De Zaagtand 169 Periodiek van Modelbouwvereniging Het Y Spaarnwoude

De Zaagtand 169 Periodiek van Modelbouwvereniging “Het Y” Spaarnwoude 1

DE ZAAGTAND nr. 169 jan/feb 2015 UITGAVE VAN MODELBOUWVERENIGING “HET Y” Voorzitter /Coördinator 7¼“ baan: Lex Leenaars 020 4977114 / 06 11525794 [email protected] Secretaris: Jan Gravemaker Penningmeester: Jan Verhagen

036 5291008 [email protected] 06 12118320 [email protected]

Bestuurslid / Coördinator Spoor 1 baan: Mario van Os 06 23986005 [email protected] Bestuurslid / Coördinator 3½/5“ baan: Jan Koomen 075 6425195 [email protected] Chef werkplaats: Jan Gravemaker

036 5291008 [email protected]

Webmaster: Jan Verhagen De website is te bekijken onder: www.mbv-hety.nl Redactie: Tom Odijk

Bart Konings

06 49313942 [email protected] 06 12693308 [email protected] 2

Lidmaatschap De contributie van het lidmaatschap van "Het Y" bedraagt €8,40 per maand, te voldoen via automatische overschrijving. U kunt ook éénmalig, voor februari de gehele jaarcontributie à €100,80 voldoen. Het rekeningnummer is NL64INGB0004525470, t.n.v. Penningmeester Modelbouwvereniging "Het Y".

Donateurschap Iedereen mag Donateur worden, los van het lidmaatschap. Het donateurschap kost minimaal Euro 25,00 per jaar. Donateurs krijgen ook “de Zaagtand” toegezonden.

Reclame Neem voor de reclame mogelijkheden op ons rijdend materieel en de website contact op met Lex Leenaars

Post en Bezoekadres Recreatiegebied Spaarnwoude Genieweg 38a, 1981 LN Velzen Zuid

Openingstijden Clublokaal Woensdag’s en Zaterdag’s van 10:00 tot 16:00

Rijseizoen Mei tot en met september, elke zondag van 11:00 tot 16:00 (mits het weer het toestaat)

3

Van de Redactie Namens de redactie wensen we iedereen prettige leesmomenten in 2015. Via Cor Donker kwam het bericht dat de muziekvereniging zeer tevreden was over het feit dat het lokaal weer netjes en opgeruimd was na de nieuwjaarsreceptie en dat we weer van harte welkom zijn voor de volgende. Dus complimenten aan de vrijwillegers.

Van de voorzitter De Kerstbomen liggen alweer op straat en het nieuwe jaar heeft zich al weer van zijn lelijke kant laten zien, maar er zullen ook weer leuke momenten volgen hoop ik dan maar. De nieuwjaarsreceptie was een gezellige bijeenkomst, waarbij ik de mensen die de hapjes, drankjes en andere zaken georganiseerd hebben hartelijk wil bedanken. Wat de vereniging betreft wordt er hard gewerkt aan diverse zaken, zodat alles er in het nieuwe seizoen weer netjes en functioneel uit ziet. De plannen voor een tweedaags evenement kunnen helaas geen doorgang vinden omdat er voor de gemeente en het beheersbureau meer geld te verdienen valt aan twee grote popevenementen, die krijgen dan ook voorrang op het door ons geplande weekend. Het bestuur beraadt zich nog, wat we wel kunnen doen om ons 30 jarig bestaan toch te vieren.

4

Nieuwjaarsreceptie Al weer een jaar voorbij en dus was het tijd voor een volgende receptie. We stonden op de parkeerplaats te wachten op Cor, want die heeft de sleutel van het gebouw. Toen die er was konden we uitladen en de keuken in om alles klaar te zetten. Vele handen maken licht werk en aangezien er al veel voorwerk thuis was gedaan, konden we de schalen opmaken.

Het zag er weer prachtig uit en het smaakte heerlijk. De boel in de zaal stond ook al snel, dus was het wachten op de mensen en die kwamen er.

5

Het werd echt gezellig druk en er werd lekker gekletst. Eerst koffie met oliebollen mmmm! En daarna een drankje met al het lekkers dat op de tafels stond, iedereen had het goed naar de zin, er werd heel wat af gelachen en veel te snel was het tijd om op te gaan ruimen en afscheid te nemen.

We hopen op een goed, druk en gezellig seizoen!

Tot dan.

Annemarie

6

De Theo

De ‘Theo’, onze grootste (stoom)clublocomotief begint al aardig oud te worden en dat is te merken aan kleine kwaaltjes, rammelend loopwerk en een (snel) verholpen storing af en toe.

De ‘Theo’ is ook een belangrijke publiekstrekker op de rijzondagen in het seizoen. Vorig jaar is het mechanisme van de regulateur onder de stoomdom al vervangen en in de loop van deze zomer is een eind gemaakt aan het alsmaar lekken van de verdringssmeerders door een ingrijpende renovatie daarvan. Nu moeten vooral onderdelen van het loopwerk worden vervangen dan wel gerepareerd. Ook wordt er een nieuwe stoomfluitbediening geïnstalleerd. Stoommachinisten die minder vaak op de ‘Theo’ rijden en dat slechts af en toe doen omschreven hem onlangs als een ‘rammelkast’. De reguliere machinisten viel dat niet op, die waren er aan gewend. Kortom, er moest een goed naar gekeken worden en op verzoek van Aad Naves is er een onderhoudsteam samengesteld dat deze winter de ‘Theo’ goed onderhanden gaat nemen. De mannen van de ‘Theo’ zijn nu: Aad Naves, Bart Konings, Peter Botman en Ruud de Bruin.

7

Er is een eerste diagnose gesteld en de (voorlopige) lijst van werkzaamheden ziet er als volgt uit:      

De messing ’vlinders’ van omkeermechanisme vervangen Remblokken en rem modificeren Smering van de assen nakijken en verbeteren Schaarbewegingsmechanisme achteras verbussen Aspompsmering nakijken en eventueel repareren Afdichting stoomschuifstangen vervangen

     

Schijfbewegingsmechanisme rechts verbussen Lekkage van de aspomp-bypass-afsluiter repareren Injectors ontkalken Gebroken cylinderleiding links vervangen Vering van tender vervangen Nieuwe stoomfluitbediening installeren

Ruud de Bruin

8

Nogmaals de krukas voor de Gooch In mijn vorige verslag heb ik beschreven hoe ik de krukas voor mijn Gooch locomotief volgens de tekeningen heb opgebouwd. Ondanks alle zorgvuldigheid die ik heb betracht gedurende het maken van de verschillende onderdelen vond ik het eindresultaat zeer teleurstellend. Zo op het eerste gezicht leek het een prima krukas, maar nadat ik hem in de draaibank had opgespannen om de zittingen voor de smeernippels te maken zag ik dat er dermate grote afwijkingen in de as tappen zat, dat ik niet de moeite heb genomen om die op een of andere manier te richten of de as te passen op de locomotief. Maar zo maar weggooien en opnieuw beginnen dat vond ik toch zonde, er zat toch wel behoorlijk veel werk aan vast, nog afgezien van het materiaal. Gedurende de zomer heb ik behoorlijk om het probleem heen gedraaid, ik had geen zin meer om het aan te pakken. Anneke had al een paar keer gevraagd of ik ziek was, en of ik daarom niets meer deed, maar dat wentelde ik me een k… smoes af. Ik begon mij zelf al voorzichtig af te vragen of dit nog wel goed kwam, of dat

9

het gedaan was met het bouwen van locomotieven. Maar goed, op enig moment was het prettige weer om buiten te verblijven al of niet lopend, fietsend of zittend op een terras voorbij, want de winter staat voor de deur. En je kunt het geloven of niet, ik had ineens weer zin om die verrekte krukas mores te leren. Ik heb resoluut de zaag in de as tappen gezet waar zoveel afwijking in zat. De as proppen die nog in de krukwangen zaten zover weg geboord en gefreesd door de spiebaan heen. Zo,... nu kon ik voorzichtig de resten uit de krukwangen verwijderen zonder de passingen te beschadigen. Nieuwe as tappen behoorlijk overmaats er weer in gelijmd, en deze op de draaibank tussen de centers op maat gedraaid. Dit ging in eerste instantie ook niet echt prettig, het geheel trilde te veel. Dat was ook logisch, immers de 4 excentrieken zaten ook al op de as en dan de krukwangen 90° verdraaid. Ik heb dat opgelost door de excentrieken zoveel als mogelijk te verdelen op de as, zodat zij als contra gewichten gingen fungeren, en ik heb een vaste bril geplaatst. Nu draaide het geheel rustiger, en met kleine sneetjes en een laag toerental met zeer lage voeding heb ik een perfecte krukas kunnen creëren. Nu nog de spiebanen er in frezen met een opstelling zo als op de foto te zien is. Plaatsen in het loc frame met de lagerblokken en naaldlagers was simpel, en een grote grijns van tevredenheid verscheen op mijn gezicht. Het is toch nog goed gekomen!!! Jan Gravemaker

10

Knutselen bij Aad Naves, deel 2 We begonnen zoals dat hoort met koffie. Daarna vlug het schuurtje in. Vandaag gaan we een omkeerrichting maken, voor diegene onder u die net zo technisch zijn als ik. Een omkeerrichting is een soort van handel die je omduwt zodat er een ander gaatje voor de stoomafvoer komt. Zo dwing je de (oscillerende cilinder) om de andere kant op te gaan. Met een passer gaat Aad het midden van het blokje messing zoeken. Nu gaat Aad met de frees om het blokje heen, zo zal het mooi op maat komen. Het valt mij op dat de kop van de frees wel op de kop van een kolomboormachine lijkt alleen wat groffer. De omkeerrichting is een soort van kopie van de stoomspiegel. Ook met twee gaatjes. Om deze twee gaatje nauwkeurig te maken gebruikt Aad een wiskunde formule. U weet wel een cirkel en een lijn. Het valt me na een klein uurtje op (toch te weinig koffie) dat de omkeerrichting in wording vast gesoldeerd zit op een messing staafje. Heb je dat met zacht soldeer vast gezet Aad vraag ik. Zo verstandig mogelijk klinkend. U weet denk ik wel dat zacht solderen ongeveer gebeurt bij een temperatuur rond de 120 graden Celsius en hard solderen boven de 500 graden Celsius. Aad klemt nu het werkstuk zonder messing of aluminium hoekje in de machine klem. Na wat heen en weer gebabbel, ontdek ik dat deze machineklem geen ribbeltjes heeft. Zo komen er geen krasjes op je werkstuk. 11

Ik wist niet eens dat deze bestonden zei ik nog. Ik ontdek nog meer…. LET OP centerpointen met de machineklem. Hoe gaat dat in zijn werk? Vraag je. Wel in de machineklem stopt Aad net als een boortje in een boormachine een centerpoint. Voorzichtig laat Aad nu de centerpoint zakken op het werkstuk. Nauwkeuriger kan haast niet. Nog wat madderen (Hoorns voor moeilijk priegelig klusje) veertjes en schroefjes zit de omkeerrichting eindelijk in elkaar. Als Aad een laa open doet, zie ik allemaal “boorkoppen” liggen ze lijken wel wat op de boorkop-hulpstukjes van mijn Dremel alleen veel groter. Maar nu de ultieme test. Het werkstukje in de bankschroef en de compressor aan. Goed mikken op het gaatje en een klein duwtje aan het vliegwiel. De machine loopt. Nu gaan we het zelfde doen, maar dan met de omkeerrichting de andere kant op geduwd. Weer loopt de machine als een trein. Nog een keer de andere kant op. Ja, ook nu blijft de omkeerrichting het doen. Nu moeten we nog de stoomtoevoer u weet wel de stoombuisjes vast solderen. Zo gebeurd, met hardsolderen is het steviger. De stoomtoever ga ik thuis zelf vast solderen. Zo blijft er voor mij ook nog wat eer te beleven. Aad gaat om het mooi en beschaaft te buigen eerst verhitten met een brander die het buisje verhit tot 850 graden Celsius. Even uit proberen, ja zeker het buigen gaat nu makkelijk. Geen knikken en deuken. Wordt vervolgd.

Jaap Draaijer 12

Passingen, deel 3 Met de informatie van de artikelen, Passingen deel 1 en 2, weten we nu al het een en ander van het ISO-passingstelsel. Zo is er de nominale maat, als een theoretische maat van een onderdeel. De tolerantie of de afwijking van een maat. Daarnaast de kwaliteit van de tolerantie, verdeelt in 18 kwaliteiten van IT 01 tot It 16. Ook weten wij dat de grootte van de tolerantie gekoppeld is aan maatgroepen (diametergroepen) in relatie met een van de 18 kwaliteiten. We hebben ook geleerd de grootte van de tolerantie voor de verschillende diametergroepen uit rekenen met een daarbij gewenste kwaliteit. In onderstaand figuur is een as met nominale maat en een gat met nominale maat getekend. Ook zien we er tolerantievelden ingetekend.

13

We zien zowel bij de as als het gat de nominale maat aangegeven. Het tolerantieveld is als een gearceerd blokje in getekend. De grootte ervan berekenen we met de diametergroepen en de gewenste kwaliteit. Vanaf nu komt het alfabet om de hoek kijken! Om het tolerantieveld een herkenbare plaats te geven t.o.v. de nominale maat wordt het alfabet gebruikt. Maar men maakt hier een tweedeling. Namelijk het eenheidsas (stelsel) en het eenheidsgat (stelsel). De kleine letters van het alfabet worden gebruikt voor het eenheids asstelsel. De hoofdletters van het alfabet voor het eenheidsgat-stelsel. Zo kan je op een werktuigbouwkundige tekening bij een gat de volgende aanduiding tegenkomen: 45G7 of bij een as: 12h6 . Bekijken we de bovenstaande figuur dan zien we daar op verschillende plaatsen het tolerantieveld ingetekend. De plaats van het tolerantie veld wordt nu met letters aangegeven. De letter h en H zijn de letters die het tolerantieveld aan de nominale maat koppelen. De nominale maat, die we aanduiden met h, is de grootste maat en de kleinste is B’. De plaats van het tolerantieveld kan echter op verschillende plaatsen worden ingetekend. En al die verschillende plaatsen worden aangegeven met letters. Zo zie je in de afbeelding van de as dat het tolerantieveld een flink stuk naar binnen is ingetekend. Aangeduid met de maten A en A’. Deze maat zal met zijn tolerantieveld op een tekening aangeduid worden met een letter die vóór de h komt. (a t/m g) Ook zie je bij de afbeelding van de as een tolerantieveld ingetekend die als kleinste maat de nominale maat heeft en de grote als D. Deze maat zal door een letter die na de h komt (j t/m z) op een tekening worden vergezeld.

14

Voor de afbeelding van het gat geldt hetzelfde verhaal. Maar pas op! Is het tolerantieveld ingetekend boven de nominale maat dan nemen ze hier de letters A t/m G voor. (nominale maat + tolerantieveld) De letters J t/m Z worden gebruikt om beneden de nominale maat uit te komen (nominale maat – tolerantieveld). Bij zowel het eenheidsgat stelsel als het eenheidsas stelsel valt op dat ze gebruik maken van de letter H en h. Dat is niet toevallig. De kwaliteit van het gat (H7) komt bij de nominale maat erbij (+) en de kwaliteit (h7) bij de nominale maat van een as gaat eraf (-). Als voorbeeld: van een gat met de aanduiding 20 H7 is de kleinste diameter 20,000 mm en de grootste 20,012 mm. Als voorbeeld: van een as met de aanduiding 20 h7 is de grootste diameter 20,000 mm en de kleinste 19,088 mm. In de figuur hieronder zijn de 28 tolerantievelden t.o.v. de nominale maat ingetekend. Zowel voor de assen en de gaten.

15

Bedrijven werkzaam in de algemene apparaten- en machinebouw gebruiken vrijwel altijd het eenheidsgat stelsel. Zij bezitten een uitgebreid assortiment aan (machine) ruimers die worden gebruikt om de gaten van hun producten een bepaalde kwaliteit te geven. De maat op een tekening wordt dan aangevuld met H6; H7; H8; H9 enz. Bedrijven die zich gespecialiseerd hebben op het verwerken van gekalibreerde assen uit de handel, denk aan centerloos geslepen zilverstaal of RVS, werken meer met het eenheidsas stelsel. De maat op tekeningen bij deze bedrijven zullen veel de volgende aanvulling hebben: h5; h6; h7; h11; enz. Nog even een afbeelding van een combinatie van as – met gat. Hier vindt je alle genoemde elementen van deze en de vorige afleveringen terug.

16

Door de 26 letters van het alfabet kan je ontzettend veel combinaties van passingen maken. Maar daar heeft men een stokje voor gestoken. Er zijn voorkeurspassingen opgesteld voor algemeen gebruik. In onderstaande 2 tabellen zie je deze voorkeuren. Tabel 1 : De bovenste balk bevat de kwaliteit van de as en in de combinatie’s eronder ontstaat de gewenste passing. (Eenheidsasstelsel) Tabel 2 : De bovenste balk bevat de kwaliteit van het gat en in de combinatie’s eronder ontstaat de gewenste passing. (Eenheidsgatstelsel)

Aad Naves

17