y t o p o c h o p i l i . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

D a l ší m v ý r a z n ý m d ův o d e m , k t e r ý v e d e r e s p o n d e n t y k v ět ši n o v ě s d í l e n é n e o c h o t ě r a d i k á l n ěj i p r o b l é m d i s k r i m i n a c e s v é o s o b y ře ši t , j e o b a v a z o s o b n í c h d o p a d ů, k t e r é b y s s e b o u t a k o v é ře še n í n e s l o . N e j e n že d o k á ží t y t o d o p a d y a n t i c i p o v a t , a l e ča s t o n e b l a h ý d o p a d p o d o b n ý c h p o k u s ůz a z n a m e n a l i p ří m o v e s v é m o k o l í n e b o o n ěm s l y še l i . T a d y n a f i l o z o f i c k é f a k u l t ěd o šl o k e k o r u p c i . J e d n a m o j e k o l e g y n ě, k a m a r á d k a n a t o p ři šl a , že s e k r a d o u p e n í z e . A u d a l a t u o s o b u , k t e r á t y p e n í z e k r a d l a . O v še m t a t o o s o b a d a l a p e n í z e v še m , a b y m l če l i .B y l a p r o t o d o c e l a o b l í b e n á . T a k že p r v n í čl o v ěk , k d o p ři še l o p r á c i , k d y žt o n a h l á s i l a , b y l a o n a s a m a . T a l e t ěl a h n e d . P a k p ři šl a k o n t r o l a z v e n k u k o n t r o l o v a t , j e s t l i j e t o p r a v d a , p ři šl i n a t o , že t o p r a v d a j e . T a p a n í , c o k r a d l a , m ěl a n o v é m í s t o d ří v e , n e žt a , c o j i u d a l a . T o t o j e t y p i c k ý . B o h u že l . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) M n ě šl o h l a v n ěo t o , že j á j s e m n e c h t ěl a j m é n o t o h o m ý h o p ří t e l e d o s t á v a t d o n ěj a k ý c h s p o r ůn e b o –p r o t o že b y b y l y n e d ůs t o j n ý . D a l ší v ěc j e št ěj e , že v l a s t n ěv t o m h l e t o m s e t a k y z á r o v e ňp r o j e v u j e i d i s k r i m i n a c e z e s t r a n y r o d i n y . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěm e n t á l n í h o p o s t i že n í )

S t r a t e g i i ře še n í p r o b l é m u d i s k r i m i n a c e p r o s t ře d n i c t v í m s o u d u z v o l i l a n a p r o s t á m e n ši n a p r o t a g o n i s t ů, p ři če m žn e z ří d k a r e f e r o v a l i p o u z e o p o d á n í t r e s t n í h o o z n á m e n í b e z d a l ší s p e c i f i k a c e v ý v o j e k a u z y . T a k o v é ře še n í j i m p ři p a d á n e e f e k t i v n í , z d l o u h a v é , d r a h é a v y h l í d k y n a s k u t e čn ý r e á l n ý d o p a d n a j e j i c h k o n k r é t n í s i t u a c i n a t o l i k n e j a s n é , že t e n t o z p ůs o b ře še n í n e h o d l a j í d o s v ý c h s t r a t e g i í z a h r n o u t . U r či t o u r o l i h r a j e i n e z n a l o s t m o žn o s t í , k t e r é ře še n í v ěc i p r á v n í c e s t o u p ři n á ší . K d y žn ěc o f a k t m ěc h y t n e , c o žs e m ůže s t á t , t a k j á j d u p r o s t ěk čl o v ěk u v žd y c k y n a r o v i n u . Z e p t á m s e h o : „C o s e t i n e l í b í ? “N e b o t a k a h o t o v o . J a k o p r á v n í k n i c n e p o m ůže . ( m u ž, 2 8 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i )

P o d s t a t n ý m f a k t o r e m , k t e r ý v ý r a z n ěo v l i v ňu j e o c h o t u d i s k r i m i n o v a n é h o p r o b l é m d i s k r i m i n a c e ře ši t p r á v n í c e s t o u , j e j e h o n e / i n f o r m o v a n o s t o m o žn o s t e c h b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i . V ět ši n a p r o t a g o n i s t ů, p o k u d v ůb e c z m i ňu j í m o žn o s t ře ši t p r o b l é m d i s k r i m i n a c e p r á v n í c e s t o u , s e o b á v á v y s o k ý c h f i n a n čn í c h n á k l a d ůa m a l é a t r a k t i v i t y t a k o v é k a u z y p r o p o s k y t o v a t e l e p r á v n í c h s l u že b . P o v ěd o m í o e x i s t e n c i b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i j e p o m ěr n ě m a l é . J a k m i l e j e v ša k d i s k r i m i n o v a n ý s t a k o v o u m o žn o s t í s e z n á m e n , j e h o o c h o t a ře ši t p r o b l é m t o u t o c e s t o u v ý z n a m n ě v z r ůs t á . J a k o j o , t e ď b y l y j e d n o u p r o b l é m y , k á m o šm ěl p r o b l é m y s e z a m ěs t n a v a t e l e m , t a k j s m e šl i s e m n a Če r v e n ý k ří ž. A t a m j s o u n ěj a k ý t i p r á v n í c i z d a r m a , t a k f a k t s t í m p o ře ši l o s e . J a k o p o m o h l i t y p r o b l é m y ře ši t . ( m u ž, 2 8 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i )

V e l m i s u b j e k t i v n í m f a k t o r e m , k t e r ý p ůs o b í n a o c h o t u p r o b l é m d i s k r i m i n a c e ře ši t , j e k a l k u l a c e m í r y z á v a žn o s t i d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í a j e h o i n d i v i d u á l n ěp o c i ťo v a n é i n t e n z i t y . P r o t a g o n i s t é n e z ří d k a p o m ěřu j í , z d a s e d a n é n e r o v n é j e d n á n í v ůči j e j i c h o s o b ěj i žp ře h o u p l o p ře s j e j i c h i n t e r n ěn a s t a v e n o u m e z , či z d a j e j p o v a žu j í s p í še z a n e p ří j e m n o u b a n a l i t u , k t e r o u n e n í t ře b a ře ši t . Z d á s e b ý t p o m ěr n ěc h a r a k t e r i s t i c k é , že s če t n o s t í b a n á l n í c h p r o j e v ů d i s k r i m i n a c e v z r ůs t á u d i s k r i m i n o v a n ý c h m í r a t o l e r a n c e k i n t e n z i t ěj e j i c h p r o j e v ů. P r o t o že o p r a v d u t o h l e , n e n í t o n ěj a k , n o i k d y žt o j e t a k y o t á z k a , j e s t l i t o j e z á v a žn ý n e b o n e n í z á v a žn ý , že j o ? Z á l e ží , j a k t o čl o v ěk b e r e a j a k ča s t o s e m u t o s t á v á . M y s l í m s i j á o s o b n ě, k o n k r é t n ět o h l e b y c h n i k d y n a d t í m n e p ře m ý šl e l a , že b y c h t o šl a n a h l á s i t . K d y b y s e t o t ý k a l o n ěče h o j i n ý h o , t ře b a k d y b y m ět o n ěj a k j a k o u žo p r a v d u t ře b a o h r o žo v a l o n ěj a k n a p s y c h i c k ý p o h o d ě n e b o n a z d r a v í , t a k t o u r či t ě b y c h o t o m u v a žo v a l a . ( že n a , 2 4 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

4 1


J e z ře j m é , že p a l e t a p r o j e v ůd i s k r i m i n a c e i j e j í c h m o t i v a c í j e v e l m i ši r o k á a p e s t r á , j a k j e o s t a t n ěp r o s o c i á l n í j e v y c h a r a k t e r i s t i c k é . P r o b l é m d i s k r i m i n a c e j e t o t i žp r i m á r n ěp r o b l é m e m s p o l e če n s k ý m . P r o t o j e d ůl e ži t é z d ůr a z n i t , že p ři s n a z e o o d s t r a n ěn í d i s k r i m i n a c e či a l e s p o ňs n í že n í i n t e n z i t y j e j í h o d o p a d u n e n í m o žn é s p o l é h a t p o u z e n a v ěc n é n a s t a v e n í p r á v n í h o r á m c e a n á s l e d n ěd ůs l e d n ěd b á t n a j e h o d o d r žo v á n í v še m i a k t é r y . Z p o v a h y v ěc i j d e o p r o b l e m a t i k u m u l t i d i s c i p l i n á r n í , k d e k r o m ět v r d ý c h a r a c i o n á l n í c h s c é n á řů a a r g u m e n t a c í m u s í b ý t p r o s t o r i p r o f l e x i b i l i t u a a d h o c ře še n í . Z v ý p o v ěd í p r o t a g o n i s t ův y p l ý v á , že z d r o j e i d o p a d y d i s k r i m i n a c e n e j s o u p o u z e f a k t i c k é a p r a k t i c k é , a l e že z d e h r a j í v ý r a z n o u r o l i f a k t o r y , j a k ý m i j s o u e m o c e , p ře d s u d k y , r e f l e x i v n í p r o m ěn y i d e n t i t y a p ři j í m á n í s p e c i f i c k ý c h s o c i á l n í c h r o l í a s t r a t e g i í j e d n á n í . P r o t o b y s e m ěl i d o ře še n í t é t o p r o b l e m a t i k y v e v ý z n a m n ěv y šší m í ře z a p o j i t i o d b o r n í c i z p ří s l u šn ý c h o b o r ů, t e d y p s y c h o l o g o v é , s o c i o l o g o v é , s o c i á l n í p s y c h o l o g o v é i o d b o r n í c i v o b l a s t i a n d r a g o g i k y . P o d s t a t n é j e p r a c o v a t s o s o b a m i v y s t a v e n ý m i d i s k r i m i n a c i n a o s o b n í r o v i n ěj e j i c h k o n k r é t n í h o p ří p a d u a p o m o c i j i m j e d n a k u v é s t j e j i c h i n d i v i d u á l n í p o z i c i d o ši r ší h o , o b e c n ěj ší h o r á m c e a d á l e n a z á k l a d ět o h o j i m n a b í d n o u t m o žn á ře še n í s i t u a c e , k t e r á b y s e m o h l a o p ří t o n o r m a t i v n í a s t a n d a r d i z o v a n é p o s t u p y .

4 2


I I . 4 B a r i é r y a n á v r h y n a o d s t r a n ěn í b a r i é r I I . 4 . 1 S i t u a c e , k d y s i d i s k r i m i n o v a n ý n e s t ěžu j e F e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í s e p r o j e v u j e v k o m p l e t n í m s p e k t r u ži v o t n í c h o b l a s t í , v e k t e r ý c h k s a m o t n é d i s k r i m i n a c i m ůže d o c h á z e t –p r á c e , b y d l e n í , p o s k y t o v á n í s l u že b a z d r a v o t n í p é če , k o n t a k t y s ú řa d y n e b o v z d ěl á v á n í . J e m o žn o s h r n o u t , že v n a p r o s t é v ět ši n ě p ří p a d ů z m í n ěn ý c h v p ře d c h o z í k a p i t o l e k žá d n é m u o f i c i á l n í m u o h l á še n í d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í n e d o šl o . V o b l a s t e c h , k t e r é b y l y r e s p o n d e n t y s u b j e k t i v n ěo z n a če n y j a k o „m é n ěk l í čo v é “, n e s t o j í ře še n í s i t u a c e z a v y n a l o že n é ú s i l í . N a o p a k v k l í čo v ý c h o b l a s t e c h s e z a s e o b ěť d i s k r i m i n a c e o b á v á d ůs l e d k ůn a h l á še n í a n e v ěří v j e h o ú s p ěc h . Ře ší j e n a k t u á l n í p r o b l é m y .

L i d é , j i c h žs e d i s k r i m i n a c e t ý k á , s e b ěžn ě s e t k á v a j í s e ši r o k o u šk á l o u r e a k c í s v é h o o k o l í . N a p ř. o s o b y m e n ši n o v é s e x u á l n í o r i e n t a c e či e t n i c k é h o p ův o d u a o s o b y s p o s t i že n í m s e b ěh e m ži v o t a n e v y h n o u z n e v a žu j í c í m k o m e n t á řům , p o c i t ům o d m í t n u t í a r ůz n ý m p ří p a d ům z n e v ý h o d n ěn í . D r o b n é p ří p a d y d i s k r i m i n a c e p r o t o n e m a j í t e n d e n c i n i k a m h l á s i t . P o v a žu j í j e z a t a k b ěžn o u s o u čá s t ži v o t a , že j e j i c h ře še n í p r o n ěp ře d s t a v u j e z t r á t u ča s u . J e t o z t o h o d ův o d u , že s e t í m n e c h t ěj í z a b ý v a t , n e m a j í p o t ře b u t o ře ši t . N e p o v a žu j í t o z a d ůl e ži t é . J e t o n ěc o b ěžn é h o , n a d čí m m á v n e t e r u k o u a n e c h á t e t o b ý t . ( že n a , 2 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) K d y žt o j s o u t a k o v é t y d r o b n é v ěc í , m ůžu t o n ěj a k p ře h l é d n o u t a n e c h a t t o v k l i d u d á l . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) Z t r á t a ča s u , d e j m e t o m u n e m u s í v ěři t , že a čk o l i v s e o t o b u d o u s n a ži t , s t í m n ěc o u d ěl a j í , n e b o n ěc o z m ěn í . ( m u ž, 2 8 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

N e z á v i s l e n a z á v a žn o s t i d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í s e s n e o h l a šo v á n í m l z e s e t k a t t a k é t a m , k d e j e d i s k r i m i n a c e o p a k o v a n á a žb ěžn á . V p o d s t a t ěj s e m s e m u s e l a p o d ří d i t . N e n í t o čl o v ěk u p ří j e m n é , a l e p r o t o že s e m i t o s t á v á c e l ý ži v o t , t a k s i n a t o čl o v ěk z v y k n e . A m u s í m s t í m p o čí t a t i d o b u d o u c n a . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) T o b y c h s i m u s e l a s t ěžo v a t k a žd ý t ý d e n . U žj s e m s e s t í m n a u či l a ží t . Že j s o u s i t u a c e , k t e r é z a ží v á m j e n o m p r o t o , že j s e m R o m k a . A k d y b y c h R o m k a n e b y l a , t a k t y s i t u a c e n e z a ží v á m . T a k že čl o v ěk , k d y žj e R o m , s e s t í m m u s í n a u či t ží t . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

R e s p o n d e n t y p ří l i šn e m o t i v u j í k e s t í žn o s t i s i t u a c e , k d y s e t a k řk a p o čí t á s t í m , že d i s k r i m i n a c e m ůže n a s t a t . N a p ří k l a d m a t k y m a l ý c h d ět í z n a j í z e s v é h o o k o l í řa d u p ří p a d ůs p r o b l e m a t i c k ý m n á v r a t e m d o p r á c e p o s k o n če n í r o d i čo v s k é d o v o l e n é , k t e r ý z a m ěs t n a n k y n ě ře ši l y h l e d á n í m n o v é p r á c e . M a t k y m a l ý c h d ět í p r o t o o če k á v a j í p o d o b n é p r o b l é m y i v e s v é m p ří p a d ěa p ří p a d n o u d i s k r i m i n a c i n i k a m n e h l á s í . J s o u s n í čá s t e čn ěp ře d e m s m í ře n é . K o m u n i k o v a l a j s e m s m n o h a k a m a r á d k a m i , k t e r é s e s e t k a l y s p o d o b n ý m i p ří p a d y . V še c h n y p o d o b n ě ře ší n á v r a t . A v še c h n y ří k a l y , že s t í m n e p o čí t a l y . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) J á n e v í m , j e s t l i j s o u s i t o h o v ůb e c v ěd o m í , n e b o t o b e r o u z a s a m o z ře j m o s t , k d y žt o t a k f u n g u j e v šu d e , t ře b a m o j e m a m i n k a , že m u s í d r že t j a z y k z a z u b y , j i n a k p ři j d e o p r á c i , k d y b y s i s t ěžo v a l i . ( že n a , 3 9 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í )

N e o c h o t a či n e s c h o p n o s t b r á n i t s e d i s k r i m i n a c i s o u v i s í i s o s o b n o s t n í m i r y s y p o šk o z e n é h o . J d e o o b ět i , k t e r é m a j í s k l o n k p a s i v i t ě, n e m a j í o d v a h u s e p o s t a v i t a u t o r i t ě. N á c h y l n ěj ší k t o m u m o h o u b ý t n a p ř. l i d é s n i žší m v z d ěl á n í m , l i d é s o c i á l n ěi z o l o v a n í , d á l e s t a r ší l i d é s d e l ší z k u še n o s t í s m i n u l ý m r e ži m e m , p ří p a d n ěi že n y . P o šk o z e n í s e z á k l a d n í m v z d ěl á n í m s e z ří d k a b r á n í o f i c i á l n í c e s t o u , p r o t o že p ře s n ěn e v í , k a m a j a k b y s e m ěl i o b r á t i t . N e j d e t u j e n o n e d o s t a t e k i n f o r m a c í , a l e t a k é o s c h o p n o s t i p o r o z u m ět p r á v n i c k é m u t e x t u a n a k l á d a t s k o m p l e x n í m i i n f o r m a c e m i . P o k u d čl o v ěk n e n í s c h o p e n s e v e s l o ži t é s i t u a c i v ěc n ěz o r i e n t o v a t , m á t e n d e n c e s p í še k e m o t i v n í m r e a k c í m n e žk e s k u t e čn é m u k o n s t r u k t i v n í m u ře še n í .

4 3


O n a j e v p o d s t a t ěd o s t n e p r ůb o j n ý čl o v ěk . V P r a z e s v á m i k d e k d o v y m e t e a t i l i d i j s o u z t o h o n a m r t v i c i . J s o u l i d i , k t e ří v ěří l i d e m s a k a d e m i c k ý m i t i t u l y , že b y t o h l e p ře c e n e m o h l i u d ěl a t . A n e k a žd ý j e o b d a ře n ý o s l n i v o u i n t e l i g e n c í n e b o z k u še n o s t m i n e b o z n á m o s t m i u p r á v n í k ů. ( . . . ) N a ší g e n e r a c i s e ča s t o v y čí t á , že j s m e p o z n a m e n a n í s o c i a l i s t i c k o u é r o u , že j s m e o v c e . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) J á s i m y s l í m , že j e t o t ře b a u l i d í , k t e ří j s o u u žd l o u h o d o m a . A u žj s o u t a k o v í h o d n ěu z a v ře n í d o t o h o s v é h o s v ět a . T o n e n í j e n o m u t ěc h , k t e ří m a j í v r o d i n ěa u t i s m u s , a l e i u t ěc h , k t e ří j s o u t ře b a s a m i p o s t i že n í a m o c s e n e d o s t a n o u n i k a m v e n m e z i l i d i . U žj s o u t a k u z a v ře n í v t o m s v é m s v ět ě, že j e a n i n e n a p a d n e , že b y s i m o h l i s t ěžo v a t , n e b o že b y m ěl i n a n ěc o p r á v o . ( že n a , 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěm e n t á l n í h o p o s t i že n í ( d í t ě) )

D á l e s e s a b s e n c í s t í žn o s t í l z e s e t k a t u l i d í , k t e ří j s o u z v y k l í n a s v ůj p o k l i d n ý ži v o t a n e c h t ěj í v y v o l á v a t k o n f l i k t y . K o n z u l t u j í s i t u a c i n e f o r m á l n ěs p řá t e l i , a l e d o o f i c i á l n í c h s t í žn o s t í s e n e p o u št í –v t é t o o b l a s t i s e n e c í t í j i s t ě. J á j a k o f a k t n e j s e m t y p , k t e r ý b y c h t ěl v y v o l á v a t n ěj a k ý k o n f l i k t y . ( …) J á s e p ři z n á m , že s e n á m f a k t j a k o n e c h c e . ( …) C o s i b u d e m e v y k l á d a t , Če ši j s o u t a k o v e j u m r m l a n e j n á r o d , k t e r e j o t o m j e n o m k e c á , a l e p a k n i c n e ře ší . ( m u ž, 3 5 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) T o m ůže b ý t p o h o d l n o s t , m ůže t o b ý t t a k y t a n e v ěd o m o s t . ( m u ž, 5 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

D i s k r i m i n a čn í j e d n á n í s e d o t ý k á i d e n t i t y o b ět i a v y v o l á v á m n o h d y s i l n é e m o c e . P r i m á r n í p o t ře b o u v t a k o v é c h v í l i m ůže b ý t p r á v ěp r á c e s t o u t o i d e n t i t o u , k t e r á n i j a k n e z a h r n u j e o p o r u z b l í z k é h o , n a t o žv z d á l e n é h o o k o l í . O b ěťs e n a d s v o u s i t u a c í z a m ý šl í s a m a , p ří p a d n ěj i p r o b e r e s p řá t e l i , a l e v y r o v n á v á s e s n í p ře v á žn ěv o s o b n í r o v i n ě. Ú ře d n í c e s t o u s i n e v z p o m í n á m . L i d i s i v ět ši n o u s t ěžu j í j e n o m v h o s p o d ěa n a d á v a j í s i n a v z á j e m . ( že n a , 3 0 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) V z h l e d e m k t ěm e m o t i v n í m r a n á m j s e m s e r a d ši s t a r a l s á m o s e b e . T o b y l y n a še s o u k r o m é b o j e . ( m u ž, 3 1 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

U v a žu j e l ičl e n z n e v ý h o d n ěn é s k u p i n y o t o m , že b y b y lv y s t a v e n z á v a žn é d i s k r i m i n a c ičio b t ěžo v á n í , s e b e v ěd o m ěu v á d í , že b y s e d o v e d l b r á n i t a v y h l e d a l b y p o m o c . T a t o p ře d s t a v a o v še m b e r e ča s t o z a s v é , k d y žk t o m u s k u t e čn ěd o j d e .

N e j d ří v e r e s p o n d e n t i b e z r e a k c í p ře c h á z í d r o b n é n e p ří j e m n é p o z n á m k y . N e m a j í c h u ťs e j i m i z a b ý v a t , v y h ý b a j í s e k o n f r o n t a c i a n e p ří j e m n é s i t u a c i v ůb e c . N e m a j í a n i p o t ře b u n a p r a v o v a t s v é o k o l í a r a d ěj i n a d v ší m m á v n o u r u k o u . P o s t u p n ě s i u p e v ňu j í s v o j e m e t o d y z v l á d á n í s i t u a c e , k t e r é n e z a h r n u j í v y h l e d á n í p o m o c i . H r a n i c e m e z i n e u r v a l ý m c h o v á n í m a d i s k r i m i n a c í j e a l e t e n k á a s n a d n o s e s t a n e , že s i d i s k r i m i n o v a n ý i h n e d n e u v ěd o m í , že b y l a p ře k r o če n a . D i s k r i m i n a c e n e p ři c h á z í z n i če h o n i c , j a k o j e d n o r á z o v ý t a h , k t e r ý b y p o s t i že n é h o n a s m ěr o v a l k r á z n é m u ře še n í . J a s n é d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í n a v a z u j e n a řa d u j i žp r o ži t ý c h n e p ří j e m n o s t í . D í k y t o m u m á o b ěť t e n d e n c i p ře c h á z e t i t y s i t u a c e , k t e r é j s o u z p o h l e d u z v e n čí a z p o h l e d u z á k o n a j e d n o z n a čn ěz a h r a n o u .

K d y b y s e j e d n a l o o n ěc o z á v a žn ěj ší h o , s o u s t a v n é h o , n a p ří k l a d o ši k a n u a d i s k r i m i n a c i n a p r a c o v i št i , t a k b y c h s e s t í m u r či t ěn e s m í ři l a . O p r a v d u b y c h s e c h t ěl a d o m o c i p r á v a a h l a v n ěb y c h t o n e d r že l a j a k o t a j e m s t v í . R o z h o d n ěb y c h t o h o čl o v ěk a c h t ěl a d o s t a t n a p r a n ý ř, p r o t o že j e n e p ří p u s t n é , a b y s e t a k n ěk d o c h o v a l . ( že n a , 2 4 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) P o c h o p i t e l n ěk d y b y c h s e s e t k a l t ře b a s o t e v ře n ý m p r o j e v e m n á s i l í , n e b o k d y b y m i n ěk d o s y s t e m a t i c k y z t ěžo v a l ži v o t , o m e z o v a l m ě, n e b o k d y b y d o šl o k d e f o r m a c i p o h l e d u n a m ěv p r a c o v n ěp r á v n í c h v z t a z í c h , t a k v t e n m o m e n t b y c h u r či t ě h l e d a l z a s t á n í n a n ěj a k é m o f i c i á l n í m m í s t ě. ( m u ž, 3 1 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě s e x u á l n í o r i e n t a c e )

K d y žn a s t a n e s i t u a c e v h o d n á p r o r e a l i z a c i p l á n o v a n é o b r a n y , n a r a z í d i s k r i m i n o v a n ý n a b a r i é r y , o k t e r ý c h d ří v e n e p ře m ý šl e l a k t e r é b u d o u r o z v e d e n y v n á s l e d u j í c í p o d k a p i t o l e . S e b e v ěd o m é p ře d c h o z í p r o h l á še n í : " J á t o t a k n e n e c h á m , p ůj d u h o z a ža l o v a t " p a k b e r e z a s v é v e c h v í l i , k d y m u s í o b ěťz v á ži t , k a m ža l o b u p o d a t , j a k j i n a p s a t , s k ý m s e o t o m p o r a d i t , k o l i k z a t o z a p l a t i t a p o d o b n ě.

J e s t l i m i n ěk d o ře k n e d o t e l e f o n u , že j s e m C i k á n k a , že m ěn e v e z m e , t a k s i h o n a j d u n a i n t e r n e t u , n a j d u s i , k d e b y d l í a p ůj d u h o n o r m á l n ěz a ža l o v a t . N o r m á l n ět o h o čl o v ěk a z a ža l u j u , že m i n e c h c e d á t p o d n á j e m k v ůl i t o m u , že j s e m

4 4


C i k á n k a , že t o j e r a s i s m u s . U žt o n e n e c h á m j e n t a k . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

P ři t o m p r á v ěd i s k r i m i n a c i v p r a c o v n í m p r o s t ře d í s e m á l o k t e r ý p o šk o z e n ý o d h o d l á s k u t e čn ěn a h l á s i t . R e a l i t a s e o d h y p o t e t i c k é s i t u a c e l i ší j e d n a k v s é r i i p ře d c h o z í c h p ří k o ří , k t e r á n a r u šu j í s e b e v ěd o m í p o šk o z e n é h o a m o h o u z a m l ži t p r a v ý o k a m ži k , k d y j e j i žp o t ře b a s e o f i c i á l n í c e s t o u b r á n i t , a t a k é v i n t e n z i v n í m p o c i ťo v á n í d ůs l e d k ůp ří p a d n é h o s o u d n í h o n e b o p o d o b n é h o ře še n í .

P o k u s y o d o m l u v u p ří m o n a p r a c o v i št i s e l h á v a j í . P a c h a t e l e m j e o b v y k l e p ří m ý n a d ří z e n ý , j e m u žt í m p á d e m n e m á s m y s l n i c o h l a šo v a t . K o n f r o n t a c e n e b o v y j e d n á v á n í v t é t o f á z i k n i če m u n e v e d o u a z h o r šu j í a t m o s f é r u n a p r a c o v i št i . O h l á s i t s i t u a c i v y šší m u v e d e n í s p o l e čn o s t i z a s e v e d e k p r o v ěřo v á n í s i t u a c e u p ří m é h o n a d ří z e n é h o , c o žo b d o b n ěz h o r šu j e v z t a h y n a p r a c o v i št i a z v y šu j e t l a k n a d i s k r i m i n o v a n é h o . O h l á še n í n e z á v i s l ý m i n s t i t u c í m t a k é n a k o n e c v e d e k še t ře n í v e f i r m ě, k t e r é s e d i s k r i m i n o v a n é h o v e v ý s l e d k u n e žá d o u c í m z p ůs o b e m d o t k n e . O n o t o n e n í k a m h l á s i t . K d y žj d e t e j e št ě o s t u p í n e k d á l z a d a l ší m n a d ří z e n ý m , t a k t e n s e o b r á t í n a v a še h o n a d ří z e n é h o , s e k t e r ý m t o p r o b í r á , c o žn e n í n e j šťa s t n ěj ší z p ůs o b ře še n í . D o t y čn ý t o b e r e j a k o k o n f l i k t a o b r a c í s e t o z n o v u p r o t i v á m . ( …) P o k u d t a i n s t i t u c e n e m á o d b o r o v o u o r g a n i z a c i , c o žd n e s v ět ši n o u n e m á , t a k v r á m c i i n s t i t u c e n e n í k a m s e o b r á t i t . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í )

V ý j i m k o u n e j s o u s i t u a c e , k d y i s p ří z n i v ý m n á z o r e m p r á v n í k a n a k o n e c d i s k r i m i n o v a n ý ža l o b u n e p o d á a p ři z p ůs o b í s e . P o t e n c i á l n í z t r á t u z p ůs o b e n o u o h l á še n í m s i t u a c e v n í m á d i s k r i m i n o v a n ý j a k o v ět ší , n e žp o t e n c i á l n í z i s k z v y h r a n é h o s o u d n í h o s p o r u . S p r á v n i čk o u j s m e p r o v ěři l i , j e s t l i m ůžu p o d e p s a t t y d o k u m e n t y . Ře k l a , a ťt o n e d ěl á m , že t o j e t é m ěřn a ža l o b u , že t o m á m r o z p o r o v a t a o d m í t n o u t p o d e p s a t . M o žn á b y c h n ěc o z m o h l a , a l e k d y žj s e m p o r o v n a l a , k o l i k m ět o b u d e s t á t s i l , že s i s t e j n ěb u d u m u s e t n a j í t j i n o u p r á c i , d o t o h o m á m t u r o d i n u , k t e r o u n e c h c i s t r e s o v a t t í m , že j s e m s a m a v e s t r e s u , t a k m i v y šl o , že t u s í l u d á m r a d ěj i d o n a l e z e n í j i n é p r á c e a n e c h á m t o b ý t . ( že n a , 3 3 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

S p e c i f i c k ý m p ří p a d e m j e s i t u a c e , k d y r e s p o n d e n t k a p o c i ťu j e d i s k r i m i n a c i p ří m o z e s t r a n y s t á t u –j e z n e v ý h o d n ěn a v s i t u a c í c h , k d y s e d o m n í v á , že b y m ěl a m í t s t e j n á p r á v a j a k o m a j o r i t n í s p o l e čn o s t ( n a p ř. a d o p c e d ět í h o m o s e x u á l n í m i p á r y ) . I I . 4 . 2 B a r i é r y s t í žn o s t í n a d i s k r i m i n a c i I I . 4 . 2 . 1 P s y c h o l o g i c k é b a r i é r y P r v n í p o d m í n k o u p o d á n í s t í žn o s t i j e p ři p u s t i t s i , že s e d ěj e n ěc o šp a t n é h o , a z a čí t s e t o u t o s i t u a c í z a b ý v a t . T o n e m u s í p ři j í t a u t o m a t i c k y . N ěk t e r é o b ět i r a d ěj i p o c i t k ři v d y o d s u n o u , s n a ží s e n a n e k o r e k t n o s t c o n e j d ří v e z a p o m e n o u t a r a d ěj i a l e s p o ňn a v e n e k p o k r a ču j í v i l u z i , že j e j i c h ži v o t j e v p o řá d k u . D á l e p a k n ěk t e ří v n í m a j í v y h l e d á n í p o m o c i j a k o v l a s t n í n e s c h o p n o s t . O b r á t i t s e n a k o m p e t e n t n í o r g á n n e b o i n s t i t u c i n e p o v a žu j í z a s v ůj ú s p ěšn ý k r o k , a l e z a s l a b o s t , z n á m k u t o h o , že s i s a m i n e v ěd í r a d y . T o m u s e z j e ši t n o s t i v y h ý b a j í . N o v ůb e c j s e m n e b y l a s p o k o j e n á , a l e p a k u žj s e m z t o h o b y l a o p r a v d u t a k z n e c h u c e n á , že j s e m n a t o c h t ěl a c o n e j r y c h l e j i z a p o m e n o u t . ( …) L i d i s a m o z ře j m ěp o t o m r e z i g n u j í a t a k y s e k t o m u ča s t o n e c h t ěj í v r a c e t . P r o t o že t o j e p r o n ěs t r a šn ěn e p ří j e m n ý , e m o t i v n í z á ži t e k , a c h t ěj í t o c o n e j r y c h l e j i z a z d í t . A v y t ěs n i t v l a s t n ěz e s v é h o ži v o t a . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) S p o u s t a l i d í m á p ře d s t a v u , že p o k u d b y s e d a l i d o k o n t a k t u s p r á v n í k y , t a k u žt o m u s í b ý t h o d n ě šp a t n é . J e t o p r o n ě n e z n á m á o b l a s t . N e d o k á žo u s i p ře d s t a v i t , že p r á v n í k c h r á n í j e j i c h z á j m y . P r o n ěk t e r é p r á v n í k p r o s t ěs t o j í s p o u s t u p e n ěz a z a b ý v á s e šp a t n o u s t r á n k o u ži v o t a . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) N o t a k t o u žb y m u s e l o b ý t s e t s a k r a m e n t s k y t o , a b y c h j á s i še l s t ěžo v a t . ( m u ž, 6 5 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

V y h l e d a t a d v o k á t a , s o u d i t s e –t o j s o u p o j m y , k t e r é m á čá s t r e s p o n d e n t ůa s o c i o v a n é s k r a j n í m i ži v o t n í m i s i t u a c e m i , d o k t e r ý c h p ře d p o k l á d a j í , že s e n i k d y n e d o s t a n o u . S p o j u j í s i j e s t r e s t e m z a z á v a žn ý k r i m i n á l n í či n , s e

4 5


s p o r e m o v e l k ý m a j e t e k a p o d o b n ě. P r o t o j e a n i n e m u s í n a p a d n o u t , že i o n i s e n a c h á z í v s i t u a c i , k d e j e ře še n í s o u d n í c e s t o u r e l e v a n t n í v a r i a n t a . N ěk t e r é o b ět i d i s k r i m i n a c e v n í m a j í , že p r o s t ře d í j e c e l k o v ěn a k l o n ěn o s p í še d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í – o b ět i s e o b á v a j í , že b y n e m ěl y žá d n é z a s t á n í a o k o l í b y s p í še p o d p o r o v a l o p a c h a t e l e . O k o l í m j s o u m y šl e n i j a k p ří p a d n í s v ěd c i či d a l ší ú ča s t n í c í s i t u a c e , k d e k d i s k r i m i n a c i d o šl o , t a k t i , k t e ří p ří p a d n ěb u d o u o h l á še n í ře ši t . V ět ši n o u j e z t o h o b u ďn ěj a k ý p ře s t u p e k , n e b o v á m ře k n o u , že t o ře ši t n e b u d o u . A l e p r o čb y t o t a k y d ěl a l i , k d y ž7 0 % l i d í , k t e ří p r a c u j í v e v e ře j n é s p r á v ě, n e b o j s o u p r á v ěu p o l i c i e , j s o u s a m i t i , k t e ří d i s k r i m i n u j í ? J s o u r a s i s t i . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) O n i v i d í , že n e m a j í žá d n é z a s t á n í , že k o l e m t o h o m a n a že r s k é h o j á d r a j e v ět ši n a m u žů. V še c h n o b y z a p ře l i a v p ří p a d ě s p o r u b y m ěl i s p o u s t u s v ěd k ůa p ří z n i v c ů. ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í )

N e u s t á l é o p a k o v á n í d r o b n ý c h p r o b l é m ův e d e d i s k r i m i n o v a n é k j i s t é s e t r v a čn o s t i v n e ře še n í s i t u a c e . J s o u z v y k l í n a t o , že j e n a n ět ře b a v r o d i n ěp o h l í že n o d l o u h o ú p l n ěj i n a k . A že s i m u s í s v o j e m í s t o z í s k a t s a m i . T a k že s i a n i n e u v ěd o m u j í , že b y s e v l a s t n ěm o h l i z a št í t i t n ěj a k o u f o r m á l n í a u t o r i t o u . L é p e s e b r á n i t s á m z a s e b e , n e žs i k o m p l i k o v a t ži v o t n ěj a k o u b y r o k r a c i í . ( m u ž, 3 1 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

V n i t řn í k o n f l i k t z a ží v á d i s k r i m i n o v a n ý v p ří p a d ě, že m u d i s k r i m i n u j í c í v ži v o t ěn ěj a k p o m á h á , b y ťn e d o s t a t e čn ěa s t e j n ý m z p ůs o b e m , j a k o m a j o r i t n í s p o l e čn o s t i . M á p a k z á b r a n y o h r a d i t s e v ůči n ěk o m u , k d o m u a l e s p o ňn ěj a k u s n a d ňu j e ži v o t a n a k o m j e v n ěj a k é m o h l e d u z á v i s l ý . K d y žb u d u o d v á žn á a b u d u s i t e ďs t ěžo v a t p o d v l a s t n í m j m é n e m , m ůže s e m i t o v y m s t í t . B o j í m s e t o h o , že k d y žs e b u d u b r á n i t p r o t i i n s t i t u c i , k t e r á s i z a t í m s t o j í a k t e r á j e p ře s v ěd če n á , že t e n t o p o s t u p j e s p r á v n ý , t a k že s e m i t a t o i n s t i t u c e p o m s t í , že j s e m d r z á h u l v á t k a , k t e r á s i n e u m í v á ži t t o h o m á l a , c o d o s t a n e . ( že n a , 3 0 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

B r á n i t s e p r o t i d i s k r i m i n a c i v y ža d u j e u r či t o u h r d o s t n a s e b e a o d h o d l á n í n e n e c h a t s i v še l í b i t . D i s k r i m i n o v a n í v ša k m a j í n e z ří d k a n a r u še n é v ěd o m í v l a s t n í h o d n o t y , n e j s o u n a p ří k l a d z c e l a s m í ře n í s e s v o j í s e x u á l n í o r i e n t a c í , p o s t i že n í m n e b o v y šší m v ěk e m . D v a n á c t d n í p ře d k o n c e m z k u še b n í d o b y m u ře d i t e l k a ře k l a , že s n í m m u s í r o z v á z a t p r a c o v n í p o m ěr , p r o t o že r o d i čům s e n e l í b í , že z a m ěs t n á v á R o m a . T e n b y l z t o h o t a k p s y c h i c k y r o z l o že n e j , že n á m t o a n i n e ře k l d o m a , p r o t o že s e z a t o s t y d ěl . T a k j s e m m u n a b í z e l a , že j e m o žn ý p o d a t s t í žn o s t n a Če s k o u šk o l n í i n s p e k c i ( …) , a l e o n d o t o h o n e c h t ěl j í t . O n u žs i t o n e c h t ěl p ři p o m í n a t . O n t o b r a l t a k , že t e n d ův o d j e h o d n ěp o n i žu j í c í . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

V l a s t n í h r d o s t s e v ša k s o u ča s n ěm ůže p r o j e v i t i j a k o b a r i é r a ře še n í d i s k r i m i n a c e , a t o v t o m s m y s l u , že p o k u d r e s p o n d e n t v y c í t í , že n ěk d e n e n í žá d á n , s i t u a c i o p u s t í a n e v n u c u j e s e , n e b o d o n í r a d ěj i a n i n e v s t u p u j e . P o n e ú s p ěšn é m p ři j í m a c í m ří z e n í n a p ří k l a d b e r e z a h o t o v é , že p ři j a t n e b y l , p r o t o že i k d y b y s e n a k o n e c d o m o h l s v é h o p r á v a a p r a c o v n í p o z i c i b y z í s k a l , d o s t a l b y s e n a p r a c o v i št ěv p ře d e m n e v ý h o d n é p o z i c i j a k o n e žá d a n ý , c o žb y b y l o v e l m i n e p ří j e m n é a n á r o čn é . R o v n ěž s p o l u p r á c e s m a j i t e l e m n e m o v i t o s t i , k t e r ý j e k z á j e m c i o p r o n á j e m n e p řá t e l s k y n a l a d ěn , o b ěťn e l á k á . T o v í t e , m y n e c h o d í m e t a m , k d e n á s n e c h t ěj í , v y h ý b á m e s e . ( že n a , 4 5 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě e t n i c i t y )

K o n e čn ěp r o n ěk t e r é o b ět i d i s k r i m i n a c e j e b a r i é r o u p o c i t , že o n i n e j s o u t í m , k d o b y m ěl d i s k r i m i n u j í c í h o t r e s t a t n e b o s o u d i t . N e c í t í z a ře še n í o s o b n í z o d p o v ěd n o s t , n e b o d o k o n c e n á p a d n a o h l á še n í d i s k r i m i n a c e v n í m a j í n e g a t i v n ěj a k o d o n á še n í . N e j s e m p r á s k a č, a b y c h s i c h o d i l s t ěžo v a t . ( m u ž, 3 6 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) J á t o v še n e c h á v á m o s u d u , o n s i j e n a j d e . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

4 6


I I . 4 . 2 . 2 N e d o s t a t e k i n f o r m a c í Z ře j m o u v ý z n a m n o u p ří či n o u n e ře še n í d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í j e n e d o s t a t e k i n f o r m a c í a n e z n a l o s t r o z s a h u s v ý c h p r á v . O b ět i m n o h d y a n i n e v í , že j e j i c h p r á v a b y l a o m e z e n a a m o h l y b y s e b r á n i t . N e j d e p o u z e o n e v z d ěl a n é o b ět i , a n i v y s o k o šk o l á c i n e m u s í m í t p ře h l e d o a k t u á l n í m z n ěn í z á k o n ů, o k t e r é b y s e v d a n é s i t u a c i m o h l i o p ří t , d o k u d s i t u a c i d ůk l a d n ěn e ře ší . O v še m čí m n i žší v z d ěl á n í a p ře h l e d o r o z s a h u p r á v , t í m z j e v n ěj ší z p ůs o b y d i s k r i m i n a c e o b ěť t o l e r u j e a n e ře ší . R o l i t u n e h r a j e j e n d o s t u p n o s t i n f o r m a c í , a l e t a k y s c h o p n o s t t ěm t o i n f o r m a c í m s k u t e čn ěp o r o z u m ět . T o s e d o t ý k á z e j m é n a d i s k r i m i n o v a n ý c h z d ův o d u r a s y a e t n i c k é h o p ův o d u . S p o u s t a l i d í v ůb e c n e v í , že e x i s t u j e n ěj a k ý z á k o n í k p r á c e , k t e r ý j e d n e s p ří s t u p n ý i n a i n t e r n e t u , t a k n e n í p r o b l é m s i t o v y h l e d a t . A o t á z k a j e , j e s t l i t a k y r o z u m í t o m u j a z y k u , j a k ý m j e n a p s á n . A b y t y i n f o r m a c e b y l y i s r o z u m i t e l n é . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) V ět ši n a l i d í m á n e d o s t a t e čn é p o v ěd o m í o s v ý c h p r á v e c h . J s o u p ře s v ěd če n í , že t a p r á v a n e m a j í , n e b o že j e s n a d a n i m í t n e m a j í a n e t r o u f n o u s i j e v y ža d o v a t . N e v í , že e x i s t u j e c e s t a , k t e r o u b y m o h l i p o u ží t . T o m ůže z n a m e n a t i t o , že t a o s o b a s i c e v í , j a k á p r á v a m á v Če s k é r e p u b l i c e , a l e n e m u s í n a p ří k l a d v ěd ět , že j e m o žn é s e o d v o l a t k m e z i n á r o d n í m u s o u d u p r o l i d s k á p r á v a , k d e s e m ůže s o u d i t i s e s t á t e m j a k o s u b j e k t e m , k t e r ý t u o s o b u d i s k r i m i n u j e . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) N o t a k s a m o z ře j m ě, že v ět ši n a R o m ůn e v í , že e x i s t u j e a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n , že e x i s t u j e v e ře j n á o c h r á n k y n ěp r á v . P r o t o b y a s i b y l o i d o b r ý u d ěl a t o s v ět o v o u a k c i a v y d a t l e t á k y , t ěm l i d e m s r o z u m i t e l n ý , že t o t o e x i s t u j e . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) V ět ši n o u n e z n a j í s v o j e p r á v a . O n i n e v ěd í , j a k s e m a j í h á j i t , n e b o c o p r o t i t o m u d ěl a t , p o k u d j i m t o n i k d o n e ře k n e . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

D á l e j e t ře b a s i u v ěd o m i t , že z d e n e j d e j e n o s c h o p n o s t p o t ře b n é i n f o r m a c e v y h l e d a t , a čk o l i v t a h r a j e p ři z v a žo v á n í o b r a n y p r o t i d i s k r i m i n a c i t a k é v ý z n a m n o u r o l i . V y h l e d a t p o t ře b n é i n f o r m a c e d n e s s k u t e čn ěp r o v ět ši n u o b ět í n e n í p r o b l é m . J s o u l i m o t i v o v a n í a m a j í z á k l a d n í p o čí t a čo v é d o v e d n o s t i , t a k j s o u s c h o p n i s i v y h l e d a t , n a c o m a j í n á r o k n e b o n a k o h o s e o b r á t i t . P o d s t a t n ý j e a l e t a k é z á k l a d n í p ře h l e d i n f o r m a c í , n a p ří k l a d a l e s p o ňp o v r c h n í z n a l o s t z á k o n í k u p r á c e a a n t i d i s k r i m i n a čn í c h u s t a n o v e n í , k t e r é d i s k r i m i n o v a n é m u p o m o h o u s i v ůb e c u v ěd o m i t , že t o , s čí m s e s e t k á v a j í , j e j i žd i s k r i m i n a c í . J á o s o b n ěn e m á m p r o b l é m d o h l e d a t , n a k o h o s e m á m o b r á t i t . ( …) M o žn o s t i j s o u v žd y c k y s t e j n é , a l e n ěk d o , k d o v y t á h n e p a t y j e d n o u z a r o k , p r o s t ěn e b u d e m í t t a k o v ý t e n o b e c n ý p ře h l e d . ( m u ž, 2 8 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) J á v ěří m , že k d y b y c h c h t ěl a n ěc o h l á s i t , n e b o n ěk d o j i n ý , t a k s i r o z h o d n ěj e s c h o p n ý n a j í t , k a m j í t . K d y žn ěk d o c h c e n ěc o n a j í t a t ý k á s e h o t o , t a k t o d n e s v žd y c k y n a j d e . N e v ěří m t o m u , že b y s e n e d o p í d i l i i n f o r m a c e , n e v ěd ěl i , k a m j í t . ( že n a , 2 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) O n i t ře b a a n i n e v ěd í , že j s o u d i s k r i m i n o v a n í , a p a k t ře b a a n i n e v ěd í , k a m b y s i s t ěžo v a l i . T i s t a ří l i d i j a k o f a k t n e v ěd í . O n o b y t ře b a s t a či l o , k d y b y o b ča s i t a m é d i a s e j i c h t r o ši čk u z a s t a l a , k d y b y ře k l i , že p r o s t ět o j e d i s k r i m i n a c e . ( že n a , 6 2 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

P r o n ěk t e r é j e b a r i é r o u n e d o s t a t e k i n f o r m a c í o p o m á h a j í c í c h i n s t i t u c í c h , n e z n a l o s t m í s t , k d e l z e d i s k r i m i n a c i o h l á s i t , a j e j i c h n e d o s t u p n o s t . L i d é z m e n ší c h m ěs t n e v i d í m o žn o s t , j a k s v o j i s i t u a c i v e s v é m o k o l í ře ši t , p r o t o že p o r a d n y a i n s t i t u c e p o d p o r u j í c í m e n ši n y j s o u s o u s t ře d ěn é v e v e l k ý c h m ěs t e c h . V z d á l e n o s t j e p r o n ěp ři z v a žo v á n í v y h l e d á n í p o m o c i n e z a n e d b a t e l n o u b a r i é r o u , p r o t o že b y k r o m ěu h r a z e n í c e s t o v n í c h n á k l a d ůp o t ře b o v a l i t a k é v o l n o z e z a m ěs t n á n í v p r a c o v n í d o b ě. Řa d a r e s p o n d e n t ůt a k é v ůb e c n e m á p ře d s t a v u , n a j a k ý t y p i n s t i t u c e s e o b r á t i t , s k ý m b y s i t u a c i m ěl i ře ši t . N e d o s t a t e čn ý p ře h l e d o m í s t e c h , k d e l z e v y h l e d a t p o m o c , m a j í z e j m é n a c i z i n c i . T e h d y j s e m n e b y l a p ří l i šo b e z n á m e n á s t í m , k d o s e t ěm i t o v ěc m i z a b ý v á , p o k u d v ůb e c n ěk d o e x i s t o v a l . P o v ěd o m í l i d í v t o m h l e s t á t ě, že b y e x i s t o v a l y n ěj a k é i n s t i t u c e , k t e r é v á m m ůžo u z d a r m a p o s k y t n o u t n ěj a k o u p o m o c n e b o s e z a v á s e v e n t u á l n ěi p o s t a v i t , j e m i n i m á l n í . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

4 7


J á ře ši l a s t í m v e d o u c í m t o h o o d b o r u . N o , a s k ý m t o b u d u ře ši t ? ( …) J á t a d y b y l a , n a p s a l a n a s t a r o s t u . A l e s t a r o s t a o d e še l , j a k b y l y v o l b y . ( …) K d y žs t í m n i c n e b u d e , t a k j á b u d u p s á t d o p r e z i d e n t . J á u žt o t a k n e n e c h á m . ( že n a , 6 7 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) N e . N e še l . P r o t o že n e v í m , k a m . J á j s e m c h t ěl j a k o , c h t ěl j í t n ěk a m t o h l á s i t , p r o t o že t o n e n í d o b r é , t o n e n í s p r á v n é . N e m ěl o b y t o t a k h l e b ý t . ( …) N e v í m e k a m . D o P o l i c i e ? N e v í m . A d v o k á t ? T o n e v í m . U r či t ěj e , n ěj a k é a s o c i a c e , n ěj a k é o r g a n i z a c e , a l e n e v í m e , k a m . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i )

O m e z e n ý p ří s t u p k i n t e r n e t u o b ět i n e j e n z n e m o žn í v y u ží t n ěk t e r ý c h o n l i n e p r o s t ře d k ůo b r a n y , a l e o d ří z n e j i t a k y o d p ří s u n u v še o b e c n ý c h i n f o r m a c í n e b o o d m o žn o s t i r y c h l e s e z o r i e n t o v a t v i n s t i t u c í c h p o s k y t u j í c í c h p o m o c a v y h l e d a t n a n ěk o n t a k t y . N a i n t e r n e t u j s o u r ůz n é m o žn o s t i . A t o j e d ůl e ži t é z m í n i t , že j s o u l i d é , k t e ří n e j s o u n a i n t e r n e t u . M á m k a m a r á d a , ži j e šťa s t n ě, p o r a d í s i , a l e n e m á t e l e f o n , n e m á i n t e r n e t , n e m á e m a i l o v o u a d r e s u . T e n n e m á v ůb e c n i c . Žá d n ý F a c e b o o k . K d o h o c h c e n a j í t , m u s í s e o b r á t i t n a a d r e s u b y d l i št ě. H o t o v o . A t i l i d é , k d y žp o t ře b u j í p o m o c t , t a k t o n e b u d o u h l e d a t n a i n t e r n e t u . P r o t o t i d ůc h o d c i s t á l e r e a g u j í n a t e n l e t á če k n a z d i . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě s e x u á l n í o r i e n t a c e ) P o k u d n e j s t e čl o v ěk , k t e r ý u m í p r a c o v a t s i n t e r n e t e m , c o žt ře b a m o j e g e n e r a c e n e v žd y u m í , t a k v á s a n i n e n a p a d n e s e v n ěče m h r a b a t a h l e d a t p o m o c . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

I I . 4 . 2 . 3 U p ře d n o s t n ěn í j i n é h o ře še n í B ěžn ý m d ův o d e m t o h o , že r e s p o n d e n t d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í n e n a h l á s i l , j e t o , že d a l p ře d n o s t ře še n í a k t u á l n í ži v o t n í s i t u a c e . T y p i c k é j e t o v p ří p a d ě, že b y l z n e v ý h o d n ěn p ři h l e d á n í b y d l e n í n e b o z a m ěs t n á n í . B y l i l i n ěk d e o d m í t n u t i z e z a p o v ěz e n ý c h d ův o d ů, n e n í p r o n ěp r i o r i t o u p a c h a t e l e p o t r e s t a t , d ůl e ži t ěj ší j e p r o n ěv y ře ši t s v ůj h l a v n í p r o b l é m , t e d y n a j í t s i j i n o u p r á c i či b y d l e n í . N e . N i k o m u j s e m s i n e s t ěžo v a l a . Ře ší m t o t a k , že h l e d á m p r á c i . J á t o n e n e c h á v á m b ý t a h l e d á m . N ěj a k o u p r á c i m á m , a l e h l e d á m n o r m á l n í v o b o r u . A d o u f á m . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) P r o s t ět o p ře šl i a h l e d a l i j i n ý b y t . P ři šl o j i m t o j a k o s e k u n d á r n í , n a d b y t e čn é . P o t ře b o v a l i c o n e j r y c h l e j i n a j í t b y d l e n í , n e c h t ěl i s e s p á l i t s t a k o v ý m čl o v ěk e m . ( m u ž, 3 6 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

O b ět i d i s k r i m i n a c i n e h l á s í , p o k u d b y o h l á še n í p ře d s t a v o v a l o d o k o n c e n ěj a k é r i z i k o p ři ře še n í j e j i c h v ý z n a m n é a k t u á l n í ži v o t n í s i t u a c e . Z d e j e p r o n ěp r i o r i t o u v y ře še n í t é t o s i t u a c e a o h l á še n í p r o n ěp ři p a d á v ú v a h u p ří p a d n ěa ž p o d o ře še n í s i t u a c e , p o k u d b y j e p a k n á s l e d n ý p r o c e s v y še t řo v á n í n e o h r o z i l . V t u c h v í l i j e p r o n ěu ža l e s i t u a c e u z a v ře n á , n e a k t u á l n í , a o h l á še n í t í m p á d e m v j e j i c h o s o b n í m ži v o t ěn i c n e ře ší . O h l á s i t d i s k r i m i n a c i „j e n “v c e l o s p o l e če n s k é m z á j m u s e p a k o d h o d l á m á l o k d o . O s o b y , p r o n ěž s e s i t u a c e u z a v ře l a n e p ří z n i v ý m z p ůs o b e m a k t e r é b y t í m p á d e m n i c n e z t r a t i l y , k d y b y s i šl y s t ěžo v a t , m í s t o t o h o v e x t r é m n í m p ří p a d ěz v o l í u k o n če n í ži v o t a . R o z h o d n ěs e n e m ůže b r á n i t o s o b a , k t e r á m á l é čb u j e št ěp ře d s e b o u n e b o j e u p r o s t ře d l é čb y , p r o t o že k d y žs e v t a k o v é s i t u a c i b u d e b r á n i t a b u d e n a p a d a t s t á t z a t o , že j i d i s k r i m i n u j e , t a k s t á t s e p o m s t í a u k o n čí t u l é čb u ú p l n ě. T a k j e d i n ět y , k t e r é u žt o m a j í z a s e b o u , n e b o k t e r ý c h s e t o n e t ý k á , a l e m a j í s n á m i s o u c i t . V ět ši n a z a m í t n u t ý c h o s o b s p á c h á s e b e v r a žd u . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

S i l n á b a r i é r a k n a h l á še n í d i s k r i m i n a c e s e d á l e t v o ří v p ří p a d e c h , k d y s e o b ěť z a čn e b r á n i t . O b r a n a j e o v še m n e ú s p ěšn á a z d á n l i v ěd i s k r i m i n o v a n é m u p o t v r d í , že s e s e s i t u a c í n e d á n i c d ěl a t . N a p ří k l a d v p r a c o v n í m p r o s t ře d í s e d i s k r i m i n o v a n ý o z v e s v é m u z a m ěs t n a v a t e l i n e b o j i n é m u n a d ří z e n é m u . P o k u d t e n s i t u a c i n e ře ší n e b o v y ří d í v n e p r o s p ěc h s t ěžo v a t e l e , d i s k r i m i n o v a n ý m á d o j e m , že p r o ře še n í s i t u a c e u žn ěc o u d ěl a l , b y ťb e z v ý s l e d n ě, a d á l e s i t u a c i d ůs l e d n ěn e ře ší . J e t ře b a s i u v ěd o m i t , že d i s k r i m i n o v a n ý j e z d e v e s l a b é p o z i c i a m ůže m í t t e n d e n c i v ěři t , že s e s t í m s k u t e čn ěn e d á n i c d ěl a t . C h o d i l y j s m e n a d i s k o t é k u a n e c h t ěl i n á s t a m p u s t i t , p r o t o že j s m e C i k á n k y . T a k j s m e z a v o l a l y p o l i c a j t y , o n i p ři j e l i . M y s l í t e , že n ěc o u d ěl a l i ? N e u d ěl a l i n i c . N ěc o j i m ře k l i , a l e n e p u s t i l i n á s t a m . Ře k l i n á m , že m á m e t e d a j í t p r y č, že t o n e m á c e n u . T a k že k o l i k r á t s p o l i c a j t a m a j e t o ú p l n ěo n i če m . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě e t n i c i t y )

4 8


N ěk t e r é i n s t i t u c e , v n i c h žk d i s k r i m i n a c i m ůže d o c h á z e t , j d o u t o m u t o p o c i t u n a p r o t i . M a j í n a p ř. f i r e m n í h o p r á v n í k a , k t e r ý j e k d i s p o z i c i i z a m ěs t n a n c ům , a l e j e d n á p o c h o p i t e l n ěv z á j m u z a m ěs t n a v a t e l e . T a k že v p ří p a d ěs p o r u z a m ěs t n a n c e s e z a m ěs t n a v a t e l e m s e s n a ží z a m ěs t n a v a t e l e c h r á n i t . V n ěk t e r ý c h i n s t i t u c í c h s e n a i n t e r n í h o „o m b u d s m a n a “m o h o u o b r a c e t i k l i e n t i , a n i u n i c h a l e n e n í z a r u če n o , že s e z d e d o m o h o u p r á v a . N a o p a k s e m ůže s t á t , že v k o n t a k t u s e z d á n l i v ěn e u t r á l n í o s o b o u n a p ůd ěi n s t i t u c e o b ěťd i s k r i m i n a c e p o z b u d e p o t ře b u d á l e s i t u a c i ře ši t . N o j e f a k t , že j s e m t é p a n í p r o s t ěv ěři l a , že s e t o u žn e d á z m ěn i t . A j a k j s e m ří k a l a , šl a j s e m k t o m u p r á v n í k o v i a t e n m i v l a s t n ěn e p o r a d i l . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) I n s t i t u c e m a j í n ěj a k é s v é t ře b a i n t e r n í o m b u d s m a n y n e b o i n s t i t u c e , k t e r é b y m ěl y ře ši t s t í žn o s t i , a l e j e j i c h r e á l n á m o t i v a c e j e s p í št o j a k o b y z a h r á t p o d k o b e r e c . D o k o n c e j s e m t o j e d n o u i i n i c i o v a l , a l e e v i d e n t n ět a m p r o s t ěn e b y l a s n a h a t o r e á l n ě ře ši t , a l e b y l a t a m s p í šs n a h a t o n ěj a k ý m z p ůs o b e m p ři k r ý t . A j a k o b y s p í št y h l e t y s t í žn o s t n í i n s t i t u c e v r á m c i t ěc h i n s t i t u c í j s o u p o d l e m ěs p í šP . R . , a b y t a m b y l n ěj a k ý n á r a z n í k , k d e s e t e n čl o v ěk m ůže v y v z t e k a t , v y b l í t , o n i h o j a k o v e l m i d i p l o m a t i c k y a h e z k y u d y n d a j í , a b y t o t ře b a n e o t e v ře l v m é d i í c h , n e b o t o n e ře ši l v í c e . ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

Čá s t d i s k r i m i n o v a n ý c h v o l ív y l o že n ě n e v h o d n ý z p ůs o b o b r a n y . N a p ř. o b ět id i s k r i m i n a c e z e s l a b ý c h s o c i á l n í c h v r s t e v p o d v l i v e m e m o c í s k l o u z n o u k h á d k á m a v ý h r ůžk á m , j i n í z a s e ú ře d n í k a , k t e r ý s e j i m z d á , že n e p o s k y t u j e v še , c o b y m ěl , p o d p l a t í . T a k é p o t o m m a j í r e s p o n d e n t i p o c i t , že u žu d ěl a l i , c o b y l o v j e j i c h m o žn o s t e c h , a k e k o n s t r u k t i v n í o b r a n ěn e p o k r o čí . J á j s e m t a m t e n k r á t n e m o h l a j í t . J á b y c h j í t o z ří d i l a , a b y n a t é šk o l e n e d ěl a l a . A l e še l t a m m a n že l , p o h r o z i l j í , že j e št ě j e d n o u n á m s á h n e n a k l u k a , a t í m t o s k o n či l o , p r o t o že m ěl a s t r a c h . . . . ( P o k r a ču j e j e j í m u ž) Ří k á m : T a k b u ďv y s e k e m n ěb u d e t e c h o v a t t a k , j a k m á t e , a k d y žn e , t a k s e o b r á t í m v ý ša v y t a d y d ěl a t n e b u d e t e . A n i v y , a n i v y . S t í m p o čí t e j t e . D á m t o n a m i n i s t e r s t v o šk o l s t v í a u v i d í t e , c o j á s t í m u d ěl á m !( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě e t n i c i t y ) T a j e t a k o v á v ý b u šn á , že j i m t a m j a k o v y n a d a l a a p a k j í b y l o d o b ře . B y l a s p o k o j e n á , že p r o t o n ěc o u d ěl a l a . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

J á j s e m t o v žd y c k y k o m p e n z o v a l t í m n e f o r m á l n í m v l i v e m . V žd y c k y j s e m s e h n a l n ěk o h o , k d o j e z n á m ý n ěk o h o j i n é h o , a d í k y t o m u j s e m m ěl p r o t e k čn í z a c h á z e n í . ( …) P o k u d s e šd o s t i n t e l i g e n t n í , t a k z a čn e šf u n g o v a t t í m z p ůs o b e m , k t e r ý t a d y f u n g u j e . T o z n a m e n á , c h c e šn ěc o p o p a n í n a ú řa d ě, t a k p r o s t ěp ři j d e šs ú s m ěv e m a p ři n e s e š čo k o l á d u . T ře b a . P r o s t ěj i j a k o b y u p l a t í š, a t í m p á d e m s i j i z í s k á šn a s v o j i s t r a n u a o s o b n í s y m p a t i e p o t o m f u n g u j o u . ( …) V Če s k é r e p u b l i c e n e f u n g u j e b r á n ěn í s e k o n f r o n t a čn í m z p ůs o b e m . R e á l n ěs e m ůže šb r á n i t j e n o m n e f o r m á l n í m z í s k á n í m u r či t é s t a t u s o v é v ý h o d y . N e b o p r o s t ěv n ěj a k é n e f o r m á l n í v a z b ě, že p r o s t ět o h o čl o v ěk a z í s k á šn a s v o j i s t r a n u , n e b o t a m m á šn ěj a k é h o z n á m é h o . ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

I I . 4 . 2 . 4 O b a v y z n e ú s p ěc h u a d ůs l e d k ů

S t r a c h z n e ú s p ěc h u u r e s p o n d e n t ůp r a m e n í m i m o j i n é z t o h o , že d i s k r i m i n o v a n ý j e v e s p o r u v e s l a b ší m p o s t a v e n í . M á r e s p e k t z e s i l n é p r o t i s t r a n y . Ča s t o j d e o j e d n o t l i v c e če l í c í h o t l a k u o r g a n i z a c e . O b ěť t a k é v n í m á n e p o m ěr m e z i s v o u m i n o r i t n í s k u p i n o u a j e h o m a j o r i t n í m p o z a d í m . V ěří , že d i s k r i m i n u j í c í b y p r o t i n ěm u p o u ži l v ět ší s í l y : d o v o l i l b y s i d r a žší p r á v n í z á s t u p c e a m ěl b y n a s v é s t r a n ěi j e d n o t l i v é f o r m á l n ěn e z á v i s l é o s o b y p ři r o z h o d o v á n í , p r o t o že s o u d c i , i n s p e k t o ři n e b o p o l i c i s t é j s o u o b v y k l e čl e n y m a j o r i t n í s p o l e čn o s t i . S i l n ý z a m ěs t n a v a t e l s e v p o d o b n ý c h s i t u a c í c h l é p e o r i e n t u j e a m o žn á m á i v e l m i d o b r ý p ře h l e d o t o m , z d a j e d n á n í , k t e r é p o šk o z e n ý v n í m á j a k o d i s k r i m i n a c i , j e j a k o d i s k r i m i n a c e t a k é p r o k a z a t e l n é , n e b o s i h o m ůže b e z p e čn ě d o v o l i t . M á t a k é m n o h o m o žn o s t í n a s t í žn o s t d i s k r i m i n o v a n é h o n e žá d o u c í m z p ůs o b e m z a r e a g o v a t . S a m o z ře j m ěs t r a c h h r a j e o b r o v s k o u r o l i . L i d i u žp r i n c i p i á l n ě, k d y žs e s o u d í s n ěčí m , c o j e s i l n ěj ší , n e žo n i , t a k d o p ře d u m a j í p o c i t –z ře j m ěo p r á v n ěn ý , že p r o h r a j í . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) A s i t o b y l s t r a c h . C o z m ůžu p r o t i v e l k é o r g a n i z a c i ? K d y b y c h p r o t i n i m šl a v e ře j n ě, n e v ěří m , že b y c h v y h r á l a . M a j í l e p ší p r á v n í k y , m ůžo u s i t o d o v o l i t . B u d u p r o t i n i m v y s t u p o v a t n ěk d e u s o u d u ? N a t o n e m á m , a t o j s e m d o c e l a p r ůb o j n á . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

4 9


R e s p o n d e n t i m a j í p o c i t , že b y b y l o v e l m i o b t í žn é d i s k r i m i n a čn í m o t i v p r o k á z a t . P o c h y b u j í o t o m , že d ůk a z y či d o m n ěn k y , k t e r é m a j í k d i s p o z i c i , p ře d s o u d e m o b s t o j í . Ča s t o n e j s o u i n f o r m o v a n í o t o m , že n a n i c h l e ží p ře v á žn ěj e n b ře m e n o d o k a z o v á n í r o z d í l n é h o c h o v á n í d i s k r i m i n u j í c í h o , k t e r ý p a k m u s í t o t o r o z d í l n é c h o v á n í o d ův o d n i t –p r o k á z a t , že m ěl o j i n ý , n e žz a k á z a n ý m o t i v . J i n í d i s k r i m i n o v a n í o o b r á c e n é m d ůk a z n í m b ře m e n u v j e j i c h p ří p a d ěi v ěd í , a l e j s o u p ře s v ěd če n i o t o m , že d i s k r i m i n u j í c í s i s n a d n o v y m y s l í j i n ý d ův o d s v é h o c h o v á n í a d i s k r i m i n a c e s e n e p r o k á že . N a v í c i p r o k á z á n í s a m o t n é h o r o z d í l n é h o c h o v á n í m ůže b ý t p r o d i s k r i m i n o v a n é h o o b t í žn é . N e n a p o m á h á t o m u a n i f a k t , že i n s p e k čn í o r g á n y s v o j i n á v št ěv u p ře d e m o h l a šu j í . T o h l e j e t ěžk o p r o k a z a t e l n é . Čl o v ěk s i n e m ůže v z í t p ři v ý k o n u p r á c e s e r v í r k y n ěj a k ý n a h r á v a c í p ří s t r o j . Z r o v n a t e n d e n t ře b a t e n čl o v ěk b u d e m í t d o b r o u n á l a d u a n i c m i n e ře k n e . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě p o h l a v í ) T a ře d i t e l k a b y t a m m o h l a u v é s t p l n o j i n ý c h d ův o d ů. M o h l a b y ří c t , že t ře b a šp a t n ěp r a c o v a l n e b o n ěc o z a n e d b a l . T i , c o d i s k r i m i n u j í , m a j í v žd y c k y p l n o m o žn o s t í , j a k t o z a k r ý t n e b o z a o n a či t , že t o v l a s t n ěa n i z d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ů n e b y l o . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

J e d n o u z n e j s i l n ěj ší c h b a r i é r , a n a p ř. v o b l a s t i z a m ěs t n á n í z ře j m ěi n e j s i l n ěj ší , j s o u o b a v y z d ůs l e d k ů–z p o m s t y , t l a k u o k o l í , z e z h o r še n í o s o b n í n e b o p r a c o v n í s i t u a c e a p ři v o l á n í n e žá d o u c í p o z o r n o s t i . B e z o h l e d u n a t o , z d a b y d i s k r i m i n o v a n ý s p o r v y h r á l , m u s e l b y če l i t r e a k c í m p r o t i s t r a n y . D o šl o b y k d a l ší m u z h o r še n í v z t a h ůs e ši r ší m o k r u h e m l i d í n e b o k t ěžk o p r o k a z a t e l n é m u z h o r še n í p r a c o v n í c h p o d m í n e k , c o žv d ůs l e d k u d i s k r i m i n o v a n é m u z n e p ří j e m n í ži v o t j e št ěv í c e , n e žr e z i g n a c e a h l e d á n í v l a s t n í h o , j i n é h o ře še n í . V p ří p a d ěp r o h r a n é h o s p o r u b y s e s i t u a c e m o h l a o b r á t i t p r o t i d i s k r i m i n o v a n é m u j e št ěn a řče n í m z k ři v é h o o b v i n ěn í . D i s k r i m i n o v a n ý s e d á l e o b á v á , že b y k r o m ěz t r á t y v t é t o k o n k r é t n í s i t u a c i s v o j í s t í žn o s t í o d r a d i l i d a l ší p o t e n c i á l n í s m l u v n í p a r t n e r y ( z a m ěs t n a v a t e l e , p r o n a j í m a t e l e ) . K d y žs i b u d o u s t ěžo v a t , t a k ži v o t p r o n ěb u d e j e št ěh o r ší a n i k d o s e t í m z a b ý v a t n e b u d e . P r o s t ěk a žd ý u k á že –a j é j , C i k á n i j s o u z a s e d i s k r i m i n o v a n í . ( že n a , 4 0 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

J a k m i l e s e p o s t a v í m p r o t i z a m ěs t n a v a t e l i , a b s o l u t n ěs e p o čí t á s t í m , že t e n p r a c o v n í p o m ěr s k o n čí . P o k u d s e o b r á t í m n a o m b u d s m a n k u , n a i n s p e k t o r á t p r á c e , t y l i d i b u d o u n ěc o ře ši t , t a k f a j n . A l e j á b u d u j e št ěo t o v í c t r a u m a t i z o v a n e j . A b u d u v ěd ět , že t e n z a m ěs t n a v a t e l s e b u d e s t a r a t o t o , a b y n a p l n i l p o d m í n k y p r o o k a m ži t é z r u še n í p r a c o v n í h o p o m ěr u . A t y j d e n a p l n i t v žd y c k y . T ři k r á t p ři j d u d o p r á c e o d e s e t m i n u t p o z d ěj i , a v t e n o k a m ži k d o s t á v á m r a z í t k o . N e b o d o s t a n u o d z a m ěs t n a v a t e l e o b j e k t i v n ěn e s p l n i t e l n é ú k o l y , k t e r é m á m s p l n i t b ěh e m t ý d n e , n e s p l n í m j e a d o s t a n u o k a m ži t é z r u še n í p r a c o v n í h o p o m ěr u . T a k že r a d ši t o p ře ži j u , n e ža b y c h p ři še l o t u p r á c i . ( m u ž, 3 6 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) P ře m ý šl e l a j s e m , že p o d á m s t í žn o s t n a n e v h o d n é c h o v á n í , d i s k r i m i n a čn í , a l e p a k s i ří k á m , že o n m i t o m ůže v e t ře ťá k u p ěk n ěz a v a ři t . N e v ěd ěl a j s e m , j e s t l i b u d e u s t á t n i c . K d y b y c h m u s e l a c h o d i t n a j e h o p ře d n á šk y , a s i b y c h n e c h o d i l a . ( …) Čl o v ěk , k t e r ý p ůj d e d o t é s t í žn o s t i n e b o d o k o n c e ža l o b y , t a k m u s í p o čí t a t s d ůs l e d k y . T a k že m u s í m í t z a d n í v r á t k a , d r u h o u v a r i a n t u . D o b ře , j á t u ža l o b u p o d á m , j á d o t o h o j d u , a l e m e z i t í m s i h l e d á m j i n ý z a m ěs t n á n í , p r o t o že v í m , že j d u o d s u d p r y č. ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

K d y žp r o t i n i m p ůj d u , z a v řu s i b r á n u ú p l n ěv šu d e . N e b o b y c h d o c í l i l a t o h o , že m ěv e z m o u , a l e c h t ěl o b y s e v á m t a m p r a c o v a t , k d y b y n a v á s v ši c h n i k o u k a l i , že j s e m t o h l e u d ěl a l a ? T o b y b y l o t a k p s y c h i c k y n á r o čn é , že j s e m v y c o u v a l a . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) N e šl i t o n a h l á s i t . P r o t o že h o l k y s e n e u z d r a v í a o n i b u d o u p o t ře b o v a t d a l ší p ří s p ěv k y a v še c h n o . A p a k u žb u d o u v žd y c k y z a řa z e n í j a k o t i s t ěžo v a t e l é a u žt o b u d e v žd y c k y h o r ší . U žt ěc h k o n t r o l z e s o c i á l k y b u d e v í c . ( m u ž, 2 1 l e t , S Š v z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) P o p r v é i n f o r m o v a n o s t n e d o s t a t e čn o s t a p o d r u h é i n f o r m a c i j e n e m á . A t a k y z t o h o čo m o žu t ý c h j a k ří k a j í : t e b e v y h o s ťa t n e b o t ěb e z r u ša t p o b y t n e b o c o . ( že n a , 6 7 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i )

O b a v y z p ři v o l á n í n e žá d o u c í p o z o r n o s t i s e t ý k a j í n e j e n o s o b , k t e r é b y l y v y s t a v e n y d i s k r i m i n a c i n a z á k l a d ě s k r y t é h o z n a k u –z d e j e n a p ř. p o c h o p i t e l n é , že o s o b a , k t e r á v r á m c i ši r ší v e ře j n o s t i t a j í s v o u h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i , s e n e b u d e b r á n i t z p ůs o b e m , k t e r ý b y d i s k r é t n o s t v t é t o o b l a s t i o h r o z i l . N ěk t e ří r e s p o n d e n t i n e c h t ěj í p ři t a h o v a t n e g a t i v n í p o z o r n o s t a n i k m í s t u , k d e k d i s k r i m i n a c i d o c h á z í , n a p ř. k f i r m ě, v e k t e r é p r a c u j í . D ův o d e m m ůže b ý t l o a j a l i t a , k l a d n ý v z t a h

5 0


k o s t a t n í m z a m ěs t n a n c ům či k l i e n t ům , n e b o o b a v a , že šp a t n é s v ět l o , v r že n é n a p r o s t ře d í , v e k t e r é m ( n e b o v s o u v i s l o s t i s k t e r ý m ) d o šl o k d i s k r i m i n a c i , s e n ěj a k ý m z p ůs o b e m o d r a z í i n a n i c h s a m o t n ý c h , p r o t o že j s o u n e b o b y l i s o u čá s t í t o h o t o p r o s t ře d í . D a l ší m r e s p o n d e n t ům v a d í p o z o r n o s t o k o l í j a k o t a k o v á , n e c h t ěj í s e b e n e b o s v o j e b l í z k é v y s t a v i t j a k é m u k o l i v „p o p o t a h o v á n í “. P ře d s e d a ří k a l , že h l e d a j í n ěj a k ý t o , o m l u v u . J á ří k á m : „P r o s í m v á s , j á u žn e c h c i , a b y s t e z v e ře j ňo v a l i n ěc o o m a t e řs k é šk o l e . P r o s t ěj á t o t e ďt a d y b e r u , d o m l u v i l i j s m e s e , u d ěl á m e čá r u a u žn i c n e c h c i . “P r o t o že p ře d e v ší m šk o l k a j s o u p r o m ět y d ět i . N e m á m z a p o t ře b í t u šk o l k u d o t o h o z a t a h o v a t . ( že n a , 6 2 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě v ěk u ) T a p r á v n i čk a s e m n o u c h t ěl a j í t k s o u d u , a l e d o t o h o b y s e m n ěn e c h t ěl o . Že j s e m v t é o r g a n i z a c i b y l a d l o u h o a m ěl a j s e m n ěj a k o u l o a j a l i t u . H o d n ěv ěc í s e n á m p o d a ři l o , b y l o t a m h o d n ěv ěc í , k t e r é m ěb a v í . A t a k y m n ět o p ři šl o p r o s t ě s m ěšn ý , s t y d ěl a j s e m s e z a t u o r g a n i z a c i a n e c h t ěl a j s e m t o t a k h l e v z í t n a v e ře j n o s t . M ěl a b y c h v ži v o t o p i s e o r g a n i z a c i , k t e r á m á t a k o v o u h l e n á l e p k u . ( že n a , 3 9 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) ) Z ú c t y k n ěm u j s e m n e c h t ěl a , a b y s e t o ře ši l o . J á j s e m s e b á l a , že b y s e t o p o t o m m o h l o r o z j e t t a k , že b y s e m n ět o v y m k l o z r u k o u a d o s t a l o b y s e t o t a m , k a m j á j s e m n e c h t ěl a . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě m e n t á l n í h o p o s t i že n í ) J á m y s l í m , že t y l i d i z a p r v é s i m y s l í , že t o t ře b a n e p o m ůže . A n e b o s e t a k y s t y d í i m o žn á z a t o t r o c h u . ( …) N o j e t o – s t u d , s t r a c h m o žn á . ( že n a , 2 9 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

T y p i c k o u o b a v o u z n e žá d o u c í c h d ůs l e d k ůj e k o n k r é t n ěo b a v a z e z h o r še n í p r a c o v n í c h p o d m í n e k či ú p l n é z t r á t y z a m ěs t n á n í p o n a h l á še n í d i s k r i m i n a c e v p r a c o v n í m p r o s t ře d í . N ěk t e r é o b ět i c h t ěj í p ře s p r o ži t á p ří k o ří z ůs t a t v t é s t e j n é f i r m ěa z a c h o v a t t a m s n e s i t e l n o u p r a c o v n í a t m o s f é r u . J s o u z á v i s l í n a s t á l é m p ří j m u , ča s t o n e m a j í f i n a n čn í r e z e r v y n e b o s p l á c í ú v ěr y . O s t a t n í b u d o u z a s e h l e d a t p r á c i v e s t e j n é m n e b o p ří b u z n é m o b o r u a v ěří , že i n f o r m a c e o t o m , k d o c o k o m u n a h l á s i l , s e s n a d n o r o z ší ří . P r o d i s k r i m i n o v a n é h o j e o b t í žn é z ůs t a t s k r y t ý –v e f i r m ěs e o b v y k l e v í , k d o s d a n o u s i t u a c í n e n í s p o k o j e n , a n e b ý v á p r o b l é m s i d o m y s l e t , k d o s e n a k o n t r o l n í o r g á n o b r á t i l . C h t ěl a j s e m v b a n k o v n i c t v í z ůs t a t a o b á v a l a j s e m s e t o h o , že s e t o o b r á t í p r o t i m n ě. ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) V ěři l a j s e m t o m u , že n ěc o n a m ěv y m y s l í , že d ův o d k v ý p o v ěd i v žd y c k y n a j d o u , k d y žc h t ěj í , p r o t o j s e m v ý p o v ěď p o d a l a s a m a . B á l a j s e m s e o b u d o u c í m o žn o s t z í s k a t p r á c i , n e c h t ěl a j s e m m í t če r n ý p u n t í k n a ži v o t o p i s e . P r a c o v i št ě j e m í s t o , k d e s e l i d é n e b r á n í a k d e s i n e c h a j í j e št ěs t á l e v še c h n o l í b i t , p r o t o že k a žd ý s e b o j í o s v é p r a c o v n í m í s t o . B o j í s e h o z t r a t i t , b o j í s e , že u žn e n a j d e d a l ší , p ří p a d n ěn e n a j d e p r á c i , k t e r á b u d e s t e j n ěd o b r á . A d o k o n c e j s e m če t l a , že t e n s t r e s , k d y ž čl o v ěk p ři j d e o p r á c i , j e p o d o b n ý , j a k k d y žm u n ěk d o b l í z k ý z e m ře n e b o z a ži j e r o z c h o d . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

D ůs l e d k y o h l á še n í d i s k r i m i n a c e p o c í t í o b ěťo k a m ži t ě. I n f o r m a c e s e r y c h l e r o z ší ří a i v p ří p a d ěn e z c e l a a d r e s n é d i s k r i m i n a c e t ý k a j í c í s e s k u p i n y o b ět í s e a k t é r b r z y d o p á t r á p r a v d ěp o d o b n é h o o h l a šo v a t e l e . N e p ří z n i v é d ůs l e d k y o h l á še n í t a k o b ěťp o c i ťu j e d ří v e , n e žp ří p a d n ý b e n e f i t o h l á še n í –n á p r a v u či o d šk o d n ěn í . T y d ůs l e d k y n a v á s d o p a d n o u h n e d , j s o u m n o h e m r y c h l e j ší , n e žs o u d y . T o v á m s e b e r o u čá s t p l a t u , d a j í v á m h o r ší p r á c i , p ře řa d í v á s n ěk a m j i n a m , n e b o v á s p o šl o u d o m ů, ře k n o u , že p r o v á s n e n í p r á c e a n e d o s t a n e t e p e n í z e t ře b a žá d n é . K d y žs e v á m t o n e l í b í , t a k j d ět e p r y č. T o j e p r o s t ěh n e d . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě p o h l a v í )

V n í m a n é n e žá d o u c í d ůs l e d k y o h l á še n í d i s k r i m i n a c e m o h o u b ý t j a k p ří m é ( s t r a c h , že s e p o m s t í p ří m o t e n , j e h o ž c h o v á n í d i s k r i m i n o v a n ý n a h l á s i l , s t r a c h z n e m o žn o s t i d a l ší h o u p l a t n ěn í v e s t e j n é s p o l e čn o s t i n e b o o b o r u ) , t a k n e p ří m é ( p r o z r a z e n í u t a j o v a n é s k u t e čn o s t i , n e žá d o u c í p o z o r n o s t o k o l í ) . T e n d e n c i s p í še s e s k r ý v a t a d i s k r i m i n a c i n e ře ši t m o h o u m í t j a k p o šk o z e n í , t a k l i d é v j e j i c h o k o l í , j i c h žs e s i t u a c e t a k é t ý k á , n a p ř. h o m o s e x u á l n í p a r t n e r p o šk o z e n é h o . C h t ěl a j s e m p o d a t t r e s t n í o z n á m e n í z a u r á žk u n a c t i , a l e b y l o t o v o b c i , k d e b y d l í m s e s v o j í p a r t n e r k o u , a p a r t n e r k a ře k l a , že m i n e d o v o l í v y v o l á v a t k o n f l i k t y a n a r u šo v a t p o řá d e k v o b c i , v e k t e r é j s m e z a t í m p ři j í m a n é b e z p r o b l é m ů, a p r o t o m i n e d o v o l í j í t s i s t ěžo v a t . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) O b ět i t o n e c h t ěj í ře ši t v e ře j n ě, p r o t o že b y s e t í m v y s t a v i l y t l a k u z v e n čí . F u n g u j e o t o m n ěj a k á k o m u n i k a c e , k t e r á

5 1


n e m u s í v y z n í t v e p r o s p ěc h t o h o , k d o s e c í t í d i s k r i m i n o v a n ý . B o j í s e z v e ře j n ěn í , b o j í s e t o h o , že b y b y l i s t ře d e m p o z o r n o s t i a z ůs t a l i o s a m o c e n i , k d y b y s e n i k d o n e p ři d a l n a j e j i c h s t r a n u . P o c h o p i t e l n ěc í t í , že t e n a k t é r m á v žd y c k y n ěj a k n a v r c h . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í )

I I . 4 . 2 . 5 N á r o čn o s t s o u d n í h o p r o c e s u O d ře še n í s i t u a c e s o u d n í c e s t o u d i s k r i m i n o v a n é h o o d r a z u j e t a k é p ře d s t a v a v y s o k ý c h f i n a n čn í c h n á k l a d ů. O d r a z u j e j e r i z i k o , že s p o r p r o h r a j í a n á k l a d y p o n e s o u s a m i , a l e t a k é t o , že i v p ří p a d ěú s p ěc h u m u s í n e j d ří v e s a m i s v é p e n í z e v l o ži t a t e p r v e n á s l e d n ěs e d o m o h o u o d šk o d n ěn í . P a k j e t a m j e št ěj e d n a b a r i é r a , p ře d s t a v a t o h o r i z i k a , že n a k o n e c t e n s p o r p r o h r a j o u . T a p ře d s t a v a , že p o t o m b u d o u m u s e t z a p l a t i t 5 0 t i s í c j a k o n á k l a d y ří z e n í , t o j e p r o n ě n e p ře d s t a v i t e l n á čá s t k a . ( m u ž, 3 6 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) M o žn á n ěk t e ří n e m a j í t o l i k p e n ěz , a b y s i n a t o s t ěžo v a l i . N e v ěd í , k a m j í t , c o m a j í d ěl a t , a n e c h t ěj í z t o h o m í t d á l n ěj a k é p r o b l é m y . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) A b y c h v á m p r a v d u ře k l a , j á n a s o u d y , n a n ěj a k ý p o p l a t k y , j á n a t o n e m á m . N a n ěj a k ý h o a d v o k á t a , p r o t i t é h l e s m e čc e s e b e z a d v o k á t a n e o b e j d u , n a t o t a k y n e m á m . A n e j s e m n a t o l i k z d r a v á , a b y c h j e z d i l a n ěk a m k s o u d u . ( že n a , 7 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

J a k j i žb y l o z m í n ěn o , r e s p o n d e n t y o d o f i c i á l n í h o ře še n í d i s k r i m i n a c e o d r a z u j í o b a v y z d ůs l e d k ů p o d á n í s t í žn o s t i . V z h l e d e m k e z d l o u h a v o s t i s o u d n í h o p r o c e s u n e l z e h o v o ři t o m a r g i n á l n í c h d o ča s n ý c h k o m p l i k a c í c h , k t e r é j e o b ěť v z á j m u k o n e čn é h o v ý s l e d k u o c h o t n a a b s o l v o v a t . P ře d s t a v a z d l o u h a v é h o ře še n í u s o u d u , n a v í c b e z z a r u če n é h o p ří z n i v é h o v ý s l e d k u , d i s k r i m i n o v a n é o d o h l á še n í v ý z n a m n ěo d r a z u j e .

R e s p o n d e n t i p o t ře b u j í ře ši t s i t u a c i i h n e d a n e a žp o p ří z n i v é m r o z h o d n u t í s o u d u . A n i ře še n í p r o s t ře d n i c t v í m j i n ý c h o r g a n i z a c í n e n í v žd y r y c h l é a o p e r a t i v n í n a t o l i k , a b y m o h l o b ý t p r o t i d i s k r i m i n a c i z a s a že n o v e c h v í l i , k d y j e t o j e št ě a k t u á l n í . T o d á l e p o d p o r u j e j i žt a k n í z k o u o c h o t u d i s k r i m i n o v a n ý c h z p r a c o v n í h o p r o s t ře d í s i t u a c i o h l a šo v a t , p r o t o že t a m p o t ře b u j í n a j í t n e b o s i p r á c i u d r že t o k a m ži t ě. K r o m ět o h o , že k o n f l i k t p o n ěk o l i k a l e t e c h u žn e n í a k t u á l n í , l i d é t r v á n í p ří p a d n é h o s o u d n í h o s p o r u h o d n o t í i z h l e d i s k a t o h o , če m u s e c h t ěj í p o t a k d l o u h o u d o b u v ži v o t ěv ěn o v a t , čí m s e c h t ěj í z a b ý v a t , d o če h o v k l á d a t e n e r g i i . S o u d n í s p o r v n í m a j í j a k o n ěc o n e p ří j e m n é h o , c o j e v y če r p á v á a k a z í j i m n á l a d u , p r o t o s e m u p o t a k d l o u h o u d o b u v ěn o v a t n e c h t ěj í . P ři p r o d l u žo v á n í s o u d n í h o s p o r u n a r ůs t a j í i n á k l a d y n a s o u d n í ří z e n í a t í m i r i z i k o v y s o k é f i n a n čn í z t r á t y p ři n e ú s p ěc h u ža l o b y . U b ý v á t a k é s v ěd k ůa d a l ší c h d ůk a z ů. T i l i d i t a k y t r o šk u p ře m ý šl í o k o n e čn o s t i l i d s k é h o ži v o t a a t a k y p ře m ý šl í , j e s t l i s e t o h o v ůb e c d o ži j í , t é s p r a v e d l n o s t i . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) M ůj t á t a v e d e b o j s ú řa d e m u ža s i 1 0 l e t , t o j e t a k y j e d e n z d ův o d ů, p r o čj s e m s e d o žá d n é h o b o j e n e p o u št ěl a , a čm i b y l o n a z n a če n o , že b y c h h o m o h l a v y h r á t . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) N a p ří k l a d m á m j e d n u z n á m o u , k t e r á v e d e t a k o v o u o b ča n s k o u p o r a d n u . J e d n o u z a t ý d e n t a m m á p r á v n í k a . A a b y s e čl o v ěk p o r a d i l s t í m p r á v n í k e m , t a k m u s í d l o u h o če k a t . V ět ši n a l i d í d l o u h o če k a t n e m ůže , k d y žm a j í p r o b l é m y . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) K d y žs i n a n ěc o c h c e t e s t ěžo v a t , t a k t o v z d á t e u žp ře d e m , p r o t o že s i ře k n e t e –3 0 d n í , l h ůt y , b y r o k r a c i e , p r o s t ě h o d í t e f l i n t u d o ži t a , p r o t o že t a d y j e t o v še c h n o n a d l o u h é l o k t e . ( že n a , 2 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě s e x u á l n í o r i e n t a c e ) I k d y žz d á n l i v ěu s p ěj e t e , t a k t a v ý h r a n e n í s t o p r o c e n t n í . T o z n a m e n á , d o m ůže t e s e t o h o , a l e u žj s t e u t r p ěl a šk o d u . A j e t o n e s m í r n ěv y če r p á v a j í c í . S p o u s t a l i d í n a t o p r o s t ěn e m á n e r v y s e s t ěm a l i d m a m ěs í c e a m ěs í c e d o h a d o v a t o t o m , že m á t e n a n ěc o p r á v o . ( že n a , 2 5 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ( d í t ě) )

5 2


P r o n ěk t e r é p ře d s t a v u j e p r o c e s d o m á h á n í s e p r á v a s k u t e čn ěn á r o čn o u p r o c e d u r u , n a p ř. p o t ý k a j í l i s e s p o h y b o v ý m h a n d i c a p e m a v y ža d u j e s e o d n i c h n á v št ěv a n ěk o l i k a i n s t i t u c í . P o h y b o v é z n e v ý h o d n ěn í , k t e r é j i m p ři n e s l o d a l ší p o t í že v r á m c i n e r o v n é h o z a c h á z e n í , j i m d á l e b r á n í s e v ůči t o m u t o n e r o v n é m u z a c h á z e n í o h r a d i t . N ěk d o n a t o n e m á a n i ča s , a n i p r o s t ře d k y . U p ří m n ě, p ře d s t a v t e s i n a p ří k l a d m a m i n k u s t o u 1 1 l e t o u l e ží c í h o l či čk o u , j a k b ěh á p o ú řa d e c h . ( že n a , 2 5 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ( d í t ě) ) J á j s e m n e s c h o p n á . P ři t o m p á d u , k d y žm i v y j e l a t a p l o t ý n k a , t a k d o šl o k p o r u še n í s v ěr a če m o či i k o n e čn í k u . J á n i k a m p r o s t ěn e m ůžu . C o p a k j á b y c h m o h l a j í t n a a u t o b u s ? ( že n a , 7 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

I I . 4 . 2 . 6 Z b y t e čn o s t p o d á n í s t í žn o s t i , n e o c h o t a v k l á d a t e n e r g i i R e s p o n d e n t i , k t e ří d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í n e h l á s í , m a j í ča s t o p o c i t , že j e t o z b y t e čn é , že b y s e t í m n i c n e v y ře ši l o . M a j í z a t o , že s e d i s k r i m i n a c e d ěj e b ěžn ěa n e d á s e s t í m n i c d ěl a t . T e n t o p o c i t j e b ěžn o u b a r i é r o u v y h l e d á n í p o m o c i u d i s k r i m i n o v a n ý c h z e t n i c k ý c h d ův o d ů, k t e ří s e s e t k á v a j í s o d m í t á n í m v e v še c h o b l a s t e c h ži v o t a . Z n a k y , p r o k t e r é j s o u d i s k r i m i n o v á n i , j s o u z j e v n é , n e z a t a j i t e l n é , o b ět i n e p ře d p o k l á d a j í , že j a k é k o l i v ře še n í s i t u a c e m ůže p ři n é s t p o z i t i v n í z m ěn u . Čl o v ěk a n i n e v í j a k , c o . A m á p o c i t , že s t e j n ěn i c n e v y ře ší . J e t o j e d i n á p o h o t o v o s t v o k o l í . T a k že k a m j i n a m ? T o s a m é d o t é šk o l y s e t í m a u t o b u s e m d o p r a v o v a t m u s í . ( m u ž, 2 1 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě t ěl e s n é h o p o s t i že n í ) M y s l í m s i , a n e j s e m j e d i n á , že t a k o v ý c h l i d í j e v í c , t a k že s e s t í m a s i n e d á n i c d ěl a t . T e d y n ěk d y s e s t í m d á n ěc o d ěl a t , a l e t o j e s p í ši n d i v i d u á l n í v ěc , z á l e ží n a t o m , o j a k é t y a k t é r y a p ří p a d y s e j e d n á , j e s t l i k t o m u m a j í d o s t a t e k i n f o r m a c í a o d v a h y . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í )

V n ěk t e r ý c h s i t u a c í c h p r o s e b e r e s p o n d e n t n e v i d í v o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e p ří m ý u ži t e k . M á m a l o u m o t i v a c i s a m o ú če l n ěd i s k r i m i n u j í c í h o p o t r e s t a t ( v y s t a v i t p o s t i h u ) , k d y žo n s á m z ře še n í n e b u d e p r o s p e r o v a t , z v l á šťk d y žj e v ý s l e d e k s p o r u n e j i s t ý . P o d á n í s t í žn o s t i a l e s p o ňv z á j m u d a l ší c h o h r o že n ý c h o s o b j e p r o řa d u d i s k r i m i n o v a n ý c h v s o u ča s n é d o b ěs l a b ý m m o t i v e m , k t e r ý j i m n e p o m ůže b a r i é r u „a c o b y c h z t o h o m ěl “p ře k o n a t . T e n , k d o s i s t ěžu j e , z t o h o n i c n e m á . Žá d n é v ý s l e d k y . A k d y žb u d u v ěd ět , že s i n ěk d o še l s t ěžo v a t a n e p ři n e s l o t o žá d n ý v ý s l e d e k , t a k p r o čb y c h c h o d i l a t a k y ? N e m á m n a t o ča s a n e r v y a t a k . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i )

O b ěťs e p r o b l é m e m a k t i v n ěn e z a b ý v á t a k é z p ře s v ěd če n í , že s e s i t u a c e s a m a u k l i d n í . D i s k r i m i n o v a n ý s e n a p ří k l a d v ůči k o n k r é t n í m u z j e v n é m u n e v h o d n é m u j e d n á n í b e z p r o s t ře d n ěo h r a d í a p a c h a t e l j e v í z n á m k y p o c h o p e n í , n e b o s e d o k o n c e o m l u v í . D i s k r i m i n o v a n ý t o p o v a žu j e z a d o s t a t e čn é ře še n í a o če k á v á , že t í m n e žá d o u c í s i t u a c e s k o n či l a . N á s l e d o v a t v ša k m ůže s é r i e d a l ší c h s k r y t ý c h o f e n z i v n í c h k r o k ův ůči d i s k r i m i n o v a n é m u , k t e r é s e j i žt ěžk o p r o k a z u j í , a o b ěťs e j e p r o t o n e o d h o d l á ře ši t . P r v o t n í s i t u a c i p o v a žu j e z a p r o m l če n o u a v n a s t a l é o b t í žn é ži v o t n í s i t u a c i m á t e n d e n c i v y čí t a t s p í še s o b ě, že t e h d y n e v y h l e d a l a p r á v n í p o m o c . M ěl a j s e m p ře s n é i n f o r m a c e k o m u t o n a h l á s i t , j a k n a t o . N e u d ěl a l a j s e m t o . B r a l a j s e m t o n a l e h k o u v á h u . J á j s e m s i m y s l e l a , že k d y ž ře k l , že t o c h á p e , že t o b u d e d o b r ý . N e če k a l a j s e m , že m ěb u d e p r o n á s l e d o v a t , p o m l o u v a t a d ěl a t m n ět a k o v o u šp a t n o u p o v ěs t . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

D i s k r i m i n a čn íj e d n á n ío b ět ik o m p l i k u j e ži v o t . D i s k r i m i n o v a n ý z t r á c í p o t ře b n o u e n e r g i i a e l á n n a k o n s t r u k t i v n í ře še n í . I d o b u d o u c n a o p e r u j e s o m e z e n ý m m n o žs t v í m e n e r g i e a ča s u a z v a žu j e , d o če h o j e i n v e s t o v a t – v o l b a o b v y k l e p a d n e n a ře še n í a k t u á l n í ži v o t n í s i t u a c e , j a k o j e h l e d á n í b y d l e n í n e b o z a m ěs t n á n í . O b ěťv n í m á o h l á še n í d i s k r i m i n a c e j a k o n á r o čn ý k r o k , p ře d s t a v u j e s i h n e d s l o ži t é d o k a z o v á n í , d o k l á d á n í m a t e r i á l ů, o p a k o v a n é n á v št ěv y r ůz n ý c h i n s t i t u c í a p o d o b n ě. P ři t o m s e v p o v r c h n í m ře še n í s v é s i t u a c e p o t á c í s n e m e n ší z t r á t o u e n e r g i e . J á j s e m z t o h o v še h o b y l a t a k z d r c e n á , že j s e m ří k a l a , že u žn a t o k a šl u . U žj s e m a n i n e m ěl a s í l u p r o t i t o m u b o j o v a t . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

5 3


J á j s e m b y l a t a k n e šťa s t n á , z o u f a l á , že m ěp r o s t ěu žn i c n e n a p a d l o . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěm e n t á l n í h o p o s t i že n í )

N a p o z a d í v ý še u v e d e n é h o z a z n í v á , že v y h l e d á n í p o m o c i j e p r o o b ěť d i s k r i m i n a c e p r á c e , k t e r o u n e m á z á j e m p r o v á d ět . S t á v á s e t o s p í še p ři j e d n o r á z o v é m d i s k r i m i n a čn í m j e d n á n í , n a p ř. v p r a c o v n í m p r o s t ře d í z d ův o d u p o h l a v í , k d y d i s k r i m i n o v a n ý t a k j a k o t a k s v o j i s i t u a c i m u s í ře ši t j i n ý m z p ůs o b e m ( n a j í t s i j i n o u p r á c i ) . V ěn o v a t s e n a v í c d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í a s p r a v e d l i v ěh o v y ře ši t p a k p r o n ěp ře d s t a v u j e p r á c i n a v í c . S v i d i n o u n e j i s t é h o v ý s l e d k u j i m t o p ři p a d á j a k o p l ý t v á n í e n e r g i í . B y l a j s e m l í n á t o ře ši t . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

I I . 4 . 3 N á v r h y n a o d s t r a n ěn í b a r i é r O d s t r a ňo v a t b a r i é r y a m o t i v o v a t o b ět i d i s k r i m i n a c e k p o d á v á n í s t í žn o s t í n e n í s n a d n é . J e d n a k o b ět i n e l z e j e d n o d u še l o k a l i z o v a t , v y h l e d a t či u r či t a d á l e s e v n ěk t e r ý c h p ří p a d e c h j e v í , že p o d á n í m s t í žn o s t i b y d i s k r i m i n o v a n é m u s k u t e čn ěh r o z i l a v ět ší z t r á t a , n e žp ři p r o s t é m s m í ře n í s e s e s i t u a c í . V řa d ěp ří p a d ův ša k e x i s t u j í c e s t y , k t e r é b y m o h l y b a r i é r y p o d á v á n í s t í žn o s t í o s l a b i t . V y h l e d á n í p o m o c i u d i s k r i m i n o v a n é h o p ře d c h á z í n ěk o l i k k r o k ů. N e j d ří v e s i d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í m u s í u v ěd o m i t , o v ěři t s i j e j , z í s k a t d o s t a t e čn o u m í r u j i s t o t y , že j e j d o v e d e p r o k á z a t . D á l e m u s í v ěd ět , n a k o h o a j a k s e o b r á t i t , a v n e p o s l e d n í řa d ěm u s í m í t j i s t o t u , že n a h l á še n í m d i s k r i m i n a c e s e j e h o s i t u a c e z l e p ší , n e b o a l e s p o ňn e z h o r ší . Ča s t o u b a r i é r o u v y h l e d á n í p o m o c i j e n e z n a l o s t r o z s a h u s v ý c h p r á v . Z t o h o b y m ěl a v y c h á z e t i n f o r m a čn í k a m p a ňp o m á h a j í c í c h o r g a n i z a c í . C í l o v á s k u p i n a s e p o t ře b u j e d o z v ěd ět , n a c o m á n e b o n e m á n á r o k . P o m ůže j í t a k é p o p i s t y p i c k ý c h p ří k l a d ůd i s k r i m i n a c e , k t e r é m o h o u b ý t i m p u l z e m k t o m u , že s e v n i c h d i s k r i m i n o v a n ý p o z n á a v y h l e d á p o m o c . I n f o r m a čn í k a m p a ňb y i d e á l n ěm ěl a s m ěřo v a t d o o b l a s t í , k d e l z e p o k u s y o d i s k r i m i n a c i p ře d v í d a t . N a p ří k l a d r o d i če b y v p r ůb ěh u r o d i čo v s k é d o v o l e n é m o h l i d o s t a t l e t á k s i n f o r m a c e m i o p r á v e c h a p o v i n n o s t e c h v e v z t a h u k z a m ěs t n a v a t e l i . L i d é h l e d a j í c í n o v o u p r á c i b y m o h l i n a p r a c o v n í c h p o r t á l e c h z a z n a m e n a t i n f o r m a c e o d i s k r i m i n a c i v p r a c o v n í m p r o s t ře d í , k t e r á b y j i m p o m o h l a s i u v ěd o m i t , že j e j i c h o d c h o d z m i n u l é h o z a m ěs t n á n í n e b o o d m í t n u t í u p ře d c h o z í h o p o t e n c i á l n í h o z a m ěs t n a v a t e l e n e b y l y v p o řá d k u . P r o s e n i o r y t r á v í c í ča s v z á j m o v ý c h s d r u že n í c h b y v h o d n o u f o r m o u m o h l a b ý t b e s e d a , d á l e l e t á k y u l é k a ře a p o d . ( P o d r o b n ěj i o v h o d n ý c h i n f o r m a čn í c h k a n á l e c h p o j e d n á v á j e d n a z n á s l e d u j í c í c h k a p i t o l . ) S p í šz a m ěři t s e n a p r o b l é m y t ěc h l i d í . U r či t ěb y c h s e s o u s t ře d i l n a m í s t a , k d e s e t i l i d i p o h y b u j í . A ťj s o u t o k l u b y , n e b o j i n é p r o s t ře d í , k d e s e p o h y b u j í . ( m u ž, 3 6 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) D ůr a z n a t o , že j e v p o řá d k u v p ří p a d ěp o t ře b y o t a k o v o u p o m o c p o žá d a t a že j e d o s t u p n á . P o řá d s e o t o m j e št ěm á l o m l u v í . N e o s e x u á l n í c h m e n ši n á c h , o t o m s e m l u v í m o žn á a ža ž, a l e p r á v ěo t o m , že t o m á i s v o j e p r á v n í d ůs l e d k y a p o z a d í a j e m o žn é s e b r á n i t . V o b e c n é m p o v ěd o m í j s o u t ře b a h o d n ěz a k o ře n ěn é h o r ší p l a t o v é p o d m í n k y že n , p r e f e r e n c e m u žů, a l e v ět ši n a h o m o s e x u á l ůs i r i z i k o d i s k r i m i n a c e a n i n e u v ěd o m u j e . A l e o n o j e t o p o c h o p i t e l n é , p r o t o že h o m o s e x u a l i t a s e n a čl o v ěk u n e p o z n á . T ře b a b u d o u c í z a m ěs t n a v a t e l j i n e p o z n á n a p r v n í p o h l e d . ( m u ž, 3 1 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

V z h l e d e m k r o z s a h u s k u p i n y z a s a že n é d i s k r i m i n a c í ( p a c h a t e l é , o b ět i , p ři h l í že j í c í ) z d e b u d e m í t z á s a d n í v ý z n a m i ši r o c e c í l e n á p l o šn á k a m p a ň.

N a l o k á l n í ú r o v n i o b ět i o c e n í i n f o r m a c e o n e j d o s t u p n ěj ší c h m í s t e c h , k a m s e l z e p ři s e t k á n í s d i s k r i m i n a c í o b r á t i t . Řa d a p o s t i že n ý c h m á n a p ří k l a d j a s n o u p ře d s t a v u o t o m , že s i n e m o h o u d o v o l i t k o n z u l t a c i s p r á v n í k e m , p ři t o m v řa d ěp o m á h a j í c í c h i n s t i t u c í j e p r á v n í p o m o c d o s t u p n á z a p ři j a t e l n o u c e n u či d o k o n c e z d a r m a . A i n f o r m o v a n o s t a d o s t u p n o s t , a b y l i d é v ěd ěl i , k a m s e o b r á t i t a a b y n e m u s e l i c e s t o v a t n ěk a m d a l e k o . T a k že a b y v k a žd é m v ět ší m m ěs t ěl i d é v ěd ěl i , k a m s e o b r á t i t . ( že n a , 5 0 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o s t i že n í ( d í t ě) )

5 4


O s o b á m o h r o že n ý m d i s k r i m i n a c í , k t e r é n e m a j í d o s t a t e čn ý p ří s u n i n f o r m a c í t ý k a j í c í c h s e d i s k r i m i n a c e ( a l e i t ěm , k t e ří i n f o r m a c e m a j í , j e n j i m c h y b í i m p u l s k a k t i v i t ě) , b y v e l m i p o m o h l f a c e t o f a c e k o n t a k t a ťu žs t e r é n n í m p r a c o v n í k e m , n e b o s o s o b o u n a p ří k l a d n a k o n t a k t n í c h m í s t e c h s t á t n í s o c i á l n í p o d p o r y . I d e á l n í m i k o n t a k t n í m i o s o b a m i b y m o h l i b ý t z k u še n í l i d é z o b d o b n é o h r o že n é s k u p i n y , k t e ří b y s e v y z n a l i d o b ře v p r á v e c h a o b v y k l ý c h p o t í ží c h n a h r a n i c i d i s k r i m i n a c e . K r o m ěp r e v e n t i v n í o s v ět o v é či n n o s t i b y m o h l i i d e t e k o v a t j i žp r o b ěh n u t é p ří p a d y d i s k r i m i n a c e a p o m o c i p o s t i že n ý m p ře k o n a t b a r i é r y k j e j i c h ře še n í –p ře d b ěžn ěs i t u a c i p o s o u d i t , n a s m ěr o v a t k v h o d n é i n s t i t u c i , p r i n c i p i á l n ě p o d p o ři t ře še n í d i s k r i m i n a c e n a ú k o r b ěžn é h o p ří s t u p u „n e c h a t t o p l a v a t “, k t e r ý p o u z e k o n z e r v u j e s o u ča s n ý , p r o n ěn e v ý h o d n ý s t a v . Či n n o s t t e r é n n í c h p r a c o v n í k ůa s p o l u p r á c e ú ře d n í k a n a d r á m e c v y ří z e n í a k t u á l n í a g e n d y , s e k t e r o u k l i e n t n a ú řa d p ři še l , p ře k o n á v á k o m u n i k a čn í b a r i é r u v e s k u p i n á c h , k t e r é n e j s o u p ří l i šz v y k l é p o u ží v a t i n t e r n e t a p o t ře b u j í m i n i m á l n ěv p r v n í c h c h v í l í c h f a c e t o f a c e i m p u l s k p ří p a d n é m u d a l ší m u ře še n í s v y u ži t í m d a l ší c h k o m u n i k a čn í c h k a n á l ů.

B y l o b y t o b l í z k é s o c i á l n í m p r a c o v n í k ům . T i p r a c o v n í c i b y l i d i s a m i v y h l e d á v a l i a p t a l i s e , j e s t l i p o t ře b u j í s n ěčí m p o m o c i . J e s t l i p o t ře b u j í n ěc o v y ří d i t a n e d a ří s e j i m . J á m y s l í m , že z a p r v é m u s í b ý t k o m u n i k a c e . P o t o m s i n ěc o m ůže p ře čí s t , v y h l e d a t , t o j e d r u h á v ěc . A l e p r v n í m u s í b ý t k o m u n i k a c e . T o m u s í b ý t n ěk d o , k d o b y k o m u n i k o v a l n o r m á l n ě. ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) I n f o r m a c e b y m ěl y b ý t u r či t ěn a s o c i á l c e . N a t o m s o c i á l n í m , c o c h o d í t a k h l e , t a k a b y t o v ěd ěl i . M o žn á , že t o s o c i á l n í p r a c o v n i c e ře k n o u , že s e t a k h l e n e m á k R o m ům c h o v a t . ( že n a , 4 5 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

K o n k r é t n í m p r v k e m , k t e r ý b y p o m o h l o d s t r a n i t b a r i é r u čá s t i d i s k r i m i n o v a n ý c h , b y b y l a k o m u n i k a c e v ý h o d y j e d n o r á z o v é n á v št ěv y p o m á h a j í c í i n s t i t u c e v e s r o v n á n í s n e k o n e čn ý m r o z h o d o v á n í m a z v a žo v á n í m n e ú p l n ý c h i n f o r m a c í . U žj e d n a r y c h l á k o n z u l t a c e v i n s t i t u c i d i s k r i m i n u j í c í m u h o d n ěn a p o v í , a n i žb y b y l o n u t n é h n e d a b s o l v o v a t j a k ý k o l i v s l o ži t ý a z d l o u h a v ý p r o c e s d o k a z o v á n í . Z a j í m a v ý m n á p a d e m b y l o v y t v o ře n í s b o r n í k u v y ře še n ý c h p ří p a d ůt ý k a j í c í c h s e d i s k r i m i n a c e . M o h l a b y t o b ý t k l a s i c k á p a p í r o v á b r o žu r a , n e b o s e r i á l p u b l i k o v a n ý c h p ří p a d ůn a s o c i á l n í c h s í t í c h či s e r v e r e c h , k t e r é o h r o že n é s k u p i n y n a v št ěv u j í . U r či t ěb y k t o m u p ři s p ěl o , k d y b y b y l y v y h r a n é n ěj a k é ža l o b y , k d y b y n a t o b y l t ře b a i n ěj a k ý ú s t a v n í n á l e z , k t e r ý j e p o t o m a p l i k o v a t e l n ý v r á m c i v še c h s t u p ňů s o u d ů. A l e z a s e –m u s e l o b y t o b ý t n ěj a k p u b l i k o v á n o , z v e ře j n ěn o , m e d i a l i z o v á n o . F a c e b o o k p r o m l a d é , p r o t u s t ře d n í v r s t v u R o m e a . A k l i d n ě u d ěl a t n ěj a k ý s b o r n í k v y ře še n ý c h p ří p a d ův r á m c i d i s k r i m i n a c e . O d s t í žn o s t í , ža l o b , p o d á n í v y s v ět l e n í . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

V p r v n í c h k r o c í c h b y d i s k r i m i n o v a n é m u p o m o h l o , k d y b y m ěl l e p ší ša n c i o v ěři t o b j e k t i v n í o b s a h r o z d í l n é h o c h o v á n í , n a k t e r é c h c e p o u k a z o v a t . I k d y žj e m u s i t u a c e z ře j m á , b e z d o s t u p n ý c h o v ěři t e l n ý c h ú d a j ůn e m á d o s t a t e čn é s e b e v ěd o m í a j i s t o t u , že s e m u p ři n á s l e d n é m s p o r u p o d a ří p r o k á z a t r o z d í l n é c h o v á n í d i s k r i m i n u j í c í h o . T ý k á s e t o n a p ří k l a d r o z d í l n é h o o d m ěňo v á n í z a m ěs t n a n c ů. Z a m ěs t n a n e c , k t e r ý j e p ře s v ěd če n , že d o s t á v á z e z a k á z a n ý c h d ův o d ů n i žší p l a t n e žo s t a t n í , n e m á m o žn o s t t u t o d o m n ěn k u o v ěři t , p r o t o že p l a t y o s t a t n í c h z a m ěs t n a n c ů j s o u u t a j o v a n ý m ú d a j e m . V p o čá t e čn í f á z i b y t e d y k o d s t r a n ěn í b a r i é r y m o h l a p o m o c i e x p l i c i t n í n a b í d k a p o m o c i t ěm , k t e ří s i n e j s o u j i s t í , d o j a k é m í r y k d i s k r i m i n a c i d o c h á z í . N a b í d k u p o m o c i l z e t e d y f o r m u l o v a t t a k , a b y o s l o v i l a i k l i e n t a v p r v n í c h f á z í c h r o z h o d o v á n í o v y h l e d á n í p o m o c i . V h o d n á f o r m u l a c e j e n a p ř. : „D o m n í v á t e s e , že j s t e b y l i d i s k r i m i n o v á n i ? “

T a d y b y a s i m u s e l a n a s t o u p i t n ěj a k á ú če t n í j e d n o t k a , k t e r á b y j i m d o k á z a l a v y čí s l i t ú j m u , a ťu žf i n a n čn í , n e b o m o r á l n í , o k t e r o u b y s e čl o v ěk m o h l s o u d i t a v y ža d o v a t n á p r a v u . A z a s e j s m e u t é ú čt á r n y , z a s e j s m e u t ěc h ú če t n í c h d o k l a d ů, a b y s e t o d a l o p o s o u d i t . A t o v á m k a žd ý ře k n e , že t o j s o u o s o b n í ú d a j e , a že t o n e m ůžo u z v e ře j n i t . P o t o m u v e d o u , že t o j s o u r ůz n é m i m o řá d n é o d m ěn y a n e m á t e n a n ěn á r o k . Že j s o u v y m ěře n y p o u z e n a u r či t é a k t i v i t y . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í )

O b ět e m b y m o h l o p o m o c i , k d y b y m ěl i p ře d s t a v u o f i n a n čn í n á r o čn o s t i p r o c e s u ře še n í d i s k r i m i n a c e . B y l o b y t e d y u ži t e čn é z v e ře j n i t p ře h l e d t y p i c k ý c h v ý l o h v p ří p a d ě ře še n í s o u d n í c e s t o u v če t n ěm o žn o s t í j e j i c h s n í že n í a a l t e r n a t i v n í c h ře še n í , a b y d i s k r i m i n o v a n í v ěd ěl i , c o j e če k á . M n o h d y b y t ře b a z j i s t i l i , že n e v y h n u t e l n é n á k l a d y p r o n ě n e j s o u t a k z a t ěžu j í c í , j a k s i p ře d s t a v o v a l i .

5 5


D o b r ý m k r o k e m j e p o s i l o v á n í k o m p e t e n c í p o l i c i e o h l e d n ěo r i e n t a c e v a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n ě, n a k t e r é b y p ří p a d n ěm o h l o n a v a z o v a t z ří z e n í a n t i d i s k r i m i n a čn í c h t ý m ů( v e s t y l u p r o t i k o r u p čn í c h a p o d . )

J á b y c h s i p ře d s t a v o v a l a t ře b a , j a k o m á m e a n t i k o n f l i k t n í t ý m u P o l i c i e , t a k a b y b y l t a k o v ý a n t i d i s k r i m i n a čn í . T ře b a b y s t a či l j e d e n n a o k r e s . N e ří k á m n a v še c h o d d ěl e n í c h , t o b y b y l o a s i m o c . A l e j e d e n n a o k r e s , k a m b y s e t i l i d i m o h l i o b r a c e t a t e n b y v y h o d n o t i l , j e s t l i o p r a v d u d o šl o k d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í , j e s t l i m á s m y s l j í t d o ža l o b y . Ře k l b y j i m r o v n o u : t o b y l p ře s t u p e k , c h c e t e d o t o h o j í t ? N e b o j i m ře k n e r o v n o u : a n o , j e t o n a t r e s t n í ří z e n í , p a k m á t e m o žn o s t p o k r a čo v a t p o d á n í m ža l o b y , a t d . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

D a l ší m o žn o s t í r o z ší ře n í s l u že b , k t e r é b y o b ět e m d i s k r i m i n a c e m o h l y u s n a d n i t c e s t u k o h l á še n í , j e z ří z e n í s p e c i a l i z o v a n é a n t i d i s k r i m i n a čn í t e l e f o n n í l i n k y . M o žn á i n ěj a k á l i n k a , j a k o j e L i n k a b e z p e čí , k d e b y čl o v ěk v ěd ěl , že e x i s t u j e j e d n o k o n k r é t n í čí s l o , k a m z a v o l á a n ěk d o m u p o r a d í , j a k m á p o s t u p o v a t . P r o t o že n e v í m , j e s t l i n ěc o t a k o v é h o e x i s t u j e . O n i u žb y h o n a v e d l i , k a m d á l . ( m u ž, 2 1 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

J a k u žz a z n ěl o v ý še , r e á l n o u b a r i é r o u n e j e n k n a h l á še n í d i s k r i m i n a c e , a l e i k r e a l i z a c i ú či n n é p o m o c i m ůže b ý t z d l o u h a v o s t s o u d n í h o p r o c e s u . Čá s t r e s p o n d e n t ůb y p r o t o o c e n i l a m o žn o s t u r či t é h o z r y c h l e n é h o ří z e n í , v e k t e r é m b y s o u d y r o z h o d o v a l y p ří p a d y , k t e r é n e žá d o u c í m i o d k l a d y z t r á c í a k t u á l n o s t . P o t ře b u j u , a b y s e t o o d s t r a n i l o o k a m ži t ě. K d y žp o d á m ža l o b u , t a k v í m , že s o u d r o z h o d n e z a d v a r o k y , k d y žb u d u m í t št ěs t í . N a v í c t a m p r o b ěh n e o d v o l a c í ří z e n í , t o z n a m e n á , že t a k o n k r é t n í o c h r a n a p ři j d e z a p ět l e t , a l e v t é d o b ěj á u ž t a m n e j s p í šn e b u d u p r a c o v a t . A p a k b u d u m u s e t z a čí t n o v é s o u d n í ří z e n í a d o m á h a t s e n á h r a d y šk o d y . T o j e v e l k ý p r o b l é m . T ře b a k l a s i c k á j e p r a x e v e V e l k é B r i t á n i i , k d e , j e s t l i s e n e p l e t u , k a žd ý p r a c o v n ěp r á v n í s p o r r o z h o d u j í n e j p o z d ěj i d o d v o u m ěs í c ů. T a k , a b y t a m o p r a v d u p ři šl a ú či n n á o c h r a n a p r o t i j a k é m u k o l i v šp a t n é m u p r a c o v n ěp r á v n í m u p o s t u p u t o h o z a m ěs t n a v a t e l e . V Če s k é r e p u b l i c e t o n e e x i s t u j e a t o j e j e d e n z v e l k ý c h d ův o d ů, p r o čs e l i d i v ůb e c n e c h t ěj í b r á n i t p r o t i d i s k r i m i n a c i . P r o t o že p r o čs e b u d u b r á n i t p r o t i d i s k r i m i n a c i v z a m ěs t n á n í , k d e b u d u v ěd ět , že s t e j n ěn a k o n e c z t o h o z a m ěs t n á n í b u d u m u s e t o d e j í t ? ( m u ž, 3 6 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě s e x u á l n í o r i e n t a c e )

V ý še u v e d e n ý r e s p o n d e n t k r o m ěn á v r h u n a m a x i m á l n í l h ůt y , v e k t e r ý c h b y m ěl s o u d r o z h o d n o u t o p r a c o v n ěp r á v n í c h s p o r e c h , t a k é z m i ňu j e r o z ší ře n í k o m p e t e n c í o m b u d s m a n a , k t e r é b y m o h l o v é s t k v ět ší m u m n o žs t v í ú s p ěšn ý c h ža l o b a t í m i k l e p ší m o t i v a c i o b ět í d i s k r i m i n a c e ža l o b y p o d á v a t . V o b l a s t i d i s k r i m i n a c e s i j d e p ře d s t a v i t o k r u h t ěc h r o z ší ře n ý c h k o m p e t e n c í o m b u d s m a n a , k t e r ý b y m o h l z a s t u p o v a t k l i e n t y a n e b o p o d á v a t ža l o b y v e v e ře j n é m z á j m u . A l e v p ří p a d ě, že o m b u d s m a n k a p o d á ža l o b u v e v e ře j n é m z á j m u , o k t e r é b u d e t e n s o u d r o z h o d o v a t t ři r o k y , t a k t o s t e j n ěn e m á žá d n ý s m y s l . ( m u ž, 3 6 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

J e d n í m z e z á s a d n í c h p r o b l é m ůp ři n á p r a v ěd i s k r i m i n a c e j e v n i t řn í n e s o u h l a s čá s t i o b y v a t e l s o b s a h e m a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a a n e p o r o z u m ěn í p o t ře b ěn a r o v n á v a t r ůz n á z n e v ý h o d n ěn í n a ú k o r n a p r o s t é s v o b o d y n a k l á d á n í s e s o u k r o m ý m m a j e t k e m . Z d e b y b y l a p o t ře b n á s o u s t a v n á o s v ět a z e j m é n a v r o d i n á c h . S p o l e čn o s t b y p a k m ěl a z o d p o v ěd n ěv y u ží v a t m o žn o s t í o t v í r a t t o t o t é m a v e v ý u c e . V h o d n ý v ěk p r o d i s k u s i o d i s k r i m i n a c i s e l i ší p o d l e k o n k r é t n í c h d i s k u t o v a n ý c h o d l i šn ý c h z n a k ů, a l e v ět ši n u z n i c h l z e s žá k y p r o b r a t j i žn a z á k l a d n í c h šk o l á c h . Z a ča l b y c h u žn a s t ře d n í c h šk o l á c h v r á m c i z á k l a d ůs p o l e če n s k ý c h v ěd . N e z d ůr a z ňo v a t u d i s k r i m i n a c e j e n p ří p a d m u žů a že n a r a s i s m u s , a l e z d ůr a z n i t , že f o r e m j e s p o u s t a . ( m u ž, 3 1 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě s e x u á l n í o r i e n t a c e )

T o p r á v ět o m u s í b ý t o d z a čá t k u . V r o d i n á c h , a l e t o m u s í b ý t i v e šk o l á c h . N ěj a k é t y b e s e d y , n e b o t ře b a n ěj a k ý v e čí r e k n e b o n ěc o t a k o v é h o v t ěc h šk o l á c h . P r o s t ěo t o m m u s í m l u v i t . I v n ěj a k ý c h v e l k ý c h s p o l e čn o s t e c h , d o s p ěl í o t o m t é m a t u t a k y m u s í m l u v i t . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i )

Z á s a d n í p o s u n m ůže p ři n é s t p o u z e c e l o s p o l e če n s k á z m ěn a v e v n í m á n í o d p o v ěd n o s t i z a s e b e i s v é o k o l í . N o u n ěk t e r ý c h l i d í s i m y s l í m , že a s i m y šl e n í l i d í . ( že n a , 5 0 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o s t i že n í ( d í t ě) )

5 6


J e št ěv i d í m p r o b l é m v t o m , že l i d i s e ří d í f i l o z o f i í , k t e r á m ěv y s l o v e n ěi r i t u j e : n e h a s i t , c o m ěn e p á l í . A k d y žt r p í j i n á o s o b a , t a k t o i g n o r o v a t , a b y c h s i s a m a n e z p ůs o b i l a p r o b l é m y . T o j e p ří s t u p , k t e r ý j e s t á l e ča s t ěj ší , p r o t o že z l i d í s e v y t r á c í j a k á k o l i v e m p a t i e , s o u c i t . S o u s t a v n ěs e p o t k á v á m s p r o p a g o v á n í m t é f i l o z o f i e s t a r a t s e j e n o s e b e . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

J a k o p r e v e n c e d o s p í v á n í p a s i v n í c h n e b r á n í c í c h s e o b y v a t e l b y b y l o v h o d n é p o d p o r o v a t žá k y / s t u d e n t y v t o m , a b y u m ěl i ře ši t b ěžn é ži v o t n í s i t u a c e a v ěd ěl i n e j e n , k a m j e a k t u á l n ěm o žn é s e o b r á t i t , a l e h l a v n ěk d e a j a k s i m o h o u v y h l e d a t , k a m s e o b r á t i t . Z d e l z e k o n k r é t n ěd o p o r u či t , a b y o b r a n a p r o t i d i s k r i m i n a c i b y l a p o k r ý v á n a s p í še v p o z d ěj ší m v ěk u , t e d y v d o b ěc o n e j b l i žší r i z i k o v é m u o b d o b í , k d y s e m o h o u s d i s k r i m i n a c í ča s t ěj i s e t k á v a t , a t o z t o h o d ův o d u , a b y m ěl i i n f o r m a c e v če r s t v ěj ší p a m ět i . Z á k l a d j e , že čl o v ěk s e m u s í t a k y t r o šk u s n a ži t s e d o z v ěd ět , k d e n a j d e p o m o c . T o j e m o žn á v ěc , k t e r á s e m u s í u či t v e šk o l e . J e n že j a k v i d í m d n e šn í d ět i , t a k t y s e n i če h o n e b o j í . N e b o j í s i s t ěžo v a t , a t o i v p ří p a d ě, k d y t o n e n í p r a v d a . A t a k s i m y s l í m , že t e n p r o b l é m m o žn á p o s t u p n ěm i z í . A žt a t o g e n e r a c e b u d e d o s p ěl á , b u d e p r ůb o j n á . ( že n a , 5 5 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

J e t a k é p o t ře b a n e u s t á l e p r a c o v a t n a v s t ří c n é i m a g e p o m á h a j í c í c h i n s t i t u c í , a b y r e s p o n d e n t i n e v n í m a l i p o d á n í s t í žn o s t i j a k o n e p ří j e m n o u p r á c i , k d e s e s e t k a j í s řa d o u k o m p l i k a c í , j a k o n ěc o , c o j e o b t ěžu j e , a l e j a k o k r o k , k d y j i m n ěk d o v s t ří c n ěa o c h o t n ěp o m ůže a u še t ří j i m s t a r o s t i . A b y t i l i d i n a ú řa d e c h b y l i m i l e j ší a a b y k t o m u p ři s t u p o v a l i j a k o k e s t í žn o s t i o b ča n a a n e R o m a . A ťm ěb e r o u j a k o o b ča n a , j a k o v ši c h n i o s t a t n í m á m p r á v o s i n a n ěc o s t ěžo v a t . ( …) O n a v á m t ře b a ře k n e : „J á s i m y s l í m , že t o j e b ěžn ý , že t o h l e u r á žk a n e n í . “A v t u c h v í l i m á t e p r o s t ěv z t e k a ře k n e t e : „V í t e c o ? N e c h t e t o b e j t !“ A j d e t e p r y č. ( že n a , 4 0 l e t , Z Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) I n s t i t u c e t a d y v ůb e c n e m a j í d o b r o u i m a g e . T a k o v o u t u m o d e r n í –" p ři j ďt e , z a ří d í m e t o " . T a d y m á t e t u o t r á v e n o u p a n í z a t o u p ře p á žk o u , k t e r á v á m v y k l á d á o l h ůt ě6 0 d n í . U žj e n o m t a h l e p ře d s t a v a v á s o d s t ěžo v á n í o d r a d í . " ( že n a , 2 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) T a d y n e n í j a k o b y „s e r v i c e a t t i t u d e “. S p í šv še c h n y ú řa d y m a j í v í c e m é n ět a k o v ý r e s t r i k t i v n ě ši k a n ó z n í p ří s t u p . V y ža d u j í i n f o r m a c e n a d r á m e c z á k o n a , m a j í t e n d e n c i s a m y i n f o r m a c e z a t a j o v a t . N e j p o d s t a t n ěj ší f a k t o r u t ěc h i n s t i t u c í j e p r á v ět a h l e v n í m a n á r o l e ú ře d n í k a –n e j a k o n ěk o h o , k d o s e r v i s u j e , a l e n ěk o h o , k d o j e s t r á žc e s p o l e če n s k ý c h n o r e m . ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

P a d l n á v r h p o d p o ři t r o z ší ře n í s í t ěp o m á h a j í c í c h i n s t i t u c í u s n a d n ěn í m m o žn o s t i z í s k á v a t d o t a c e n a j e j i c h z a l o že n í . D i s k r i m i n o v a n í j s o u s i v ěd o m i n á k l a d ůs t á t u n a p r o v o z t ěc h t o i n s t i t u c í a t o h o , že s t á t z v a žu j e , k o m u p r o s t ře d k y p o s k y t n o u t a j a k t o o b h á j i t n a v e ře j n o s t i . V t o m t o p ří p a d ěl z e a r g u m e n t o v a t d l o u h o d o b ěn e v ý h o d n o u s i t u a c í n ěk t e r ý c h s k u p i n o b y v a t e l , k t e r é s i n y n í z a s l o u ží p o d p o r u s t á t u k v y r o v n á n í t é t o s i t u a c e . P a d l i n á p a d n a v y u ží v á n í p o k u t z a d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í n a p o d p o r u i n s t i t u c í ře ší c í c h d i s k r i m i n a c i . P o t o m b y t o m ěl o b ý t s a m o z ře j m ěj e št ěp o d p o r o v a n é z E U , k t e r á b y s e o t o m ěl a p r á v ěs t a r a t , p r o t o že m n o h o s t á t ů v y s l o v e n ěc h c e d i s k r i m i n o v a t s v o j e m e n ši n y a n e l z e d o s á h n o u t t o h o , a b y d o b r o v o l n ěz a u j a l y r o v n o p r á v n ý p o s t o j k e s v ý m m e n ši n á m . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

C e s t o u , j a k m o t i v o v a t o b ět i d i s k r i m i n a c e k p o d á v á n í s t í žn o s t í , j e z j e d n o d u še n í t a k o v é h o p r o c e s u p r o d i s k r i m i n o v a n é h o . M ůže m u s t í m p o m o c i řa d a e x i s t u j í c í c h n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í , t y s e a l e n ěk d y s a m y p o t ý k a j í s b a r i é r a m i , k t e r é j i m p o m o c z n e m o žňu j í či k o m p l i k u j í . D a l ší n á v r h s e t e d y t ý k á s p í še t ěc h t o b a r i é r n a s t r a n ěi n s t i t u c í . J e d n a z r e s p o n d e n t e k , k t e r á s e s a m a s e t k á v á s d i s k r i m i n a c í a s o u ča s n ěj i p o m á h á ře ši t j i n ý m , n a v r h u j e z a čl e n i t o c h r a n u l i d s k ý c h p r á v a o c h r a n u p ře d d i s k r i m i n a c í d o z á k o n a o s o c i á l n í c h s l u žb á c h . S o c i á l n í s l u žb y n e j s o u p o s k y t o v á n y j e n R o m ům , a l e p r á v ěz d r a v o t n ěp o s t i že n ý m , s e n i o r ům . A t o j s o u v še c h n o l e h c e z r a n i t e l n é s k u p i n y o b y v a t e l s t v a . T a k že p r o čt u o c h r a n u l i d s k ý c h p r á v n e b o o c h r a n u p ře d d i s k r i m i n a c í n e d a t r o v n o u d o t o h o Z á k o n a o s o c i á l n í c h s l u žb á c h ? S t e j n ět o v ši c h n i t a k n ěj a k d ěl á m e . Čl o v ěk v t í s n i t o d ěl á , I Q R o m a s e r v i s z B r n a , a l e m u s í m e n a t o s l o ži t ěh l e d a t p r o j e k t y . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

5 7


M o t i v a c i o h l á s i t d i s k r i m i n a c i m ůže z v ý ši t m o žn o s t k o n t r o l y z e s t r a n y i n s p e k čn í c h o r g á n ůb e z p ře d c h o z í h o o h l á še n í . O h l á še n í s n i žu j e ša n c i n a t o , že s e d i s k r i m i n u j í c í m u n ěc o p r o k á že , a t u d í žd i s k r i m i n o v a n é h o o d r a z u j e o d p o d á n í s t í žn o s t i . Z n a čn o u b a r i é r u o h l a šo v á n í d i s k r i m i n a c e t v o ří o b a v y z d ůs l e d k ůp r o o h l a šu j í c í h o , p r o t o s e d i s k r i m i n o v a n ý s n a ží z ůs t a t s k r y t ý a n e s l u ču j e l i s e t o s ře še n í m d i s k r i m i n a c e , r a d ěj i s i s i t u a c i n e c h á p r o s e b e . D i s k r i m i n o v a n í s e n a z á k l a d ěz k u še n o s t í z o k o l í d o m n í v a j í , že i a n o n y m n í še t ře n í n a p ř. v p r a c o v n í m p r o s t ře d í m n o h d y v y ú s t í v o d h a l e n í s t ěžo v a t e l e , k t e r ý s e p o t o m n a c h á z í v e v e l m i n e p ří j e m n é s i t u a c i . K o m u n i k a c e m o žn o s t i z a čí t ře ši t s i t u a c i z a r u če n ě a n o n y m n ěb y j i m v t o m m o h l a p o m o c i . S t ěžo v a t e l b y m ěl m í t j i s t o t u , že j e h o p r v n í o h l á še n í a k o n z u l t a c e j s o u d ův ěr n é . M ěl b y m í t d á l e b e z p e čn ěp o d k o n t r o l o u , v e k t e r é m o k a m ži k u n á s l e d n é h o ře še n í s i t u a c e b y j i žj e h o a n o n y m i t a m o h l a o h r o že n a , a b y s e m o h l r o z h o d n o u t , z d a v ře še n í o f i c i á l n í c e s t o u p o k r a čo v a t . V ý h o d a j e , že v t u t o c h v í l i u žj e p r o t o t o r o z h o d n u t í k v a l i f i k o v a n ěj ší , o b o h a c e n o i n f o r m a c e z p r v n í k o n z u l t a c e . O b a v y z d ůs l e d k ůt o t a k y m o h u b ý t . P r o t o že k d y ž čl o v ěk n ěk d e b y d l í , b u d e s i s t ěžo v a t a z ůs t a n e t a m b y d l e t , m ůže s e b á t , že h o t a m z n i čí . T o j e t a k y p r o b l é m , že s e t o n e d ěl á a n o n y m n ě. I d e á l n í j e m o žn o s t s n ěk ý m p r o m l u v i t , o n t o p ři j m e a p o m ůže t o . A l e t i s t a r ší v ět ši n o u a n i n e c h t ěj í p o s l o u c h a t . A k d y žt a m p ůj d u z n o v u , t a k u žt o b u d e p e k l o . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) K a žd o p á d n ěj á o s o b n ěb y c h t o n e o h l á s i l a , k d y b y t o b y l o n ěc o , c o b y s e m ět ý k a l o . K d y b y t o n e b y l o a n o n y m n í . ( že n a , 2 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

5 8


I I . 5 P o v ěd o m í o p r á v e c h , z n a l o s t a d ův ěr a o r g a n i z a c í p o s k y t u j í c í c h p o m o c d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m I I . 5 . 1 Z n a l o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a O e x i s t e n c ip r á v n í c h n o r e m u p r a v u j í c í c h o t á z k y d i s k r i m i n a c e m á a l e s p o ň m l h a v o u p ře d s t a v u v ět ši n a r e s p o n d e n t ů, k t e ří s e z ú ča s t n i l i p r ůz k u m u . H l u b ší p o v ěd o m í či z n a l o s t i d a n ý c h n o r e m v ša k n e j s o u o b e c n ěr o z ší ře n y , a t o a n i m e z i o s o b a m i s v y šší m v z d ěl á n í m či o s o b a m i s o c i á l n ěn e v y l o u če n ý m i . K r o m ěa n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a r e s p o n d e n t ij m e n o v a l is a m o t n o u Ú s t a v u r e s p e k t i v e L i s t i n u z á k l a d n í c h p r á v a s v o b o d čiZ á k o n í k p r á c e . N e j ča s t ěj i v ša k u v á d ěl i o b e c n ě, že t a k o v ý z á k o n , k t e r ý d i s k r i m i n a c i z a k a z u j e , ( u r či t ě) e x i s t u j e . N o t a k j e Z á k o n í k p r á c e , že j o , k t e r ý p r o s t ěn ěj a k ý m z p ůs o b e m z a k a z u j e n e b o n ěj a k ý m z p ůs o b e m s e s n a ží ře ši t d i s k r i m i n a c i , s i m y s l í m . J e a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n , k t e r ý u r či t ěm á m e , že j o . A t o j e t a k a s i v še c h n o , n e ? N ěk d e s e m l u v í , m y s l í m v Ú s t a v ě, o r o v n o s t i . Že j o ? O b ča n ůa t a k . A j i n a k t e d a n e v í m . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í ) T a k s i m y s l í m , že z á k o n n a t o j e , p r o t o že t i l i d é u žs i u v ěd o m i l i , že b e z t a d y t o h o a s i b y b ý t m u s e l , k d y b y k a žd ý s i d ěl a l , c o c h c e . ( m u ž, 4 2 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) N o u r či t ě. J a k ý ? T o n e v í m . A l e j s e m p ře s v ěd če n e j , že j o . ( m u ž, 3 1 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) J á b y c h ře k l a , že j o . N e ? N o j á b y c h ře k l a , že j e p ře c e . V žd y ťj e t o i v l a s t n ěv Ú s t a v ě. ( že n a , 6 2 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) N e v í m , j e s t l i p ří m o Ú s t a v a . M y s l í m , že i p ří m o Ú s t a v a . P l u s j e m i n i m á l n ěv Z á k o n í k u p r á c e , že n e s m í b e j t čl o v ěk d i s k r i m i n o v a n e j p o d l e v ěk u , v z h l e d u , n á r o d n o s t i , n á b o že n s t v í , o r i e n t a c e a p o d . A v o s t a t n í c h z á k o n e c h b u d e u r či t ě n ěc o p o d o b n ý h o . ( m u ž, 2 8 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) Z a j í m á m s e o t r o šk u j i n ý v ěc i . A l e ří k á m , n a z á k l a d ět ěc h d o s a v a d n í c h z k u še n o s t í p r o s t ěn e v í m . N i c m é n ěA r i s t o t e l e s t v r d i l , že j e l e p ší šp a t n á Ú s t a v a , n e žv ůb e c žá d n á . P r o t o že a s p o ňc o s i e x i s t u j e , m ůže m t o a s p o ňz k r i t i z o v a t , k d y žu ž n i c j i n ý h o . A l e a s i b y c h s i h o t a k y m ěl a p ře čí s t , t o j e f a k t , k d y žu žr o z d á v á m m o u d r a . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) J á s i m y s l í m , že e x i s t u j e , a l e s p o u s t a l i d í a n i o t o m n e v í , že t ře b a t o e x i s t u j e . ( m u ž, 5 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

M e z i j e d n o t l i v ý m i s k u p i n a m i r e s p o n d e n t ův ša k p a n u j í r o z d í l y , a t o j a k v p r á v n í m v ěd o m í či p r á v n í z n a l o s t i , t a k v m í ře d ův ěr y v a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í n o r m y . P o k u d o b ča n é t z v . t ře t í c h z e m í n e b o o s o b y s p ův o d e m v t ěc h t o z e m í c h o e x i s t e n c i t ěc h t o z á k o n ův ěd í , j e t o n a v e l m i o b e c n é r o v i n ě, n e b o s e d o m n í v a j í , že z á k o n y , p l a t n é n a ú z e m í ČR , s e n e v z t a h u j í n a p ří p a d y , k d y o b ět í d i s k r i m i n a c e n e j s o u o b ča n y Če s k é r e p u b l i k y či E v r o p s k é u n i e . M y s l í m , že n e e x i s t u j e , a l e n e m á m i n f o r m a c i , j e s t l i e x i s t u j e n e b o n e . ( m u ž, 3 6 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í ) M y s l í m , že j o . M y s l í m , že j e , a l e n e z n á m e h o . N e z n á m e . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šb e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě n á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í ) N o n e , t o j e v E v r o p s k ý u n i i , k d e n e j s m e m y . J s m e t ře t í s t á t , h o t o v o . ( m u ž, 2 8 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě n á r o d n o s t i )

R e s p o n d e n t i d i s k r i m i n o v a n í n a z á k l a d ě j i n ý c h d ův o d ůn e že t n i c i t y či n á r o d n o s t i ( z e j m é n a p a k o s o b y s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m ) s e v ša k k a n t i d i s k r i m i n a čn í m u z á k o n u s t a v ěj í s k e p t i c k y –v n í m a j í j e j j a k o „ši t ý n a m í r u “r o m s k é e t n i c k é m i n o r i t ě.

5 9


N o u r či t ěn ěj a k e j t a k o v e j h l e z á k o n b u d e k v ůl i r ůz n ý m m e n ši n á m . A l e j e s t l i h o d n ěl i d í h o z n á , t o s i m y s l í m , že n e . T a u r či t á s k u p i n a o b ča n ůh o z n á v e l i c e d o b ře . T a s e n a n ěj o d v o l á v á i m r v é r e . ( m u ž, 3 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) J e s t l i e x i s t u j e v Če s k u z á k o n , k t e r ý z a k a z u j e d i s k r i m i n a c i ? J á n e v í m , t o j e m o žn ý . H l a v n ěC i k á n i . V í t e c o ? T o j s o u t a k o v í p o d v o d n í c i , t y c o d o s t a n o u p e n í z e , k d y b y t o d o s t a l i t i l i d i , c o t o o p r a v d u p o t ře b u j o u . ( že n a , 6 8 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

O b j e v i l y s e t a k é n á z o r y , že a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n n a o p a k p ři s p í v á k d i s k r i m i n a c i p o z i t i v n í , n e b o že j e h o f o r m u l a c e p ří m o n a v á d ěj í d i s k r i m i n u j í c í o s o b y n e b o s u b j e k t y k t o m u , j a k j e j o b e j í t , c o žp a k či n í k o n k r é t n í d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í n á s l e d n ěp r á v n ěn e p o s t i h n u t e l n ý m . Řa d a t ěc h z á k o n ů, k t e r ý t a k z v a n ěd i s k r i m i n a c i z a k a z u j o u , s i m y s l í m , že p o u z e v y t v á ří p o z i t i v n í d i s k r i m i n a c i . V i z r a s o v á . Z n á m řa d u p ří p a d ů, k d y v ět ši n o v á r a s a b y l a o b v i n ěn á z r a s i s m u , p ři t o m řa d a t ěc h m e n ši n j s o u m n o h e m v ět ší r a s i s t i , n e žv ět ši n o v á s p o l e čn o s t , a l e o b r á c e n ět o n e z n á m . A t o o p ět z a s e v e d e k n ěj a k ý m n e d o b r ý m n á l a d á m v t é s p o l e čn o s t i . ( m u ž, 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) A n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n s á m o s o b ěj e t a k o v ý m p ří k l a d e m v ý s m ěc h u d i s k r i m i n a c i j a k o k o n c e p t u . A t o z n a m e n á , že k d y žl i d í v i d í v r e á l e –a h a , t a d y j e a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n , a l e t a d y j e t o l i k v ý j i m e k , a v p o d s t a t ěk o h o k o l i v m ůže m e d i s k r i m i n o v a t , p r o t o že z a m ěs t n a v a t e l s i n a p ří k l a d ře k n e –j á c h c i v y h o d i t že n u , p r o t o že j i t a m n e c h c i p r o t o , že j e že n a , a l e j á n e m o h u d á t d o p a p í r ů, že j i v y h a z u j i p r o t o , že j e že n a . T a k t e n t o z a m ěs t n a v a t e l s i v y m y s l í –t a k j á n a j d u j i n ý d ův o d . A n a p ří k l a d t a m d á d ův o d : n í z k ý p r a c o v n í v ý k o n . A n e b o t a m d á d ův o d : n a d b y t e čn á p r a c o v n í s í l a . A n e b o p r o s t ěv y m y s l í , j a k t o o b e j í t . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v n í i d e n t i f i k a c e ) P o m ý c h z k u še n o s t e c h , c o m á m , i k d y žs i n ěk d y p l e t u d i s k r i m i n a c i a k o r u p c i , s i m y s l í m , že z á k o n s e d á v žd y c k y o b e j í t . N ěj a k ý z á k o n e x i s t u j e , a l e j e t o p r o s t ěn a p a p í ře a o n i v á m n e ře k n o u , že j s t e s t a r ý , o n i v á m n e ře k n o u , že j s t e R o m , o n i v á m n e ře k n o u , že j s t e t o h l e –n a p í ší s i t o n ěk d e d o s e z n a m u , a k d y žc h c e t e p s a b í t , h ůl s i v žd y c k y n a j d e t e . ( že n a , 5 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

A n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n j e v n í m á n j a k o p r o b l e m a t i c k ý i z t o h o d ův o d u , že m á ú d a j n ěn e j n i žší p r i o r i t u . V p o d s t a t ěa n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n f u n g u j e t a m , k d e n e n í v r o z p o r u s j a k ý m k o l i v j i n ý m z á k o n e m , p r o t o že b o h u že l t e n z á k o n j e v y t v o ře n ý t a k , že m á n e j n i žší p r i o r i t u a v še c h n y o s t a t n í z á k o n y m a j í p ře d n í m p ře d n o s t , c o žj e z á s a d n í c h y b a . M ěl o b y t o b ý t p ře s n ěn a o p a k a a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n b y m ěl b ý t n a d řa z e n ý o s t a t n í m z á k o n ům . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v n í i d e n t i f i k a c e )

I I . 5 . 2 P ře d s t a v y o t o m , če h o s e m ůžo u o b ět i d i s k r i m i n a c e v ČR d o m o c i O s o b y , k t e r é n e m a j í žá d n é p o v ěd o m í o z á k o n e c h , k t e r é b y d i s k r i m i n a c i z a k a z o v a l y , n e m a j í a n a l o g i c k y t a k é žá d n é p ře d s t a v y o m o žn o s t e c h j a k é k o l i o b r a n y n a p r á v n í ú r o v n i , p o t a žm o o m o žn o s t e c h j a k ý c h k o l i k o m p e n z a c í . Z v e l k é čá s t i s e j e d n á r e s p o n d e n t y r o m s k é h o p ův o d u n e b o z d r a v o t n ěp o s t i že n é . T a t o s o u v i s l o s t n i c m é n ěn e m u s í b ý t o b e c n ěp l a t n á , v z h l e d e m k n e r e p r e z e n t a t i v n o s t i v z o r k u n a še h o v ý z k u m u . M y s l í m s i , že n i če h o . N e . V á že n ý p ří t e l i , p a r d o n , p r o m i ňt e , n i če h o . N e . ( m u ž, 6 5 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) H o d n ěo b t í žn ěp o d l e t o h o , c o j s e m s l y še l a . H o d n ěo b t í žn ě. P r o t o že t o , c o j s o u t y –c o s n i m a t ře b a n a t á če j í t e l e v i z n í n o v i n y j a k P r i m y , t a k N o v y , t o h l e t r o šk u s l e d u j u , t a k z t o h o či še j v e l i k ý o b t í že p r o n ě… T o d l o u h o d o b ý t r v á n í t o h o . T ře b a že j i m s n í ži l i p ří s p ěv e k n e o p r á v n ěn ěa t a k h l e . O t o m s e b a v i l i , p r o t o že u r či t ý m z p ůs o b e m n a s t a v i l i z á k o n a o n i s p a d l i d o n i žší s k u p i n y , a n i žb y t o m o h l i o v l i v n i t . A t a h a l i s e t ře b a 2 , 3 r o k y n ěk t e r ý t y . V ět ši n o u p á n o v é d o t o h o šl i a d o c e l a j a k o b y l i z t o h o šp a t n í p s y c h i c k y , že t o d l o u h o t r v a l o . ( že n a , 5 9 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě t ěl e s n é h o p o s t i že n í ) N e , t o n e v í m t a k o v ý v ěc i . A l e d o b ře . A l e i k d y b y c h s i še l s t ěžo v a t , t a k m i ře k n ět e , c o s e s t í m v y ře ší ? N i c . Z a s e . D i s k r i m i n a c e . ( m u ž, 5 0 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

P ře s p o v ěd o m í a z n a l o s t i m o žn o s t í s a t i s f a k c e n ěk t e ří r e s p o n d e n t i n a z á k l a d ěs v ý c h z k u še n o s t í h o v o ři l i z á r o v e ň o t o m , že v y m a h a t e l n o s t j e v e l i c e o b t í žn á , n e b o že d ůs l e d k y o b r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í j s o u o b d o b n ěn e p ří j e m n é

6 0


j a k o d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í s a m o t n é . T y t o o s o b y p a k m o žn o s t i k o m p e n z a c í p o d c e ňu j í , p r o t o že t r v á d l o u h o , n e žs e j i c h d o čk a j í , n e b o p r o t i s o b ěm o h o u o b r á t i t m í n ěn í o s t a t n í c h o b y v a t e l k o m u n i t y , v n í ž ži j í . P o d í v e j t e , t a k n a n ěj n a v l e čo u t a k o v o u p s í h l a v u , že p r o s t ěh o ú p l n ěo d d ěl a j í z d r u h ý s t r a n y . T o s e n e z l o b t e , j á t o t a d y v i d í m . K d y žs e o h l á s í t e o s v ý p r á v a , t a k p r o s t ěj s t e p e r s o n a u n g r á t a t í m t o h a s n e . N i k d o s e s v á m i n e b u d e . K d y b y s t e t a d y l e z l p o čt y ře c h , t a k v á m n i k d o n e p o m ůže a t í m t o h a s n e . T o s i u d ěl á t e a k o r á t z l e j a k o n a m a l ý o b c i . V e m ěs t ěs e t o z t r a t í , a l e n a m a l ý o b c i . . . ( že n a , 7 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) D n e s k a p o m ěr n ěm á l o . J e št ěn á r o d n o s t í m e n ši n y j a k žt a k žm a j í m o žn o s t s e d o m o c i s v ý c h p r á v , a l e s e x u á l n í m e n ši n y s k o r o v ůb e c . T a m j e t o ú p l n ěm i n i m á l n í . ( že n a , 3 0 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v n í i d e n t i f i k a c e ) T a k že t o s e s i c e j a k o b y d o m ůže t e , j o , a l e z t r a t í t e s p o u s t u ča s u , s p o u s t u n e r v ů, v šu d e v á s p r o s t ěp r o b í r a j í , s p o u s t u n e p řá t e l s i u d ěl a j í a p a k t o v í t ěz s t v í j e P y r r h o v o k o l i k r á t . ( že n a , 5 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) M ůže s e d o m o c i o b h a j o b y p r o t i p ří p a d ům d i s k r i m i n a c e , k t e r é s t á t n e u z n á v á , k t e r é j s o u i l e g á l n í . T a k že v p ří p a d e c h , k d y n a p ří k l a d j e o s o b a z a t o , že j e p ří s l u šn i c í a n e b o p ří s l u šn í k e m n ěj a k é m e n ši n y n a p a d n u t á , z n e v ý h o d n ěn á v p r a c o v n í m p r o c e s u a n e b o p r o s t ěd o c h á z í k n ěj a k é m u n e r o v n é m u p ří s t u p u , k t e r ý a l e s t á t u v a d í , k t e r ý p r o s t ěu žj e s c h v á l e n ý j a k o i l e g á l n í , t a k t a m s e m ůže d o m o c i p o m o c i . ( že n a , 3 0 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě p o h l a v n í i d e n t i f i k a c e )

C o b y p ří či n a p r o b l e m a t i c k é v y m a h a t e l n o s t i s e o b j e v u j e t a k é p o d c e ňo v á n í v l a s t n í h o s o c i á l n í h o k a p i t á l u .

J á j s e m če t l o s i t u a c í c h , k d y s e t y l i d i b r á n i l i a ú s p ěšn ě. A l e t o j s o u f a k t v ý j i m k y , k d y p r o s t ě–v ět ši n o u s e t o t ý k á p r o s t ěv z d ěl a n ý c h l i d í , k d y o n i v í , m a j í z k u še n o s t i –n e b o z k u še n o s t i . M a j í p ře d s t a v u o t o m , j a k t o f u n g u j e , n a k o h o s e o b r á t i t . P o d l e m ý h o p r o s t ěv í , c o m a j í u d ěl a t . C o žj e p l á n . J o ? K t e r ý j á n e m á m . J a k o p o c h y b u j u –n i k d y j s e m n e s l y še l , že b y p r o s t ěn ěk d o ře k l p r o s t ě, že m a t k a s p ět i d ět m a s e šl a b r á n i t j e n p r o t o , že j e n ěk d o v y h o d i l o d n ěk u d z n ěj a k ý h o v e ře j n ý h o p r o s t o r u . J o ? P o c h y b u j u . J á j s e m t o n i k d y n e s l y še l . T i h l e t i l i d i p r o s t ěn e v í , j a k s e b r á n i t . J o ? N a v í c s e b o j í . O n i m a j í s t r a c h s e p r o j e v i t , p r o t o že s e b o j í o s v o j i o s o b n o s t . ( m u ž, 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

V p ří p a d ěr e s p o n d e n t ů, k t e ří m a j í j i s t é p o v ěd o m í n e b o v ěd o m o s t i o m o žn ý c h k o m p e n z a c í c h , p a k n e j ča s t ěj i z m i ňo v a n ý m i m o žn o s t m i v ý s l e d k u ú s p ěšn ěz a k o n če n é h o s p o r u v p ří p a d e c h d i s k r i m i n a c e j s o u n á p r a v a s i t u a c e a z a b r á n ěn í d a l ší m u d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í s p o l u s f i n a n čn í m o d šk o d n ěn í m . O b ět i d i s k r i m i n a c e t a k é o če k á v a j í o m l u v u , d o s a že n í s p r a v e d l n o s t i a p ře d e v ší m m o r á l n í z a d o s t i u či n ěn í . P r o n ěk t e r é z n i c h j e d ůl e ži t ěj ší s a t i s f a k c e v p o d o b ěp o t r e s t á n í p a c h a t e l e , n e žf i n a n čn í o d šk o d n ěn í . J a k o k d y b y c h n ěk o h o n a h l á s i l ? C o s e m u s t a n e ? T a k z a čn e v y še t řo v á n í . P o k u d s e j a k o p r o k á že j e h o v i n a , t a k b y c h ře k l m i n i m á l n ěj a k o p o k u t u . M i n i m á l n ě. J a k o m o h l o b y t o s k o n či t i v ěz e n í m n a k o n e c . ( m u ž, 2 1 l e t , S Šb e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

O b ět i d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c k é h o p ův o d u , r a s y n e b o n á r o d n o s t i , k t e r é j s o u s i v ěd o m y d o s a že n í m o žn é s a t i s f a k c e , n a p r v n í m m í s t ěn e j ča s t ěj i j m e n u j í d o s a že n í s p r a v e d l n o s t i , o m l u v u , n á p r a v u s i t u a c e či z a b r á n ěn í d a l ší m u d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í a t a k é f i n a n čn í k o m p e n z a c i . T a k t o n e v í m . V í t ěz s t v í ? ( s m í c h ) T ře b a t u f o r m u o m l u v y , d o p i s e m p o s l a t . S i c e t o o d čl o v ěk a , j o , j a k o k d y b y m ěn e v z a l i a p o s l a l m i n ěk d o d o p i s –o m l o u v á m s e z a t o , že j s e m v á s n e v z a l s k r z t o , že j s e m R o m k a , t a k b y m ět o t a k y n e p o v z b u d i l o . J a k o t a k h l e . A l e t í m , že s i t o t e n čl o v ěk u v ěd o m í , a s i t a k y n ěče m u j a k o k d y b y p o m ůže … ( že n a , 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) N o t o b y b y l o d o b r ý . A s p o ňb y o m l u v i l i . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) N o m ůže s e d o m o c i p r á v ě p o d l e t o h o a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a t o h o , že b u d e m í t u s n e s e n í o t o m , že b y l a d i s k r i m i n o v a n á n e b o n ěj a k ý r o z h o d n u t í s o u d u a m ůže s e d o m o c t i n ěj a k ý h o f i n a n čn í h o o d šk o d n ěn í . P r o t o že t a m í r a d i s k r i m i n a c e s e d á f i n a n čn ěo d s t u p ňo v a t . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) T a k z á l e ží j a k o –u r či t ět a m b u d e m o žn á n ěj a k á n á h r a d a šk o d y , p r o k á že l i , že t a šk o d a v z n i k l a . U r či t ěn ěj a k á a s i o m l u v a , p o k u d p r o s t ět a m d o šl o k n ěj a k ý m u p o šk o z e n í j a k o c t i . M y s l í m s i , že p o k u d b y s e p r o k á z a l o , že s e j e d n a l o o n ěj a k ý p r o g r a m o v ý a o p a k o v a n ý j e d n á n í , k t e r ý p r o s t ě v e d l o k n ěj a k ý m u j e št ě d a l ší m u p o šk o z e n í , t a k s e t o d á

6 1


s k o m b i n o v a t s n ěj a k ý m t r e s t n ěp r á v n í m . J á n e v í m t e ďk a p ří k l a d . T ře b a , j á n e v í m , k d y b y s t á t s t e r i l i z a c e t ře b a že n n e b o t a k , t a k p r o s t ět a m u žs e d a j í i h l e d a t n ěj a k ý t r e s t n ěp r á v n í d ůs l e d k y . J á j a k o n e j s e m p r á v n í k , d o k á žu s i p ře d s t a v i t , že s e t o d á k o m b i n o v a t p r o s t ě. V žd y c k y z á l e ží n a t o m , c o z p ůs o b í t a d i s k r i m i n a c e a v j a k ý m j e k o n t e x t u . J o ? A o n a a s i s e d á v t a k o v ý m t o m b i z a r d n í m z p ůs o b e m žá d a t j a k o b y n á p r a v a t o h o , j á n e v í m , že t ře b a n ěk d o m ěn e c h c e v z í t k v ůl i t o m u , že j s e m A r a b . A p r o s t ěp r o k á žu m u t o , z a ža l u j u h o a s o u d m u m o žn á n a ří d í , a b y m ěv z a l , a l e p r o s t ěk če m u t o j e ? ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

O s o b y d i s k r i m i n o v a n é k v ůl i v ěk u b y p o ža d o v a l y n a p r v n í m m í s t ěm o r á l n í s a t i s f a k c i , o m l u v u , d o s a že n í s p r a v e d l n o s t i a t o , a b y j i žd á l e k d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í n e d o c h á z e l o a d á l e p a k t a k é f i n a n čn í o d šk o d n ěn í , k t e r é v ša k n e n í t a k d ůl e ži t é j a k o v ý še u v e d e n é n á p r a v n é p r o s t ře d k y . T a m j e t e n v e l k e j p r o b l é m z a p r v é d o k á z a t t u d i s k r i m i n a c i . K o n k r é t n ě. Čl o v ěk s e n a t o k o u k á j i n a k , f i r m a s e n a t o t ře b a m ůže k o u k a t z a s e j i n a k . N e b o t e n z á s t u p c e t ý f i r m y j a k o r ůz n ěs e k o u k á j i n a k a v t e n m o m e n t u žv z n i k n e p r o b l é m . J á s i m y s l í m , že t a m f i n a n čn í o d šk o d n ěn í j a k o n e h r a j e r o l i . T a d y s p í šh r a j e r o l i t o , že z í s k a t p r á c i n e b o n e . ( m u ž, 5 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) N o , t ý o m l u v y ? D ří v e m o žn á , n o m o žn á , že t e ďk a t ře b a i f i n a n čn í v y r o v n á n í , k d y žp o ža d u j e n ěj a k o u čá s t k u , že j o , z a ú j m u . P o d l e m ý h o . A p o t o m v l a s t n ě, k d y žs e t o t ře b a t ý k á , t a k a s i n á v r a t n a t o p r a c o v i št ěn e b o t a k h l e . P o d l e k o n k r é t n í h o p ří p a d u . ( že n a , 6 2 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) J a k o m ěl a b y c h s e d o m o c i t e o r e t i c k y n ěj a k é h o o d šk o d n ěn í n a t é s t r á n c e t ře b a m o r á l n í a n ěj a k é f i n a n čn í ú j m y . J á s i m y s l í m , že t o j e t a k j a k o v p o d s t a t ěv še c h n o , p r o čj a k o b y t y l i d i s e t a m o b r a c e l i , že j o , t e d a k d y žb y b y l i n ěj a k p o šk o z e n í z d ův o d u o p u št ěn í n ěj a k é h o m í s t a n e b o z a m ěs t n á n í n e b o p o šk o z e n í p o v ěs t i n e b o p r o s t ě n ěče h o t a k o v é h o . Že j o ? C o žj s o u v še c h n o t a k o v é j a k o m o r á l n í a e t i c k é z á l e ži t o s t i . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í )

F i n a n čn í o d šk o d n ěn í n e h r a j e z á s a d n í r o l i a n i u o b ět í d i s k r i m i n a c e z d ův o d u p o h l a v í ( k a t e g o r i e , z a h r n u j í c í t a k é r o d i čo v s t v í či t ěh o t e n s t v í ) . R e s p o n d e n t k y , k t e r é s e z ú ča s t n i l y n a še h o v ý z k u m u , s e p o t ý k a l y n e j ča s t ěj i s p r o b l é m y p ři h l e d á n í p r á c e či n á v r a t u d o z a m ěs t n á n í p o m a t e řs k é d o v o l e n é . T a t o s k u p i n a o b ět í s i , a l e s p o ňv r á m c i n a še h o v ý z k u m u , d i s k r i m i n a c i v e l m i z ře t e l n ěu v ěd o m u j e a t a k é s i j e d o b ře v ěd o m a s v ý c h p r á v . N e j d ůl e ži t ěj ší m i v í t ěz s t v í m i j s o u p r o n ěm o r á l n í s a t i s f a k c e a z a b r á n ěn í p o k r a ču j í c í m u d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í , a t o i n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i ( z d e j e p a t r n ý ši r ší p ře s a h ře še n í d i s k r i m i n a čn í s i t u a c e s t e j n ěj a k o z e j m é n a u e t n i c k ý c h či n á b o že n s k ý c h m i n o r i t ) . T a k t e o r e t i c k y b y s e m ěl d o m o c i t o h o , že p r o s t ěb u d e t e n j e h o p ří p a d r o z h o d n ěp o s o u z e n . P o k u d b u d e t e d a s h l e d á n , že j e t o p r a v d a , t a k p r o s t ěn e j e n o m , že r o z s u d e k j m é n e m r e p u b l i k y , a l e v p o d s t a t ě–j á n e v í m , j a k t o v y j á d ři t –u r či t o u s a t i s f a k c i . O n o t o n e m u s í b e j t f i n a n čn í , a l e j d e o t o , že j a k o čl o v ěk m á ča s t o p o šk o z e n o u p o v ěs t , o t ěc h n á s l e d c í c h n a p s y c h i k u a n a f y z i čn o n e m l u v ě… A l e ří k á m , j e t o j a k o t e n p o c i t z a d o s t i u či n ěn í p r o t o h o čl o v ěk a . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) P o k u d čl o v ěk z t r a t í p r á c i , t a k že t a f i n a n čn í p o m o c t o j e n i c p r o t i p r á c e . J e t o j a s n é . A p o k u d t o j e j a k o –j á n e v í m – o b e c n ěd i s k r i m i n a c e n e ří k a l a , že t o n e p o m ůže d o s t a t p e n í z e , k d y žj s t e d i s k r i m i n o v a n í n a z á k l a d ěn á b o že n s t v í n e b o e t n i c k ý p ův o d . T o v ůb e c n e p o m ůže . J e d i n á v ěc , k t e r ý p o m ůže , že a b y t a s p o l e čn o s t n e b o čá s t s p o l e čn o s t , k t e r ý s e c h o v á šp a t n ě, z m ěn i l i t o . T o j e t e n c í l . Žá d n ý p e n í z e v t o m n e p o m ůže . ( že n a , 4 6 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) a n á r o d n o s t i ) N o , ú p l n ěn e v í m , u r či t ěn á p r a v y . J á b y c h t ře b a v m ý m p ří p a d ě, b y c h t a k j a k o če k a l a , že b u ďs e d o m ůžu t o h o , že m ě t a m p ři j m o u z p á t k y , a l e t o j s m e t a d y u žs p o l u ře ši l i , ú p l n ěn e v í m , j a k b y s e n a m ět a m t v á ři l i , t a k že t o j s e m s e t o h o o b á v a l a . A n e b o z ře j m ěm ůžu d o s t a t n ěj a k o u v y šší k o m p e n z a c i , n e žo d s t u p n ý . T o b y c h a s i t a k j a k o l a i c k y če k a l a , že s e m ůže s t á t . A l e u p ří m n ě–m n ěn e šl o a n i o p e n í z e , a s i j a k o b y c h če k a l a n ěj a k ý z a d o s t i u či n ěn í , že a s p o ňo n i z t o h o b u d o u m í t p r o b l é m v z h l e d e m k t o m u , že če r p a j í d o t a c e z E U n a p o d p o r u n á v r a t u m a t e k p o m a t e řs k e j a t a k . J a k o v z h l e d e m k t o m u , že s i n a t o m s t a v í r e k l a m u a v y h r á v a j í z a m ěs t n a v a t e l e r o k u j e d n o h o z a d r u h ý m . N e v í m , j a k t a m t o p a k p r o b í h á . T o b y m ěv c e l k u z a j í m a l o , p r o t o že j a k o v y h r á t n ěk o l i k r á t z a m ěs t n a v a t e l e r o k u a d o s t á v a t d o t a c e o d E U n a t o , že m a j í p r o g r a m y p r o n á v r a t m a t e k p o m a t e řs k e j –n e m á m j i n o u z k u še n o s t a m á m i j i n ý i n f o r m a c e , že t o t a k ú p l n ěn e p r o b í h á . T a k že n e v í m , j a k s e t o p o s u z u j e . T o m ět ře b a h o d n ěp ře k v a p i l o . T a k že a s i b y c h če k a l a n ěj a k o u – n ěj a k ý z a d o s t i u či n ěn í , že s e j i m a s p o ňt ře b a d á p o k u t a , n e b o u d ěl á v e ře j n ět y , t y , t y , t a k h l e s e t o d ěl a t n e m ůže . J o ? N e žj a k o , že j i m t o v l a s t n ěp r o c h á z í . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

6 2


R e s p o n d e n t i s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m ( v če t n ět ěc h , k d o p e ču j í o o s o b y s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m ) b y v p r v é řa d ěo če k á v a l i n á p r a v u v ěc i . D á l e p a k m o r á l n í s a t i s f a k c i , o m l u v u a p ří p a d n ěf i n a n čn í o d šk o d n ěn í . N i c m é n ět y t o o s o b y v ša k v i d í z á s a d n í p r o b l é m v d é l c e d ůk a z n í h o ří z e n í , v d o m n ěn í , že d ůk a z n í b ře m e n o l e ží n a j e j i c h s t r a n ěa t a k é v m o žn é o d p l a t ěz e s t r a n y p a c h a t e l e v p ří p a d e c h , k d y b y b y l a z e s o u d n í h o r o z h o d n u t í n a ří z e n a n á p r a v a s i t u a c e –t e d y n a p ř. v e z n o v u p ři j e t í d o z a m ěs t n á n í .

J a k o m y s l í t e ža l o b u p r o t i d i s k r i m i n a c i ? N o t a k a s i b y c h s e m ěl a s e t k a t s t í m , že s e t o t e d a n ěj a k ý m z p ůs o b e m v y ře ší . A že p o k u d b y s e t o t e d a t ý k a l o t o h o , že k o n k r é t n ě že b y t ře b a t u m a l o u n e v z a l i d o t ý šk o l y , t a k b y j a k o b y v ý s l e d k e m t o h o m ěl o b ý t t o p ři j e t í d o t ý šk o l y … P o k u d b y šl o o n ěj a k o u t u p s y c h i c k o u ú j m u , t a k b y t o a s i m u s e l o b ý t p o d l o že n ý n ěj a k ý m a l é k a řs k ý m a z p r á v a m a n e b o n ěčí m t a k o v ý m a s i , že j o ? ( že n a , 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě m e n t á l n í h o p o s t i že n í ( d í t ět e ) ) Ře k l b y c h , že p o d l e t o h o , o c o s e b u d u s o u d i t . J e s t l i o n ěj a k ý o d šk o d n ý n e b o j e s t l i o z n o v u z í s k á n í t ý p o z i c e , c o žt e d a o z n o v u z í s k á n í p o z i c e p o d t a d y t í m n e v í m , d e j m e t o m u , m u s e l i b y m ěp ři j m o u t , a l e p a k b y a s i , j e s t l i b y t o b y l a o p r a v d u t a k h l e d i s k r i m i n a c e , p a k b y h l e d a l i d ův o d , j a k ý m s e m ěz a s e m ůžo u z b a v i t . ( m u ž, 2 8 l e t , Z Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

O m l u v a m á v ý z n a m z e j m é n a p r o l i d i , k t e ří j s o u n ěj a k ý m z p ůs o b e m v e ře j n ě či n n í , že s e j e j i c h j m é n o o či s t í . P r o b ěžn é h o čl o v ěk a o m l u v a n e n í n ěj a k ý z p ůs o b . P r o v ět ši n u l i d í n ěj a k ý f i n a n čn í –z a s e , d o b r ý . A l e n á k l a d y s t í m s p o j e n ý , k t e r ý t o m u p ře d c h á z e j í , ča s o v á n á r o čn o s t , n e n í a d e k v á t n í t o m u . A t e n v ý s l e d e k j e n a t o l i k v z d á l e n e j a n e j i s t e j , že z a t í m n i k d o n e p ůj d e . P o k u d t e n s y s t é m b u d e j e d n o d u c h e j a b u d u v ěd ět , že n a t y h l e m á m p r á v o a d o m ůžu s e j i c h , t a k t y l i d i p ůj d o u . P o k u d t e n s y s t é m b u d e s l o ži t e j , v ůb e c n e b u d u v ěd ět c o a k d y a j e s t l i v ůb e c , t a k z a t í m n e p ůj d u . ( m u ž, 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) T a k u r či t ěb y –s p r á v n ěb y t o m ěl o b e j t n á p r a v y v ěc í . A m i n i m á l n ěo m l u v y . N ěj a k ý m o r á l n í s a t i s f a k c e , k d y žu žn i c j i n ý h o . K o l i k r á t čl o v ěk u s t a čí j e n o m t o ří c t : „o m l o u v á m s e , n e v ěd ěl j s e m . “J o ? K o l i k r á t čl o v ěk u n e j d e o n i c j i n ý h o . A l e m y s l í m s i , že j a k o v d o s t p ří p a d e c h j e t o j e n o m ří c t : „O m l o u v á m s e . “K d y žt o t ře b a v e z m u s a m a z a s e b e , c o s e t ý če t ře b a c h o v á n í t ěc h l i d í , c o s e t ý če a ťu žk v ůl i p s o v i n e b o , n e b o T o m á šo v i . J a k o n i k d o n e m u s í v i d ět , že t e n k l u k j e a u t i s t a . N a n ěm t o v i d ět n e n í . H o d n ěl i d í –m y j s m e t o n e v ěd ěl i d o še s t i l e t n e b o d o s e d m i l e t , že t e n k l u k j e a u t i s t a . J o ? A m n ěb y k o l i k r á t s t a či l o o p r a v d u j e n o m ří c t : „P r o m i ňt e , t o j s e m n e v ěd ěl a . “J o ? M n ěs e s t a n e u p o k l a d n y , že k l u k p r o s t ěz a čn e z l o b i t . N e b o z l o b i t . Z a čn e t y j e h o p r o s t ěs t a v y . J o ? A p o k l a d n í z a čn e : „A l e t y j s i z l o b i v e j c h l a p e če k , p r o čt o d ěl á š? A t o s e d ěl á ? A t a k o v o u o s t u d u m a m i n c e . “N a t o m i ře k l a m o j e p s y c h i a t r i čk a j e d n u k o u z e l n o u f o r m u l k u . P o d í v a t s e n a t u p o k l a d n í a ří c t : „V í t e , o n j e a u t i s t a . “B y ťt o n e r a d a ří k á m , t a k p r o s t ěo d t ý d o b y , c o o n a m i t o p o r a d i l a a s i p ře d d v ěm a r o k a m a , t a k k d y žu žj e t a k o v á h l e s i t u a c e , t a k s e n a n í t a k p o d í v á m , ře k n u : „V í t e , o n j e a u t i s t a . “A r á z e m t a p a n í p o k l a d n í z m l k n e a ře k n e : „P r o m i ňt e . “A n e b o t ře b a a s p o ňn á s n e c h á b e j t . J á v í m , že t o p r o n í j e t ěžk ý . J á v í m , že t ře b a p r o s t ěj í j e t o n e p ří j e m n ý . A l e l i d i m e z i n á m a ži j o u r ůz n ý . J o ? A s a m o z ře j m ěf i n a n čn í o d šk o d n ěn í v u r či t ý c h p ří p a d e c h t y p u t r v a l ý p o šk o z e n í z d r a v í s i m y s l í m , že j e n a p r o s t o a d e k v á t n í . ( že n a , 3 7 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o s t i že n í ( d í t ět e ) ) N o t a k u r či t ěu z n á n í t o h o p o ža d a v k u . N e b o n e p o ža d a v k u , a l e p o t v r z e n í t o h o , že o p r a v d u j d e o d i s k r i m i n a c i , že t o n e n í n ěj a k ý m ůj v ý m y s l , že p r o s t ěj s e m n ěj a k á p ře c i t l i v ěl á , a l e p o t v r z e n í t o h o , že j d e o d i s k r i m i n a c i . P o d l e m n e b y s e m o h l a d o m o c t i n ěj a k é j a k o n á p r a v y t é s i t u a c e . J e n o m že s t í m z a s e n a r á ží m e n a t o , m o žn á t a m b y –t o n e v í m –b y l o n ěj a k é i f i n a n čn í j a k o k o m p e n z a c e , p o k u d b y c h t ře b a –j á n e v í m –b y l a n a z á k l a d ěd i s k r i m i n a c e p r o p u št ěn a z e z a m ěs t n á n í , p o 5 l e t e c h b y s e m i t o p o d a ři l o d o k á z a t , že t e d a t o b y l o n a z á k l a d ěd i s k r i m i n a c e t o p r o p u št ěn í , m o h l a b y c h s e p o t o m a s i p u s t i t t e o r e t i c k y d o d a l ší h o s o u d u , k d e b y c h žá d a l a n á h r a d u šk o d y i t ře b a z a u šl ý v ý d ěl e k . A p a k u žb y c h b y l a v d ůc h o d u a u žb y c h u m ře l a . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

R e s p o n d e n t i d i s k r i m i n o v a n í n a z á k l a d ěv í r y ( z a s t o u p e n í v n a še m v ý z k u m u m u s l i m y ) z m i ňo v a l i v p r v é řa d ě o m l u v u a n á p r a v u s i t u a c e . V y j a d řu j í v ša k z k l a m á n í n a d t í m , že s a t i s f a k c e b u d e p o u z e f o r m á l n í a v e v ý s l e d k u , t e d y v j e d n á n í m a j o r i t y k n i m , n e d o j d e k žá d n é p o z i t i v n í z m ěn ě. M y s l í m s i , že k d y žt e n čl o v ěk b u d e v ěd ět , že b u d e m í t v e l k ý p r o b l é m t a k s e k l i d n ěo m l u v í , a l e n e z m ěn í s e . K d y ž d o s t a n e v e l k o u p o k u t u a t o n e že j á t y p e n í z e d o s t a n u , n e h l e d á m t e ď o d šk o d n ěn í p r o m ě, a l e p l a t í j e p r o s t á t , o n b u d e c í t i t b o l e s t a n e b u d e t o v í c d ěl a t . D a l ší z p ůs o b , že s e b u d e c h t í t c h o v a t j i n a k b e z p o k u t y , a l e t o m u s í z m ěn i t n ěj a k é m y šl e n k y a t o j e m y s l í m p r á c e s t á t u . M u s í u či t l i d i , j a k s e m a j í c h o v a t k o s t a t n í m l í p . A l e o d z a čá t k u , j e t o a s i

6 3


p o k u t a , k t e r o u p l a t í p r o c o k o l i v , t ře b a p r o l i d i v n e m o c n i c i , n e b o k t e ří j s o u c h u d í . J á n e c h c i n i c . S l o v n í o m l u v a j e o k , a l e n e z m ěn í čl o v ěk a , t e n s e m ůže o m l o u v a t f u r t , j e n o m j e n t a k . ( m u ž, 3 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě n á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í ) A n i n e o m l u v a . A b y s e j a k o p r o s t ě k n á m c h o v a l i s t e j n ě j a k o k m í s t n í m l i d e m . ( m u ž, 3 1 l e t , S Š b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

V í c e m é n ět o t o žn é f o r m y k o m p e n z a c í j a k o o s t a t n í s k u p i n y u v á d ěl y t a k é o s o b y d i s k r i m i n o v a n é p r o s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c i . D ůl e ži t é p r o n ěj e p ře d e v ší m t o , a b y b y l i p o t r e s t á n i p a c h a t e l é a t o , a b y s e j i žn e m u s e l y o c i t a t v o b d o b n ý c h s i t u a c í c h . T a k é b y v y ža d o v a l y o m l u v u a v p ří p a d e c h , k d y n a z á k l a d ěd i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í u t r p í m a t e r i á l n í ú j m u ( u šl ý z i s k , p o šk o z e n í o s o b n í h o m a j e t k u a p o d . ) , t a k é f i n a n čn í k o m p e n z a c i . C o b y v l a s t n ět e n s o u d v z a l j a k o v ý s l e d e k t o h o a j a k b y z a s á h l v l a s t n ě. N o m n ěb y s t a či l a o m l u v a a . . . N e b o a b y m i ře k l t e n čl o v ěk , že p r o s t ěs i m ěn e b u d e v ší m a t , že p r o s t ěn e b u d e p o k r a čo v a t v t o m , c o d ěl á . ( že n a , 2 9 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) T a k d o u f a l i b y s m e a d o u f a l a b y c h t ře b a j á o s o b n ě, že s e p o t r e s t á v i n í k , a že v l a s t n ěp ře s t a n e s e d í t t o , c o s e d ěj e , že s e m i o m l u v í . A že p r o s t ěu žs t í m n e b u d u m u s e t n i k d y n i c – že u žt o n e b u d u m u s e t ře ši t . Že v l a s t n ěd o s t a n u p r o s t ě s p r a v e d l n o s t n a s v o u s t r a n u . ( že n a , 2 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) M ůj s u b j e k t i v n í n á z o r j e , že t o b u d e d o s t s l o ži t é . T o z n a m e n á , j e s t l i s e n ěče h o –p r o t o že s e b u d e v e l i c e s l o ži t ěj a k o d o k a z o v a t a p r o k a z o v a t a p o d . M y s l í m s i , že n i če h o m o c s e n e d o m ůže . T o j e m ůj n á z o r …J a k o o c o j d e t é o b ět i ? S p í š, j á s i m y s l í m z a s e , c o m á m s v o j e z k u še n o s t i , že b u ďo m l u v a n e b o t e d a z m ěn a c h o v á n í t ěc h o s t a t n í c h s u b j e k t ů. Že j o ? O n ěj a k ý m f i n a n čn í m o d šk o d n ěn í n e b o t a k m ěn e n a p a d á , že b y c h n ěk d y s n ěk ý m m l u v i l , n e b o že b y c h z a s l e c h l . J o ? S p í šj d e o t o n a r o v n á n í t ěc h m e z i l i d s k ý c h v z t a h ů. A ťu žj s o u k d e k o l i v . ( m u ž, 3 1 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) N o t o v l a s t n ěn e v í m , a l e m y s l í m s i , že v n ěk t e r ý c h p ří p a d e c h t o m ůže b ý t , že m ůžo u t o b ý t p e n í z e , z v l á šť k d y žd í k y t é d i s k r i m i n a c i o n ěj a k é p e n í z e p ři še l . T ře b a n ěj a k ý p l a t n e b o n ěc o . A m ůže b ý t n á p r a v a , že z í s k á t ře b a z p á t k y p r a c o v n í m í s t o , o k t e r ý p ři še l . N o . N i c j i n ý h o m ět e ďn e n a p a d á . ( že n a , 5 5 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) J á s i m y s l í m , že s e m ůže d o m o c i , k d y žu žv z n i k n e k o n k r é t n í r o z h o d n u t í z n ěj a k ý h o k o n k r é t n í h o p ří p a d u s o u d n í h o , t a k s i m y s l í m , že s e m ůže d o m o c i b u ďn ěj a k e j c h p e n ěz . T a k k d y b y m i n ěk d o p o m a l o v a l d v e ře , t a k b y c h c h t ěl , a b y m i t y d v e ře o p r a v i l a v e ře j n ěs e m i o m l u v i l . A k d y b y m i n ěk d o d a l , k d y žt o ře k n u s p r o s t ě, p ře s d r žk u , t a k b y c h a s i c h t ěl , a b y m i p l n ě z a p l a t i l t o , c o m i t ře b a u n i k á v p r á c i . N e b o o b e c n ě t ře b a k o n í čk y , k t e ří z t o h o v y c h á z e j í …T a k že o d šk o d n ěn í . T a k že j e t o z a s e o t o m , a b y čl o v ěk b y l v p o h o d ěa n e m u s e l d o p l á c e t n a t o , že j e n ěk d o b l b e j . A p o t o m a s i u r či t ěn ěj a k á i o m l u v a , n o . K t e r á b y , k t e r á b y b y l a t a k o v ý j a k o z a d o s t i u či n ěn í a j a k o t a k o v e j v e ře j n e j d ůk a z t o h o , že t o , že t y d v e ře b y l y p o m a l o v a n ý , t a k j e v n e p o řá d k u . ( m u ž, 3 1 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

I I . 5 . 3 Z n a l o s t o r g a n i z a c í , k t e r é p o s k y t u j í p o d p o r u a r a d y d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m P o d l e o če k á v á n í v y k a z u j í o s o b y s u r či t o u m í r o u p r á v n í h o p o v ěd o m í , a t o n a p ří čc e l ý m v ý b ěr o v ý m s o u b o r e m , v y šší a o b s á h l e j ší z n a l o s t i o r g a n i z a c í z a b ý v a j í c í c h s e p o d p o r o u a p o m o c í d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m , a t o i t e h d y , n e n í l i j e j i c h z k u še n o s t s t ěm i t o o r g a n i z a c e m i o s o b n í . L z e v ša k ří c i , že p ře s b a r i é r y , k t e r é s t o j í v c e s t ě ře še n í v l a s t n í c h d i s k r i m i n a čn í c h s i t u a c í , b y v ět ši n a r e s p o n d e n t ův ěd ěl a , n a k o h o s e o b r á t i t . Z d e j e v ša k t ře b a u v é s t , že r e s p o n d e n t i , k t e ří s e p r ůz k u m u z ú ča s t n i l i , n e j s o u r e p r e z e n t a t i v n í m v z o r k e m v še c h o s o b p o d o b n ý c h c h a r a k t e r i s t i k . N e j ča s t ěj i r e s p o n d e n t i s p o n t á n n ěu v á d ěl i n e v l á d n í n e z i s k o v é o r g a n i z a c e , ča s t o l o k á l n ěp ůs o b í c í , a t o z c e l a p ři r o z e n ět a k o v é , k t e r é ře ší o t á z k y s p o j e n é s c h a r a k t e r i s t i k o u r e s p o n d e n t ůa t a k é s i t u a c í , v e k t e r é k d i s k r i m i n a c i d o šl o či d o c h á z í –n a p ř. b r n ěn št í R o m o v é z n a j í I Q R o m a s e r v i s , z d r a v o t n ěp o s t i že n í j m e n u j í L i g u v o z í čk á řů, P a r a p l e n e b o A p l u , o s o b y d i s k r i m i n o v a n é n a z á k l a d ěp o h l a v í či v ěk u v p r a c o v n í c h z á l e ži t o s t e c h A l t e r n a t i v u 5 0 + či J o b C e n t r u m . O b j e v u j í s e t a k é c h a r i t a t i v n í o r g a n i z a c e a s p o l k y , o b ča n s k é p o r a d n y či k o n k r é t n í p r á v n í c i a a d v o k á t i z o k r u h u z n á m ý c h r e s p o n d e n t ů.

6 4


T a k u r či t ě ú řa d o m b u d s m a n a s e v ěn u j e t e d y t ěm t o o t á z k á m . U r či t ě s i m y s l í m . ( že n a , 6 2 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í ) O b ča n s k á p o r a d n a . J á b y c h t o p r o s t ěb r a l a p ře s p o r a d e n s t v í …P a k v ý b o r n ý j e t a k é –L i g a v o z í čk á řů t a m m á p o r a d n u , t a j e t a k é v ý b o r n á . J á s e v t o m t r o c h u z t r á c í m . J e s t l i j e t o o b ča n s k é s d r u že n í n e b o n e z i s k o v k a . A o n i u žv á s t a k j a k o b y n a s m ěr u j í . N e b o s p o u s t u t a k é p o r a d í . ( že n a , 5 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) T a R O I k a , j e s t l i j e št ěe x i s t u j e , m y s l í m , n ěc o t a k o v ý h o . T o j e s v a z R o m ůn e b o n ěc o t a k o v ý h o , n e ? T a m b y l o n a p s a n ý , j á j s e m t o z a p o m n ěl a , j a k s e j m e n u j o u ? T a k y t a d y t o ře še j t u d i s k r i m i n a c i , ře še j b y t o v o u o t á z k u R o m ů. J e t o v P r a z e , t e ďn e v í m , j a k s e j m e n u j o u , j s e m t o z a p o m n ěl a . ( že n a , 3 5 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) T a k j e t o n a še o r g a n i z a c e P o r a d n a p r o o b ča n s t v í , o b ča n s k á l i d s k á p r á v a , p a k j e t o Čl o v ěk v t í s n i , A m n e s t y I n t e r n a c i o n a l , Če s k ý h e l s i n s k ý v ý b o r , I Q R o m a s e r v i s v B r n ět a k y n ěc o v t o m o h l e d u u r či t ěd ěl a j í . N o R o m e a m ěl a s v o j i a n t i d i s k r i m i n a čn í t e l e f o n n í l i n k u , t e ďu žn ěj a k n a t o n e m á f i n a n c e t a k y . N o n e v í m . P a k j e K o c á b o v a s p o l e čn o s t N a d a c e o t e v ře n é s p o l e čn o s t i , t o s i z a l o ži l K o c á b . H m , t e ď m ěu žn e n a p a d á n i c j i n ý h o . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

I I . 5 . 4 Z n a l o s t v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v P o z i c e v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v j e p o m ěr n ěs u v e r é n n í v p ří p a d ěd o t a z u n a o r g a n i z a c i ře ší c í o t á z k y d i s k r i m i n a c e v r á m c i v e ře j n é s f é r y –z d e v ši c h n i r e s p o n d e n t i , k t e ří n a t u t o o t á z k u d o k á z a l i o d p o v ěd ět , j m e n o v a l i p r á v ět u t o i n s t i t u c i . Z p o h l e d u c h a r a k t e r i s t i k y r e s p o n d e n t ůt o b y l i ča s t ěj i o s o b y z m a j o r i t n í h o e t n i c k é h o p r o s t ře d í ; r e s p o n d e n t i o d l i šn ý c h e t n i k s i n a o m b u d s m a n a v z p o m n ěl i t e h d y , p o k u d s n í m m ěl i j i žn ěj a k o u z k u še n o s t –a ťo s o b n í , či z p r o s t ře d k o v a n o u ; a d á l e p a k p o p o l o že n í o t á z k y n a z n a l o s t e x i s t e n c e i n s t i t u c e . N o t a k j a k o j á b y c h s e t a m a s i o b r a c e l a p r o t o , n e b o řa d a l i d í s e t a m o b r a c í p r o t o , a b y c h s i p r o s t ěu d ěl a l a t a k o v ý j a k o s r o v n á v a c í i t i n e r á ř, j a k s e ří k á , p r o s t ěj a k p r o b l é m t ře b a v y p a d á i z p o h l e d u t ěc h o s t a t n í c h , že j o , p r o t o že j a k o v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v j s o u p r á v n í c i , že j o , k t e ří p r o s t ěp o s k y t u j í t a d y t y t o r a d y , t a k s i m y s l í m , že t a m j s o u j a k o d o c e l a h o d n ě e r u d o v a n í a že t o m u čl o v ěk u v y s v ět l í p r o s t ěj a k á j e s i t u a c e a j a k á j e ša n c e t e n p r o b l é m ře ši t n e b o n e ře ši t . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u a p o h l a v í ) N o , j á b y c h a s i v y h l e d a l a o m b u d s m a n a , n o . A s i j á –j á j a k o u p ří m n ěn e v í m , k t e r ý ú řa d y p o d n i m a . O n j e p r o s t ět e n n e j v y šší , t a k a s i b y c h z k u s i l a t o h l e . A s i b y m ěn a p a d n u l j e n o m o m b u d s m a n . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) A o m b u d s m a n , že j o , t a k v e ře j n ý p r á v a , t a k t a m t o z n á m z t e l e v i z e . ( m u ž, 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě t ěl e s n é h o p o s t i že n í ) B y l b y t o o c h r á n c e t e d a p r á v . P r o t o že t u ší m , že t e n t o m á i v t ý j u r i s d i k c i s n a d . ( m u ž, 5 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

S a m o t n ý o c h r á n c e j e p a k v n í m á n v e l m i p o z i t i v n ěa h o d n o c e n j a k o p ří n o s n ý ; ča s t o p a k j a k o j e d i n á o r g a n i z a c e v r á m c i „s t á t n í “s f é r y , k d e s e m o h o u d i s k r i m i n o v a n í d o v o l a t n á p r a v y s v é s i t u a c e , i k d y žr e á l n ěs v é ša n c e n e v i d í j a k o p ří l i š v y s o k é , j e d n a k v z h l e d e m k o b r o v s k é m u m n o žs t v í p o d n ět ůa s t í žn o s t í , k t e r é j i s t ěo c h r á n c e ře ší , j e d n a k t a k é p r o t o , že , j a k j i žb y l o d ří v e ře če n o , r e s p o n d e n t i ča s t o v l a s t n í z á ži t k y s d i s k r i m i n a c í b a g a t e l i z u j í a v n í m a j í j e j a k o p ři r o z e n o u s o u čá s t s v é h o ži v o t n í h o ú d ěl u . J a k o že s i m y s l í m , že j e t o t a k m o c v y s o k e j ú řa d , že b y s e t ře b a t a k o v e j m a b l b o s t m a n e z a b e j v a l j a k o . ( že n a , 3 1 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) B y c h a s i t ře b a a n i s p r á v n ěn e o d h a d l a z á v a žn o s t v t é n o v é s i t u a c i , j e s t l i v ůb e c j a k o j e t o a d e k v á t n í k t o m u , a b y c h v ůb e c m o h l a j í t z a o m b u d s m a n e m . ( že n a , 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) O m b u d s m a n t o j e v e l k ý čl o v ěk p r o m ě, t o j e j a k o z v l á d y čl o v ěk . J e m u b y c h s e d o s t a t t a k y –t o b y m u s e l o u žb ý t . J o ? ( m u ž, 5 0 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

6 5


T a b u l k a č. 8 : Z n a l o s t o r g a n i z a c í

Důvod diskriminace (charakteristika respondenta)

Jmenované organizace, poskytující podporu a rady diskriminovaným osobám (tučně vyznačeny ty, které byly jmenovány vícekrát)

Etnický původ, rasa nebo národnost

ROI, Svaz Romů, K-Centrum, charita, Sovy, Romea, IQ Roma Servis, občanská poradna, Člověk v tísni, Amnesty International, Český helsinský výbor, Nadace otevřené společnosti, veřejný ochránce práv, Úřad pro uprchlíky, Rozum a cit a obecně nevládní neziskové organizace

Věk

Veřejný ochránce práv, občanská poradna

Pohlaví (včetně těhotenství nebo rodičovství)

Veřejný ochránce práv, Alternativa 50+, Job Centrum, občanská poradna, gender studies, úřad práce, nevládní neziskové organizace, Centrum pro otázky migrace

Zdravotní postižení (tělesné, smyslové nebo mentální)

Veřejný ochránce práv, charita, Ministerstvo práce a sociálních věcí, obecně nadace a nevládní neziskové organizace, Liga vozíčkářů, Fénix, Paraple, APLA, Člověk v tísni, Národní rada zdravotně postižených, občanská poradna, Helppes, sociální služby, městský úřad

Náboženské vyznání, víra nebo světonázor

Veřejný ochránce práv, občanská poradna, obecně nevládní neziskové organizace

Sexuální orientace

Veřejný ochránce práv, Centrum pro integraci cizinců, La Strada, Proud, policie, právníci, obecně nevládní neziskové organizace

I I . 5 . 5 M í s t a , n a k t e r á b y s e o b ět i d i s k r i m i n a c e n e j s p í še o b r a c e l y p r o p o m o c a d ův o d y p r e f e r e n c e t ěc h t o m í s t Z a n a l ý z y b a r i é r o h l a šo v á n í z k u še n o s t í s d i s k r i m i n a c í v y p l y n u l o , že o b ět i s i n e z ří d k a o d m í t a j í s t ěžo v a t , r e s p e k t i v e k o n k r é t n í d i s k r i m i n a čn í s i t u a c e ře ši t n a i n s t i t u c i o n á l n í ú r o v n i . N i c m é n ěv e v še c h p ří p a d e c h m ůže d o j í t k e z l o m o v é s i t u a c i , k d y s e o b ěťr o z h o d n e b r á n i t o f i c i á l n í c e s t o u .

6 6


J á b u ďt o t o v y ře ší m s á m , a n e b o t o n e c h á m p l a v a t . ( m u ž, 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

M o j e z l a t á , j á v á m ře k n u p r a v d u , že n a n i k o h o . J á v á m t o ří k á m z e s r d c e , f a k t u p ří m n ě. N a n i k o h o . P r o t o že j á n e m á m r á d p o l i c a j t y , n e m á m j e r á d . P r o t o že m á m šp a t n o u z k u še n o s t . O m b u d s m a n t o j e v e l k ý čl o v ěk p r o m ě, t o j e j a k o z v l á d y čl o v ěk . J e m u b y c h s e d o s t a t t a k y –t o b y m u s e l o u žb ý t . J o ? T e n p r á v n í k t o j e t a k o v é z t o h o n e j l e p ší . J o ? A l e z a s e –k d e h o h l e d a t t o h o p r á v n í k a . J o ? T e ď t e n ča s j a k o s n í m p r o j e d n á v a t t o , v y p i s o v a t f o r m u l á ře , j á n e v í m , c o v še c k o . J e t o –t a d y j e t e n z a k o p a n ý p e s m o žn á . T o j e z a k o p a n ý p e s , t o j e o n o . J á s i m y s l í m . P r o t o že j a k u k á že t e R o m á k o v i t a k h l e p a p í r , j a k m n ět e ď, a c o j e p r o v á s t a k o v é . . . S o u d , p o t o m j e t a m o d b o r y n ěj a k é –t o j á n e v í m , j a k ý o d b o r y . N o , n e v l á d n í o r g a n i z a c e n e v í m , c o t o j e . N e z i s k o v k y , n o I Q . T a k t o j e o n o , j o ? ( m u ž, 5 0 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) N o j á s i m y s l í m , že m á l o k t e r ý čl o v ěk b y s e o d v á ži l t a d y k t o m u k r o k u , a b y s i še l t a d y v t o m s t ěžo v a t . N e , t o b y n e še l žá d n ý c i k á n . J á s i m y s l í m , že n e . O n i n e r a d i n a ši l i d i s e t a h a j í p o s o u d e c h n e b o n ěk d e c h o d i t . J á b y c h u r či t ěi še l , k d y b y m ěn ěk d o t a k u r á že l , n e b o k v ůl i p r á c i , m ěl b y c h t u p r á c i a p ři še l o t u p r á c i j e n o m k v ůl i t a d y t o m u , že j s e m b y l d i s k r i m i n o v á n , t a k u r či t ěb y c h s e p r a l , p r o t o že j á b y c h t o n e n e c h a l . P r o t o že j á s i u v ěd o m u j u , že b e z t é p r á c e t o n e j d e . A čl o v ěk , k t e r ý m á p r á c i a j e št ěp ři j d e k v ůl i t a k o v é b l b o s t i o p r á c i , t a k j e t o b l b ý t a d y t o t o . ( m u ž, 4 2 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě)

V h o d n ěj ší s e j e v í z a čí t z d r u h é h o k o n c e . M í s t e m , n a k t e r é b y s e r e s p o n d e n t i v ět ši n o u p ří m o n e o b r a c e l i , j s o u s o u d y , a t o z d ův o d u n e a d e k v á t n í d é l k y s o u d n í c h ří z e n í , ča s t é d ůk a z n í n o u z e a n e e x i s t e n c e f a k t i c k ý c h d o k l a d ůo d i s k r i m i n a c i či m o žn o s t i v y čí s l e n í z p ůs o b e n é šk o d y . S v o u r o l i h r a j í t a k é n á k l a d y n a p r á v n í s l u žb y . T i , k d o b y s e r á d i o b r á t i l i n a p r á v n í k y a n e m a j í žá d n é m e z i s v ý m i z n á m ý m i n e b o n e v ěd í o o b ča n s k ý c h p r á v n í c h p o r a d n á c h , d e k l a r o v a l i , že s i t o n e m o h o u d o v o l i t z f i n a n čn í c h d ův o d ů. T a k z á l e ží a s i n a t o m k o n t e x t u , k d e b y s e t o v z t a h o v a l o . A še l b y c h j a k o b y t í m z p ůs o b e m p o s t u p n ý m . T o z n a m e n á , j a k o b y p o k u d b y s e s t a l o t o , že p r o s t ět e n ú ře d n í k m ěb u d e –p o k u d b y t o b y l ú ře d n í k –t a k p r o s t ěj d u a ře ší m t o s j e h o n a d ří z e n ý m p ří m ý m a c e l e j t e n p o s t u p s i z d o k u m e n t u j u . P o k u d b y t a m p r o s t ěm n ěh r o z i l a n ěj a k á šk o d a , n e b o b y l b y c h t í m ú řa d e m p o šk o z e n e j , t a k t o z a ža l u j u p r á v n ěn a s o u d u . N e b o u s p r á v n í h o s o u d u a p o t a žm o u N e j v y šší h o s p r á v n í h o , p r o t o že s i c e t o b u d e t r v a t 2 r o k y , a l e m á m j a k o žt a k o u ž ša n c i , že z t o h o n ěc o b u d e . ( m u ž, 3 3 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í ) N e v í m . P r á v n í k a b y c h s i p ře d s t a v o v a l a , že p r v n í m u d á m n ěj a k ý v e l k ý o b n o s p e n ěz a p o t o m p o n ěm m ůžu n ěc o c h t í t . T a k že z a p r á v n í k e m a s i b y c h n e šl a . ( že n a , 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

P o l i c i e z a s t á v á p o m ěr n ěr o z p o r u p l n o u p o z i c i –k u p ří k l a d u p r o r o m s k é r e s p o n d e n t y j e n a j e d n é s t r a n ěz t ěl e s n ěn í m t é čá s t i s t á t n í m o c i , k t e r á s a m a v e z n a čn é m í ře d i s k r i m i n u j e ( ča s t ěj i n a z á k l a d ěz p r o s t ře d k o v a n ý c h z k u še n o s t í ) . O n i s v á m a s e p í šo u n ěj a k e j p a p í r . . . A t o j e –o n i t o r o z t r h a j n e b o t o z a l o že j a h o t o v o . J o . A t o j e t a k v še . V í t e , c o s e t a d y s t a l o ? N o t a k n o r m á l n ěk l u k b y l n a f e t o v a n e j p r o s t ě, p ři j e l a p r v n í h l í d k a , t a h o s e b r a l a , d a l a h o d o t a k o v ý t ý j e d n ý m í s t n o s t i , j a k j s o u n a p o l i c a j ťá r n ě. T o j e t a k o v á m í s t n ůs t k a m a l á , j o , a o n i n a v á s t a m p r o s t ě ču če j , n e žs e s e p í šo u p a p í r y a t a k o v ý h l e v ěc i . N o a o n i h o j a k o že p u s t i l i a o n t a m z a ča l b l b n o u t . J o ? Z a ča l t a m p r o s t ěb l b n o u t . N o a t a k o n i h o z p a c i f i k o v a l i s t í m , že z a v o l a l i d o k t o r a a t e n m u p í c h n u l i n j e k c i . T e n m u p í c h n u l i n j e k c i , a l e n e p í c h n u l m u j e d n u , p í c h n u l m u d v ě. C o žt o j o , s r d c e t o n e v y d r že l o . Že j o ? J e n že n e žo n i m u p í c h l i t u i n j e k c i , t a k j a k h o p r o s t ě z p a c i f i k o v a l i , t a k h o z m l á t i l i . Z m l á t i l i h o p r o s t ě. A l e n e h o r á z n ě. T í m p á d e m , že h o z a b i l i . A n i k d o s t í m n i c n e d ěl a l . K d y žt a m p a k p ři šl i t i r o d i če a p t a l i s e j a k o , j a k s e t o s t a l o , t a k ře k l i –j á n e v í m , c o j i m t e n k r á t ře k l i ? ( že n a , 4 0 l e t , S Š v z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) P r o t o že t o j s o u d a c a n i . J o ? J a k v i d í C i k á n a , o n i t o m a j í j a k o k d y b y v ši c h n i –j á n e v í m p r o č, p r o s t ěo n i j a k o k d y b y s e d o m l u v i l i t i p o l i c a j t i , že j s o u t a k o v í p r o t i . J á n e v í m , že k v ůl i t é b l b é k ůži , j á n e v í m p r o č. J á t o n e p o c h o p í m . R o z u m í t e ? V žd y ťj s m e z m a s a a k o s t í v ši c h n i d o p r či c . J e ží ši m a r j á . ( m u ž, 5 0 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

N a d r u h é s t r a n ěs e v y s k y t u j í n á z o r y , že p o l i c i e j e n e j b l í že a s t ěžo v a t s e t a m d á n a c o k o l i v . J á b y c h z k u s i l a t u P o l i c i i . J á s n ěm a p r o b l é m n e m á m . ( že n a , 4 5 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

6 7


T a k h n e d n a p r v n í p o h l e d m ět u z a u j a l a t a P o l i c i e , p r o t o že t a j e n e j v í c p o r u c e , t a j e i v t ěc h n e j m e n ší c h o b c í c h a n a v í c m á n e p ře t r ži t o u s l u žb u …( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v n í i d e n t i f i k a c e )

S i l o v ý o b r a z p o l i c i e , n a k t e r o u b y s e j a k o n a p r v n í i n s t a n c i o b r á t i l a p ět i n a r e s p o n d e n t ůt o h o t o p r ůz k u m u , t a k é p ři s p í v á k p o c i t u b e z p e čí o b ět i , k t e r á s e r o z h o d n e d i s k r i m i n a c i o z n á m i t . N a P o l i c i i a n a o m b u d s m a n a . P r á v n í k t o t a k y m ůže b ý t , a l e t o j e j a k o k p r á v n í k u , k p r á v n í k u b y c h šl a j e n o m t a k n a t y t a k o v ý d r o b n ý n ěc o . T a k . A t y s t ěžo v a t n e b o t a k b y c h šl a n a P o l i c i i a n a v e ře j n ý h o o c h r á n c e p r á v . N ěj a k ý s d r u že n í t o n e . T o u r či t ěb y n e šl a . I n s p e k c e t o a n o . J á s i m y s l í m , že j e t o –t y j s o u t a k o v ý , k d e –n o t o j e m ůj n á z o r –k d e m n ět u p o m o c , p o m ůžo u m i . M ůžo u d á t m i j a k p o s t u p o v a t , c o m á m d ěl a t . V í t e , b u d u m í t n ěj a k o u o c h r a n u j a k o . T ře b a p o l i c i e . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) P o l i c i e –t o j e o c h r a n a , v y b r a l j s e m t o n a p o s l e d , n e p r o t o že b y b y l a m í ň, a l e c í t í m , že s o u d a p r á v n í k j e s i l n ěj ší . A l e p o l i c i e j e s í l a , o c h r a n a čl o v ěk a . ( m u ž, 3 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

U r či t á čá s t r e s p o n d e n t ů, v t o m t o p ří p a d ěn a p ří čv ý b ěr o v ý m s o u b o r e m b e z o h l e d u n a o s o b n í c h a r a k t e r i s t i k y , d á l e z a s t á v á n á z o r , že p o l i c i e n e n í o r g á n e m , k t e r é m u b y ře še n í d i s k r i m i n a čn í c h s i t u a c í p ří s l u še l o , d o k u d n e d o j d e k v y h r o c e n í s i t u a c e n a p ří k l a d n a p a d e n í m . U P o l i c i e ? A c o j a k o . K d y b y c h t a m p ři še l a ře k l : „P o s l o u c h e j t e , m ěn e p u s t i l i n ěk a m “, t a k o n i s a m o z ře j m ěs e b u d o u o h á n ět p a r a g r a f a m a a j a k o m a j i t e l m á p r á v o t a m v á s n e p u s t i t . T o m y s l í m , že b y s k o n či l o . A v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v , o m b u d s m a n , t e n b y a s i , t e n b y m ěn e o d m í t l , t e n b y t o s e m n o u ře ši l . A l e t e n b y v y ře ši l m o žn á m o j i s i t u a c i . J o ? A l e n i c v í c . P r á v n í k , a d v o k á t t o j e o p e n ěz í c h . A s o u d t e n u žr e a g u j e a žv t ý k o n e čn ý f á z i , j a k o že b y c h n a p s a l n a s o u d , že m ě n ěk d o n ěk d e , t a k t o b y s k o n či l o n ěk d e v e Št r a s b u r k u n e b o n ěk d e t a m n e j s p í š. N o . A t o b y s e t á h l o l é t a . Že ? ( m u ž, 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) A P o l i c i e , o d b o r y , i n s p e k čn í o r g á n y k d y b y c h j a k o –v í m , že d ův ěr y h o d n ý j s o u , a l e j a k o v m ý c h o čí c h j s o u o m a l i n k o v í c , p r o t o že d e j m e t o m u , t a P o l i c i e b y a s i ře ši l a n ěj a k e j n e b a g a t e l i z o v a n e j p ří p a d , n ěc o o p r a v d u v ět ší h o , čí m s e m á P o l i c i e z a b e j v a t . ( m u ž, 2 8 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) T u P o l i c i i –t a m ří k á m , t o b y m u s e l o b e j t a s i f a k t j a k o h o d n ě šp a t n ý . T a m u žb y m u s e l o j a k o d o c h á z e t t ře b a k n á s i l í . P o t o m b y c h s e m o žn á i j a k o o b r á t i l a n a P o l i c i i . ( že n a , 2 9 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě s e x u á l n í o r i e n t a c e ) A t u P o l i c i i , n o t o a s i , a s i k t o m u j e d n o u d o j d e . J e št ěj e d n o u d o m ět a k h l e n ěk d o s e p u s t í , t a k t o a s i u d ěl á m . ( že n a , 3 7 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o s t i že n í ( d í t ět e ) )

P o z i c e d a l ší c h k o n k r é t n í c h i n s t i t u c í a o r g a n i z a c í ( p r á v n í c i a a d v o k á t i , o d b o r y , n e v l á d n í o r g a n i z a c e a s d r u že n í ) j e o b d o b n á – z á l e ží z d e r o v n ěž n a s i t u a c i , a d o z n a čn é m í r y , t a k é n a s o c i á l n í m k a p i t á l u a o k r u h u z n á m ý c h j e d n o t l i v ý c h r e s p o n d e n t ů. J e d n o z n a čn ěp r á v n í k a p o t a žm o s o u d , a l e p ře s p r á v n í k a s a m o z ře j m ě. ( m u ž, 2 8 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) P r v n í b y c h , p r v n í b y c h a s i n e h l e d a l n a i n t e r n e t u , a l e z a v o l a l n ěj a k é m u z n á m é m u p r á v n í k o v i a p o r a d i l s e s n í m . J o . A l e t o b y b y l o z a s e j a k o t í m , že z n á m p r á v n í k y . J o ? T a k b y c h v y u ži l j a k o t ěc h s v ý c h s o c i á l n í c h s í t í j a k o p r v n í . R o z h o d n ěb y m ěn e n a p a d a l o p r v n í j í t n a i n t e r n e t a h l e d a t ú řa d . J o ? D r u h é m í s t o ? T o b y z á l e že l o n a t o m , c o v še c h n o b y m i p o r a d i l . Žá d n á d r u h á v o l b a u m ěj a k o n e n í . N o a k d y žb y n e b y l k d i s p o z i c i s h o d o u o k o l n o s t í v c e l é Če s k é r e p u b l i c e žá d n e j p r á v n í k , t a k P o l i c i e . H m . A l e že u žb y m ěl j a s n e j k o n c e p t , že j e p o t ře b a t o ře ši t n á t l a k e m t u s i t u a c i . J o ? P r o t o m ě n a p a d l y t a d y t y h l e p ří m ěj ší a e x t r é m n ěj ší c e s t y . J o ? N e žn ěj a k é o d b o r y n e b o i n s p e k čn í o r g á n y . T o m i e v o k u j e s i t u a c i , k t e r á j e št ěn e n í k r i t i c k á p r o m ě. J á b y c h p o t o m h l e s á h l a žv n ěj a k é k r i t i c k é s i t u a c i , k t e r o u j s e m n a z n a čo v a l d ří v . A p r o t o m ěn a p a d á p r á v n í k a P o l i c i e . ( m u ž, 3 1 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) T a k a s i p r á v n í k a n e b o m o žn á i n a n e v l á d n í o r g a n i z a c i n ěj a k o u b y c h s e o b r á t i l a . A p o t o m o n i v á m t a m m ůžo u z p r o s t ře d k o v a t i p r á v n í k a , p o k u d b y j e t a k a u z a z a j í m a l a , s i m y s l í m . ( že n a , 3 9 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) ) V e z m u v l a s t n ě j a k o b y d i s k r i m i n a c i v z a m ěs t n á n í , p r o t o že t a k h l e t o j a k o b y s e řa d í m . T a k v žd y c k y j e p ří s l u šn á o d b o r o v á o r g a n i z a c e , p o k u d j e . T a k že u r či t ěo d b o r y , k d y žs e s h o d n e m e s o d b o r y , a n e b o i n e s h o d n e m e a n e b u d e

6 8


s e m n ět o l í b i t , t a k u r či t ět a m j e I n s p e k c e p r á c e , p o k u d t a m d o šl o k p o r u še n í . V t u d o b u u r či t ěs e b u d u z a j í m a t , j e s t l i e x i s t u j e n ěj a k á n e v l á d n í o r g a n i z a c e , k t e r o u n e z n á m . ( že n a , 2 5 l e t , S Š v z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ( d í t ět e ) )

V e ře j n ý m i o r g á n y , n a k t e r é b y s e o b ět i v p ří p a d ě ře še n í d i s k r i m i n a čn í c h s i t u a c í o b r a c e l y , j s o u n a o p a k k a n c e l á řo c h r á n k y n ěa i n s p e k čn í o r g á n y , a t o p o d l e s i t u a c e , v e k t e r é k d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í d o šl o či d o c h á z í . T a k p o k u d b y t o b y l o , t a k b y c h šl a a s i n a t y i n s p e k čn í o r g á n y p r v n í . T a k že b y c h šl a Če s k o u šk o l n í i n s p e k c i , s t á t n í i n s p e k c e , j o , o b c h o d n í i n s p e k c e , t o b y c h u r či t ěs e o b r á t i l a . O d b o r y u r či t ěn e . T o m ěn e n a p a d á . N e v l á d n í o r g a n i z a c e u r či t ě, t o b y c h s e s n a ži l a n a j í t n ěc o n a i n t e r n e t u . S o u d a p r á v n í k v z á v a žn ý c h , z á v a žn ý c h j a k o b y p ří p a d e c h o p r a v d u . N o a v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v , t o ří k á m , t o j s m e z k o u še l i , a l e n e v í m , j a k d a l e c e p r o s t ě–j e t o i n a d l o u h ý l o k t e . ( že n a , 3 7 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o s t i že n í ( d í t ět e ) )

V e ře j n á o c h r á n k y n ěp r á v j e v n í m á n a j a k o n e j v y šší i n s t a n c e , z á l e ží t e d y n a c h a r a k t e r u k o n k r é t n í c h o s o b , n a z p ůs o b u ře še n í j e j i c h v l a s t n í c h p r o b l é m ů– j s o u l i z v y k l í p o s t u p o v a t „z d o l a “, n e b o n a o p a k o d „n e j v y šší c h p a t e r “. N o t o z á l e ží v j a k ý o b l a s t i . Že j o ? S a m o z ře j m ě, že v e v še c h t ěc h o b l a s t e c h s e m ůže p o d á v a t p o d n ět p r á v ěk v e ře j n é o c h r á n k y n i p r á v , a l e n e j d ří v j a k o v k a žd é m s t í žn o s t n í m p r o c e s u b y s e m ěl o p o s t u p o v a t o d t o h o n e j n i žší h o o r g á n u a p o s t u p o v a t v ý š, j e s t l i že čl o v ěk n e u s p ěj e . Že j o ? T a k že k d y žt o j e v o b l a s t i z a m ěs t n á v á n í , t a k j e t a d y i n s p e k t o r á t p r á c e , p o t o m m y s l í m , že I n s p e k t o r á t p r á c e , p a k v e ře j n á o c h r á n k y n ěp r á v , j e s t l i že d á n ěj a k é p o z i t i v n í s t a n o v i s k o , t a k k l i d n ěb y c h šl a i d o t ý ža l o b y a n t i d i s k r i m i n a čn í . N o , j e t o r ůz n ý n o . N a t y r e a l i t k y t a k y s e d á s t ěžo v a t n a Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c i , n a A s o c i a c i r e a l i t n í c h k a n c e l á ří . T a m z á l e ží n a t ý o b l a s t i a p a k s e m u s í v y u ží t t e n s t í žn o s t n í m e c h a n i s m u s o d t ý n i žší i n s t a n c e p o t u n e j v y šší . A p a k d e f i n i t i v n ěk o n e čn á j e s o u d . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

N o , j á b y c h a s i v y h l e d a l a o m b u d s m a n a , n o . A s i j á –j á j a k o u p ří m n ěn e v í m , k t e r ý ú řa d y p o d n i m a . O n j e p r o s t ět e n n e j v y šší , t a k a s i b y c h z k u s i l a t o h l e . A s i b y m ěn a p a d n u l j e n o m o m b u d s m a n . S t o u šk o l k o u . Že r o z h o d l , že s e n e s m í d i s k r i m i n o v a t m a t k y , c o j s o u d o m a p r o t i t ěm , c o c h o d í d o p r á c e . V s o u v i s l o s t i s t í m j s e m s l y še l a . N o , s l y še l a j s e m o n ěm i , že j o , z t e l e v i z e , k d y žs e l i d i o b r a c í . P ře s n ě, že j e t o u žt a k o v ý t o p o s l e d n í , k d y r o z h o d n e . P r á v ěp r o t o m ět e ď h r o z n ěz a r á ží , že n e z n á m j a k o , k t e r é ú řa d y m ůžo u r o z h o d o v a t p o d n í m . A l e j a k o v p o v ěd o m í m á m p r o s t ě, že o n j e t e n , k d o t o p o t o m r o z h o d n e n a k o n c i . Že j e t o j a k o t a p o s l e d n í e t a p a , k a m s e o b r á t í t e a t a m u žs e r o z h o d n e . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) J á s i m y s l í m , že t e n o m b u d s m a n s e n e m ůže o t r a v o v a t s k a žd ý m t í m , že t o j e t a k o v á t a i n s t a n c e , k d y ž čl o v ěk o p r a v d u s i m y s l í , že j e t o z á v a žn é , že j e v p r á v u a n e d o m ůže s e t o h o t a d y n a t ěc h i n s t a n c í c h . ( že n a , 5 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

R e s p o n d e n t k a , k t e r á p e čo v a l a o b l í z k o u o s o b u t r p í c í A l z h e i m e r o v o u n e m o c í , v y t v o ři l a z a j í m a v o u k l a s i f i k a c i j e d n o t l i v ý c h o r g á n ů z p o h l e d u ú r o v n ě, n a k t e r é d i s k r i m i n a c i ře ší – o d s y s t é m o v ý c h o p a t ře n í p o ře še n í k o n k r é t n í c h s i t u a c í . S y s t é m o v á o p a t ře n í s p a d a j í d o p ůs o b n o s t i v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v , k t e r ý v e s p o l u p r á c i s n e v l á d n í m i o r g a n i z a c e m i a s d r u že n í m i p ři p r a v u j e p ůd u p r o l e g i s l a t i v n í o p a t ře n í . N ěk d e u p r o s t ře d t é t o h i e r a r c h i e s e n a c h á z e j í o d b o r y a i n s p e k čn í o r g á n y , k t e r é m o h o u p r o s t ře d n i c t v í m v y h l á še k a n a ří z e n í „s h o r a “b r á n i t d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í . A n a k o n c i , n e j b l í že s a m o t n ý m a k t é r ům , s e n a c h á z í p o l i c i e a a d v o k a c i e , k t e r é m o h o u ( v y ) ře ši t k o n k r é t n í s i t u a c e , k d y žk n i m d o j d e .

P r o t o že t o h l e t o j e s y s t é m –m o žn á t a d y t y o d b o r y , že b y p o m o h l y s p í šj e št ě, n e žv e ře j n ý o c h r á n c e p r á v . V b o j i p r o t i ši k a n ě. J á n e v í m . T a m s n i m a n e m á m z k u še n o s t . A l e m o žn á , že b y b y l y d o c e l a ú či n n ý . P r o t i d i s k r i m i n a c i , n o . O d b o r y m a j í k a žd o p á d n ěp r á v o p o m á h a t p ři v y t v á ře n í k o l e k t i v n í c h s m l u v , k d e s e t a d i s k r i m i n a c e m ůže n ěj a k ý m z p ůs o b e m v y l o u či t . J o ? Či l i d o s t a t t o d o t ěc h z á k o n n e j c h m a t e r i á l ů. P o l i c i e t a m ůže z a b r á n i t v t o m k o n k r é t n í m p r o j e v u . A l e j i n a k j a k o s y s t é m o v ět o t a k y n e v y ře ší . T a n e . P r á v n í k t a k y n e . T e n m ůže z a s e j a k o u p o z o r n i t n a t o n e b o –j á j s e m t o ří k a l a , z a s t r a ši t n o . N e v l á d n í o r g a n i z a c e m o h o u p o m o c t s o m b u d s m a n e m s y s t é m o v ět o p ři p r a v i t p r o t y o s t a t n í , n o . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěm e n t á l n í h o p o s t i že n í –m a n že l )

6 9


I I . 5 . 6 D ův ěr y h o d n o s t v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v a j e h o p o z i c e v r á m c i o s t a t n í c h i n s t i t u c í a o r g a n i z a c í z a b ý v a j í c í c h s e d i s k r i m i n a c í

A čk o l i v p r o p o l o v i n u o b ět í d i s k r i m i n a c e , k t e r é s e z ú ča s t n i l y n a še h o p r ůz k u m u , n e f i g u r u j e v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v m e z i p r v n í m i m í s t y , n a k t e r á b y s e s e s v ý m p ří p a d e m o b r á t i l y , j e h o d ův ěr y h o d n o s t j e n a p ří čv še m i z k o u m a n ý m i s k u p i n a m i r e s p o n d e n t ův e l m i v y s o k á . V a b s o l u t n í c h čí s l e c h p a k n e j v y šší ( 2 9 h l a s ů) –p ří či n o u j e j e h o f u n d o v a n o s t a z a i n t e r e s o v a n o s t . Že t e ďk o j e t o t a k o v é t r o c h u – t a o m b u d s m a n k a Ša b a t o v á b y c h ře k l a , že j í d ův ěřu j u v í c , n e žp ře d c h o z í m u o m b u d s m a n o v i . A s i n á z o r a m a . O n b y l n á z o r o v ět r o šk u j i n d e t e n p ře d c h o z í . I t o , c o s e t ý če t ře b a d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í z h l e d i s k a p o h l a v í . T a k t o ú p l n ěa s i t í m , že t o m u r o z u m í v í c . A t a k y t a m m á d o b r ý t ý m u r či t ě. Že t o m u r o z u m í . ( že n a , 3 9 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) )

O c h r á n c e s e t ěší v y s o k é d ův ěře r o v n ěž u o b ět í , k t e r é b y s e n a n ěj n e o b r á t i l y n a p ří k l a d p r o t o , že j e h o r o z h o d o v a c í p r a v o m o c j e o m e z e n á a p o u z e d o p o r u ču j í c í , n e b o j e h o K a n c e l á řj e „o b y če j n é m u čl o v ěk u “p ří l i šv z d á l e n á . V e ře j n é o c h r á n k y n i v ěří m , a l e t a n e m á žá d n é k o m p e t e n c e . T a v žd y c k y v y d á v á j e n o m s t a n o v i s k a n e b o d o p o r u ču j í c í r o z h o d n u t í . T a n e m ůže n i j a k r o z h o d o v a t , n e m á r o z h o d o v a c í p r a v o m o c e . T a m i t e n s p o r s t e j n ěn e v y ře ší . ( že n a , 4 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y ) O m b u d s m a n !A l e d o b ře , a l e k d o b y s i t a m d o v o l i l j í t z a t a k o v ý m čl o v ěk e m !O m b u d s m a n e m !… O m b u d s m a n o v i b y c h n e j v í c v ěři l . A n o , j e m u , j e m u . N e j m í ňp o l i c a j t ům . ( m u ž, 5 0 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě e t n i c i t y ) N a o m b u d s m a n a n e , j á t o t i žr a d ši j e d n á m s t ěm i , c o t o m ůžo u v y še t řo v a t z o čí d o o čí j a k o . N e r a d j a k o p ře s m a i l y . A l e z t ěc h v še c h j e a s i n e j d ův ěr y h o d n ěj ší . ( m u ž, 2 1 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

S t e j n ěj e t o m u i v p ří p a d ě, že r e s p o n d e n t s e s t a n o v i s k e m o c h r á n c e k j i n é v ěc i , n e žk t e r á s e t ý k á j e h o o s o b n í s i t u a c e , n e s o u h l a s í . A d ův ěr a ? V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v r e l a t i v n ěv y s o k o u , a l e m y s l í m s i , že n ěk d y , n ěk d y h á j í p r á v a u r či t e j c h s k u p i n a ž t o l i k , že o m e z u j e p r á v a j i n e j c h . V i z n e d á v n o p ří p a d b u r k y . Ži j u v u r či t ý s p o l e čn o s t i , a p o k u d n ěk d o c h c e j i n o s i t , a n o , m á n a n i p r á v o . A l e j á ži j u v u r či t ý k u l t u ře a s p o l e čn o s t i , k d y c h c i v i d ět d o t v á ře . P o k u d p ři j e d u d o m u s l i m s k ý z e m ě, o n i t a k y b u d o u p o m n ěv y ža d o v a t u r či t ý p r a v i d l a . A p o k u d t o h l e s i m y s l í m , že j e p ře s n ět e n p ří p a d , k d y p r e f e r u j u p r á v a u r či t ý n a d p r á v a m a j i n e j m a . A n e z a m e j šl í m s e n a d t í m , n a d z a řa z e n í m d o k u l t u r n í c h a s p o l e če n s k e j c h s o u v i s l o s t í . ( m u ž, 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

Z d e j e t a k é d ůl e ži t é p o d o t k n o u t , že o t á z k a n a d ův ěr y h o d n o s t v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v b y l a p o l o že n a a žp o t é , c o b y l o r e s p o n d e n t ům , k t e ří o j e h o e x i s t e n c i n e v ěd ěl i ( n e b o j e s p o n t á n n ěn e n a p a d l a ) , j e h o p o s l á n í p ře d s t a v e n o . S a m o t n á s t r u čn á p r e z e n t a c e f u n k c e a p o s l á n í o m b u d s m a n a t a k v z b u z u j e i v o s o b á c h , k t e ří v n ěk o l i k a p ří p a d e c h v ůb e c n e v ěd ěl i , k a m s e v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e o b r á t i t ( o o m b u d s m a n c e n e m l u v ě) , v y s o k o u m í r u d ův ěr y . N e , n e s l y še l j s e m o n ěm … T e ď, k d y žj s t e m i t o v y s v ět l i l a , c í t í m , že j e t o o c h r a n a m é h o p r á v a , k o n k r é t n í p r o m ě… N e j v ět ší d ův ěr a j e v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v , p a k s o u d , p r á v n í k a p o l i c i e . N e še l b y c h n a o s t a t n í . ( m u ž, 3 6 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

D r u h é n e j v y šší d ův ěr y p o ží v a j í p r á v n í c i ( 1 1 h l a s ů) , a t o p r o t o , že j s o u p l a c e n i z a t o , a b y h á j i l i z á j m y s v ý c h k l i e n t ů, s p o l u s n e v l á d n í m i n e z i s k o v ý m i o r g a n i z a c e m i ( 1 0 h l a s ů) , k t e r é s v o u či n n o s t n a o p a k v y k o n á v a j í z p ře s v ěd če n í b o j e z a s p r á v n o u v ěc b e z v i d i n y z i s k u . T a k p r á v n í k v e s l o v a s m y s l u a d v o k á t d ův ěr u m á m v y s o k o u , p o k u d n a t o m á m p e n í z e . T a m j e t o v y l o že n ěk o m e r čn í z á l e ži t o s t . ( m u ž, 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) N e j v í c d ův ěřu j u n e z i s k o v k á m . J e t o p r o t o , p r o t o že t a m j s o u o s o b y , k t e r é t o d ěl a j í z e z á j m u , k t e r é t í m p r o s t ě ži j í a v y s l o v e n ěj e t o b a v í a m a j í s k u t e čn ý z á j e m p o m á h a t . ( že n a , 3 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v n í i d e n t i f i k a c e )

P o k u d j d e o m í r u d ův ěr y h o d n o s t i j e d n o t l i v ý c h o r g a n i z a c í a i n s t i t u c í z a b ý v a j í c í c h s e o t á z k a m i d i s k r i m i n a c e p o d l e c h a r a k t e r i s t i k o b ět í , p a k o s o b y d i s k r i m i n o v a n é n a z á k l a d ěe t n i c k é h o p ův o d u , r a s y , n á r o d n o s t i či v y z n á n í n e j v í c e d ův ěřu j í o m b u d s m a n o v i n e b o p r á v n í k ům .

7 0


P r v n í j e v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v . C í t í m , že j e t o o c h r a n a m é h o p r á v a , k o n k r é t n í p r o m ě. S o u d –t o s l o v o n a m ěp ůs o b í j a k o p o s t o j , s í l a , z á s t u p c e s p r a v e d l n o s t i . P r á v n í k –t a k y n ěc o j a k o s o u d , c h c e t o d o k á z a t , v ěří m i , m l u v í z a m ě, j e t o j a k o b y b y l v m é s i t u a c i . ( m u ž, 3 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í ) O c h r á n c e p r á v m ůžo u d á t m i j a k p o s t u p o v a t , c o m á m d ěl a t . ( že n a , 4 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě n á r o d n o s t i )

P r o o s o b y če l í c í d i s k r i m i n a c i n a z á k l a d ěs v é h o v ěk u či p o h l a v í , k t e r é s e z ú ča s t n i l y t o h o t o p r ůz k u m u , j e v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v j e d n o z n a čn ěn e j d ův ěr y h o d n ěj ší m m í s t e m , k t e r é j i m m ůže p o m o c i v y ře ši t j e j i c h p o t í že . J á j s e m o p r a v d u t o m u p a n u M o t e j l o v i d ův ěřo v a l a . K d y žu žm ěn i c j i n ý h o n e n a p a d l o . N a t e n s o u d j s e m n e m ěl a . ( že n a , 7 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v –m á s e z a s t á v a t j a k o l i d í . ( m u ž, 5 9 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) J á v í c e v ěři l a v e ře j n ý o c h r á n c e , n e žp r á v n í k n ěj a k ý . A m y s l í m , že t e ď, p r o t o že t o j e že n a , m o žn á o n a j e v í c c i t l i v á n a t a k o v ý v ěc i . A s p o ňp r o že n y d i s k r i m i n a c i n a z á k l a d ěj a k o p o h l a v í , m y s l í m , že o n a j e . ( že n a , 4 6 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) a n á r o d n o s t i ) I t o , c o s e t ý če t ře b a d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í z h l e d i s k a p o h l a v í . T a k t o ú p l n ěa s i t í m , že t o m u r o z u m í v í c . A t a k y t a m m á d o b r ý t ý m u r či t ě. Že t o m u r o z u m í . ( že n a , 3 9 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) )

R e s p o n d e n t i z řa d o b ět í d i s k r i m i n a c e k v ůl i z d r a v o t n í m u p o s t i že n í ( n e b o o s o b o n ěp e ču j í c í c h ) r o v n ěž n e j v í c e d ův ěřu j í o c h r á n c i ; d á l e p a k n e v l á d n í m n e z i s k o v ý m o r g a n i z a c í m , p r á v n í k ům a i n s p e k čn í m o r g á n ům . N o , p a n í Ša b a t o v á t a d y b y l a . A p a n í Ša b a t o v á t e n k r á t ří k a l a , a ťj í t o n a p í šu , že c h t ěj í m ěn i t u r či t ý m z p ůs o b e m z á k o n v e S n ěm o v n ě, že t o čí m b u d e v í c p o d n ět ůt o h o h l e t y p u , že . . . T a k že p a n í Ša b a t o v o u , j e l i k o žt r o šk u v í m , t a k t a m b y u r či t ět a d ův ěr a b y l a . ( že n a , 5 9 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í ) A t e d a s p í št e d a v m o m e n t ě, k d y j s e m j a k o d o s t a l a t o r o z h o d n u t í , že z a m í t a j í t o o d v o l á n í a u žt a m b y l o , že n e d á s e p o d a t žá d n e j d a l ší o p r a v n e j p r o s t ře d e k . T a k v t u c h v í l i m n ěb l i k l o v h l a v ět o s l o v o o m b u d s m a n j a k o t a k o v á z á c h r a n a , a n o . ( že n a , 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěm e n t á n í h o p o s t i že n í ( d í t ět e ) ) D ův ěr y . T a k k d y žo d p u s t í m s i f i n a n c e , t a k b y c h a s i n e j v í c d ův ěřo v a l a s v ý m u p r á v n í k o v i . P o k u d b y t o b y l p ří p a d , k d y p r o s t ět o , t a k že b y c h j a k o u r či t ěp r á v n í k . ( že n a , 3 7 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o s t i že n í ( d í t ět e ) ) I n s p e k čn í o r g á n y , p r o t o že t i n e j l í p j a k o r e a g u j í , v e l m i r y c h l e . A d o k o n c e j s e m s e i d o m o h l a j a k o n ěj a k ý c h n á p r a v . N e v l á d n í o r g a n i z a c e p o s k y t u j í p r a k t i c k ý r a d y . O m b u d s m a n s i c e d o b r ý , j o , o n v á m p o s k y t n e r a d u , a l e v í c e m é n ěc o m á t e d ěl a t d á l , j a k o že t o j e z a s e , t o j e j e n o m b ěh n a d l o u h o u t r a ť. ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě t ěl e s n é h o p o s t i že n í )

O s o b y , k t e r é s e s t a l y t e r če m d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í p r o s v o u m i n o r i t n í s e x u á l n í o r i e n t a c i , n e j v í c e v ěří n e v l á d n í m n e z i s k o v ý m o r g a n i z a c í m . D ův o d e m j e t o , že t y t o o r g a n i z a c e a s d r u že n í j e p r o v á z e j í p r a k t i c k y d e n n ěa p o s k y t u j í j i m p o r a d e n s t v í i v o s t a t n í c h o b l a s t e c h ži v o t a . V ý z n a m n o u r o l i t e d y h r a j e d l o u h o d o b á z k u še n o s t a ča s t o o s o b n í v a z b y a , v n e p o s l e d n í řa d ě, p ře s v ěd če n í o t o m , že s v o u či n n o s t v y k o n á v a j í z e z á j m u a a l t r u i s m u . N a p r a v o m á m e n e v l á d n í o r g a n i z a c e a t a m b y s m e šl y n a p r v n í m m í s t ě. P r o t o že p r o m ěv p o d s t a t ět o h l e j e i o h l e d n ět ý d ův ěr y a p o d p o r y . P a k b y t e d a o m b u d s m a n b y l n a d r u h ý m m í s t ě, p r o t o že s i n e j s e m ú p l n ěj i s t á , že b y c h šl a a žz a o m b u d s m a n e m . Že b y c h t o s p í š s e s n a ži l a v y ře ši t p ře s t y n e v l á d n í . ( že n a , 2 9 l e t , S Š v z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e ) Z n á m k o n k r é t n ěo r g a n i z a c i P r o u d . N e j s e m s i j i s t á , j e s t l i t o j e j e n o m –m y s l í m s i , že p r á v ě že t a d y t a o r g a n i z a c e s e z a b ý v á n e j e n o m j a k o d i s k r i m i n a c í , c o s e t ý če s e x u á l n í o r i e n t a c e , a l e z a b ý v á s e o b e c n ěj a k o r o d i n o u , v z t a h y t a k é . S i l n á d ův ěr a , p r o t o že v l a s t n ěj e t o v ět ši n o u o s o b n ěj ší . J o ? A t a d y v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v t a k t o u žj e t a k o v ý , že u ž m u s í t e n ěk a m n a ú řa d , t a k n e u t r á l n í . ( že n a , 2 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

N o t a k j á , k d y žt o v e z m u t a k h l e , t a k a s i j a k o p r v n í b y c h m o žn á z v o l i l n ěj a k á j a k o n e v l á d n í o r g a n i z a c e a s d r u že n í a n e b o v e ře j n ý h o o c h r á n c e p r á v –o m b u d s m a n a , p r o t o že b y c h če k a l , že t e n čl o v ěk b u d e m í t n ěj a k ý z k u še n o s t i a j á u žm u j e n o m ře k n u n ěj a k e j p ří b ěh , k t e r e j o n m i j a k o n a r o v i n u ře k n e , j e s t l i j e ře ši t e l n e j a j a k z p o h l e d u z á k o n a , j e s t l i s e t o h l e ře ší . P r o t o že če k á m , če k a l b y c h , že t o b u d e čl o v ěk , k t e r ý b u d e j a k o a u t o m a t i c k y n a m o j í s t r a n ě, a b y m i b u ď ře k l , že m o j e p ře d s t a v a j e n e r e á l n á a n e b o že s e t o o p r a v d u ře ší , a že s t í m u žm á t a k o v o u z k u še n o s t . N e j v í c v ěří m n e v l á d n í m o r g a n i z a c í m , z t o h o d ův o d u , že n e v l á d n í o r g a n i z a c e p o čí t á m , že v z n i k l a z t o h o , a b y l i d e m p o m á h a l a . N e n í t o n ěj a k á j a k o s m y šl e n á i n s t i t u c e . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

7 1


T a k j s o u n ěj a k é l e s b i c k é o r g a n i z a c e . . . J á b y c h t o o d ův o d n i l a . J e t o p r o t o , p r o t o že t a m j s o u o s o b y , k t e r é t o d ěl a j í z e z á j m u , k t e r é t í m p r o s t ě ži j í a v y s l o v e n ě j e t o b a v í a m a j í s k u t e čn ý z á j e m p o m á h a t . ( že n a , 3 0 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v n í i d e n t i f i k a c e )

T a b u l k a č. 9 : P r e f e r o v a n é a n e j d ův ěr y h o d n ěj ší o r g a n i z a c e

První jmenovaná organizace, na kterou by se respondenti obrátili pro podporu a rady v diskriminační situaci

Nejdůvěryhodnější organizace

Etnický původ, rasa nebo národnost

Policie, veřejný ochránce práv, inspekční orgány, právník, nevládní neziskové organizace

Veřejný ochránce práv, policie, nevládní neziskové organizace, inspekční orgány, právník, soud

Věk

Veřejný ochránce práv, nevládní neziskové organizace, soud

Veřejný ochránce práv

Pohlaví (včetně těhotenství nebo rodičovství)

Veřejný ochránce práv, nevládní neziskové organizace, inspekční orgány, právník

Veřejný ochránce práv, inspekční orgány

Zdravotní postižení (tělesné, smyslové nebo mentální)

Veřejný ochránce práv, Veřejný ochránce práv, policie, nevládní neziskové organizace, policie, nevládní neziskové organizace, inspekční orgány, právník, odbory inspekční orgány, právník, odbory, soud

Náboženské vyznání, víra nebo světonázor

Veřejný ochránce práv, právník

Sexuální orientace

Nevládní neziskové organizace, policie, Nevládní neziskové organizace, právník veřejný ochránce práv, právník

Důvod diskriminace (charakteristika respondenta)

7 2

Veřejný ochránce práv, právník


O b e c n ěl z e ří c i , že p o v ěd o m í o e x i s t e n c i a n t i d i s k r i m i n a čn í c h n o r e m j e v ý r a z n ěv y šší n e žj e j i c h b l i žší z n a l o s t , a t o n a p ří čj e d n o t l i v ý m i s k u p i n a m i a k t é r ů. Z n a l o s t o r g a n i z a c í p o s k y t u j í c í c h p o m o c a p o r a d e n s t v í v d i s k r i m i n a čn í c h s i t u a c í c h s e v n e j v y šší m í ře p o h y b u j e n a ú r o v n i n e v l á d n í c h o r g a n i z a c í a s d r u že n í , o p ět n a p ří čj e d n o t l i v ý m i s k u p i n a m i a k t é r ů. K o n k r é t n í j m e n o v a n é o r g a n i z a c e s e o d v í j e j í j a k o d p ří či n y d i s k r i m i n a c e ( t e d y c h a r a k t e r i s t i k y a k t é r a ) , t a k o d s i t u a c e , k d y k d i s k r i m i n a c i d o c h á z í . B y l i l i a k t é ři d o t á z á n i n a v e ře j n o u či s t á t n í o r g a n i z a c i , z a b ý v a j í c í s e p r o b l e m a t i k o u d i s k r i m i n a c e , n e j ča s t ěj i z m i ňo v a l i v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v a t a k é i n s p e k čn í o r g á n y . P o řa d í i n s t i t u c í či o r g a n i z a c í p o s k y t u j í c í c h p o m o c a p o r a d e n s t v í v d i s k r i m i n a čn í c h s i t u a c í c h j e s o h l e d e m n a p r e f e r e n c e d ův ěr y a v y u ži t e l n o s t i n e j e d n o z n a čn é . K l í čo v ý m f a k t o r e m p r o v ý b ěr k o n k r é t n í h o m í s t a j e o p ět j a k c h a r a k t e r i s t i k a a k t é r a , t a k k o n k r é t n í s i t u a c e ; n e m é n ět a k é o s o b n í či z p r o s t ře d k o v a n á z k u še n o s t s t o u k t e r o u i n s t i t u c í či o r g a n i z a c í . O b e c n ěn e j m é n ěa k t é r ůb y s e v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e o b r á t i l o n a s o u d , v ý r a z n ě a m b i v a l e n t n í j e p o s t o j k p o l i c i i . V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v s e m e z i a k t é r y t ěší v y s o k é m í ře d ův ěr y h o d n o s t i , a čk o l i řa d a z n i c h j e j v n í m á j a k o p o s l e d n í i n s t a n c i , k d e s e m o h o u d o v o l a t s p r a v e d l n o s t i . M á o p a t ře n í j a k o žt o v e ře j n é o c h r á n k y n ěp r á v b y m ěl a p r o t o v b u d o u c n u s m ěřo v a t k r o z ší ře n í p r á v n í z n a l o s t i a i n i c i a c i i n f o r m a čn í k a m p a n ěs p ří p a d o v ý m i s t u d i e m i , v n i c h žb y m ěl y b ý t d e f i n o v á n y s i t u a c e , v e k t e r ý c h d o c h á z í k d i s k r i m i n a c i a k t ěm t o s i t u a c í m p ři řa z e n y p ří s l u šn é o r g a n i z a c e a i n s t i t u c e , ře ší c í d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í v d a n ý c h s i t u a c í c h . C í l o v é s k u p i n y b y m ěl y b ý t j e d n o d u c h o u a p ří s t u p n o u f o r m o u i n f o r m o v á n y o p o s t u p e c h p ři p o d á v á n í p o d n ět ů a m ěl y b y j i m b ý t p o s k y t n u t y t a k é o d p o v í d a j í c í k o n t a k t y .

7 3


I I . 6 P ří s t u p k i n f o r m a c í m , i n f o r m a čn í k o m p e t e n c e V z h l e d e m k n í z k é i n f o r m o v a n o s t i o t o m , k d e a n a k o h o s e m o h o u p o s t i že n í d i s k r i m i n a c í o b r á t i t , z j i št ěn é r e p r e z e n t a t i v n í m k v a n t i t a t i v n í m v ý z k u m e m , b y l o c í l e m z j i s t i t , d o j a k é m í r y j e t a t o n í z k á i n f o r m o v a n o s t z p ůs o b e n á n e d o s t a t e čn ý m n e b o z t í že n ý m p ří s t u p e m k i n f o r m a c í m p r o s t ře d n i c t v í m i n t e r n e t u . P ře d m ět e m p r ůz k u m u s e t a k s t a l y t a k é i n f o r m a čn í k o m p e t e n c e l i d í , k t e ří b y l i v e s v é m ži v o t ěd i s k r i m i n o v á n i a j a k j e d o k á žo u v y u ží t v e s v ůj p r o s p ěc h . I I . 6 . 1 O b v y k l é z d r o j e i n f o r m a c í L i d é , j i c h žs e d i s k r i m i n a c e t ý k á , s e v s o u ča s n o s t i v ět ši n o u d o v í d a j í v še c h n o , c o p o t ře b u j í v ěd ět k b ěžn é m u ži v o t u , n a i n t e r n e t u . V ět ši n a r e s p o n d e n t ůp ři k l á d á i n t e r n e t u n a p r o s t o n e z a s t u p i t e l n ý v ý z n a m a p ři s t u p u j í k n ěm u t é m ěř n e k r i t i c k y . V p o d s t a t ě b e z i n t e r n e t u n e m ůže t e d n e s k a v ůb e c o b s t á t [ . . . ] T e n , k d o h o n e m á , t e n s i n e p o m ůže , p r o t o že s e n e d o s t a n e a n i k l e g i s l a t i v ě, a n i k n ěj a k ý m p o d n ět ům t ře b a o m b u d s m a n a . K n i če m u . J o ? N e c h y t n e t e s e . A n i k n á v o d ům , j a k t o ře ši t . J o ? ( že n a , 2 5 l e t , S Š v z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) a p o s t i že n í ( d í t ět e ) ) J á o s o b n ěj e n o m n a i n t e r n e t u . J e n o m n a i n t e r n e t u . Žá d n é r á d i o , žá d n á t e l e v i z e , žá d n ý n o v i n y . J e n o m n a i n t e r n e t u . N o v i n y a ča s o p i s y s i k u p u j u m á l o , n a t e l e v i z i k o u k á m j e št ěm í ň. V še c h n o m á m j a k o n a i n t e r n e t u . V d n e šn í d o b ě v še c h n o j e n a i n t e r n e t u . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i )

D r u h ý m n e j ča s t ěj ší m z d r o j e m i n f o r m a c í b y l a m é d i a , s p e c i á l n ět e l e v i z e . M o d e r n í d o b a –i n t e r n e t . K d y žj s e m b y l a d o m a , t a k j s e m s e t a k y d o z v í d a l a d o c e l a u ži t e čn ý r a d y j a k o v t e l e v i z i . T o b y l y r ůz n ý p o řa d y j a k o S a m a d o m a , t a k t a m t ře b a t ěm m a m i n k á m n ěk d y r a d i l i . N o a l e t o u žp o t o m , k d y ž čl o v ěk c h o d í z a s e d o p r á c e , t a k t y h l e k a n á l y u žn e z v l á d á . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í ; d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ) J á k d y žp o t ře b u j u j a k o u k o l i v i n f o r m a c i , t a k s i t o n a j d u . J o ? N a i n t e r n e t u , z n o v i n . J o ? K o l i k r á t t ře b a i v t e l e v i z i d á v a j í t ře b a , k d y žs e t ý k á n ěče h o , t a k t a k y . T a m s e t a k y d o z v í t e h o d n ěi n f o r m a c í . A l e m y v ět ši n o u t e d a z i n t e r n e t u . ( že n a , 4 0 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

P r o l i d i , k t e ří s e s e t k á v a j í s d i s k r i m i n a c í , b y l a d ůl e ži t á t a k é m o žn o s t p r o b r a t s v o u s i t u a c i s o k o l í m , o b z v l á šť k d y žn ěk d o v j e j i c h o k o l í u žs i n ěčí m p o d o b n ý m p r o še l . Ži j u v n ěj a k é m j a k o b y o k r u h u s v é h o n ěj a k é h o z a m ěs t n á n í n e b o r o d i n y n e b o t o h o s í d l a n e b o t a k h l e a t a m s e t y i n f o r m a c e j a k o b y n a b a l u j í . T a k že t a m j e –k d y žc h c i n ěj a k é i n f o r m a c e , t a k s i j e n a j d u n a i n t e r n e t u , k d y žt o n e n a j d u p o z n á m ý c h –j a k o s i j e n a j d u , t ře b a n ěj a k ý c h d ův ěr y h o d n ý c h s e z e p t á m . T a k é j e v e l i c e d ůl e ži t é n e u m ět j e n o m m l u v i t , a l e u m ět i p o s l o u c h a t . A d o k á z a t s i t y i n f o r m a c e t ří d i t a m í t j a k o z d r a v ý r o z u m a d o k á z a t s i d á t –t o j e t a k o v á t a s o c i o l o g i c k á t a –d á t s i v ěc i d o ši r ší c h s o u v i s l o s t í p r o s t ě. ( že n a , 5 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) P o k u d v í m t e d a , n ěk d o , k d o m á s t í m n ěj a k o u z k u še n o s t , t a k s e t o h o čl o v ěk a z e p t á m a p o r a d í m s e . ( že n a , 4 6 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

I n t e r n e t j e s i c e o b e c n ě v n í m á n j a k o v ý b o r n á p o m ůc k a a z d r o j p r a k t i c k y v še c h i n f o r m a c í , a l e n ěk t e ří r e s p o n d e n t i u p o z o r ňu j í n a n e p ře h l e d n o s t a s l o ži t o s t i n f o r m a c í , k t e r é j s o u t a m k n a l e z e n í , a p o t ře b u k r i t i c k y j e v y h o d n o t i t . N a i n t e r n e t u n a j d e t e v še c h n o , a l e t a k y j e t o v l a s t n ět a k o v é o d p a d i št ěv še h o , c o u žt ře b a n e f u n g u j e , t a k j e p o t ře b a s i d á t p o z o r , a b y s i čl o v ěk n e s t u d o v a l n ěc o z n ěj a k ý c h s t a r ý c h l e t . T a k že j s o u d o b r é t y s t r á n k y t ře b a t ěc h m i n i s t e r s t e v , p r o t o že t a m b y m ěl y b ý t v l a s t n ě a k t u a l i z o v a n é t y v ěc i , k d y žn ěc o t a k o v é h o h l e d á . ( že n a , 5 4 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ) V ět ši n o u s e t a k y s t a n e , že n e ú p l n ěj s o u t y o d k a z y f u n k čn í a p o l o p a t i c k ý , a b y t o v ši c h n i p o c h o p i l i . Že j a k o n ěk d y n ěj a k o u t u i n f o r m a c i h l e d á t e h o d n ěd l o u h o , n e žs e k n í d o s t a n e t e . J o ? J á n e v í m , k d y žh l e d á t e t ře b a k o n k r é t n í i n t e r n e t o v o u s t r á n k u , t a k m u s í t o b e j t d o b ře n a p r o g r a m o v a n ý t a k , a b y s t a či l o z a d a t n ěj a k ý r o z u m n ý s l o v o , a b y s i t o v y h l e d a l o , a n e , a b y s t e t a m t ře b a 5 , 6 m i n u t v y m e j še l i . T o j s e m j a k o s e n ěk o l i k r á t s e t k a l a s t í m , k d y žj s e m t á t o v i p o m á h a l a s ú če t n i c t v í m s e z e m ěd ěl s t v í m a j a k t o m u n e ú p l n ě r o z u m í m , p o t ře b o v a l a j s e m v y h l e d a t n ěk t e r ý i n f o r m a c e , t a k m n ět o p ři šl o n a t o , že t o j e i n t e r n e t , že j s e m t e d a j a k o m u s e l a b ý t v e l m i t a k o v e j d e t e k t i v a v y m e j šl e t t y s l o v a t a k s p r á v n ě, a b y c h t y p o t ře b n ý z á k o n y a t a k n a šl a . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

7 4


K r o m ěd e t e k t i v n í p r á c e n a i n t e r n e t u j e p r o b l é m e m i t o , že p r o s t a r ší l i d i m ůže b ý t n á r o čn á p r á c e s p o čí t a če m n e b o u če n í s e n o v ý m t e c h n o l o g i í m o b e c n ě. D á m p ří k l a d m é h o o t c e , k t e r ý m á 8 6 l e t . M ůj o t e c m á i n t e r n e t , p o u ží v á m a i l , m á d o k o n c e i n t e r n e t o v é b a n k o v n i c t v í , a l e ře k n u v á m , že k o l i k r á t u d ěl á v í c e šk o d y , n e žu ži t k u , p r o t o že v žd y c k y n ěk a m s k o čí , n e d o k á že j í t v e n , p a k s i t a m p u s t í n ěj a k o u p t á k o v i n u –p o s í l a j í m u n ěj a c í k a m a r á d i n ěc o . J o ? T a k s i t o p u s t í , m á z a v i r o v a n ý p o čí t a č, p a k p r o s t ěn ěc o n e d o k á že o t e v ří t , k d y žm u p o šl e t e p ří l o h u j a k o . J o ? T o i n t e r n e t o v é b a n k o v n i c t v í j e ú p l n ěz a t r e s t , p r o t o že m a m i n k a v ůb e c n e m á p ře h l e d , j a k n a t o m ú čt u t o j e , p r o t o že n e c h o d í v ý p i s y . J o ? C h c e n ěc o z a p l a t i t , s p l e t e s e , z a p l a t í t o 2 x . T a k že s p í še t o t é r o d i n ěk o m p l i k u j e , p r o t o že k a žd o u c h v í l i b y p o t ře b o v a l , a b y m u t a m n ěk d o p ři še l , že m u t o n e j d e . A l e j e f a k t , že t y m a i l y t o s i s t ěm i k a m a r á d y p í še . M á m p a n í , k t e r á m ěl a t a k é p ře s 8 0 , a p r o t o že j e v o z í čk á řk a , t a k j s m e z a ří d i l i p o čí t a č, k o u p i l a a n a u či l a s e u žs t í m m a i l e m a t a k h l e , a l e o n a m á h o d n ěa r t r o t i c k é z m ěn y a t a k o v é , j í s e s t r a šn ět ěžk o u s t o u m y ší p o h y b u j e . N ěk d o m á P a r k i n s o n a , n ěk d o z a s e s t o u m y ší , t o c h c e d o c e l a j e m n o u m o t o r i k u , a t o t i o p r a v d u h o d n ěs t a ří l i d é n e m a j í . A i k d y žt ře b a v t é h l a v ěb y t o z v l á d l i , t a k z a s e n e z v l á d a j í t a d y t o t o . ( že n a , 5 4 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

N a j e d n é s t r a n ěs e t a k o b j e v u j e t e n d e n c e p ře h n a n ěs p o l é h a t n a t o , c o s e čl o v ěk d o z v í z i n t e r n e t u n e b o m é d i í , a n a d r u h é s t r a n ěs e u žo b j e v u j í p o h l e d y , p o d l e k t e r ý c h j e i n t e r n e t s p í še šp a t n ý p á n , n e žd o b r ý s l u h a a čl o v ěk s i o p r a v d u m u s í o v ěřo v a t v še c h n o , c o z j i s t í z n ěk o l i k a z d r o j ů. P o c h o p i t e l n ěn ěk t e ří l i d é n e m a j í p ří s t u p k p o čí t a či a i n t e r n e t u a ťu žz v l a s t n í v ůl e , n e b o z d ův o d u f y z i c k é h o h a n d i c a p u či m a t e r i á l n í n e d o s t u p n o s t i . I t i t o l i d é v ša k z p r a v i d l a v y h l e d á v a j í p o t ře b n é i n f o r m a c e n a i n t e r n e t u , v y u ží v a j í c e k t o m u p r o s t ře d n í k a , j í m žj e n ěk d y s o c i á l n í p r a c o v n í k n e b o p r a c o v n i c e , j i n d y p ří b u z n í , n e b o z n á m í , k t e r ý m d ův ěřu j í . Z á l e ží , j a k , k d y . T e l e v i z e , i n t e r n e t p o k u d , t a k s i t o n e c h á m v y h l e d a t , s a m a s t í m m o c n e u m í m z a c h á z e t , a l e n e c h á m s i v y h l e d a t [ . . . ] J á t o s t í m n e u m í m , j á j s e m t e c h n i c k e j a n t i t a l e n t , t a k j s e m t o v z d a l a . [ . . . ] j á c h o d í m r o v n o u d o l ů k d ěv ča t ům d o k a n c e l á ře , k s o c i á l k á m . A p ří m o t a m s i t o n e c h á m v y h l e d a t . N o p ří m o j a k o t o , n o , n o . T o j e j e d n o d u šší a r y c h l e j ší . P r o t o že j a k o t o j e ře še n í t a k y . ( že n a , 5 9 l e t , Z Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

V e z c e l a v ý j i m e čn ý c h p ří p a d e c h r e s p o n d e n t i i n f o r m a c e n e v y h l e d á v a j í n a i n t e r n e t u z á m ěr n ěa i n f o r m a c e s e s n a ží z í s k a t j i n d e .

N o n e h l e d á m v i n t e r n e t u , p r o t o že t a m j e t ěc h i n f o r m a c í s t r a šn ěm o c . A k d y žp o t ře b u j u p o m o c , t a k p o t ře b u j u p o m o c t r y c h l e . A t a k l o g i c k y u v a žu j u , k t e r ý s t á t n í o r g á n m á d a n o u v ěc n a s t a r o s t a o b r á t í m s e t a m . K d y žn e v í m , c o s d a ňo v ý m p ři z n á n í m , z a j d u p ěšk y n a f i n a n čn í ú řa d . N e v o l á m t e l e f o n i c k y . A z e p t á m s e o s o b n ě. ( že n a , 5 5 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

I I . 6 . 2 M a t e r i á l n í d o s t u p n o s t p o čí t a če a i n t e r n e t u a p o čí t a čo v á g r a m o t n o s t T é m ěř v ši c h n i r e s p o n d e n t i m a j í d o m a p o čí t a ča p o u ží v a j í h o p r a k t i c k y d e n n ě, p r o p r á c i i p r o z á b a v u . V ět ši n a z n i c h m á d o m a t a k é i n t e r n e t a t i , c o d o m a i n t e r n e t n e m a j í , c h o d í n a m í s t a , k d e j e v e ře j n ěa b e z p l a t n ěp ří s t u p n ý . D o m a n e , a l e c h o d í m d o k n i h o v n y , t a k že j á s t í m u m í m z a c h á z e t . P o čí t a čm á m , j e n o m n e m á m p ři p o j e n í n a i n t e r n e t . N o t e b o o k t e d a m á m , n o . D o k n i h o v n y a n e b o d o n ěj a k é h o t a k o v é h o o b c h o d n í h o c e n t r a , k d e t y W i f i b e j v a j v ět ši n o u t a k y z a d a r a . Že j a k o m ůžu s e n a p o j i t a h r á t s i s t í m . O n o t o s t o j í p e n í z e a t y j á t e ďn e m á m . ( že n a , 4 6 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

Z d á s e , že d ův o d e m n í z k é i n f o r m o v a n o s t i o d i s k r i m i n a c i a m o žn o s t e c h , j a k ý m i s e p r o t i n í l z e b r á n i t n e n í n e d o s t a t e čn á d o s t u p n o s t i n t e r n e t u , a l e s p í šc h y b ěj í c í o s v ět a v t ěc h t o v ěc e c h . V ět ši n a r e s p o n d e n t ůu v e d l a , že i n t e r n e t p o u ží v a j í p ře d e v ší m j a k o z d r o j i n f o r m a c í , p a k n á s l e d o v a l a k o m u n i k a c e s o k o l í m ( n ěk t e ří r e s p o n d e n t i a l e u v e d l i , že k o m u n i k a c e s o k o l í m p r o n ěp ře d s t a v u j í j e n o m e m a i l y ) a p o t é n á k u p n e b o p r o d e j n a i n t e r n e t u a z á b a v a . B l í že v i z t a b u l k u č. 1 0 .

7 5


T a b u l k a č. 1 0 : V y u ží v á n í i n t e r n e t u

1. místo

2. místo

3. místo

4. místo

Vůbec

Celkem

Získávání informací

30

13

1

1

6

51

Komunikace s okolím

12

24

7

1

7

51

Zábava

3

3

12

18

15

51

Nákup nebo prodej

0

4

19

14

14

51

Z p o čí t a čo v ý c h z r u čn o s t í v ět ši n ěr e s p o n d e n t ůn e z p ůs o b o v a l y p o t í že žá d n é z u v e d e n ý c h či n n o s t í ( h l e d á n í r ůz n ý c h i n f o r m a c í , v y p l ňo v á n í f o r m u l á řů, p o s í l á n í e m a i l ů, c h a t a o n l i n e k o m u n i k a c e , p s a n í t e x t u n a p o čí t a či , s t a h o v á n í r ůz n ý c h s o u b o r ů) . N ěk t e r ý m d ěl a l o p r o b l é m p ře d e v ší m p s a n í n a p o čí t a či n e b o v y p l ňo v á n í f o r m u l á řů, a l e s p í šk v ůl i p r o b l é m u p o r o z u m ět o b s a h u , n e žk v ůl i t e c h n i c k é s l o ži t o s t i f o r m u l á ře . J e d n a l o s e z p r a v i d l a o l i d i s n í z k ý m v z d ěl á n í m , k t e ří n e p ři c h á z e j í d o d e n n í h o p r a c o v n í h o k o n t a k t u s p o čí t a če m , n e b o o l i d i , k t e ří z d ův o d u s v é h o f y z i c k é h o h a n d i c a p u n e m ůžo u s p o čí t a če m v ůb e c p r a c o v a t . Z t a b u l k y j e p a t r n é , že v n a še m s o u b o r u b y l o s e d m t ěc h t o r e s p o n d e n t ů, k t e ří n e p o u ží v a j í i n t e r n e t k žá d n é z u v e d e n ý c h a k t i v i t . I t i t o r e s p o n d e n t i a l e z p r a v i d l a m a j í n ěk o h o , n a k o h o b y s e m o h l i o b r á t i t , k d y b y p o t ře b o v a l i p o m o c ; v ět ši n o u s e j e d n á o j e j i c h d ět i n e b o v n o u ča t a , k t e r á u žs e s n o v ý m i t e c h n o l o g i e m i d o s t á v a j í d o s t y k u v ý r a z n ě ča s t ěj i n e žj e j i c h r o d i če . I I . 6 . 3 P ří p a d n ý p o s t u p v p ří p a d ěd i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í V ět ši n a r e s p o n d e n t ůu v e d l a , že b y s e v p ří p a d ěz á j m u o v í c e i n f o r m a c í o d i s k r i m i n a c i a m o žn o s t e c h j a k s e j í b r á n i t , o b r á t i l a z n o v u n a i n t e r n e t . N ěk t e ří b y z a ča l i p ří m o v y h l e d á v a če m a s n a ži l i b y s e z o r i e n t o v a t v m n o žs t v í n a l e z e n ý c h o d k a z ů.

K d y b y c h c h t ěl z í s k a t v í c e i n f o r m a c í ? T a k j á b y c h p o s t u p o v a l t a k , že b y c h s i z j i s t i l i n f o r m a c e n a i n t e r n e t u . J á o s o b n ě b y c h t a m z a d a l n ěc o j a k o „d i s k r i m i n a c e “n e b o „b o j p r o t i d i s k r i m i n a c i “n e b o n ěc o t a k o v ý h o . A n e b o b y c h t o v í c j a k o b y , v í c b y c h t o j a k o b y r o z v i l t u v ět u , p r o t o že v ět ši n o u s e t o v y p l a t í , p r o t o že t o d o k á že j a k o l í p o d p o v ěd ět . Z í s k á t e j a k o b y v í c m o žn o s t í , k a m čl o v ěk a n a s m ěr o v a t a j a k . P r o t o že k d y žs e n a p í še „d i s k r i m i n a c e “, t a k s i n e d ěl á m i l u z e , že b y t a m m o žn á v y b ěh l y n ěj a k ý t a b l e t y p r o z v ý še n í m o z k o v ý a k t i v i t y a t a k o v ý h l e v ěc i . A c h t ěl o b y t o j a k o , a b y t o h l e d á n í b y l o p ře s n ěj ší . T o b y m i , p o čí t á m , v y h o d i l o n ěj a k o u j a k o s t r á n k u n e b o j a k o b y v í c m o žn o s t í a j á b y c h t o a s i s j e l o či m a a p ři řa d i l b y c h s e k t ý , c o v y p a d á j a k o n e j v í c d ův ěr y h o d n ěz d ův o d u j a k o n á z v u , m o žn á i j a k o n ěj a k ý c e r t i f i k a c e , c o s e t ý če s t á t u , E v r o p s k ý u n i e , n ěče h o t a k o v ý h o . ( m u ž, 3 1 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

J i n í b y s e p r o s t ře d n i c t v í m i n t e r n e t u s n a ži l i n a j í t n e z i s k o v o u o r g a n i z a c i , k t e r á s e d i s k r i m i n a c í z a b ý v á , a n e c h a l i b y s i p o r a d i t , j a k m a j í p o s t u p o v a t d á l . M n o z í u v e d l i , že b y s e o b r á t i l i p ří m o n a K a n c e l á řv e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v . R o z h o d n ě i n t e r n e t , s n a ži t s e z í s k a t i n f o r m a c e s a m a , p a k s k r z i n t e r n e t t ře b a k o n t a k t n a n ěj a k o u o r g a n i z a c i n e z i s k o v o u a p a k p r o s t ěd o t é o r g a n i z a c e z a j í t a p ře s t y l i d i s e s n i m a o t o m p o b a v i t a z j i s t i t c o a j a k , j a k ý m o žn o s t i . A r o z h o d n ěm o žn á t a k y , j e l i k o žm á m n ěj a k é k a m a r á d y , k t e ří t ře b a j s o u a k čn í , a k t i v n í t a d y v t ěc h , c o s e t ý če t a d y t ěc h o r g a n i z a c í , t ře b a c o s e t ý če t o h o P r a g u e P r i d e , t a k m o žn á i p ře s n ě. ( že n a , 2 4 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

N o a s i b y c h n a i n t e r n e t u p ře s n ěs i v y h l e d a l a b u ďk o n t a k t n a o m b u d s m a n a , k d e b y c h s i m o h l a s t ěžo v a t . N e b o b y c h p ře s n ě–a s i b y c h šl a p o n ěče m , j a k j s m e s e b a v i l i , k d o m ěn a p a d n e p r v n í a t a m u žb y c h z a s e p o d l e m ěs e d o s t a l a n a d a l ší . T a m b y c h s e a s i d o s t a l a n a d a l ší a d a l ší k o n t a k t y . T a k že p r v n í m ěn a p a d l o m b u d s m a n , t a k b y c h a s i z k u s i l a v y h l e d a t j e h o a p ře d p o k l á d a l a b y c h , že n a t ěc h s t r á n k á c h n a l e z n u d a l ší a d a l ší j a k o m o žn o s t i . M y s l í m s i , že h o d n ěl i d í n a p a d n e p r v n í t e n o m b u d s m a n , t a k t ře b a n a t ěc h s t r á n k á c h –j á t e ďn e c h c i ří k a t , že b y t o t a m m ěl o b ý t , o n o t o t a m t ře b a j e , j e n o m j s e m t o j a k o n i k d y n e h l e d a l a . ( že n a , 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í )

V z á v ěr u r o z h o v o r u t a k m ěl a v ět ši n a r e s p o n d e n t ůj a s n o v t o m , c o j e d i s k r i m i n a c e a že e x i s t u j í i n s t i t u c e , n a k t e r é b y s e m o h l i v p ří p a d ě, že s e s n í s e t k a j í , o b r á t i t .

7 6


I I . 6 . 4 N á v r h y n a z a m ěře n í a p o d o b u i n f o r m a čn í k a m p a n ě

R e s p o n d e n t i s e p o h y b u j í v r ůz n ý c h s p o l e če n s k ý c h v r s t v á c h , p r o t o s e t a k é l i ší j e j i c h p o h l e d y n a t o , j a k ý m z p ůs o b e m b y p r á v ěj e j i c h s k u p i n a m ěl a b ý t i n f o r m o v á n a o d i s k r i m i n a c i a m o žn o s t e c h o b r a n y p r o t i n í . N a j e d n é s t r a n ěs e o b j e v u j e n á z o r , že k d y žs e i n f o r m a c e u m í s t í n a i n t e r n e t , t a k s i j e t a m l i d é n a j d o u , a l e n e n í t o ú p l n ěd o s t a t e čn é . J á s i m y s l í m , že a s i p ře s t e n i n t e r n e t t e ďk a . P r o t o že h o d n ěl i d í c h o d í n a t e n i n t e r n e t , a k d y žj a k o c h t ěj í t y i n f o r m a c e … T a k f a k t j e , že n e v í m , k d e s e m á m o b r á t i t …M y s l í m , k d e b y t a i n f o r m a c e m ěl a b ý t . N o p r á v ě že m ěn a p a d l t e n p o čí t a č, a l e j a k ří k á t e , t o s i m u s í čl o v ěk s á m v y h l e d a t . J a k o že l i d i t a m ča s t o c h o d í n a t e n i n t e r n e t . ( že n a , 4 0 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

D ůr a z j e t a k é k l a d e n n a v y u ži t í s o c i á l n í c h s í t í . J á s i m y s l í m , že p ře s t u s o c i á l n í s í ťt a i n f o r m a c e b y b y l a d o b r á , že p r o s t ět e n čl o v ěk že s i m á k a m s t ěžo v a t , t a k s i m y s l í m , že t ře b a r e k l a m a n a F a c e b o o k b y n e b y l šp a t n ý n á p a d . P r o t o že v ěčn ět i s í c l i d í , c o t i s í c –m i l i ó n l i d í j e n a s í t i . J o ? A j á s i m y s l í m , že t o b y b y l a n e j r y c h l e j ší i n f o r m a c e , k t e r á b y šl a p ře s F a c e b o o k a t a k o v é s o c i á l n í s í t ě. B y l o b y t o v í c e p r o m l a d é , a l e j a k j s e m ří k a l a , p r o s t ět a i n f o r m a c e j d e s t r a šn ěr y c h l e . T a k že j e s t l i s i t o p o v í j e d e n d r u h é m u a t a k h l e , p r o s t ěs e t o r o z ší ří r y c h l e . Že p r o s t ět i l i d é z a čn o u o t o m n ěc o v ěd ět . O t o m , že m o h o u n ěc o d ěl a t . ( že n a , 2 8 l e t , S Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

V ět ši n a r e s p o n d e n t ůj e a l e p ře s v ěd če n a , že i n f o r m a c e n a i n t e r n e t u n e s t a čí , p r o t o že … …l i d i n e čt o u . Z v l á šť n e t i , k t e ří j s o u t a k h l e p o s t i že n i , t a k n e čt o u . Či l i d o n ěj a k ý c h v ý v ěs e k d á v a t n ěj a k ý a d r e s y , j e s i c e d o b r ý ře še n í , a l e m á l o i n t e n z i v n í , b y c h ře k l a . T o z n a m e n á , c h c e t o s p í šv é s t h o v o r y . V é s t s l i d m i h o v o r y , m o žn á d o k o n c e i n d i v i d u á l n í j s o u ú či n n ěj ší , n e žs k u p i n o v ý b e s e d y . ( že n a , 6 2 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ě m e n t á l n í h o p o s t i že n í )

K r o m ět e r é n n í c h p r a c o v n í k ů, k t e ří b y ( p o t e n c i á l n í ) o b ět i d i s k r i m i n a c e i n f o r m o v a l i o j e j i c h p r á v e c h a m o žn o s t e c h , b y l y t a k é n a v r h o v á n y r ůz n é k a n c e l á ře , k t e r é b y p ří p a d n á p o m o c b y l a p ři b l í že n a l i d e m . N e s t a čí j e n o m j e d n a k a n c e l á řv B r n ě, a l e j e p o t ře b a , a b y v k a žd é m m ěs t ěb y l čl o v ěk , o k t e r é m s e v í , že j e o d t o h o , a b y p o m á h a l a p o r a d i l – t e n t o n á z o r s e o b j e v o v a l n e j e n u r o m s k ý c h r e s p o n d e n t ů, k t e ří b y v n ěk t e r ý c h m ěs t e c h p o t ře b o v a l i p o m o c i v j i n ý c h o b l a s t e c h s v é h o ži v o t a , n e žv s o u v i s l o s t i s d i s k r i m i n a c í , a l e t a k é u n e R o m ů, k t e ří m a j í p o c i t , že p o m o c j e p ří l i š n e d o s t u p n á . V p ří p a d ěv e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v j e t o p o v ěd o m í u m o c n ěn é j a k o u s i a u r o u , k t e r á z o s o b y o m b u d s m a n a d ěl á n e k o n e čn ěv z d á l e n ý o b j e k t . R e s p o n d e n t i s i t a k é ča s t o m y s l í , že j e o c h r á n c e v ú řa d u s á m . T a k v l a s t n ě čl o v ěk n e p o j e d e a žd o B r n a . N e m á ča s a n i . Že j e z a m ěs t n á n , že j a k o m á j i n é p o v i n n o s t i . A n i n e v í m , a n i j s e m n e v ěd ěl a , že m á s í d l o t a m . Z r o v n a t a m t ře b a n e m u s í b ý t , že ? Čl o v ěk s e t a m v y d á a o n t a m n e m u s í b ý t . M ůže m í t n ěj a k ý j e d n á n í n e b o n ěc o . ( že n a , 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

R o z m í s t ěn í i n f o r m a čn í c h b r o žu r e k a l e t á k ůb y p o d l e n ěk t e r ý c h p o m o h l o p ře d e v ší m R o m ům . M y p o t ře b u j e m e , a b y t o b y l o –k d y b y t o p r o s t ěj á n e v í m , j e s t l i b y t o m o h l o b ý t t ře b a v b r o žu r á c h ? M o h l o b y t o b e j t t ře b a v n e m o c n i c í c h t y b r o žu r k y . M o h l y b y b e j t n a p r a c á k u , m o h l y b y b e j t v e z v l á št n í c h šk o l á c h , v e šk o l á c h , k d e s e v y s k y t u j o u d ět i c i k á n s k ý , r o m s k ý . M o h l y b y b e j t r ůz n ěn a a u t o b u s á k á c h , n a v l a k á čí c h . P r o s t ěa b y s e k t o m u t y l i d i , a ť u žc o s e t ý k á e t n i c k ý h o p ův o d u n e b o l i d í , k t e r ý j s o u n e m o c n ý , s t a ří l i d i , p r o s t ěm o h l i d o s t a t . J o ? O p r a v d u b y t o b y l o d o b r ý v b r o žu r k á c h a d o s t u p n ý v še m p r o s t ě. N a v e ře j n o s t i . N e n ěk d e v k o n k r é t n í c h n o v i n á c h , že t o v y j d e n ěk d e n e b o v t e l e v i z i , že t o j e , že t o p l á c n o u . V b r o žu r k á c h a v šu d e n a v e ře j n o s t i . V žd y ťt o h o e x i s t u j e t ěc h r e k l a m s p o u s t u –j á n e v í m , k o l i k b y t o m o h l o s t á t s t á t u . P ře d e šl o b y s e t a k m i n i m á l n ěz p o l o v i n y t ěm p r o b l é m ům !

T a k r o z h o d n ěb y t a m m ěl o b e j t –n e m ěl o b y t o b ý t j e n o m o t e l e f o n u o čí s l u . J o ? K d e čl o v ěk m u s í z a v o l a t . M ěl o b y t a m b e j t p o d r o b n ě n a p s á n o , j a k s e z a c h o v a t a p o d l e j a k ý c h – a j a k p o s t u p o v a t v r ůz n ý c h s i t u a c í c h . T ře b a c í t í t e d i s k r i m i n a c i t ře b a v p r á c i ? C í t í t e d i s k r i m i n a c i , k d y žv á s n e c h t ěj í v z í t d o p r á c e ? U d ěl e j t e t ře b a t o , že p r a c á k v á m z a j i s t í n ěj a k e j p a p í r , o n i s a m i b u d o u m u s e t t ře b a z a v o l a t a v y s t í m p a p í r e m p a k d o j d e t e . T a k , a b y v á s n e o d m í t l i t ře b a . A t a k d á l e , n o . A n e b o t ře b a n e p u s t i l i v á s n ěk a m p r o t o , že j s t e r o m s k ý n á r o d n o s t i ? N e b o že t a m n e n í b e z b a r i é r o v ý p ří s t u p ? Z v e d n ět e t e l e f o n , z a v o l e j t e , m y v á m p o r a d í m e , c o m á t e u d ěl a t . N e b o b y t a m m ěl b ý t n ěj a k ý p a r a g r a f , p o d l e k t e r ý h o b y c h o m s e m o h l i h á j i t , k d y žz v e d n e št e l e f o n . P r o s t ěm í t n ěj a k ý a r g u m e n t y . ( m u ž, 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

7 7


A l e a n i b r o žu r k y b y s a m y o s o b ěn e s t a či l y ; v t o m t o p ří p a d ěj e t a k é d ůl e ži t ý p ří m ý k o n t a k t s l i d m i , k t e r ý b y p o m o h l i n f o r m a c i r o z ší ři t . B r o žu r y , w o r k s h o p y . P r o s t ěk o m u n i k a c e s l i d m a . U d ěl a t p r o s t ěn ěk d e –p r o s t ěs e s e j í t a k o m u n i k o v a t . S t a či l o b y t ře b a a b y 2 0 l i d í o t o m m l u v i l o a t i t o R o m a t o p u s t í d o é t e r u a j e z t o h o t ře b a s t o . A t a k h l e . ( m u ž, 3 7 l e t , S Šv z d ěl á n í b e z m a t u r i t y , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěe t n i c i t y )

L e t á čk y a b r o žu r k y s e z d a j í b ý t u ži t e čn é i v p ří p a d ěs t a r ší c h l i d í . D ůl e ži t é j e a l e p ře d e v ší m j e j i c h s t r a t e g i c k é u m í s t ěn í n a m í s t e c h , k d e s e b ěžn ěp o h y b u j í . P r o t o že t y s t a r ý h o d n ěf a k t c h o d ěj k t ěm d o k t o r ům . Že j o ? T a k že t a m j o o p r a v d u . A i t ře b a m o žn á n ěj a k ý o b c h o d y , že j o , p r o s t ět y s u p e r m a r k e t y . O n i j a k o t y s t a r ý l i d i j s o u ší l e n ý n a t y l e t á k y , c o d o s t á v a j í . O n i t o p r o s t u d u j o u j a k o t o , t a k že n ěj a k o u t a k o v o u h l e f o r m o u , v í t e , c o –i d o t ěc h s c h r á n e k a j a k o j á t e d a t o h o d í m d o k o še , a l e k d y žj e s l y ší m p o v í d a t , t a k o n y t y l e t á k y j s o u p r o n ěn ěc o , c o m ůžo u z a d a r m o s i p ře čí s t . N o . A b y s e s t í m n ěc o –a b y s e t o m u p ře d c h á z e l o . Že j o ? N ěc o t a k o v ý h o . T y m é d i a p r o s t ěz v e ře j ňo v a t p r á v n í p o m o c p r o –m ůže t e s e o b r á t i t t a m a t a m . Že j o ? P r o t y t ře b a s e n i o r y a t d . N e b o p r o s t ěi n ěk d e m ůžo u b e j t , j á n e v í m , v y v ěše n ý n ěj a k ý –v žd y ťv l a s t n ěk d y b y s e t o d a l o , o n i h o d n ě n a v št ěv u j o u l é k a ře , u l é k a ře v če k á r n á c h , t o j e p r o n ět a k o v e j d i s k u s n í t a m , že j o . K ó r n a t ěc h v e s n i c í c h , t o j e j í t k d o k t o r o v i , t o j e c e r e m o n i á l , že s i t a m p o p o v í d a j , že j o . N o t a k že j a k o o n i a n i n e p o t ře b u j o u d o k t o r a , a l e p o p o v í d a j s i u d o k t o r a . Že j o ? N o a t a m u r či t ěk d y b y t a m t ře b a p l a k á t b y l , že j o p r o s t ě. U žs e t o , u žs i t o p ře čt o u , že j o . N e b o c o n á v št ěv u j s o u t a k o v ý n ěj a k ý t y –n e v í m , n o . ( že n a , 6 2 l e t , S Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u )

J a k u žb y l o z m í n ěn o v ý še , z a v e l m i s t r a t e g i c k é s e p o v a žu j e u m í s t ěn í r e k l a m v d o p r a v n í c h p r o s t ře d c í c h , n a j e d n é s t r a n ěp r o t o , že s e v n i c h d e n n ěv y s k y t u j e o b r o v s k é m n o žs t v í l i d í , a n a d r u h é s t r a n ěp r o t o , že l i d é s i v d o p r a v n í c h p r o s t ře d c í c h r e k l a m y ča s t o v ši m n o u . T a k n e j l í p m a s u i n f o r m u j e t e p r o s t ět e l e v i z í , a c o n a n ěk o u k á v m e t r u . I k d y žn ěk d o n e m á t e l e v i z i , t a k p r o s t ěp o u ží v á m e t r o n e b o t r a m v a j n e b o a u t o b u s , p r o t o že s e p o t ře b u j e d o s t a t d o p r á c e . T a k že m y s l í m s i , že t a k h l e t a d y t y m a l ý s p o t y , n ěk d e t a k o v ý t y r e k l a m y [ . . . ] N e l e t á k y . T o n e . P r o s t ět y p r o s k l e n ý r e k l a m y v m e t r u . A m y s l í m s i , že h o d n ěl i d í i b y z a u j a l a n ěj a k á k r á t k á r e k l a m a v t e l e v i z i , k d y b y b y l a u d ěl a n á n ěj a k z á b a v n ě–n e b o n e z á b a v n ě, a l e n ěj a k z a j í m a v ě p r o s t ě. J o ? T a k že t e l e v i z e a r e k l a m y v d o p r a v n í c h p r o s t ře d c í c h . [ . . . ] D o p r a v n í p r o s t ře d k y , s i m y s l í m , že j s o u h o d n ě d o b r á r e k l a m a . Že t a m t o m á t e –j e d e n v a g ó n m á t e v n ěm t ře b a 3 0 r e k l a m , k d y žt o n a s čí t á t e . T a k s i v e m t e , k o l i k v a g ó n ů p r o j e d e z a d e n a k o l i k t a m p r o j e d e l i d í . T a k že t o j e h o d n ě v e l k á p l o c h a . ( že n a , 2 4 l e t , V Š v z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěs e x u á l n í o r i e n t a c e )

D a l ší m a s p e k t e m , k t e r ý b y p o d l e n a ši c h r e s p o n d e n t ům o h l z v ý ši t i n f o r m o v a n o s t o b ča n ů, j e p o u ži t í p ří k l a d ů a t a k é z a p o j e n í z n á m ý c h o s o b n o s t í d o i n f o r m a čn í c h k a m p a n í . N ěj a k o u o s v ět o u , a l e k o n k r é t n ěn e v í m , čí m t o ře ši t . V n ěj a k ý c h k a m p a n í c h . . . N e v í m . M o žn á i n ěj a k ý k a u z y k o n k r é t n í a s i j s o u p o t ře b a . T ře b a j a k o t e ďk a z t o h o Ú řa d u v l á d y , c o o m b u d s m a n k a p u b l i k o v a l a , a b y s e t y k a u z y d o s t a l y d o p o v ěd o m í , p r o t o že z a t í m v l a s t n ěn ěj a k é k a u z y b y l y , a l e d o p a d a l y v e p r o s p ěc h t o h o ža l o v a n é h o . B y p o t ře b o v a l i p ří k l a d y t i l i d i d o s t a t . ( že n a , 3 9 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( m a t e řs t v í ) ) M o žn á , že v t e l e v i z i n ěj a k ý v z o r o v ý p ří k l a d y , že k d y žt e n čl o v ěk s i s t ěžo v a l , že h o t o t e d a n i c n e s t á l o a t a k . M o žn á , že i t í m h l e t í m z p ůs o b e m b y s e t o d a l o ře ši t . R o z ší ři t t o t í m h l e t í m . O n i u žd n e s k a l i d i j s o u t a k z n e c h u c e n í z t e l e v i z e , že u ž j i a n i m o c n e p o u št ěj í . J o ? T a k že . . . M o žn á b y c h t o d a l a j a k o n o r m á l n í k o m e r čn í r e k l a m u . M á t e p r o b l é m s d i s k r i m i n a c í ? O b r a ťt e s e n a o m b u d s m a n a , n e b u d e v á s t o n i c s t á t . ( že n a , 6 2 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěm e n t á l n í h o p o s t i že n í ) P a k b y c h ře k l a , d o m l u v i t o s o b n o s t i . M o j e d ět i , že z b o žňu j o u r ůz n é s l a v n ý o s o b n o s t i , k t e r ý s n a d n e m a j í n a t o –k t e r ý s i t o n e z a s l o u ží k r o m ět o h o , že j s o u s l a v n ý . A l e k d y žt a k o v ý s l a v n ý čl o v ěk , a čk o l i v n e m á , m o žn á m á i n e z a s l o u že n o u s l á v u , t a k k a žd ý p o s l o u c h á , c o ře k n e . T a k že n ěj a k ý s l a v n ý čl o v ěk –z p ěv á k n e b o n ěk d o , k d y žb y o t o m m l u v i l n a k o n c e r t e c h n e b o n a Y o u T u b e , t a k b y t o n ěk d o a s i s l y še l . ( že n a , 4 0 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ět ěl e s n é h o p o s t i že n í )

M e z i r e s p o n d e n t y s e a l e o b j e v i l y t a k é n á z o r y , že i n f o r m o v a t o d i s k r i m i n a c i a o t o m , že j e m o žn é s e p r o t i n í b r á n i t , n e s t a čí . N a o p a k že j e n u t n é z m ěn i t n a s t a v e n í s p o l e čn o s t i a v z d ěl á v a t l i d i z p ůs o b e m , k t e r ý b y d i s k r i m i n a c i p ře d c h á z e l . U r či t ě s i m y s l í m , že b y d á v a l o s m y s l i n f o r m o v a t l i d i , j a k z a c h á z e t a j a k i n f o r m o v a t s ú řa d y , s ú ře d n í k y , n ěj a k ý j e d n o d u c h ý p r o s t ěv ý c v i k n ěj a k ý s o c i á l n í i n t e l i g e n c e . P r o s t ěj a k ý m z p ůs o b e m j a k o b y s p í ša l e j a k o b y – t r é n i n k s o c i á l n í c h d o v e d n o s t í , k t e r ý p r o s t ěj s o u s p o j e n ý s t í m v y j e d n á v á n í m a s k o m u n i k a c í . J o ? T o d á v á s m y s l , t o m á

7 8


n ěj a k o u h o d n o t u . A l e i n f o r m o v a t o t o m , že j e n ěj a k á p r o t i d i s k r i m i n a čn í l i n k a , a že s e m ůže n ěk d o b r á n i t n ěj a k ý m s o u d e m n e b o t a k , t a k p o d l e m ěp r o s t ěv e l k o u h o d n o t u m í t n e b u d e . J o ? A l e j a k p r o s t ěj e d n a t s ú ře d n í k y , j a k j e d n a t p r o s t ěv n e m o c n i c i , j a k j e d n a t s d o k t o r a m a a v z d ěl á v a c í n ěj a k e j p r o g r a m , r e á l n e j p r o s t ět r é n i n k . J o ? N á c v i k t ěc h s i t u a c í , n ěj a k ý j e d n o d u c h ý , i n s t r u k t á žn í v i d e a . P r o s t ěc o d ěl a t , t a k b y u r či t ěd á v a l o s m y s l . ( m u ž, 3 3 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i a n á b o že n s t v í )

J á s i m y s l í m , že j e d ůl e ži t á o s v ět a , o s v ět a , o s v ět a . A b o h u že l , m u s í m t o ří c t , t e p r v e n a še d ět i –g e n e r a c e n a ši c h r o d i čů, m o žn á i j e št ě n a še g e n e r a c e m u s í v y m ří t , a b y p r o s t ě s e t o t a d y z m ěn i l o , p r o t o že m y j s m e p o z n a m e n a n ý t í m k o m u n i s m e m a 4 0 l e t j e m á l o . J a k o j e t o 2 5 l e t o d r e v o l u c e a p o řá d j e t o z a k o ře n ěn ý . [ . . . ] J á s i m y s l í m , že n i c j i n ý h o , n e ž p r e v e n c e , m l u v i t , m l u v i t , m l u v i t o t o m . N i c j i n ý h o n e p o m ůže . A b y t o p ře s t a l o b e j t t a b u . A b y p ře s t a l o p l n o t ěc h v ěc í , c o s e t ý če , p o s t i že n í , c o s e t ý če t a k o v e j h l e r ůz n e j c h v ěc í . A b y t o p ře s t a l o b e j t t a b u , p r o t o že t o p o řá d j e št ět a b u j e . ( že n a , 3 7 l e t , V Šv z d ěl á n í , d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o s t i že n í ( d í t ět e ) )

7 9


I I I .B a r i é r y v o b r a n ěp ře d d i s k r i m i n a c í o či m a n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í N e z i s k o v é o r g a n i z a c e p a t ří k v ý z n a m n ý m a k t é r ům p o d í l e j í c í m s e n a p r o s a z o v á n í r o v n é h o z a c h á z e n í v Če s k é r e p u b l i c e . Z d a r m a p o s k y t u j í p r á v n í p o r a d e n s t v í o b ět e m d i s k r i m i n a c e , k t e r é t a k n e o d r a z u j í f i n a n čn í m i n á k l a d y , j e žj i n a k p ře d s t a v u j í j e d n u z n e j v ý z n a m n ěj ší c h b a r i é r v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i . K r o m ět o h o l z e p ře d p o k l á d a t , že z d e a l e s p o ň čá s t e čn ěo d p a d á i b a r i é r a o b e c n é n e d ův ěr y v s y s t é m s t á t n í m o c i , j e l i k o žn e z i s k o v é o r g a n i z a c e s t o j í m i m o v e ře j n o u s p r á v u a s o u d y . D í k y t o m u ča s t o f u n g u j í j a k o m í s t o p r v n í h o k o n t a k t u , k a m s e o b ět i d i s k r i m i n a c e p ři j d o u n e j p r v e p o r a d i t a a žp a k z v á ží , z d a s e o b r á t í n a v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v , s p r á v n í o r g á n y n e b o s o u d . M a j í t a k p ří m o u z k u še n o s t s l i d m i , k t e ří s i c e b y l i d i s k r i m i n o v á n i , a l e z r ůz n ý c h d ův o d ůn e c h t ěl i s v o u s i t u a c i ře ši t p r á v n í c e s t o u j i n ý m i s l o v y , m a j í p ří m ý k o n t a k t s l i d m i , k t e ří j s o u o h r o že n i f e n o m é n e m n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e ( u n d e r r e p o r t i n g ) .

P r o t o j s e m o s l o v i l a n e z i s k o v é o r g a n i z a c e v ěn u j í c í s e l i d e m ( s k u p i n á m l i d í ) v ý r a z n ěj i o h r o že n ý m d i s k r i m i n a c í , a p o žá d a l a j s e m j e o p ře d á n í j e j i c h z k u še n o s t í a n á h l e d ůn a d i s k r i m i n a c i a j e j í n e o z n a m o v á n í . J a k o m e t o d a b y l p o u ži t 1 4 s u r v e y a t e c h n i k o u s b ěr u d a t b y l d o t a z n í k s o t e v ře n ý m i o t á z k a m i . O s l o v i l a j s e m c e l k e m 4 9 n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í , j e ž n a b í z e j í p o m o c r ůz n ý m s k u p i n á m o s o b o h r o že n ý c h d i s k r i m i n a c í ( z e j m é n a šl o o o r g a n i z a c e v ěn u j í c í s e s t a r ší m o s o b á m , z d r a v o t n ěp o s t i že n ý m o s o b á m , že n á m , o s o b á m s m e n ši n o v o u s e x u á l n í o r i e n t a c í , o s o b á m p a t ří c í m k e t n i c k ý m , n á r o d n o s t n í m n e b o n á b o že n s k ý m m e n ši n á m a p o d . ) . D o t a z n í k p o o p a k o v a n é žá d o s t i v y p l n i l o c e l k e m 1 9 n e 1 5 z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í( 8 z n i c h s e v ěn u j e p ří s l u šn í k ům z e t n i c k ý c h , n á r o d n o s t n í c h n e b o n á b o že n s k ý c h m e n ši n , 5 s e z a m ěřu j e n a p o m o c l i d e m s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m , 2 p o m á h a j í s e n i o r ům , 2 o r g a n i z a c e s e z a m ěřu j í n a p o m o c že n á m a 2 p o m á h a j í o s o b á m s m e n ši n o v o u s e x u á l n í o r i e n t a c í ) .

I I I . 1 S k u p i n y o s o b n e j v í c e o h r o že n ý c h f e n o m é n e m n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e J e z ře j m é , že r i z i k o d i s k r i m i n a c e n e n í p r o c e l o u če s k o u p o p u l a c i s t e j n é , a že s e l i ší i m í r a o h r o že n í j e d n o t l i v ý c h s k u p i n l i d í n e o z n a m o v á n í m d i s k r i m i n a c e . N e z i s k o v é o r g a n i z a c e n e j ča s t ěj i j m e n o v a l y s k u p i n y l i d í s c h a r a k t e r i s t i k a m i , 1 6 j e ža n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n v y j m e n o v á v á j a k o z a k á z a n é d ův o d y r o z l i šo v á n í . D l e j e j i c h z k u še n o s t í d i s k r i m i n a c i n e o z n a m u j í z e j m é n a že n y , s e n i o ři , o s o b y s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m , R o m o v é , c i z i n c i z e t ře t í c h z e m í a p ří s l u šn í c i s e x u á l n í c h m e n ši n . R e s p o n d e n t i v r á m c i t ěc h t o s k u p i n u p ře s n i l i c h a r a k t e r i s t i k u l i d í , j i c h žs e f e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e o b z v l á šťt ý k á , p ří p a d n ěu v e d l i , v e k t e r ý c h o b l a s t e c h ži v o t a b ý v a j í t y t o o s o b y z p r a v i d l a d i s k r i m i n o v á n y . že n y  že n y s m a l ý m i d ět m i a že n y n a m a t e řs k é / r o d i čo v s k é d o v o l e n é  že n y s a m o ži v i t e l k y  že n y v e v ěk u 5 0 +  m l a d é u c h a z e čk y o z a m ěs t n á n í  že n y u s i l u j í c í o k a r i é r n í p o s t u p  z e j m é n a d i s k r i m i n a c e n a t r h u p r á c e  z e j m é n a m o b b i n g , s e x u á l n í o b t ěžo v á n í

1 4

M e t o d a s o c i á l n ěv ěd n í h o v ý z k u m u z a l o že n á n a h r o m a d n é m s b ěr u a a n a l ý z e d a t .

1 5

J e d n a l o s e o t y t o o r g a n i z a c e : T r a n s F o r u m , Ži v o t 9 0 ; P R O U D P l a t f o r m a p r o r o v n o p r á v n o s t , u z n á n í a d i v e r z i t u ; P o r a d n a p r o o b ča n s t v í / O b ča n s k á a l i d s k á p r á v a ; N K C – že n y a v ěd a , S o c i o l o g i c k ý ú s t a v A V ČR , v . v . i . ; I Q R o m a s e r v i s o . s . ; H e l p p e s –C e n t r u m v ý c v i k u p s ůp r o p o s t i že n é o . p . s . ; D R O M , r o m s k é s t ře d i s k o ; O r g a n i z a c e p r o p o m o c u p r c h l í k ům ; A l t e r n a t i v a 5 0 + , o . p . s . ; S P O L E ČN Ě–J E K H E T A N E , o . p . s . ; Če s k á u n i e n e s l y ší c í c h ; Če s k á s p o l e čn o s t A I D S p o m o c , z . s . ; M u z e u m r o m s k é k u l t u r y ; A g e n t u r a p r o s o c i á l n í z a čl e ňo v á n í Ú V ČR . Z b y l é čt y ři o r g a n i z a c e s i p řá l y z ůs t a t v a n o n y m i t ě.

1 6

Z á k o n č. 1 9 8 / 2 0 0 9 S b . , o r o v n é m z a c h á z e n í a o p r á v n í c h p r o s t ře d c í c h o c h r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í a o z m ěn ěn ěk t e r ý c h z á k o n ů( a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n ) , v e z n ěn í z á k o n a č. 8 9 / 2 0 1 2 S b . .

8 0


s e n i o ři  z e j m é n a d i s k r i m i n a c e n a t r h u p r á c e o s o b y s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m  o s o b y n e m o c n é , n a p ř. H I V p o z i t i v n í ( t y t o o s o b y m a j í o b a v y / s t r a c h z o d h a l e n í j e j i c h z d r a v o t n í h o s t a v u p ři p ří p a d n é m v y u ži t í j a k ý c h k o l i o c h r a n n ý c h m e c h a n i s m ů)  l i d é s m e n t á l n í m p o s t i že n í m  o s o b y s e s l u c h o v ý m p o s t i že n í m , k t e r é n e m o h o u „s l y še t “d ůl e ži t é i n f o r m a c e a u v ěd o m i t s i , že j s o u d i s k r i m i n o v á n y  m a j i t e l é a s i s t e n čn í c h , v o d í c í c h a s i g n á l n í c h p s ů R o m o v é  šk o l o u p o v i n n í r o m št í žá c i ( p ří p . žá c i m a t e řs k ý c h šk o l ) , k d y j e žá k d i s k r i m i n o v á n u či t e l e m / v y c h o v a t e l e m  d i s k r i m i n a c e n a t r h u p r á c e a v p ří s t u p u k b y d l e n í c i z i n c i  c i z i n c i z e t ře t í c h z e m í j s o u d i s k r i m i n o v á n i v k o m b i n a c i s d a l ší m i d ův o d y : k v ůl i s v é n á r o d n o s t i , r a s e , e t n i c k é m u p ův o d u n e b o n á b o že n s t v í  d i s k r i m i n a c e j a k v e s t y k u s e s t á t n í m i o r g á n y , t a k v e s f é ře s o u k r o m é , z e j m é n a p r a c o v n í p ří s l u šn í c i s e x u á l n í c h m e n ši n 1 7  t r a n s o s o b y a o s o b y g e n d e r o v ě( v i z u á l n ě) n e s p e c i f i c k é ( n e n á v i s t n é s l o v n í p r o j e v y , d i s k r i m i n a c e n a p r a c o v i št i )

 g a y m u ži ( t e r če a s v ěd c i n e n á v i s t n ý c h s l o v n í c h p r o j e v ůa s l o v n í h o o b t ěžo v á n í )  t r a n s s e x u á l n í d ět i a m l a d i s t v í ( v n á v a z n o s t i n a t o p o t e n c i á l n ěi j e j i c h r o d i n n í p ří s l u šn í c i ) ; t r a n s s e x u á l n í l i d é , k t e ří j s o u z á r o v e ňr o d i či n e z l e t i l ý c h d ět í ; o s o b y v p ře c h o d n é m ( n e u t r á l n í m ) s t a d i u ( t e d y v o b d o b í p ře d d o s a že n í m ú ře d n í z m ěn y p o h l a v í ) ; o s o b y s a l t e r n a t i v n í m p o s t o j e m k l é čb ě( t e d y t i , k t e ří n e p o d s t u p u j í o p e r a c e , a z t o h o d ův o d u j i m n e n í p o v o l e n a ú ře d n í z m ěn a p o h l a v í ) p ří s l u šn í c i n á b o že n s k ý c h m e n ši n  v y k a z o v á n í z o b c í ( z á k a z b e z p l a t n é h o r o z ši řo v á n í n á b o že n s k é l i t e r a t u r y –u p l a t ňo v á n í t r žn í c h řá d ům ěs t a o b c í , k t e r é z a k a z u j í p o d o m n í a p o c h ůz k o v ý p r o d e j a n a b í d k u z b o ží a s l u že b ) R e s p o n d e n t i d á l e z a s k u p i n y o h r o že n é f e n o m é n e m n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e o z n a čo v a l i d ět i , l i d i b e z d o m o v a , o s o b y s n i žší m v z d ěl á n í m , c h u d é l i d i o h r o že n é s o c i á l n í m v y l o u če n í m , s o c i á l n ěv y l o u če n é o s o b y n e b o o b ět i d o m á c í h o n á s i l í . N a o p a k , s k u p i n o u l i d í , k t e r á n a r á ží v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i n a n e j m e n ší b a r i é r y , j s o u o s o b y „s p r á v n í m v z d ěl á n í m či l i d é v ří d í c í c h p o z i c í c h –s m o žn o s t m i p r o ře še n í s v ý c h p r o b l é m ů( f i n a n čn í z d r o j e , p r á v n í z n a l o s t , z n a l o s t m o žn o s t í a i b a r i é r ) či l i d é , k t e ří m a j í p o d p o r u n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í ( s t ře šn í c h o r g a n i z a c í ) a d a l ší c h s p e c i a l i s t ů“, j a k u v e d l a n e z i s k o v á o r g a n i z a c e A l t e r n a t i v a 5 0 + .

I I I . 2 N e j v ět ší b a r i é r y v p ří s t u p u o b ět í k p r á v n í o c h r a n ěp ře d d i s k r i m i n a c í J a k j i žb y l o ře če n o , z d á s e , že m n o žs t v í o b ět í d i s k r i m i n a c e ( v če t n ě o b t ěžo v á n í , p r o n á s l e d o v á n í , p o k y n u k d i s k r i m i n a c i a n a v á d ěn í k d i s k r i m i n a c i ) v Če s k é r e p u b l i c e r a d ěj i v z n i k l o u s i t u a c i n e ře ší a z r ůz n ý c h d ův o d ůs i n a d i s k r i m i n a c i n e s t ěžu j e . M a l ý p o če t p ří p a d ů n a m í t a n é d i s k r i m i n a c e , k t e r ý z a z n a m e n á v a j í s p r á v n í o r g á n y , v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v n e b o s o u d y , s n e j v ět ší p r a v d ěp o d o b n o s t í v y p o v í d á s p í še o v y s o k é m í ře n e o c h o t y l i d í b r á n i t s e p ře d 1 7

h a t e s p e e c h

8 1


d i s k r i m i n a c í p r á v n í c e s t o u , n e žo t o m , že b y d i s k r i m i n a c e v Če s k é r e p u b l i c e t é m ěřn e e x i s t o v a l a . P ři z k o u m a n í o t á z k y , v če m d l e z k u še n o s t í n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í s p o čí v a j í n e j z á v a žn ěj ší p ře k á žk y b r á n í c í d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m 1 8 v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i , j s e m n a v á z a l a n a v ý z k u m s l o v e n s k é P o r a d n e p r e o b či a n s k e a ľu d s k é p r á v a z r o k u 2 0 1 2 , k t e r ý p r a c u j e s e čt y řm i ú r o v n ěm i b a r i é r : b a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í b a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í b a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i b a r i é r y n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y , j e j í h o u p l a t ňo v á n í a r o z h o d o v á n í s o u d ů I I I . 2 . 1 B a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í P r v n í b a r i é r a b r á n í c í o b ět e m d i s k r i m i n a c e v p r o s a z o v á n í j e j i c h p r á v s p o čí v á v p r o s t é m n e d o s t a t k u i n f o r m a c í . T é m ěřv še c h n y o s l o v e n é n e z i s k o v é o r g a n i z a c e u v e d l y , že n í z k é p r á v n í p o v ěd o m í , n e z n a l o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o p r á v a a v e l m i m a l á o s v ět a j s o u v e l i c e ča s t ý m p r o b l é m e m . O b ět e m d i s k r i m i n a c e c h y b ěj í z e j m é n a i n f o r m a c e o t o m , k a m s e l z e o b r á t i t o p o m o c ( k t e r é o r g á n y a i n s t i t u c e m o h o u n a b í d n o u t r a d u a p r á v n í p o m o c , k d e l z e z í s k a t b e z p l a t n o u p r á v n í p o m o c ) , i n f o r m a c e o m o žn é o b r a n ě, o p r o s t ře d c í c h d o k a z o v á n í d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í a o t o m , če h o b y s e m o h l y d o m á h a t . V e l i c e d ůl e ži t é j e z j i št ěn í , že čá s t o b ět í d i s k r i m i n a c e s i d l e n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í a n i n e n í v ěd o m a t o h o , že b y l a d i s k r i m i n o v á n a n e b o o b t ěžo v á n a . J e d n a z o s l o v e n ý c h o r g a n i z a c í p o p s a l a t u t o s i t u a c i t a k t o : [ …] v ý z k u m y s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í u k á z a l y , že p a n u j í v e l m i n e j a s n é p ře d s t a v y o t o m , c o j e s e x u á l n í a g e n d e r o v ě m o t i v o v a n é o b t ěžo v á n í i u o b ět í s a m o t n ý c h . C o s i k n i m v y u ču j í c í m o h o u a n e m o h o u d o v o l i t . P ře d e v ší m a l e n e e x i s t u j í i n f o r m a c e , j a k s e v d a n ý c h p ří p a d e c h c h o v a t , n a k o h o s e o b r á t i t , a t d . V p o d s t a t ěn e e x i s t u j e žá d n á z á c h y t n á a p o d p ůr n á s t r u k t u r a a t y , k t e r é i n s t i t u c e m a j í , o b v y k l e n e j s o u s c h o p n y d o b ře r e a g o v a t , n e b o ťj s o u n a t y t o p ří p a d y m á l o p ři p r a v e n é . N e z ří d k a s e t a k p o d í l e j í n a „z a m e t á n í v ěc í p o d k o b e r e c “, b a g a t e l i z a c i a t p . C o žl o g i c k y p o d r ý v á j e j i c h d ův ěr y h o d n o s t v t ěc h t o p ří p a d e c h . N á r o d n í k o n t a k t n í c e n t r u m – že n y a v ěd a , S o c i o l o g i c k ý ú s t a v A V ČR , v . v . i .

O b d o b n ý p r o b l é m p o p s a l a O r g a n i z a c e p r o p o m o c u p r c h l í k ům , k t e r á z á r o v e ňu p o z o r n i l a , že n e s t a čí , a b y s e o b ět i d i s k r i m i n a c e d o z v í d a l y o a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v ěp o u z e p r o s t ře d n i c t v í m n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í . K l i e n t i j s o u v ět ši n o u o d i s k r i m i n a c i p o u če n i a žp o t é , c o s e n a n e z i s k o v o u o r g a n i z a c i o b r á t í z e z c e l a j i n é h o d ův o d u . N e j e d n á s e t e d y o „o b e c n o u , p r e v e n t i v n í i n f o r m o v a n o s t , a l e o p o s k y t n u t í i n f o r m a c í a žp o z j i št ěn í , že s e c i z i n e c s t a l o b ět í d i s k r i m i n a c e . T ěc h t o p ří p a d ůj e v ša k p r á v ěs o h l e d e m n a n e z k u še n o s t p r a c o v n í k ův e l i c e m á l o , a t a k v ět ši n a o b ět í d i s k r i m i n a c e z ůs t á v á n e i d e n t i f i k o v á n a . “

U r či t é s k u p i n y o s o b , n a p ří k l a d s e n i o ři n e b o l i d é s e s m y s l o v ý m p o s t i že n í m , n e j e n že n e m a j í d o s t a t e čn é i n f o r m a c e o d i s k r i m i n a c i , a l e m a j í i z t í že n o u c e s t u , j a k j e p ří p a d n ěz í s k a t . N e z i s k o v á o r g a n i z a c e Ži v o t 9 0 n a p ří k l a d u p o z o r n i l a , že „řa d a s e n i o r ůn e o v l á d á i n t e r n e t , k d e b y s i m o h l i p ří s l u šn é i n f o r m a c e v y h l e d a t a n e n í d o s t a t e čn ěi n f o r m o v á n a o s v ý c h p r á v e c h “. O b d o b n é p r o b l é m y z a ží v a j í l i d é s e z r a k o v ý m p o s t i že n í m , j e l i k o žn e v še c h n y i n f o r m a c e ( n a p ř. n a i n t e r n e t u ) j s o u j i m p ří s t u p n é .

J a k s e d á l e j e v í , n e i n f o r m o v a n o s t s e t ý k á c e l é s p o l e čn o s t i , t j . n e j e n l i d í z m a r g i n a l i z o v a n ý c h ( z n e v ý h o d n ěn ý c h ) s k u p i n , a l e i l i d í , k t e ří v ůči n i m v y s t u p u j í v m o c e n s k y n a d ří z e n é m p o s t a v e n í , n e b o t ěc h , k t e ří b y j i m m ěl i p o m á h a t . D l e čá s t i n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í c h y b í d o s t a t e čn á p r ůp r a v a v o b l a s t i d i s k r i m i n a c e z e j m é n a p e d a g o g ům n e b o s o c i á l n í m p r a c o v n í k ům , t a k že s e s t á v á , že s i v l a s t n í d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í a n i n e u v ěd o m í ( n a p ř. n e z n a j í s p e c i f i k a k u l t u r y a z v y k l o s t í r ůz n ý c h m e n ši n a j e j i c h c h o v á n í s i v y s v ět l u j í j a k o n e k á z e ň) , p ří p a d n ěm a j í k ře še n í d i s k r i m i n a c e l a x n í p ří s t u p . D v ěn e z i s k o v é o r g a n i z a c e t a k é u p o z o r n i l y n a šp a t n o u i n f o r m o v a n o s t p r a c o v n í k ůr ůz n ý c h i n s t i t u c í o a n t i d i s k r i m i n a čn í m p r á v u a n a n e s e z n a m o v á n í k l i e n t ůs j e j i c h p r á v y . 1 8

D i s k r i m i n á c i a n a S l o v e n s k u . H ľa d a n i e b a r i é r v p r í s t u p e k ú či n n e j p r á v n e j o c h r a n e p r e d d i s k r i m i n á c i o u . D o s t u p n é n a : h t t p : / / p o r a d n a p r a v a . s k / w p c o n t e n t / u p l o a d s / 2 0 1 2 / 1 1 / P u b l i k % C 3 % A 1 c i u s i m % C 3 % B 4 % C 5 % B E e t e s t i a h n u % C 5 % A 5 t u 1 0 5 M B . p d f

8 2


I I I . 2 . 2 B a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í K r o m ěo b e c n é h o n e d o s t a t k u i n f o r m a c í n a r á že j í o b ět i d i s k r i m i n a c e ča s t o i n a b a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í . Z p o h l e d u n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í s e u k a z u j e , že n e j v ět ší m p r o b l é m e m j s o u s t r a c h a o b a v y z e z h o r še n í s t á v a j í c í s i t u a c e a z o d v e t n ý c h o p a t ře n í . R e s p o n d e n t i k r o m ět o h o j a k o d a l ší b a r i é r u o p a k o v a n ěu v á d ěl i n e d o s t a t e čn o u d ův ěr u o b ět í v e v l a s t n í s c h o p n o s t i a n í z k é s e b e v ěd o m í ( z e j m é n a u s e n i o r ů, R o m ůn e b o l i d í s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m ) – t o s e ča s t o p o j í s o s a m ěl o s t í a n e d o s t a t k e m p o d p o r y r o d i n y a o k o l í či c h y b ěj í c í h r d o s t í n a v l a s t n í i d e n t i t u . O b ět i d i s k r i m i n a c e d á l e t r p í p s y c h o l o g i c k ý m i b a r i é r a m i , z e j m é n a s e ( z c e l a p o c h o p i t e l n ě) n e c h t ěj í v r a c e t k d i s k r i m i n a čn í m u z á ži t k u a s n a ží s e n a u d á l o s t c o n e j d ří v e z a p o m e n o u t . Ča s t o m u s e j í ře ši t m n o žs t v í j i n ý c h p r o b l é m ů, k t e r é p o c i ťu j í j a k o z á v a žn ěj ší ( n a p ř. b y d l e n í , z d r a v o t n í p o t í že n e b o f i n a n c e ) , p ří p a d n ěp o v a žu j í d i s k r i m i n a c i z a b ěžn o u s o u čá s t s v é h o ži v o t a . D a l ší b a r i é r y n a i n d i v i d u á l n í ú r o v n i s e t ý k a j í o b a v z e s o u d n í c h s p o r ůa o b e c n é n e d ův ěr y v s y s t é m s t á t n í m o c i . O b ět i d i s k r i m i n a c e s e o b á v a j í p r o h r y v s o u d n í c h ří z e n í c h , j e j i c h n á k l a d n o s t i a n á s l e d n é h o n e d o s t a t k u f i n a n c í , i z d l o u h a v o s t i p r o c e s ůa v z n i k l é p s y c h i c k é z á t ěže . Ča s t o n e v ěří i n s t i t u c í m ( n a p ř. p o l i c i i , s o u d ům ) , j s o u a p a t i c k é a p ře s v ěd če n é , že s e n i c n e z m ěn í , p ří p a d n ěk v ůl i n e g a t i v n í m u o b r a z u d i s k r i m i n a c e n e c h t ěj í b ý t v p o z i c i s t ěžu j í c í c h s i l i d í , s e k t e r ý m i j s o u p r o b l é m y . I I I . 2 . 3 B a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i D a l ší m t y p e m b a r i é r b r á n í c í c h o b ět e m d i s k r i m i n a c e v p r o s a z o v á n í j e j i c h p r á v j s o u b a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i . D l e z n a čn é čá s t i n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í j s o u l i d s k á p r á v a v če s k é s p o l e čn o s t i ča s t o b a g a t e l i z o v á n a a s p o l e čn o s t t r p í řa d o u s t e r e o t y p ůa m y l n ý c h p ře d s t a v . P o r a d n a p r o o b ča n s t v í , o b ča n s k á a l i d s k á p r á v a n a p ří k l a d u v e d l a , že „s p o l e če n s k é v ěd o m í n e n í j e d n o z n a čn ě a n e k o m p r o m i s n ěo d m í t a v é v ůči v še m f o r m á m d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í . J i n ý m i s l o v y , v ČR n e n í žá d n á h a n b a , k d y žn ěk d o d i s k r i m i n u j e , n a o p a k , n ěk d y d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í j e p ří m o n e b o n e p ří m o p o d p o r o v á n o s o d k a z e m n a t o , že , o b ěť s i t o z a s l o u ží a m ůže z a t o s a m a ‛. “

Čá s t n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í s e p r o t o o b á v á z v e ře j ňo v a t v ý s l e d k y s v é p r á c e , j e l i k o žr ůz n é m e n ši n y , k t e r ý m p o m á h á , n e j s o u p r e f e r o v a n o u s k u p i n o u , t a k že m e d i a l i z a c e m ůže v é s t k p r o j e v ům r a s i s m u a x e n o f o b i e . V e ře j n o s t j e k r o m ět o h o ča s o d ča s u „s t r a še n a “, že z á k a z d i s k r i m i n a c e p o v e d e k e z t r á t ěs v o b o d y s l o v a n e b o k „p o z i t i v n í “d i s k r i m i n a c i u r či t ý c h s k u p i n o b y v a t e l . N e j v y šší p o l i t i c k á r e p r e z e n t a c e z a s e n e n í d o s t a t e čn ěa k t i v n í a c h y b í j e j í p o d p o r a , a t o m o r á l n í i f i n a n čn í . I I I . 2 . 4 B a r i é r y n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y , j e j í h o u p l a t ňo v á n í a r o z h o d o v á n í s o u d ů P o s l e d n í o k r u h b a r i é r s e t ý k á a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y , j e j í h o u p l a t ňo v á n í a r o z h o d o v á n í s o u d ů. N e z i s k o v é o r g a n i z a c e j a k o p r o b l é m n e j ča s t ěj i u v á d ěl y z d l o u h a v o s t s o u d n í c h s p o r ůa n e s t a b i l i t u r o z h o d o v á n í : p r o j e v u j e s e z d e n e d o s t a t e k a p l i k a c e , t j . m a l é m n o žs t v í s o u d n í c h r o z h o d n u t í , a s t í m s p o j e n á p r á v n í n e j i s t o t a . J a k u v e d l a o r g a n i z a c e D r o m , r o m s k é s t ře d i s k o , „e x i s t u j e j e n m á l o s o u d n í c h r o z h o d n u t í ( a j e št ěm é n ěp a k t ěc h , k t e r á b y d á v a l a z a p r a v d u o b ět e m ) k d a n é p r o b l e m a t i c e a o b e c n ět a k p a n u j e p ře s v ěd če n í o t o m , že p r o b l é m d i s k r i m i n a c e n e m á s m y s l ře ši t , p r o t o že v y h l í d k y n a ú s p ěc h j s o u p r o o b ět i z n a čn ěn e j i s t é “. D a l ší ča s t o u v á d ěn o u p ře k á žk o u j e s a m o t n é p r o k a z o v á n í d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í v s o u d n í c h ří z e n í c h ; d i s k r i m i n a c e s e ča s t o v e l m i t ěžk o d o k a z u j e a c e l ý p r o c e s j e p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e n e p ří j e m n ý . B a r i é r o u j s o u i f i n a n čn í n á k l a d y . D i s k r i m i n a čn í s p o r y n e j s o u o s v o b o z e n y o d s o u d n í c h p o p l a t k ůa n i o d p l a c e n í n á k l a d ůp r o t i s t r a n y ( n e b o j e j i c h čá s t i ) v p ří p a d ěn e ú s p ěc h u p ře d s o u d e m . N á k l a d y ří z e n í j s o u v y s o k é a p r o n e ú s p ěšn é k l i e n t y m o h o u b ý t a žl i k v i d a čn í . S t í m s o u v i s í t a k é b a r i é r a v p o d o b ěc h y b ěj í c í k v a l i f i k o v a n é a d o s t u p n é p r á v n í p o m o c i o b ět e m d i s k r i m i n a c e . N e z i s k o v é o r g a n i z a c e k r o m ě t o h o u p o z o r ňo v a l y i n a r o z t ří št ěn o s t a d u p l i c i t n o s t p r á v n í ú p r a v y v o b l a s t i 1 9 d i s k r i m i n a c e . P r á v n í ú p r a v a j e d l e j e j i c h n á z o r u k o m p l i k o v a n á a n e d o k o n a l á , m ěn í s e , j e j í j a z y k j e p ří l i šs l o ži t ý 1 9

N a p ří k l a d , j a k u v e d l a o r g a n i z a c e T r a n s f o r u m , a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n o b s a h u j e n e j a s n é f o r m u l a c e , z če h o žp l y n e n e j i s t o t a , „j a k b u d e p ří p a d n ý s p o r p o s u z o v á n ( n a m í s t o v á g n í f o r m u l a c e o „p o h l a v n í i d e n t i f i k a c i ”b y b y l o v h o d n ěj ší , k d y b y z á k o n v ý s l o v n ěu v á d ěl , že p o d d i s k r i m i n a c í z d ův o d u p o h l a v í s e r o z u m í t a k é d i s k r i m i n a c e z d ův o d u p l á n o v a n é či a b s o l v o v a n é z m ěn y p o h l a v í ) " . D a l ší n e z i s k o v á o r g a n i z a c e n a m í t l a , že n a p ř. h o m o f o b i e a t r a n s f o b i e n e n í e x p l i c i t n ěu v e d e n a j a k o p ři t ěžu j í c í m o t i v .

8 3


a n e s r o z u m i t e l n ý . Šp a t n ě ře še n a j e i o c h r a n a o s o b n í c h ú d a j ůp o t e n c i á l n í h o s t ěžo v a t e l e : o r g a n i z a c e T r a n s F o r u m u v e d l a , že „p o d á n í ža l o b y p r o t i d i s k r i m i n a c i z n a m e n á z á r o v e ňn e c h t ěn ý c o m i n g o u t , t e d y z v e ře j n ěn í s v é o s o b n í h i s t o r i e v e s m y s l u a b s o l v o v a n é z m ěn y p o h l a v í , a t í m i v y s t a v e n í s e d a l ší p o t e n c i á l n í d i s k r i m i n a c i a z t r á t ě s o u k r o m í “. O b d o b n o u b a r i é r u u v e d l a i Če s k á s p o l e čn o s t A I D S p o m o c : „H I V p o z i t i v n í o s o b y m a j í o b a v y / s t r a c h z o d h a l e n í j e j i c h z d r a v o t n í h o s t a t u s u p ři p ří p a d n é m v y u ži t í j a k ý c h k o l i o c h r a n n ý c h m e c h a n i s m ů( n a p ř. s o u d n í h o p r o j e d n á v á n í d a n é v ěc i , m e d i a l i z a c e , o d h a l e n í d a n é s k u t e čn o s t i p ře d d a l ší m i o s o b a m i ) . “ D a l ší m u v á d ěn ý m p r o b l é m e m j e n í z k á d ův ěr a v r o z h o d o v á n í s o u d ův d i s k r i m i n a čn í c h s p o r e c h , j e l i k o žs o u d c i a s o u d k y n ě ča s t o t r p í s t e j n ý m i p ře d s u d k y j a k o v ět ši n o v á s p o l e čn o s t . O s o b y s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m k r o m ět o h o m u s e j í v p r ůb ěh u s o u d n í h o p r o c e s u če l i t r ůz n ý m k o m u n i k a čn í m b a r i é r á m . Če s k á u n i e n e s l y ší c í c h n a p ří k l a d u v e d l a , že „o s o b y s e s l u c h o v ý m p o s t i že n í m m u s e j í m í t , p o k u d n e m o h o u i s n e j l e p ší m i p o m ůc k a m i r o z u m ět , n a m í s t ě z a j i št ěn é t l u m o če n í d o z n a k o v é h o j a z y k a či s i m u l t á n n í p ře p i s . B o h u že l M i n i s t e r s t v o s p r a v e d l n o s t i n e u s t á l e p r e f e r u j e n ěj a k é a u t o m a t i c k é r o z p o z n á v a če , k t e r é j s o u k n i če m u . S o u d y s i a l e p o t ře b u u v ěd o m u j í a s n a ží s e z a j i šťo v a t j a k s i m u l t á n n í p ře p i s t a k t l u m o če n í d o z n a k o v é h o j a z y k a ( b o h u že l j e m á l o k v a l i t n í c h t l u m o čn í k ů z n a k o v é h o j a z y k a ) . “ N ěk t e r é n e z i s k o v é o r g a n i z a c e d á l e s d ěl i l y , že p r a v o m o c i o r g á n ůp o t í r a j í c í c h n e r o v n é z a c h á z e n í p o v a žu j í z a p ří l i šs l a b é , p ří p a d n ě že b a r i é r y s p o čí v a j í i v n e d o s t a t e čn é m s b ěr u a v y h o d n o c o v á n í i n f o r m a c í o s t á v a j í c í m s t a v u [ n a p ř. P l a t f o r m a p r o r o v n o p r á v n o s t , u z n á n í a d i v e r z i t u ( P R O U D ) u v e d l a , že „p o l i c i e h o m o s e x u a l i t u p a c h a t e l e či o b ět i b u ď n e s l e d u j e , n e b o p o u z e v k o n t e x t u ( k o l o n c e ) s e x u á l n í c h d e v i a c í “] .

I I I . 3 P o t í že a p ře k á žk y n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í v p o m o c i o b ět e m d i s k r i m i n a c e K r o m ěp r o z k o u m á n í b a r i é r , j e žo b ět i d i s k r i m i n a c e o d r a z u j í o d ře še n í v z n i k l ý c h s i t u a c í p r á v n í c e s t o u , j e d ůl e ži t é t a k é p r o z k o u m a t , j a k é b a r i é r y p o c i ťu j í v p o m o c i o b ět e m d i s k r i m i n a c e s a m o t n é n e z i s k o v é o r g a n i z a c e , a c o b y s e m ěl o z m ěn i t , a b y m o h l y s v o u p r á c i v y k o n á v a t l é p e . J e z a j í m a v é , že n e j v ět ší čá s t n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í v t o m t o o h l e d u t r á p í z e j m é n a f a k t , že v a l n á čá s t j e j i c h k l i e n t ůn e m á d o s t a t e čn é p o v ěd o m í o d i s k r i m i n a c i a n e v í , že s e s t a l a j e j í o b ět í , a p o p o u če n í n e m á z r ůz n ý c h d ův o d ů c h u ťa e n e r g i i o b r a c e t s e n a p r á v n í k y a n a s o u d y . J a k u v e d l a o r g a n i z a c e S p o l e čn ě–J e k h a t a n e , p a r a d o x n ěn e j v ět ší b a r i é r o u j e „p r á v ěa s i t o , že o b ět i d i s k r i m i n a c e i n k r i m i n o v a n o u s i t u a c i n e c h t ěj í ře ši t a j a k o n e j ča s t ěj ší d ův o d z n í , a b y t o p a k n e b y l o j e št ěh o r ší ‛. “K l i e n t y t a k é o d r a z u j e v l e k l o s t v y ři z o v á n í j e j i c h s t í žn o s t í , r e s p e k t i v e m a j í n e z c e l a r e a l i s t i c k é o če k á v á n í a d o m n í v a j í s e , že d i s k r i m i n a c i l z e v y ře ši t o k a m ži t ě. Ča s t o k r o m ět o h o m a j í m n o žs t v í d a l ší c h p r o b l é m ů, k t e r é v n í m a j í j a k o d ůl e ži t ěj ší n e žd i s k r i m i n a c i , a k t e r é c h t ěj í ře ši t p ře d n o s t n ě.

D r u h ý ča s t o u v á d ěn ý t y p b a r i é r s e t ý k á f i n a n čn í h o a p e r s o n á l n í h o z a j i št ěn í . N e z i s k o v é o r g a n i z a c e u p o z o r ňo v a l y n a o b e c n ý n e d o s t a t e k f i n a n c í , k t e r ý o h r o žu j e j e j i c h f u n g o v á n í , p ří p a d n ěk v ůl i k t e r é m u n e m o h o u k l i e n t ům p o s k y t n o u t l e p ší z á z e m í n e b o j i m p o m o c i v e v e d e n í s p o r ů či s ú h r a d o u n á k l a d ůp r o t i s t r a n y . P r o b l é m e m j e t a k é n e z a j i št ěn á k o n t i n u i t a f i n a n c o v á n í p o r a d e n s k ý c h a k t i v i t , n e d o s t a t e k d l o u h o l e t ý c h g r a n t ů z a m ěře n ý c h n a p o t í r á n í d i s k r i m i n a c e , s t e j n ěj a k o v y s o k á a d m i n i s t r a t i v n í n á r o čn o s t p r o j e k t ů. Čá s t n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í d á l e u p o z o r n i l a , že h l a v n í m p ře d m ět e m j e j i c h či n n o s t i n e n í p ří m o p o m o c o b ět e m d i s k r i m i n a c e , t a k že n a ře še n í t é t o p r o b l e m a t i k y n e m a j í d o s t a t e čn é k a p a c i t y , p ří p a d n ěo d b o r n o s t . T ře t í t y p b a r i é r s e t ý k á s p í še s y s t é m o v é ú r o v n ě: n e z i s k o v é o r g a n i z a c e u p o z o r ňo v a l y , že b y j e j i c h p r á c i u l e h či l a l e p šís p o l u p r á c e s r ůz n ý m ii n s t i t u c e m i , r e s p e k t i v e v ět šía n g a žo v a n o s t p r a c o v n í k ů t ěc h t o i n s t i t u c ív b o j ip r o t i d i s k r i m i n a c i . J a k n a p ří k l a d u v e d l a o r g a n i z a c e H e l p p e s –C e n t r u m v ý c v i k u p s ůp r o p o s t i že n é , p r o b l é m e m j e „n e z á j e m , ča s t o i n e z n a l o s t z á k o n n ý c h n o r e m o d b o r n ý c h p r a c o v n í k ů( p r a c o v n í c i n a s o c i á l n í c h o d b o r e c h , ú řa d e c h p r á c e , p e d a g o g i čt í p r a c o v n í c i a p o d . ) . “D a l ší b a r i é r o u j e p a k n e d o k o n a l á , či c h y b ěj í c í p r á v n í ú p r a v a a v y s o k á n á r o čn o s t p r o k a z o v á n í

d i s k r i m i n a c e .

8 4


I I I . 4 O d s t r a n ěn í n e b o z m í r n ěn í b a r i é r v p ří s t u p u o b ět í d i s k r i m i n a c e k p r á v n í o c h r a n ě K r o m ěi d e n t i f i k a c e o s o b o h r o že n ý c h f e n o m é n e m n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e , a i d e n t i f i k a c e r ůz n ý c h t y p ů b a r i é r v p ří s t u p u k p r á v n í o c h r a n ě, j e s t ěže j n í o t á z k o u i t o , j a k t y t o b a r i é r y o d s t r a n i t n e b o a l e s p o ňz m í r n i t . N á v r h y p ře d k l á d a n é n e z i s k o v ý m i o r g a n i z a c e m i l z e r o z t ří d i t d o d v o u h l a v n í c h s k u p i n : v p r v n í řa d ěj d e o o s v ět u a z l e p še n í i n f o r m o v a n o s t i ( u z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n , u n i c h žj e v y šší r i z i k o z a k o u še n í d i s k r i m i n a c e ; u s k u p i n , j e žm o h o u n e b o p ří m o m a j í o b ět e m d i s k r i m i n a c e p o m o c i ; u ši r o k é v e ře j n o s t i ) , a v d r u h é řa d ěj d e o s y s t é m o v é z m ěn y ( p r á v n í ú p r a v a ; p ří m á p o m o c o b ět e m d i s k r i m i n a c e ; s t r u k t u r a o r g a n i z a c í , j e žm a j í o b ět e m d i s k r i m i n a c e p o m á h a t ) . I I I . 4 . 1 O s v ět a a v z d ěl á v á n í T é m ěřv še c h n y n e z i s k o v é o r g a n i z a c e s e s h o d l y , že u ži t e čn ý m n á s t r o j e m p r o o d b o u r á n í b a r i é r j e i n t e n z i v n ěj ší o s v ět o v á a v z d ěl á v a c í či n n o s t . D ůl e ži t é j e d l e j e j i c h n á z o r u z e j m é n a z v ý ši t p r á v n í p o v ěd o m í u p o t e n c i á l n í c h o b ět í d i s k r i m i n a c e , a b y v ěd ěl y , c o z n a m e n á d i s k r i m i n a c e v p r á v n í m s m y s l u s l o v a a j a k é j s o u m o žn o s t i o b r a n y . M e z i n á v r h y s e p r o t o o b j e v i l o n a p ř. u s p o řá d á n í i n f o r m a čn í k a m p a n ě, v z d ěl á v a c í c h a k c í n e b o d i s k u s í , v y t v o ře n í m a n u á l ůs h r n u j í c í c h , c o j e d i s k r i m i n a c e a j a k v p r o b l e m a t i c k ý c h s i t u a c í c h p o s t u p o v a t . T y t o a k t i v i t y j e p ři t o m t ře b a k o n c i p o v a t t a k , a b y b y l y p ří s t u p n é v še m o s o b á m ( n a p ř. j e t ře b a o d s t r a n i t i n f o r m a čn í b a r i é r y p r o o s o b y s e s l u c h o v ý m p o s t i že n í m ) . K r o m ěp o t e n c i á l n í c h n e b o s k u t e čn ý c h o b ět í d i s k r i m i n a c e j e n u t n é z a m ěři t s e i n a o s v ět u a v z d ěl á v á n í s k u p i n , j e žs n i m i p ři c h á z e j í d o s t y k u , p ří p a d n ěb y j i m m o h l y n e b o p ří m o m a j í p o m á h a t . N e z i s k o v é o r g a n i z a c e v t o m t o s m ěr u n a v r h o v a l y n a p ří k l a d z a m ěři t s e n a v y šší i n f o r m o v a n o s t s o u d c ů, p e d a g o g ů, p o l i c i s t ů, z d r a v o t n i c k é h o p e r s o n á l u , ú ře d n í k ůn e b o z a m ěs t n a v a t e l ů. Šk o l e n í b y s e m ěl a z a m ěři t n a t é m a d i s k r i m i n a c e , a b y j i p ří s l u šn í c i v ý še u v e d e n ý c h s k u p i n l é p e r o z e z n á v a l i , b y l i v ůči n í c i t l i v ěj ší , d ůk l a d n ěj i s e j í v y h ý b a l i a m o h l i e f e k t i v n ěj i i n s t r u o v a t j e j í o b ět i . T ře t í s k u p i n a , u n í žj e p o t ře b n é z v ý ši t o s v ět u a i n f o r m o v a n o s t , j e n e j ši r ší –j d e o c e l o u s p o l e čn o s t . D i s k r i m i n a c i j e p o t ře b a u s t a n o v i t j a k o z á v a žn ý c e l o s p o l e če n s k ý p r o b l é m ( p o m o h l o b y n a p ř. v e ře j n é o d s o u z e n í d i s k r i m i n a c e v e ře j n ý m i či n i t e l i ) , d ůl e ži t é j e i „v e d e n í s p o l e čn o s t i k s o l i d a r i t ěs o b ěťm i a o h r o že n ý m i s k u p i n a m i a k o d s o u z e n í d i s k r i m i n u j í c í c h o s o b “, j a k u v e d l I Q R o m a S e r v i s . K r o m ět o h o j e t ře b a s e z a m ěři t n a o d s t r a ňo v á n í p ře d s u d k ůa s t e r e o t y p ů. K e k o n k r é t n í m p o s t u p ům ší ře n í o s v ět y v í c e r o n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í u v e d l o , že b y p o m o h l a p o d p o r a z n á m ý c h o s o b n o s t í n e b o z v e ře j n ěn í n ěk o l i k a ú s p ěšn ý c h k a u z . O b ět i d i s k r i m i n a c e b y t a k m o h l y b ý t m é n ěs k e p t i c k é a p ře s v ěd če n é o t o m , že n e m a j í ša n c i n a ú s p ěc h . I I I . 4 . 2 S y s t é m o v é z m ěn y v o b l a s t i p o m o c i o b ět e m d i s k r i m i n a c e D r u h o u s k u p i n o u n á v r h ůn a o d s t r a n ěn í b a r i é r v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i j s o u n á v r h y n a s y s t é m o v é z m ěn y . J d e o o b l a s t p ří m é p o m o c i k o n k r é t n í m d i s k r i m i n o v a n ý m o s o b á m , r o z v o j o r g a n i z a c í , j e žj i m m a j í t u t o p o m o c p o s k y t o v a t , a v p o s l e d n í řa d ěo z m ěn y p r á v n í ú p r a v y . C o d o p ří m é p o m o c i o b ět e m d i s k r i m i n a c e n e z i s k o v é o r g a n i z a c e n a v r h o v a l y z e j m é n a z a j i s t i t d o s t u p n o s t s o c i á l n í c h s l u že b p r o o s o b y , k t e r é p o t ře b u j í o p o r u p r o k o n t a k t s i n s t i t u c e m i . D á l e j m e n o v a l y z a v e d e n í d o s t u p n é b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i a v y t v o ře n í a p r o p a g a c i k v a l i f i k o v a n ý c h p o r a d e n s k ý c h c e n t e r , i n t e r n e t o v ý c h p o r a d e n či n o n s t o p l i n k y p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e , a b y m o h l y d o s t a t o k a m ži t o u p r á v n í p o m o c a r a d u . K r o m ět o h o l z e p ří s t u p o b ět í d i s k r i m i n a c e k s o u d ům u l e h či t n a p ří k l a d v y t v o ře n í m p e n ěžn í h o f o n d u s l o u ží c í h o j a k o z á r u k a ú h r a d y n á k l a d ů ří z e n í p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e v p ří p a d ěn e ú s p ěšn é h o v ý s l e d k u s o u d n í h o s p o r u . V j e d n o m p ří p a d ěs e o b j e v i l i n á v r h n a v y t v o ře n í s v é p o m o c n ý c h s k u p i n p r o o s o b y s c h a r a k t e r i s t i k o u , j e žz v y šu j e r i z i k o d i s k r i m i n a c e ( n a p ř. p r o H I V p o z i t i v n í o s o b y ) . K r o m ěp ří m é p o m o c i o b ět e m d i s k r i m i n a c e j e t ře b a r o z v í j e t i i n f r a s t r u k t u r u , j e žm á t u t o p o m o c p o s k y t o v a t n e b o z p r o s t ře d k o v a t . N e z i s k o v é o r g a n i z a c e v t o m t o o h l e d u n a v r h o v a l y z e j m é n a p r o h l o u b e n ís p o l u p r á c e o r g a n i z a c í b o j u j í c í c h p r o t i d i s k r i m i n a c i ( v če t n ěo r g a n i z a c e r ůz n ý c h šk o l e n í ) a j e j i c h c e l k o v é f i n a n čn í i p e r s o n á l n í p o s í l e n í ( n a p ř. z a v e d e n í p r a v i d e l n é g r a n t o v é v ý z v y p r o o r g a n i z a c e p o m á h a j í c í o b ět e m d i s k r i m i n a c e ) .

8 5


M e z i n á v r h y s e o j e d i n ěl e o b j e v i l o i v y t v o ře n í s p e c i á l n í h o ú řa d u , k t e r ý b y s e v ěn o v a l p r o b l é m ům o s o b s e s l u c h o v ý m p o s t i že n í m , n e b o z ří z e n í s c h r á n e k d ův ěr y v r ůz n ý c h o r g a n i z a c í c h ( v e ře j n ý c h i s o u k r o m ý c h ) , k a m b y o b ět i d i s k r i m i n a c e m o h l y s m ěřo v a t s v é p o d n ět y , n e b o p ři h l á še n í s e k p r i n c i p u n e d i s k r i m i n a c e a k o d m í t n u t í j e j í c h f o r e m v e t i c k ý c h k o d e x e c h . N a ú r o v n iv e ře j n é s p r á v y b y z a s e p o m o h l o , k d y b y s e o d s t r a n i l y d i s k r i m i n a čn íp o s t u p y ( r e s p o n d e n t i a l e n e u v e d l i k o n k r é t n í p ří k l a d ) a z v ý ši l a s e o s o b n í o d p o v ěd n o s t j e d n o t l i v ý c h p r a c o v n í k ů. P o s l e d n í o k r u h n á v r h ůn a s y s t é m o v é ú r o v n i s e t ý k a l a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y , j e j í h o u p l a t ňo v á n í a r o z h o d o v á n í s o u d ů. V í c e n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í n a v r h l o r o z ší ře n í k o m p e t e n c í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v ( n a p ř. m o žn o s t z a s t u p o v a t k l i e n t y v s o u d n í m p r o c e s u , m o žn o s t u d ěl o v a t s a n k c e ) . D a l ší n á v r h y s e t ý k a l y z j e d n o d u še n í p r á v n í ú p r a v y , z a v e d e n í a d e k v á t n í c h s a n k c í z a d i s k r i m i n a c i ( v če t n ěp ří p a d n é h o d o ča s n é h o z v ý še n í s a n k c í ) , l e p ší t r a n s f o r m a c e p r á v a E U d o p r á v a ČR , p ři j e t í z á k o n a o b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i či z v ý še n í m o žn o s t í v y m a h a t e l n o s t i p r á v a ( v če t n ěj e h o d ůr a z n ěj ší h o p r o s a z o v á n í ) .

8 6


I V .M o n i t o r i n g s o u d n í c h r o z h o d n u t í a či n n o s t i s p r á v n í c h o r g á n ů I V . 1 S o u d y

V r á m c i p r o v e d e n é h o v ý z k u m u j s e m v še c h n y o k r e s n í a k r a j s k é s o u d y p o žá d a l a o s o u či n n o s t n e j e n o m v p o d o b ěv y p l n ěn í d o t a z n í k u , a l e t é žo a n o n y m i z o v a n é k o p i e a n t i d i s k r i m i n a čn í c h r o z h o d n u t í . H n e d n a ú v o d t é t o čá s t i j e n u t n é z d ůr a z n i t , že p ůs o b n o s t v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v s e d l e u s t a n o v e n í § 1 o d s t . 7 z á k o n a o v e ře j n é m o c h r á n c i p r á v n e v z t a h u j e n a s o u d y . V n á s l e d u j í c í čá s t i j s e m s e s n a ži l a n a z n a či t n ěk t e r é z á k l a d n í p r o b l é m y , a t o z e j m é n a s o h l e d e m n a d o k t r í n u a j u d i k a t u r u S o u d n í h o d v o r a E v r o p s k é u n i e ( d á l e j e n „S D E U “) . V r á m c i o k r u h u p o s u z o v a n ý c h o t á z e k j s e m t a k é z k o u m a l a p o s k y t n u t á r o z h o d n u t í , p ři če m žn ěk t e r é z á v ěr y če s k ý c h s o u d ůk l a d u v e d l e j u d i k a t u r y S D E U . V n ěk t e r ý c h p ří p a d e c h j s e m s e t a k é n e v y h l a h o d n o c e n í s a m o t n ý c h r o z h o d n u t í ; n e j d e v ša k v žá d n é m p ří p a d ěo z k o u m á n í v ěc n é s p r á v n o s t i , a a n i o z p o c h y b ňo v á n í p o s k y t n u t ý c h r o z h o d n u t í j a k o t a k o v ý c h . P r o b l e m a t i k a n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e ( u n d e r r e p o r t i n g u ) s e d o t ý k á i o b l a s t i s o u d n i c t v í . P ří či n y n e p o d á v á n í a n t i d i s k r i m i n a čn í c h ža l o b m a j í s v á s p e c i f i k a . K r o m ěb a r i é r n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í a d ůk a z ům ůže s v o u r o l i h r á t i o b a v a z n e j i s t é h o v ý s l e d k u p ří p a d n é h o s p o r u a s n í m s o u v i s e j í c í c h n á k l a d ů. J i s t á m í r a n e p ře d v í d a t e l n o s t iv ý s l e d k u s a m o z ře j m ě s o u v i s ís p o v a h o u s p o r n é h o ří z e n í . V p ří p a d ě a n t i d i s k r i m i n a čn í h o p r á v a m ůže b ý t d o p a d n e p ře d v í d a t e l n o s t i v ý s l e d k u z á s a d n í . N o s i t e l d i s k r i m i n a čn í h o z n a k u j e z p r a v i d l a s o u čá s t ím a r g i n a l i z o v a n é s k u p i n y o s o b , a c i t l i v é j s o u is p o l e če n s k é v z t a h y v e v ěc n é p ůs o b n o s t i a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . O b ěť d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i p r a c o v n í h o p r á v a t a k m ůže ře ši t p r i m á r n ěe x i s t e n čn í p o t í že ( s p o j e n é n a p ří k l a d s e z t r á t o u z a m ěs t n á n í ) , m í s t o t o h o , a b y s e d o m á h a l a s v ý c h p r á v s o u d n í c e s t o u , j e l i v ý s l e d e k n e j i s t ý . N e p ře d v í d a t e l n o s t v ý s l e d k u s p o r n é h o ří z e n í s o u v i s í i s n e d o s t a t k e m v n i t r o s t á t n í j u d i k a t u r y . J e l i t o m u t a k , v y t v á ří s e v o b l a s t i a n t i d i s k r i m i n a čn í h o p r á v a „z a ča r o v a n ý k r u h “, p r o t o že o b ěť d i s k r i m i n a c e m ůže b ý t d e m o t i v o v á n a o b r á t i t s e n a s o u d k v ůl i n e j i s t é m u v ý s l e d k u ( i s o h l e d e m n a n e d o s t a t e k j u d i k a t u r y ) , z a t í m c o s o u d y n e m a j í m o žn o s t j u d i k a t u r u „v y t v á ře t , “p r o t o že s e n a n ěo b ěťd i s k r i m i n a c e n e o b r á t í s ža l o b o u . „Z a ča r o v a n ý k r u h “d o j i s t é m í r y n a r u šu j í s o u d y v o b l a s t i s p r á v n í h o s o u d n i c t v í , k t e r é ře ší n a p ří k l a d o p r á v n ěn o s t s a n k c í z a d i s k r i m i n a c i u l o že n ý c h s p r á v n í m i o r g á n y . S o h l e d e m n a p r i n c i p j e d n o t y a b e z r o z p o r n o s t i a p l i k a c e p r á v n í h o řá d u b y z á v ěr y s o u d ův e s p r á v n í m s o u d n i c t v í m o h l y s i g n a l i z o v a t v ý s l e d e k s p o r u v s o u k r o m o p r á v n í l i n i i . J a k v y p l ý v á z u v e d e n é h o , i t a t o c e s t a i n t e r p r e t a c e a n t i d i s k r i m i n a čn í h o p r á v a s o u d y j e p o d m í n ěn a t í m , že s e o b ěť d i s k r i m i n a c e o b r á t í n a s p r á v n í o r g á n , s p r á v n í o r g á n s t í žn o s t n á l e ži t ěp r o še t ří , a u l o ží s a n k c i , p o k u d d i s k r i m i n a c i s h l e d á , a t e n , k o m u b y l a s a n k c e u l o že n a , s e p r o t i n í b r á n í v e s p r á v n í m s o u d n i c t v í . D o m n í v á m s e , že t ři z á k l a d n í p ře k á žk y p r o o b ěť d i s k r i m i n a c e , j s o u n á s l e d u j í c í ( n u t n o d o d a t , že s p o l u ú z c e s o u v i s e j í ) : N e j i s t ý v ý s l e d e k s o u d n í h o ří z e n í , p r o b l e m a t i c k é d o k a z o v á n í , a f i n a n čn í n á k l a d y s p o j e n é s ří z e n í m . N e j i s t ý v ý s l e d e k s o u d n í h o ří z e n í d o j i s t é m í r y s o u v i s í s n í z k ý m p o čt e m s o u d n í c h r o z h o d n u t í v d i s k r i m i n a čn í c h s p o r e c h . O b ěťd i s k r i m i n a c e t a k n e m á m o žn o s t o p ří t s e o b o h a t ší j u d i k a t u r u , a v s t u p o v a t d o s o u d n í h o s p o r u s u r či t o u m í r o u j i s t o t y . V t o m t o o h l e d u j í n e m u s í p o m o c i a n i p r á v n í z a s t o u p e n í . P r o ú p l n o s t j e t ře b a d o d a t , že n ěk t e r é p o j m y j e m o žn é v y k l á d a t i b e z v n i t r o s t á t n í j u d i k a t u r y z a p o m o c i j u d i k a t u r y S D E U , a v ša k s o h l e d e m n a r o z d í l n o u v ěc n o u 2 0 p ůs o b n o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a a j e d n o t l i v ý c h s m ěr n i c j e j u d i k a t u r a S D E U p o u ži t e l n á p ře v á žn ěv o b l a s t i p r a c o v n í h o p r á v a . Z e j m é n a v o b l a s t e c h p o s k y t o v á n í z d r a v o t n í p é če , v z d ěl á n í , z b o ží a s l u že b , a v o b l a s t i p ří s t u p u k b y d l e n í , t e d y v o b l a s t e c h , k t e r é n e j s o u p o k r y t y j u d i k a t u r o u S D E U v ůb e c , s e o b ěť d i s k r i m i n a c e m ůže o e v r o p s k o u j u d i k a t u r u o p ří t j e n m i n i m á l n ě, p o k u d v ůb e c . 2 0

A n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n z a k a z u j e d i s k r i m i n a c i n a z á k l a d ěk t e r é h o k o l i v d i s k r i m i n a čn í h o d ův o d u d l e u s t a n o v e n í § 2 o d s t . 3 v e v še c h o b l a s t e c h ži v o t a u v e d e n ý c h v u s t a n o v e n í § 1 o d s t . 1 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , e v r o p s k é s m ěr n i c e p o s k y t u j í o c h r a n u s e l e k t i v n ě. O b e c n ěj e t e d y z a k á z á n a d i s k r i m i n a c e v p r a c o v n ěp r á v n í o b l a s t i , v o b l a s t i p ří s t u p u k e z b o ží a s l u žb á m j e z a k á z á n a z d ův o d u r a s y , e t n i c k é h o p ův o d u a p o h l a v í , v o s t a t n í c h o b l a s t e c h ( z d r a v o t n i c t v í , v z d ěl á v á n í , a p o d . ) j e n z d ův o d u r a s y a e t n i c k é h o p ův o d u .

8 7


P r o b l e m a t i c k é j e t é žd o k a z o v á n í v d i s k r i m i n a čn í c h v ěc e c h , p r o t o že v n i t řn í m o t i v a c i p ří p a d n é h o d i s k r i m i n u j í c í h o m ůže o b ěťd i s k r i m i n a c e p r o k a z o v a t j e n s t ěží , a žn a v ý j i m e čn é s i t u a c e , k d y j e d i s k r i m i n a c e p a t r n á n a p ří k l a d z e s m l o u v y , o b c h o d n í c h p o d m í n e k , a p o d . Z t o h o t o d ův o d u b y l o s t a t n ěp ři j a t i n s t i t u t t z v . s d í l e n é h o d ůk a z n í h o b ře m e n e , k t e r é j e o v še m z a k o t v e n o v če s k é m p r á v n í m řá d u p o n ěk u d p r o b l e m a t i c k y , p r o t o že n e d o p a d á n a o b ět i d i s k r i m i n a c e v e v še c h o b l a s t e c h u v e d e n ý c h v u s t a n o v e n í § 1 o d s t . 1 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . P o t e n c i á l n í ža l o b c e m u s í t a k é p o čí t a t s d a l ší m r i z i k e m ; a čk o l i v s e m ůže d ův o d n ěc í t i t b ý t o b ět í d i s k r i m i n a c e , n e n í v y l o u če n o , že p o t e n c i á l n í ža l o v a n ý s k u t e čn ěn e d i s k r i m i n o v a l ( t z n . , m é n ěp ří z n i v é z a c h á z e n í b y l o z a l o že n o n a j i n é m n e žd i s k r i m i n a čn í m d ův o d u ) . T e n t o p r o b l é m m á s a m o z ře j m ěh l u b ší z á k l a d y , p r o t o že m ůže v y p l ý v a t z e j m é n a z p r o b l e m a t i c k é k o m u n i k a c e m e z i d o m n ěl o u o b ět í d i s k r i m i n a c e a d o m n ěl ý m d i s k r i m i n u j í c í m ( z e j m é n a v p r a c o v n ěp r á v n í c h v z t a z í c h ) . Ža l o b c e s e p a k a žv p r ůb ěh u s o u d n í h o ří z e n í m ůže d o z v ěd ět i n f o r m a c e , z e k t e r ý c h v y p l y n e , že k d i s k r i m i n a c i n e d o šl o ; v t a k o v é m p ří p a d ěm u n e m u s í p o m o c i a n i z p ět v z e t í ža l o b y , a b u d e h r a d i t n á k l a d y ří z e n í . S a m o t n á s k u t e čn o s t , že p o t e n c i á l n í o b ěť d i s k r i m i n a c e n e m á d o s t a t e k i n f o r m a c í j i , b e z o h l e d u n a u s t a n o v e n í § 1 3 3 a z á k o n a č. 9 9 / 1 9 6 3 S b . , o b ča n s k ý s o u d n í řá d , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů( d á l e j e n „o . s . ř. “) , m ůže o d r a d i t o d p o d á n í ža l o b y či o d j a k é h o k o l i v p o k u s u d o m á h a t s e s v ý c h p r á v . S t í m s o u v i s í p o s l e d n í p ře k á žk a , a t o j e p ře k á žk a f i n a n čn í . O b ěťd i s k r i m i n a c e s e m ůže n a c h á z e t v t í ži v é s o c i á l n í s i t u a c i , a z e j m é n a p o k u d n a m í t á d i s k r i m i n a c i v s o u v i s l o s t i s e s k o n če n í m p r a c o v n í h o p o m ěr u , n e m u s í b ý t o c h o t n a r i s k o v a t p ří p a d n é f i n a n čn í n á k l a d y s p o j e n é j a k s e s a m o t n ý m ří z e n í m , t a k p r á v ěs n e j i s t ý m v ý s l e d k e m s o u d n í h o ří z e n í . K r o m ěs o u d n í h o p o p l a t k u m u s í p o čí t a t s n á k l a d y n a p r á v n í z a s t o u p e n í s v ěd o m í m , že s o u d n í ří z e n í m ůže t r v a t d e l ší d o b u ( t a k že n á k l a d y n a z a s t o u p e n í s e i v p ří p a d ěv ý h r y „n e v r á t í “v b e z p r o s t ře d n í d o b ě) , a v p ří p a d ěp r o h r y t é žs n á k l a d y p r o t i s t r a n y , k t e r é m o h o u ča s t o p ře v ý ši t ža l o v a n o u čá s t k u . I V . 1 . 1 R o z h o d n u t í s o u d ůe v i d e n c e I V . 1 . 1 . 1 E v i d e n c e M i n i s t e r s t v a s p r a v e d l n o s t i ČR a r o z h o d n u t í p o s k y t n u t á s o u d y M i n i s t e r s t v o s p r a v e d l n o s t i ČR ( d á l e j e n „M i n i s t e r s t v o “) v e d e o d r o k u 2 0 1 0 e v i d e n c i s o u d n í c h r o z h o d n u t í , v e k t e r ý c h b y l a n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e . P r o ú če l y v ý z k u m u ( a s r o v n á n í e v i d e n c e M i n i s t e r s t v a s r o z h o d n u t í m i , k t e r é m i p o s k y t l y s a m o t n é s o u d y ) j s e m s i t u t o e v i d e n c i v y žá d a l a . V p r v n í t a b u l c e M i n i s t e r s t v o e v i d u j e p o če t a n t i d i s k r i m i n a čn í c h s p o r ů( T a b u l k a č. 1 1 ) . V e d r u h é t a b u l c e p a k s p i s o v é z n a čk y ří z e n í a s o u d y , k t e r é ří z e n í v e d l y ( T a b u l k a č. 1 2 ) .

8 8


T a b u l k a č. 1 1 : P o čt y a n t i d i s k r i m i n a čn í c h s p o r ů

Druh sporu Pha

SM

ČR

1

0

0

0

0

0

2

0

3

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

1 0

0 0

0 1

1 1

x

x

x

x

x

x

x

x

x

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0 0

0 0

0 1

0 0

0 0

0 0

0 1

0 0

0 2

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0

2

0

0

0

0

0

2

4

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0 1

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 1

7

0

0

0

0

1

1

0

9

1

0

0

1

0

0

0

0

2

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

1

1

0

0

3

0 1

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 1

2

0

1

0

1

0

0

1

5

3

0

1

0

0

0

2

0

6

2014

spory z pracovního poměru s motivem diskriminace k některým zaměstnancům se zvláštními pracovními podmínkami – zaměstnanci se zdravotním postižením (§ 247 zákoníku práce) spory z pracovního poměru s motivem diskriminace k některým zaměstnancům se zvláštními pracovními podmínkami – zaměstnankyně, zaměstnankyně-matky, zaměstnanci pečujících o dítě a o jiné fyzické osoby (§ 248 až § 242 zákoníku práce) spory z pracovního poměru s motivem diskriminace k některým zaměstnancům se zvláštními pracovními podmínkami – mladiství zaměstnanci (§ 243 až § 247 zákoníku práce) mzdová diskriminace na základě pohlaví ostatní spory vzniklé v souvislosti s motivem diskriminace v pracovních věcech spory podle antidiskriminačního zákona (kromě věcí uvedených ve skupině „pracovní věci“)

JM

2013

spory z pracovního poměru s motivem diskriminace na základě pohlaví (žen) a potlačování práv náležejících ženám podle § 238 až 242 ZP skončení pracovního poměru v souvislosti s diskriminací na základě pohlaví mzdová diskriminace na základě pohlaví spory podle antidiskriminačního zákona (zák. č. 198/2009 Sb.) (pokud nejde o případ uvedený ve skupině „pracovní spory“) spory z pracovního poměru s motivem diskriminace na základě pohlaví

Rok VČ

2012

spory z pracovního poměru s motivem diskriminace na základě pohlaví (žen) a potlačování práv náležejících ženám podle § 238 až 242 ZP skončení pracovního poměru v souvislosti s diskriminací na základě pohlaví mzdová diskriminace na základě pohlaví spory podle antidiskriminačního zákona (zák. č. 198/2009 Sb.) (pokud nejde o případ uvedený ve skupině „pracovní spory“)

Kraj SČ

ZČ

2011


JČ

2010


StČ

8 9


T a b u l k a č. 1 2 : S p i s o v é z n a čk y

Spisová značka

Soud

Spisová značka

Soud

6 C 51/2011

OS Beroun

Rok 2012

32 C 52/2013

MS Praha

Rok 2014

47 C 46/2012 34 C 590/2009

OS Brno-město OS České Bud.

2014 2011

11 C 81/2013 27 C 161/2007

KS České Bud. OS Praha 1

2014 2010

18 C 147/2012

OS Děčín

2014

23 C 116/2009

OS Praha 1

2013

16 C 16/2010 107 EC 346/2011

OS Frýdek-Místek OS Havlíčkův Brod

2014 2013

38 C 113/2010 42 C 326/2010

OS Praha 1 OS Praha 1

2013 2013

8 C 239/2004 4 C 1129/2001

OS Hradec Král. OS Jihlava

2010 2013

23 C 171/2012 142 EC 38/2012


2014 2014

18 C 210/2009

OS Karviná

2010

20 C 357/2009

OS Praha 1

2014

11 C 190/2003 25 C 404/2010

OS Kroměříž OS Olomouc

2011 2012

23 C 11/2006 23 C 63/2009


2014 2014

28 C 87/2012 5 C 295/2008

OS Olomouc OS Prostějov

2012 2010

17 C 107/2012 23 C 94/2010


2014 2014

5 C 84/2012

OS Rokycany

2014

18 C 244/2011

OS Praha 2

2013

7 C 162/2011 30 C 118/2012

OS Tábor OS Trutnov

2014 2014

10 C 205/2010 5 C 222/2010


2013 2013

19 C 203/2010 7 EC 596/2011

OS Ústí n. Labem OS Vyškov

2014 2014

99 C 138/2011 152 C 4/2011


2013 2013

7 C 311/2003

OS Zlín

2010

116 EC 126/2011

OS Praha-západ

2012

V e t ře t í t a b u l c e p ři k l á d á m s e z n a m r o z h o d n u t í , k t e r á j s e m o b d r že l a o d s o u d ůs a m o t n ý c h , p ří p a d n ěr o z h o d n u t í , k t e r á j s o u m i z n á m a z v l a s t n í či n n o s t i ( t a b u l k a č. 1 3 a t a b u l k a č. 1 4 ) .

9 0


T a b u l k a č. 1 3 : R o z h o d n u t í s o u d ůn a I . s t u p n i ( S e řa z e n o d l e o b l a s t í . Z v ý r a z n ěn a j s o u r o z h o d n u t í o ža l o b á c h , k t e r é b y l y p o d á n y p ře d ú či n n o s t í a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . )

Oblast

Důvod

Forma

Sp.zn.

Soud

Rozhodnutí

Bydlení

Etnicita

Přímá

25 C 404/2010

OS Olomouc

Zamítnuto

Bydlení Bydlení

Nezjištěn Pohlaví

Přímá Přímá

29 C 404/2007 13 C 312/2011


Zastaveno Zamítnuto

Mimo působnost

Nenamítán

Neurčena

14 P 87/2008

OS Sokolov

Jiné

Mimo působnost Nezjištěna

Pohlaví Nezjištěn

Neurčena Neurčena

14 Nc 45/2008 19 C 40/2012

OS Sokolov OS Praha 4

Jiné Zastaveno

Nezjištěna Nezjištěna

Nezjištěn Nezjištěn

Neurčena Neurčena

28 C 265/2013 17 C 107/2012


Zastaveno Zastaveno

Nezjištěna

Nezjištěn

Neurčena

20 C 357/2009

OS Praha 1

Zastaveno

Nezjištěna Odměňování

Nezjištěn Nenamítán

Neurčena Přímá

23 C 11/2006 10 C 37/2014

OS Praha 1 OS Sokolov

Zastaveno Odmítnuto

Odměňování Odměňování

Nenamítán Nezjištěn

Přímá Neurčena

20 C 369/2013 23 C 171/2012

OS Hradec Král. OS Praha 1

Zamítnuto Zastaveno



Přímá Přímá

11 C 42/2008 7 C 162/2011

OS Sokolov OS Tábor

Zastaveno Zastaveno

Odměňování

Pohlaví

Nepřímá

23 C 94/2010

OS Praha 1

Zamítnuto


Pohlaví Věk

Přímá Přímá

78 EC 1342/2011 18 C 128/2008

OS Blansko MS Brno

Zamítnuto Zamítnuto

Odměňování Podmínky na prac.

Věk Jiný

Přímá Přímá

7 C 97/2011 23 C 63/2009

OS Sokolov OS Praha 1


Podmínky na prac.

Jiný

Přímá

8 C 154/2013

OS Příbram

Zamítnuto

Podmínky na prac.

Pohlaví

19 C 203/2010

OS Ústí n. Lab.

Zamítnuto

Podmínky na prac.

Pohlaví

Obtěžování Sexuální obtěžování

21 C 48/2005

MS Brno

Zamítnuto

Obtěžování

27 C 161/2007

OS Praha 1

Zastaveno

Přímá Neurčena

18 C 244/2011 23 C 116/2009



Práce - jiné Práce - jiné

Zdravotní postižení Jiný Nezjištěn

Přístup k zaměstnání Přístup k zaměstnání

Etnicita Etnicita

Přímá Přímá

47 C 46/2012 27 C 73/2012

MS Brno OS Praha 6



Etnicita Etnicita

Přímá Přímá

7 C 207/2012 42 C 326/2010

OS Praha-vých. OS Praha 1


Přístup k zaměstnání

Etnicita

Přímá

38 C 113/2010

OS Praha 1

Zamítnuto


Jiný Jiný

Přímá Přímá

37 C 2/2011 4 C 1129/2001

MS Praha OS Jihlava

Vyhověl Vyhověl


Nezjištěn Pohlaví

Přímá Přímá

6 C 51/2011 14 C 301/2010

OS Beroun OS Brno-venkov



Věk

Přímá

30 C 165/2008

MS Brno

Zamítnuto

Podmínky na prac.

9 1


Oblast

Důvod

Forma

Sp.zn.

Soud

Rozhodnutí

Skončení p. p.

Přímá

19 C 49/2012

OS Praha 4

Zastaveno

28 C 97/2012

OS Praha 8

Zamítnuto

Skončení p.p. (§52 c)

Nezjištěn I.Zdravotní postižení II.Světonázor Jiný

II.Přímá Přímá

17 C 64/2014

OS Praha 1

Vyhověl


Nenamítán

Přímá

15 C 136/2009

OS Sokolov

Zamítnuto


Nenamítán

11 C 190/2003

OS Kroměříž

Zamítnuto


Nezjištěn

Přímá I.Obtěžování

36 C 236/2013

OS Plzeň

Zamítnuto


Věk

II.Přímá Přímá

25 C 61/2012

OS Karviná

Zamítnuto


Věk

Přímá

85 C 145/2009

OS Ostrava

Zamítnuto

Skončení p.p. (§52 c) Skončení p.p. (§52 c)

Věk Věk

Přímá Přímá

25 C 127/2012 5 C 2/2013

OS Praha 2 OS Prostějov


Skončení p.p. (§52 c) Skončení p.p. (§52 c)

Věk Věk

Přímá Přímá

17 C 122/2012 17 C 117/2012


Zamítnuto Vyhověl

Skončení p.p. (§52 g)

Nenamítán

Přímá

16 C 16/2010

OS Frýdek-Míst.

Vyhověl

Skončení p.p. (§55) Skončení p.p. (§55)

Národnost Nenamítán

Přímá Přímá

40 C 288/2014 9 C 11/2012

OS Praha 9 OS Sokolov


Služební p. Služební p.


Přímá Přímá

30 A 11/2010 30 Ad 11/2010

KS Hradec Král. KS Hradec Král.

Vyhověl Zamítnuto

Vzdělávání

Náboženství

Přímá

5 C 228/2013

OS Praha 7

Zamítnuto

Vzdělávání Vzdělávání


Přímá Přímá

10 C 205/2010 5 C 222/2010


Zastaveno Zastaveno


9 2

I.Obtěžování


T a b u l k a č. 1 4 : R o z h o d n u t í o o d v o l á n í

Spisová značka Odvolací soud

Spisová značka I. instance

Soud I. instance

49 Co 319/2013

KS Brno

78 EC 1342/2011

OS Blansko

Rozhodnutí Rozhodnutí I. instance o odvolání Zamítnuto Zrušil

49 Co 58/2005 49 Co 192/2012

KS Brno KS Brno

11 C 190/2003 4 C 1129/2001

OS Kroměříž OS Jihlava

Zamítnuto Vyhověl

Změnil Změnil

12 Co 261/2012

KS Ostrava

25 C 404/2010

OS Olomouc

Zamítnuto

Potvrdil

16 Co 232/2013 16 Co 26/2016

KS Ostrava KS Ostrava

25 C 61/2012 16 C 16/2010

OS Karviná OS Frýdek-Místek

Vyhověl Vyhověl

Potvrdil Potvrdil

16 Co 241/2001 61 Co 418/2014

KS Ostrava KS Plzeň

85 C 145/2009 36 C 236/2013

OS Ostrava OS Plzeň


Změnil Potvrdil

15 Co 552/2009

KS Plzeň

15 C 136/2009

OS Sokolov

Zamítnuto

Potvrdil

23 Co 311/2014 23 Co 585/2013

KS Praha KS Praha

8 C 154/2013 7 C 207/2012

OS Příbram OS Praha-vých


Potvrdil Potvrdil

11 Co 171/2014 23 Co 318/2013

KS Ústí n. Labem MS Praha

19 C 203/2010 25 C 127/2012

OS Ústí n. Labem OS Praha 2


Potvrdil Potvrdil

21 Co 423/2013

MS Praha

5 C 228/2013

OS Praha 7

Zamítnuto

Potvrdil

70 Co 375/2012 62 Co 277/2011

MS Praha MS Praha

18 C 244/2011 38 C 113/2010



Potvrdil Potvrdil

62 Co 489/2014 62 Co 317/2012

MS Praha MS Praha

17 C 64/2014 23 C 94/2010


Vyhověl Zamítnuto

Změnil Potvrdil

I V . 1 . 1 . 2 S h r n u t í E v i d e n c e M i n i s t e r s t v a s p r a v e d l n o s t i ČR v e s r o v n á n í s r o z h o d n u t í m i p o s k y t n u t ý m i v e ře j n é o c h r á n k y n i p r á v Z u v e d e n ý c h t a b u l e k j e p a t r n é , že v e v i d e n c i M i n i s t e r s t v a s p r a v e d l n o s t i ČR n e j s o u v še c h n a r o z h o d n u t í , k t e r á m n ěs o u d y p o s k y t l y . N ěk t e r é s o u d y m i r o z h o d n u t í n e p o s k y t l y , z p r a v i d l a v ša k p r o t o , že žá d n é d i s k r i m i n a čn í s p o r y n e e v i d u j í . P ře s t o z v l a s t n í či n n o s t i v í m o r o z h o d n u t ý c h d i s k r i m i n a čn í c h s p o r e c h , a v ša k v p r ůb ěh u v ý z k u m u j s e m t a t o r o z h o d n u t í n e o b d r že l a . M o h u t e d y s u r či t o s t í k o n s t a t o v a t , že ú p l n á n e n í e v i d e n c e M i n i s t e r s t v a s p r a v e d l n o s t i , a n i s e z n a m , k t e r ý j s e m p r o ú če l y v ý z k u m u v y p r a c o v a l a . P o u z e p r o ú p l n o s t d o d á v á m , že d o s e z n a m u j s e m n e z a řa d i l a t a r o z h o d n u t í , k t e r á j s e m s i o d s o u d ův y žá d a l a n a z á k l a d ěe v i d e n c e M i n i s t e r s t v a s p r a v e d l n o s t i ČR , p o k u d s e u k á z a l o , že s e d i s k r i m i n a c e n e t ý k a j í ( a s o u d y j e p o s k y t l y M i n i s t e r s t v u s p r a v e d l n o s t i ČR o m y l e m ) .

Z t a b u l k y i z n á s l e d u j í c í h o g r a f u v y p l ý v á , že v ět ši n a ža l o b b y l a z a m í t n u t a ( 2 9 ) , ří z e n í b y l o z a s t a v e n o ( 1 8 ) v o s m n á c t i p ří p a d e c h a v j e d n o m p ří p a d ěb y l o o d m í t n u t o ( 1 ) . D v a k r á t b y l o v e v z t a h u k o t á z c e d i s k r i m i n a c e ří z e n í u k o n če n o „j i n a k “( 2 ) , p r o t o že s e j e d n a l o o v ěc i m i m o p ůs o b n o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a ( t z n . , n e b y l o t ře b a s e s n á m i t k o u d i s k r i m i n a c e v ěc n ěv y p o řá d a t ) . S o u d y v y h o v ěl y ( 6 ) ža l o b c ům v še s t i p ří p a d e c h ; v n ěk t e r ý c h p ří p a d e c h o v še m s o u d v y h o v ěl ža l o b ěj a k o t a k o v é ( n e p l a t n o s t v ý p o v ěd i ) , n i k o l i v j i žn á m i t c e d i s k r i m i n a c e . J e n v j e d n o m p ří p a d ěs o u d p ři z n a l n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h , a t o v e v ý ši 5 1 . 0 0 0 K č( €1 . 8 8 9 ) .

9 3


G r a f č. 1 0 : V ý s l e d k y s o u d n í c h r o z h o d n u t í

35 30 25 20 15 10 5 0 Zastaveno

Zamítnuto

Odmítnuto

Vyhověno

Jiné

Rozhodnutí

D i s k r i m i n a čn í ža l o b y p o d l e o b l a s t í N e j v í c e ža l o b b y l o p o d á n o v o b l a s t i p r a c o v n ěp r á v n í ( 4 1 ) , d á l e v o b l a s t i v z d ěl á n í ( 3 ) a b y d l e n í ( 3 ) , d v ě ža l o b y b y l y p o d á n y v o b l a s t i s l u že b n í c h p o m ěr ů( 2 ) , v e d v o u p ří p a d e c h s e n e p o d a ři l o o b l a s t z j i s t i t ( 2 ) , a v e d v o u p ří p a d e c h b y l a n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e , a l e j e d n a l o s e o z á l e ži t o s t i m i m o v ěc n o u p ůs o b n o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a ( 2 ) . N e j ča s t ěj i z a s t o u p e n o u o b l a s t í b y l a o b l a s t p r a c o v n í h o p r á v a . Z a m ěři l a j s e m s e p r o t o b l í že n a n á m i t k u d i s k r i m i n a c e v j e d n o t l i v ý c h „f á z í c h “p r a c o v n í h o p o m ěr u . N e j v í c e n á m i t e k d i s k r i m i n a c e b y l o s p o j e n o s ža l o b o u n a n e p l a t n o s t s k o n če n íp r a c o v n í h o p o m ěr u ( 1 5 ) , z t o h o n e j ča s t ěj iža l o v a n ý m v ý p o v ěd n í m d ův o d e m b y l a t z v . n a d b y t e čn o s t p o d l e u s t a n o v e n í § 5 2 p í s m . c ) z á k o n í k u p r á c e ( 1 0 ) . V d e s e t i p ří p a d e c h b y l a p o d á n a ža l o b a k v ůl i d i s k r i m i n a čn í m u n e p ři j e t í d o z a m ěs t n á n í ( 1 0 ) , v d e v í t i p ří p a d e c h b y l a n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e v o d m ěňo v á n í ( 9 ) , v p ět i p ří p a d e c h s p a t řo v a l i ža l o b c i d i s k r i m i n a c i v p r a c o v n í c h p o d m í n k á c h ( 5 ) .

9 4


T a b u l k a č. 1 5 , 1 6

Srovnání dle oblastí Oblast Počet Bydlení 3 Mimo působnost 2 Nezjištěna 5 Pracovní poměr 41 Služební poměr 2 Vzdělávání 3 Celkem 56

Diskriminace v pracovním poměru Fáze Počet Odměňování 9 Podmínky na pracovišti 5 Práce - jiné 2 Přístup k zaměstnání 10 Skončení pracovního poměru 15 Celkem 41

G r a f č. 1 1 : S r o v n á n í d l e o b l a s t í

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Bydlení

Mimo působnost

Nezjištěna

Pracovní

Služební

poměr

poměr

Vzdělávání

Oblast

9 5


G r a f č. 1 2 : D i s k r i m i n a c e v p r a c o v n í m p o m ěr u

16 14 12 10 8 6 4 2 0 Odměňování

Podmínky na pracovišti

Práce - jiné


Skončení pracovního poměru Fáze

F o r m y d i s k r i m i n a c e a d i s k r i m i n a čn í d ův o d y F o r m a d i s k r i m i n a c e n e b y l a v ža l o b ě( s o u d ěd l e o d ův o d n ěn í r o z h o d n u t í ) ča s t o s p e c i f i k o v á n a . V n a p r o s t é v ět ši n ěp ří p a d ůs e v ša k d l e p o p i s u s k u t k ůj e d n a l o o n á m i t k u d i s k r i m i n a c e p ří m é ( 4 3 ) , v j e d n o m p ří p a d ěb y l a n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e n e p ří m á ( 1 ) . V d e v í t i p ří p a d e c h s e f o r m u d i s k r i m i n a c e z p o p i s u s k u t k o v ý c h o k o l n o s t í n e p o d a ři l o u r či t ( 9 ) , v e čt y ře c h p ří p a d e c h b y l o n a m í t á n o o b t ěžo v á n í ( 4 ) a v j e d n o m p ří p a d ěs e x u á l n í o b t ěžo v á n í ( 1 ) . V e d v o u p ří p a d e c h s e p ři t o m j e d n a l o o k o m b i n a c i f o r e m d i s k r i m i n a c e , a t o o b t ěžo v á n í a p ří m é d i s k r i m i n a c e ( 2 ) N e j ča s t ěj i n a m í t a n ý m d i s k r i m i n a čn í m d ův o d e m j e v ěk ( 9 ) , n á s l e d u j e p o h l a v í ( 7 ) a e t n i c k ý p ův o d ( 6 ) . V e d v o u p ří p a d e c h b y l a n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e z d ův o d u z d r a v o t n í h o p o s t i že n í ( 2 ) . O s t a t n í d i s k r i m i n a čn í d ův o d y d l e u s t a n o v e n í § 2 o d s t . 3 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , t j . n á r o d n o s t ( 1 ) , n á b o že n s k é v y z n á n í ( 1 ) a s v ět o v ý n á z o r ( 1 ) b y l y n a m í t á n y j e d n o u . V j e d n o m p ří p a d ěb y l o n a m í t á n o v í c e d ův o d ů( 1 ) ; k o n k r é t n ě šl o o s v ět o v ý n á z o r a z d r a v o t n í p o s t i že n í . V še s t i p ří p a d e c h b y l n a m í t á n j i n ý d ův o d n e r o v n é h o z a c h á z e n í ( 6 ) . M e z i „j i n ý “d ův o d j s e m z a řa d i l a j a s n ě d e f i n o v a n é j i n é p o s t a v e n í , k t e r é v ša k n e n í d i s k r i m i n a čn í m d ův o d e m v e s m y s l u § 2 o d s t . 3 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . V o s t a t n í c h ža l o b á c h d ův o d r o z l i šo v á n í n e b y l z ře t e l n ěn a m í t á n , n e b o n e b y l z j i št ěn ( 2 4 ) . P r ům ěr n á v ý še p o ža d o v a n é n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v p r a c o v n ěp r á v n í o b l a s t i či n í 2 6 1 . 9 4 4 K č ( €9 . 7 0 2 ) . N e j v y šší p o ža d o v a n á čá s t k a v p r a c o v n ěp r á v n í o b l a s t i či n i l a 1 . 0 0 0 . 0 0 0 K č( €3 7 . 0 3 7 ) , n e j n i žší 1 0 . 0 0 0 K č ( €3 7 0 ) .

9 6


T a b u l k a č. 1 7 , 1 8

Zastoupení diskriminačních znaků Počet Znak Etnicita 6 Národnost 1 Pohlaví 7 Věk 9 Zdravotní postižení 2 Náboženství, víra 1 Světonázor 1 Jiný 6 Nenamítán/nezjištěn 24 Celkem 57 Více důvodů 1

Zastoupení forem diskriminace Forma Přímá

Počet 43 1

Nepřímá Obtěžování

4

Sexuální obtěžování Neurčeno

1 9

Celkem

58 2

Kombinace

G r a f č. 1 3 : Z a s t o u p e n í d i s k r i m i n a čn í c h z n a k ů

30 25 20 15 10 5

tě

n

ný

iš

Ji

or áz

ne

zj

on

n, ítá am en N

en ož N áb

ět

st ví

tiž os íp tn vo

ra Zd

Sv

,v íra

en

í

k Vě

í av hl Po

od ár N

Et ni

ci

no

st

ta

0

Znak

9 7


G r a f č. 1 4 : Z a s t o u p e n í f o r e m d i s k r i m i n a c e

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Přímá

Nepřímá

Obtěžování

Sexuální obtěžování

Neurčeno

Forma

I V . 1 . 2 R o z h o d o v a c í či n n o s t s o u d ů

V čá s t i v ěn u j í c í s e s o u d ům j s e m s e z a m ěři l a n a s p e c i f i c k é b a r i é r y v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i , r e s p . n a d ův o d y n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e , n i k o l i v n a b a r i é r y o b e c n é ( j a k o j e n a p ří k l a d n í z k á i n f o r m o v a n o s t ) . K r o m ěf i n a n čn í c h n á k l a d ůa p r o b l e m a t i c k é h o z a k o t v e n í i n s t i t u t u s d í l e n é h o d ůk a z n í h o b ře m e n e j s e m s e z a b ý v a l a t é žp r o k a z o v á n í m d i s k r i m i n a c e v p ří p a d ěr o z v á z á n í p r a c o v n í h o p o m ěr u p r o n a d b y t e čn o s t p o d l e u s t a n o v e n í § 5 2 p í s m . c ) z á k o n í k u p r á c e , p r o t o že ža l o b y n a u r če n í n e p l a t n o s t i v ý p o v ěd i v r o z h o d n u t í c h s o u d ůp ře v a žo v a l y ( v i z t a b u l k u č. 1 6 ) . I V . 1 . 2 . 1 S u b s i d i a r i t a m a t e r i á l n í s a t i s f a k c e a n á k l a d y s p o j e n é s p o d á n í m ža l o b y V t é t o čá s t i j s e m s e z a m ěři l a n a n á k l a d y s p o j e n é s p o d á n í m ža l o b y a n a m o žn o s t d o m o c i s e „m a t e r i á l n í s a t i s f a k c e “z a p ří p a d n o u d i s k r i m i n a c i . P r á v ě n á k l a d y s p o j e n é s o b ča n s k o p r á v n í m ří z e n í m b y m o h l y , v k o n t r a s t u s p ří p a d n ěr e á l n o u n e v y m a h a t e l n o s t í n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h , p ře d s t a v o v a t p r o o b ěť d i s k r i m i n a c e p o d s t a t n o u p ře k á žk u v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i . V m n o h a p ří p a d e c h n a m í t a n é d i s k r i m i n a c e n e b u d e m o žn é d o m á h a t s e n á r o k ův p o d o b ěu p u št ěn í o d d i s k r i m i n a c e či o d s t r a n ěn í n á s l e d k ůd i s k r i m i n a c e ( n a p ří k l a d p ři s k o n če n í p r a c o v n í h o p o m ěr u , p o k u d o b ěť d i s k r i m i n a c e n e p o d á ža l o b u n a u r če n í n e p l a t n o s t i s k o n če n í p r a c o v n í h o p o m ěr u s p o l e čn ě s n á m i t k o u d i s k r i m i n a c e ) . V t a k o v é m p ří p a d ěs e b u d e m o c i o b ěťd o m á h a t p o u z e m o r á l n í či m a t e r i á l n í s a t i s f a k c e . P o d á l i o b ěť d i s k r i m i n a c e ža l o b u s n á v r h e m n a n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h , z a p l a t í s o u d n í p o p l a t e k v e v ý ši 2 0 0 0 K č, p ří p a d n ě1 % z ža l o v a n é čá s t k y , b u d e l i p o ža d o v a t n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v čá s t c e v y šší n e ž 2 1 2 0 0 0 0 0 K č .

S o h l e d e m n a ( z p o h l e d u o b ět i d i s k r i m i n a c e ) ča s t o n e j i s t ý v ý s l e d e k ří z e n í ( v i z v ý še ) p ře d s t a v u j e v ý še s o u d n í h o p o p l a t k u d a l ší p ře k á žk u t o m u , a b y s e o b ěť d i s k r i m i n a c e b r á n i l a . S t í m s o u v i s í i p ře t r v á v a j í c í p r o b l é m y s n a l e z e n í m 2 1

V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v n a v r h o v a l ú p r a v u v ý še s o u d n í h o p o p l a t k u v p ří p a d ěp o d á n í a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b y j i žv e s v é S o u h r n n é z p r á v ěz a r o k 2 0 1 2 , k t e r á j e d o s t u p n á z d e h t t p : / / w w w . o c h r a n c e . c z / z p r a v y o c i n n o s t i / z p r a v y p r o p o s l a n e c k o u s n e m o v n u / .

9 8


2 2 k v a l i f i k o v a n é ( b e z p l a t n é ) p r á v n í p o m o c i . O b ěťd i s k r i m i n a c e , k t e r á s e m ůže n a c h á z e t v šp a t n é e k o n o m i c k é s i t u a c i ( a ť u žz d ův o d u p ří s l u šn o s t i k m a r g i n a l i z o v a n é s k u p i n ě, či z d ův o d u z t r á t y z a m ěs t n á n í v d ůs l e d k u d i s k r i m i n a c e ) , m u s í p o čí t a t s n á k l a d y n a s o u d n í p o p l a t e k , p r á v n í p o m o c , a t a k é n a ú h r a d u n á k l a d ůp r o t i s t r a n y v p ří p a d ěp r o h r y .

P ři z n á v á n í n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v t e o r i i a j u d i k a t u ře S D E U D o j d e l i k p o r u še n í p r á v a p o v i n n o s t í v y p l ý v a j í c í c h z p r á v a n a r o v n é z a c h á z e n í n e b o k d i s k r i m i n a c i , m á o b ěť d i s k r i m i n a c e d l e u s t a n o v e n í § 1 0 o d s t . 1 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a p r á v o s e u s o u d u z e j m é n a d o m á h a t , a b y b y l o u p u št ěn o o d d i s k r i m i n a c e , a b y b y l y o d s t r a n ěn y n á s l e d k y d i s k r i m i n a čn í h o z á s a h u a a b y m u b y l o d á n o p ři m ěře n é z a d o s t i u či n ěn í . Z u s t a n o v e n í § 1 0 o d s t . 2 v y p l ý v á , že n e j e v i l a l i b y s e žá d n á z t ěc h t o f o r e m n á p r a v y j a k o d o s t a t e čn á , z e j m é n a p r o t o , že b y l a v d ůs l e d k u d i s k r i m i n a c e v e z n a čn é m í ře s n í že n a d o b r á p o v ěs t n e b o d ůs t o j n o s t o s o b y n e b o j e j í v á žn o s t v e s p o l e čn o s t i , m á o b ěťd i s k r i m i n a c e p r á v o t é žn a n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h . Ú p r a v a „o d p o v í d á 3 ře še n í p r o s t ře d n i c t v í m o b ča n s k o p r á v n í o c h r a n y p o s k y t o v a n é o b e c n ý m i s o u d y . “2 Z á k o n o d á r c e t e d y ře ši l z a k o t v e n í n á r o k ův u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a t a k , že p o u ži l k o n c e p c i z a k o t v e n o u v u s t a n o v e n í § 1 3 2 4 z á k o n a č. 4 0 / 1 9 6 4 S b . , o b ča n s k ý z á k o n í k , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů ( d á l e j e n „s t a r ý o b ča n s k ý z á k o n í k “) . P o d o b n ěj a k o v p ří p a d ěu s t a n o v e n í § 1 3 s t a r é h o o b ča n s k é h o z á k o n í k u k o n s t r u u j e u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a m a t e r i á l n í s a t i s f a k c i j a k o s u b s i d i á r n í p r o s t ře d e k n á p r a v y . U s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a s a m o z ře j m ěm u s í b ý t v s o u l a d u s t r a n s p o n o v a n ý m i s m ěr n i c e m i , a t e d y i s j u d i k a t u r o u S D E U . V t o m t o o h l e d u n e n í z v o l e n á k o n s t r u k c e ( m i n i m á l n ěp ři p o u ži t í g r a m a t i c k é h o v ý k l a d u ) v y h o v u j í c í . Z u s t a n o v e n í čl . 1 5 s m ěr n i c e , k t e r o u s e z a v á d í z á s a d a r o v n é h o z a c h á z e n í s o s o b a m i b e z o h l e d u n a j e j i c h 2 5 r a s u n e b o e t n i c k ý p ův o d v y p l ý v á , že „[ č] l e n s k é s t á t y s t a n o v í s y s t é m s a n k c í z a p o r u šo v á n í v n i t r o s t á t n í c h u s t a n o v e n í p ři j a t ý c h p o d l e t é t o s m ěr n i c e a p ři j m o u v še c h n a o p a t ře n í n e z b y t n á k z a j i št ěn í j e j i c h u p l a t ňo v á n í . T a k t o s t a n o v e n é s a n k c e , k t e r é m o h o u z a h r n o v a t v y p l á c e n í n á h r a d o b ět i , m u s í b ý t ú či n n é , p ři m ěře n é a o d r a 2 6 2 7 z u j í c í . “P o d o b n á ú p r a v a j e p a k z a k o t v e n a t a k é v u s t a n o v e n í čl . 1 7 R á m c o v é s m ěr n i c e a čl . 8 d G e n d e r o v é s m ěr n i c e . N á h r a d a n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h ( či p ři m ěře n é z a d o s t i u či n ěn í ) v s o b ět e h d y o b s a h u j e s l o žk u : p r e v e n t i v n í , s a t i s f a k čn í , s a n k čn í . J i žn a p ří k l a d z r o z s u d k u S D E U z e d n e 1 0 . d u b n a 1 9 8 4 v e v ěc i č. C 1 4 / 8 3 , S a b i n e v o n C o l s o n a E l i s a b e t h K a m a n n p r o t i L a n d N o r d r h e i n W e s t f a l e n , z e z á k o n a z a s t o u p e n é B e z i r k s r e g i e r u n g M ü n s t e r , v y p l ý v á , že „p o k u d s e čl e n s k ý s t á t r o z h o d n e s a n k c i o n o v a t p o r u še n í d o t če n é h o z á k a z u p ři z n á n í m o d šk o d n ěn í , m u s í b ý t t o t o o d šk o d n ěn í v k a žd é m p ří p a d ěp ři m ěře n é v z n i k l ý m šk o d á m , a b y b y l a z a j i št ěn a j e h o ú či n n o s t a o d r a z u j í c í ú či n e k , a m u s í t e d y j í t n a d r á m e c či s t ěs y m b o l i c k é h o o d šk o d n ěn í , j a k ý m j e n a p ří k l a d n á h r a d a p o u h ý c h v ý d a j ův z n i k l ý c h v s o u v i s l o s t i s u c h á z e n í m s e o z a m ěs t n á n í . “P o k u d n e p o s t a ču j e j a k o s a n k c e a n i p ři z n á n í v ý d a j ův z n i k l ý c h v s o u v i s l o s t i s u c h á z e n í m s e o z a m ěs t n á n í , t ěžk o o b s t o j í n a p ř. p o u h á m o r á l n í s a t i s f a k c e . Z r o z s u d k u S D E U d á l e v y p l ý v á ( V o n C o l s o n , b o d 2 3 ) , že s a n k c e „m u s í m í t s k u t e čn ý o d r a z u j í c í ú či n e k n a z a m ěs t n a v a t e l e . “ O s t a t n ěe x i s t e n c i s a n k čn í s l o žk y ( a t e d y i p r i o r i t u m a t e r i á l n í s a t i s f a k c e ) l z e d o v o d i t i z r o z h o d n u t í S D E U v e v ěc i F e r y n . V t o m t o p ří p a d ěs e S D E U z a b ý v a l p r o h l á še n í m ře d i t e l e s p o l e čn o s t i F e r y n v čl á n k u p r o n o v i n y , z e k t e r é h o 2 8

2 2

Če s k á a d v o k á t n í k o m o r a u m o žňu j e v y h l e d á v a t a d v o k á t y d l e j e j i c h z a m ěře n í . S y s t é m v y h l e d á v á n í a d v o k á t ů, k t e r ý j e d o s t u p n ý n a : h t t p : / / v y h l e d a v a c . c a k . c z / U n i t s / _ S e a r c h / s e a r c h . a s p x , v ša k v e v e r z i 1 . 2 3 . 8 . 0 ( 0 9 . 0 6 . 2 0 1 4 ) n e u m o žňu j e v y h l e d á v a t a d v o k á t y s e z a m ěře n í m n a a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v o 2 3 D ův o d o v á z p r á v a k z á k o n u č. 1 9 8 / 2 0 0 9 S b . , o r o v n é m z a c h á z e n í a o p r á v n í c h p r o s t ře d c í c h o c h r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í ( a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n ) 2 4 S t a r ý o b ča n s k ý z á k o n í k b y l s ú či n n o s t í k 1 . l e d n u 2 0 1 4 z r u še n . 2 5 S m ěr n i c e R a d y 2 0 0 0 / 4 3 / E S z e d n e 2 9 . če r v n a 2 0 0 0 , k t e r o u s e z a v á d í z á s a d a r o v n é h o z a c h á z e n í s o s o b a m i b e z o h l e d u n a j e j i c h r a s u n e b o e t n i c k ý p ův o d 2 6 S m ěr n i c e R a d y 2 0 0 0 / 7 8 / E S z e d n e 2 7 . l i s t o p a d u 2 0 0 0 , k t e r o u s e s t a n o v í o b e c n ý r á m e c p r o r o v n é z a c h á z e n í v z a m ěs t n á n í a p o v o l á n í 2 7 S m ěr n i c e E v r o p s k é h o p a r l a m e n t u a R a d y 2 0 0 2 / 7 3 / E S z e d n e 2 3 . z á ří 2 0 0 2 , k t e r o u s e m ěn í s m ěr n i c e R a d y 7 6 / 2 0 7 / E H S o z a v e d e n í z á s a d y r o v n é h o z a c h á z e n í p r o m u že a že n y , p o k u d j d e o p ří s t u p k z a m ěs t n á n í , o d b o r n é m u v z d ěl á v á n í a p o s t u p u v z a m ěs t n á n í a o p r a c o v n í p o d m í n k y 2 8 R o z s u d e k S D E U z e d n e z e d n e 1 0 . 7 . 2 0 0 8 v e v ěc i C 5 4 / 0 7 , C e n t r u m v o o r g e l i j k h e i d v a n k a n s e n e n v o o r r a c i s m e b e s t r i j d i n g v . F i r m a F e r y n N V

9 9


v y p l ý v a l o , že d o z a m ěs t n á n í n e p ři j m e žá d n é h o u c h a z e če m a r o c k é h o p ův o d u . A čk o l i v v u v e d e n é v ěc i n e b y l a i d e n t i f i k o v á n a žá d n á k o n k r é t n í o b ěť d i s k r i m i n a c e , a s a m o t n o u ža l o b u p o d á v a l o b e l g i c k é m í s t o p r o r o v n é z a c h á z e n í , S D E U k o n s t a t o v a l , že s a m o t n é p r o h l á še n í p ře d s t a v u j e p ří m o u d i s k r i m i n a c i . N a v í c p ři p u s t i l , že i v t o m t o p ří p a d ěm á b ý t s a n k c e , ú či n n á , p ři m ěře n á a o d r a z u j í c í . S a n k c e t a k m ůže s p o čí v a t v k o n s t a t o v á n í d i s k r i m i n a c e s o u d e m n e b o p ří s l u šn ý m s p r á v n í m o r g á n e m , s p o l u s v h o d n o u m í r o u p u b l i c i t y , j e j í žn á k l a d y p a k p ří s l u ší u h r a d i t ža l o v a n é m u , n e b o v p o d o b ěp e n á l e či p ři z n á n í n á h r a d y šk o d y v e p r o s p ěc h o r g á n u , k t e r ý b y l ú ča s t n í k e m ří z e n í .

M a t e r i á l n í s a t i s f a k c e d l e u s t a n o v e n í § 1 0 o d s t . 2 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a b y v s o u l a d u s e v r o p s k ý m p r á v e m 2 9 m ěl a p l n i t n e j e n f u n k c i s a t i s f a k čn í , a l e t é žf u n k c i p r e v e n t i v n í a s a n k čn í. D l e e v r o p s k é h o p r á v a j e p ři t o m s a n k čn í f u n k c e p r i o r i t n í . S m ěr n i c e i j u d i k a t u r a S D E U o s t a t n í h o v o ří p r á v ěo „s a n k c i “, a n e c h á v á n a čl e n s k é m s t á t u , j a k o u f o r m o u b u d e s a n k c i o n o v a t d i s k r i m i n a c i k o n k r é t n í o b ět i ( z d a t e d y v t ěl í s a n k c i d o „n á h r a d y šk o d y “, či z v o l í j i n ý s a n k čn í s y s t é m ) . V p ří p a d ě Če s k é r e p u b l i k y t a k s a n k c i p l n í n á h r a d a n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h , a z p o d s t a t y v ěc i b y t e d y n e m ěl a p ře d s t a v o v a t s u b s i d i á r n í p r o s t ře d e k n á p r a v y , a l e v e d l e j i n é f o r m y n á p r a v y b y m ěl a b ý t z p r a v i d l a o b ět i d i s k r i m i n a c e s o u d e m p ři z n á n a . Z v ý še u v e d e n ý c h d ův o d ův d i s k r i m i n a čn í c h s p o r e c h n e n í z ře j m ěm o žn é s p o l é h a t s e n a j u d i k a t u r u v y k l á d a j í c í z á s a h d o o s o b n o s t n í c h p r á v v e s m y s l u u s t a n o v e n í§ 1 3 s t a r é h o o b ča n s k é h o z á k o n í k u , ik d y ž z á k o n o d á r c e 0 z k o n s t r u o v a l u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a n a j e h o z á k l a d ě3 . U r či t ý r o z d í l v p ří s t u p u k p ři m ěře n é m u z a d o s t i u či n ěn í l z e p o z o r o v a t n a p ří k l a d v r o z h o d o v a c í či n n o s t i N e j v y šší h o s o u d u , d l e k t e r é h o „[ z ] a d o s t i u či n ěn í v p e n ěz í c h p l n íp ře d e v ší m s a t i s f a k čn íf u n k c i , ik d y ž ú l o h u p r e v e n t i v n í h o v ý z n a m u z á k o n u o d p o v í d a j í c í h o z e s p r a v e d l i v é h o z a d o s t i u či n ěn í n e l z e v y l u čo v a t . “ D o k o n c e , i k d y ž „s e p o s t i že n á f y z i c k á o s o b a s a m a v y s t a v i l a m o žn é m u d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í , s e n e s n i žu j e m í r a j e j í h o p r á v a n a o c h r a n u o s o b n o s t i , a n i s e t í m n e v y l u ču j e 3 1 n e o p r á v n ěn o s t p ří p a d n é h o z á s a h u p r o t i j e j í o s o b n í i n t e g r i t ě . “ O s t a t n ěu s t a n o v e n í § 2 9 5 7 z á k o n a č. 8 9 / 2 0 1 2 S b . , o b ča n s k ý z á k o n í k , ( d á l e j e n „n o v ý o b ča n s k ý z á k o n í k “) p ře d p o k l á d á , že z p ůs o b a v ý še p ři m ěře n é h o z a d o s t i u či n ěn í m u s í b ý t u r če n y t a k , a b y b y l y o d či n ěn y i o k o l n o s t i z v l á št n í h o z ře t e l e h o d n é , m e z i k t e r é z a h r n u j e i ú m y s l n é z p ůs o b e n í ú j m y v d ůs l e d k u d i s k r i m i n a c e p o šk o z e n é h o s e z ře t e l e m n a j e h o p o h l a v í , z d r a v o t n í s t a v , e t n i c k ý p ův o d , v í r u n e b o i j i n é o b d o b n ěz á v a žn é d ův o d y . Z v o l e n o u f o r m u l a c i j e 3 2 t e d y p o t ře b n é p ře k l e n o u t v ý k l a d e m . Z r o z h o d n u t í , k t e r á j s e m v p r ůb ěh u v ý z k u m u o b d r že l a , j e p a t r n é , že s o u d y ( p o k u d s e k u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a v y j á d ří ) v y u ží v a j íg r a m a t i c k ý v ý k l a d , a n á h r a d a n e m a j e t k o v é ú j m y v j e j i c h p o j e t íj e 3 3 s u b s i d i á r n í. Z á r o v e ňs e o p í r a j í o j u d i k a t u r u z o b l a s t i o c h r a n y o s o b n o s t i , a z d ůr a z ňu j í , že m a t e r i á l n í s a t i s f a k c e n á l e ží o b ět i d i s k r i m i n a c e v p ří p a d e c h , k d y „d o p a d n a p o v ěs t , d ůs t o j n o s t n e b o v á žn o s t o s o b y v e s p o l e čn o s t i b y l t a k o v ý , že p o u h á 3 4 o m l u v a či j i n á f o r m a n e f i n a n čn í h o z a d o s t i u či n ěn í n e s t a čí . “

V ý še ža l o v a n é n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h Z r o z h o d n u t í , k t e r á j s e m m ěl a k d i s p o z i c i , v y p l ý v á , že v ý še ža l o v a n é čá s t k y j e r ůz n o r o d á . N e j v y šší ža l o v a n á čá s t k a , o k t e r é b y l o r o z h o d n u t o v e s l e d o v a n é m o b d o b í ( t j . , v l e t e c h 2 0 1 0 –2 0 1 4 ) či n i l a 1 . 5 0 0 . 0 0 0 K č( €5 5 . 5 5 6 ) ; 3 5 j e d n a l o s e o d i s k r i m i n a c i z d ův o d u e t n i c k é h o p ův o d u v p ří s t u p u k b y d l e n í , a ža l o b a b y l a z a m í t n u t a .

2 9

S r o v . t a k é B o u čk o v á , P . , H a v e l k o v á , B . , K o l d i n s k á , K . , K ü h n , Z . , K ü h n o v á , E . , W h e l a n o v á , M . A n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n . K o m e n t á ř. 1 . v y d á n í . P r a h a : C . H . B e c k , 2 0 1 0 , s . 3 0 1 . 3 0 S r o v . t a k é B o u čk o v á , P . , H a v e l k o v á , B . , K o l d i n s k á , K . , K ü h n , Z . , K ü h n o v á , E . , W h e l a n o v á , M . A n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n . K o m e n t á ř. 1 . v y d á n í . P r a h a : C . H . B e c k , 2 0 1 0 , s . 2 9 8 –2 9 9 . 3 1 R o z s u d e k N e j v y šší h o s o u d u z e d n e 7 . ří j n a 2 0 0 9 , s p . z n . : 3 0 C d o 4 4 3 1 / 2 0 0 7 . 3 2 P o d o b n ěj a k o v p ří p a d ěz a d o s t i u či n ěn í z a v z n i k l o u n e m a j e t k o v o u ú j m u d l e u s t a n o v e n í § 3 1 a z á k o n a č. 8 2 / 1 9 9 8 S b . , o o d p o v ěd n o s t i z a šk o d u z p ůs o b e n o u p ři v ý k o n u v e ře j n é m o c i r o z h o d n u t í m n e b o n e s p r á v n ý m ú ře d n í m p o s t u p e m a o z m ěn ěz á k o n a Če s k é n á r o d n í r a d y č. 3 5 8 / 1 9 9 2 S b . , o n o t á ří c h a j e j i c h či n n o s t i ( n o t á řs k ý řá d ) ) ; v i z s t a n o v i s k o o b ča n s k o p r á v n í h o a o b c h o d n í h o k o l e g i a N e j v y šší h o s o u d u Če s k é r e p u b l i k y z e d n e 1 3 . 4 . 2 0 1 1 , s p . z n . : C p j n 2 0 6 / 2 0 1 0 . 3 3 R o z s u d e k K r a j s k é h o s o u d u v P r a z e z e d n e 1 8 . ú n o r a 2 0 1 4 , č. j . 2 3 C o 5 8 5 / 2 0 1 3 1 4 7 , r o z s u d e k K r a j s k é h o s o u d u v O s t r a v ěz e d n e 2 6 . če r v n a 2 0 1 2 , č. j . 1 2 C o 2 6 1 / 2 0 1 2 2 6 3 3 4 R o z s u d e k K r a j s k é h o s o u d u v P r a z e z e d n e 1 8 . ú n o r a 2 0 1 4 , č. j . 2 3 C o 5 8 5 / 2 0 1 3 1 4 7 3 5 R o z s u d e k O k r e s n í h o s o u d u v O l o m o u c i z e d n e 5 . b ře z n a 2 0 1 2 , č. j . 2 5 C 4 0 4 / 2 0 1 0 –2 3 3

1 0 0


3 6 D r u h á n e j v y šší ža l o v a n á čá s t k a či n i l a 1 . 0 0 0 . 0 0 0 K č( €3 7 . 0 3 7 ) ; v j e d n o m p ří p a d ěb y l a ža l o b a z a m í t n u t a , 3 7 v d r u h é m p ří p a d ěd o šl o k z a s t a v e n í ří z e n í p r o n e z a p l a c e n í s o u d n í h o p o p l a t k u v e v ý ši 1 0 . 0 0 0 K č ( €3 7 0 ) .

Ža l o b k y n ěn a m í t a j í c í s e x u á l n í o b t ěžo v á n í v z a m ěs t n á n í žá d a l a n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v e v ý ši 3 8 3 0 0 . 0 0 0 K č( €1 1 . 1 1 1 ) ; ža l o b a b y l a z a m í t n u t a . Ža l o b c e , k t e r ý s e d o ža d o v a l s a t i s f a k c e z a n e p ři j e t í d o z a m ěs t n á n í z d ův o d u v ěk u , n a m í t a l , že n e b y l u ža l o v a n é h o p ři j a t n a d v ěp o z i c e . Žá d a l n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v e v ý ši 1 0 0 . 0 0 0 K č ( €3 . 7 0 3 ) p o k u d j d e o p r v n í p o z i c i , a n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v e v ý ši 1 5 0 . 0 0 0 ( €5 . 5 5 6 ) v p ří p a d ěd r u h é p o z i c e ; 3 9 ža l o b a b y l a z a m í t n u t a . V e d l e o m l u v y žá d a l a ža l o b k y n ěn á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v e v ý ši 1 5 0 . 0 0 0 K č( €5 . 5 5 6 ) p o 4 0 z a m ěs t n a n c i , k t e r ý s e m ěl d o p u s t i t o b t ěžo v á n í n a p r a c o v i št i ; ža l o b a b y l a z a m í t n u t a ( k v ůl i c h y b ěj í c í p a s i v n í l e g i t i m a c i ) .

V p ří p a d ěn a m í t a n é d i s k r i m i n a c e z d ův o d u p o h l a v í ( m a t e řs t v í ) v p ří s t u p u k z a m ěs t n á n í p o ža d o v a l a ža l o b k y n ě 4 1 1 0 0 . 0 0 0 K č( €3 . 7 0 3 ) ; ža l o b a b y l a z a m í t n u t a . V p ří p a d ěn a m í t a n é d i s k r i m i n a c e v o d m ěňo v á n í n a z á k l a d ěv ěk u ža l o b c e p o ža d o v a l n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v e v ý ši 2 0 . 0 0 0 K č( €5 . 4 0 0 ) v e d l e d o p l a c e n í r o z d í l ům z d y m e z i ža l o b c e m 4 2 a k o m p a r á t o r e m z a r o z h o d n é o b d o b í ; ža l o b a b y l a z a m í t n u t a . J e d n o t l i v é n á r o k y n a n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h a j e j i c h v ý še , u v á d í m v n á s l e d u j í c í t a b u l c e . T a b u l k a č. 1 9 : Z v ý r a z n ěn a ( še d ě) j s o u r o z h o d n u t í z o b d o b í p ře d ú či n n o s t í a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a .

Bydlení Etnicita Nezjištěna Nezjištěn Práce Etnicita

Spisová značka 25 C 404/2010 28 C 265/2013 27 C 73/2012

1 500 000 Kč 1 000 000 Kč 1 000 000 Kč

Způsob ukončení € 55 556 Zamítnuto € 37 037 Zastaveno € 37 037 Zamítnuto

Bydlení

Nezjištěn

Práce Práce

Etnicita Nezjištěn

29 C 404/2007 OS Praha 8

500 000 Kč

€ 18 519 Zastaveno

7 C 207/2012 6 C 51/2011

500 000 Kč 500 000 Kč

€ 18 519 Zamítnuto € 18 519 Zastaveno

Práce Práce Práce

Etnicita Etnicita Etnicita

47 C 46/2012 MS Brno 42 C 326/2010 OS Praha 1 38 C 113/2010 OS Praha 1

500 000 Kč 500 000 Kč 400 000 Kč

€ 18 519 Zastaveno € 18 519 Zamítnuto € 14 815 Zastaveno

Práce Práce

Pohlaví Věk

21 C 48/2005 MS Brno 30 C 165/2008 MS Brno

300 000 Kč 250 000 Kč

€ 11 111 Zamítnuto € 9 259 Zamítnuto

Práce Práce


11 C 42/2008 OS Sokolov 19 C 203/2010 OS Ústí n. Lab.

150 000 Kč 150 000 Kč

€ 5 556 Zastaveno € 5 556 Zamítnuto

Nezjištěna Nezjištěn

20 C 357/2009 OS Praha 1

104 212 Kč

€ 3 860 Zastaveno

Práce Práce

Národnost Pohlaví

40 C 288/2014 OS Praha 9 14 C 301/2010 OS Brno-venk.

100 000 Kč 100 000 Kč

€ 3 703 Zastaveno € 3 703 Zamítnuto

Práce Práce

Nezjištěn Jiný

7 C 162/2011 37 C 2/2011

100 000 Kč 51 000 Kč

€ 3 703 Zastaveno € 1 889 Vyhověno

Práce

Nenamítán 10 C 37/2014

OS Sokolov

50 000 Kč

€ 1 852 Odmítnuto

Práce Práce

Věk Věk

7 C 91/2011 OS Sokolov 18 C 128/2008 MS Brno

34 000 Kč 20 000 Kč

€ 1 259 Zamítnuto € 740 Zamítnuto

Práce

Nenamítán 8 C 154/2013

10 000 Kč

€ 370 Zamítnuto

Oblast

Důvod

Soud OS Olomouc OS Praha 8 OS Praha 6 OS Praha-vých. OS Beroun

OS Tábor MS Praha

OS Příbram

Požadovaná výše

3 6

R o z s u d e k O b v o d n í h o s o u d u p r o P r a h u 6 z e d n e 1 1 . b ře z n a 2 0 1 4 , č. j . 2 7 C 7 3 / 2 0 1 2 1 5 6 U s n e s e n í O b v o d n í h o s o u d u p r o P r a h u 8 z e d n e 1 3 . l e d n a 2 0 1 5 , č. j . 2 8 C 2 6 5 / 2 0 1 3 2 3 3 3 8 R o z s u d e k M ěs t s k é h o s o u d v B r n ěz e d n e 2 . če r v n a 2 0 0 8 , č. j . 2 1 C 4 8 / 2 0 0 5 3 8 4 3 9 R o z s u d e k M ěs t s k é h o s o u d v B r n ěz e d n e 1 0 . s r p n a 2 0 1 1 , č. j . 3 0 C 1 6 5 / 2 0 0 8 2 6 3 4 0 R o z s u d e k O k r e s n í h o s o u d u v Ú s t í n a d L a b e m z e d n e 2 5 . z á ří 2 0 1 3 , č. j . 1 9 C 2 0 3 / 2 0 1 0 1 3 8 4 1 R o z s u d e k O k r e s n í h o s o u d u B r n ěv e n k o v z e d n e 2 9 . l i s t o p a d u 2 0 1 2 , č. j . 1 4 C 3 0 1 / 2 0 1 0 –6 1 4 2 R o z s u d e k M ěs t s k é h o s o u d v B r n ěz e d n e 1 6 . k v ět n a 2 0 1 2 , č. j . 1 8 C 1 2 8 / 2 0 0 8 2 4 0 3 7

1 0 1


D a l ší n á k l a d y s p o j e n é s a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b o u N á k l a d y ří z e n í s a m o z ře j m ěp ře d s t a v u j í f i n a n čn í z á t ěž p r o o b ěs t r a n y s p o r u , p r o o b ěť d i s k r i m i n a c e p a k ča s t o v i d i n a p r o h r y s p o j e n á s n u t n o s t í h r a d i t v e d l e v l a s t n í c h n á k l a d ů i n á k l a d y p r o t i s t r a n y m ůže p ře d s t a v o v a t z n a čn ý ( n e g a t i v n í ) m o t i v a čn í p r v e k . V r o z h o d n u t í c h , k t e r á j s e m m ěl a k d i s p o z i c i , s o u d y z p r a v i d l a n e p ři z n á v a j í n á h r a d u n á k l a d ů ří z e n í a n i j e d n é z e s t r a n . P o u z e p r o i l u s t r a c i u v á d í m n ěk t e r é p ří k l a d y n á h r a d n á k l a d ů ří z e n í , k t e r é m u s e l ža l o b c e u h r a d i t . V p ří p a d ě n á m i t k y d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k z a m ěs t n á n í z d ův o d u e t n i c i t y s e ža l o b c e d o m á h a l n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v e v ý ši 1 . 0 0 0 . 0 0 0 K č( €3 7 . 0 3 7 ) ; ža l o b a b y l a z a m í t n u t a , a ža l o b c e m u s e l u h r a d i t n á h r a d y 4 3 ří z e n í ža l o v a n é h o v e v ý ši 2 4 . 6 8 4 K č( €9 1 4 ) . Ža l o b a že n y d o m á h a j í c í s e n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h z a o b t ěžo v á n í n a p r a c o v i št i v e v ý ši 1 5 0 . 0 0 0 K č( €5 . 5 5 6 ) b y l a z a m í t n u t a , a ža l o b k y n ěm u s e l a u h r a d i t n á h r a d u n á k l a d ů 4 4 ří z e n í v e v ý ši 2 1 . 0 1 3 , 6 K č( €7 7 8 ) . N a n á k l a d e c h o d v o l a c í h o ří z e n í , k t e r é t a k é p r o h r á l a , p a k b y l a p o v i n n a u h r a d i t 4 5 d a l ší c h 1 0 . 4 2 4 , 4 K č( €3 8 6 ) . C e l k o v ět e d y u h r a d i l a v í c e j a k p ět i n u p o ža d o v a n é čá s t k y . Ža l o b c e , k t e r ý s e d o m á h a l n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v e v ý ši 2 0 . 0 0 0 K č( €7 4 0 ) z a d i s k r i m i n a c i z d ův o d u v ěk u v o d m ěňo v á n í b y l p o v i n e n u h r a d i t n á k l a d y ří z e n í ža l o v a n é v e v ý ši 3 4 . 3 2 0 K č( €1 . 2 5 9 ) . Z a m í t n u t a b y l a i ža l o b a n a n e p l a t n o s t o k a m ži t é h o s k o n če n íp r a c o v n í h o p o m ěr u , v r á m c ik t e r é s e ža l o b c e d o m á h a lm i m o j i n é n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v e v ý ši 3 4 . 4 5 2 K č ( € 1 . 2 5 9 ) . Ža l o b c e b y l p o v i n e n u h r a d i t n á k l a d y ří z e n í p r o t i s t r a n y v e v ý ši 1 4 2 . 8 7 7 , 1 6 K č( €5 . 2 9 2 ) , t e d y p ři b l i žn ě čt y ři k r á t v ět ší s u m u , n e žk t e r o u s i n á r o k o v a l j a k o n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y . Z d ůr a z ňu j i , že u v e d e n é s r o v n á n í n e m á z p o c h y b ňo v a t j a k s a m o t n á r o z h o d n u t í , t a k p ři z n á n í n á h r a d y n á k l a d ů ža l o v a n é s t r a n y . C í l e m b y l o p o u z e d e m o n s t r o v a t , že n á k l a d y s o u v i s e j í c í s p ří p a d n o u p r o h r o u m o h o u p ře v ý ši t s a m o t n é n á r o k y ža l o b c e , a m a j í n e g a t i v n í v l i v n a r o z h o d n u t í b r á n i t s v á p r á v a . Z e j m é n a p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e v p r a c o v n ěp r á v n í o b l a s t i m o h o u b ý t f i n a n c e d o m i n a n t n í m m o t i v a čn í m p r v k e m ( s o h l e d e m n a p ř. n a a k t u á l n í z t r á t u o b ži v y v d ůs l e d k u d i s k r i m i n a čn í h o r o z v á z á n í p r a c o v n í h o p o m ěr u ) . N e g a t i v n í m o t i v a čn í f a k t o r m ůže b ý t u m o c n ěn , p o k u d b u d o u s o u d y s t r i k t n ěd o d r žo v a t g r a m a t i c k é z n ěn í u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . I V . 1 . 2 . 2 P r o b l e m a t i k a d o k a z o v á n í a s d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e C í l e m t z v . p ře n o s u či s d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e j e u s n a d n i t ( p o t e n c i á l n í ) o b ět i d i s k r i m i n a c e j e j í p r o c e s n í p o s t a v e n í ; t o o v še m n e z n a m e n á , že b y b y l a o b ěť z c e l a z b a v e n a d ůk a z n í h o b ře m e n e , a že b y d o k a z o v á n í s p o čí v a l o p o u z e n a ža l o v a n é m . Ú če l e m j e z b a v i t o b ět i d i s k r i m i n a c e p o v i n n o s t i d o k a z o v a t n ěc o ( p o h n u t k u ) , c o z p r a v i d l a p r o k á z a t n e m ůže . V p ří p a d ěn a m í t a n é d i s k r i m i n a c e t a k ža l o b c e n e p r o k a z u j e m o t i v ža l o v a n é h o , n a d r u h o u s t r a n u ža l o v a n ý n e p r o k a z u j e , že „n e d i s k r i m i n o v a l “, a l e p r o k a z u j e j i n ý m o t i v s v é h o j e d n á n í či c h o v á n í . J e d n o t l i v é f á z e t v r z e n í a 6 d o k a z o v á n í p a k p ři a p l i k a c i u s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. m a j í v y p a d a t z h r u b a n á s l e d o v n ě4 : Ža l o b c e : T v r d í , že d o šl o k n e o b v y k l é m u / n e p ří z n i v é m u z a c h á z e n í ( b ře m e n o t v r z e n í ) N e / d o k á že , že d o šl o k n e o b v y k l é m u / n e p ří z n i v é m u z a c h á z e n í ( b ře m e n o d ůk a z n í ) T v r d í , že b y l o m o t i v o v á n o d i s k r i m i n a čn í m d ův o d e m ( b ře m e n o t v r z e n í ) Ža l o v a n ý : T v r d í j i n o u m o t i v a c i n a m í t a n é h o j e d n á n í ( b ře m e n o t v r z e n í ) N e / d o k á že j i n o u m o t i v a c i n a m í t a n é h o j e d n á n í ( b ře m e n o d ůk a z n í )

4 3

R o z s u d e k O b v o d n í h o s o u d u p r o P r a h u 6 z e d n e 1 1 . b ře z n a 2 0 1 4 , č. j . 2 7 C 7 3 / 2 0 1 2 1 5 6 R o z s u d e k O k r e s n í h o s o u d u v Ú s t í n a d L a b e m z e d n e 2 5 . z á ří 2 0 1 3 , č. j . 1 9 C 2 0 3 / 2 0 1 0 1 3 8 4 5 R o z s u d e k K r a j s k é h o s o u d u v Ú s t í n a d L a b e m z e d n e 1 2 . če r v n a 2 0 1 4 , č. j . 1 1 C o 1 7 1 / 2 0 1 4 1 6 3 4 6 v i z n á l e z Ú s t a v n í h o s o u d u z e d n e 2 6 . d u b n a 2 0 0 6 , s p . z n . : P l . Ú S 3 7 / 0 4 4 4

1 0 2


S d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e v s o u v i s l o s t i s n a m í t a n ý m d i s k r i m i n a čn í m d ův o d e m Ú p r a v a j e p o n ěk u d p r o b l e m a t i c k á , p r o t o že n e p o s k y t u j e s t e j n o u p r o c e s n í o c h r a n u v še m o b ět e m d i s k r i m i n a c e 4 7 d l e a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . P o d l e p ův o d n í ú p r a v y k p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e d o c h á z e l o v p ří p a d ět v r z e n é d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í v p r a c o v n í c h v ěc e c h . N á s l e d n ěb y l a ú p r a v a z e j m é n a r o z ši řo v á n a o j e d n o t l i v é d i s k r i 4 8 m i n a čn í d ův o d y . P o s l e d n í z á s a d n ěj ší z m ěn a u s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. p r o b ěh l a s p ři j e t í m a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . J a k j s e m j i žn a z n a či l a , p r o c e s n ěp r á v n í ú p r a v a h m o t n ěp r á v n í o c h r a n u p ře d d i s k r i m i n a c í n e k o p í r u j e . V a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n ěj e z a k á z á n a d i s k r i m i n a c e z e v še c h d ův o d ůu v e d e n ý c h v u s t a n o v e n í § 2 o d s t . 3 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a v e v še c h o b l a s t e c h u v e d e n ý c h v u s t a n o v e n í § 1 o d s t . 1 p í s m . a ) –j ) , z a t í m c o u s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. v á že p ře s u n d ůk a z n í h o b ře m e n e n a k o m b i n a c i k o n k r é t n í o b l a s t i ži v o t a a k o n k r é t n í h o d i s k r i m i n a čn í h o d ův o d u . J e l i t e d y n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e z n ěk t e r é h o z d ův o d ůu v e d e n ý c h v u s t a n o v e n í § 2 o d s t . 3 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a ( k r o m ěn á r o d n o s t i ) v o b l a s t i p r a c o v n í n e b o j i n é z á v i s l é či n n o s t i v če t n ěp ří s t u p u k n i m , p o v o l á n í , p o d n i k á n í n e b o j i n é s a m o s t a t n é v ý d ěl e čn é či n n o s t i v če t n ěp ří s t u p u k n i m , d o j d e k e s d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e v žd y . V o b l a s t i p ří s t u p u k e z b o ží a s l u žb á m d o j d e k p ře s u n u d ůk a z n í h o b ře m e n e j e n , j e l i n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e z d ův o d u r a s y , e t n i c k é h o p ův o d u a p o h l a v í . J e l i n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e v n ěk t e r ý c h z d a l ší c h o b l a s t í , d o j d e k p ře s u n u d ůk a z n í h o b ře m e n e p o u z e , j e l i n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e z d ův o d u r a s y a e t n i c k é h o p ův o d u . Z c e l a p a k z v ý čt u d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ův y p a d l d ův o d „n á r o d n o s t “, k t e r ý b y t a k b y l o n u t n é i n t e r p r e t a čn ěp o d řa d i t p o d e t n i c k ý p ův o d , p r o t o že j i n a k b y v p ří p a d ět o h o t o d ův o d u ( k t e r ý j e j i n a k p o v a žo v á n v r á m c i a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a z a j e d e n z „n e j s i l n ěj ší c h “– v i z k u p ř. u s t a n o v e n í § 7 o d s t . 1 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , k t e r é n e p ři p o u št í žá d n é r o z d í l n é z a c h á z e n í n a z á k l a d ěn á r o d n o s t i ) b y l a o b ět i d i s k r i m i n a c e p r o c e s n í o c h r a n a o d e p ře n a .

Z u v e d e n é h o j e t e d y p a t r n é , že řa d a p o t e n c i á l n í c h o b ět í d i s k r i m i n a c e j e c h r á n ěn a p ře d d i s k r i m i n a c í , a l e v p ří p a d ěp o d á n í a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b y s e n a c h á z í v r o z d í l n é m p r o c e s n í m p o s t a v e n í s o h l e d e m n a n a m í t a n ý d i s k r i m i n a čn í d ův o d . N a p ří k l a d s e n i o r , k t e r é m u f i n a n čn í i n s t i t u c e o d m í t n e p o s k y t n o u t f i n a n čn í p r o d u k t , m á m o žn o s t p o d a t a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b u , a l e p o h n u t k u p o s k y t o v a t e l e s l u žb y n e m ůže p r o k á z a t v ůb e c , a n e b o j e n v e l m i s l o ži t ě( d o j d e l i k z a z n a m e n á n í k o n k r é t n í p o h n u t k y ) . P ře s t o že j s o u j e h o d ůk a z n í m o žn o s t i s t e j n é , j a k o v p ří p a d ě že n y , či R o m a , k t e r ý m j e o d e p ře n p ří s t u p k e s l u žb á m , j e h o p r o c e s n í p o s t a v e n í j e v ý r a z n ěh o r ší . J e v e l m i p r a v d ěp o d o b n é , že k v ůl i p r a k t i c k é n e m o žn o s t i p r o k á z a t d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í o b ěťd i s k r i m i n a c e ža l o b u k s o u d u n e p o d á . O d l i šn é p r o c e s n í p o s t a v e n í j e d n o t l i v ý c h o b ět í d i s k r i m i n a c e m ůže b ý t d ův o d , p r o čs e o b ěťd i s k r i m i n a c e v i n d i v i d u á l n í v ěc i n e o b r á t í s ža l o b o u n a s o u d . Z a p ře d p o k l a d u , že f e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e m ůže s o u v i s e t i s n í z k o u i n f o r m o v a n o s t í ( o t o m , c o j e t o d i s k r i m i n a c e a j a k s e j í b r á n i t ) , a b s e n c e o d p o v í d a j í c í h o p r o c e s n í h o p o s t a v e n í j e d n o u z h l a v n í c h b a r i é r b ý t n e m u s í . M ůže v ša k p ře d s t a v o v a t s e k u n d á r n í b a r i é r u , p r o t o že i v e s p o l e čn o s t i p o u če n é o d i s k r i m i n a c i n e b u d e o b ěť d i s k r i m i n a c e m o t i v o v á n a b r á n i t s v á p r á v a p o d á n í m ža l o b y , v z h l e d e m k n e m o žn o s t i p r o k a z o v a t p o h n u t k y d i s k r i m i n u j í c í h o . U v e d e n é o m e z e n í d l e m é h o n e n í m o žn é p ře k l e n o u t v ý k l a d e m ; z t o h o t o d ův o d u b y v b u d o u c n u b y l o v h o d n é 4 9 o c h r a n u p ře d d i s k r i m i n a c í n a ú r o v n i h m o t n é h o i p r o c e s n í h o p r á v a s j e d n o t i t . P ře s t o e x i s t u j e m i n i m á l n ě j e d n o r o z h o d n u t í , v e k t e r é m s o u d p ři s t o u p i l k e s d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e v p ří p a d ě, k d y n e b y l n a m í t á n žá d n ý d i s k r i m i n a čn í d ův o d u v e d e n ý v u s t a n o v e n í § 2 o d s t . 3 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a ( p ří p a d n ěu s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. ) . M ěs t s k ý s o u d 5 0 v P r a z e p ři s t o u p i l k p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e v p r a c o v n ěp r á v n í m s p o r u , v e k t e r é m b y l a n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e z d ův o d u z á z n a m u v r e j s t ří k u t r e s t ů, a t a k é v d ůs l e d k u p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e ža l o b k y n ěs p o r v y h r á l a , a s o u d j i p ři z n a l o m l u v u a n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v e v ý ši 5 1 . 0 0 0 K č( €1 . 8 8 9 )

4 7

K t e r á b y l a v čl e n ěn á d o o . s . ř. z á k o n e m č. 3 0 / 2 0 0 0 S b . , k t e r ý m s e m ěn í z á k o n č. 9 9 / 1 9 6 3 S b . , o b ča n s k ý s o u d n í řá d , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů a n ěk t e r é d a l ší z á k o n y , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. 4 8 K d r o b n é t e r m i n o l o g i c k é ú p r a v ěd o šl o v s o u v i s l o s t i s p ři j e t í m n o v é h o o b ča n s k é h o z á k o n í k u . 4 9 V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v n a v r h o v a l z m ěn u v ú p r a v ěi n s t i t u t u s d í l e n é h o d ůk a z n í h o b ře m e n e j i žv e s v é S o u h r n n é z p r á v ěz a r o k 2 0 1 3 , k t e r á j e d o s t u p n á z d e h t t p : / / w w w . o c h r a n c e . c z / z p r a v y o c i n n o s t i / z p r a v y p r o p o s l a n e c k o u s n e m o v n u / . 5 0 R o z s u d e k M ěs t s k é h o s o u d u v P r a z e z e d n e 2 4 . ú n o r a 2 0 1 2 , č. j . 3 7 C 2 / 2 0 1 1 –7 2

1 0 3


S d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e s o h l e d e m n a p o v a h u n e p ří z n i v é h o z a c h á z e n í D o m n í v á m s e , že a p l i k a c e p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e v p r a x i n e b u d e p ři n á še t m n o h o p r o b l é m ů. Z e s v é či n n o s t i , a z á r o v e ňi z r o z h o d n u t í , k t e r á j s e m m ěl a k d i s p o z i c i , v y p l ý v a j í v z á s a d ěd v ěp r o b l e m a t i c k é o t á z k y . J e d n a s e t ý k á p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e v p ří p a d ěv ý p o v ěd i d a n é z a m ěs t n a v a t e l e m p r o n a d b y t e čn o s t d l e u s t a n o v e n í § 5 2 p í s m . c ) z á k o n í k u p r á c e , d r u h á s e t ý k á p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e v p ří p a d ěn a m í t a n é h o o b t ěžo v á n í či s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í . V p r a c o v n ěp r á v n í c h s p o r e c h s e s o h l e d e m n a j u d i k a t u r u s t á v á p r o o b ěť d i s k r i m i n a c e v e l m i p r o b l e m a t i c k é p r o k á z a t d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í , d o s t a n e l i v ý p o v ěď p r o n a d b y t e čn o s t d l e u s t a n o v e n í § 5 2 p í s m . c ) z á k o n í k u p r á c e . A b y m o h l a b ý t t a t o v ý p o v ěď z a m ěs t n a n c i d á n a , m u s í b ý t s p l n ěn y n á s l e d u j í c í p o d m í n k y ( k u m u l a t i v n ě) : r o z h o d n u t í o o r g a n i z a čn í z m ěn ě n a d b y t e čn o s t z a m ěs t n a n c e , p ří či n n á s o u v i s l o s t m e z i r o z h o d n u t í m o o r g a n i z a čn í z m ěn ěa n a d b y t e čn o s t í z a m ěs t n a n c e . P o k u d d o p a d á o r g a n i z a čn í z m ěn a n a v í c e z a m ěs t n a n c ů, p ři če m žn a d b y t e čn í j s o u j e n n ěk t e ří z n i c h ( p ří p . j e n 5 1 j e d e n ) , p a k j e n a z a m ěs t n a v a t e l i , a b y v y b r a l k o n k r é t n í h o z a m ěs t n a n c e . J e l i t a t o v ý p o v ěď n a p a d e n a ža l o b o u , p a k s e s o u d y o b e c n ěn e z a b ý v a j í t í m , p r o čb y l v y b r á n k o n k r é t n í z a m ěs t n a n e c , p ři t o m z a m ěs t n a v a t e l n e s m í p r o v é s t v ý b ěr 5 2 z a m ěs t n a n c e n a z á k l a d ěd i s k r i m i n a čn í h o k r i t é r i a . A b y b y l o m o žn é p r o k á z a t , že z a m ěs t n a v a t e l n e d i s k r i m i n o v a l , b y l o b y n u t n é v p ří p a d ěn á m i t k y d i s k r i m i n a c e u v e d e n ý p o s t u p p r o l o m i t . P o k u d b y s o u d t o t i žz k o u m a l , z d a b y l y n a p l n ěn y p o d m í n k y n a d b y t e čn o s t i , a l e n i k o l i v j i žv ý b ěr k o n k r é t n í h o z a m ěs t n a n c e , n e m o h l b y ža l o b c e n i k d y p r o k á z a t , že d ův o d e m v ý b ěr u z r o v n a j e h o o s o b y b y l d i s k r i m i n a čn í d ův o d . Z r o z h o d n u t í s o u d ůj e p a t r n é , že u v e d e n é o m e z e n í 5 3 n e p r o l a m u j í; p o s t u p s o u d ůs e n i c m é n ěo p í r á o j u d i k a t u r u N e j v y šší h o s o u d u , k t e r ý i v d i s k r i m i n a čn í c h v ěc e c h v y l u ču j e 5 4 m o žn o s t p ře z k o u m a t , p r o čb y l k o n k r é t n í z a m ěs t n a n e c j a k o n a d b y t e čn ý v y b r á n . Z p r a v i d l a s e v ša k s o u d y n á m i t k o u 5 5 d i s k r i m i n a c e z a b ý v a j í a s n a ží s e j i p o t v r d i t či v y v r á t i t j i n o u c e s t o u . N a p ří k l a d v j e d n o m r o z s u d k u , k t e r ý s o u d p r o ú če l y v ý z k u m u p o s k y t l , s e z a b ý v a l n á m i t k o u d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u . Z t o h o d ův o d u z k o u m a l n a p ří k l a d v ěk o v o u s t r u k t u r u j i n ý c h p r o p u št ěn ý c h z a m ěs t n a n c ů, i v ěk o v o u s t r u k t u r u z a m ěs t n a n c ůn a p r a c o v i št i , a d o s p ěl k z á v ěr u , že s e o d i s k r i m i n a c i n e j e d n a l o . J e d i n ý d e f i c i t r o z h o d n u t í v t o m t o o h l e d u s p o čí v á v e s k u t e čn o s t i , že s v á z j i št ěn í t ý k a j í c í s e d i s k r i m i n a c e o p í r á s o u d z e j m é n a o s v ěd e c k é v ý p o v ěd i , a v ša k n e z m i ňu j e v ý s l o v n ěj e j i c h o b s a h ( v e v z t a h u k v ěk u ) , a o b e c n ěj s o u t a k s k u t k o v á z j i št ěn í p r o t ře t í s t r a n u s p í še n e či t e l n á . A čk o l i v d o k a z o v á n í v ěk o v o u s t r u k t u r o u z a m ěs t n a n c ům o h l o v d a n é m p ří p a d ěv é s t k v y l o u če n í d i s k r i m i n a c e , n e b u d e d l e m é h o a p l i k o v a t e l n ý z a k a žd é s i t u a c e . P o k u s í m s e u v é s t p ří k l a d y , k d y b y u v e d e n ý p o s t u p n e m u s e l v é s t k e z j i št ěn í d i s k r i m i n a c e , i k d y b y k n í s k u t e čn ěd o šl o , n e b o b y n a o p a k n e b y l z p ůs o b i l ý d i s k r i m i n a c i v y l o u či t , i k d y b y k n í n e d o šl o , t a k že b y s e a u t o m a t i c k y u p l a t n i l a v y v r a t i t e l n á d o m n ěn k a d l e u s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. ( 1 ) V r o z h o d n é m o b d o b í b y b y l p r o p u št ěn j e n j e d e n z a m ěs t n a n e c , k t e r ý d o s á h l d ůc h o d o v é h o v ěk u , a u z a m ěs t n a v a t e l e b y žá d n ý j i n ý z a m ěs t n a n e c d ůc h o d o v é h o v ěk u n e p r a c o v a l , ( 2 ) b y l o b y p r o p u št ěn o v í c e z a m ěs t n a n c ů, p ři če m žb y j e n j e d e n d o s á h l d ůc h o d o v é h o v ěk u ( n e b o s e t o m u t o v ěk u b l í ží ) , a n a p r a c o v i št i b y žá d n ý j i n ý z a m ěs t n a n e c d ůc h o d o v é h o v ěk u ( n a s r o v n a t e l n é p o z i c i ) n e p r a c o v a l , ( 3 ) b y l b y p r o p u št ěn z a m ěs t n a n e c , k t e r ý j e n o s i t e l e m d i s k r i m i n a čn í h o d ův o d u , k t e r ý z p o d s t a t y v y l u ču j e z k o u m á n í z a s t o u p e n í z a m ěs t n a n c ů– n o s i t e l ůt é h o žd ův o d u –n a p r a c o v i št i .

5 1

V i z B ěl i n a , M . , D r á p a l , L . a k o l . : Z á k o n í k p r á c e . K o m e n t á ř. 2 . v y d á n í . P r a h a : C . H . B e c k , 2 0 1 5 . s . 3 2 3 V i z B ěl i n a , M . , D r á p a l , L . a k o l . : Z á k o n í k p r á c e . K o m e n t á ř. 2 . v y d á n í . P r a h a : C . H . B e c k , 2 0 1 5 . s . 3 2 3 5 3 N a p ř. r o z s u d e k O k r e s n í h o s o u d u v O s t r a v ěz e d n e 1 . če r v n a 2 0 1 0 , č. j . 8 5 C 1 4 5 / 2 0 0 9 –9 4 , r o z s u d e k O b v o d n í h o s o u d u p r o P r a h u 2 z e d n e 8 . d u b n a 2 0 1 3 , č. j . 2 5 C 1 2 7 / 2 0 1 2 –1 0 0 , r o z s u d e k O k r e s n í h o s o u d u v K a r v i n é z e d n e 6 . s r p n a 2 0 1 3 , č. j . 2 5 C 6 1 / 2 0 1 2 –6 0 , r o z s u d e k O k r e s n í h o s o u d u P l z e ň–m ěs t o z e d n e 3 0 . če r v n a 2 0 1 4 , č. j . 3 6 C 2 3 6 / 2 0 1 3 –2 7 1 . 5 4 S r o v . k u p ří k l a d u r o z s u d e k N e j v y šší h o s o u d u z e d n e 2 2 . k v ět n a 2 0 1 2 , s p . z n . 2 1 C d o 2 3 5 8 / 2 0 1 1 . 5 5 R o z s u d e k K r a j s k é h o s o u d u v O s t r a v ěz e d n e 6 . s r p n a 2 0 1 3 , č. j . 1 6 C o 2 3 2 / 2 0 1 3 7 8 5 2

1 0 4


A d 1 : P r v n í p ří p a d j e d l e m é h o d o s t a t e čn ěi l u s t r a t i v n í , p r o t o že s o u d b y n e m ěl m o žn o s t z a b ý v a t s e v ěk o v o u s t r u k t u r o u p r o p u št ěn ý c h či s t á v a j í c í c h z a m ěs t n a n c ů. P o k u d b y t e d y n e z k o u m a l v ý b ěr k o n k r é t n í h o z a m ěs t n a n c e , p a k b y n e b y l o m o žn é d i s k r i m i n a c i a n i v y l o u či t , a n i v y v r á t i t . A d 2 : D r u h ý p ří k l a d j e p r o b l e m a t i čt ěj ší . N a p r v n í p o h l e d j e t o t i žp a t r n é , že v ěk o v á s t r u k t u r a p r o p u št ěn ý c h z a m ěs t n a n c ů j e r ůz n o r o d á , c o žm ůže v é s t k z á v ěr u , že k d i s k r i m i n a c i n e d o šl o . P o k u d v ša k z a m ěs t n a v a t e l m ůže v y b r a t z v ět ší h o p o št u z a m ěs t n a n c ů „n ěk o l i k n a d b y t e čn ý c h “, a j e n j e d e n z n i c h j e d ůc h o d o v é h o v ěk u ( n e b o b l í ží c í s e t o m u t o v ěk u ) , s t á l e n e n í d i s k r i m i n a c e v y l o u če n a . Ú v a h a z a m ěs t n a v a t e l e t o t i žm o h l a b ý t t a k o v á , že s e p r i m á r n ě „z b a v í “z a m ěs t n a n c e s t a r ší h o , a o s t a t n í z a m ěs t n a n c e v y b e r e n a z á k l a d ěo b j e k t i v n í c h k r i t é r i í ( n a p ří k l a d v ý k o n u ) . V t a k o v é m p ří p a d ěb y s e o d i s k r i m i n a c i j e d n a l o ( h o d n o t í m l i p ří k l a d j a k o m o d e l o v ý ) ; n e p ří z n i v é z a c h á z e n í s p o čí v á v t o m , že k d y b y z a m ěs t n a n c e u v e d e n é h o v ěk u n e d o s á h l , b y l b y p o s u z o v á n p o d l e o b j e k t i v n í c h k r i t é r i í , a n e n í v y l o u če n o , že b y p r o p u št ěn n e b y l . T u t o s k u t e čn o s t v ša k s o u d n e z j i s t í , p o k u d n e b u d e z j i šťo v a t k r i t é r i a v ý b ěr u n a d b y t e čn é h o z a m ěs t n a n c e . A d 3 : N ěk t e r é d i s k r i m i n a čn í d ův o d y n e b u d e m o žn é p r o k a z o v a t s t r u k t u r o u z a m ěs t n á v a n ý c h či p r o p u št ěn ý c h z a m ěs t n a n c ů; t y p i c k y p ůj d e l i o d i s k r i m i n a c i z d ův o d u e t n i c i t y či s e x u á l n í o r i e n t a c e . N a u v e d e n ý c h ( s t r u čn ý c h ) p ří k l a d e c h b y c h r á d a p o u k á z a l a , že p o k u d k p r o l o m e n í z a ži t é s o u d n í p r a x e n e d o j d e , m ůže b ý t v b u d o u c n u p r o o b ěť d i s k r i m i n a c e v e l m i o b t í žn é d o m á h a t s e j a k é k o l i v n á p r a v y , p o k u d s n í b u d e r o z v á z á n ( d i s k r i m i n a čn ě) p r a c o v n í p o m ěr p r á v ěz d ův o d u u v e d e n é h o v u s t a n o v e n í § 5 2 p í s m . c ) z á k o n í k u p r á c e . P o k u d z a m ěs t n a v a t e l p r o p u s t í v ět ší m n o žs t v í z a m ěs t n a n c ů, p ři če m ž „p r v n í n a řa d ě“ b u d o u z a m ěs t n a n c i v y šší h o v ěk u , a m e z i d a l ší m i b u d e v o l i t n a z á k l a d ěo b j e k t i v n í c h k r i t é r i í , n e m a j í p r o p u št ěn í s t a r ší z a m ěs t n a n c i m o žn o s t j a k k o l i v p r o k á z a t m o t i v a c i z a m ěs t n a v a t e l e , a j e n s t ěží s e t a k m o h o u d o m á h a t s v ý c h z á k o n e m z a r u če n ý c h p r á v . S d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e s o h l e d e m n a f o r m u d i s k r i m i n a c e

D a l ší m p r o b l e m a t i c k ý m b o d e m j e v y m e z e n íf o r e m d i s k r i m i n a c e , u k t e r ý c h k p ře s u n u d o c h á z í . A n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n r o z l i šu j e d i s k r i m i n a c i n a p ří m o u a n e p ří m o u . Z a d i s k r i m i n a c i v ša k p o v a žu j e i o b t ěžo v á n í , s e x u á l n í o b t ěžo v á n í , p r o n á s l e d o v á n í , p o k y n k d i s k r i m i n a c i a n a v á d ěn í k d i s k r i m i n a c i ( s r o v . u s t a n o v e n í § 2 o d s t . 2 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a ) . D l e u s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. v ša k d o j d e k e s d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e , p o k u d ža l o b c e u v e d e p ře d s o u d e m s k u t e čn o s t i , z e k t e r ý c h l z e d o v o d i t , že z e s t r a n y ža l o v a n é h o d o šl o k p ří m é n e b o n e p ří m é d i s k r i m i n a c i . T o o v še m n e z n a m e n á , že b y s o u d y n e m ěl y a p l i k o v a t s d í l e n é d ůk a z n í b ře m e n o i v p ří p a d ěd a l ší c h f o r e m d i s k r i m i n a c e ; u v e d e n é u s t a n o v e n í j e t o t i žn u t n é v y k l á d a t e u r o k o n f o r m n ě, a z j u d i k a t u r y S D E U v y p l ý v á , že i v p ří p a d ěj i n ý c h f o r e m 5 6 d i s k r i m i n a c e ( n a p ř. o b t ěžo v á n í ) s e m á s d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e a p l i k o v a t . U s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. j e t e d y t ře b a v y u ží t n e j e n v p ří p a d ěn á m i t k y p ří m é či n e p ří m é d i s k r i m i n a c e , a l e i t e h d y , j e l i n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e v e f o r m ěo b t ěžo v á n í , s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í , n a v á d ěn í či p o k y n u k d i s k r i m i n a c i , a p r o n á s l e d o v á n í . D o m n í v á m s e , že j e v p r a x i v e l m i k o m p l i k o v a n é n a n ěk t e r é f o r m y d i s k r i m i n a c e s d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e 5 7 v ú s t a v n ěk o n f o r m n í p o d o b ě( v i z n á l e z Ú s t a v n í h o s o u d u ) a p l i k o v a t –n e n í t o t i žz c e l a p a t r n é , k d y p ře s n ěb y n a p ří k l a d v p ří p a d ěn a m í t a n é d i s k r i m i n a c e v p o d o b ěo b t ěžo v á n í či s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í d o šl o k p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e 5 8 z ža l o b c e n a ža l o v a n é h o . O s t a t n ět o , že s e j e d n á o k o m p l i k o v a n o u o t á z k u , d l e m é h o n á z o r u v y p l ý v á n a p ří k l a d z r o z 5 9 s u d k u M ěs t s k é h o s o u d u v B r n ě, k t e r ý s e p r o b l e m a t i k o u s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í z a b ý v a l. Ža l o b k y n ěv p o d á n í p o p i s o v a l a r ůz n é „ú t o k y “s e x u á l n í h o c h a r a k t e r u . S o u d n i c m é n ěd o s p ěl k z á v ěr u , že s e ža l o b k y n i j e d n o t l i v é s k u t k y n e p o d a ři l o p r o k á z a t ; a p l i k o v a l p ři t o m i u s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. , a v ša k n e n í z n ěj p a t r n é , z d a ( p ří p a d n ěv e k t e r é c h v í l i ) k p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e d o šl o . V r o z s u d k u j e h r a n i c e m í r n ěn a s t í n ěn a n á s l e d o v n ě: . . . . „[ ža l o b k y n ě] m u s í p r o k á z a t , že s n í n e b y l o z a c h á z e n o o b v y k l ý m z p ůs o b e m . … D á l e p a k m u s í t v r d i t , že 5 6

R o z s u d e k S D E U z e d n e 1 7 . če r v e n c e 2 0 0 8 , v e v ěc i C 3 0 3 / 0 6 , S . C o l e m a n p r o t i A t t r i d g e L a w a S t e v u L a w o v i V i z p o z n . p o d ča r o u č. 4 6 P o d o b n ěs e k p r o b l e m a t i c e s t a v í i t e o r i e , v i z B o u čk o v á , P . , H a v e l k o v á , B . , K o l d i n s k á , K . , K ü h n , Z . , K ü h n o v á , E . , W h e l a n o v á , M . A n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n K o m e n t á ř. 1 . v y d á n í . P r a h a : C . H . B e c k , 2 0 1 0 , s . 3 5 1 –3 5 2 . 5 9 R o z s u d e k M ěs t s k é h o s o u d u v B r n ěz e d n e 2 . če r v n a 2 0 0 8 , č. j . 2 1 C 4 8 / 2 0 0 5 –3 8 4 5 7

5 8

1 0 5


z n e v ý h o d ňu j í c í z a c h á z e n í b y l o m o t i v o v á n o p o r u še n í m p r á v a v y p l ý v a j í c í h o z r o v n é h o z a c h á z e n í s m u ži i že n a m i , a t o p o n í že n í m l i d s k é d ůs t o j n o s t i f o r m o u s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í . “Ú v a h a t e d y v e d e k z á v ěr u , že o b ěť s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í m u s í p r o k á z a t s a m o t n ý a k t o b t ěžo v á n í , r e s p . k o n k r é t n í či n , z a t í m c o ža l o v a n ý p r o k a z u j e , že i k d y b y a k t n a s t a l , n e b y l m o t i v o v á n s n a h o u p o n í ži t t í m t o a k t e m ža l o b c e . 0 V j i n é m p ří p a d ě6 p o s u z o v a l s o u d n á m i t k u o b t ěžo v á n í , k t e r é s p o čí v a l o v m n o žs t v í ú t o k ův p o d o b ěh r u b ý c h v ý r a z ů. V d a n é m p ří p a d ěs e ža l o b k y n i , k t e r á n a m í t a l a d i s k r i m i n a c i z d ův o d u p o h l a v í , p o d a ři l o n a m í t a n é s k u t k y p r o k á z a t ( n a p ř. p r o s t ře d n i c t v í m s v ěd e c k ý c h v ý p o v ěd í ) . V d a n é m p ří p a d ěs e z á r o v e ň( s o h l e d e m n a u s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. ) p r e s u m o v a l o , že ú t o k y b y l y m o t i v o v á n y p o h l a v í m ža l o b k y n ě; o p a k s e v ří z e n í n e p r o k á z a l . N u t n o d o d a t , že ža l o b a b y l a z a m í t n u t a , p r o t o že ža l o v a n ý –z a m ěs t n a n e c , k t e r ý s e m ěl o b t ěžo v á n í d o p o u št ět –n e b y l p a s i v n ěl e g i t i m o v á n .

O t á z k a p ře n o s u d ůk a z n í h o b ře m e n e v p ří p a d ě o b t ěžo v á n íčis e x u á l n í h o o b t ěžo v á n ín a p r a c o v i št ij e s a m o z ře j m ěv e l m i k o m p l i k o v a n á , a n e n í d o b r é j i j a k k o l i v z l e h čo v a t . N e s p r á v n á a p l i k a c e t o t i žm ůže v é s t k e d v ěm a e x t r é m ům . B u ďs e p r o o b ěťo b t ěžo v á n í s t a n e p r o k á z á n í o b t ěžu j í c í h o j e d n á n í n a p r o s t o n e m o žn ý m ( s n a d a žn a v ý j i m e čn é s i t u a c e , k d y b u d e o b t ěžo v á n í n ěk d o p ří t o m e n , n e b o p o k u d s i p o ří d í n a p ř. a u d i o n a h r á v k u ) , n e b o ( v o p a čn é m e x t r é m u ) s e ža l o v a n ý d o s t a n e d o s i t u a c e , k d y n e b u d e m o c i s e x u á l n í o b t ěžo v á n í v y v r á t i t ( p ři če m ž, a b y b y l d o d r že n ú s t a v n ěk o n f o r m n í v ý k l a d , ža l o v a n ý n e s m í b ý t n u c e n p r o k a z o v a t n e g a t i v n í s k u t e čn o s t ) . I V . 1 . 2 . 3 S p r á v n í s o u d n i c t v í

V ý z k u m v o b l a s t i s o u d n i c t v í b y l p r i m á r n ěz a m ěře n n a r o z h o d o v a c í či n n o s t c i v i l n í c h s o u d ů. J a k j s e m j i žz m í n i l a , i s o u d y v e s p r á v n í m s o u d n i c t v í s e p r o b l e m a t i k o u d i s k r i m i n a c e z a b ý v a j í , a v ša k o b e c n ěp o s u z u j í p o s t u p s p r á v n í c h o r g á n ů, k t e r é u k l á d a j íz a d i s k r i m i n a čn íj e d n á n íp o k u t u . P ře d m ět e m j e j i c h či n n o s t iz p r a v i d l a n e n íp o s u z o v á n í i n d i v i d u á l n í c h p r á v v y p l ý v a j í c í c h z a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , a žn a s p e c i f i c k é s i t u a c e , k d y v r á m c i v ěc n é p ůs o b n o s t i a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a d i s k r i m i n u j e s p r á v n í o r g á n –m ůže j í t o r o z h o d n u t í o p r o p u št ěn í p ří s l u šn í k a b e z p e čn o s t n í h o 6 1 s b o r u , či o d i s k r i m i n a čn í r o z h o d n u t í šk o l y o n e p ři j e t í k e v z d ěl á n í , a p o d . S p r á v n í s o u d n i c t v í t a k s i c e h r a j e v ý z n a m n o u r o l i n a p o l i a n t i d i s k r i m i n a čn í h o p r á v a , z e j m é n a p o k u d j d e o v ý k l a d n e u r či t ý c h p o j m ůo b s a že n ý c h v a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n ě. Z p o v a h y či n n o s t i s o u d ův e s p r á v n í m s o u d n i c t v í v ša k v y p l ý v á , že n e m á v ý r a z n ý v l i v n a „n e o z n a m o v á n í “ d i s k r i m i n a c e v p o d o b ěp o d á v á n í i n d i v i d u á l n í c h ža l o b . S o u d y v e s p r á v n í m s o u d n i c t v í t a k é n e m a j í m o žn o s t i n t e r p r e t o v a t p r o b l e m a t i c k é b o d y , k t e r é j s o u v ý c h o d i s k e m t é t o čá s t i . J e j i c h či n n o s t m ůže z v y šo v a t j i s t o t u v ý s l e d k u c i v i l n í h o ří z e n í , a l e s t ěží s e m o h o u s o u d y v e s p r á v n í m s o u d n i c t v í v y j á d ři t k p r o b l e m a t i c e p ře s u n u d ůk a z n í h o b ře m e n e či k m a t e r i á l n í s a t i s f a k c i v e s m y s l u u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . E v i d e n c e r o z h o d n u t í z o b l a s t i s p r á v n í h o s o u d n i c t v í u v e d e n é v t a b u l c e č. 2 0 n e o b s a h u j e r o z s u d k y , j e j i c h ž p ře d m ět e m j e t z v . h o s p o d á řs k á d i s k r i m i n a c e .

6 0

R o z s u d e k O k r e s n í h o s o u d u v Ú s t í n a d L a b e m z e d n e 2 5 . z á ří 2 0 1 3 , č. j . 1 9 C 2 0 3 / 2 0 1 0 1 3 8 V e s m y s l u z á k o n a č. 3 6 1 / 2 0 0 3 S b . , o s l u že b n í m p o m ěr u p ří s l u šn í k ůb e z p e čn o s t n í c h s b o r ů, v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. T a t o r o z h o d n u t í j s e m z a h r n u l a d o t a b u l k y č. 3 , p r o t o že z p o h l e d u o b ět i d i s k r i m i n a c e m a j í p o d o b n ý c h a r a k t e r , j a k o r o z h o d n u t í z o b l a s t i p r a c o v n ěp r á v n í .

6 1

1 0 6


T a b u l k a č. 2 0 : E v i d e n c e r o z h o d n u t í

Soud

Sp.zn.

Oblast

Důvod

MS Praha

8 A 191/2014

Zboží a služby

Věk I. Věk

Správní orgán ČOI

Výsledek Zamítnuto

MS Praha

8 Ca 184/2009

Zboží a služby

KS Hradec Král.

32 Ad 1/2014

Soc. zabezpečení

II. Pohlaví Pohlaví

MS Praha

7 A 156/2010

Vzdělání

Věk

KS Brno

62 Af 21/2013

Vzdělání

Stát. příslušnost

MS Praha

6 A 169/2010

Vzdělání

Zdrav. postižení

Rektor univerzity Magistrát

KS Brno

30 A 128/2011

Jiná

Sex. orientace

Matriční úřad Rozhodnutí zrušeno

KS Brno

62 A 14/2013

Práce

KS Ostrava

73 Ad 17/2010

Práce

Jiný

Krajský úřad Zamítnuto

KS Ostrava

38 Ad 48/2011

Jiná

Jiný

MPSV

KS Ostrava

73 Cad 2/2009

Jiný

Jiný

Krajský úřad Zamítnuto

KS Ostrava

22 Af 5/2010

Jiný

Zdrav. postižení

KS Ostrava

43 Cad 82/2009

Soc. zabezpečení

Stát. příslušnost

Finační ředitelství ČSSZ

KS Ostrava

38 Ad 16/2011

Práce

Neuveden

SUIP

I. Věk II. Pohlaví

ČOI

Rozhodnutí zrušeno

ČSSZ

Zamítnuto

Krajský úřad Rozhodnutí zrušeno

SUIP

Rozhodnutí zrušeno Rozhodnutí zrušeno

Zamítnuto

Zamítnuto

Zamítnuto Zamítnuto Zamítnuto

P ří n o s s p r á v n í c h s o u d ůn a p o l i v ý k l a d u a n t i d i s k r i m i n a čn í h o p r á v a d e m o n s t r u j í n a p ří k l a d r o z h o d n u t í o ža l o b ě p r o t i Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c i , k t e r á u l o ži l a p o k u t u r e s t a u r a čn í m u z a ří z e n í z a k a z u j í c í m u v s t u p d ět e m . M a j i t e l r e s t a u r a c e u m í s t i l n a d v e ře p r o v o z o v n y n á p i s „T a t o r e s t a u r a c e n e n í v h o d n á p r o d ět i d o 6 l e t v d o p r o v o d u r o d i čů z d ův o d u r u še n í o s t a t n í c h a h o t e l o v ý c h h o s t ů. V s t u p p o u z e p r o d o s p ěl é a d ět i o d 6 l e t v d o p r o v o d u r o d i čů. “ Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e p o s o u d i l a o m e z e n í j a k o d i s k r i m i n a čn í ( z d ův o d u v ěk u a p o h l a v í , r e s p . m a t e řs t v í a o t c o v s t v í ) v e s m y s l u u s t a n o v e n í § 6 z á k o n a č. 6 3 4 / 1 9 9 2 S b . , o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů( d á l e j e n „o o c h r a n ěs p o t ře 6 2 6 3 b i t e l e “) , a u l o ži l a p o k u t u v e v ý ši 1 0 . 0 0 0 K č( €3 7 0 ) . M ěs t s k ý s o u d v P r a z e r o z h o d n u t í Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c e z r u ši l p r o n e p ře z k o u m a t e l n o s t . Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e s e b r á n i l a k a s a čn í s t í žn o s t í , a N e j v y šší s p r á v n í s o u d 6 4 n a p a d e n ý r o z s u d e k z r u ši l. Z á k a z d i s k r i m i n a c e v u s t a n o v e n í § 6 z á k o n a o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e j e v e l m i o b e c n ý , n e o b s a h u j e b l i žší d e f i n i c e , a n i v ý če t z a k á z a n ý c h d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ů. N e o b s a h u j e v ý s l o v n ěa n i žá d n o u v ý j i m k u ( r e s p . p ří p u s t n o u f o r m u r o z d í l n é h o z a c h á z e n í ) n a r o z d í l o d a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n a , k t e r ý v p ří s t u p u k e z b o ží a s l u žb á m p ři p o u št í r o z d í l n é z a c h á z e n í n a z á k l a d ěv ěk u i p o h l a v í , j e l i o b j e k t i v n ěo d ův o d n ěn o l e g i t i m n í m c í l e m a j s o u l i p r o s t ře d k y k j e h o d o s a že n í p ři m ěře n é a n e z b y t n é . N e j v y šší s p r á v n í s o u d p r o t o p o j e m d i s k r i m i n a c e o b s a h o v ě „v y p l n i l “s p o m o c í a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , a m i m o j i n é t a k v y l o ži l i n ěk t e r é n e u r či t é p o j m y v a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n ě o b s a že n é . D l e N e j v y šší h o s p r á v n í h o s o u d u „[ o ] b e c n ý z á k a z v s t u p u d ět í d o p r o v o z o v n y r e s t a u r a c e , k t e r ý n e n í z a l o že n n a o b j e k t i v n í c h a r o z u m n ý c h d ův o d e c h a o d ův o d n ěn l e g i t i m n í m c í l e m , p ře d s t a v u j e d i s k r i m i n a c i v e s m y s l u § 6 z á k o n a [ o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e ] . D ův o d y , n a j e j i c h žz á k l a d ěl z e p ři m ěře n ý m a n e z b y t n ý m z p ůs o b e m o m e z i t v s t u p d ět í d o p r o v o z o v n y , m o h o u b ý t n a p ř.j e j ís t a v e b n íře še n ín e b o p o v a h a z d e p o s k y t o v a n ý c h s l u že b ;z a o s p r a v e d l n i t e l n ý d ův o d

6 2

„P r o d á v a j í c í n e s m í p ři p r o d e j i v ý r o b k ůn e b o p o s k y t o v á n í s l u že b s p o t ře b i t e l e d i s k r i m i n o v a t . “ M ěs t s k é h o s o u d u v P r a z e z e d n e 2 0 . l i s t o p a d u 2 0 1 3 , č. j . 8 C a 1 8 4 / 2 0 0 9 –3 2 6 4 R o z s u d e k N e j v y šší h o s p r á v n í h o s o u d u z e d n e 3 0 . ří j n a 2 0 1 4 , č. j . 4 A s 1 / 2 0 1 4 –2 8 6 3

1 0 7


p r o z á k a z v s t u p u d ět í d o r e s t a u r a c e o v še m n e l z e p o v a žo v a t p r o v o z o v a t e l e m t o l i k o v o b e c n é r o v i n ěd e k l a r o v a n é z a m ěře n í n a u r či t ý d r u h k l i e n t e l y . “

V j i n é m p ří p a d ě p o s o u d i lM a g i s t r á t h l a v n í h o m ěs t a P r a h y , o d b o r ži v n o s t e n s k ý a o b ča n s k o p r á v n í , j a k o d i s k r i m i n a čn í r e k l a m u v p o d o b ět r i če k s n á p i s e m „M ěl j s e m s e l í p u či t “, k t e r é n o s i l i d ěl n í c i s t a v e b n í s p o l e čn o s t i p ře v á žn ěr o m s k é h o p ův o d u . Z a d i s k r i m i n a čn í r e k l a m u u l o ži l s p r á v n í o r g á n p o k u t u v e v ý ši 1 0 0 . 0 0 0 K č( €3 . 7 0 0 ) . M ěs t s k ý s o u d 6 5 v P r a z e z r u ši l r o z h o d n u t í s p r á v n í h o o r g á n u p r o n e z á k o n n o s t . V ěc s e d o s t a l a i v t o m t o p ří p a d ěk N e j v y šší m u s p r á v n í m u 6 6 s o u d u , k t e r ý r o z s u d e k M ěs t s k é h o s o u d u v P r a z e z r u ši l. Z á k o n č. 4 0 / 1 9 9 5 S b . , o r e g u l a c i r e k l a m y a o z m ěn ě a d o p l n ěn í z á k o n a č. 4 6 8 / 1 9 9 1 S b . , o p r o v o z o v á n í r o z h l a s o v é h o a t e l e v i z n í h o v y s í l á n í , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů ( d á l e j e n „z á k o n o r e g u l a c i r e k l a m y “) , p o d o b n ěj a k o z á k o n o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e , p o j e m d i s k r i m i n a c e n e d e f i n u j e . D l e N e j v y šší h o s p r á v n í h o s o u d u j e s o h l e d e m n a p r i n c i p j e d n o t y p r á v n í h o řá d u m o žn é p ři d e f i n o v á n í p o j m u d i s k r i m i n a c e v y j í t z a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . N e j v y šší s p r á v n í s o u d v r o z s u d k u m i m o j i n é k o n s t a t o v a l , že „p r o p o s o u z e n í s n í že n í l i d s k é d ůs t o j n o s t i j a k o h o d n o t y , k t e r o u j e t ře b a c h r á n i t , n e n í n u t n é p r o k a z o v a t p o s t o j z ú ča s t n ěn ý c h d ěl n í k ůk n o še n í žl u t ý c h t r i če k . I p ří p a d n á d o b r o v o l n o s t k o p á čů t e d y v p o s u z o v a n é v ěc i n e b u d e h r á t r o l i . P r á v a n a z a c h o v á n í l i d s k é d ůs t o j n o s t i , j a k o n e z a d a t e l n é h o a n e z c i z i t e l n é h o p r á v a , s e t o t i žn e l z e v z d á t . “

Z u v e d e n é h o j e p a t r n é , že s p r á v n í s o u d y s v o j í či n n o s t í n a p o m á h a j í z p ře s ňo v á n í n e u r či t ý c h p o j m ůo b s a že n ý c h v a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n ě. S t í m s o u v i s e j í c í j i s t o t a či p ře d v í d a t e l n o s t r o z h o d o v á n í s o u d ům ůže p ůs o b i t p o z i t i v n ěn a o c h o t u o b ět i d i s k r i m i n a c e d o m á h a t s e s v ý c h p r á v p r o s t ře d n i c t v í m ža l o b y v c i v i l n í m ří z e n í . J i žj s e m z m í n i l a , že i v e s p r á v n í m s o u d n i c t v í m o h o u s o u d y r o z h o d o v a t o i n d i v i d u á l n í m p r á v u j e d i n c e ( r e s p . o s u b j e k t i v n í m v e ře j n é m p r á v u ) . T y p i c k y s e b u d e j e d n a t o r o z h o d o v á n í v o b l a s t i v z d ěl á v á n í . M ěs t s k ý s o u d v P r a z e ře ši l 6 7 n a p ří k l a d ža l o b u d í t ět e n e p ři j a t é h o k p ře d šk o l n í m u v z d ěl á v á n í. Ža l o b k y n ěn a m í t a l a m i m o j i n é d i s k r i m i n a c i z d ův o d u z d r a v o t n í h o s t a v u . Ža l o b k y n ět o t i žt r p ěl a o čn í v a d o u , k t e r á b y v y ža d o v a l a z v ý še n ý d o h l e d . P ře s t o že s e v d a n é m p ří p a d ě s o u d v r o z s u d k u n e z a b ý v a l d i s k r i m i n a c í v ěc n ě, k o n s t a t o v a l , že s e o d v o l a c í o r g á n n e v y p o řá d a l d o s t a t e čn ěs n á m i t k a m i ža l o b k y n ě, a r o z h o d n u t í o d v o l a c í h o o r g á n u t a k z r u ši l p r o n e p ře z k o u m a t e l n o s t .

I V . 2 S p r á v n í o r g á n y

N a p o l i r o v n é h o z a c h á z e n í a o c h r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í p ůs o b í s p r á v n í o r g á n y , k t e r é m a j í z a ú k o l p r o še t řo v a t , z d a r ůz n é s u b j e k t y ( z a m ěs t n a v a t e l é , p o s k y t o v a t e l é s l u že b , šk o l y a p o d . ) d o d r žu j í z á s a d u n e d i s k r i m i n a c e . V p ří p a d ě, že z j i s t í , že d o šl o k p o r u še n í p r á v a n a r o v n é z a c h á z e n í či d i s k r i m i n a c i , m o h o u u k l á d a t o p a t ře n í k o d s t r a n ěn í z j i št ěn ý c h n e d o s t a t k ů či p o k u t y f y z i c k ý m o s o b á m , f y z i c k ý m o s o b á m p o d n i k a j í c í m a p r á v n i c k ý m o s o b á m , k t e r é j s o u p ří j m e m s t á t n í h o r o z p o čt u . N e m o h o u v ša k p ři z n a t n á h r a d u z p ůs o b e n é ú j m y o b ět i d i s k r i m i n a c e , k t e r á s e s k o n k r é t n í m n á r o k e m m u s í o b r á t i t n a s o u d p o d l e § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a .

S p r á v n í o r g á n y v e s m ěs j e d n a j í z m o c i ú ře d n í . V p r a x i t o z n a m e n á , že p ři j í m a j í p o d n ět y o d o s o b , k t e r é s e s t a l y o b ět í d i s k r i m i n a c e n e b o b y l y p ří t o m n y d i s k r i m i n a čn í m u j e d n á n í , a l e r o z h o d n u t í , z d a s e p ří p a d e m b u d o u z a b ý v a t ( z a h á j í k o n t r o l u či s p r á v n í ří z e n í ) , z á l e ží n a n i c h . N a z a h á j e n í k o n t r o l y či s p r á v n í h o ří z e n í o u l o že n í p o v i n n o s t i n e e x i s t u j e p r á v n í n á r o k . N a d r u h o u s t r a n u p ři j e t í p o d n ět u k z a h á j e n í ří z e n í z m o c i ú ře d n í n e n í z p o p l a t n ěn o , c o žm n o h é o b ět i d i s k r i m i n a c e p o v a žu j í z a v ý h o d u a v y u ží v a j í t u t o m o žn o s t j e št ěp ře d t í m , n e žs e o b r á t í n a s o u d či n a v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v . Z a d a l ší v ý h o d u l z e p o v a žo v a t i s k u t e čn o s t , že s p r á v n í o r g á n m ůže m í t p ří s t u p k e x k l u z i v n í m i n f o r m a c í m ( n a p ř. o n e r o v n é m o d m ěňo v á n í n a p r a c o v i št i ) či v ěd o m o s t i ( z o b l a s t i p s y c h o l o g i e , l é k a řs t v í , e k o n o m i e ) , k t e r é o b ěťd i s k r i m i n a c e n e m á a n i k d y n e m u s í m í t . K a žd ý s p r á v n í o r g á n m á n a v í c p o v i n n o s t v y r o z u m ět p o d a t e l e o t o m , j a k s j e h o p o d n ět e m n a l o ži l , p o k u d 6 8 o t o p o d a t e l p o žá d á . I t a t o p o v i n n o s t p o m á h á s n i žo v a t b a r i é r u n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í .

6 5

R o z s u d e k M ěs t s k é h o s o u d u v P r a z e z e d n e 2 4 . d u b n a 2 0 1 3 , čj . 3 A 1 1 1 / 2 0 1 0 –3 9 R o z s u d e k N e j v y šší h o s p r á v n í h o s o u d u z e d n e 1 5 . ří j n a 2 0 1 3 , čj . 1 A s 4 6 / 2 0 1 3 –4 4 6 7 R o z s u d e k M ěs t s k é h o s o u d u v P r a z e z e d n e 2 4 . d u b n a 2 0 1 4 , čj . 6 A 1 6 9 / 2 0 1 0 –5 4 6 8 u s t a n o v e n í § 4 2 z á k o n a č. 5 0 0 / 2 0 0 4 S b . , s p r á v n í řá d , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů 6 6

1 0 8


P o v i n n o s t o c h r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í b y l a v Če s k é r e p u b l i c e s v ěře n a h n e d n ěk o l i k a s p r á v n í m o r g á n ům . V n á s l e d u j í c í t a b u l c e j s o u s p r á v n í o r g á n y s e řa z e n y p o d l e o b l a s t í ži v o t a , v n i c h žj e d i s k r i m i n a c e z a k á z á n a a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n e m . T a b u l k a č. 2 1

Oblast

Správní orgány I. Státní úřad inspekce práce

Práce a zaměstnání

a oblastní inspektoráty práce II. Úřady práce

69

I. Česká obchodní inspekce II. Česká národní banka III. Energetický regulační úřad Zboží a služby

IV. Český telekomunikační úřad V. orgány dozoru v oblasti reklamy a rozhlasového a televizního vysílání

Bydlení

Česká obchodní inspekce

Vzdělávání

Česká školní inspekce

70

Z m í n ěn é s p r á v n í o r g á n y m a j í ši r ší p o l e p ůs o b n o s t i a p r o b l e m a t i k a r o v n é h o z a c h á z e n í p ře d s t a v u j e v e l i c e ú z k o u v ý s e čj e j i c h d o z o r o v é či n n o s t i . M ůže t e d y h r o z i t i r i z i k o m a r g i n a l i z a c e t é t o a g e n d y p ře d j i n ý m i z á k o n n ý m i ú k o l y s p r á v n í c h o r g á n ů. J e j i c h či n n o s t j e ( p o d o b n ěj a k o u s o u d ů) r e t r o s p e k t i v n í –p r o še t řu j í u d á l o s t i , k t e r é s e j i žn e n á v r a t n ě s t a l y , a u k l á d a j í p o k u t y z a p o r u še n í z á k o n a . V u r či t ý c h p ří p a d e c h a l e m ůže b ý t ú či n e k j e j i c h a k t i v i t i p r e v e n t i v n í , n e b o ť m o h o u u k l á d a t o p a t ře n í k n á p r a v ěz a ú če l e m o d s t r a n ěn í n e d o s t a t k ůz j i št ěn ý c h b ěh e m k o n t r o l y , c o žj e v h o d n é z e j m é n a u p o k r a ču j í c í h o d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í . T e n t o n á s t r o j j e p o d l e m é h o n á z o r u t ře b a v y u ží v a t m n o h e m v í c e n e žd o p o s u d , n e b o ťm ůže p ři s p ět k n á p r a v ěs i t u a c e v řá d u n ěk o l i k a t ý d n ů či m ěs í c ůa d i s k r i m i n a c e s e j i žn e m u s í u k o n k r é t n í h o s u b j e k t u ( z a m ěs t n a v a t e l e , p o s k y t o v a t e l e s l u že b či v z d ěl á n í ) o p a k o v a t . N a d r u h o u s t r a n u n e m o h u o p o m e n o u t , že d i s k r i m i n a c e j e , b y l a a b u d e p o j m e m p r á v n í m a v e l i c e o m e z e n é m n o žs t v í p r a c o v n í k ůs p r á v n í c h o r g á n ů( i n s p e k t o r ů) m á v s o u ča s n o s t i p r á v n í v z d ěl á n í . P o s t i h o v á n í d i s k r i m i n a c e v t e r é n u t a k v y ža d u j e v y s o c e k v a l i f i k o v a n é p r a c o v n í k y , p ří p a d n ěp o d p o r u p r o j e j i c h k o n t i n u á l n í v z d ěl á v á n í . Či n n o s t e m t ří s p r á v n í c h o r g á n ů( S t á t n í ú řa d i n s p e k c e p r á c e , Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e a Če s k á šk o l n í i n s p e k c e ) v l e t e c h 2 0 1 0 –2 0 1 4 n a p o l i a n t i d i s k r i m i n a c e j e v ěn o v á n a t a t o čá s t v ý z k u m n é z p r á v y . J e št ěp ře d t í m v ša k p o v a žu j i z a v h o d n é z m í n i t k r á t c e t ři s p e c i f i c k é o b l a s t i , v n i c h žj e r o v n ěž z a k á z á n a d i s k r i m i n a c e p ře d p i s y v e ře j n é h o p r á v a , a ča s t o z ůs t á v a j í s t r a n o u p o z o r n o s t i z e j m é n a s o h l e d e m n a n e d o s t a t e k r e l e v a n t n í c h d a t .

6 9

D o 3 1 . 1 2 . 2 0 1 1 Ú řa d p r á c e v y k o n á v a l s p r á v n í či n n o s t v e v z t a z í c h p ře d c h á z e j í c í c h v z n i k u p r a c o v n ěp r á v n í h o v z t a h u . T y t o k o m p e t e n c e p ře v z a l y v r o c e 2 0 1 2 S t á t n í ú řa d i n s p e k c e p r á c e a o b l a s t n í i n s p e k t o r á t y p r á c e . P o d l e § 3 8 z á k o n a o z a m ěs t n a n o s t i k r a j s k á p o b o čk a Ú řa d u p r á c e v o l n á p r a c o v n í m í s t a n a b í z í u c h a z e čům o z a m ěs t n á n í a z á j e m c ům o z a m ěs t n á n í a s e s o u h l a s e m z a m ěs t n a v a t e l e j e z v e ře j ňu j e , v če t n ěz v e ře j n ěn í v e l e k t r o n i c k ý c h m é d i í c h . K r a j s k á p o b o čk a Ú řa d u p r á c e n e n a b í z í a n e z v e ře j ňu j e n a b í d k y z a m ěs t n á n í , k t e r é j s o u d i s k r i m i n a čn í h o c h a r a k t e r u n e b o j s o u v r o z p o r u s p r a c o v n ěp r á v n í m i ( § 1 2 6 o d s t . 2 ) a j i n ý m i p r á v n í m i p ře d p i s y n e b o o d p o r u j í d o b r ý m m r a v ům . 7 0 J e d n á s e o p ří p a d y , k d y n e m o v i t o s t v e ře j n ěn a b í z í p o d n i k a j í c í o s o b a v e s m y s l u § 2 o d s t . 1 p í s m . b ) z á k o n a o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e . P o k u d n a p ří k l a d o b e c p r o n a j í m á b y t , n e v y s t u p u j e j a k o o s o b a p o d n i k a j í c í , a p r o t o n e l z e j e j í p o s t u p p o d r o b i t d o z o r u Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c e .

1 0 9


I V . 2 . 1 S p e c i f i c k é o t á z k y I V . 2 . 1 . 1 Z d r a v o t n í p é če P ře s t o že a n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n d o p a d á i n a p o s k y t o v á n í z d r a v o t n í p é če , v Če s k é r e p u b l i c e n e e x i s t u j e s p r á v n í o r g á n , k t e r ý b y m ěl d o h l í že t n a d d o d r žo v á n í m r o v n é h o z a c h á z e n í v o b l a s t i p o s k y t o v á n í z d r a v o t n í c h s l u že b 7 1 a s p e c i f i c k ý c h z d r a v o t n í c h s l u že b . P ře s t o že s e o c h r á n c e v m i n u l o s t i s e t k a l s p ří p a d y d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u či 7 2 p o s k y t o v á n í z d r a v o t n í p é če , j e d i n ý z p ůs o b o c h r a n y , k t e r ý m o h l y o b ět i d i s k r i m i n a c e v y u ží t , b y l a a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b a k s o u d u . R o l is t í žn o s t n í h o o r g á n u p l n ív s o u ča s n o s t ik r a j s k é ú řa d y , a l e p o u z e v r o z s a h u p o v i n n o s t íu l o že n ý c h p o s k y t o v a t e l ům z d r a v o t n í c h s l u že b . S t í žn o s t i p ři j í m a j í i p r o f e s n í k o m o r y ( Če s k á l é k a řs k á k o m o r a , Če s k á s t o m a t o l o g i c k á k o m o r a ) , k t e r é a l e n e d i s p o n u j í d o n u c o v a c í m i o p r á v n ěn í m i , k t e r á j s o u t y p i c k á p r o s p r á v n í o r g á n y . Z i n s t i t u c i o n á l n í h o p o h l e d u t a k v z n i k á a s y m e t r i c k á s i t u a c e , k d y v j e d n é z o b l a s t í , v n í žp a n u j e z á k a z d i s k r i m i n a c e , n e e x i s t u j e s p r á v n í o r g á n , k t e r ý b y m o h l ú či n n ěc h r á n i t v e ře j n ý z á j e m , z a t í m c o v j i n ý c h o b l a s t e c h t a k o v é o r g á n y p ůs o b í . V t é t o s o u v i s l o s t i b y m ěl a b ý t o t e v ře n a o d b o r n á d i s k u z e n a d z ří z e n í m o r g á n u i n s p e k čn í h o t y p u v o b l a s t i z d r a v o t n í p é če ( n e j e n p r o o t á z k y r o v n é h o z a c h á z e n í ) . I V . 2 . 1 . 2 R e k l a m a O b l a s t r e k l a m y s i c e ( z ši r ší h o ú h l u p o h l e d u ) s p a d á p o d o b l a s t z b o ží a s l u že b ( s l o u ží t o t i žk j e j i c h p r o p a g a c i 7 3 v o čí c h s p o t ře b i t e l e ) , a l e v Če s k é r e p u b l i c e j e u p r a v e n a z v l á št n í m i z á k o n y a p o če t o r g á n ůd o z o r u j e v y šší , n e žv p ří 7 4 p a d ě „s t a n d a r d n í “o c h r a n y s p o t ře b i t e l e . Z á k a z d i s k r i m i n a c e v r e k l a m ěo d r á ží v e ře j n ý z á j e m n a e t i c k é m r o z m ěr u či n n o s t í v m e d i á l n í m p r o s t o r u , k t e r ý 7 5 v ý z n a m n ěo v l i v ňu j e m y šl e n í s p o t ře b i t e l ů( v če t n ěp r o h l u b o v á n í p ře d s u d k ůa s t e r e o t y p ůo m e n ši n á c h ) .

D i s k r i m i n a c e v r e k l a m ěd o s u d s t á l a m i m o p o z o r n o s t o r g á n ůd o z o r u a v ěn u j e s e j í v s o u ča s n o s t i p ře d e v ší m 7 6 n e z i s k o v ý s e k t o r . D o m n í v á m s e , že s e j e d n á o j e d n u z o b l a s t í , v n í žb y s p r á v n í o r g á n y m ěl y v b u d o u c n u z i n t e n z i v n i t s v o u d o z o r o v o u či n n o s t . I V . 2 . 1 . 3 O b ča n s k é s o u ži t í a p ře s t u p k o v é o r g á n y 7 7

S p e c i f i c k o u o c h r a n u p ře d d i s k r i m i n a c í o b s a h u j e i p ře s t u p k o v ý z á k o n . P ře s t u p k o v é o r g á n y m o h o u p r o j e d n a t p ří p a d y , k d y f y z i c k á o s o b a p ůs o b í j i n é m u ú j m u p r o j e h o p ří s l u šn o s t k n á r o d n o s t n í m e n ši n ěn e b o p r o j e h o e t n i c k ý p ův o d , p r o j e h o r a s u , b a r v u p l e t i , p o h l a v í , s e x u á l n í o r i e n t a c i , j a z y k , v í r u n e b o n á b o že n s t v í , p r o j e h o p o l i t i c k é n e b o j i n é s m ý šl e n í , čl e n s t v í n e b o či n n o s t v p o l i t i c k ý c h s t r a n á c h n e b o p o l i t i c k ý c h h n u t í c h , o d b o r o v ý c h o r g a n i z a c í c h n e b o j i n ý c h s d r u že n í c h , p r o j e h o s o c i á l n í p ův o d , m a j e t e k , r o d , z d r a v o t n í s t a v a n e b o p r o j e h o s t a v m a n že l s k ý n e b o r o d i n n ý . J e d n á s e o j e d n u z e s k u t k o v ý c h p o d s t a t p ře s t u p k ůp r o t i o b ča n s k é m u s o u ži t í . P ře s t u p k o v é ří z e n í p r o t e n t o p ře s t u p e k a l e n e n í m o žn é z a h á j i t n a n á v r h o b ět i d i s k r i m i n a c e . O z a h á j e n í m u s í r o z h o d n o u t p ře s t u p k o v ý o r g á n . O b ěťd i s k r i m i n a c e , k t e r é b y l a z p ůs o b e n a ú j m a , t a k s t o j í p ře d r o z h o d n u t í m , z d a b u d e 7 8 v y m á h a t s v á p r á v a p ře d s p r á v n í m o r g á n e m ( k d e n e b u d e m í t p o s t a v e n í ú ča s t n í k a ří z e n í , a l e p o u z e s v ěd k a ) či s o u d e m .

7 1

Z á k o n č. 3 7 2 / 2 0 1 1 S b . , o z d r a v o t n í c h s l u žb á c h a p o d m í n k á c h j e j i c h p o s k y t o v á n í ( z á k o n o z d r a v o t n í c h s l u žb á c h ) , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů, z á k o n č. 3 7 3 / 2 0 1 1 S b . , o s p e c i f i c k ý c h z d r a v o t n í c h s l u žb á c h , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. S r o v . E v i d e n c e s t a n o v i s e k o c h r á n c e –O b l a s t p r á v a –2 2 1 D i s k r i m i n a c e –z d r a v o t n í p é če . D o s t u p n é z h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z . 7 3 Z á k o n č. 4 0 / 1 9 9 5 S b . , o r e g u l a c i r e k l a m y a o z m ěn ěa d o p l n ěn í z á k o n a č. 4 6 8 / 1 9 9 1 S b . , o p r o v o z o v á n í r o z h l a s o v é h o a t e l e v i z n í h o v y s í l á n í , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů, z á k o n č. 2 3 1 / 2 0 0 1 S b . , o p r o v o z o v á n í r o z h l a s o v é h o a t e l e v i z n í h o v y s í l á n í a o z m ěn ěd a l ší c h z á k o n ů, v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. 7 4 R a d a p r o r o z h l a s o v é a t e l e v i z n í v y s í l á n í , S t á t n í ú s t a v p r o k o n t r o l u l é či v , M i n i s t e r s t v o z d r a v o t n i c t v í , Ú s t ře d n í k o n t r o l n í a z k u še b n í ú s t a v z e m ěd ěl s k ý , Ú s t a v p r o s t á t n í k o n t r o l u v e t e r i n á r n í c h b i o p r e p a r á t ůa l é či v , Ú řa d p r o o c h r a n u o s o b n í c h ú d a j ů, k r a j s k é ži v n o s t e n s k é ú řa d y . 7 5 S r o v . r o z s u d e k N e j v y šší h o s p r á v n í h o s o u d u z e d n e 1 5 . 1 0 . 2 0 1 3 , čj . 1 A s 4 6 / 2 0 1 3 4 4 , b o d y 6 1 –7 3 , w w w . n s s o u d . c z 7 6 V Če s k é r e p u b l i c e s e o r g a n i z a c e N e s e h n u t í d l o u h o d o b ěv ěn u j e p r o b l e m a t i c e s e x i s t i c k é r e k l a m y . V í c e n a h t t p : / / z e n s k a p r a v a . c z / t e m a / s e x i s m u s v r e k l a m e / . 7 7 U s t a n o v e n í § 4 9 o d s t . 1 p í s m . e ) z á k o n a č. 2 0 0 / 1 9 9 0 S b . , o p ře s t u p c í c h , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. 7 8 P o k u d t e d y p ře s t u p k o v ý o r g á n ří z e n í n e z a h á j í , m ůže o b ěť d i s k r i m i n a c e p o u z e p o d a t s t í žn o s t p o d l e § 1 7 5 z á k o n a č. 5 0 0 / 2 0 0 4 S b . , s p r á v n í řá d , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. 7 2

1 1 0


D a l ší v ěc í , k t e r á m ůže o b ěť d i s k r i m i n a c e o d r a d i t o d ře še n í d i s k r i m i n a c e v r á m c i p ře s t u p k o v é h o ří z e n í , j e m a x i m á l n í v ý še p o k u t y ( 2 0 0 0 0 K č, p ři b l i žn ě€7 4 0 ) a s k u t e čn o s t , že p o k u t a u d ěl e n á p ře s t u p c i j e p ří j m e m s t á t n í h o r o z p o čt u . P ře s t o že j s e m n e p r o v e d l a p o d r o b n ěj ší p r ůz k u m o r o z h o d o v a c í či n n o s t i p ře s t u p k o v ý c h o r g á n ů, o n e o z n a m o v á n í p ří p a d u d i s k r i m i n a c e p o d l e p ře s t u p k o v é h o z á k o n a s v ěd čí i s k u t e čn o s t , že K a n c e l á řv e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v n e e v i d u j e v e s l e d o v a n é m o b d o b í 2 0 1 0 –2 0 1 4 j e d i n ý p ří p a d d i s k r i m i n a c e p ře d p ře s t u p k o v ý m o r g á n e m . I V . 2 . 2 M o n i t o r i n g k o n t r o l n í a r o z h o d o v a c í či n n o s t i v y b r a n ý c h s p r á v n í c h o r g á n ů V l e t e c h 2 0 0 9 a 2 0 1 0 u z a v ře l v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v t ři M e m o r a n d a o s p o l u p r á c i n a p o l i d i s k r i m i n a c e , a t o k o n k r é t n ě s e S t á t n í m ú řa d e m i n s p e k c e p r á c e , Če s k o u o b c h o d n í i n s p e k c í a Če s k o u šk o l n í i n s p e k c í . S t ěm i t o s p r á v n í m i o r g á n y i n t e n z i v n ěd l o u h o d o b ěs p o l u p r a c u j e , n e j ča s t ěj i v e f o r m ěv z d ěl á v á n í z a m ěs t n a n c ů, v y d á v á n í d o p o r u če n í či s t a n o v i s e k k e s p o r n ý m o t á z k á m či p r o s t é v ý m ěn y i n f o r m a c í o či n n o s t i v o b l a s t i r o v n é h o z a c h á z e n í ( p r o s t ře d n i c t v í m p í s e m n ý c h z p r á v či o s o b n í c h s e t k á n í n a k u l a t ý c h s t o l e c h ) .

N a ú v o d m u s í m s p o v d ěk e m p o d o t k n o u t , že v e s l e d o v a n é m o b d o b í 2 0 1 0 2 0 1 4 s e r o v n é z a c h á z e n í a d i s k r i m i n a c e d o s t a l y p o s t u p n ěd o s t ře d u z á j m u t ěc h t o s p r á v n í c h o r g á n ůa p ři s t u p u j í k n ěm u d n e s s e r i ó z n ě. S v ěd čí o t o m o s t a t n ěs k u t e čn o s t , že s p r á v n í o r g á n y n e če k a j í n a d o r u če n í p o d n ět ůo d o s o b p o s t i že n ý c h d i s k r i m i n a c í , a l e s a m y d o d r žo v á n í r o v n é h o z a c h á z e n í p r o v ěřu j í p ři s v é b ěžn é k o n t r o l n í či n n o s t i d l e p l á n u k o n t r o l . O v ý s l e d c í c h p a k i n f o r m u j í 7 9 8 0 v e ře j n o s t p r o s t ře d n i c t v í m t i s k o v ý c h z p r á v , s a m o s t a t n ý c h p u b l i k a c í či v ý r o čn í c h z p r á v . P o p s a n ý p ří s t u p t a k m ůže v ý r a z n ěs n í ži t b a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í ( l i d é s e d o z v í o či n n o s t i s p r á v n í c h o r g á n ůa o t o m , c o j e d i s k r i m i n a c e a k d e j i m o h o u ře ši t ) , n a ú r o v n i s p o l e čn o s t i ( z v ý še n í d ův ěr y v j e d n á n í s p r á v n í c h o r g á n ů) a k o n e čn ět a k é m ůže p o m o c i p ře k o n a t b a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í ( d i s k r i m i n a c i o z n á m í i o s o b y , k t e r é b y j i n a k d i s k r i m i n a c i n e ře ši l y , p r o t o že b y n e v ěři l y , že t o m á s m y s l ) . Či n n o s t s p r á v n í c h o r g á n ůe x o f f i c i o a l e t a k é o t e v í r á o t á z k y , z d a j s o u p l a t n é a ú či n n é p ře d p i s y p ři j a t é z a ú če l e m p o t í r á n í d i s k r i m i n a c e d o s t a ču j í c í a z d a n e n í p o t ře b a j e j i c h z m ěn a . V n e p o s l e d n í řa d ěm á p r o a k t i v n í p ří s t u p s p r á v n í c h o r g á n ůp o z i t i v n í o d r a z i v j u d i k a t u ře . Z v ý še n á k o n t r o l n í a s p r á v n í či n n o s t s e b o u n u t n ěp ři n á ší i v y šší p o če t r o z h o d n u t í , z n i c h žn ěk t e r á j s o u p o z d ěj i n a p a d e n a p ře d s p r á v n í m i s o u d y . S p r á v n í s o u d y ( k r a j s k é s o u d y a N e j v y šší s p r á v n í s o u d ) p a k d á v a j í v o d í t k a , j a k k o t á z c e r o v n é h o z a c h á z e n í a d i s k r i m i n a c e p ři s t u p o v a t . M ůže s e t a k p o s t u p e m ča s u r o z m ěl n i t i p o s l e d n í b a r i é r a , a t o n a ú r o v n i r o z h o d o v á n í s o u d ů. N á s l e d u j í c í čá s t v ý z k u m n é z p r á v y j e p r o t o v ěn o v á n a k o n t r o l n í a s p r á v n í či n n o s t i u v e d e n ý c h s p r á v n í c h o r g á n ů, k t e r é d l e m ý c h p o z n a t k ůn e j ča s t ěj i ře ší p ří p a d y n e r o v n é h o z a c h á z e n í , a t o v o b l a s t i z a m ěs t n á n í , z b o ží a s l u že b a v z d ěl á v á n í . Z m í n ěn é s p r á v n í o r g á n y m i p r o ú če l y v ý z k u m u p o s k y t l y k o p i e s p r á v n í c h r o z h o d n u t í ( S t á t n í ú řa d i n s p e k c e p r á c e , Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e ) a v ý s t u p y z k o n t r o l n í ( i n s p e k čn í ) či n n o s t i ( Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e , Če s k á šk o l n í i n s p e k c e ) z l e t 2 0 1 0 2 0 1 4 . S m y s l e m t é t o čá s t i v ý z k u m u ( p o d o b n ěj a k o v p ří p a d ěs o u d ů) n e n í j e j i c h p o s t u p y a r o z h o d n u t í r e v i d o v a t , a l e p o p s a t , j a k či n n o s t s p r á v n í c h o r g á n ůp ři s p í v á či m ůže p ři s p ět k e z l e p še n í p ří s t u p u o b ět i d i s k r i m i n a c e k e s p r a v e d l n o s t i . J e j i c h či n n o s t s i d o v o l í m d o p r o v o d i t d o p o r u če n í m i , k t e r á v p r ůb ěh u l e t v z n e s l n a j e j i c h a d r e s u v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v . I V . 2 . 2 . 1 S t á t n í ú řa d i n s p e k c e p r á c e a o b l a s t n í i n s p e k t o r á t y p r á c e

S t á t n í ú řa d i n s p e k c e ( S Ú I P ) a o b l a s t n í i n s p e k t o r á t y p r á c e ( O I P ) j s o u s p r á v n í o r g á n y , k t e r ý m z á k o n č. 2 5 1 / 2 0 0 5 S b . , o i n s p e k c i p r á c e , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů( d á l e j e n „z á k o n o i n s p e k c i p r á c e “) , s v ěřu j e k o n t r o l n í p r a v o 8 1 m o c v o b l a s t i p r a c o v n ěp r á v n í c h v z t a h ů . S Ú I P a O I P j s o u z á r o v e ňj e d i n ý m i k o n t r o l n í m i o r g á n y s t á t u , k t e r é m o h o u z p o z i c e ú řa d u p r o v ěři t s i t u a c i n a p r a c o v i št i , a z a j i s t i t t a k o c h r a n u z a m ěs t n a n c ůp ře d d i s k r i m i n a c í . H l a v n í m ú k o l e m i n s p e k t o r á t u j e p ři t o m k o n t r o l a d o d r žo v á n í p o v i n n o s t í p l y n o u c í c h z p r a c o v n ěp r á v n í c h p ře d p i s ův če t n ěp ře d p i s ůo b e z 8 2 p e čn o s t i a o c h r a n ěz d r a v í p ři p r á c i a p ře d p i s ůd o p a d a j í c í c h n a v z t a h y p ře d v z n i k e m p r a c o v n ěp r á v n í h o v z t a h u . 7 9

N a p ř. Šo j d r o v á , M . a k o l . R o v n ý p ří s t u p k e v z d ěl á v á n í v Če s k é r e p u b l i c e : s i t u a c e a d o p o r u če n í . 1 . v y d . P r a h a : Če s k á šk o l n í i n s p e k c e , 2 0 1 4 . D o s t u p n é z h t t p : / / w w w . c s i c r . c z / P r a v e m e n u / M e z i n a r o d n i s e t r e n i / P r e k o n a v a n i s k o l n i h o n e u s p e c h u / R o v n y p r i s t u p k e v z d e l a v a n i v C R s i t u a c e a d o p o r u . 8 0 V še c h n y t ři s p r á v n í o r g á n y v ěn u j í z k o u m a n é p r o b l e m a t i c e čá s t v e s v ý c h v ý r o čn í c h z p r á v á c h . 8 1 U s t a n o v e n í § 3 o d s t . 1 p í s m . a ) z á k o n a o i n s p e k c i p r á c e u k l á d á o r g á n ům i n s p e k c e p r á c e k o n t r o l o v a t d o d r žo v á n í p o v i n n o s t í v y p l ý v a j í c í c h z p r á v n í c h p ře d p i s ů, z n i c h žv z n i k a j í z a m ěs t n a n c ům p r á v a n e b o p o v i n n o s t i v p r a c o v n ěp r á v n í c h v z t a z í c h 8 2 Z á k o n č. 4 3 5 / 2 0 0 4 S b . o z a m ěs t n a n o s t i , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů.

1 1 1


S Ú I P a O I P m o h o u ( a l e n e m u s í ) n a z á k l a d ěp o d n ět u o s o b y z a h á j i t k o n t r o l u n e b o s p r á v n í ří z e n í . P ři p r o v á d ěn í k o n t r o l y m o h o u v s t u p o v a t n a p r a c o v i št ě, k l á s t d o t a z y z a m ěs t n a n c ům ( b e z p ří t o m n o s t i d a l ší o s o b y ) a u k l á d a t o p a t ře n í k o d s t r a n ěn í n e d o s t a t k ůz j i št ěn ý c h v p r ůb ěh u k o n t r o l y . V ý s l e d k e m k o n t r o l y j e p r o t o k o l o k o n t r o l e , v ý s l e d k e m s p r á v n í h o ří z e n í j e ( n e j ča s t ěj i ) s p r á v n í r o z h o d n u t í o u l o že n í p o k u t y . J d e l i o v ý ši p o k u t y z a p o r u še n í z á s a d y r o v n é h o z a c h á z e n í , O I P m o h o u u l o ži t p o k u t u a žd o v ý še 1 . 0 0 0 . 0 0 0 K č( p ři b l i žn ě €3 7 . 0 3 7 ) . V ý v o j p o d n ět ůk e k o n t r o l e r o v n é h o z a c h á z e n í ( 2 0 1 0 2 0 1 4 ) T a b u l k a č. 2 2 : V ý v o j p o čt u p o d n ět ůs n á m i t k o u d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i p r a c o v n ěp r á v n í c h v z t a h ů

Rok

Počet podání

2010

226

2011

244

2012

371

2013

400

2014

365

G r a f č. 1 5 : V ý v o j p o čt u p o d n ět ůs n á m i t k o u d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i p r a c o v n ěp r á v n í c h v z t a h ů

450 400 350 300 250 200

Rok

150 100 1 1 2 50 0 2010

2011

2012

2013

2014


8 3

P o če t p o d n ět ůd o r u če n ý c h O I P s e o d r o k u 2 0 1 0 p o s t u p n ěz v y šo v a l , p o k l e s l a žv r o c e 2 0 1 4 . P o d n ět y k e k o n t r o l e s e n e t ý k a l y p o u z e o b l a s t i r o v n é h o z a c h á z e n í , n ý b r žo b s a h o v a l y h n e d n ěk o l i k o b l a s t í p r a c o v n í h o p r á v a ( p r a c o v n í d o b a , d o v o l e n á , n á h r a d y , b e z p e čn o s t a o c h r a n a z d r a v í p ři p r á c i ) . O b e c n ěl z e ří c i , že p o d n ět y p o u k a z u j í c í p o u z e n a p o r u še n í r o v n é h o z a c h á z e n í s e v y s k y t o v a l y s p o r a d i c k y . S t a t i s t i k a S Ú I P z a h r n u j e i p o d n ět y , v n i c h žb y l a 8 4 n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e , i k d y žs e p o p r o v e d e n í k o n t r o l y u k á z a l o , že n a m í t a n é j e d n á n í n e n a p l ňu j e j e j í p r á v n í z n a k y . N e j ča s t ěj i p o d n ět y s m ěřu j í p r o t i z a m ěs t n a v a t e l ům v e v e ře j n é s p r á v ě( šk o l s t v í , s t á t n í s p r á v a , s o c i á l n í s l u žb y ) . V p o d n i k a t e l s k é s f é ře s e n e j ča s t ěj i j e d n á o m a l o o b c h o d y , r e s t a u r a c e a r ůz n é v ý r o b n í s p o l e čn o s t i . T a b u l k a č. 2 3 : Z j i št ěn í z k o n t r o l n a z á k l a d ěp o d n ět ů( 2 0 1 4 )

Oblast

Procento

odměňování

27%

pracovní poměr a dohody

26%

pracovní doba

14%

náhrady

9%

dovolená

2%

rovné zacházení

1%

ostatní

21%

G r a f č. 1 6 : V ý v o j p o čt u p o d n ět ůs n á m i t k o u d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i p r a c o v n ěp r á v n í c h v z t a h ů

odměňování pracovní poměr a dohody pracovní doba náhrady dovolená rovné zacházení ostatní

8 3

S Ú I P a O I P o b d r ží r o čn ěv í c e n e ž8 0 0 0 p o d n ět ůk e k o n t r o l e . P o d r o b n ěj i R o čn í S o u h r n n é z p r á v y o v ý s l e d c í c h k o n t r o l n í c h a k c í p r o v e d e n ý c h i n s p e k c í p r á c e . D o s t u p n é z w w w . s u i p . c z / r o c n i z p r a v y / . 8 4 „Z o b s a h u p o d á v a n ý c h p o d n ět ůi d o t a z ůp ři p o r a d e n s t v í j e z ře j m é , že z a m ěs t n a n c i n e u m í u c h o p i t p o j e m p o r u še n í p r á v a n a r o v n é z a c h á z e n í a o z n a ču j í j í m v p o d s t a t ěv še , c o s e j i m v p r a c o v n í m v z t a h u n e l í b í . “V y j á d ře n í I n g . J i ří h o M a c í čk a , n á m ěs t k a g e n e r á l n í h o i n s p e k t o r a S Ú I P , z e d n e 2 5 . l e d n a 2 0 1 1 ( S p o l e čn é m e m o r a n d u m v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v a S Ú I P , S o u h r n n á z p r á v a z a r o k 2 0 1 0 ) .

1 1 3


8 5

P o z n a t k y S Ú I P a O I P z k o n t r o l n í či n n o s t i

P r o b l e m a t i k a n e r o v n é h o z a c h á z e n í a d i s k r i m i n a c e j e z p o h l e d u S Ú I P v e l i c e n á r o čn ý m ú k o l e m . I n s p e k t o ři s e v n a p r o s t é v ět ši n ěp ří p a d ůn e m o h o u o p ří t o d o k l a d y , k t e r é p ře d k l á d á z a m ěs t n a v a t e l , d o t a z u j í s e t e d y z a m ěs t n a n c ů 8 6 a h l e d a j í d ůk a z y p r o n e r o v n é z a c h á z e n í p ří m o n a p r a c o v i št i. B ěžn ěn a r á že j í n a p r o t i c h ůd n é i n f o r m a c e o d z a m ěs t n a n c ůn e b o j e j i c h n e z á j e m p o s k y t n o u t i n f o r m a c e k p ře d m ět u p r o b í h a j í c í k o n t r o l y . P r o b l é m s p a t řu j e S Ú I P i v e s k u t e čn o s t i , že j e l i z j i št ěn í z k o n t r o l y ( d i s k r i m i n a c e ) p o s t a v e n o n a i n f o r m a c í c h p o s k y t n u t ý c h z a m ěs t n a n c i ( a n o n y m n ě) , j e t ře b a s t ěm i t o i n f o r m a c e m i s e z n á m i t z a m ěs t n a v a t e l e v n á s l e d u j í c í m s p r á v n í m ří z e n í , k a m j s o u z a m ěs t n a n c i p ře d v o l á n í j a k o s v ěd c i . S t á v á s e p a k , že v e s p r á v n í m ří z e n í o u l o že n í p o k u t y p a k z a m ěs t n a n c i v y p o v í d a j í j i n a k n e žp ři k o n t r o l e , c o ž m á d o p a d n a v ý s l e d e k s p r á v n í h o ří z e n í ( n e u l o že n í p o k u t y p r o n e d o s t a t e k d ůk a z ů) . P r o t o z c e l k o v é h o p o čt u z j i št ěn í z k o n t r o l S Ú I P a O I P s e p o u z e m i n i m u m ( c c a 1 % ) t ý k á p o r u še n í r o v n é h o z a c h á z e n í . N í že u v e d e n á t a b u l k a u v á d í a b s o l u t n í čí s l a p o r u še n í r o v n é h o z a c h á z e n í z a o b d o b í 2 0 1 3 2 0 1 4 . T a b u l k a č. 2 4 : P o r u še n í r o v n é h o z a c h á z e n í z a o b d o b í 2 0 1 3 2 0 1 4 .

Oblast

2013

2014

117

75

Nerovné zacházení při agenturním zaměstnávání

48

60

Nerovné zacházení před vznikem prac. poměru (inzeráty)

45

63

Nerovné zacházení – nejčastěji odměňování

P o z n a t k y o c h r á n c e z o b l a s t i k o n t r o l n í či n n o s t i S Ú I P a O I P O c h r á n c e v e s l e d o v a n é m o b d o b í p r o še t řo v a l n ěk o l i k r á t p o s t u p S Ú I P a O I P p ři ře še n í p o d n ět ůp o u k a z u j í c í c h n a n e r o v n é z a c h á z e n í a d i s k r i m i n a c i n a p r a c o v i št i ( šl o o p o s t u p y i n s p e k t o r ůp ře d z a h á j e n í m k o n t r o l y či p ři s a m o t n é k o n t r o l e ) . L z e p ři t a k a t n á z o r u , že s e j e d n á o o b l a s t , v n í žj e m i m o řá d n ěs l o ži t é p r o k á z a t s p á c h á n í s p r á v n í h o d e l i k t u . P r o t o o c h r á n c e f o r m u l o v a l i n ěk o l i k d o p o r u če n í k p o s t u p ům O I P , a b y m o h l y e f e k t i v n ěv y k o n á v a t s v o u p r á c i a p ři s p í v a t k n a p l ňo v á n í v e ře j n é h o z á j m u , j í m žb e z p o c h y b y j e i r o v n é z a c h á z e n í a n e d i s k r i m i n a c e n a j a k é m k o l i v p r a c o v i št i v Če s k é r e p u b l i c e . D o m n í v á m , s e že r e s p e k t o v á n í t ěc h t o d o p o r u če n í v d l o u h o d o b ěj ší m h o r i z o n t u p o v e d o u i k o d s t r a ňo v á n í b a r i é r n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í a n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i . D o p o r u če n í f o r m u l o v a n á o c h r á n c e m s e v z á s a d ět ý k a j í t ří o b l a s t í : Z b a v e n í i n s p e k t o r a O I P p o v i n n o s t i m l če n l i v o s t i z e s t r a n y z a m ěs t n a n c e I n s p e k t o řiO I P j s o u v á z á n ip o v i n n o s t im l če n l i v o s t ia n e m o h o u ( z d ův o d u o c h r a n y s l a b šís t r a n y p r a c o v n ěp r á v n í h o v z t a h u ) o d h a l i t t o t o žn o s t o s o b y p o d á v a j í c í p o d n ět k e k o n t r o l e . T o t o žn o s t p o d a t e l e n e s m í v y p l y n o u t 8 7 a n i z e s t r u k t u r y p r o t o k o l u o k o n t r o l e . V n e m a l é m p o čt u p ří p a d ůa l e p o d n ět y p o d á v a j í o s o b y , k t e r é s e n e o b á v a j í p o s t i h u z e s t r a n y z a m ěs t n a v a t e l e , p ří p a d n ě s e j e d n á o b ý v a l é z a m ěs t n a n c e . V t ěc h t o p ří p a d e c h j e r e s p e k t o v á n ío c h r a n n é h o u s t a n o v e n ís p í še k o n t r a p r o d u k t i v n í , n e b o ťs e O I P n e m ůže z a m ěři t n a j e d n á n íz a m ěs t n a v a t e l e v ůčik o n k r é t n í m u ( b y ťb ý v a l é m u ) z a m ěs t n a n c i . O c h r á n c e p r o t o d o p o r u či l , a b y i n s p e k t o ři O I P v o d ův o d n ěn ý c h s i t u a c í c h ( z e j m é n a j e l i n a m í t á n a 8 8 ši k a n a ) žá d a l i p o d n ěc o v a t e l e ( s t á v a j í c í h o či b ý v a l é h o z a m ěs t n a n c e ) o z b a v e n í p o v i n n o s t i m l če n l i v o s t i .

8 5

V y u ži t y p o z n a t k y z p r a v i d e l n ý c h čt v r t l e t n í c h z p r á v z a s í l a n ý c h K a n c e l á ři v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v o d r o k u 2 0 1 0 ( s p . z n . : 2 6 / 2 0 1 0 / D I S / P P O ) a z e s e t k á n í n a k u l a t ý c h s t o l e c h v l e t e c h 2 0 1 3 a 2 0 1 4 . O c h r á n c e v m i n u l o s t i k r i t i z o v a l p r a x i , k d y O I P o d m í t a l p r o še t ři t n e z á k o n n é j e d n á n í z a m ěs t n a v a t e l e z d ův o d u n e d o s t a t k u d ůk a z ůo d p o d a t e l e p o d n ět u . P o d l e o c h r á n c e j s o u O I P p o v i n n y p ři j m o u t p o d n ět k e k o n t r o l e d o d r žo v á n í p r a c o v n ěp r á v n í c h p ře d p i s ůi v p ří p a d ě, že p o d a t e l n e m á k d i s p o z i c i d o k l a d y , k t e r é b y t o t o p o r u še n í p r o k a z o v a l y , n e b o j e d n á l i s e o p o r u še n í z á k o n a , k t e r é n e l z e d o k á z a t j i n a k n e žú s t n í v ý p o v ěd í o s t a t n í c h z a m ěs t n a n c ů. Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 6 . p r o s i n c e 2 0 0 9 s p . z n . 4 2 9 4 / 2 0 0 9 / V O P / L D , d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 3 1 0 . 8 7 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 2 0 . p r o s i n c e 2 0 1 0 s p . z n . 6 6 0 7 / 2 0 0 9 / V O P / L D , d o s t u p n á : h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 2 9 4 . 8 8 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 6 . z á ří 2 0 1 3 s p . z n . 5 7 9 8 / 2 0 1 3 / V O P / Z O , d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 7 3 8 . 8 6

1 1 4


V r e a k c i n a t o t o d o p o r u če n í v y d a l g e n e r á l n í i n s p e k t o r S Ú I P z á v a z n ý m e t o d i c k ý P o k y n k p r o v á d ěn í k o n t r o l n a 8 9 z á k l a d ě p o d n ět u k e k o n t r o l e , d l e k t e r é h o j s o u i n s p e k t o ři p o v i n n i p o s t u p o v a t d l e d o p o r u če n í o c h r á n c e . P o k u d p o d a t e l z b a v í O I P m l če n l i v o s t i , n e m ůže i n s p e k t o r c h r á n i t i d e n t i t u ( či o s o b u ) p o d a t e l e p o u z e n a z á k l a d ěs v é ú v a h y , 9 0 z v l á št ěp o k u d v d ůs l e d k u t a k o v é o c h r a n y n e m ůže řá d n ěz j i s t i t s k u t k o v ý s t a v . Z j i št ěn í s t a v u , o n ěm žn e j s o u d ův o d n é p o c h y b n o s t i

O c h r á n c e d á l e d o p o r u či l , a b y O I P p r ůb ěh k o n t r o l y z d o k u m e n t o v a l v t a k o v é m r o z s a h u , a b y j e h o p o s t u p j e d n o z n a čn ě v y p l ý v a l z e s p i s o v é h o m a t e r i á l u . J e d i n ě t a k j e m o žn é z á v ěr y k o n t r o l y p ře z k o u m a t , p o s o u d i t j e j i c h p r ůk a z n o s t a s k u t e čn o s t , z d a O I P z j i s t i l s t a v v ěc i , o n ěm žn e j s o u d ův o d n é p o c h y b n o s t i . P o k u d s e O I P v r á m c i s v é h o 9 1 o p r á v n ěn í d o t a z u j e z a m ěs t n a n c ůk o n t r o l o v a n é o s o b y , j e p o v i n e n d ůs l e d n ěv é s t ú ře d n í z á z n a m y o k o m u n i k a c i s e 9 2 z a m ěs t n a n c i. P ři p r o še t řo v á n í d i s k r i m i n a c e p a k m u s í O I P p ři z p ůs o b i t s v ůj p o s t u p i f o r m ěd i s k r i m i n a c e ( n a p ř. v o l b o u 9 3 v h o d n é h o k o m p a r á t o r a ) . U n e p ří m é d i s k r i m i n a c e j e k u p ří k l a d u n u t n o p o s o u d i t , z d a o p a t ře n í d o p a d l o m é n ěp ří z n i v ě n a u r či t o u s k u p i n u v y m e z e n o u c h r á n ěn ý m k r i t é r i e m . P ři z p ůs o b e n í p o s t u p u p ři n a m í t a n é n e p ří m é d i s k r i m i n a c i v o d m ěňo v á n í z d ův o d u v ěk u m ůže s p o čí v a t n a p ří k l a d v t o m , že i n s p e k t o ři O I P p o r o v n a j í c e l o u s k u p i n u z a m ěs t n a n c ů p o b í r a j í c í c h s t a r o b n í d ůc h o d s e s k u p i n o u z a m ěs t n a n c ů, k t e ří n e j s o u n o s i t e l i d i s k r i m i n a čn í h o z n a k u ( v y šší h o v ěk u , 9 4 k t e r ý j e s p j a t s e v z n i k e m n á r o k u n a s t a r o b n í d ůc h o d ) . P r o v e d e n í k o n t r o l y d o k o n c e n e m u s í b ý t n e z b y t n o u p o d m í n k o u p r o z a h á j e n í s p r á v n í h o ří z e n í s e z a m ěs t n a v a t e l e m . O c h r á n c e k o n s t a t o v a l , že p o k u d b y k o b j a s n ěn í s p á c h a n é h o d e l i k t u 9 5 n e p o m o h l a k o n t r o l a , m á O I P v y u ží t i n s t i t u t u p o d á n í v y s v ět l e n ía v y s l e c h n o u t b ý v a l é z a m ěs t n a n c e k o n t r o l o v a n é o s o b y . N a z á k l a d ěp o d a n ý c h v y s v ět l e n í p a k m ůže z v á ži t , z d a z a h á j í s p r á v n í ří z e n í o u l o že n í s a n k c e z a m ěs t n a v a t e l i , v e k t e r é m 9 6 b y n á s l e d n ěb y l p o v i n e n o s o b y , j e žp o d a l y v y s v ět l e n í , v y s l e c h n o u t j a k o s v ěd k y . P o d á n í i n f o r m a c e o v ý s l e d k u k o n t r o l y p o d a t e l i p o d n ět u U s t a n o v e n í § 5 o d s t . 2 z á k o n a o i n s p e k c i p r á c e u k l á d á O I P p o v i n n o s t i n f o r m o v a t p o d a t e l e o v ý s l e d k u k o n t r o l y . B a r i é r a n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í m ůže b ý t p o d l e o c h r á n c e o d s t r a n ěn a j e d i n ět e h d y , p o k u d s e O I P d o s t a t e čn ě v y p o řá d á s e v še m i b o d y p o d n ět u k e k o n t r o l e a v y s v ět l í p o d a t e l i ( p o t e n c i á l n í o b ět i d i s k r i m i n a c e ) v še c h n y r e l e v a n t n í s k u t e čn o s t i t a k , a b y v i n f o r m a c i o v ý s l e d k u k o n t r o l y O I P p r o m í t l v e šk e r é o k o l n o s t i , j i m i žs e z a b ý v a l , a u v e d l v še c h n a 9 7 z j i št ěn í a z á v ěr y , k t e r é z n i c h v y v o d i l . Z j e d n á l i z a m ěs t n a v a t e l , k t e r ý s e d o p u s t i l d i s k r i m i n a c e , n á p r a v u , m u s í O I P v žd y z v á ži t , z d a z a h á j e n í ří z e n í o s p r á v n í m d e l i k t u ( a u l o že n í p o k u t y ) n e n í v r o z p o r u s e z á s a d o u s u b s i d i a r i t y t r e s t n í r e p r e s e . 9 8 O I P j e p o v i n e n t e n t o p o s t u p n á l e ži t ěo d ův o d n i t p o d a t e l i p o d n ět u v s o u l a d u s p r i n c i p y d o b r é s p r á v y . I V . 2 . 2 . 2 O b e c n ěk e s p r á v n í m r o z h o d n u t í m S Ú I P a O I P v o b l a s t i p r á c e a z a m ěs t n á n í N e j v í c e ře še n ý c h p ří p a d ův e s p r á v n í m ří z e n í v l e t e c h 2 0 1 0 2 0 1 4 s e t ý k a l o d i s k r i m i n a čn í p r a c o v n í i n z e r c e . J e d n a l o s e o i n z e r c i n a l e z e n o u v e v ý l o h á c h , z a d v e řm i či j i n d e v p r o s t o r á c h ( p r o v o z o v n á c h ) z a m ěs t n a v a t e l ů, k t e r á b y l a o b j e v e n a p ři k o n t r o l á c h z a m ěře n ý c h n a n e l e g á l n í z a m ěs t n á v á n í . J e d n a l o s e o i n z e r c i u v e ře j n ěn o u v d e n n í m t i s k u či n a i n t e r n e t u ( n a p o r t á l e c h z a m ěře n ý c h n a n a b í d k y z a m ěs t n á n í ) . Z a m ěs t n a v a t e l é s e ča s t o b r á n i l i n e z n a l o s t í a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , či j e d n á n í m n e k o m p e t e n t n í c h o s o b , k t e r é n e m ěl y p ří m ý p o k y n u v e ře j n i t i n z e r á t s d i s k r i m i n a čn í m z n ěn í m . Ča s t o u v á d ěl i , že p o u ži l i f o r m u l a c e s o h l e d e m n a t o , j a k é o s o b y m í v a j í o p r á c i n a d a n ý c h p o z i c í c h z á j e m . N ěk t e ří u v á d ěl i , že n e m ěl i v ú m y s l u n ěk o h o v y l o u či t . Ča s t o t a k é

8 9

P o k y n z e d n e 3 1 . l e d n a 2 0 1 4 t v o ří c í p ří l o h u M e t o d i c k é h o p o k y n u g e n e r á l n í h o i n s p e k t o r a S Ú I P č. 2 / 2 0 1 4 ( č. j . 4 3 7 / 1 . 1 0 / 1 4 ) n a b y l ú či n n o s t i d n e 3 . ú n o r a 2 0 1 4 . 9 0 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 2 1 . če r v e n c e 2 0 1 4 s p . z n . 7 6 4 4 / 2 0 1 4 / V O P / H P , d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z . 9 1 u s t a n o v e n í § 7 o d s t . 1 z á k o n a o i n s p e k c i p r á c e 9 2 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 1 . s r p n a 2 0 1 4 s p . z n . 1 7 5 8 / 2 0 1 4 / V O P / E H Š, d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 1 4 8 8 9 3 O s o b a , k t e r á j e v e s r o v n a t e l n é m p o s t a v e n í j a k o o s o b a , k t e r á n a m í t á n e r o v n é z a c h á z e n í či d i s k r i m i n a c i . 9 4 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 0 . l i s t o p a d u 2 0 1 4 s p . z n . 4 7 8 5 / 2 0 1 3 / V O P / E N , d o s t u p n á : h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 1 2 3 6 . 9 5 u s t a n o v e n í § 1 3 7 z á k o n a č. 5 0 0 / 2 0 0 4 S b . , s p r á v n í řá d , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů 9 6 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 5 . s r p n a 2 0 1 4 s p . z n . 6 7 9 7 / 2 0 1 3 / V O P / E H Š, d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 2 5 8 0 9 7 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 4 . p r o s i n c e 2 0 1 4 s p . z n . 2 1 0 9 / 2 0 1 4 / V O P / E H Š, d o s t u p n á : h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 1 2 1 0 9 8 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 3 . s r p n a 2 0 1 4 s p . z n . 2 5 0 / 2 0 1 2 / D I S / E N , d o s t u p n á : h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 1 6 3 4 .

1 1 5


n e v h o d n ý i n z e r á t o d s t r a n i l i j e št ěv d o b ěp r ůb ěh u k o n t r o l y . T y t o s k u t e čn o s t i i n s p e k t o r á t y n e z v a žo v a l y j a k o d ův o d y p r o n i žší s a n k c e . N e j ča s t ěj ší m d i s k r i m i n a čn í m d ův o d e m v s a n k c i o n o v a n é p r a c o v n í i n z e r c i b y l o p o h l a v í , r e s p . p o ža d a v e k n a z a m ěs t n á n í p r o že n u , v n ěk o l i k a p ří p a d e c h p r o m u že . D a l ší m t y p i c k ý m p o ža d a v k e m b y l p o ža d a v e k n a v ěk –m l a d ý v ěk d o 3 0 , r e s p . 4 5 l e t , n e b o n a o p a k p o ža d a v e k n a d ůc h o d o v ý v ěk . Ča s t o s e p o ža d a v k y n a v ěk a p o h l a v í o b j e v o v a l y v k o m b i n a c i . V ý s k y t v í c e d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ůi n s p e k t o r á t y p r á c e h o d n o t i l y j a k o p ři t ěžu j í c í o k o l n o s t a v z a l i j i v ú v a h u p ři s t a n o v e n í s a n k c e . V ý še p o k u t s e p o h y b o v a l a o d 2 . 0 0 0 K č( €7 4 ) v p ří p a d ě, v n ěm žb y l a šk o d l i v o s t j e d n á n í s h l e d á n a n í z k o u ) , d o 7 5 . 0 0 0 K č( €2 . 7 7 7 ) , c o žb y l a n e j ča s t ěj ší v ý še p o k u t y v h l a v n í m m ěs t ěP r a z e . V o s t a t n í c h r e g i o n e c h s e p o k u t a p o h y b o v a l a n e j ča s t ěj i v e v ý ši 5 –1 0 . 0 0 0 K č( €1 8 5 –3 7 0 ) d l e m a j e t k o v ý c h p o m ěr ůz a m ěs t n a v a t e l e a o k o l n o s t í p ří p a d u , v ý j i m e čn ě1 5 , r e s p . 2 0 . 0 0 0 K č( €5 5 5 –7 4 0 ) . P ří k l a d y p o k u t o v a n ý c h i n z e r á t ů

„D o b r ý d e n p á n o v é k u c h a ři !H l . m i n u t k o v é h o k u c h a ře d o m o d e r n ěv y b a v e n é n e r e z o v é k u c h y n ě, k d e j d e m e s d o b o u , v a ří m e s o u ča s n o u g a s t r o n o m i i če s k o u i z a h r a n i čn í . N e j v h o d n ěj ší b y b y l p a n k u c h a řs c c a 1 0 l e t o u p r a x í s v y ži v o v a c í m i p o v i n n o s t m i , v a ři l b y s r d c e m a n e j e n p r o p e n í z e . Z o d p o v ěd n ý , s a m o s t a t n ý s e z á j m e m o m l a d ý k o l e k t i v . “ „P o k o j s k é d o h o t e l u v P r a z e . P r a x e p o d m í n k o u , v ěk d o 4 8 l e t . P r á c e v h o d n á p r o c i z i n c e s t r v a l ý m p o b y t e m a o b ča n y E U . “ „P ři j m e m e d ůc h o d k y n i . “ „P ři j m e m e b a r m a n a a u k l í z e čk u d o r e s t a u r a c e d o 3 0 l e t . “ „P o m o c n á s í l a n a ú k l i d a m y t í n á d o b í … j e n že n u . “ „H l e d á m e z á j e m k y n ěd o v ěk u 2 7 l e t ( k a s i n o ) . “ „H l e d á m e z r u čn é že n y s v ý b o r n ý m z r a k e m d o p r ům y s l o v ý c h h a l v P l z n i n a p o z i c i o p e r á t o r a m o n t á žn í l i n k y . “ „S k l a d n í c i , o b s l u h a m a n i p u l a čn í c h v o z í k ů– m u ži v e v ěk u 2 5 –3 5 l e t . “

K r o m ěd i s k r i m i n a čn í i n z e r c e b y l y ře še n y p ří p a d y n e r o v n é h o o d m ěňo v á n í , r o z d í l n é p o d m í n k y p r o z a m ěs t 9 9 n a n c e a z a m ěs t n a n c e d o d á v a n é a g e n t u r o u p r á c e , n e r o v n é z a c h á z e n í p ři r o z d ěl o v á n í s m ěn . D á l e b y l v j e d n o m p ří p a d ěs a n k c i o n o v á n b o s s i n g , k n ěm u žd o šl o p o p o d á n í v ý p o v ěd i z a m ěs t n a n k y n í , a p ří p a d n e p r o j e d n á n í s t í žn o s t i n a ši k a n u n a p r a c o v i št i . P o s l e d n í z m í n ěn ý p ří p a d b y l ře še n i s o u d n ě( v i z n í že ) . I V . 2 . 2 . 3 V ý b ěr z k o n k r é t n í c h r o z h o d n u t í S Ú I P a O I P O I P p r o J i h o m o r a v s k ý k r a j a Z l í n s k ý k r a j ( Č. j . 1 8 8 9 8 / 9 . 3 0 / 1 4 3 , S p . Z n . S 9 2 0 1 4 2 6 ) Z a m ěs t n a v a t e l d o d o p o r u če n e k k p ři j e t í u c h a z e čů o z a m ěs t n á n í v y d a n ý c h Ú řa d e m p r á c e Če s k é r e p u b l i k y – u v e d l d ův o d n e p ři j e t í v e z n ěn í : „Z a m ěs t n a v a t e l p o t v r z u j e , že u c h a z e čo z a m ěs t n á n í n e n í p ři j a t z d ův o d u : p ři j í m á m e p r o s í m d ěl n i c i “; „Z a m ěs t n a v a t e l p o t v r z u j e , že u c h a z e čo z a m ěs t n á n í n e n í p ři j a t z d ův o d u : m í s t o j e p r o d ěl n i c e “. Z a m ěs t n a v a t e l s e h á j i l t í m , že z a m ěs t n á v á m u že i že n y . M u že p ři j í m á n a f y z i c k y n á r o čn ěj ší p r á c e , že n y n a l e h čí p r á c e . M í s t o , k t e r é m u ži p o p t á v a l i , b y l o n a k o n e c o b s a z e n o že n o u . O I P u l o ži l z a m ěs t n a v a t e l i p o k u t u v e v ý ši 2 0 . 0 0 0 K č ( p ři b l i žn ě€7 4 0 ) . J e d n a l o s e o z a m ěs t n a v a t e l e z a m ěs t n á v a j í c í h o 1 0 –1 9 z a m ěs t n a n c ů.

9 9

D l e v y j á d ře n í I n g . J i ří h o M a c í čk a z e d n e 2 3 . b ře z n a 2 0 1 4 s e j e d n á o n e j v y šší p o k u t y , k t e r é O I P a S Ú I P u k l á d a j í .

1 1 6


O I P p r o J i h o m o r a v s k ý a Z l í n s k ý k r a j ( Č. j . 7 6 1 3 / 9 . 3 0 / 1 2 / 1 4 . 3 P Z , S p . Z n . S D 2 3 7 / 1 2 ) O I P u l o ži l p o k u t u 5 0 . 0 0 0 K č( p ři b l i žn ě€1 . 8 5 0 ) z a z v e ře j n ěn í i n z e r á t u n a i n t e r n e t u v e z n ěn í : „P r o d a v a čk u b a r e v n a p o l o v i čn í ú v a z e k . Z n a l o s t s o r t . n e v y ža d u j i . V ěk d o 4 0 l e t “. P ři u r čo v á n í v ý še p o k u t y v z a l v ú v a h u n e j e n k u m u l a c i d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ů, a l e i s k u t e čn o s t , že z a m ěs t n a v a t e l v e s k u t e čn o s t i n e c h t ěl o b s a d i t žá d n é p r a c o v n í m í s t o , p o u z e s i t o u t o f o r m o u m o n i t o r o v a l z á j e m a b s o l v e n t ůa m l a d ý c h l i d í v o b o r u . S t á t n í ú řa d i n s p e k c e p r á c e ( S Ú I P č. j . 4 0 7 / 1 . 3 0 / 1 2 / 1 4 . 3 , M P S V č. j . 2 0 1 1 / 9 1 9 9 1 ) S Ú I P r o z h o d o v a l o o d v o l á n í p r o t i r o z h o d n u t í Ú řa d u p r á c e ČR . Z a m ěs t n a v a t e l z a s l a l Ú řa d u p r á c e p o ža d a v e k n a p ři j e t í d o h l a v n í h o p r a c o v n í h o p o m ěr u s k l a d n í k a –t e c h n i k a s p o ža d a v k y d o b r é h o z d r a v o t n í h o s t a v u , d o b r ý c h v y j a d řo v a c í c h s c h o p n o s t í a ři d i čs k ý m p r ůk a z e m B . D v a u c h a z e či o z a m ěs t n á n í n á s l e d n ěp ře d l o ži l i ú řa d u p r á c e d o p o r u če n k u , n a n í žz a m ěs t n a v a t e l p o t v r d i l , že u c h a z e čn e n í p ři j a t z d ův o d u v ěk u p ře s 5 0 l e t . S Ú I P v t o m t o p ří p a d ěp o t v r d i l u l o že n í p o k u t y v e v ý ši 5 0 . 0 0 0 K č( p ři b l i žn ě€1 . 8 5 0 ) . 1 0 0

R o z s u d e k N e j v y šší h o s p r á v n í h o s o u d u z e d n e 3 0 . 1 2 . 2 0 1 4 , čj . 4 A d s 2 1 1 / 2 0 1 4 –3 6 S o u d p o t v r d i l r o z h o d n u t í o u l o že n í p o k u t y v e v ý ši 8 0 . 0 0 0 K č ( p ři b l i žn ě € 2 . 9 6 0 ) , k t e r o u O I P u l o ži l z a n e p r o j e d n á n í s t í žn o s t i z a m ěs t n a n k y n ěn a b o s s i n g . Z a m ěs t n a v a t e l n e p r o j e d n a l s t í žn o s t z d ův o d u p r a c o v n í n e s c h o p n o s t i z a m ěs t n a n k y n ě, k t e r á v z n i k l a v d ůs l e d k u ši k a n y n a p r a c o v i št i . S t í žn o s t n e p r o j e d n a l a n i p ře s t o , že m u b y l o z n á m o , že m á z a m ěs t n a n k y n ěp o v o l e n é v y c h á z k y , v r á m c i n i c h žn a b í z e l a p r o j e d n á n í s t í žn o s t i . S p r á v n í o r g á n p ři h o d n o c e n í v y c h á z e l z e s k u t e čn o s t i , že z p ře d l o že n ý c h d o k l a d ův y p l y n u l o , že n e d o šl o k o p o m e n u t í , n a o p a k j s o u z d e z n a k y z á m ěr n é s n a h y s t í žn o s t n e p r o j e d n a t . I V . 2 . 2 . 4 Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e ( ČO I ) j e o r g á n s t á t n í s p r á v y p o d ří z e n ý M i n i s t e r s t v u p r ům y s l u a o b c h o d u . J e d n á s e 1 0 1 o s p r á v n í o r g á n , k t e r ý n a ú s e k u z b o ží a s l u že b v y k o n á v á d o z o r v s i t u a c i , k d y n e e x i s t u j e s p e c i á l n í d o z o r o v ý o r g á n . ČO I j e s t a n o v e n o h n e d n ěk o l i k v ý z n a m n ý c h ú k o l ů n a t o m t o p o l i( n a p ř. k o n t r o l a j a k o s t i , z d r a v o t n ín e z á v a d n o s t ia 1 0 2 b e z p e čn o s t i v ý r o b k ů). P o p i s z á k o n n ý c h n á s t r o j ů, k t e r ý c h m ůže ČO I p o u ží v a t z a ú če l e m s p l n ěn í t ěc h t o ú k o l ů, j e p o d r o b n ěj i u v e d e n v u s t a n o v e n í § 3 z á k o n a č. 6 4 / 1 9 8 6 S b . , o Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c i , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. K t ěm p a t ří p ře d e v ší m z j i šťo v á n í n e d o s t a t k ůu k o n t r o l o v a n ý c h o s o b a j e j i c h p ří či n , v y ža d o v á n í o d s t r a n ěn í z j i št ěn ý c h n e d o s t a t k ůa šk o d l i v ý c h n á s l e d k ů, u k l á d á n í či n a v r h o v á n í o p a t ře n í k j e j i c h o d s t r a n ěn í či u k l á d á n í s a n k čn í c h a j i n ý c h o p a t ře n í .

S a m o t n ý z á k a z d i s k r i m i n a c e s p o t ře b i t e l e j e z a k o t v e n v u s t a n o v e n í § 6 z á k o n a č. 6 3 4 / 1 9 9 2 S b . , o o c h r a n ě s p o t ře b i t e l e , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. P o d l e t o h o t o u s t a n o v e n í n e s m í p r o d á v a j í c í p ři p r o d e j i v ý r o b k ůn e b o p o s k y t o v á n í s l u že b s p o t ře b i t e l e d i s k r i m i n o v a t . Z á k o n o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e v ý s l o v n ěn e s p o j u j e d i s k r i m i n a c i s „t r a d i č1 0 3 n í m i “d i s k r i m i n a čn í m i d ův o d y a n i b l í že n e r o z v á d í f o r m y d i s k r i m i n a c e . P r o t o j e i t o t o u s t a n o v e n í v z á j m u o d b o r n í k ů a s p r á v n í c h s o u d ů. J e št ěp ře d ú či n n o s t í a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a s o u d y d o šl y k z á v ěr ům , že z a k á z a n ý m k r i t é r i e m 1 0 4 1 0 5 r o z l i šo v á n í m e z i s p o t ře b i t e l i j e k u p ří k l a d u t r v a l ý p o b y tči f o r m a p l a t b y k u p n í c e n y . P o d o b n ěj a k o t o m u b y l o v p ří p a d ěo r g á n ůi n s p e k c e p r á c e , t a k i ČO I m ůže ( a l e n e m u s í ) n a z á k l a d ěp o d n ět u o s o b y z a h á j i t k o n t r o l u n e b o s p r á v n í ří z e n í . V ý s l e d k e m k o n t r o l y j e p r o t o k o l o k o n t r o l e , v ý s l e d k e m s p r á v n í h o ří z e n í j e 1 0 6 1 0 7 ( n e j ča s t ěj i ) s p r á v n í r o z h o d n u t í o u l o že n í p o k u t y . Z a p o r u še n í z á k a z u d i s k r i m i n a c e m ůže ČO Iu l o ži t p o k u t u

1 0 0

w w w . n s s o u d . c z u s t a n o v e n í § 2 o d s t . 1 z á k o n a č. 6 4 / 1 9 8 6 S b . , o Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c i , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů 1 0 2 P o d r o b n ěj i v i z u s t a n o v e n í § 2 a § 2 a z á k o n a č. 6 4 / 1 9 8 6 S b . , o Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c i , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. 1 0 3 S r o v . K v a s n i c o v á , J . D i s k r i m i n a c e s p o t ře b i t e l e v če s k é m p r á v u . S o u d n í r o z h l e d y , 2 0 1 2 , č. 6 , s . 2 0 1 a n á s l . 1 0 4 R o z s u d e k N e j v y šší h o s p r á v n í h o s o u d u z e d n e 1 6 . 3 . 2 0 0 7 , čj . 4 A s 6 3 / 2 0 0 5 –6 9 , w w w . n s s o u d . c z . 1 0 5 R o z s u d e k N e j v y šší h o s p r á v n í h o s o u d u z e d n e 1 1 . 4 . 2 0 0 6 , čj . 8 A s 3 5 / 2 0 0 5 –5 1 , w w w . n s s o u d . c z 1 0 6 J e d n á s e o s p r á v n í d e l i k t u v e d e n ý v § 2 4 o d s t . 7 p í s m . c ) z á k o n a č. 6 3 4 / 1 9 9 2 S b . , o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů. 1 0 7 a j i n é d o z o r o v é o r g á n y u v e d e n é v u s t a n o v e n í § 2 3 z á k o n a č. 6 3 4 / 1 9 9 2 S b . , o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů 1 0 1

1 1 7


p r o d á v a j í c í m u a žd o v ý še 3 . 0 0 0 . 0 0 0 K č( p ři b l i žn ě€1 1 1 . 1 1 1 ) . V n e m a l é m í ře ČO I v y u ží v á i v y d á v á n í p ří k a z ů, t e d y j e d n o d u šší f o r m y s p r á v n í h o r o z h o d n u t í . ČO I j e p o v i n n a u k l á d a t ú ča s t n í k o v i ří z e n í i p o v i n n o s t n a h r a d i t n á k l a d y ří z e n í , k t e r é j s o u s t a n o v e n y p a u šá l n ěv e v ý ši 1 . 0 0 0 K č( €3 7 ) . V ý v o j p o d n ět ůk e k o n t r o l e z á k a z u d i s k r i m i n a c e s p o t ře b i t e l e ( 2 0 1 0 2 0 1 4 ) 1 0 8

Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e m á p ři s v é či n n o s t i v y u ží v a t s t í žn o s t i , o z n á m e n í a p o d n ět y o b ča n ů . M á m i m o j i n é z á k o n e m u l o že n o u p o v i n n o s t s p o l u p r a c o v a t s o b ča n s k ý m i s d r u že n í m i z a ú če l e m z v y šo v á n í o c h r a n y a b e z p e čn o s t i 1 0 9 s p o t ře b i t e l e . T é t o p o v i n n o s t i v e s l e d o v a n é m o b d o b í d o s t á l a z e j m é n a v p ří p a d e c h d i s k r i m i n a c e s p o t ře b i t e l e n a z á k l a d ě n á r o d n o s t i či e t n i c k é h o p ův o d u , k d y s p o l u p r a c o v a l a s n ěk o l i k a n e v l á d n í m i o r g a n i z a c e m i p ři p r o še t řo v á n í d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i t r žn í h o b y d l e n í či v s t u p u d o r ůz n ý c h r e s t a u r a čn í c h z a ří z e n í . T a b u l k a č. 2 5 :

Celkový počet podnětů na úseku ochrany spotřebitele Počet podnětů týkajících se diskriminace spotřebitele Počet případů, kdy byla zjištěna diskriminace Počet zahájených kontrol v oblasti diskriminace spotřebitele

2010

2011

2012

2013

2014

18893

20382

23116

22505

22187

71

58

70

65

106

7

17

13

9

40

3443

1369

1344

1000

1254

P o če t p o d n ět ůd o r u če n ý c h ČO I n a d i s k r i m i n a c i s p o t ře b i t e l e v l e t e c h 2 0 1 0 –2 0 1 3 o s c i l o v a l v p r ům ěr u k o l e m 6 6 p o d n ět ůz a r o k . K v ý r a z n é m u n á r ůs t u p o d n ět ůd o šl o a žv r o c e 2 0 1 4 , k d y ČO I o b d r že l a c e l k o v ě1 0 6 p o d n ět ůn a d i s k r i m i n a c i . B u d e j i s t ěz a j í m a v é s l e d o v a t , z d a b u d e t e n t o t r e n d p o k r a čo v a t . T a b u l k a č. 2 6 :

Důvod

Počet stížností

Jiné postavení

30

Věk

16

Etnicita

8

Pohlaví

2

Národnost/Státní příslušnost

28

V z h l e d e m k e s k u t e čn o s t i , že z á k o n o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e n e o b s a h u j e v ý če t ( a n i p ří k l a d n ý ) d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ů, m u s e l a ČO I p o s u z o v a t , z d a d o šl o k d i s k r i m i n a c i v j a k é m k o l i v n a m í t a n é m p ří p a d ěn e r o v n é h o z a c h á z e n í s p o t ře b i t e l e . P o k u d j d e o z j i št ěn í d i s k r i m i n a c e v e v z t a h u k j e d n o t l i v ý m d ův o d ům , n e j ča s t ěj i d o c h á z e l o k d i s k r i m i n a c i s p o t ře b i t e l e n a z á k l a d ěj i n é h o p o s t a v e n í . T ěc h t o p ří p a d ůb y l o v e s l e d o v a n é m o b d o b í c e l k o v ě3 0 . D a l ší m i z j i št ěn ý m i ( j i ž 1 1 0 t r a d i čn í m i ) d i s k r i m i n a čn í m i d ův o d y b y l a s t á t n í p ří s l u šn o s t , r e s p e k t i v e n á r o d n o s t ( 2 8 ) , v ěk ( 1 6 ) a e t n i c i t a ( 8 ) . V n ěk o l i k a m á l o p ří p a d e c h s e j a k o z a k á z a n ý d ův o d r o z l i šo v á n í o b j e v i l o p o h l a v í či z d r a v o t n í p o s t i že n í . 1 0 8

u s t a n o v e n í § 1 3 o d s t . 2 p í s m . a ) č. 6 4 / 1 9 8 6 S b . , o Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c i , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů u s t a n o v e n í § 1 3 o d s t . 1 p í s m . a ) č. 6 4 / 1 9 8 6 S b . , o Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c i , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů 1 1 0 Z r o z h o d n u t í ČO I ča s t o n e n í z ře j m é , k d y j e d ův o d e m p r o n e p ří p u s t n é r o z l i šo v á n í s t á t n í p ří s l u šn o s t a k d y n á r o d n o s t . V z t a h s t á t n í p ří s l u šn o s t i a n á r o d n o s t i v k o n t e x t u h o s p o d á řs k é d i s k r i m i n a c e b y v y ža d o v a l h l u b ší a n a l ý z u , k t e r á a l e n e n í p r o ú če l y t é t o v ý z k u m n é z p r á v y n e z b y t n á . 1 0 9

1 1 8


P o z n a t k y ČO I z k o n t r o l n í či n n o s t i ČO I z j i s t i l a d i s k r i m i n a c i s p o t ře b i t e l e v 8 6 p ří p a d e c h . N e j ča s t ěj i z j i št ěn ý m j e v e m b y l y d v o j í c e n y ( či t z v . p ří p l a t k y z a s e r v i s ) p r o o s o b y , k t e r é n e h o v o ři l y če s k y či p ři j í žd ěl y d o Če s k é r e p u b l i k y z a s l u žb a m i z e z a h r a n i čí ( r e s t a u r a c e , u b y t o v a c í , l á z e ňs k é s l u žb y , z á j e z d y ) . P r ům ěr n á p o k u t a u d ěl e n á ČO I z a d v o j í c e n y d o s a h o v a l a čá s t k y 4 3 . 7 5 0 K č ( € 1 . 6 2 0 ) . V o d ův o d n ěn í r o z h o d n u t í ČO I p o d p ůr n ě p o u ži l a i D o p o r u če n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v p r o c e n o v é 1 1 1 r o z l i šo v á n í.

V r á m c i p r o d e j n í c h a k c í ČO I n e j ča s t ěj i z j i s t i l a ( v e d l e n e k a l ý c h o b c h o d n í c h p r a k t i k ) n e d ův o d n é o d e p ře n í v s t u p u s p o t ře b i t e l e n a a k c i ( b e z v a z b y n a k o n k r é t n í d i s k r i m i n a čn í d ův o d ) či a p r i o r n í v y l o u če n í o s o b u r či t é h o v ěk u . V p r v n í m p ří p a d ěu k l á d a l a p o k u t u v p r ům ěr n é v ý ši 4 6 . 6 6 6 K č( €1 7 2 8 ) , v d r u h é m p ří p a d ěb y l a p r ům ěr n á p o k u t a 2 5 . 8 3 3 K č ( €9 5 6 ) . V ěk o v á d i s k r i m i n a c e s e o b j e v i l a t a k é v p ří s t u p u k f i n a n čn í m či u b y t o v a c í m s l u žb á m . V p ří p a d ěf i n a n čn í c h s l u že b s e n e j ča s t ěj i j e d n a l o o v ěk o v é o m e z e n í u s p o t ře b i t e l s k ý c h ú v ěr ů( d o l n í h r a n i c e m e z i 1 8 2 0 l e t y , h o r n í h r a n i c e 1 1 2 . m e z i 6 5 7 0 l e t y )D a l ší o m e z e n í u f i n a n čn í c h p r o d u k t ů b y l o u n e b a n k o v n í c h p o s k y t o v a t e l ů v á z á n o n a s t á t n í p ří s l u šn o s t , c o žČ O I p o k u t o v a l a c e l k e m d v a k r á t , a t o v žd y čá s t k o u 2 0 . 0 0 0 K č( €7 4 0 ) . D i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k t r žn í m u b y d l e n í n a z á k l a d ěe t n i c i t y b y l a ře še n a c e l k o v ěv še s t i p ří p a d e c h . ČO I v t é t o s o u v i s l o s t i u d ěl o v a l a r e a l i t n í m k a n c e l á ří m p o k u t y v p r ům ěr n é v ý ši 1 2 . 8 3 3 K č( €4 7 5 ) . T y t o k a n c e l á ře s e n e j ča s t ěj i 1 1 3 b r á n i l y t í m , že j e d n a j í n a z á k l a d ěp řá n í m a j i t e l e . T y t o a r g u m e n t y a l e ČO I s p r á v n ěo d m í t l a . 1 1 4

ČO I z j i šťo v a l a d i s k r i m i n a c i s p o t ře b i t e l e n e j ča s t ěj i p r o s t ře d n i c t v í m i n s t i t u t u k o n t r o l n í h o n á k u p u . I n s p e k t o ři ČO I v y u ží v a l i p o d n ět y o d s p o t ře b i t e l ůj a k o v ý c h o d i s k o p r o k o n t r o l n í či n n o s t . O s a m o t n é d i s k r i m i n a c i ( d e l i k t u ) s e 1 1 5 p ře s v ěd či l i a žn a m í s t ěk o n t r o l y . A b y n e o h r o z i l i ú če l k o n t r o l y , z a h a j o v a l i j i a žv o k a m ži k u z j i št ěn í p o r u še n í z á k o n a . P ři o d h a l o v a n í n e o d ův o d n ěn é h o c e n o v é h o r o z l i šo v á n í , i n s p e k t o ři n a v a z o v a l i s i t u a c i , že s i s l u žb u o b j e d n á v á o s o b a j i n é s t á t n í p ří s l u šn o s t i či n á r o d n o s t i ( p o p t á v k a b y l a u či n ěn a v c i z í m j a z y c e ) , v p ří p a d ěe t n i c k é d i s k r i m i n a c e ČO I s p o l u p r a c o v a l a s n e v l á d n í m i o r g a n i z a c e m i či z a p o j i l a d o k o n t r o l y i n s p e k t o r k y r o m s k é h o p ův o d u . Z a j í m a v é p ří p a d y K l i d o v ý r e s o r t a z á k a z d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u ( Č. j . ČO I 4 1 1 3 4 / 1 3 / O 1 0 0 / 2 0 0 0 / 1 3 / Če / Št , 1 2 . če r v e n c e 2 0 1 3 )

ČO I u l o ži l a p o d n i k a t e l i p o k u t u v e v ý ši 5 0 . 0 0 0 K č( € 1 . 8 5 1 ) z a t o , že v u b y t o v a c í m z a ří z e n í n e p o v o l o v a l p o b y t d ět e m d o v ěk u 8 l e t v y j m a p ře d e m u r če n ý c h t e r m í n ů( r ůz n é d r u h y p r á z d n i n b ěh e m k a l e n d á řn í h o r o k u ) . T í m m ěl p o d n i k a t e l z n e v ý h o d n i t s p o t ře b i t e l e , k t e ří c h t ěl i s l u žb u v y u ží t s p o l u s e s v ý m i d ět m i m l a d ší m i 8 l e t . P o d n i k a t e l s e p r o t i r o z h o d n u t í o p o k u t ěv ča s o d v o l a l . Ú s t ře d í ČO I p o s u z o v a l o j e d n o t l i v é a r g u m e n t y p o d n i k a t e l e o b s a že n é v o d v o l á n í . P o k u d j d e o a r g u m e n t b e z p e čn o s t i d ět í , u v e d l o , že s e j e d n á o l e g i t i m n í ú če l r o z l i šo v á n í . O v še m p a u šá l n í v y l o u če n í n e n í p o d l e Ú s t ře d í ČO I p ři m ěře n é a n e z b y t n é . B e z p e čn o s t i b y p o d n i k a t e l d o s á h l i t í m , že b y t ěm t o d ět e m z a k á z a l p ří s t u p d o j e d n o t l i v ý c h čá s t í r e s o r t u ( n a p ř. b a z é n , v í ři v k a , s a u n a ) či b y j í m z a k á z a l u r či t é a k t i v i t y ( j í z d a n a k o n i , j í z d a p s í m s p ře že n í m ) . P ři p o m n ěl o t a k é , že o d p o v ěd n o s t z a z d r a v í d ět í n e s o u j e j i c h z á k o n n í z á s t u p c i , n i k o l i v p o d n i k a t e l . Ú s t ře d í ČO I n a k o n e c i d e n t i f i k o v a l o j a k o h l a v n í d ův o d v ěk o v é h o o m e z e n í z a j i št ěn í „k l i d u , e f e k t i v n í h o o d p o či n k u a n e r u še n é h o p r ůb ěh u “r ůz n ý c h ( n e j ča s t ěj i f i r e m n í c h ) a k c í . V y c h á z e l o p ři t o m z p r e z e n t a c e s l u že b o b s a že n ý c h n a i n t e r n e t o v ý c h s t r á n k á c h k l i d o v é h o r e s o r t u . T e n t o ú če l s h l e d a l o Ú s t ře d í ČO I j a k o l e g i t i m n í , o m e z e n í p a k p ři m ěře n é a n e z b y t n é s o h l e d e m n a s o r t i m e n t n a b í z e n ý c h s l u že b . B e z p o v ši m n u t í ČO I n e n e c h a l a a n i s k u t e čn o s t , že p o d n i k a t e l n a b í z í 1 1 1

D o p o r u če n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v p r o c e n o v é r o z l i šo v á n í z e d n e 2 3 . s r p n a 2 0 1 1 ( s p . z n . : 1 5 8 / 2 0 1 0 / D I S / J K V ) . D o s t u p n é z h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 2 3 8 0 . H o r n í v ěk o v o u h r a n i c i p r o p ří s t u p k n ěk t e r ý m f i n a n čn í m s l u žb á m k r i t i z o v a l v m i n u l o s t i i v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v . N a z á k l a d ěv ý s l e d k u z v ý z k u m u z r o k u 2 0 1 3 d o p o r u či l h o r n í v ěk o v é h r a n i c e u v y b r a n ý c h p r o d u k t ůn e p o u ží v a t . B l í že v i z V ý z k u m v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v –D o s t u p n o s t f i n a n čn í c h s l u že b p r o s e n i o r y ( 2 0 1 3 ) . D o s t u p n ý z d e h t t p : / / w w w . o c h r a n c e . c z / f i l e a d m i n / u s e r _ u p l o a d / D I S K R I M I N A C E / V y z k u m / V y z k u m _ f i n a n c n i s l u z b y p r o s e n i o r y _ g r a f i k a . p d f . 1 1 3 S r o v . z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 0 . z á ří 2 0 1 4 s p . z n . 1 1 2 / 2 0 1 2 / D I S / V P , d o s t u p n á : h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 2 0 0 0 . 1 1 4 u s t a n o v e n í § 8 p í s m . b ) z á k o n a č. 2 5 5 / 2 0 1 2 S b . , k o n t r o l n í řá d 1 1 5 u s t a n o v e n í § 5 o d s t . 2 z á k o n a č. 2 5 5 / 2 0 1 2 S b . , k o n t r o l n í řá d 1 1 2

1 1 9


r o d i n á m s l u žb y v p r ůb ěh u r o k u a z a j i št u j e p r o n ěz a j í m a v é a k t i v i t y . S p o t ře b i t e l é t e d y n e j s o u a b s o l u t n ěv y l o u če n i , n a v í c m o h o u v y u ží t s l u žb y u j i n ý c h p o s k y t o v a t e l ů. O d v o l a c í o r g á n p r v o i n s t a n čn í r o z h o d n u t í z r u ši l a ří z e n í z a s t a v i l . O d m í t n u t í v s t u p u d o k l u b u o s o b á m r o m s k é h o e t n i k a ( Č. j . ČO I 7 9 7 4 0 / 1 4 / O 1 0 0 / 2 0 0 0 / 1 4 / H I / Št , 9 . z á ří 2 0 1 4 )

P o d n i k a t e l n e u m o žn i l v s t u p t ře m o s o b á m r o m s k é h o e t n i k a d o s v é p r o v o z o v n y , p ře d t í m v ša k d o n í v p u s t i l o s o b y n e r o m s k é h o p ův o d u ( i n s p e k t o r y ČO I ) . ČO I p o d n i k a t e l i u l o ži l a p o k u t a v e v ý ši 4 0 0 . 0 0 0 K č( €1 4 . 8 1 4 ) . P o d n i k a t e l p o d a l o d v o l á n í , v n ěm žn a m í t a l , že s e d e l i k t n e s t a l a žá d a l o s n í že n í p o k u t y . D l e j e h o t v r z e n í p o s t u p o v a l i i n s p e k t o ři j e d n o s t r a n n ě, n e b o ťs e v d o b ěk o n t r o l y n a c h á z e l o v p r o v o z o v n ěp ět o s o b r o m s k é h o e t n i k a . O s o b a , k t e r á n e b y l a d o p r o v o z o v n y v p u št ěn a , p ři p o m í n a l a p o d n i k a t e l i o s o b u , k t e r á s e v p r o v o z o v n ěc h o v a l a v m i n u l o s t i n e v h o d n ě. D ův o d e m n e v p u št ěn í t e d y n e b y l a j e j í e t n i c i t a . P o k u d j d e o v ý ši p o k u t y , p o d n i k a t e l u v e d l , že j e p r o n ěj l i k v i d a čn í . O d v o l a c í o r g á n a r g u m e n t y p o d n i k a t e l e n e a k c e p t o v a l . S a m o t n á s k u t e čn o s t , že s e v d o b ě k o n t r o l y n a c h á z e l y v p r o v o z n ě o s o b y r o m s k é h o e t n i k a , n e h r a j e v o t á z c e s p á c h á n í d e l i k t u r o l i . P o d n i k a t e l n a v í c n e p o s t u p o v a l s p r á v n ě, p o k u d o d m í t n u l o s o b ěv s t u p p o u z e n a z á k l a d ěp o d e z ře n í , k t e r é d á l e n e p r o v ěřo v a l . P o k u d p o d n i k a t e l n e v p u s t í d o p r o v o z o v n y o s o b u , s n í žm ěl n e b l a h o u z k u še n o s t , m u s í s i b ý t p o d l e n á z o r u o d v o l a c í h o o r g á n u j i s t , že s e j e d n á o t a k o v o u o s o b u . P o ža d a v k u p ři m ěře n o s t i n e v y h o v o v a l a a n i s k u t e čn o s t , že p o d n i k a t e l n e v p u s t i l d o p r o v o z o v n y r o m s k é že n y , k t e r é p ři šl y s „p o d e z ře l ý m “m u že m . P o k u d j d e o v ý ši p o k u t y , o d v o l a c í o r g á n z j i s t i l , že d o šl o k p o r u še n í z á s a d y z á k a z u d v o j í h o p ři čí t á n í a že m a j e t k o v á s i t u a c e p o d n i k a t e l e n e b y l a p ří z n i v á , a p r o t o p o k u t u s n í ži l n a 2 0 0 . 0 0 0 K č( €7 . 4 0 7 ) . D v o j í c e n y a d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěp o h l a v í ( S p . z n . 3 0 / 1 1 1 8 / 1 2 , 1 8 . l e d n a 2 0 1 2 ) P o d n i k a t e l p r o v o z o v a l d i s k o t é k u . N a i n t e r n e t o v ý c h s t r á n k á c h i n f o r m o v a l o c e n á c h v s t u p n é h o n a r ůz n é t a n e čn í a k c e . ČO I z j i s t i l a , že s e t y t o c e n y l i ší n a z á k l a d ěp o h l a v í s p o t ře b i t e l e ( n ěk d y b y l y c e n y p r o o b ěp o h l a v í s t e j n é , n ěk d y že n y p l a t i l y n i žší v s t u p n é , j i n d y z a s e n e p l a t i l y v ůb e c ) . Řá d o v ěs e c e n y l i ši l y v e t ře c h d e s í t k á c h k o r u n . ČO I p r o v e d l a k o n t r o l n í n á k u p a z j i s t i l a , že p o d n i k a t e l s k u t e čn ěú čt o v a l r o z d í l n é v s t u p n é p r o o b ěp o h l a v í , j a k d e k l a r o v a l n a s v ý c h 1 1 6 s t r á n k á c h . ČO I r o z h o d l a , že p o d n i k a t e l p o r u ši l z á k a z d i s k r i m i n a c e s p o t ře b i t e l e n a z á k l a d ěp o h l a v í. P ří k a z e m u l o ži l a p o k u t u v e v ý ši 2 . 0 0 0 K č( €7 4 ) . P o d n i k a t e l p ři s l í b i l , že o k a m ži t ěs j e d n á n á p r a v u . O d m í t n u t í p o s k y t n u t í u b y t o v a c í s l u žb y n a z á k l a d ěp o l i t i c k é h o s m ý šl e n í ( S p . z n . : 4 4 5 4 9 / 1 4 / 4 0 0 0 , 9 . če r v e n c e 2 0 1 4 ) P o d n i k a t e l p r o v o z u j í c í h o t e l o v é s l u žb y u v e d l n a i n t e r n e t o v ý c h s t r á n k á c h n á s l e d u j í c í i n f o r m a c i : „S p l a t n o s t í o d 2 4 . 3 . 2 0 1 4 n e u b y t o v á v á m e o b ča n y R u s k é f e d e r a c e . D ův o d e m j e a n e x e K r y m u . S l u žb y n a še h o h o t e l u m o h o u v y u ží t p o u z e t i o b ča n é R F , k t e ří s e p o d e p í ší p o d p r o h l á še n í , v e k t e r é m v y j á d ří s v ůj n e s o u h l a s s o k u p a c í K r y m u , k t e r ý o d p o r u j e v še m n o r m á m , k t e r é b y m ěl y p l a t i t v 2 1 . s t o l e t í . “T a t o i n f o r m a c e b y l a u v e d e n a i n a d v e ří c h h o t e l u . N ěk o l i k s p o t ře b i t e l ůs e o b r á t i l o s t í žn o s t í n a ČO I . I n s p e k t o r k a ČO I v p o s t a v e n í s p o t ře b i t e l k y p r o j e v i l a z á j e m o u b y t o v á n í s v é h o p ří t e l e , k t e r ý p o c h á z í z R u s k a a k t e r ý p ři j e d e n a n á v št ěv u d o Če s k é r e p u b l i k y . O b s l u h u j í c í r e c e p čn í s d ěl i l a , že p ří t e l e u b y t u j í , a l e p o d m í n k o u p o s k y t n u t í u b y t o v á n í z e s t r a n y p o s k y t o v a t e l e s l u žb y j e , a b y p ří t e l p o d e p s a l n á s l e d u j í c í p r o h l á še n í : „P r o h l a šu j i t í m t o , že n e s o u h l a s í m j a k o o b ča n R u s k é f e d e r a c e s o k u p a c í K r y m u , k t e r ý o d p o r u j e v še m n o r m á m , k t e r é b y m ěl y p l a t i t v 2 1 . s t o l e t í . “T o t o žn ý t e x t b y l p o d t í m t o t e x t e m p ře l o že n d o r u s k é h o j a z y k a . ČO I v y h o d n o t i l a t e n t o p o s t u p j a k o d i s k r i m i n a čn í a p ří k a z e m u l o ži l a p o k u t u , p r o t i k t e r é p o d a l p o d n i k a t e l o d p o r . V o d p o r u m i m o j i n é a r g u m e n t o v a l s a n k c e m i r ůz n ý c h s u b j e k t ův ůči R u s k u . ČO I v ša k s e t r v a l a n a s v é m s t a n o v i s k u a u v e d l a , že d i s k r i m i n a čn í m d ův o d e m n e b y l a n á r o d n o s t či s t á t n í p ří s l u šn o s t , a l e p o l i t i c k é n e b o j i n é s m ý šl e n í o b ča n ůR u s k é f e d e r a c e . P o d n i k a t e l i n i c n e b r á n í v t o m , a b y v y j a d řo v a l s v ůj p o l i t i c k ý p o s t o j . N e s m í s e t a k d í t a l e z a c e n u p o r u šo v á n í p r á v s p o t ře b i t e l ů( j e j i c h d i s k r i m i n a c e ) . ČO I p r o t o u d ěl i l a p o d n i k a t e l i p o k u t u v e v ý ši 5 0 . 0 0 0 K č( €1 . 8 5 1 ) . P ři h l é d l a m i m o j i n é k t o m u , že s e j e d n a l o o p r v n í p o r u še n í z á k o n a o o c h r a n ěs p o t ře b i t e l e z e s t r a n y p o d n i k a t e l e a že p o u k o n če n í k o n t r o l y b y l a i n f o r m a c e o d s t r a n ěn a z i n t e r n e t o v ý c h s t r á n e k h o t e l u . 1 1 6

P ří s t u p k t é t o p r o b l e m a t i c e v ša k n e n í j e d n o t n ý n a p ří čs t á t y E v r o p s k é u n i e . V i z z p r á v a E q u i n e t . E q u a l i t y b o d i e s a n d t h e G e n d e r G o o d s a n d S e r v i c e s D i r e c t i v e ( 2 0 1 4 ) . D o s t u p n é z h t t p : / / w w w . e q u i n e t e u r o p e . o r g / E q u a l i t y B o d i e s a n d t h e G e n d e r . V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v v t é t o o t á z c e p o s u z u j e p o d m í n k y s l e v y p o d l e § 7 o d s t . 1 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . V i z z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 2 8 . k v ět n a 2 0 1 2 s p . z n . 2 4 4 / 2 0 1 1 / D I S / J K V , d o s t u p n á : h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 1 7 8 0 .

1 2 0


D ět s k é p o r c e ( S p . z n . 4 0 0 4 0 3 / 2 0 1 1 / 4 0 0 0 / V e l . , 4 . k v ět n a 2 0 1 1 )

I n s p e k t o r k a ČO I s i v r e s t a u r a čn í m z a ří z e n í o b j e d n a l a j í d l o „K r t e če k “v s e k c i „N ěc o p r o n a še m a l é s t r á v n í k y “. Z a j í d l o o h m o t n o s t i 8 0 g m ěl a z a p l a t i t 5 9 K č( €2 . 2 0 ) . Čí šn í k v ša k o b j e d n á v k u o d m í t n u l . I n s p e k t o r k a z j i s t i l a , že v j í d e l n í m l í s t k u j e p o d o b n é j í d l o o h m o t n o s t i 1 5 0 g v c e n ě1 0 6 K č( €4 ) . P ři k o u p i l e v n ěj ší h o j í d l a t e d y n e b y l s p o t ře b i t e l n i j a k z v ý h o d n ěn , b a p r á v ěn a o p a k . D ův o d y r o z l i šo v á n í n e b y l y u v e d e n y v j í d e l n í m l í s t k u a n e v y s v ět l i l j e a n i p o d n i k a t e l b ěh e m k o n t r o l y . P o j e m m a l ý s t r á v n í k ( m á l o h l a d o v ý , m a l ý v ěk e m či v ý šk o u ) b y l p o d l e ČO I n e j a s n ý . P o d n i k a t e l p r o t o m u s e l z a p l a t i t p o k u t u a n á h r a d u n á k l a d ů ří z e n í v e v ý ši 3 . 0 0 0 K č( €1 1 1 ) . I V . 2 . 2 . 5 Če s k á šk o l n í i n s p e k c e

Če s k á šk o l n í i n s p e k c e ( d á l e t a k é „Č Š I “) j e s p r á v n í m ú řa d e m p o d ří z e n ý m M i n i s t e r s t v u šk o l s t v í , m l á d e že a t ěl o v ý c h o v y , j e h o žú k o l e m j e k o n t r o l a p o s t u p ů šk o l a šk o l s k ý c h z a ří z e n í . I n s p e k čn í či n n o s t j e r ůz n o r o d á a j e p o d r o b n ě p o p s á n a v u s t a n o v e n í § 1 7 4 o d s t . 2 z á k o n a č. 5 6 1 / 2 0 0 4 S b . , o p ře d šk o l n í m , z á k l a d n í m , s t ře d n í m , v y šší m o d b o r n é m a j i n é m v z d ěl á v á n í ( šk o l s k ý z á k o n ) , v e z n ěn í p o z d ěj ší c h p ře d p i s ů( d á l e j a k o „šk o l s k ý z á k o n “) . J e p r o v á d ěn a b u ďn a z á k l a d ěp l á n u h l a v n í c h ú k o l ůn a p ří s l u šn ý šk o l n í r o k , a n e b o n a z á k l a d ěp o d n ět ů, s t í žn o s t í a p e t i c . V p ří p a d ěi n s p e k čn í či n n o s t i k o n a n é n a z á k l a d ěs t í žn o s t i p r o še t řu j e Č ŠI j e d n o t l i v á t v r z e n í u v e d e n á v e s t í žn o s t i a v ý s l e d e k še t ře n í p ře d á v á z ři z o v a t e l i k d a l ší m u ří z e n í . Z ři z o v a t e l i n f o r m u j e Če s k o u šk o l n í i n s p e k c i o v y ří z e n í s t í žn o s t i a o p ří p a d n ý c h o p a t ře n í c h p ři j a t ý c h k n á p r a v ě. V ý z n a m n o u s o u čá s t í i n s p e k čn í či n n o s t i j e h o d n o c e n í p o d m í n e k , p r ůb ěh u a v ý s l e d k ův z d ěl á v á n í v e šk o l á c h a šk o l s k ý c h s l u že b . P ři t o m t o h o d n o c e n í m u s í Č ŠI p o d l e u s t a n o v e n í § 1 7 4 o d s t . 7 šk o l s k é h o z á k o n a v y c h á z e t z e z á s a d a c í l ůs t a n o v e n ý c h šk o l s k ý m z á k o n e m . H l a v n í m k r i t é r i e m t é t o či n n o s t i p ři t o m m u s í b ý t s l e d o v á n í ú či n n o s t i p o d p o r y 1 1 7 r o z v o j e o s o b n o s t i d í t ět e , žá k a a z á s a d a n e d i s k r i m i n a c e . Č ŠI m ůže v é s t p ře s t u p k o v é ří z e n í v p ří p a d ě, že o s o b a o d p o v ěd n á z a p ři j e t í n e b o s p l n ěn í o p a t ře n í k o d s t r a n ěn í n e d o s t a t k ůz j i št ěn ý c h p ři i n s p e k čn í či n n o s t i ( n e j ča s t ěj i ře d i t e l či ře d i t e l k a šk o l y ) t a t o o p a t ře n í v e l h ůt ěs t a n o v e n é Č ŠI n e p ři j m e n e b o j e n e s p l n í . Č ŠI j e d á l e o p r á v n ěn a p o d a t z ři z o v a t e l i šk o l y a šk o l s k é h o z a ří z e n í n á v r h n a v y h l á še n í k o n k u r z u a n e b o m ůže p o d a t n á v r h n a o d v o l á n í ře d i t e l e či ře d i t e l k y . Z ři z o v a t e l n e m u s í žá d o s t i Č ŠI v y h o v ět . N e j t v r d ší p o s t u p , k t e r ý m ůže p o d l e p l a t n é p r á v n í ú p r a v y Č ŠI z v o l i t , j e p o d á n í n á v r h u n a v ý m a z šk o l y , šk o l s k é h o z a ří z e n í n e b o 1 1 8 o b o r u v z d ěl á v á n í z e šk o l s k é h o r e j s t ří k u . O n á v r h u r o z h o d u j e M i n i s t e r s t v o šk o l s t v í , m l á d e že a t ěl o v ý c h o v y . V ý v o j p o d n ět ůk e k o n t r o l e r o v n é h o p ří s t u p u k e v z d ěl á v á n í ( 2 0 1 0 2 0 1 4 ) T a b u l k a č. 2 7 : 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 Celkový počet podnětů na úseku rovného přístupu ke vzdělání (diskriminace) Počet případů, kdy byl bod stížnosti důvodný Počet případů, kdy byl bod stížnosti neprokazatelný Počet případů, kdy byl bod stížnosti nedůvodný Počet zahájených státních kontrol/inspekcí v oblasti rovného přístupu ke vzdělání

16

11

11

13

24

8

4

3

4

9

0

2

6

2

6

8

5

2

6

9

11

5

3

1

9

1 1 7

V z d ěl á v á n í j e p o d l e § 2 o d s t . 1 p í s m . a ) z a l o že n o n a z á s a d á c h r o v n é h o p ří s t u p u k a žd é h o s t á t n í h o o b ča n a Če s k é r e p u b l i k y n e b o j i n é h o čl e n s k é h o s t á t u E v r o p s k é u n i e k e v z d ěl á v á n í b e z j a k é k o l i d i s k r i m i n a c e z d ův o d u r a s y , b a r v y p l e t i , p o h l a v í , j a z y k a , v í r y a n á b o že n s t v í , n á r o d n o s t i , e t n i c k é h o n e b o s o c i á l n í h o p ův o d u , m a j e t k u , r o d u a z d r a v o t n í h o s t a v u n e b o j i n é h o p o s t a v e n í o b ča n a . 1 1 8 M u s í b ý t s p l n ěn y p o d m í n k y § 1 7 5 šk o l s k é h o z á k o n a .

1 2 1


Č ŠI v e d e s t a t i s t i k u p o d n ět ůd l e šk o l n í c h r o k ů. D l e a n a l ý z y s t í žn o s t í a p o d n ět ů Č ŠI o b d r že l a v e s l e d o v a n é m o b d o b í v p r ům ěr u 4 6 4 p o d n ět ůr o čn ě. N e j v y šší p o če t p o d n ět ůz a z n a m e n a l a v e šk o l n í m r o c e 2 0 1 3 / 2 0 1 4 ( 5 2 7 ) , c o ž s e p r o j e v i l o i v n á r ůs t u p o d n ět ůk e k o n t r o l e d o d r žo v á n í r o v n é h o p ří s t u p u k e v z d ěl á v á n í ( 2 4 p o d n ět ů) . V p ře d c h o z í c h l e t e c h p o d í l p o d n ět ůs n a m í t a n o u d i s k r i m i n a c í o s c i l o v a l k o l e m 3 % r o čn ě. Šk o l s k ý z á k o n o b s a h u j e o t e v ře n ý v ý če t d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ů ( „j i n é p o s t a v e n í “) . P r o t o m e z i n e j ča s t ěj i 1 1 9 n a m í t a n é d i s k r i m i n a čn í d ův o d y p a t ři l v e s l e d o v a n é m o b d o b í p r á v ěu v e d e n ý d ův o d ( 4 4 p ří p a d ů) . N a r o z d í l o d a n t i 1 2 0 d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a šk o l s k ý z á k o n p o v a žu j e z a c h r á n ěn ý d ův o d z d r a v o t n í s t a v o b e c n ě . T e n s e o b j e v i l v e s t í žn o s t e c h h n e d n ěk o l i k r á t ( 1 5 ) , a t o z e j m é n a v s o u v i s l o s t i s e z a b e z p e če n í m s p e c i á l n í c h v z d ěl á v a c í c h p o t ře b d í t ět e , žá k a či s t u d e n t a p o d l e § 1 6 šk o l s k é h o z á k o n a . K d a l ší m n a m í t a n ý m d i s k r i m i n a čn í m d ův o d ům p a t ří e t n i c i t a , p o h l a v í , n á r o d n o s t a n á b o že n s k é v y z n á n í . T a b u l k a č. 2 8 :

Důvod

Počet stížností

Jiné postavení

44

Zdravotní stav

15

Etnicita

7

Náboženské vyznání

5

Pohlaví

2

Národnost

1

Č ŠI t a k é r o z l i šu j e j e d n o t l i v é b o d y s t í žn o s t i , n e b o ťp o d a t e l é n a m í t a j í v j e d n é s t í žn o s t i v í c e p o r u še n í šk o l s k ý c h p ře d p i s ů( n a p ř. v ý c h o v n á o p a t ře n í , t ěl e s n é t r e s t á n í žá k a , b e z p e čn o s t , šk o l n í s t r a v o v á n í ) . V e s l e d o v a n é m o b d o b í Č ŠI n e v e d l a s ře d i t e l e m či ře d i t e l k o u p ře s t u p k o v é ří z e n í k v ůl i d i s k r i m i n a c i a r o v n ěž n e v y u ži l a s v é h o o p r á v n ěn í p o d a t n á v r h n a v ý m a z šk o l y z e šk o l s k é h o r e j s t ří k u . P o z n a t k y Č ŠI z i n s p e k čn í či n n o s t i P o d o b n ěj a k o t o m u b y l o u s h o r a u v e d e n ý c h s p r á v n í c h o r g á n ů, r o v n ěž Č Š I s e s e t k á v á s t í m , že p o d a t e l é ( n e j ča s t ěj i z á k o n n í z á s t u p c i d í t ět e , žá k a či s t u d e n t a ) n e z n a j í p r á v n í v ý z n a m p o j m u d i s k r i m i n a c e . K a žd o u s t í žn o s t ( a j e d n o t l i v é b o d y v n í u v e d e n é ) s e i n s p e k t o ři Č ŠI s n a ží v y ře ši t d o 3 0 d n ů. J e l i p ří p a d s l o ži t ěj ší , p r o d l u žu j e s e l h ůt a p r o v y ří z e n í s t í žn o s t i n a 6 0 d n í . Č ŠI t a k é z a z n a m e n a l a o b a v u r o d i čů z p o d á n í s t í žn o s t i a s p í še s e i n s p e k t o r ůd o t a z u j í , j a k b y m ěl a šk o l a s p r á v n ěp o s t u p o v a t . V t é t o r o v i n ět a k Č ŠI m ůže p o m á h a t k o d s t r a n ěn í p ře k á že k n a i n d i v i d u á l n í ú r o v n i . Ča s t o j s o u p o d á v á n y a n o n y m n í s t í žn o s t i n a p o m ěr y v e šk o l e či šk o l s k é m z a ří z e n í . D o c h á z í t a k é k t o m u , že s t ěžo v a t e l é v e z m o u s v o u s t í žn o s t z p ět . N e m a l á čá s t s t í žn o s t í j e p o s t a v e n a n a t v r z e n í c h , k t e r á n e l z e p o d l o ži t d ůk a z y . V e s l e d o v a n é m o b d o b í s e Č ŠI n ěk o l i k r á t v y j a d řo v a l a k p r o b l e m a t i c e v z d ěl á v á n í r o m s k ý c h d ět í a d ět í s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m . V r á m c i i n s p e k čn í či n n o s t i v y d a l a d ůl e ži t é t e m a t i c k é z p r á v y t ý k a j í c í s e v z d ěl á v á n í d ět í s e s p e c i á l n í m i v z d ěl á v a c í m i p o t ře b a m i p o d l e R á m c o v é h o v z d ěl á v a c í h o p r o g r a m u p r o z á k l a d n í v z d ěl á v á n í – p ří l o h y u p r a v u j í c í

1 1 9

V i n s p e k čn í či n n o s t i s e o b j e v i l y n á s l e d u j í c í d ův o d y r o z l i šo v á n í m e z i žá k y : n e z n a l o s t e l e k t r o m ěře n í , n e s t r a v o v á n í s e v e šk o l n í j í d e l n ě, z a řa z e n í d o s p o r t o v n í t ří d y , žá k v p ěs t o u n s k é p é či , žá k o h r o že n ý n e d o s t a t e čn ý m p r o s p ěc h e m , žá k čt y řl e t é h o g y m n á z i a , čl e n s t v í r o d i če v e s d r u že n í r o d i čů a p řá t e l šk o l y , žá k z a řa z e n ý d o t ří d y s i n t e n z i v n í v ý u k o u j a z y k ů, z a m ěs t n a n o s t r o d i čů a p o d . D o t é t o s b ěr n é k a t e g o r i e l z e z a řa d i t i s i t u a c e , k d y j e n a m í t á n a ši k a n a z e s t r a n y p e d a g o g a či v e d e n í šk o l y b e z u v e d e n í k o n k r é t n í h o d ův o d u . P o k u d n e m ěl t v r z e n ý p o s t i h žá k a p o p o d á n í s t í žn o s t i Č ŠI s o u v i s l o s t s j i n ý m d ův o d e m u v e d e n ý m v § 2 o d s t . 1 p í s m . a ) šk o l s k é h o z á k o n a , b y l a t a t o s t í žn o s t z a h r n u t a o p ět p o d d ův o d „j i n é p o s t a v e n í o b ča n a “ 1 2 0 n i k o l i v p o u z e z d r a v o t n í p o s t i že n í

1 2 2


1 2 1

p o s t i že n í m ( R V P Z V L M P ) . J d e l i o r o v n ý p ří s t u p k e v z d ěl á v á n í o b e c n ě, u či n i l a n ěk o l i k k l í čo v ý c h d o p o r u če n í 1 2 2 1 2 3 v n á v a z n o s t i n a v ý s l e d k y še t ře n í P I S A a v ý z k u m u O E C D . V t o m t o o h l e d u s e Č ŠI v y m y k á či n n o s t i v ý še z m í n ěn ý c h s p r á v n í c h o r g á n ůa p ři b l i žu j e s e o r g á n u , k t e r ý s e v ý z n a m n ý m z p ůs o b e m p o d í l í n a t v o r b ěv z d ěl á v a c í p o l i t i k y . J e j í i n s p e k čn í či n n o s t t a k s m ěřu j e i k o d s t r a n ěn í b a r i é r n a ú r o v n i c e l o s p o l e če n s k é a l e g i s l a t i v n í . P o z n a t k y o c h r á n c e k i n s p e k čn í či n n o s t i Č ŠI 1 2 4

O c h r á n c e u či n i l v r á m c i s v ý c h še t ře n ín ěk o l i k d o p o r u če n í Č ŠI , k t e r é s e t ý k a j í o b l a s t i r o v n é h o z a c h á z e n í v e v z d ěl á v á n í . T a t o d o p o r u če n í v y c h á z e j í z p r e m i s y , že s t á t b y m ěl p r o s t ře d n i c t v í m s v ý c h o r g á n ůd b á t n e j l e p ší h o z á j m u d í t ět e , z v l á št ěp o k u d z á k o n n ý z á s t u p c e t e n t o z á j e m o p o m í j í a n e b o d o k o n c e j e d n á v p ří k r é m r o z p o r u s t í m t o z á j m e m . P o d l e n á z o r u o c h r á n c e b y t a k Č ŠI m ěl a p o d a t p o d n ět k z a h á j e n í p ře z k u m n é h o ří z e n í , p o k u d v r á m c i i n s p e k čn í či n n o s t i z j i s t í , že j e d e n z r o d i čů d í t ět e n e b y l p r o k a z a t e l n ěs e z n á m e n s e s k u t e čn o s t í , že j e h o d í t ěb y l o p ře řa z e n o d o r e d u k o 1 2 5 v a n é h o v z d ěl á v a c í h o p r o g r a m u . P o d o b n ěb y s e Č ŠI n e m ěl a s p o k o j i t s e s d ěl e n í m šk o l y , že z ři z o v a t e l f o r m á l n ěp o v o l i l p ře k r o če n í m a x i m á l n í h o p o čt u d ět í v e t ří d ěv s o u l a d u s e šk o l s k ý m z á k o n e m , a l e m ěl a b y v r á m c i i n s p e k čn í či n n o s t i 1 2 6 z k o u m a t , z d a z v ý še n í n e m ěl o n e g a t i v n í d o p a d n a ú r o v e ňp o s k y t o v a n é h o v z d ěl á v á n í. V y s k y t l y s e s a m o z ře j m ěp ří p a d y , k d y Č ŠI a o c h r á n c e d o s p ěl i k e s t e j n ý m p r á v n í m z á v ěr ům . K u p ří k l a d u n e n í m o žn é , a b y s i šk o l a z a k o t v i l a d o v n i t řn í h o řá d u šk o l n í d r u ži n y p r a v i d l o , že n e p ři j í m á žá k y v y ža d u j í c í a s i s t e n t s k o u p é či 1 2 7 n e b o žá k y s d i a g n o s t i k o v a n o u p o r u c h o u c h o v á n í. P o d o b n ěs e o b ěi n s t i t u c e s h o d l y n a t o m , že p ří p a d n ý n e ú s p ěc h v e v z d ěl á v á n í žá k a s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m n e l z e b e z d a l ší h o p ři čí t a t p o u z e šk o l e . P ři z v a žo v á n í n e p ří m é d i s k r i m i n a c e z d ův o d u z d r a v o t n í h o p o s t i že n í j e n e z b y t n é z o h l e d n i t k o n k r é t n í p o s t u p y šk o l y p ři v y u ží v á n í p o d p ůr n ý c h a v y r o v n á v a c í c h o p a t ře n í ( z e j m é n a j e j i c h v ča s n o s t a e f e k t i v n o s t ) n a j e d n é s t r a n ěa s c h o p n o s t i , c e l k o v ý p ří s t u p k e s t u d i u a s p o l u p r á c i 1 2 8 k o n k r é t n í h o žá k a , p ří p a d n ěj e h o z á k o n n ý c h z á s t u p c ůn a s t r a n ěd r u h é . N a z á k l a d ěu v o l n ěn í z p ře d m ět u t ěl e s n á v ý c h o v a n e l z e p o d l e Č ŠI a o c h r á n c e p ře d j í m a t z d r a v o t n í n e z p ůs o b i l o s t žá k ů k ú ča s t i n a z a h r a n i čn í m z á j e z d u ( z o t a v o v a c í a k c i ) . Z d r a v o t n í z p ůs o b i l o s t m ůže o v ěři t p o u z e l é k a ř. J a k é k o l i v a p r i o r n í v y l o u če n í žá k ůo s v o b o z e n ý c h z t ě1 2 9 l e s n é v ý c h o v y b y m o h l o v é s t k p o r u še n í r o v n é h o p ří s t u p u k e v z d ěl á n í z d ův o d u z d r a v o t n í h o s t a v u . R o v n ěž v k a u z e n o še n í n á b o že n s k é h o s y m b o l u ( h i d žá b u ) n a p ůd ě šk o l y b ěh e m t e o r e t i c k é h o v y u čo v á n í d a l a Č ŠI n a k o n e c o c h r á n c i z a 1 3 0 p r a v d u a v y h o d n o t i l a s t í žn o s t m u s l i m s k é s t u d e n t k y j a k o d ův o d n o u . O c h r á n c e s e v ša k s Č ŠI n e s h o d u j e o h l e d n ěj e j í p ůs o b n o s t i v ůči šk o l s k ý m p o r a d e n s k ý m z a ří z e n í m , k t e r á v ý z n a m n ý m z p ůs o b e m o v l i v ňu j í r e a l i z a c i p r á v a n a v z d ěl á v á n í . O c h r á n c e m á z a t o , že p o k u d šk o l s k é p o r a d e n s k é z a ří z e n í p ři v y d á v á n í z p r á v y a d o p o r u če n í p r o v z d ěl á v á n í d ět í s e s p e c i á l n í m i v z d ěl á v a c í m i p o t ře b a m i n e p o s t u p u j e v s o u l a d u s o d b o r n ý m i p o z n a t k y , j e Če s k á šk o l n í i n s p e k c e o p r á v n ěn a k o n s t a t o v a t p o r u še n í § 1 6 o d s t . 6 šk o l s k é h o z á k o n a 3 1 v e s p o j e n í s § 2 o d s t . 1 p í s m . a ) , r e s p e k t i v e p í s m . b ) šk o l s k é h o z á k o n a a u l o ži t o p a t ře n í k n á p r a v ě1 . Č ŠI j e n á z o r u , že šk o l s k ý z á k o n j í t a k o v o u m o žn o s t n e d á v á . U v e d e n ý r o z p o r b y m ěl a v y ře ši t n o v e l a šk o l s k é h o z á k o n a .

1 2 1

J d e n a p ř. o „V e ře j n o s p r á v n í a s t á t n í k o n t r o l a v z á k l a d n í c h šk o l á c h p r a k t i c k ý c h “z r o k u 2 0 1 0 , „P o s t u p t r a n s f o r m a c e b ý v a l ý c h z v l á št n í c h šk o l v e šk o l n í m r o c e 2 0 1 1 / 2 0 1 2 “, „P o d p o r a i n k l u z i v n í h o v z d ěl á v á n í n a z á k l a d n í c h a s t ře d n í c h šk o l á c h 2 0 1 2 / 2 0 1 3 “. D o s t u p n é z h t t p : / / w w w . c s i c r . c z / c z / D O K U M E N T Y / T e m a t i c k e z p r a v y . 1 2 2 Z še t ře n í p l y n e , že v l e t e c h 2 0 0 3 –2 0 1 2 v z r o s t l v ČR v l i v s o c i o e k o n o m i c k é h o z á z e m í n a v ý s l e d k y žá k ův m a t e m a t i c e o 1 3 b o d ů, c o žb y m o h l o v y p o v í d a t o u r či t é m n á r ůs t u n e r o v n o s t í v o b l a s t i v z d ěl á v a c í c h p ří l e ži t o s t í . J i žp ře d c h o z í a n a l ý z y P I S A p r o k á z a l y , že v e l k ý p o d í l r o z d í l ův p r ům ěr n ý c h v ý s l e d c í c h žá k ů j e z p ůs o b e n r o z d í l y m e z i s a m o t n ý m i šk o l a m i , c o žs v ěd čí o s e l e k t i v i t ěv z d ěl á v a c í h o s y s t é m u . “B l í že v i z Šo j d r o v á , M . a k o l . R o v n ý p ří s t u p k e v z d ěl á v á n í v Če s k é r e p u b l i c e : s i t u a c e a d o p o r u če n í . 1 . v y d . P r a h a : Če s k á šk o l n í i n s p e k c e , 2 0 1 4 , s t r . 1 4 . D o s t u p n é z h t t p : / / w w w . c s i c r . c z / P r a v e m e n u / M e z i n a r o d n i s e t r e n i / P r e k o n a v a n i s k o l n i h o n e u s p e c h u / R o v n y p r i s t u p k e v z d e l a v a n i v C R s i t u a c e a d o p o r u . 1 2 3 V í c e k a k t i v i t ě „P ře k o n á v á n í šk o l n í h o n e ú s p ěc h u v ČR “z d e h t t p : / / w w w . c s i c r . c z / P r a v e m e n u / M e z i n a r o d n i s e t r e n i / P r e k o n a v a n i s k o l n i h o n e u s p e c h u / R o v n y p r i s t u p k e v z d e l a v a n i v C R s i t u a c e a d o p o r u . 1 2 4 v e d e n ý c h p o d l e § 1 4 a § 1 5 z á k o n a č. 3 4 9 / 1 9 9 9 S b . , o v e ře j n é m o c h r á n c i p r á v 1 2 5 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 2 7 . s r p n a 2 0 1 4 s p . z n . 5 8 9 3 / 2 0 1 2 / V O P / B N , d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z . 1 2 6 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 7 . ú n o r a 2 0 1 5 s p . z n . 6 9 2 8 / 2 0 1 3 / V O P / T G , d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 2 6 3 2 . 1 2 7 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 3 . če r v e n c e 2 0 1 4 s p . z n . 4 9 / 2 0 1 3 / D I S / Z O , d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 2 0 1 4 . 1 2 8 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 4 . d u b n a 2 0 1 4 s p . z n . 1 3 3 / 2 0 1 2 / D I S / Z O , d o s t u p n á : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 2 0 1 6 . 1 2 9 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 2 8 . b ře z n a 2 0 1 1 s p . z n . 1 3 8 / 2 0 1 0 / D I S / J K V . 1 3 0 Z p r á v a o še t ře n í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 2 . če r v e n c e 2 0 1 4 s p . z n . 1 7 3 / 2 0 1 3 / D I S / E N , d o s t u p n á : h t t p : / / e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 2 0 0 6 . 1 3 1 S t a n o v i s k o v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v z e d n e 1 0 . z á ří 2 0 1 4 s p . z n . 4 4 / 2 0 1 4 / D I S / H P , d o s t u p n é : w w w . e s o . o c h r a n c e . c z / N a l e z e n e / E d i t / 1 4 8 4 .

1 2 3


Z a j í m a v é p ří p a d y P o v i n n o s t r o d i čů z a j i s t i t d e n n ěs v é m u s y n o v i v e šk o l e d o z o r o d v o u v e l k ý c h p ře s t á v k á c h ( Č ŠI P 2 2 8 / 1 0 P , 4 . b ře z n a 2 0 1 0 ) Z á k l a d n í šk o l a v z d ěl á v a l a d í t ěs A s p e r g e r o v ý m s y n d r o m e m , j e m u ž šk o l s k é p o r a d e n s k é z a ří z e n í d o p o r u či l o v z h l e d e m k j e h o v ý c h o v n ý m p r o b l é m ům i n d i v i d u á l n í i n t e g r a c i a a s i s t e n t a p e d a g o g a . Šk o l a v ša k n e z ří d i l a t u t o f u n k c i a n e p o žá d a l a k r a j s k ý ú řa d o v y s l o v e n í s o u h l a s u a p ři d ěl e n í f i n a n čn í c h p r o s t ře d k ůn a m z d u a s i s t e n t a . T v r d i l a , že j e d e n a s i s t e n t v e t ří d ěo m a l é m p o čt u žá k ů, k d e s e v z d ěl á v a l o j e št ěj e d n o d í t ěs m e n t á l n í r e t a r d a c í , j e d o s t a ču j í c í . R o d i če t a k m u s e l i d o c h á z e t p o d o b u r o k u a p ůl d o šk o l y a b ěh e m d v o u v e l k ý c h p ře s t á v e k z a j i šťo v a t s v é m u d í t ět i p é či . Šk o l a n a v í c n e u m o žn i l a t ří d n í m u u či t e l i p r o šk o l e n í v p r o b l e m a t i c e a u t i s m u . Č ŠI s h l e d a l a v n e či n n o s t i šk o l y p o r u še n í r o v n é h o p ří s t u p u k e v z d ěl á n í ( § 2 o d s t a v e c 1 p í s m . a ) v e s p o j e n í s § 1 6 šk o l s k é h o z á k o n a ) . K n á p r a v ěv e v ěc i d o šl o a žv p o l o v i n ě šk o l n í h o r o k u , k d y s e d í t ě( j i ž žá k d r u h é h o r o čn í k u ) z a ča l o v z d ěl á v a t z a p o d p o r y a s i s t e n t k y p e d a g o g a . V y l o u če n í žá k y n ěz e šk o l y v p ří r o d ěz d ův o d u v í r y ( Č ŠI A 5 6 4 / 1 0 A , 9 . če r v n a 2 0 1 0 ) R o d i če žá k y n ěs e h l á s í k n á b o že n s k é s p o l e čn o s t i S v ěd k ůJ e h o v o v ý c h . P ře d o d j e z d e m d c e r y n a šk o l u v p ří r o d ěp o d e p s a l i p r o h l á še n í o b ěžn é m p o s t u p u p ři z d r a v o t n í c h k o m p l i k a c í c h žá k ůb ěh e m z o t a v o v a c í h o p o b y t u . P ři p o j i l i p ři t o m p í s e m n ý p o ža d a v e k , a b y v p ří p a d ěp o t ře b y n e d o s t a l a d c e r a t r a n s f ú z i k r v e , a l e i n f ú z i b e z k r e v n ý c h d e r i v á t ů. Z á k l a d n í šk o l a p o s l é z e o d m í t l a p ře v z í t p e n ěžn í z á l o h u a n e u m o žn i l a žá k y n i p o b y t v p ří r o d ě. Šk o l a b y t o t i žú d a j n ěn e b y l a s c h o p n a z a b e z p e či t l é k a řs k o u p é či v s o u l a d u s p o ža d a v k y r o d i čů. Č ŠI d o s p ěl a k z á v ěr u , že šk o l a p o r u ši l a r o v n ý p ří s t u p k e v z d ěl á n í , n e b o ťn e e x i s t o v a l z á k o n n ý d ův o d p r o t a k o v ý p o s t u p . O d k á z a l a s e p ři t o m n a u s t a n o v e n í § 2 o d s t a v e c 1 p í s m . a ) a c ) , a § 2 1 o d s t a v e c 1 p í s m . a ) šk o l s k é h o z á k o n a . V ý c h o v n é o p a t ře n í p r o žá k a s p o r u c h o u A D H D ( Č ŠI L 3 9 5 / 1 1 L , 3 0 . če r v n a 2 0 1 1 ) Žá k 6 . t ří d y v y r u šo v a l p ři v y u čo v á n í , n e u d r že l p o z o r n o s t , b y l i m p u l s i v n í , z a p o m í n a l p o m ůc k y a n e d b a l n a n a p o m e n u t í p e d a g o g a . Šk o l a b y l a p ře s v ěd če n a , že c h o v á n í žá k a j e n a d r á m e c j e h o d i a g n o s t i k o v a n é p o r u c h y A D H D , a p r o t o h o d n o t i l a v p r ůb ěh u c e l é h o šk o l n í h o r o k u j e h o c h o v á n í p o s t u p n ěo d t ří d n í d ůt k y a žp r o d v o j k u z c h o v á n í . Č ŠI s r o v n a l a t o t o o p a t ře n í s k l a s i f i k a c í p r o j e v ůp o r u c h y A D H D a p o t é p o s o u d i l a d o p o r u če n í p r o p r á c i s t í m t o žá k e m o d šk o l s k é h o p o r a d e n s k é h o z a ří z e n í . D o s p ěl a k z á v ěr u , že šk o l a s i c e b e r e o h l e d n a d i a g n o s t i k o v a n o u p o r u c h u b ěh e m p r á c e v e t ří d ě, a l e p ři p o s o u z e n í v ý c h o v n é h o o p a t ře n í t r e s t a l a žá k a o p a k o v a n ěa n e p ři m ěře n ěk j e h o z d r a v o t n í m u p o s t i že n í . Č ŠI d á l e k o n s t a t o v a l a , že šk o l a n e d ůs l e d n ěs p o l u p r a c o v a l a s m a t k o u žá k a a n e v y u ži l a p ří p a d n é s p o l u p r á c e s p o r a d e n s k ý m z a ří z e n í m . Ši k a n a r o m s k ý c h d v o j ča t t ří d n í u či t e l k o u ( Č ŠI E 3 7 6 / 1 1 , 8 . b ře z n a 2 0 1 1 ) T ří d n í u či t e l k a n a z á k l a d n í šk o l e d l o u h o d o b ěp r o s t o r o v ěv y čl e ňo v a l a r o m s k á d v o j ča t a z k o l e k t i v u v r s t e v n í k ů ( o b ěd ět i s e d ěl y a žv p o s l e d n í l a v i c i v e t ří d ěa k a žd é z v l á šť, u či t e l k a j i m t a k é p ře s u n u l a ša t n í s k ří ňk u d o j i n ý c h p r o s t o r šk o l y ) , p ři v y u čo v a c í h o d i n ě če s k é h o j a z y k a u či t e l k a r o m s k o u žá k y n i o d b y l a s l o v y : „M á m t i t o s n a d v y s v ět l i t r o m s k y , že t o m u n e r o z u m í š!“. U či t e l k a p o c h y b i l a t a k é p ři u d ěl o v á n í n a p o m e n u t í . Šk o l n í řá d p ři p o u št ěl u d ěl e n í n a p o m e n u t í j e n v p ří p a d ě z a p o m í n á n í a d r o b n é n e k á z n ě. D v o j ča t a v ša k b y l a n a p o m e n u t a z a šp a t n ý p r o s p ěc h v če s k é m j a z y c e a v l a s t i v ěd ě. J i n á u či t e l k a p a k k r o m s k é žá k y n i p ři s t o u p i l a „a s t l a či l a j í z a t v á ře r u k o u , t a k s i l n ě, že j í t a m z ůs t a l y o t i s k y z u či t e l či n ý c h p r s t ů“. V še c h n y i n c i d e n t y s e p o t v r d i l y n a z á k l a d ěs v ěd e c k ý c h v ý p o v ěd í . Č ŠI k o n s t a t o v a l a , že šk o l a n e p ři j a l a ú či n n á o p a t ře n í v ůči u či t e l c e , k t e r á n e r o v n ěz a c h á z e l a s r o m s k ý m i d v o j ča t y . N a řk n u t í žá k a z r a s i s m u ( Č ŠI L 3 8 9 / 1 2 L , 1 2 . z á ří 2 0 1 2 ) Žá k 4 . t ří d y A . p ře d l o ži l m a t c e žá k o v s k o u k n í žk u , v n í žb y l o n a p s á n o : „V y s v ět l e t e s y n o v i , že št í t i t s e l i d í p o d l e b a r v y k ůže j e n e p ři j a t e l n é a o d p o r n ěr a s i s t i c k é !“ M a t k a p o d a l a n a šk o l u s t í žn o s t s t í m , že j e h o s y n a b e z d ův o d n ě o z n a ču j e j a k o r a s i s t u . Č ŠI z j i s t i l a , že v z k a z u v žá k o v s k é k n í žc e p ře d c h á z e l a řa d a u d á l o s t í . T ří d n í u či t e l o b j e v i l v e s c h r á n c e d ův ěr y d o p i s , v n ěm žs i žá k s t ěžu j e n a c h o v á n í žá k a A . a j e h o s p o l u žá k a ( v e f o r m ěu r á že k a p o s m ěšk ů) .

1 2 4


M a t k a b y l a o t o m t o c h o v á n í i n f o r m o v á n a . P r o b l é m y n e u s t a l y . N á s l e d n ěs e t ří d n í u či t e l ( a z á r o v e ňm e t o d i k p r e v e n c e ) r o z h o d l u s k u t e čn i t v e t ří d ěm i n i a n k e t u . V y p l y n u l o z n í , že c h o v á n í žá k a A . v ůči k o n k r é t n í m u s p o l u žá k o v i j e v r o z p o r u s e šk o l n í m řá d e m . Žá k A . s e k n ěk t e r ý m u r á žk á m d o z n a l . P r o b ěh l o j e d n á n í m e z i r o d i či v še c h d o t če n ý c h d ět í a v e d e n í m šk o l y . P e d a g o g i c k á r a d a d o p o r u či l a , a b y ře d i t e l šk o l y u d ěl i l žá k o v i A . d ůt k u . S t í m r o d i če žá k a A . n e s o u h l a s i l i . Č ŠI d o s p ěl a k z á v ěr u , že šk o l a p o s t u p o v a l a v s o u l a d u s e šk o l s k ý m z á k o n e m a o c e n i l a j e j í p ří s t u p . Šk o l a s e ú ča s t n i l a p r o j e k t u „R o m o v é a m y “, v y s v ět l i l a v e v ý u c e p r o b l e m a t i k u n e b e z p e čí r a s i s m u , s e z n á m i l a žá k y s e šk o l n í m řá d e m , j e d n a l a s e v še m i d o t če n ý m i o s o b a m i a v y z ý v a l a j e k e k o n s t r u k t i v n í s p o l u p r á c i . Z a m ěs t n a n o s t r o d i čů a p r o v o z m a t e řs k é šk o l y ( Č ŠI B 2 8 7 / 1 4 B , 2 8 . ú n o r a 2 0 1 4 ) M a t e řs k á šk o l a A . o z n á m i l a : „V d o b ěj a r n í c h p r á z d n i n b u d e v p r o v o z u p r o d ět i z a m ěs t n a n ý c h r o d i čů m a t e řs k á šk o l a B . P r o s í m e p r o t o z a m ěs t n a n é r o d i če , a b y s v ůj z á j e m o u m í s t ěn í d ět í v m a t e řs k é šk o l e B . n a h l á s i l i n e j p o z d ěj i d o p á t k u . “Č Š I z j i s t i l a , že ře d i t e l m a t e řs k é šk o l y A . o m e z e n í p r o v o z u n e p r o j e d n a l s e z ři z o v a t e l e m a n e u v e d l v á žn é p r o v o z n í d ův o d y . S h l e d a l a t a k é p o r u še n í r o v n é h o p ří s t u p u k e v z d ěl á v á n í , j e l i k o žt í m t o z p ůs o b e m d o šl o k e z n e v ý h o d n ěn í d ět í n e z a m ěs t n a n ý c h r o d i čů. S v o b o d n ý k o n t a k t m e z i s p o l u žá k y ( Č ŠI E 5 4 9 / 1 4 E , 1 . če r v e n c e 2 0 1 4 )

U či t e l k a X . z a k á z a l a žá k y n i 8 . r o čn í k u n a v št ěv o v a t o p ře s t á v k á c h j e j í h o s p o l u žá k a s t ěžk ý m z d r a v o t n í m p o s t i že n í m , k t e r ý t r á v i l p ře s t á v k y s e s v o u a s i s t e n t k o u v e c v i čn é k u c h y n i . D ův o d e m z á k a z u m ěl o b ý t z h o r še n í p r o s p ěc h u žá k y n ěv če s k é m j a z y c e . D o p o r u či l a žá k y n i , a b y s i b ěh e m p ře s t á v k y d o p l ňo v a l a u či v o z e s e ši t u s p o l u žá k ů. Č ŠI a l e n a z á k l a d ěv ý p o v ěd i u či t e l k y Y . , k t e r á m ěl a n a s t a r o s t i i n t e g r a c i žá k a s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m , z j i s t i l a , že žá k y n ěc h o d i l a d o k u c h y n ěn i k o l i v z a a s i s t e n t k o u p e d a g o g a ( j a k s e d o m n í v a l a u či t e l k a X . ) , a l e z a žá k e m , b a v i l a s e s n í m , n o s i l a m u r ůz n é d r o b n o s t i , b y l a j e h o j e d i n ý m k o n t a k t e m s v r s t e v n í k y . Žá k s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m b y l v p o s l e d n í c h m ěs í c í c h t o t i žp o u z e s a s i s t e n t k o u p e d a g o g a v n e v h o d n ý c h p r o s t o r á c h c v i čn é k u c h y n ě, n e b y l v y u čo v á n s p o l e čn ěs e s v ý m i v r s t e v n í k y , c o žh o z c e l a i z o l o v a l o . Č ŠI k o n s t a t o v a l a p o r u še n í r o v n é h o p ří s t u p u k e v z d ěl á v á n í , n e b o ť n a z á k l a d ěn a ří z e n í u či t e l k y X . b y l o m e z e n p ři r o z e n ý a s v o b o d n ý k o n t a k t žá k ů, c o žb y l o p o d l e Č ŠI z v l á št ěz a r á že j í c í v p ří p a d ě, že n a j e d n é s t r a n ě f i g u r o v a l žá k a s e s p e c i á l n í m i v z d ěl á v a c í m i p o t ře b a m i , j e h o žm o žn o s t i k s e t k á v á n í s o s t a t n í m i b y l y z d ův o d ůi m o b i l i t y z n a čn ěo m e z e n é . Č ŠI d á l e z j i s t i l a p o r u še n í z á k o n a s t r a n p e r s o n á l n í h o z a j i št ěn í i n d i v i d u á l n í i n t e g r a c e a n e u m o žn ěn í v z d ěl á v á n í žá k a d e s á t ý m r o k e m .

I V . 3 B a r i é r y v o b r a n ěp ře d d i s k r i m i n a c í o či m a s o u d ůa s p r á v n í c h o r g á n ů P ři z k o u m á n í b a r i é r , s e k t e r ý m i s e p ři u p l a t ňo v á n í s v ý c h p r á v p o t ý k a j í o b ět i d i s k r i m i n a c e , m ět a k é z a j í m a l p o h l e d s p r á v n í c h o r g á n ů a s o u d ů. S p r á v n í m o r g á n ům j e s v ěře n ú k o l v y še t řo v a t , z d a s u b j e k t y d o d r žu j í z á s a d u n e d i s k r i m i n a c e , s o u d y z a s e r o z h o d u j í v p ří p a d n ý c h d i s k r i m i n a čn í c h s p o r e c h a r o z h o d u j í t a k é o p o k u t á c h u l o že n ý c h s p r á v n í m i o r g á n y . L z e p r o t o p ře d p o k l á d a t , že d o b ře z n a j í p ře k á žk y , k t e r é o s o b y n a m í t a j í c í d i s k r i m i n a c i m u s e j í p ře k o n á v a t p o t é , c o d i s k r i m i n a c i o z n á m í , a j e j i c h p o h l e d j e p r o t o r e l e v a n t n í . Z e s p r á v n í c h o r g á n ů j s e m o s l o v i l a v še c h n y k r a j s k é i n s p e k t o r á t y Če s k é šk o l n í i n s p e k c e ( 1 4 ) , o b l a s t n í i n s p e k t o r á t y p r á c e ( 8 ) , k r a j s k é i n s p e k t o r á t y Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c e ( 7 ) a Če s k o u n á r o d n í b a n k u . D o t a z n í k v y p l n i l o v še c h 3 0 r e s p o n d e n t ů. Z e s o u d ůj s e m o s l o v i l a v še c h n y o k r e s n í s o u d y ( 7 5 ) , o b v o d n í s o u d y p r o P r a h u ( 1 0 ) , m ěs t s k é s o u d y ( 2 ) a k r a j s k é s o u d y ( 7 ) . Z c e l k o v é h o p o čt u 9 4 s o u d ůj i c h d o t a z n í k v y p l n i l o 6 7 ( 7 1 % ) . S e d m d a l ší c h s o u d ů s d ěl i l o , že d o p o s u d n e p r o j e d n á v a l y žá d n o u a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b u , n e m a j í d o s t a t e k z k u še n o s t í , j e žb y m o h l y v d o 1 3 2 t a z n í k u u v é s t , a p r o t o j e j n e v y p l n í . M e t o d o u s b ěr u d a t b y l s u r v e y a j a k o t e c h n i k a s b ěr u d a t b y l z v o l e n a n o n y m n í e l e k t r o n i c k ý d o t a z n í k d o s t u p n ý n a w e b o v ý c h s t r á n k á c h o c h r á n c e . C í l e m v ý z k u m u b y l o p r o z k o u m a t z k u še n o s t i a n á h l e d y s p r á v n í c h o r g á n ůa s o u d ůn a f e n o m é n n e n a h l a šo v á n í d i s k r i m i n a c e .

1 3 2

M e t o d a s o c i á l n ěv ěd n í h o v ý z k u m u z a l o že n a n a h r o m a d n é m s b ěr u a a n a l ý z e d a t .

1 2 5


V p r v n í čá s t i d o t a z n í k u ( T a b u l k a č. 2 9 ) m ěl i r e s p o n d e n t i u v é s t , k t e r é s k u p i n y o b y v a t e l j s o u d l e j e j i c h z k u še n o s t í n e j v í c e o h r o že n y n e o z n a m o v á n í m d i s k r i m i n a c e . S p r á v n í o r g á n y i s o u d y s e s h o d u j í , že j d e z e j m é n a o s e n i o r y ( t u t o m o žn o s t u v e d l o a ž4 7 % s p r á v n í c h o r g á n ůa 2 4 % s o u d ů) . S p r á v n í o r g á n y p o v a žu j í z a o h r o že n é t a k é o s o b y s n í z k ý m v z d ěl á n í m ( 3 7 % ) , c i z i n c e ( 3 3 % ) a o s o b y s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m ( 2 7 % ) , k d e žt o s o u d y u v á d ěl y s p í še z a m ěs t n a n c e ( 1 9 % ) a že n y ( z e j m é n a m a t k y ; 1 8 % ) . V í c e n e žt ře t i n a s o u d ůt a k é s d ěl i l a , že n a o t á z k u n e d o k á že k v ůl i n e d o s t a t k u z k u še n o s t í o d p o v ěd ět . T a b u l k a č. 2 9 : S k u p i n y o b y v a t e l o h r o že n é f e n o m é n e m n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e Správní orgány

Soudy

Počet

Podíl

Počet

Podíl

Senioři

14

47%

16

24%

Osoby s nízkým vzděláním

11

37%

10

15%

Cizinci

10

33%

5

7%

Osoby se zdravotním postižením

8

27%

3

4%

Zaměstnanci (zejména u velkých soukromých firem)

6

20%

13

19%

Ženy (zejména matky nebo ženy před porodem, samoživitelky)

5

17%

12

18%

Osoby ze sociálně slabého/vyloučeného prostředí

5

17%

5

7%

Romové, národnostní a etnické menšiny Nízkopříjmové skupiny obyvatel

5 4

17% 13%

10 4

15% 6%

Osaměle žijící osoby Příslušníci sexuálních menšin

2 1

7% 3%

0 1

0% 1%

Nevíme, nemáme dostatek zkušeností

0

0%

24

36%

Osoby, které se z nějakého důvodu bojí úřadů Slušní lidé, kteří jsou moc slušní na to, aby si stěžovali

0 0

0% 0%

1 1

1% 1%

Osoby po výkonu trestu odnětí svobody

0

0%

1

1%

D r u h á čá s t d o t a z n í k u z k o u m a l a p o h l e d y s p r á v n í c h o r g á n ů a s o u d ů n a r ůz n é b a r i é r y , j e žb r á n í o b ět e m d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i . P ři k o n c e p t u a l i z a c i b a r i é r j s e m n a v á z a l a n a v ý z k u m s l o v e n s k é P o r a d n e p r e o b či a n s k e a ľu d s k é p r á v a ( 2 0 1 2 ) , k t e r ý p r a c u j e s e čt y řm i t y p y b a r i é r : 1 ) b a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í 2 ) b a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í 3 ) b a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i 4 ) b a r i é r y n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y , j e j í h o u p l a t ňo v á n í a r o z h o d o v á n í s o u d ů V e l k á čá s t s p r á v n í c h o r g á n ů( 8 0 % ) i s o u d ů( 4 6 % ) u p o z o r n i l a n a m a l o u i n f o r m o v a n o s t o b ča n ůo m o žn o s t e c h o c h r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í . L i d é p o d l e j e j i c h z k u še n o s t í n e z n a j í p r á v n í ú p r a v u , ča s t o a n i n e v ěd í , že b y l i d i s k r i m i n o v á n i , p ří p a d n ěz a d i s k r i m i n a c i p o v a žu j í j a k o u k o l i v n e s p r a v e d l n o s t . N e v ěd í t a k é , j a k a k a m s e v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e o b r á t i t . Čá s t r e s p o n d e n t ů, z e j m é n a s p r á v n í c h o r g á n ů( 3 3 % ) u p o z o r n i l a , že i n f o r m a c í j e s i c e d o s t a t e k , a l e u r či t é s k u p i n y o s o b s e k n i m z k r á t k a n e d o s t a n o u v d ůs l e d k u i n f o r m a čn í c h b a r i é r –n a p ří k l a d k v ůl i j a z y k o v é b a r i é ře n e b o k v ůl i t o m u , že i n f o r m a c e l z e n e j j e d n o d u še j i o p a t ři t n a r ůz n ý c h w e b o v ý c h s t r á n k á c h , a v ša k i n t e r n e t j e p r o čá s t o b y v a t e l p o řá d j e št ě n e d o s t u p n ý n e b o s n í m n e u m í p r a c o v a t . C o j e z a j í m a v é , n a i n f o r m a čn í b a r i é r y u p o z o r n i l p o u z e z l o m e k s o u d ů( 3 % ) . N a o p a k , z h r u b a d e s e t i n a s o u d ůi s p r á v n í c h o r g á n ůs e d o m n í v á , že b a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í z k r á t k a n e j s o u . V í c e n e žt ře t i n a s o u d ůo p ět u v e d l a , že n a o t á z k u n e d o k á že o d p o v ěd ět k v ůl i n e d o s t a t k u z k u še n o s t í .

1 2 6


T a b u l k a č. 3 0 : B a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í

Správní orgány

Soudy

Počet

Podíl

Počet

Podíl

Malá informovanost lidí o možnostech ochrany před diskriminací (neznají právní úpravu, nevědí, kam a jak se obrátit) Informací je dostatek, nejsou však cíleně podávány a vysvětlovány těm nejpotřebnějším; existence informačních bariér (nedostupnost informací v jiném než českém jazyce, nedostupnost informací na internetu pro některé skupiny)

24

80%

31

46%

10

33%

2

3%

Žádné Pro laika mnohdy nesrozumitelná právní úprava

3 1

10% 3%

9 1

13% 1%


0

0%

23

34%

D r u h ý m t y p e m b a r i é r j s o u b a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í . J a k s h r n u j e T a b u l k a č. 3 1 , v ět ši n a s p r á v n í c h o r g á n ů( 7 7 % ) i s o u d ů( 5 2 % ) p o v a žu j e z a n e j v ět ší p r o b l é m s t r a c h a o b a v y o b ět í d i s k r i m i n a c e z e z v e ře j n ěn í p ří p a d u a z e j m é n a z j e h o n á s l e d k ůa p ří p a d n é p o m s t y . O b ět i d i s k r i m i n a c e s e t a k é ča s t o o b á v a j í k o n t a k t u s ú řa d y n e b o s o u d y , n e b o s e b o j í s a m o t n é h o s o u d n í h o p r o c e s u , p ří p a d n ěj e h o v ý s l e d k u . S p r á v n í o r g á n y d á l e u p o z o r ňo v a l y n a o b e c n o u n e d ův ěr u l i d í v e s m y s l s t í žn o s t i či ža l o b y a v m o žn o u n á p r a v u s i t u a c e , p ří p a d n ěn e d ův ěr u v s o u d n í s y s t é m j a k o t a k o v ý ( 3 3 % ) . N a o p a k , m o žn o u n e d ův ěr u u v á d ěl o j a k o d ův o d p o u z e 1 3 % s o u d ů. S p r á v n í o r g á n y ( 2 3 % ) i s o u d y ( 1 6 % ) p o u k a z o v a l y t a k é n a s t u d –l i d é s e m o h o u s t y d ět , p ří p a d n ěn e c h t ěj í b y t o z n a če n i z a k v e r u l a n t y . Z h r u b a t ře t i n a s o u d ů i v t o m t o p ří p a d ěn a o t á z k u n e o d p o v ěd ěl a z d ův o d u n e d o s t a t k u z k u še n o s t í . T a b u l k a č. 3 1 : B a r i é r y n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í

Správní orgány

Soudy

Počet

Podíl

Počet

Podíl

Strach ze zveřejnění případu a jeho následků, z pomsty, z úřadů a soudů, ze soudního řízení a jeho výsledku Nedůvěra ve smysl stížnosti nebo žaloby a v nápravu, nedůvěra v úřady, soudy a justiční systém

23 10

77% 33%

35 9

52% 13%

Stud (lidé nechtějí být označeni za kverulanty)

7

23%

11

16%

Nedostatek finančních prostředků na vedení sporu Nedostatek času a energie

5 4

17% 13%

4 0

6% 0%

Sebepodceňování, pocit sociální méněcennosti Žádné

0 0

0% 0%

3 3

4% 4%

Neochota úředníků

0

0%

1

1%


0

0%

23

34%

O b ět e m d i s k r i m i n a c e m o h o u v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i b r á n i t i b a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i . J a k i l u s t r u j e T a b u l k a 3 2 , d l e s p r á v n í c h o r g á n ů( 2 7 % ) i s o u d ů( 2 1 % ) j e h l a v n í b a r i é r o u v t é t o o b l a s t i f a k t , že z á k a z d i s k r i m i n a c e a p o t ře b a r o v n é h o z a c h á z e n í n e j s o u v e s p o l e če n s k é m p o v ěd o m í z a t í m d o s t a t e čn ěz a k o ře n ěn é a n e s t a l y s e j e št ěp ři r o z e n o u s o u čá s t í u v a žo v á n í l i d í . S t e j n ěz á v a žn é j s o u p ře d s u d k y a n e g a t i v n í p o s t o j e m a j o r i t y v ůči l i d e m h á j í c í m s v á p r á v a . S p r á v n í o r g á n y d á l e u p o z o r ňo v a l y n a m a l o u d ůs l e d n o s t s t á t u p ři p o t í r á n í d i s k r i m i n a c e ( 2 0 % ) . V í c e n e žp o l o v i n a o s l o v e n ý c h s o u d ůu v e d l a , že n a z o d p o v ěz e n í o t á z k y n e m á d o s t a t e k z k u še n o s t í a i n f o r m a c í .

1 2 7


T a b u l k a č. 3 2 : B a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i

Správní orgány

Soudy

Počet

Podíl

Počet

Podíl

Zákaz diskriminace (a potřeba rovného zacházení) není jako fenomén ve společnosti zatím dostatečně zakořeněn jako přirozená součást uvažování lidí

8

27%

14

21%

Předsudky, stigmatizace a negativní vnímání osob hájících svá práva většinou společnosti

8

27%

14

21%

Malá důslednost při potírání jakýchkoliv forem diskriminace Žádné

6 5

20% 17%

2 6

3% 9%

Bariéry v této oblasti mizí, postoj veřejnosti k uplatňování těchto práv se pozitivně mění

5

17%

2

3%

Narůstající sociální rozdíly mezi různými skupinami osob Neochota úředníků

2 1

7% 3%

0 3

0% 4%

Minimální ochota jiných lidí podávat svědectví Nevíme, nemáme dostatek zkušeností

1 0

3% 0%

0 35

0% 52%

Čt v r t ý m , p o s l e d n í m t y p e m b a r i é r j s o u b a r i é r y n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y a j e j í h o u p l a t ňo v á n í . J a k j e p a t r n é z T a b u l k y č. 3 3 , s p r á v n í o r g á n y v t o m t o o h l e d u z d ůr a z ňo v a l y z e j m é n a f i n a n čn í n á r o čn o s t s o u d n í h o ří z e n í a n e e x i s t e n c i z á k o n a o b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i , s t e j n ěj a k o o b t í žn o s t p r o k a z o v á n í d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í ( s h o d n ěp o 3 7 % ) . N a d r u h é s t r a n ě, z h r u b a čt v r t i n a s o u d ůi s p r á v n í c h o r g á n ůu v e d l a , že v t o m t o s m ěr u žá d n é b a r i é r y n e j s o u ; p o k u d s o u d y n ěj a k o u b a r i é r u s p a t řu j í , j d e p ře d e v ší m o j i žz m í n ěn o u f i n a n čn í n á r o čn o s t s o u d n í h o ří z e n í a a b s e n c i z á k o n a o b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i ( 1 3 % ) . V í c e n e žp o l o v i n a s o u d ůo p ět s d ěl i l a , že n a o t á z k u n e d o k á že o d p o v ěd ět k v ůl i n e d o s t a t k u z k u še n o s t í . T a b u l k a č. 3 3 : B a r i é r y n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y a j e j í h o u p l a t ňo v á n í Správní orgány Počet Podíl

Soudy Počet Podíl

Absence zákona o bezplatné právní pomoci, nákladnost soudního řízení, výše soudního poplatku Obtížnost prokazování diskriminačního jednání (důkazní břemeno)

11 11

37% 37%

9 3

13% 4%

Žádné Délka řízení Nemáme dostatek zkušeností Nejistota výsledku, nedostatek judikatury (antidiskriminační zákon je velmi obecný), nejednotný výklad Nedostatečná sankce Přístup některých úředníků, rozhodování bez důkladného seznámení se s jednotlivým případem

7 6 3 3 2 2

23% 20% 10% 10% 7% 7%

17 3 38 3 0 0

25% 4% 57% 4% 0% 0%

Neukotvení veřejné žaloby (actio popularis) Pro laika mnohdy nesrozumitelná právní úprava

1 1

3% 3%

3 1

4% 1%

Stále se měnící právní předpisy Nedostatečné ochranné mechanismy stěžovatelů a jejich svědků

1 1

3% 3%

0 0

0% 0%

V e t ře t í čá s t i d o t a z n í k u j s e m z k o u m a l a n á z o r y s p r á v n í c h o r g á n ůa s o u d ůn a r ůz n á o p a t ře n í , j e žb y m o h l a p ři s p ět k o d s t r a n ěn í n e b o z m í r n ěn í b a r i é r v p ří s t u p u o b ět í d i s k r i m i n a c e k p r á v n í p o m o c i . R e s p o n d e n t ům b y l p ře d l o že n k a t a l o g n á v r h ůa m ěl i z h o d n o t i t , d o j a k é m í r y b y m o h l y b ý t p r o s p ěšn é . G r a f č. 1 7 s h r n u j e p o d í l y r e s p o n d e n t ů, k t e ří u j e d n o t l i v ý c h o p a t ře n í u v e d l i , že b y j e j i c h z a v e d e n í s p í še p o m o h l o n e b o v e l m i p o m o h l o . N a p r v n í p o h l e d j e z ře j m é , že v še c h n a o p a t ře n í m á z h r u b a o t ře t i n u v y šší p o d p o r u u s p r á v n í c h o r g á n ůn e žu s o u d ů. N e j v y šší p o d í l r e s p o n d e n t ůs e s h o d l n a p r o s p ěšn o s t i p ři j e t í z á k o n a o b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i –u v e d l y t o t é m ěř v še c h n y s p r á v n í o r g á n y ( 9 3 % ) a d v ět ře t i n y s o u d ů( 6 7 % ) . T é m ěřv še c h n y s p r á v n í o r g á n y ( 9 0 % ) p o v a žu j í z a p r o s p ěšn é t a k é k o n t i n u á l n í v z d ěl á v á n í s o u d c ůa a d v o k á t ův a n t i d i s k r i m i n a čn í m p r á v u –j e z a j í m a v é , že t e n t o n á z o r s n i m i s d í l í p o d s t a t n ěm e n ší čá s t s o u d ů( 5 5 % ) . D l e v e l k é čá s t i s p r á v n í c h o r g á n ů( 8 7 % ) a t é m ěř d v o u t ře t i n s o u d ů( 6 5 % ) b y t a k é p o m o h l o , k d y b y v e ře j n ý o c h r á n c e p r á v

1 2 8


m o h l p o d á v a t t z v . v e ře j n o u ža l o b u ( a c t i o p o p u l a r i s ) . N a o p a k , p o d s t a t n ěr e z e r v o v a n ěj i s e r e s p o n d e n t i z o b o u k a t e g o r i í s t a v ěl i k m o žn o s t i , že b y v e ře j n o u ža l o b u m o h l y p o d á v a t n e z i s k o v é o r g a n i z a c e . G r a f č. 1 7 : O če k á v a n ý p ří n o s j e d n o t l i v ý c h o p a t ře n í k o d s t r a n ěn í n e b o z m í r n ěn í b a r i é r v p ří s t u p u o b ět í k p r á v n í o c h r a n ě p ře d d i s k r i m i n a c í

67 %

Přijetí zákona o bezplatné právní pomoci Oprávnění ochránce podávat tzv. veřejnou žalobu (actio popularis)

93 %

65 %

Kontinuální vzdělávání soudců a advokátů v antidiskriminačním právu

87 %

55 % 90 %

Přesun důkazního břemene u všech diskriminačních důvodů a ve všech oblastech života

42 %

73 %

41 %

Osvobození od soudního poplatku za antidiskriminační žalobu

67 %

36 %

Snížení výše soudního poplatku za antidiskriminační žalobu Oprávnění neziskové organizace podávat tzv. veřejnou žalobu (actio popularis)

63 %

35 %

0

10

Správní orgány

20

30

40

57 % 50

60

70

80

90

100

Soudy

A n t i d i s k r i m i n a čn í z á k o n j e ú či n n ý o d r o k u 2 0 0 9 a p o če t s t í žn o s t í n a d i s k r i m i n a c i a n i d i s k r i m i n a čn í c h s o u d n í c h s p o r ůn e n í v y s o k ý ; l z e t e d y o če k á v a t , že s n í m s p r á v n í o r g á n y a s o u d y p ři c h á z e j í d o s t y k u s p í še o j e d i n ěl e . R e s p o n d e n t i p r o t o b y l i v y z v á n i , a b y s e s a m i p o k u s i l i z h o d n o t i t s v o u z n a l o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í c h p r á v n í c h p ře d p i s ůa j u d i k a t u r y . J a k j e p a t r n é z T a b u l k y č. 3 4 , s p r á v n í o r g á n y j s o u p ři h o d n o c e n í s v ý c h z n a l o s t í p o n ěk u d s k r o m n ěj ší či s e b e k r i t i čt ěj ší – z a t í m c o s o u d y s e h o d n o t í p r ům ěr n o u z n á m k o u 2 ( c h v a l i t e b n ý ) , s p r á v n í o r g á n y s e p o h y b u j í s p í še k o l e m z n á m k y 3 ( d o b r ý ) . T a b u l k a č. 3 4 : O d h a d o v a n á z n a l o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í c h p r á v n í c h p ře d p i s ůa j u d i k a t u r y –p r ům ěr n á z n á m k a ( z n á m k o v á n í j a k o v e šk o l e : 1 = v ý b o r n ěa ž5 = n e d o s t a t e čn ě)

Odhadovaná znalost antidiskriminační právních předpisů Odhadovaná znalost antidiskriminační judikatury

Správní orgány

Soudy

2,5

2,2

3,1

2,2

R e s p o n d e n t i d o s t a l i v z á v ěr u d o t a z n í k u t a k é m o žn o s t p ři p o j i t j a k é k o l i v k o m e n t á ře n e b o n á v r h y k ře še n í f e n o m é n u n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e . T u t o m o žn o s t v y u ži l o c e l k e m 1 0 s p r á v n í c h o r g á n ů( 3 3 % z c e l k o v é h o p o čt u ) a 2 1 s o u d ů( 3 1 % z c e l k o v é h o p o čt u ) . J a k u k a z u j e T a b u l k a č. 3 5 , n e j ča s t ěj i s e o b j e v o v a l o d o p o r u če n í v ět ší o s v ět y a m e d i a l i z a c e t é m a t u d i s k r i m i n a c e ( t e n t o n á v r h p ře d n e s l y c e l k e m 3 s p r á v n í o r g á n y a 3 s o u d y ) . C e l k e m 5 s o u d ůd á l e u p o z o r n i l o , že z a v e d e n í o p a t ře n í , j e žb y o b ět e m d i s k r i m i n a c e m o h l a u l e h či t s i t u a c i v p ří p a d ěv e d e n í s o u d n í c h s p o r ů, n u t n ěp o v e d e t a k é k n á r ůs t u ža l o b z e s t r a n y k v e r u l a n t ů. T y t o s o u d y t a k é u v á d ěl y , že s n í že n í či z r u še n í s o u d n í h o p o p l a t k u z a a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b u n e n í p o t ře b n é , p r o t o že j i že x i s t u j e i n s t i t u t o s v o b o z e n í o d s o u d n í c h p o p l a t k ů i m o žn o s t u s t a n o v e n í p r á v n í h o z á s t u p c e e x o f f o . J e d e n s p r á v n í o r g á n a j e d e n s o u d v y j á d ři l y v k o m e n t á ři p o d p o r u l e g i s l a t i v n í m d o p o r u če n í m v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v . O s t a t n í n á v r h y , k o m e n t á ře či d o p o r u če n í s e o b j e v o v a l y p o u z e o j e d i n ěl e .

1 2 9


T a b u l k a č. 3 2 : B a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i

Správní orgány Počet Doporučujeme zvýšenou medializaci problému s cílem zvýšení informovanosti veřejnosti (zacílit na jednotlivé cílové skupiny; bylo by vhodné prezentovat antidiskriminační opatření tak, že neslouží k preferenci diskriminací ohrožené

Soudy Počet

3

3

Současná právní úprava již má upraven institut osvobození od soudních poplatků a ustanovení právního zástupce ex offo, institut zastoupení, který může žalobce využít. Striktní osvobození od platby soudních poplatků ze zákona, včetně bezplatné právní pomocí a i přesun důkazního břemene, tak jak je navrhováno, nutně povede k nárůstu žalob ze strany kverulantů.

0

5

Souhlasím s legislativními doporučeními ochránce v oblasti diskriminace.

1

1

Podrobnější a jednoznačnější úprava problematiky diskriminace ve zvláštních právních předpisech.

1

0

Širší možnost kvalifikované bezplatné právní pomoci.

1

0

Složitá aplikace legislativního rámce na případy v pracovněprávních vztazích, zejména při zajišťování důkazních prostředků.

1

0

Velmi by pomohlo komplexní poradenství pro diskriminovaného (obrátit se na soud, je pro „obyčejného“ člověka těžké, soud je příliš neosobní; neziskové organizace by byly vhodnější než státní inspekční orgány, mohou poskytnout i morální podporu a neřeší jeden úzký úsek diskriminace).

1

0

Zvýšit informovanost úředníků (užší spolupráce mezi jednotlivými úřady především v antidiskriminační judikatuře).

1

0

Nevzdělávat jen úředníky, ale i např. učitele - zajistit by měly pedagogické fakulty a systém dalšího vzdělávání pedagogických pracovníků.

1

0

Problém zřejmě spočívá v tom, že většina z dotčených osob rozumně zvažuje účelnost takové soudní ochrany, tedy, zda výsledek sporu, byť příznivý, bude ve svém důsledku přínosem pro jejich další působení na pracovním poli (popř. jinde podle způsobené újmy), či to bude jen vítězství bez dalšího. Nutno si uvědomit, že vynaložené úsilí a prostředky zpravidla nemusejí být adekvátní dosaženému cíli.

0

1

Zavedení jednoho generálního antidiskriminačního zákona s jednotnou komplexní právní úpravou postihující celou oblast společenského soužití všech subjektů na všech společenských úrovních.

0

1

Pomohla by veřejná žaloba, protože na jednu stranu by se osoba, která se cítí diskriminována, mohla (a to i ve veřejném zájmu) domoci práva a kvalifikované pomoci, na druhou stranu by právě odbornost na straně veřejného žalobce mohla být zárukou, že by nebyly podávány žaloby v sudičských a kverulantních případech.

0

1

Osobně si nemyslím, že by česká společnost obecně byla diskriminační.

0

1

Zatím žaloby na ochranu před diskriminací podávají žalobci se zbytněným egem, nikoliv skutečně diskriminovaní.

0

1

skupiny, ale cílí na nastolení rovnováhy mezi právy a povinnostmi jednotlivých skupin).

L z e s h r n o u t , že s p r á v n í o r g á n y i s o u d y s e v e s v ý c h p o h l e d e c h n a f e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e v m n o h é m s h o d u j í , a l e z p r ůz k u m u v y p l ý v a j í i v í c e r é z a j í m a v é o d l i šn o s t i . V p r v n í řa d ěs e z d á , že s p r á v n í o r g á n y p ři s t u p u j í k o t á z c e o t e v ře n ěj i n e žs o u d y . T ře t i n a a žp o l o v i n a s o u d ůo d m í t a l a s d ěl i t s v ůj n á z o r n a b a r i é r y v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i s o d k a z e m n a n e d o s t a t e k z k u še n o s t í –z e j m é n a šl o o b a r i é r y n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y a j e j í h o u p l a t ňo v á n í ( 5 7 % s o u d ů) a o b a r i é r y n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i ( 5 2 % ) , v m e n ší m í ře p a k o b a r i é r y n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í ( s h o d n ě3 4 % ) . N a o p a k , u s p r á v n í c h o r g á n ůs e t a t o o d p o v ěď v ůb e c n e o b j e v i l a . S p r á v n í o r g á n y i s o u d y s e a l e s h o d u j í v t o m , n a k t e r é ú r o v n i t y t o b a r i é r y s p a t řu j í , či p ře s n ěj i ře če n o , n e s p a t řu j í . R e s p o n d e n t i b y l i s c h o p n i i d e n t i f i k o v a t b a r i é r y z e j m é n a n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í o b ět i d i s k r i m i n a c e ( t o , že n a t é t o ú r o v n i žá d n é b a r i é r y n e j s o u , t v r d i l o p o u z e 4 % s o u d ů) , z h r u b a d e s e t i n a a žp ět i n a s o u d ůi s p r á v n í c h o r g á n ůa l e u v e d l a , že n a ú r o v n i n e d o s t a t k u i n f o r m a c í či n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i žá d n é b a r i é r y n e j s o u , a a ž čt v r t i n a r e s p o n d e n t ůz o b o u s k u p i n t u t o t e z i z o p a k o v a l a i v p ří p a d ěb a r i é r n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y a j e j í h o u p l a t ňo v á n í . Z t o h o v y p l ý v á , že n e z a n e d b a t e l n á čá s t s o u d ůi s p r á v n í c h o r g á n ůp o v a žu j e f e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e z a i n d i v i d u á l n í p r o b l é m , n e l i i n d i v i d u á l n í n e s c h o p n o s t ( j e d e n z r e s p o n d e n t ůd o s l o v n ěu v e d l , že j s o u j í m o h r o že n i „l i d é h l o u p í “) , a p o d s t a t n ěh ůře r e f l e k t u j e j e h o c e l o s p o l e če n s k ý r o z m ěr .

1 3 0


S p r á v n í o r g á n y i s o u d y p o v a žu j í z a s k u p i n y o b z v l á šťo h r o že n é n e o z n a m o v á n í m d i s k r i m i n a c e z e j m é n a s e n i o r y , z a m ěs t n a n c e ( z e j m é n a u v e l k ý c h s o u k r o m ý c h f i r e m ) a o s o b y s n í z k ý m v z d ěl á n í m . Z d á s e , že s p r á v n í o r g á n y l é p e n e ž s o u d y z o h l e d ňu j í z t í že n é p o s t a v e n í d a l ší c h z r a n i t e l n ý c h s k u p i n , n a p ří k l a d c i z i n c ů či o s o b s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m . C o s e t ý če k o n k r é t n í c h b a r i é r , s p r á v n í o r g á n y i s o u d y s h o d n ěu p o z o r ňu j í n a o b e c n ěm a l o u i n f o r m o v a n o s t l i d í o d i s k r i m i n a c i i o m o žn o s t e c h o b r a n y p ře d n í . S p r á v n í o r g á n y m n o h e m ča s t ěj i n e žs o u d y z d ůr a z ňo v a l y f a k t , že i n f o r m a c e s i c e k d i s p o z i c i j s o u , c h y b í v ša k j e j i c h l e p ší z a c í l e n í n a k o n k r é t n í c í l o v é s k u p i n y o b z v l á šťo h r o že n é d i s k r i m i n a c í ( k t e r é n a v í c ča s t o t r p í n a p ří k l a d j a z y k o v ý m i b a r i é r a m i n e b o b a r i é r a m i v p ří s t u p u k n o v ý m t e c h n o l o g i í m ) . B a r i é r o u n a ú r o v n i i n d i v i d u á l n í h o r o z h o d o v á n í j e d l e s p r á v n í c h o r g á n ůi s o u d ůz e j m é n a s t r a c h z e z v e ře j n ěn í p ří p a d u a j e h o n á s l e d k ů, z ú řa d ůa s o u d ůa z e s o u d n í h o ří z e n í a j e h o v ý s l e d k u . S p r á v n í o r g á n y u v á d ěl y j a k o d a l ší b a r i é r u o b e c n o u n e d ův ěr u v e s m y s l s t í žn o s t i n e b o ža l o b y a n e d ův ěr u v j u s t i čn í s y s t é m , c o žj e b a r i é r a , k t e r o u s d ěl i l p o u z e z l o m e k s o u d ů. B a r i é r a m i n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i j s o u s h o d n ě, d l e s p r á v n í c h o r g á n ůi s o u d ů, p ře d e v ší m n e d o s t a t e čn é z a k o ře n ěn í z á k a z u d i s k r i m i n a c e v p o v ěd o m í s p o l e čn o s t i a t a k é p ře d s u d k y , s t i g m a t i z a c e a n e g a t i v n í v n í m a n í l i d í h á j í c í c h s v á p r á v a . C o s e t ý če b a r i é r n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y a j e j í h o u p l a t ňo v á n í , s o u d y z e j m é n a u v á d ěl y , že n a t é t o ú r o v n i žá d n é b a r i é r y n e s h l e d á v a j í , z a t í m c o s p r á v n í o r g á n y u p o z o r ňo v a l y n a n á k l a d n o s t s o u d n í h o ří z e n í a a b s e n c i z á k o n a o b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i , s t e j n ěj a k o n a o b t í žn o s t p r o k a z o v á n í d i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í ( d ůk a z n í h o b ře m e n e ) . N a h o d n o c e n í o p a t ře n í , j e žb y m o h l a p ři s p ět k o d s t r a n ěn í n e b o a l e s p o ňz m í r n ěn í v ý še z m í n ěn ý c h b a r i é r , s e s p r á v n í o r g á n y i s o u d y v z á s a d ěs h o d o v a l y , i k d y žs p r á v n í o r g á n y h o d n o t i l y j e j i c h m o žn ý p ří n o s o b e c n ěp ří z n i v ěj i n e ž s o u d y . N e j v í c e b y p o m o h l o p ři j e t í z á k o n a o b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i , o p r á v n ěn í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v p o d á v a t t z v . v e ře j n o u ža l o b u ( a c t i o p o p u l a r i s ) a k o n t i n u á l n í v z d ěl á v á n í s o u d c ůa a d v o k á t ů.

1 3 1


V .Z á v ěr e čn é s h r n u t í J a k j s e m p ře d e s t ře l a v ú v o d u , i k d y žs e z d á , že s e n e z a n e d b a t e l n á čá s t o b y v a t e l Če s k é r e p u b l i k y c í t í z r ůz n ý c h d ův o d ůd i s k r i m i n o v á n a ( o če m žs v ěd čí n a p ří k l a d v ý s l e d k y E u r o b a r o m e t r u z r o k u 2 0 1 2 ) , p o če t s t í žn o s t í n a d i s k r i m i n a c i a d r e s o v a n ý c h v e ře j n é m u o c h r á n c i p r á v a s p r á v n í m o r g á n ům , n e b o p o če t s o u d n í c h ří z e n í t ý k a j í c í c h s e d i s k r i m i n a c e t o m u n e o d p o v í d á . V Če s k é r e p u b l i c e s e z j e v n ěp o t ý k á m e s e z n a čn o u n e o c h o t o u o b ět í d i s k r i m i n a c e u p l a t ňo v a t s v á z a r u če n á a z a j i št ěn á p r á v a . C o j e p ří či n o u t é t o n e o c h o t y a j a k b y s e d a l a s i t u a c e z l e p ši t ? N a t y t o o t á z k y m ěl o d p o v ěd ět v ý z k u m , j e h o ž c í l e m b y l o p r o z k o u m a t z k u še n o s t iče s k é p o p u l a c e s d i s k r i m i n a c ía a n a l y z o v a t i n d i v i d u á l n í , c e l o s p o l e če n s k é a i n s t i t u c i o n á l n í p o t í že , s n i m i žs e o b ět i d i s k r i m i n a c e s e t k á v a j í p ři s n a z e u p l a t n i t s v á p r á v a . Z a j í m a l a j s e m s e n e j e n o z k u še n o s t i b ěžn é p o p u l a c e a z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n , a l e i o p o h l e d y a k t é r ůp r o s a z u j í c í c h p r á v o n a r o v n é z a c h á z e n í : s p r á v n í c h o r g á n ů, s o u d ůa n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í . V z á v ěr u b y c h r á d a s h r n u l a h l a v n í p o z n a t k y , k n i m žj s e m d o s p ěl a , a f o r m u l o v a l a k o n k r é t n í d o p o r u če n í k o d s t r a n ěn í p ře k á že k o b ět í d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i .

V . 1 Z k u še n o s t i če s k é p o p u l a c e ( v če t n ěz n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n )

R e p r e z e n t a t i v n í d o t a z n í k o v é še t ře n í n a d o s p ěl é p o p u l a c i Če s k é r e p u b l i k y r e a l i z o v a n é n a v z o r k u 2 . 0 7 9 r e s p o n d e n t ůp o t v r d i l o t e z i ře če n o u v ú v o d u : n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e j e v n a ší z e m i v e l i c e r o z ší ře n ý m p r o b l é m e m . Z a p o s l e d n í c h p ět l e t p o c í t i l o d i s k r i m i n a c i n e b o o b t ěžo v á n í v ůči s v é o s o b ě1 1 % d o t á z a n ý c h , a l e j e n v e l m i m a l á čá s t z n i c h ( 1 1 % ) t u t o z k u še n o s t o z n á m i l a ú řa d ům n e b o o r g a n i z a c í m . M í r a n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e t e d y d o s a h u j e t é m ěř 9 0 % . D i s k r i m i n a c i o z n a m o v a l y s p í še o s o b y v p r o d u k t i v n í m v ěk u , s v y šší m s o c i o e k o n o m i c k ý m s t a t u s e m a s v y šší m v z d ěl á n í m . R e s p o n d e n t i s e c í t i l i d i s k r i m i n o v á n i z e j m é n a z d ův o d u v y s o k é h o v ěk u a z d ův o d u p o h l a v í , p ři če m žd i s k r i m i n a c i p o c i ťo v a l i z e j m é n a v o b l a s t i p r á c e a z a m ěs t n á v á n í . D i s k r i m i n a c i z d ův o d u v y šší h o v ěk u p o v a žu j e v Če s k é r e p u b l i c e z a r o z ší ře n o u a ž5 0 % v še c h d o t á z a n ý c h . V ůb e c n e j ča s t ěj ší j e a l e d l e j e j i c h n á z o r u d i s k r i m i n a c e z d ův o d u r a s y a e t n i c k é h o p ův o d u ( t u p o v a žu j í z a r o z ší ře n o u a ž t ři čt v r t i n y r e s p o n d e n t ů) . J a k é j s o u h l a v n í p ří či n y n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e ? N e j ča s t ěj i u d á v a n ý m d ův o d e m b y l a n e d ův ěr a , že b y p ří s l u šn é i n s t i t u c e m o h l y p ří p a d v y ře ši t ( 4 3 % d o t a z o v a n ý c h ) , n e d o s t a t e k d ůk a z ů( 2 8 % ) , n e d o s t a t e k i n f o r m a c í o t o m , k a m s e o b r á t i t s žá d o s t í o p o m o c ( 2 7 % ) a o b a v y z n e g a t i v n í c h d ůs l e d k ůt a k o v é h o k r o k u ( 2 7 % ) . M o žn o s t i o b ět í d i s k r i m i n a c e d o m o c i s e s v ý c h p r á v j s o u t ře m i čt v r t i n a m i v še c h r e s p o n d e n t ůh o d n o c e n y j a k o o b t í žn é . Z še t ře n í d á l e v y p l y n u l o , že l i d é n e v ěd í , k a m s e l z e o b r a c e t s e s t í žn o s t í n a d i s k r i m i n a c i . D i s k r i m i n o v a n é o s o b y b y s e n e j ča s t ěj i o b r a c e l y n a p o l i c i i , v m e n ší m í ře n a i n s p e k čn í o r g á n y , v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v n e b o o d b o r y . P o d o b n é v ý s l e d k y p ři n e s l a i o t á z k a , k a m b y s e d o t á z a n í o b r á t i l i , p o k u d b y v b u d o u c n u z a ži l i d i s k r i m i n a c i . P o d l e m é h o z j i št ěn í b y k o n t a k t o v a l i n a p r v n í m m í s t ěp o l i c i i ( 5 8 % v še c h d o t á z a n ý c h ) , v m e n ší m í ře p r á v n í k y ( 2 4 % ) n e b o v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v ( 1 6 % ) . K v a n t i t a t i v n í v ý z k u m n a d o s p ěl é p o p u l a c i Če s k é r e p u b l i k y b y l n á s l e d n ěd o p l n ěn h l o u b k o v ý m i r o z h o v o r y s 5 1 p ří s l u šn í k y z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n ( o s o b y z n e v ý h o d n ěn é k v ůl i s v é m u v ěk u , p o h l a v í , z d r a v o t n í m u p o s t i že n í , r a s e a e t n i c k é m u p ův o d u , n á r o d n o s t i , s e x u á l n í o r i e n t a c i či n á b o že n s k é m u v y z n á n í ) , k t e ří s e z r ůz n ý c h d ův o d ůa v r ůz n ý c h o b l a s t e c h ži v o t a s t a l i o b ěťm i d i s k r i m i n a c e , a l e r o z h o d l i s e n e ře ši t s v o u s i t u a c i p r á v n í c e s t o u . Z v ý p o v ěd í p r o t a g o n i s t ův y p l ý v á , že p o d s t a t n o u b a r i é r o u v p ří s t u p u k p r á v n í p o m o c i j e n e j e n n e d o s t a t e k i n f o r m a c í , n e z n a l o s t r o z s a h u s v ý c h p r á v a n e z n a l o s t či n e d o s t u p n o s t m í s t , k d e l z e d i s k r i m i n a c i o h l á s i t , a l e i p s y c h o l o g i c k é b a r i é r y , z a k t e r ý m i z n e m a l é čá s t i s t o j í s o u ča s n é s p o l e če n s k é n a s t a v e n í . S p o l e čn o s t n e n í v žd y n a k l o n ěn a t o m u , a b y s e p ří s l u šn í c i z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n d o m á h a l i s v é h o p r á v a n a r o v n é z a c h á z e n í , m á t e n d e n c i s t ěžu j í c í s i o s o b y s p í še t r e s t a t

1 3 2


n e žp o d p o r o v a t , a v u r či t ý c h s k u p i n á c h j e j í čl e n ůz j e v n ěv y v o l á v á p o c i t , že n e j s o u j e j í p r á v o p l a t n o u a p l n o h o d n o t n o u s o u čá s t í a n e m á a n i c e n u o t o u s i l o v a t . C h a r a k t e r i s t i c k o u e m o c i o n á l n í r e a k c í n a d i s k r i m i n a c i j e z t ěc h t o d ův o d ůp o c i t b e z m o c i a r e z i g n a c e n a j a k o u k o l i a k c i , k t e r á b y m o h l a s i t u a c i ře ši t . P o t í žp ře d s t a v u j e s a m o t n é p ři p u št ěn í s i , že s e d ěj e n ěc o šp a t n é h o ( a že čl o v ěk d i s p o n u j e u r či t o u c h a r a k t e r i s t i k o u , k t e r á h o v o čí c h o s t a t n í c h z n e v ý h o d ňu j e a s t i g m a t i z u j e ) , s t e j n ěj a k o n u t n o s t o p ět o v n ěs e v r a c e t k p o n i žu j í c í m u z á ži t k u . S d i s k r i m i n a c í s e n ěk t e r é j e j í o b ět i s e t k á v a j í t a k ča s t o , že j i p o v a žu j í z a b ěžn o u s o u čá s t s v é h o ži v o t a , s e k t e r o u n e m á s m y s l s e z a o b í r a t . D i s k r i m i n o v a n í m a j í ča s t o r e s p e k t z e s i l n é p r o t i s t r a n y , n e c h t ěj í v y v o l á v a t k o n f l i k t y , o b á v a j í s e o s o b n í c h d o p a d ů, k t e r é b y s s e b o u t a k o v é ře še n í n e s l o , i p ři v o l á n í n e žá d o u c í p o z o r n o s t i . K t o m u s e p ři d á v á ča s t á p ře d c h o z í n e g a t i v n í z k u še n o s t , n e d ův ěr a k f o r m á l n í m i n s t i t u c í m a v y m a h a t e l n o s t i p r á v a , s t e j n ě j a k o o b a v a z f i n a n čn í , ča s o v é i e m o čn í n á r o čn o s t i i n s t i t u c i o n á l n í h o či p r á v n í h o ře še n í p r o b l é m u . V ý s l e d k e m j e p a k v í c e m é n ě p a s i v n í p ří s t u p či d r o b n á s n a h a o t o l i k o d í l čí ře še n í p r o b l é m u . D i s k r i m i n o v a n ý v y h o d n o t í , že p o t e n c i á l n í z t r á t a z p ůs o b e n á o h l á še n í m d i s k r i m i n a c e j e v ět ší n e žp o t e n c i á l n í z i s k z v y h r a n é h o s o u d n í h o s p o r u . P o d s t a t n ý m f a k t o r e m , k t e r ý v ý r a z n ěo v l i v ňu j e o c h o t u d i s k r i m i n o v a n é h o p r o b l é m d i s k r i m i n a c e ře ši t p r á v n í c e s t o u , j e j e h o n e / i n f o r m o v a n o s t o v l a s t n í c h p r á v e c h , k t e r á j d e r u k u v r u c e s n e v ěd o m o s t í o m o žn o s t e c h b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i . O b ět i d i s k r i m i n a c e s e p o t ře b u j í d o z v ěd ět , n a c o m a j í , n e b o n e m a j í n á r o k . P o m ůže j i m t a k é p o p i s t y p i c k ý c h p ří k l a d ůd i s k r i m i n a c e , k t e r é m o h o u b ý t i m p u l z e m k t o m u , že s e v n i c h d i s k r i m i n o v a n ý p o z n á a v y h l e d á p o m o c . M e z i r e s p o n d e n t y s e a l e o b j e v i l y t a k é n á z o r y , že i n f o r m o v a t o d i s k r i m i n a c i p ří s l u šn í k y z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n n e s t a čí , a že j e n u t n é v z d ěl á v a t c e l o u s p o l e čn o s t , a b y k d i s k r i m i n a c i n e d o c h á z e l o . Z n a l o s t o r g a n i z a c í p o s k y t u j í c í c h p o m o c a p o r a d e n s t v í v d i s k r i m i n a čn í c h s i t u a c í c h s e v n e j v y šší m í ře p o h y b u j e n a ú r o v n i n e v l á d n í c h o r g a n i z a c í , s e k t e r ý m i z n e v ý h o d n ěn é s k u p i n y p ři c h á z e j í d o n e j ča s t ěj ší h o k o n t a k t u , a t o p ře d e v ší m p ři ře še n í j i n ý c h ži v o t n í c h o b l a s t í . P o k u d b y p r o t a g o n i s t é p ře s v še c h n y j m e n o v a n é b a r i é r y ře ši l i p ří p a d y d i s k r i m i n a c e n a i n s t i t u c i o n á l n í ú r o v n i , k l í čo v ý m f a k t o r e m p r o v ý b ěr k o n k r é t n í h o m í s t a j e k o n k r é t n í s i t u a c e , r e s p e k t i v e o b l a s t ži v o t a a n e m é n ět a k é o s o b n í či z p r o s t ře d k o v a n á z k u še n o s t s t o u k t e r o u i n s t i t u c í či o r g a n i z a c í . O b e c n ěn e j m é n ě a k t é r ůb y s e v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e o b r á t i l o n a s o u d . V e ře j n ý o c h r á n c e p r á v s e m e z i r e s p o n d e n t y t ěší v y s o k é m í ře d ův ěr y h o d n o s t i , j e v ša k v n í m á n j a k o n e j v y šší i n s t a n c e , k d e b y s e m ěl y ře ši t p o u z e t y n e j z á v a žn ěj ší p r o b l é m y ( čá s t r e s p o n d e n t ůj e j p r o t o v n í m á j a k o p o s l e d n í m í s t o , k d e s e m o h o u d o v o l a t s p r a v e d l n o s t i ) . Z á l e ží t e d y z e j m é n a n a c h a r a k t e r u k o n k r é t n í c h o s o b a n a z p ůs o b u ře še n í j e j i c h v l a s t n í c h p r o b l é m ů–j s o u l i z v y k l í p o s t u p o v a t „z d o l a “, n e b o n a o p a k o d „n e j v y šší c h p a t e r “.

V . 2 P o h l e d y s o u d ů, s p r á v n í c h o r g á n ůa n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í n a f e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e K r o m ěz k u še n o s t í b ěžn é p o p u l a c e či z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n j s e m s e z a j í m a l a i o z k u še n o s t i a p o h l e d y a k t é r ů p r o s a z u j í c í c h p r á v o n a r o v n é z a c h á z e n í : f o r m o u d o t a z n í k u j s e m o s l o v i l a n e z i s k o v é o r g a n i z a c e ( 1 9 r e s p o n d e n t ů) , s p r á v n í o r g á n y ( 3 0 r e s p o n d e n t ů) a o k r e s n í a k r a j s k é s o u d y ( 6 7 r e s p o n d e n t ů) . D l e s p r á v n í c h o r g á n ůa s o u d ůj s o u n e o z n a m o v á n í m d i s k r i m i n a c e o h r o že n i p ře d e v ší m s e n i o ři , z a m ěs t n a n c i ( z e j m é n a u v e l k ý c h s o u k r o m ý c h f i r e m ) a o s o b y s n í z k ý m v z d ěl á n í m , d l e n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í j d e s p í še o p ří s l u šn í k y e t n i c k ý c h , n á r o d n o s t n í c h , s e x u á l n í c h n e b o n á b o že n s k ý c h m e n ši n , že n y n e b o o s o b y s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m . S r o v n á n í p o h l e d ůs o u d ů, s p r á v n í c h o r g á n ůa n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í n a d ův o d y n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e p ři n e s l o z a j í m a v é v ý s l e d k y . M a r k a n t n í j e n a p ří k l a d n e o c h o t a s o u d ůs e k t ěm t o o t á z k á m v y j a d řo v a t , c o žj e a l e d o j i s t é m í r y p o c h o p i t e l n é , j e l i k o ž čá s t s o u d ůd o p o s u d n e m á z k u še n o s t s a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b o u . D r u h ý , j e št ěz á v a žn ěj ší

1 3 3


r o z d í l , s p o čí v á v e s l a b ší m z o h l e d n ěn í j i n ý c h n e ži n d i v i d u á l n í c h d ův o d ůn e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e . N a r o z d í l o d n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í p o v a žu j e z n a čn á čá s t s o u d ů, a čá s t e čn ěi s p r á v n í c h o r g á n ů, f e n o m é n n e o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e z e j m é n a z a i n d i v i d u á l n í p r o b l é m , n e l i i n d i v i d u á l n í n e s c h o p n o s t o b ět í d i s k r i m i n a c e , a h ůře r e f l e k t u j e j e h o c e l o s p o l e če n s k ý r o z m ěr . C o s e t ý če k o n k r é t n í c h p ře k á že k n a i n d i v i d u á l n í ú r o v n i , v še c h n y t ři s k u p i n y a k t é r ůs e s h o d l y , že p ří či n o u j e s t r a c h z e z v e ře j n ěn í p ří p a d u a j e h o n á s l e d k ů, s t e j n ěj a k o o b a v a z ú řa d ůa s o u d ůa z e s o u d n í h o ří z e n í a j e h o v ý s l e d k u . S p r á v n í o r g á n y i n e z i s k o v é o r g a n i z a c e s p a t řu j í j a k o d a l ší p ře k á žk u o b e c n o u n e d ův ěr u v e s m y s l s t í žn o s t i n e b o ža l o b y a n e d ův ěr u v j u s t i čn í s y s t é m , c o žj e a l e b a r i é r a , k t e r o u u v e d l p o u z e z l o m e k s o u d ů. N e z i s k o v é o r g a n i z a c e u p o z o r ňo v a l y i n a n e d ův ěr u o b ět í d i s k r i m i n a c e v e v l a s t n í s c h o p n o s t i a j e j i c h n í z k é s e b e v ěd o m í . D r u h ý n e j z á v a žn ěj ší t y p p ře k á že k s e d l e n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í , s p r á v n í c h o r g á n ůi s o u d ůt ý k á n e d o s t a t k u i n f o r m a c í . V še c h n y t ři s k u p i n y a k t é r ůs e s h o d l y , že o b ět i d i s k r i m i n a c e s i n e j s o u j i s t é , z d a d a n é j e d n á n í s k u t e čn ě n a p l ňu j e z n a k y d i s k r i m i n a c e , j a k s e l z e b r á n i t , n a k o h o s e l z e o b r á t i t , j a k s i z a o p a t ři t d ůk a z a n i če h o s e l z e d o m o c t . N a r o z d í l o d s o u d ů, n e z i s k o v é o r g a n i z a c e i s p r á v n í o r g á n y z d ůr a z ňo v a l y , že c h y b í l e p ší z a c í l e n í i n f o r m a c í n a k o n k r é t n í s k u p i n y o b z v l á šť o h r o že n é d i s k r i m i n a c í ( k t e r é n a v í c ča s t o t r p í n a p ří k l a d j a z y k o v ý m i b a r i é r a m i n e b o p ře k á žk a m i v p ří s t u p u k n o v ý m t e c h n o l o g i í m ) . P r o b l é m e m j e d l e z k u še n o s t í n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í t a k é šp a t n á i n f o r m o v a n o s t p e d a g o g ů, s o c i á l n í c h p r a c o v n í k ůn e b o ú ře d n í k ů, k t e ří b y o b ět e m d i s k r i m i n a c e m ěl i p o m á h a t . E x i s t e n c i b a r i é r n a c e l o s p o l e če n s k é ú r o v n i r e f l e k t u j í z e j m é n a n e z i s k o v é o r g a n i z a c e , v m e n ší m í ře p a k s p r á v n í o r g á n y a s o u d y . V p o j m e n o v á n í k l í čo v ý c h p ře k á že k s e a l e o p ět s h o d u j í : l i d s k á p r á v a j s o u v če s k é s p o l e čn o s t i ča s t o b a g a t e l i z o v á n a , s p o l e čn o s t t r p í řa d o u s t e r e o t y p ůa p ře d s u d k ů, a ča s t o d o c h á z í k s t i g m a t i z a c i a n e g a t i v n í m u v n í m a n í l i d í h á j í c í c h s v á p r á v a . N e j m e n ší p ře k á žk y s p o čí v a j í d l e s o u d ůa s p r á v n í c h o r g á n ů( n i k o l i v v ša k d l e n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í ) n a ú r o v n i a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v n í ú p r a v y a j e j í h o u p l a t ňo v á n í . S o u d y z e j m é n a u v á d ěl y , že n a t é t o ú r o v n i žá d n é b a r i é r y n e s h l e d á v a j í , z a t í m c o s p r á v n í o r g á n y a n e z i s k o v é o r g a n i z a c e u p o z o r ňo v a l y n a n á k l a d n o s t s o u d n í h o ří z e n í a a b s e n c i z á k o n a o b e z p l a t n é p r á v n íp o m o c i , s t e j n ě j a k o n a o b t í žn o s t p r o k a z o v á n íd i s k r i m i n a čn í h o j e d n á n í( d ůk a z n í h o b ře m e n e ) . N e z i s k o v é o r g a n i z a c e k r o m ět o h o j a k o p r o b l é m u v á d ěl y i z d l o u h a v o s t s o u d n í c h s p o r ů, p r á v n í n e j i s t o t u z p ůs o b e n o u m a l ý m p o čt e m s o u d n í c h r o z h o d n u t í a s l a b é p r a v o m o c i o r g á n ůp o t í r a j í c í c h n e r o v n é z a c h á z e n í . C o s e t ý če o p a t ře n í , j e žb y m o h l a p o m o c i o d s t r a n i t n e b o z m í r n i t p ře k á žk y o b ět í d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i , d l e s p r á v n í c h o r g á n ů, s o u d ůi n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í b y p o m o h l o p ři j e t í z á k o n a o b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i , o p r á v n ěn í v e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v p o d á v a t t z v . v e ře j n o u ža l o b u ( a c t i o p o p u l a r i s ) a k o n t i n u á l n í v z d ěl á v á n í s o u d c ů a a d v o k á t ů. N e z i s k o v é o r g a n i z a c e t a k é d o p o r u čo v a l y z l e p ši t o s v ět u a i n f o r m o v a n o s t ( u z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n i u ši r o k é v e ře j n o s t i ) , v y t v o ři t a p r o p a g o v a t k v a l i f i k o v a n é p o r a d e n s k é c e n t r a , i n t e r n e t o v é p o r a d n y či n o n s t o p l i n k y p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e , z a j i s t i t s o c i á l n í c h s l u že b p r o o s o b y , k t e r é p o t ře b u j í p r o j e d n á n í s ú řa d y o p o r u , z a v é s t a d e k v á t n í s a n k c e z a d i s k r i m i n a c i ( v če t n ěp ří p a d n é h o d o ča s n é h o z v ý še n í s a n k c í ) či z v ý ši t m o žn o s t í v y m a h a t e l n o s t i p r á v a ( v če t n ěj e h o d ůr a z n ěj ší h o p r o s a z o v á n í ) .

1 3 4


V . 3 M o n i t o r i n g s o u d n í c h r o z h o d n u t í a či n n o s t i s p r á v n í c h o r g á n ů

Z a m ěři l a j s e m s e t a k é n a p r o z k o u m á n í d o s t u p n ý c h s o u d n í c h r o z h o d n u t í v d i s k r i m i n a čn í c h s p o r e c h . Z a j í m a l m ěn e j e n j e j i c h c e l k o v ý p o če t , a l e i s t r u k t u r a d l e o b l a s t í ži v o t a a d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ů, a z e j m é n a v ý s l e d e k s o u d n í h o ří z e n í ( v če t n ěp ři z n á n í n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h a n á h r a d y n á k l a d ů ří z e n í p r o t i s t r a n y ) . V y c h á z e l a j s e m p ři t o m z p ře d p o k l a d u , že p o če t s o u d n í c h ří z e n í b u d e m i n i m á l n í a že b a r i é r y p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e s k u t e čn ěe x i s t u j í ( z e j m é n a v p o d o b ěf i n a n čn í c h n á k l a d ůa n e j i s t o t y o h l e d n ěv ý s l e d k u ří z e n í ) . P o žá d a l a j s e m p r o t o v še c h n y o k r e s n í a k r a j s k é s o u d y o z a s l á n í k o p i í s o u d n í c h r o z h o d n u t í z a l é t a 2 0 1 0 2 0 1 4 , v n i c h žb y l a ře še n a p r o b l e m a t i k a d i s k r i m i n a c e . S m y s l e m t o h o t o m o n i t o r i n g u n e b y l o či n n o s t če s k ý c h s o u d ůp ře z k o u m á v a t , k če m u žn e j s e m a n i p o d l e z á k o n a o p r á v n ěn a , a l e o t e v ří t o d b o r n o u d i s k u s i n a d ú či n n o s t í a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a v p r a x i , k t e r á z d e o d r o k u 2 0 0 9 n e b y l a s e r i ó z n ě v e d e n a . P o žá d a l a j s e m t a k é o z a s l á n í k o p i í s p r á v n í c h r o z h o d n u t í ( r e s p . k o n t r o l n í c h z j i št ěn í ) z a o b d o b í 2 0 1 0 –2 0 1 4 o d t ře c h n e j d ůl e ži t ěj ší c h s p r á v n í c h o r g á n ůn a p o l i a n t i d i s k r i m i n a c e . C h t ěl a j s e m z j i s t i t , j a k ča s t o s e l i d é o b r a c í n a s p r á v n í o r g á n y s n á m i t k o u d i s k r i m i n a c e , v j a k ý c h v ěc e c h , j a k é j s o u n a m í t a n é d ův o d y , j a k s j e j i c h s t í žn o s t í s p r á v n í o r g á n y n a l o ží , a z d a s e s p r á v n í o r g á n y s v o u či n n o s t í ( e x o f f i c i o ) p o s t u p n ěs n a ží r o z m ěl n i t p ře k á žk y , p ře d n i m i žs t o j í v ět ši n a o b ět í d i s k r i m i n a c e ( n e d o s t a t e k i n f o r m a c í , s t r a c h z p r o n á s l e d o v á n í , n e d ův ěr a v e z m ěn u a p o d . ) . V . 3 . 1 S o u d y Z a n e j v ět šíb a r i é r y v p ří s t u p u k s o u d ům p o v a žu j in e j i s t ý v ý s l e d e k s o u d n í h o ří z e n í , p r o b l e m a t i c k é d o k a z o v á n í a f i n a n čn í n á k l a d y s p o j e n é s ří z e n í m , p ři če m žt y t o t ři b a r i é r y s p o l u ú z c e s o u v i s e j í . Z p o s k y t n u t ý c h p r v o i n s t a n čn í c h r o z h o d n u t í ( c e l k e m 5 6 ) v y p l ý v á , že d i s k r i m i n a c e b y l a n a m í t á n a n e j ča s t ěj i z d ův o d u v ěk u ( 9 ) , p o h l a v í ( 7 ) a e t n i c k é h o p ův o d u ( 6 ) . D á l e z d ův o d u z d r a v o t n í h o p o s t i že n í ( 2 ) , n á r o d n o s t i ( 1 ) , n á b o že n s k é h o v y z n á n í ( 1 ) a s v ět o v é h o n á z o r u ( 1 ) . V e v ět ši n ěp ří p a d ůs e j e d n a l o o n á m i t k u d i s k r i m i n a c e p ří m é ( 4 3 ) , d á l e o n á m i t k u o b t ěžo v á n í ( 4 ) , s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í ( 1 ) a n e p ří m é d i s k r i m i n a c e ( 1 ) . N e j v í c e ža l o b b y l o p o d á n o v o b l a s t i p r a c o v n í h o p r á v a ( 4 1 ) , d á l e v o b l a s t i v z d ěl á n í ( 3 ) a b y d l e n í ( 3 ) a v o b l a s t i s l u že b n í c h p o m ěr ů( 2 ) . D o t o h o t o v ý čt u n e z a h r n u j i ža l o b y ( r e s p . r o z h o d n u t í ) , k t e r é b y l y m i m o p ůs o b n o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , p ří p a d n ěz n i c h n e b y l a p a t r n á f o r m a d i s k r i m i n a c e , p ří p a d n ěb y l u d á v á n j i n ý d i s k r i m i n a čn í d ův o d , n e b o n e b y l n a m í t á n žá d n ý . V o b l a s t i p r a c o v n í h o p r á v a b y l a n á m i t k a d i s k r i m i n a c e n e j ča s t ěj i s p o j e n a s ža l o b o u n a n e p l a t n o s t s k o n če n í p r a c o v n í h o p o m ěr u ( 1 5 ) , d á l e b y l a n a m í t á n a d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k z a m ěs t n á n í ( 1 0 ) , d i s k r i m i n a c e v o d m ěňo v á n í ( 9 ) a d i s k r i m i n a c e v p r a c o v n í c h p o d m í n k á c h ( 5 ) . P o k u d j d e o n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h , n e j v y šší ža l o v a n á čá s t k a či n i l a 1 . 5 0 0 . 0 0 0 K č ( €5 5 . 5 5 6 ) . V p r a c o v n ěp r á v n í o b l a s t i či n i l a n e j v y šší ža l o v a n á čá s t k a 1 . 0 0 0 . 0 0 0 K č( €3 7 . 0 3 7 ) , n e j n i žší p a k 1 0 . 0 0 0 K č( €3 7 0 ) –z á r o v e ňs e j e d n a l o o n e j n i žší čá s t k u n a p ří čv še m i o b l a s t m i . P r ům ěr n á v ý še p o ža d o v a n é n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h b y l a 2 6 1 . 9 4 4 K č( €9 . 7 0 2 ) . N a p r o s t á v ět ši n a n á r o k ůn a n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v ša k b y l a z a m í t n u t a ( v 2 1 p ří p a d e c h , r e s p . v 1 7 p ří p a d e c h v o b d o b í o d ú či n n o s t i a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a ) a p o u z e v j e d n o m p ří p a d ěs o u d p ři z n a l n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h v e v ý ši 5 1 . 0 0 0 K č( €1 . 8 8 9 ) . Z t o h o t o p o h l e d u m á p ří p a d n á o b ěťd i s k r i m i n a c e m e n ší n a d ěj i , že j í s o u d p ři z n á n á h r a d u n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h . S v o j i r o l i h r a j e i f o r m u l a c e u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , k t e r ý z a k o t v u j e n á r o k y o b ět i d i s k r i m i n a c e . P ře s t o že p r á v o E v r o p s k é u n i e p ře d p o k l á d á , že n á h r a d a n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h b u d e p ři z n á v á n a p ře d n o s t n ě, z f o r m u l a c e u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a v y p l ý v á s p í še p o d p ůr n ý c h a r a k t e r m a t e r i á l n í s a t i s f a k c e . Z d o s t u p n ý c h r o z h o d n u t í v y p l ý v á , že s o u d y s e p ři k l á n í k j a z y k o v é m u v ý k l a d u , p r o t o j e ša n c e n a p ři z n á n í n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h n i žší , i k d y b y o b ěťd i s k r i m i n a c e s p o r v y h r á l a .

1 3 5


O c h o t a o b ět i d i s k r i m i n a c e b r á n i t s e d i s k r i m i n a c i s o u d n í c e s t o u m ůže b ý t n e g a t i v n ěo v l i v n ěn a t a k é n á k l a d y n a s o u d n í ří z e n í . J i žj s e m u v e d l a , že v n a p r o s t é v ět ši n ěp ří p a d ůs o u d y n e p ři z n á v a j í a n i j e d n é z e s t r a n n á h r a d u n á k l a d ů ří z e n í . V 4 1 z 5 6 ( 7 3 % ) p o s u z o v a n ý c h p r v o i n s t a n čn í c h r o z h o d n u t í t a k ža l o b c e v p ří p a d ěs v é h o n e ú s p ěc h u n e m u s e l če l i t d a l ší m n á k l a d ům . V p a t n á c t i p ří p a d e c h v ša k ža l o b c e n a m í t a j í c í d i s k r i m i n a c i m ěl p o v i n n o s t z a p l a t i t p r o t i s t r a n ě n á k l a d y ří z e n í . N e j v y šší p ři z n a n á n á h r a d a n á k l a d ů ří z e n í či n i l a 1 4 2 . 8 7 7 K č( €5 . 2 9 2 ) , n e j n i žší 1 0 . 7 2 0 K č ( €3 9 7 ) , p r ům ěr n á v ý še p a k 3 6 . 7 9 4 K č( €1 . 3 6 3 ) . P o u k á z a l a j s e m v t o m t o o h l e d u n a p ří k l a d n a n e ú s p ěšn o u ža l o b u , k t e r o u s e ža l o b c e d o m á h a l m i m o j i n é n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v e v ý ši 3 4 . 4 5 2 K č( €1 . 2 5 9 ) , a n á s l e d n ěb y l p o v i n e n u h r a d i t n á k l a d y ří z e n í p r o t i s t r a n y v e v ý ši 1 4 2 . 8 7 7 K č( €5 . 2 9 2 ) , t e d y v í c e j a k čt y ři k r á t v ět ší s u m u , n e žk t e r o u s i n á r o k o v a l . Z u v e d e n é h o j e p a t r n é , že n á k l a d y p ří p a d n é o b ět i d i s k r i m i n a c e m o h o u b ý t v ý r a z n ěv y šší , a n e s p o čí v a j í j e n

v h r a z e n í s l u že b a d v o k á t a a z a p l a c e n í s o u d n í h o p o p l a t k u . J e p a t r n é , že p r o t i s t r a n ěv z n i k a j í v s o u v i s l o s t i s e s o u d n í m ří z e n í m t a k é v ý d a j e ; n e n í t e d y z c e l a m o žn é d o d a t e čn é n á k l a d y v y l o u či t . O b ět i d i s k r i m i n a c e b y v ša k b y l o m o žn é u l e h či t j a k s n í že n í m s o u d n í h o p o p l a t k u , t a k z a v e d e n í m b e z p l a t n é p r á v n í p o m o c i . O b ěťd i s k r i m i n a c e m á s l o ži t é p o s t a v e n í i v p ří p a d ěd o k a z o v á n í . U s t a n o v e n í § 1 3 3 a o . s . ř. s i c e u p r a v u j e i n s t i t u t t z v . s d í l e n é h o d ůk a z n í h o b ře m e n e , a v ša k r o z s a h u s t a n o v e n í j e u žší , n e žj e v ěc n á p ůs o b n o s t a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . S d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e s e p r o t o n e u p l a t n í v p ří p a d ěj a k é k o l i v d i s k r i m i n a c e p o d l e a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a . U k á z a l o s e t a k é , že i k d y žs e d ůk a z n í b ře m e n o p ře n e s e , n e n í v žd y s n a d n é u r či t j e h o h r a n i c e ; z e j m é n a v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e v e f o r m ěo b t ěžo v á n í či s e x u á l n í h o o b t ěžo v á n í t a k n e n í p a t r n é , c o v še c h n o m u s í p r o k a z o v a t ža l o b c e , a k d y s e j i žp ře n e s e b ře m e n o n a ža l o v a n é h o . Z a m ěři l a j s e m s e n a p r o b l e m a t i k u d o k a z o v á n í v p ří p a d ěv ý p o v ěd i p r o n a d b y t e čn o s t p o d l e u s t a n o v e n í § 5 2 p í s m . c ) z á k o n í k u p r á c e , p r o t o že n á m i t k a d i s k r i m i n a c e b y l a n e j ča s t ěj i s p o j e n a s t í m t o v ý p o v ěd n í m d ův o d e m . Z p o s k y t n u t ý c h r o z h o d n u t í v y p l y n u l o , že s o u d y n e p ře z k o u m á v a j í v ý b ěr n a d b y t e čn é h o z a m ěs t n a n c e , t a k že z a m ěs t n a v a t e l ( ža l o v a n ý ) n e p r o k a z u j e p ří m o o b j e k t i v n í ( n e d i s k r i m i n a čn í ) d ův o d y v ý b ěr u . D i s k r i m i n a c e j e p r o t o z j i šťo v á n a p ře v á žn ěj i n ý m i p r o s t ře d k y ( n a p ř. z j i šťo v á n í m v ěk o v é s t r u k t u r y z a m ěs t n a n c ů) . V p ří p a d ěn ěk t e r ý c h d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ů( t y p i c k y e t n i c k ý p ův o d či s e x u á l n í o r i e n t a c e ) , n e b o v e s p e c i f i c k ý c h s i t u a c í c h , t e n t o z p ůs o b d o k a z o v á n í u p l a t n i t n e l z e , t u d í žb y b y l o p o d l e m é h o n á z o r u v h o d n é , a b y r o z h o d o v a c í či n n o s t s o u d ůa j u d i k a t u r a N e j v y šší h o s o u d u t e n t o p o s t u p p r o l o m i l y . P o k u d j d e o p ře d v í d a t e l n o s t v ý s l e d k u s o u d n í h o ří z e n í o b e c n ě, s v o u r o l i v žd y h r a j e b o h a t á a r o z m a n i t á j u d i k a t u r a . A n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v o j e „z a k l e t o v k r u h u “, p r o t o že o b ět i d i s k r i m i n a c e s e z ře j m ěi z d ův o d u o b a v y z v ý s l e d k u n a s o u d y n e o b r a c e j í , a s o u d y t a k n e m a j í m o žn o s t j u d i k a t u r u „v y t v á ře t “. V ý z n a m n o u r o l i p r o t o h r a j í s o u d y v e s p r á v n í s o u d n i c t v í , k t e r é s e z a b ý v a j í p o s t u p y s p r á v n í c h o r g á n ůp r o še t řu j í c í c h d i s k r i m i n a c i . V r o z h o d n u t í s p r á v n í c h s o u d ůj e p ři t o m m o žn é ča s t o v y čí s t i i n t e r p r e t a c i n e u r či t ý c h p o j m ůo b s a že n ý c h v a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n ě, a p r o t o t a t o r o z h o d n u t í n a p o m á h a j í p ře d v í d a t e l n o s t i . V . 3 . 2 S p r á v n í o r g á n y P o n ěk u d o d l i šn á s i t u a c e p a n u j e v p ří p a d ěs p r á v n í c h o r g á n ů( S t á t n í ú řa d i n s p e k c e p r á c e , Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e , Če s k á šk o l n í i n s p e k c e ) , k t e r é m a j í z a ú k o l d o h l í že t n a d o d r žo v á n í v e ře j n o p r á v n í h o z á k a z u d i s k r i m i n a c e v o b l a s t i p r á c e a z a m ěs t n á n í , z b o ží a s l u že b a v z d ěl á v á n í . N a u v e d e n é s p r á v n í o r g á n y s e o b ět i d i s k r i m i n a c e v l e t e c h 2 0 1 0 – 2 0 1 4 o b r a c e l y m n o h e m ča s t ěj i n e žn a s o u d y . S t á t n í ú řa d i n s p e k c e p r á c e o b d r že l r o čn ěp r ům ěr n ě3 1 7 p o d n ět ůt ý k a j í c í c h s e m o žn é h o p o r u še n í z á s a d y r o v n é h o z a c h á z e n í n a p r a c o v i št i , Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e o b d r že l a

1 3 6


r o čn ěv p r ům ěr u 7 4 p o d n ět ůn a d i s k r i m i n a c i s p o t ře b i t e l e a v p ří p a d ě Če s k é šk o l n í i n s p e k c e s e p o r u še n í z á s a d y r o v n é h o p ří s t u p ůk e v z d ěl á v á n í t ý k a l o p r ům ěr n ě1 5 s t í žn o s t í r o čn ě. P ří s t u p k t ěm t o s p r á v n í m o r g á n ům j e z p o h l e d u o b ět í d i s k r i m i n a c e u s n a d n ěn z e j m é n a t í m , že n e n í n i j a k z p o p l a t n ěn . S p r á v n í o r g á n y j e d n a j í z m o c i ú ře d n í a d o k a z o v á n í s p á c h á n í p ří p a d n é h o d e l i k t u l e ží p l n ěn a n i c h , c o žj e s i c e p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e v ý h o d n é ( d ůk a z n í b ře m e n o m u s í u n é s t n ěk d o j i n ý ) , a l e n e p ři n á ší n u t n é k ý že n ý ú či n e k ( z j i št ěn í d i s k r i m i n a c e a p o t r e s t á n í d e l i k v e n t a ) . P o če t p ří p a d ů, k d y s p r á v n í o r g á n y z j i s t i l y a s a n k c i o n o v a l y d i s k r i m i n a c i , j e t o t i žv e l i c e n í z k ý . O r g á n y i n s p e k c e p r á c e p o t r e s t a l y n e r o v n é z a c h á z e n í v 8 0 p ří p a d e c h . I n s p e k t o r á t y p r á c e n e j ča s t ěj i p o k u t o v a l y d i s k r i m i n a čn í i n z e r á t y , n e r o v n é o d m ěňo v á n í b e z „t r a d i čn í h o “d i s k r i m i n a čn í h o d ův o d u a n e r o v n é p o d m í n k y m e z i k m e n o v ý m i a a g e n t u r n í m i z a m ěs t n a n c i . P r ům ěr u d ěl e n ý c h p o k u t z a d i s k r i m i n a čn í i n z e r c i d o s a h o v a l čá s t k y 2 3 . 8 5 0 K č( €8 8 3 ) . N e j v y šší p o k u t a u d ěl e n á z a i n z e r c i či n i l a 2 5 0 . 0 0 0 K č( €9 . 2 5 9 ) . J e d n a l o s e v ša k o ú h r n n o u p o k u t u , k t e r á b y l a u d ěl e n a i z a n e l e g á l n í z a m ěs t n á v á n í . D r u h á n e j v y šší p o k u t a či n i l a 8 0 . 0 0 0 K č( €2 . 9 6 2 ) . N e j n i žší p o k u t a 1 . 5 0 0 K č ( € 5 5 ) b y l a u d ěl e n a s t a r o s t o v i o b c e z a d i s k r i m i n a čn í i n z e r á t n a „ře d i t e l k u “m a t e řs k é šk o l y . N e j ča s t ěj ší m d i s k r i m i n a čn í m d ův o d e m v s a n k c i o n o v a n é p r a c o v n í i n z e r c i b y l o p o h l a v í , r e s p . p o ža d a v e k n a z a m ěs t n á n í p r o že n u , v n ěk o l i k a p ří p a d e c h p r o m u že . D a l ší m t y p i c k ý m p o ža d a v k e m b y l p o ža d a v e k n a v ěk –m l a d ý v ěk d o 3 0 , r e s p . 4 5 l e t , n e b o n a o p a k p o ža d a v e k n a d ůc h o d o v ý v ěk . Ča s t o s e p o ža d a v k y n a v ěk a p o h l a v í o b j e v o v a l y v k o m b i n a c i . P o u z e v j e d n o m p ří p a d ěb y l s a n k c i o n o v á n b o s s i n g , k n ěm u žd o šl o p o p o d á n í v ý p o v ěd i z a m ěs t n a n k y n í , a p ří p a d n e p r o j e d n á n í s t í žn o s t i n a ši k a n u n a p r a c o v i št i .

Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e z j i s t i l a d i s k r i m i n a c i s p o t ře b i t e l e v 8 6 p ří p a d e c h . N e j ča s t ěj ší m d i s k r i m i n a čn í m d ův o d e m b y l a s t á t n í p ří s l u šn o s t , r e s p e k t i v e n á r o d n o s t ( 2 8 ) , v ěk ( 1 6 ) a e t n i c k ý p ův o d ( 8 ) . V m n o h a p ří p a d e c h ře še n ý c h ČO I n e b y l d i s k r i m i n a čn í d ův o d z ře j m ý ( 3 0 ) . N e j ča s t ěj i z j i št ěn ý m j e v e m b y l y d v o j í c e n y ( či t z v . p ří p l a t k y z a s e r v i s ) p r o o s o b y , k t e r é n e h o v o ři l y če s k y či p ři j í žd ěl y d o Če s k é r e p u b l i k y z a s l u žb a m i z e z a h r a n i čí ( r e s t a u r a c e , u b y t o v a c í , l á z e ňs k é s l u žb y , z á j e z d y ) . P r ům ěr n á p o k u t a u d ěl e n á ČO I z a d v o j í c e n y d o s a h o v a l a čá s t k y 4 3 . 7 5 0 K č ( €1 . 6 2 0 ) . V r á m c i p r o d e j n í c h a k c í ČO I n e j ča s t ěj i z j i s t i l a n e d ův o d n é o d e p ře n í v s t u p u s p o t ře b i t e l e n a a k c i ( b e z v a z b y n a k o n k r é t n í d i s k r i m i n a čn í d ův o d ) či a p r i o r n í v y l o u če n í o s o b u r či t é h o v ěk u . V p r v n í m p ří p a d ě u k l á d a l a p o k u t u v p r ům ěr n é v ý ši 4 6 . 6 6 6 K č ( € 1 7 2 8 ) , v d r u h é m p ří p a d ě b y l a p r ům ěr n á p o k u t a 2 5 . 8 3 3 K č ( € 9 5 6 ) . V ěk o v á d i s k r i m i n a c e s e o b j e v i l a t a k é v p ří s t u p u k f i n a n čn í m či u b y t o v a c í m s l u žb á m . D i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k b y d l e n í n a z á k l a d ěe t n i c k é h o p ův o d u b y l a ře še n a v še s t i p ří p a d e c h . ČO I v t é t o s o u v i s l o s t i u d ěl o v a l a r e a l i t n í m k a n c e l á ří m p o k u t u v p r ům ěr n é v ý ši 1 2 . 8 3 3 K č( €4 7 5 ) . N e j v y šší u d ěl e n á p o k u t a z a d i s k r i m i n a c i b y l a u l o že n a z a o d e p ře n í v s t u p u d o h u d e b n í h o k l u b u R o m ům , a t o v e v ý ši 4 0 0 . 0 0 0 K č( €1 4 . 8 1 4 ) . O d v o l a c í o r g á n p o k u t u s n í ži l n a p o l o v i n u s o h l e d e m n a m a j e t k o v é p o m ěr y p o d n i k a t e l e , k t e r ý n a k o n e c p o d a l s p r á v n í ža l o b u . N e j n i žší p o k u t a b y l a u d ěl e n a p r o v o z o v a t e l i h o t e l u , k t e r ý v s o u v i s l o s t i s u d á l o s t m i n a U k r a j i n ě( a n e x e K r y m u ) , o d m í t a l u b y t o v a t h o s t y z R u s k é f e d e r a c e , k t e ří b y a n e x i s c h v a l o v a l i . P o k u t a či n i l a 5 0 0 K č( €1 8 ) . Če s k á šk o l n í i n s p e k c e n e v e d l a žá d n é s p r á v n í ří z e n í p r o p o r u še n í z á s a d y r o v n é h o p ří s t u p u k e v z d ěl á n í , r e s p e k t i v e p r o n e p ři j e t í o p a t ře n í k o d s t r a n ěn í d i s k r i m i n a c e v e v z d ěl á v á n í . V e 4 4 p ří p a d e c h l i d é ( n e j ča s t ěj i z á k o n n í z á s t u p c i d ět í , žá k ůa s t u d e n t ů) n a m í t a l i n e r o v n é z a c h á z e n í z d ův o d u , k t e r ý n e n í u v e d e n v a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n ě. Z d r a v o t n í s t a v ( d i s k r i m i n a čn í d ův o d o b s a h o v ě ši r ší , n e ž „z d r a v o t n í p o s t i že n í “) s e o b j e v i l h n e d v 1 5 s t í žn o s t e c h , k d a l ší m n e j ča s t ěj i n a m í t a n ý m d i s k r i m i n a čn í m d ův o d ům p a t ři l a e t n i c k ý p ův o d ( 7 ) a n á b o že n s k é v y z n á n í ( 5 ) . Č ŠI z j i s t i l a , že 2 8 b o d ůr ůz n ý c h s t í žn o s t í n a p o r u še n í r o v n é h o z a c h á z e n í b y l o d ův o d n ý c h . V ý s l e d e k še t ře n í s t í žn o s t i p ře d a l a šk o l e a z ři z o v a t e l i k d a l ší m u ří z e n í , c o žp ře d p o k l á d á šk o l s k ý z á k o n .

Z v ý z k u m u v y p l y n u l o , že v l e t e c h 2 0 1 0 – 2 0 1 4 s p r á v n í o r g á n y z e j m é n a p o s t i h o v a l y t a k o v é d i s k r i m i n a čn í j e d n á n í , k t e r é b y l o d o b ře p o d l o že n o p í s e m n ý m i d ůk a z y ( d i s k r i m i n a čn í i n z e r á t y , n e r o v n é o d m ěňo v á n í ) či o s o b n í m s v ěd e c t v í m ( i n s p e k t o ři r e a l i z u j í c í k o n t r o l n í n á k u p či p o p t á v k u s l u že b , h o s p i t a c e v p r ůb ěh u v y u čo v á n í ) . S p r á v n í m o r g á n ům s e v ša k n e d a ří p o s t i h o v a t d i s k r i m i n a c i , o n í žn e e x i s t u j í d ůk a z y . M ůže j í t o s l o ži t ěj ší či z á v a žn ěj ší f o r m y d i s k r i m i n a c e ( n e p ří m á d i s k r i m i n a c e , o b t ěžo v á n í , s e x u á l n í o b t ěžo v á n í , p r o n á s l e d o v á n í ) či o p ří m o u d i s k r i m i n a c i , j e j í ž

1 3 7


p o t r e s t á n í b y v y ža d o v a l o p r o v e d e n í s v ěd e c k ý c h v ý p o v ěd í a d e l ší d o k a z o v á n í . I p ře s n e s p o r n ý p ří n o s s p r á v n í c h o r g á n ů v o d b o u r á v á n í p ře k á že k p r o o b ět i d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i v z n i k á o t á z k a , z d a p o k u t y , k t e r é u d ěl i l y v p r ůb ěh u u p l y n u l ý c h l e t z a p o r u še n í v e ře j n o p r á v n í h o z á k a z u d i s k r i m i n a c e , v y h o v u j í p o ža d a v k ům u n i j n í h o p r á v a o ú či n n é m , p ři m ěře n é m a o d s t r a šu j í c í m c h a r a k t e r u s a n k c í . Z á r o v e ňj e t ře b a v é s t d i s k u z i , j a k či n n o s t v še c h s p r á v n í c h o r g á n ů( n e j e n v ý še u v e d e n ý c h ) z e f e k t i v n i t a p o s í l i t j e j i c h ú l o h u n a p o l i o c h r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í . J e j i c h p o t e n c i á l d l e m é h o n á z o r u n e b y l d o s u d p l n ěv y u ži t .

V . 4 D o p o r u če n í k o d s t r a n ěn í p ře k á že k o b ět í d i s k r i m i n a c e v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i

V y m á h á n í a n t i d i s k r i m i n a čn í h o p r á v a v p r a x i s e l h á v á . F o r m u l o v a l a j s e m p r o t o 1 5 k l í čo v ý c h d o p o r u če n í , k t e r á b y m o h l a n a p o m o c i k t o m u , a b y ú či n n á o c h r a n a p ře d d i s k r i m i n a c í v Če s k é r e p u b l i c e p ře s t a l a b ý t p o u h o u k a p i t o l o u v p r á v n i c k ý c h u če b n i c í c h , a l e s t a l a s e p o s t u p n ěb ěžn o u s o u čá s t í n a ši c h ži v o t ů. D o p o r u če n í s e z a m ěřu j í n a n e j ši r ší v e ře j n o s t , m a r g i n a l i z o v a n é s k u p i n y , n e v l á d n í o r g a n i z a c e , p o m á h a j í c í p r o f e s e a s p r á v n í o r g á n y . K d o p o r u če n í m j s e m z a řa d i l a i v l a s t n í n á m ět y n a n o v e l i z a c i s o u v i s e j í c í c h p r á v n í c h p ře d p i s ů. O v še c h d o p o r u če n í c h b u d u j e d n a t s d o t če n ý m i o s o b a m i a o r g a n i z a c e m i , v če t n ěú s t ře d n í c h s p r á v n í c h o r g á n ů. J s e m p ře s v ěd če n a , že j e n a ča s e , a b y s e Če s k á r e p u b l i k a i n t e n z i v n ěj i z a s a d i l a o s p r a v e d l i v ěj ší s p o l e čn o s t , k t e r á c t í k a žd é h o čl o v ěk a j a k o j e d i n e čn o u l i d s k o u b y t o s t a o c e ňu j e r o z m a n i t o s t . 1 . V y t v o ři t c í l e n é i n f o r m a čn í k a m p a n ěz a m ěře n é n a z l e p še n í i n f o r m o v a n o s t i z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n . O b ět i d i s k r i m i n a c e ča s t o n e v ěd í , z d a d a n é j e d n á n í s k u t e čn ě n a p l ňu j e z n a k y d i s k r i m i n a c e v e s m y s l u a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a , j a k s e l z e b r á n i t , n a k o h o s e l z e o b r á t i t , j a k s i z a o p a t ři t d ůk a z a n i če h o s e l z e d o m o c t . T y t o i n f o r m a c e j s o u s i c e o b e c n ěd o s t u p n é , c h y b í j e j i c h l e p ší p ři z p ůs o b e n í k o n k r é t n í m c í l o v ý m s k u p i n á m , a t o p o s t r á n c e o b s a h o v é i f o r m á l n í ( n a p ří k l a d j e t ře b a v z í t v ú v a h u b a r i é r y v p ří s t u p u k n o v ý m i n f o r m a čn í m t e c h n o l o g i í m n e b o j a z y k o v é b a r i é r y ) . 2 . V z d ěl á v a t k o n t i n u á l n ěs o u d c e , a d v o k á t y , i n s p e k t o r y , ú ře d n í k y , u či t e l e , s o c i á l n í p r a c o v n í k y , p o l i c i s t y , z d r a v o t n i c k ý p e r s o n á l a d a l ší s k u p i n y . A n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v o j e o b l a s t í s p í še n o v o u , t a k že j e p o t ře b a šk o l i t i t y , k t e ří m a j í p r o s a z o v a t p r á v o n a r o v n é z a c h á z e n í a p o d p o r o v a t o b ět i d i s k r i m i n a c e .

3 . R e a l i z o v a t o s v ět o v é k a m p a n ěp r o v e ře j n o s t s c í l e m z m í r n i t p ře d s u d k y a s t e r e o t y p y a v y s v ět l i t , p r o č j e d i s k r i m i n a c e n e p ří p u s t n á . Z d á s e , že čá s t s p o l e čn o s t i v n i t řn ěn e s o u h l a s í s o b s a h e m a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a a z á k a z d i s k r i m i n a c e c h á p e j a k o n e p ři m ěře n é o m e z e n í s v ý c h p r á v . M á t a k é t e n d e n c i s p í še o d s o u d i t o b ěťd i s k r i m i n a c e n e žj e j í h o p a c h a t e l e , c o v e d e n e o c h o t ě o b ět i s t ěžo v a t s i , a b y n e v y p a d a l a j a k o „p o t í ži s t a “, a a b y s e j í p a c h a t e l n e p o m s t i l . P ře d s u d k y a s t e r e o t y p y j s o u v e s p o l e čn o s t i n a t o l i k r o z ší ře n é , že čá s t l i d í z e z n e v ý h o d n ěn ý c h s k u p i n j e v z a l a z a s v é a c h á p e p o s t a v e n í d i s k r i m i n o v a n é h o j a k o s o u čá s t s v é i d e n t i t y a j a k o n ěc o , c o j e n a t o l i k b ěžn é , že n e m á v ý z n a m s e t í m z a b ý v a t . 4 . V y t v o ři t d o b r é p o d m í n k y p r o f u n g o v á n í n e z i s k o v ý c h o r g a n i z a c í , j e žp o s k y t u j í b e z p l a t n é p o r a d e n s t v í a p o d p o r u o b ět e m d i s k r i m i n a c e . U k a z u j e s e , že o b ět i d i s k r i m i n a c e o d r a z u j e o d p o d á v á n í s t í žn o s t í s t u d , n e d ův ěr a v e v l a s t n í k o m p e t e n c e , o b a v a z j e d n á n í s ú řa d y či s o u d y a n e d ův ěr a v n ěs a m o t n é , i f i n a n čn í n á k l a d y . N e z i s k o v é o r g a n i z a c e j e m o h o u p ři o z n a m o v á n í d i s k r i m i n a c e a j e j í m p r o še t řo v á n í v ý r a z n ý m z p ůs o b e m p o d p o ři t . 5 . P ři z n á v a t v s o u d n í m ří z e n í o b ět e m d i s k r i m i n a c e n á h r a d u ú j m y v p e n ěz í c h . Z r o z h o d n u t í s o u d ův y p l ý v á , že s o u d y ( s o h l e d e m n a j a z y k o v ý v ý k l a d ) c h á p o u m a t e r i á l n í s a t i s f a k c i a žj a k o p o d p ůr n ý p r o s t ře d e k n á p r a v y . O b ěť d i s k r i m i n a c e m ůže m í t o b a v u p o d a t ža l o b u , p r o t o že i k d y b y v y h r á l a s p o r , ša n c e n a p ři z n á n í p e n ěži t é n á h r a d y z a n e m a j e t k o v o u ú j m u j e n e v e l k á ( p o d l e d o s t u p n ý c h s o u d n í c h r o z h o d n u t í z o b d o b í o d ú či n n o s t i a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a u s p ěl ža l o b c e v 1 p ří p a d ěz e 1 7 , t j . , v 6 % p ří p a d ů) . V e s p o j e n í s ča s t o t í ži v o u s i t u a c í ( n a p ř. z t r á t a z a m ěs t n á n í )

1 3 8


a s n á k l a d y s p o j e n ý m i s p o d á n í m ža l o b y p a k m ůže b ý t m o t i v o v á n a s p í še s v á p r á v a n e h á j i t . U s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a j e v s o u ča s n é d o b ěn u t n é p ře k l e n o u t „e u r o k o n f o r m n í m “v ý k l a d e m , a v ša k o b ěťd i s k r i m i n a c e n e m á j i s t o t u , že s o u d y k t o m u t o v ý k l a d u p ři s t o u p í . N a v r h u j i p r o t o z p ře s n i t f o r m u l a c i u s t a n o v e n í § 1 0 a n t i d i s k r i m i n a čn í h o z á k o n a t a k , a b y b y l o v s o u l a d u s p r á v e m E v r o p s k é u n i e . 6 . P o s k y t n o u t s t e j n o u o c h r a n u p ře d s o u d e m v še m o b ět e m d i s k r i m i n a c e . O b ět i d i s k r i m i n a c e v s o u ča s n é d o b ěn e m a j í s t e j n é p r o c e s n í p o s t a v e n í . Z a t í m c o v p ří p a d ěn a m í t a n é d i s k r i m i n a c e z d ův o d u r a s y a e t n i c k é h o p ův o d u j e a p l i k o v á n o s d í l e n í d ůk a z n í h o b ře m e n e v žd y , u o s t a t n í c h d ův o d ůj e t o m u t a k j e n v o b l a s t i p r a c o v n í h o p r á v a ( s v ý j i m k o u d ův o d u „p o h l a v í “, k t e r é m á s i l n ěj ší p o s t a v e n í j e št ěv o b l a s t i p ří s t u p u k e z b o ží a s l u žb á m ) . N a p ří k l a d o b ět i d i s k r i m i n a c e n a z á k l a d ěv ěk u či z d r a v o t n í h o p o s t i že n í t a k m a j í h o r ší p r o c e s n í p o s t a v e n í , n a m í t a j í l i d i s k r i m i n a c i v p ří s t u p u k e v z d ěl á n í , k e z d r a v o t n í p é či , a l e i k b y d l e n í a k e z b o ží a s l u žb á m . N a v r h u j i p r o t o r o z ší ři t u s t a n o v e n í § 1 3 3 a o b ča n s k é h o s o u d n í h o řá d u t a k , a b y b y l o v s o u l a d u s a n t i d i s k r i m i n a čn í m z á k o n e m . 7 . U p r a v i t v ý ši s o u d n í h o p o p l a t k u z a p o d á n í a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b y t a k , a b y n e o b s a h o v a l p r o c e n t u á l n í p o d í l z v ý še p o ža d o v a n é n á h r a d y n e m a j e t k o v é ú j m y v p e n ěz í c h , a z á r o v e ňs n í ži t s o u d n í p o p l a t e k n a 1 . 0 0 0 K č( €3 7 ) . P r o o b ěťd i s k r i m i n a c e v t í ži v é ži v o t n í s i t u a c i j e o b t í žn é p o d á v a t a n t i d i s k r i m i n a čn í ža l o b u s o h l e d e m n a n á k l a d y . N ěk t e r é n á k l a d y n e l z e p ře d v í d a t , a l e ža l o b c e s n i m i m u s í p o čí t a t ; n a p ří k l a d n á h r a d a n á k l a d ůp r o t i s t r a n y v p ří p a d ěp r o h r y , k t e r é m o h o u b ý t n e m a l é ( ža l o b c e h r a d i l n á h r a d u n á k l a d ůp r o t i s t r a n y v 2 7 % s l e d o v a n ý c h p ří p a d ů, a t o v p r ům ěr n é v ý ši t é m ěř 3 7 . 0 0 0 K č( €1 . 3 7 0 ) ) . J e v í s e p r o t o j a k o v h o d n é s n i žo v a t n á k l a d y p ře d v í d a t e l n é , j a k o j e n a p ří k l a d v ý še s o u d n í h o p o p l a t k u . 8 . Z a j i s t i t b e z p l a t n o u p r á v n í p o m o c o b ět e m d i s k r i m i n a c e a z a v é s t e v i d e n c i a d v o k á t ůs p e c i a l i z u j í c í c h s e n a a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v o . P o d o b n ěj a k o v p ří p a d ěs o u d n í h o p o p l a t k u b y m o žn o s t o b ět i z a j i s t i t s i b e z p l a t n o u p r á v n í p o m o c v e d l a k e s n í že n í p ře d v í d a t e l n ý c h n á k l a d ůn a s t r a n ě ža l o b c e . O b ěť n a m í t a n é d i s k r i m i n a c e b y s e t a k n e m u s e l a z d r á h a t d o m á h a t s e s v ý c h p r á v i p ři v ěd o m í m o žn ý c h n e p ře d v í d a t e l n ý c h n á k l a d ův p ří p a d ěp r o h r y s p o r u . O b ěť d i s k r i m i n a c e j e o m e z e n a v m o žn o s t i b r á n i t s e s o u d n í c e s t o u i p ři s n a z e v y h l e d a t a d v o k á t a , k t e r ý s e d a n o u p r o b l e m a t i k o u z a b ý v á . E v i d e n c e a d v o k á t ůa k o n c i p i e n t ůn a s t r á n k á c h ČA K s i c e u m o žňu j e v y h l e d á v a t a d v o k á t a d l e s p e c i a l i z a c e , a l e a n t i d i s k r i m i n a čn í p r á v o v s e z n a m u n e n í . O b ěť d i s k r i m i n a c e s e t a k m ůže o b r á t i t n a a d v o k á t a s j i n o u s p e c i a l i z a c í , k t e r á s e j í t ý k á ( n a p ří k l a d s e s p e c i a l i z a c í n a p r a c o v n í p r á v o ) o v še m v t é t o f á z i n e m á j i s t o t u , že s e a d v o k á t s a n t i d i s k r i m i n a čn í m p r á v e m v e s v é p r a x i v ůb e c s e t k a l . V z h l e d e m k t o m u , že a n t i d i s k r i m i n a čn í c h ža l o b j e p o d á v á n o b e z e s p o r u m á l o , n e m u s e j í m í t a n i a d v o k á t i o b e c n ěs t í m t o o d v ět v í m z k u še n o s t . S n a h a o n a l e z e n í s p e c i a l i s t y a k o n z u l t a c e s v í c e a d v o k á t y p a k m ůže b ý t s p o j e n a s d o d a t e čn ý m i n á k l a d y . 9 . Z a k o t v i t d o p r á v n í h o řá d u ža l o b u v e v e ře j n é m z á j m u ( a c t i o p o p u l a r i s ) v d i s k r i m i n a čn í c h v ěc e c h . Ža l o b a v e v e ře j n é m z á j m u v p ří p a d ěd i s k r i m i n a c e s e j e v í j a k o e f e k t i v n í n á s t r o j h n e d z n ěk o l i k a d ův o d ů. J e d n a k „o d p a d a j í “b a r i é r y p r o p o d á n í ža l o b y , k t e r ý m če l í o b ěť d i s k r i m i n a c e . Z á r o v e ňj e v h o d n ý m ře še n í m d i s k r i m i n a c e p l o šn é , t j . d i s k r i m i n a c e d o p a d a j í c í n a n e u r či t ý o k r u h o b ět í . S e k u n d á r n í m p ří n o s e m b y b y l a „t v o r b a j u d i k a t u r y “, t e d y i z v y šo v á n í p r á v n í j i s t o t y j a k o b ět i d i s k r i m i n a c e , t a k o s o b , k t e r é u p l a t ňu j í r o z d í l n é z a c h á z e n í , a n e j s o u s i j i s t y , z d a j e r o z l i šo v á n í v s o u l a d u s p r á v e m . V n e p o s l e d n í řa d ěj e t ře b a z d ůr a z n i t , že d i s k r i m i n u j í c í s u b j e k t b y p ři p r o h r a n é m s p o r u p o u z e u p u s t i l o d d i s k r i m i n a c e či o d s t r a n i l j e j í n á s l e d k y , n e b y l b y v ša k v y s t a v e n r i z i k u h r a d i t n e m a j e t k o v o u ú j m u v p e n ěz í c h .

1 0 . Z p ře s n i t a r o z ší ři t e v i d e n c i s o u d n í c h r o z h o d n u t í M i n i s t e r s t v a s p r a v e d l n o s t i ČR . Z v ý z k u m u m i m o j i n é v y p l ý v á , že e v i d e n c e M i n i s t e r s t v a s p r a v e d l n o s t i ČR n e n í p ře s n á a n i ú p l n á . N ěk t e r á r o z h o d n u t í v y žá d a n á n a z á k l a d ě e v i d e n c e s e d i s k r i m i n a c e n e t ý k a l a , řa d a r o z h o d n u t í o d i s k r i m i n a čn í m s p o r u n a o p a k v e v i d e n c i c h y b í . E v i d e n c e p ři t o m m ůže b ý t c e n n ý m z d r o j e m i n f o r m a c í j a k o p o čt u a n t i d i s k r i m i n a čn í c h ža l o b , t a k o v ý s l e d k u j e d n o t l i v ý c h s p o r ů. I d e á l n í b y t e d y b y l o , p o k u d b y s o u d y k r o m ěd o t če n ý c h o b l a s t í a s p i s o v ý c h z n a če k p o s k y t o v a l y m i n i s t e r s t v u t é ža n o n y m i z o v a n á r o z h o d n u t í . M i n i s t e r s t v o s p r a v e d l n o s t i ČR b y p a k m o h l o v y l o u či t r o z h o d n u t í , k t e r á s e d i s k r i m i n a c e n e t ý k a j í , a z á r o v e ň e v i d o v a t v ý s l e d k y s p o r ů, p o čt y d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ůa p o čt y f o r e m d i s k r i m i n a c e . S o h l e d e m n a n í z k o u če t n o s t

1 3 9


a n t i d i s k r i m i n a čn í c h ža l o b b y b y l a a d m i n i s t r a t i v n í z á t ěž s p o j e n á s t í m t o o p a t ře n í m ú n o s n á . 1 1 . Z a j i s t i t , a b y p r o b l e m a t i k a r o v n é h o z a c h á z e n í a o c h r a n a p ře d d i s k r i m i n a c í b y l a p r a v i d e l n o u s o u čá s t í p l á n ůk o n t r o l s p r á v n í c h o r g á n ů. Z v ý z k u m u s i c e v y p l y n u l o , že s l e d o v a n é s p r á v n í o r g á n y ( S t á t n í ú řa d i n s p e k c e p r á c e , Če s k á o b c h o d n í i n s p e k c e , Če s k á šk o l n í i n s p e k c e ) p r o v ěřu j í d o d r žo v á n í z á k a z u d i s k r i m i n a c e n e j e n z p o p u d u o z n a m o v a t e l ů, a l e ča s t o n a z á k l a d ěp l á n u k o n t r o l . N e e x i s t u j e a l e z á r u k a , že t a k t o b u d o u s p r á v n í o r g á n y p o s t u p o v a t i v b u d o u c n u . V z h l e d e m k e x i s t u j í c í m p ře k á žk á m p r o o b ět i d i s k r i m i n a c i v p ří s t u p u k e s p r a v e d l n o s t i j e žá d o u c í , a b y v y b r a n é ú s t ře d n í o r g á n y ( z e j m é n a M i n i s t e r s t v o p r á c e a s o c i á l n í c h v ěc í , M i n i s t e r s t v o p r ům y s l u a o b c h o d u , M i n i s t e r s t v o šk o l s t v í , m l á d e že a t ěl o v ý c h o v y a d a l ší m i n i s t e r s t v a ) d o h l í že l y n a t o , že r o čn í p l á n y k o n t r o l j i m p o d ří z e n ý c h s p r á v n í c h o r g á n ůb u d o u v žd y o b s a h o v a t p r o b l e m a t i k u n e d i s k r i m i n a c e a r o v n ý c h p ří l e ži t o s t í . 1 2 . Z a j i s t i t , a b y n a o b l a s t n í ú r o v n i s p r á v n í c h o r g á n ůp r a c o v a l o d b o r n í k n a p r o b l e m a t i k u n e r o v n é h o z a c h á z e n í a o c h r a n y p ře d d i s k r i m i n a c í . V z h l e d e m k e s l o ži t o s t i p r o b l e m a t i k y d i s k r i m i n a c e j e n e z b y t n é , a b y n a k a žd é m o b l a s t n í m i n s p e k t o r á t u s p r á v n í h o o r g á n u , d o j e h o žp ůs o b n o s t i s p a d á o t á z k a r o v n é h o z a c h á z e n í , p r a c o v a l o d b o r n í k v y šk o l e n ý n a p r o b l e m a t i k u d i s k r i m i n a c e . P ří k l a d e m p r o s d í l e n í t é t o d o b r é p r a x e m e z i s p r á v n í m i o r g á n y m ůže b ý t p ří s t u p S t á t n í h o ú řa d u i n s p e k c e p r á c e , k t e r ý m á n a k a žd é m i n s p e k t o r á t u t z v . g a r a n t a . T e n t o p r a c o v n í k m u s í p r ůb ěžn ěz í s k á v a t o d z a m ěs t n a v a t e l e p o d p o r u z e j m é n a v e v z d ěl á v á n í a p r a v i d e l n o u s u p e r v i z i . P r o o s t a t n í p r a c o v n í k y n a i n s p e k t o r á t u m ůže s l o u ži t j a k o m e n t o r v o t á z k á c h r o v n é h o z a c h á z e n í . Z á r o v e ňd o p o r u ču j i , a b y s p r á v n í o r g á n y p ři k o n t r o l á c h r o v n é h o z a c h á z e n í ča s t ěj i v y u ží v a l y i n s t i t u t u p ři z v a n ý c h či o d b o r n ě z p ůs o b i l ý c h o s o b z řa d z á s t u p c ů n e v l á d n í c h o r g a n i z a c í , k t e r é p r a c u j í s m a r g i n a l i z o v a n ý m i s k u p i n a m i ( o s o b y s e z d r a v o t n í m p o s t i že n í m , R o m o v é , t r a n s s e x u á l n í o s o b y a p o d . ) . P ří k l a d e m d o b r é p r a x e j e d l o u h o d o b á a k t i v i t a Če s k é šk o l n í i n s p e k c e n a t o m t o p o l i . 1 3 . Z v ý ši t če t n o s t k o n t r o l a s p r á v n í c h ří z e n í z a m ěře n ý c h n a d i s k r i m i n a c i a n e r o v n é z a c h á z e n í v o b l a s t i z a m ěs t n á n í , z b o ží a s l u že b a v z d ěl á v á n í . P ře s t o že s e v e s l e d o v a n é m o b d o b í o b ět i d i s k r i m i n a c e o b r a c e l y ča s t ěj i n a s p r á v n í o r g á n y n e žn a s o u d y , i t a k j e m o žn o p o v a žo v a t p o če t o z n á m e n ý c h a z j i št ěn ý c h s k u t k ůs p í še z a z a n e d b a t e l n ý . S p r á v n í o r g á n y b y m ěl y p r o t o n e p r o d l e n ěz v ý ši t p o če t k o n t r o l v o b l a s t i r o v n é h o z a c h á z e n í a řá d n ěv y u ží v a t v še c h z á k o n n ý c h n á s t r o j ůk e z j i št ěn í s t a v u , o n ěm žn e j s o u d ův o d n é p o c h y b n o s t i . S p r á v n í o r g á n y s e n e s m í z d r á h a t v y u ží t p o d k l a d y o d o z n a m o v a t e l e ( o b ět i d i s k r i m i n a c e ) p r o p r o k á z á n í d e l i k t u , a t o v če t n ěa u d i o či v i d e o n a h r á v e k . S p r á v n í o r g á n y b y r o v n ěž m ěl y ča s t ěj i v y u ží v a t i n s t i t u t u s v ěd e c k é v ý p o v ěd i a z a s a d i t s e o o c h r a n u s v ěd k ů( j a k o ž i o z n a m o v a t e l ů) p ře d p r o n á s l e d o v á n í m ( v i k t i m i z a c í ) .

1 4 . P e čl i v ěo d ův o d ňo v a t k o n t r o l n í z j i št ěn í a r o z h o d n u t í s p r á v n í c h o r g á n ůz e j m é n a s o h l e d e m n a d i s k r i m i n a čn í d ův o d y , f o r m y d i s k r i m i n a c e a p ří p u s t n é f o r m y r o z d í l n é h o z a c h á z e n í . Z r o z h o d n u t í , k t e r é j s e m s h r o m á žd i l a p ři v ý z k u m u , v y p l y n u l o , že s p r á v n í o r g á n y v o d ův o d n ěn í s v ý c h r o z h o d n u t í n e i d e n t i f i k o v a l y d o s t a t e čn ě u r či t ěd i s k r i m i n a čn í d ův o d ( n e j ča s t ěj i s e j e d n a l o o p ří p a d n á r o d n o s t i , s t á t n í p ří s l u šn o s t i či „j i n é h o p o s t a v e n í “o s o b y ) , p ří p a d n ěs e v ůb e c n e z a b ý v a l y f o r m o u d i s k r i m i n a c e . S p r á v n í o r g á n y s e v k o n t r o l n í c h z j i št ěn í c h či s p r á v n í c h r o z h o d n u t í c h d o s t a t e čn ěn e v y p o řá d a l y s p ří p u s t n ý m i f o r m a m i r o z d í l n é h o z a c h á z e n í . N e k a žd é n e r o v n é z a c h á z e n í j e d i s k r i m i n a c í . V p ří p a d ěn ěk t e r ý c h d i s k r i m i n a čn í c h d ův o d ů( p o h l a v í , v ěk , z d r a v o t n í p o s t i že n í , n á b o že n s t v í a p o d . ) j e t ře b a v žd y p e čl i v ěz k o u m a t l e g i t i m n í ú če l r o z l i šo v á n í , a z d a z v o l e n é p r o s t ře d k y s m ěřu j í k t o m u t o ú če l u a j s o u z á r o v e ňp ři m ěře n é a n e z b y t n é . P o k u d t a k s p r á v n í o r g á n y n e či n í , p o r u šu j í p r i n c i p p ře s v ěd či v é h o s p r á v n í h o r o z h o d o v á n í . 1 5 . U k l á d a t z a p o r u še n í z á k a z u d i s k r i m i n a c e s a n k c e , k t e r o u j s o u ú či n n é , p ři m ěře n é a o d r a z u j í c í , a i n f o r m o v a t o n i c h p ři m ěře n ý m z p ůs o b e m v e ře j n o s t . T ře b a že s p r á v n í o r g á n y v e s l e d o v a n é m o b d o b í 2 0 1 0 – 2 0 1 4 u l o ži l y n ěk o l i k d e s í t e k p o k u t z a p o r u še n í z á k a z u d i s k r i m i n a c e , v ý s k y t d e l i k t ův o b l a s t i p r á c e a z a m ěs t n á v á n í ( d i s k r i m i n a čn í i n z e r á t y ) a z b o ží a s l u že b ( d v o j í c e n y , n e o p o d s t a t n ěn á v ěk o v á o m e z e n í , r a s o v á d i s k r i m i n a c e ) b y l v p o d s t a t ě s e t r v a l ý . P o če t t ěc h t o d e l i k t ůb y l m n o h o n á s o b n ě v y šší , n e žp o če t p o k u t . L z e p r o t o m í t z á v a žn é p o c h y b n o s t i , z d a s p r á v n í o r g á n y d o s t á l y k r i t é r i í m , j e j i c h žs p l n ěn í p o ža d u j e p r á v o E v r o p s k é u n i e . S a n k c e z a d i s k r i m i n a c i b y m ěl y b ý t ú či n n é , p ři m ěře n é a o d r a z u j í c í . A a b y s a n k c e o d r a d i l y d i s k r i m i n u j í c ío s o b u o d d i s k r i m i n a čn í h o

1 4 0


j e d n á n í v b u d o u c n u , m ěl y b y b ý t p ře d e v ší m c i t e l n é . Z á r o v e ňj e n e z b y t n é , a b y o p ří p a d e c h d i s k r i m i n a c e a u l o že n ý c h s a n k c í c h s p r á v n í o r g á n y i n f o r m o v a l y v e ře j n o s t p ři m ěře n ý m z p ůs o b e m . J e d i n ět a k l z e d o c í l i t s t a v u , k d y v ý še s a n k c e o d r a d í i o s t a t n í o s o b y , k t e r é s e d i s k r i m i n a c e s t á l e d o p o u št ěj í , a v ša k d o s u d n e b y l y p ři s t i že n y . P o k u d j d e o z p ůs o b i n f o r m o v á n í v e ře j n o s t i , l z e s e i n s p i r o v a t d o s a v a d n í p r a x í Če s k é o b c h o d n í i n s p e k c e . D o d á v á m , že r a s o v á či e t n i c k á d i s k r i m i n a c e m u s í b ý t p o t r e s t á n a c o n e j p ří s n ěj i . O p a čn ý p ří s t u p o d p o r u j e p r á v u E v r o p s k é u n i e . A n n a Ša b a t o v á v e ře j n á o c h r á n k y n ěp r á v

1 4 1




A u t o ři : A n n a Ša b a t o v á P e t r P o l á k , J i ří Ša m á n e k , M a r í n a U r b á n i k o v á Z d e n ěk D y t r t , J i ří N e p a l a , M a r t i n a P o m i k á l k o v á , M i c h a e l a S t e j s k a l o v á , M a r t i n Z a p l a t í l e k

Z á v ěr e čn á z p r á v a j e v y t v o ře n a v r á m c i p r o j e k t u S p o l e čn ěk d o b r é s p r á v ě( C Z . 1 . 0 4 / 5 . 1 . 0 0 / 8 1 . 0 0 0 0 7 ) T e n t o p r o j e k t j e f i n a n c o v á n z p r o s t ře d k ůE S F p r o s t ře d n i c t v í m O p e r a čn í h o p r o g r a m u L i d s k é z d r o j e a z a m ěs t n a n o s t a s t á t n í h o r o z p o čt u ČR .

© K a n c e l á řv e ře j n é h o o c h r á n c e p r á v , 2 0 1 5 S b ěr d a t k v a n t i t a t i v n í h o a k v a l i t a t i v n í h o še t ře n í b y l r e a l i z o v á n a g e n t u r o u F O C U S –C e n t r u m p r o s o c i á l n í a m a r k e t i n g o v o u a n a l ý z u , s p o l . s r . o .

1 4 2

DiskriminacevČ R: oběť diskriminaceajejípřekážky vpřístupukespravedlnosti

Recommend Documents